4.4.10 การสูญเขา (Dishorning) การสูญเขา หมายถึง การทําลายตุมเขา (Horn buds) ของลูกสัตว ท้ังเพศผูและเพศเมีย

เพื่อไมใหเจริญงอกยาวออกตามอายุของมัน สวนใหญจะทําเม่ือแพะอายุ 3-5 วัน หรือ ไมเกิน 2 สัปดาห ทํางาย เจ็บปวดนอย หากทําเม่ือแพะโตจะทําลําบาก ควบคุมยาก ความเจ็บปวดจากบาดแผลจะมีมากข้ึนตามลําดับ สวนการตัดเขา (Dehorning) หมายถึง การตัดเขาท่ีงอกยาวออกมาท้ิง คงเหลือไวติดหนังหวัของสัตวเทานัน้ จะทําในแพะ-แกะโตท่ีเขามีปญหา เชน เขาโคงท่ิมแทงตัวเอง เขาหักตรงโคนเขา เขาหักกลาง

การสูญเขาทําได 4 วิธี คือ ก. จี้ดวยเหล็กเผาไฟ อุปกรณท่ีใชคือแทงเหล็กปลายแบน ขนาดเสนผาศูนยกลางราว 1.3 เซนติเมตร

(Disbudding iron) มีลักษณะเชนเดียวกับท่ีใชในลูกโค เม่ือเผาเหล็กดงักลาวดแีลวจบัลูกแพะวางบนตัก ควบคุมใหม่ัน ใชกรรไกรตดัขนรอบ ๆ ตุมออกท้ังสองขาง ใชเหล็กรอนจี้บนตุมเขานานขางละ 15 วินาที (หรือนับ 1-15) หลังจากเอาเหล็กออกทาดวยวาสลินรอบ ๆ บริเวณท่ีจีน้ั้น การใชเหล็กเผาไฟจี้เขาเปนการทําลายเซลลผิว ภาพท่ี 6.75-6.76

ภาพท่ี 6.75 แสดงการสูญเขาแพะโดยใชความรอน ท่ีมา: ถวัล (2542)

ภาพท่ี 6.76 แสดงการสูญเขาแพะโดยใชความรอน ท่ีมา: ถวัล (2542)

ข. จี้ดวยหวัแรงไฟฟา (Dehorner) อุปกรณประกอบดวย หวัแรงไฟฟา ถุงมือหนัง ในภาพมีขวดวัคซีนบาดทะยกั หรือ

CD & T ดวย (ในสภาพการเล้ียงดูของเกษตรกรไทย จะใชวัคซีนนีห้รือไมก็ได) เม่ือฉีดวัคซีนปองกันบาด ทะยัก 2 ซีซี. เขาใตผิวหนังลูกสัตวแลว กเ็สียบไฟฟาเขาหัวแรง จับลูกสัตวใหแนน สวมถุงมือหนงักับมือดานท่ีจับหัวแรงใหเรียบรอย

เม่ือหัวแรงรอนไดท่ี ใหจีห้วัแรงไฟฟาเขาท่ีเขาลูกสัตว 10 วินาที/เขา พรอมกับกดหัวแรงใหแนน อยาใหเคล่ือน เม่ือจี้ครบ 10 วินาที ควรพักใหหวัแรงรอนจัดอีกคร้ังหนึ่งจึงจี้เขาตอไป หลัง จากการจี้คร้ังแรก จะสังเกตเห็นเขาออนโดนความรอนไมจนเปนวงสีทองแดง ใหใชมือท่ีสวมถุงมือหนังลอกสวนเนื้อเขาท่ีไหมนี้ออกเพื่อปองกนัการงอกใหมอีกคร้ัง เม่ือเสร็จการจี้ท้ังสองเขาในรอบแรกแลว ใหกลับมาจี้รอยเดิมอีกคร้ังหนึง่โดยใชเวลาเพียง 8 วินาที/เขา เพื่อใหเนือ้เยื่อเขาตายสนิท ภาพท่ี 6.76-6.80

ภาพท่ี 6.78 แสดงอุปกรณการสูญเขาแพะ-แกะดวยหัวแรงไฟฟา ท่ีมา: White Oak Farm (2011)

ภาพท่ี 6.79 แสดงการสูญเขาแพะ-แกะดวยหวัแรงไฟฟาคร้ังแรก ท่ีมา: White Oak Farm (2011)

ภาพท่ี 6.80 แสดงการสูญเขาแพะ-แกะดวยหวัแรงไฟฟาคร้ังท่ีสอง ท่ีมา: White Oak Farm (2011)

ค. ปายดวยสารเคมี การสูญเขาลูกแพะดวยการปายดวยสารเคมี ใชสารเคมีท่ีออกฤทธ์ิกัดเนื้อเยื่อ (Caustic

paste) เชน โปแตสเซียม ไฮดรอกไซด (Potassium hydroxide) ซ่ึงไมนิยมเทากับการจี้ดวยเหล็กรอน เพราะ ไมคอยไดผลด ี และมีอันตรายมากกวา กอนปายครีม ใหตัดขนและทาวาสลินบริเวณรอบตุมเขาท้ังสองขาง (อยาทาบนตุมเขา) เพื่อปองกันไมใหครีมกัดไหมหนังหวัลูกแพะรอบ ๆ ตุมเขา จากนั้นทาครีมโซดาไฟท่ีตุมเขาเปนวงกลมกวาง (ประมาณ 2.5 เซนติเมตร) พื้นผิวตรงนั้นจะกลายเปนสีชมพอูมขาว

ลูกแพะท่ีทําการสูญเขาโดยใชสารเคมีแลว จะตองแยกและกักบริเวณไวประมาณ 30 นาที เพื่อปองกันไมใหลูกแพะตัวอ่ืนเขามาเลีย ซ่ึงจะเปนอันตราย ขอควรระวังท่ีสุดคือ ตองปองกันไมใหสารเคมีท่ีใชถูกลูกตาจะทําใหตาบอด หรือแมแตสัมผัสสวนอ่ืน ๆ ของรางกาย เพราะจะเจ็บแสบมากทีเดยีว บางคร้ังการสูญเขาดวยสารเคมี อาจทําโดยการการตัดขนบริเวณรอบ ๆ ตุมเขาแลวตัดผาเทปกาว (Adhesive tape) ขนาดพอดีสําหรับปดคลุมตุมเขาท้ังสองขาง แลวใชครีมวาสลินทารอบตุมเขาท่ีปดไวนั้น เพื่อปองกันสารเคมีกระจายออกมากดัเนือ้หนังบริเวณใกลกัน จากน้ันลอกผาเทปท่ีปดตุมเขาออกแลวทาดวยครีมสารเคมีภาพท่ี 6.81-6.84

ภาพท่ี 6.81 แสดงการสูญเขาโดยใชสารเคมีข้ันท่ี 1 ใชกรรไกรเล็มขนรอบ ๆ เขาลูกสัตว ท่ีมา: ถวัล (2542)

ภาพท่ี 6.82 แสดงการสูญเขาโดยใชสารเคมีข้ันท่ี 2 ใชกระดาษกาวตัดเปนวงกลมปดเขา ท่ีมา: ถวัล (2542)

ภาพท่ี 6.83 แสดงการสูญเขาโดยใชสารเคมีข้ันท่ี 3 ทาวาสลินรอบ ๆ กระดาษกาว ท่ีมา: ถวัล (2542)

ภาพท่ี 6.84 แสดงการสูญเขาโดยใชสารเคมีข้ันท่ี 4 แกะกระดาษกาวออกปายสารเคมีบนเขา ท่ีมา: ถวัล (2542)

ง. การตัดเขาแพะ (Dehorning) ในแพะใหญ เขาแพะตัวผูจะเเข็งแรงทนทานตอความรอนมากกวาเขาของตัวเมีย จึง

ทําดวยวิธีอ่ืนไดยากกวา และเขาแพะงอกยาวเร็ว มีลักษณะโคงเปนอันตรายตอศรีษะและนัยนตา เขาแพะท่ีลักษณะเล็กบางจะหกังายและหักบอย ๆ ทําใหบาดเจ็บและเสียเลือด

อาจใชเล่ือยหรือเสนลวดสําหรับตัดเขาโดยเฉพาะก็ได ตัดเขาหรือเล่ือยเขาออกใหชิดกะโหลกศรีษะ หรืออาจเล่ือยสวนผิวของกะโหลกศรีษะออกมาดวยเพ่ือปองกันไมใหเขางอกออกมาอีก การตัดเขาในแพะใหญจะมีเลือดออกมาก อาจตองทําโดยสัตวแพทย อาจตองใชยากลอมประสาท เชน ยารอมพุน (Rampon) หลังจากตัดเขาแลวทาบริเวณรอยตัดดวยข้ีผ้ึง หรือจี้ดวยเหล็กเผาไฟอีกคร้ังหนึ่ง บางรายใชยางเหนียวพิเศษรัดเขา ใหเนื้อเยื่อบริเวณโคนเขาตายและเขาหลุดออกไปเอง แตแพะมักจะคันเขาเอาเขาไปกระแทกร้ัวจนเขาหักไปกอนทําใหเกดิแผลตองรักษากันอีก จึงไมคอยนยิม ภาพท่ี 6.85-6.88

ภาพท่ี 6.85 แสดงลวดเล่ือยเขาพรอมมือจับ (Dehorning Wire and Handles) ท่ีมา: Leaderproducts.com (n.d.)

ภาพท่ี 6.86 แสดงการใชลวดเล่ือยเขา ซ่ึงนาจะไมเหมาะสําหรับใชปฏิบัติในระดับฟารม ท่ีมา: Sandylanedairygoats.com (2009)

ภาพท่ี 6.87 แสดงเล่ือยไฟฟา ใชตัดเขาสัตว (Dehorning saw) ท่ีมา: Informedfarmers.com (2011)

ภาพท่ี 6.88 แสดงเล่ือยมือ ใชตัดเขาสัตว (Dehorning saw) ท่ีมา: Proprofs.com (n.d.)

4.4.11 การตอนเเพะ-แกะ (Castration) ลูกแพะ-แกะตัวผูท่ีไมประสงคจะเก็บไวทําพันธุควรตอนเพ่ือขุนขายเปนแพะ-แกะเนื้อต้ังแต

อายุ 2-4 สัปดาห (ในประเทศไตหวนั นยิมตอนเม่ือแพะอายุ 3-4 เดือน กลาวคือใหแพะโตเปนหนุมกอนจึง ตอน จะไดแพะตอนท่ีไดน้าํหนัก และโตดี ลูกอัณฑะท่ีไดก็สามารถนําไปประกอบอาหารได เปนท่ีนิยม) การตอนจะเปนการลดกล่ินและกําจดัสาบของแพะ-แกะตัวผูลงไดแตวตัถุประสงคท่ีแทจริงก็เพื่อควบคุมการ ผสมพันธุมากกวากําจัดกล่ินสาบ

การตอนแพะทําได 4 วิธี คือ ก. การตอนดวยคีมเบอรดิซโซ (Burdizzo) เปนวิธีท่ีงายแตไมเหมาะกับผูเล้ียงรายยอยเพราะถามีสัตวตอนนอยจะไมคุมกับเคร่ือง

มือชนิดนี้ ซ่ึงมีราคาคอนขางสูง วิธีปฏิบัติคือ จับลูกแพะนอนหายหรือตะแคง ดึงขาหลังท้ังสองขางเหยยีดไปดานหลัง ใชเขากดบริเวณคอใหแพะอยูนิ่ง ทําความสะอาดและทาทิงเจอรบริเวณถุงอัณฑะดึงลูกอัณฑะออกแลวใชนิ้วมือจับทอน้ําเช้ือ (Spermatic cord) ใหแนนแลวหนีบดวยคีมเบอรดิซโซ โดยหนีบขางละ 15 วินาที พยายามอยาใหแนวหนีบซายขวาตรงกัน เผ่ือวาเม่ือเกิดเปนแผลเนาเปอย แผลจะไมเปนแนวเสนตรงจนดูเหมือนลูกอัณฑะจะขาด หลังจากหนีบท้ังสองขางแลว ใชมือคลึงบริเวณท่ีหนีบทาทิงเจอรไอโอดีนและ ใสยาทาแผลกนัแมลงวัน เชน เนกาซันท หลักการตอนดวยคีมเพื่อหนีบทอน้ําเช้ือเสนเลือดและเสนประสาท ใหแตกหรือขาด จะทําใหลูกอัณฑะฝอไมสามารถผลิตอสุจิได หรือถึงแมวาจะยังคงมีน้ําเช้ืออยูกไ็มสามารถจะสงตัวสเปรมออกมาได ภาพท่ี 6.89-6.92

ภาพท่ี 6.89 แสดงอุปกรณการตอนดวย Burdizzo ท่ีมา: ศูนยวิจยัและพัฒนาสัตวเคียวเอ้ืองขนาดเล็ก สถาบันสุวรรณวาจกกสิกิจ (2551)

ภาพท่ี 6.90 แสดงการตอนดวยคีมใหหนีบทอน้ําเช้ือทีละขาง อยาใหแนวหนีบซายขวาตรงกัน ท่ีมา: สีกุน (2550)

ภาพท่ี 6.91 แสดงคีมตอนและรอยชํ้าท่ีเกดิจากการตอนดวยคีม หลังตอนใหม ๆ ท่ีมา: ศิริชัย (2535)

ภาพท่ี 6.92 แสดงการตอนและรอยชํ้าจากคีมตอนเม่ือเสร็จ รอยประคือแนวเสนสเปอรมาติก ท่ีมา: ศิริชัย (2535)

ข. การตอนโดยการรัดดวยยาง (Rubber bands or emasculators)

โดยการใชยางวงท่ีเหนียวทนทานซ่ึงผลิตมาเพื่อการตอนสัตวโดยเฉพาะจับลูกอัณฑะ (Testes) ใหลงอยูในถุงอัณฑะ (Scrotal sac) ใหยางรัดสวนบนของลูกอัณฑะ ยางจะรัดจนทําใหลูกอัณฑะฝอ (Atrophy) ไมสามารถผลิตอสุจิได ภาพท่ี 6.93-6.96

ภาพท่ี 6.93 แสดงอุปกรณชุดการตอนดวยยางรัด ท่ีมา: ศูนยวิจยัและพัฒนาสัตวเคียวเอ้ืองขนาดเล็ก สถาบันสุวรรณวาจกกสิกิจ (2551)

ภาพท่ี 6.94 แสดงการตอนดวยยางรัดและคีม ท่ีมา: สีกุน (2550)

ภาพท่ี 6.95 แสดงการตอนดวยยางรัดเม่ือถางคีม ท่ีมา: สีกุน (2550)

ภาพท่ี 6.96 แสดงการตอนดวยยางรัดเม่ือเสร็จแลว ท่ีมา: สีกุน (2550)

ค. การตอนโดยผาเอาลูกอัณฑะออก เปนวิธีการตอนท่ีไดผล คาใชจายสูง และยุงยากกวาสองวิธีแรก เพราะถาไมสะอาด

อาจติดเช้ือ อุปกรณประกอบดวย มีดผาตัด ไหม หรือดาย ทิงเจอรไอโอดีน สบู สําลี ยาใสแผล ยาฆาเช้ือ ยาปฏิชีวนะ ไซริงคและเข็ม เม่ือเตรียมอุปกรณแลวจับแพะใหอยูนิ่ง ๆ ทําความสะอาดดวยการฟอกสบูและฆาเช้ือโรค ทาทิงเจอรไอโอดีนบริเวณถุงอัณฑะแลวใชมีดผาถุงอัณฑะบีบลูกอัณฑะออกมา จนกระ ท่ังจับทอน้ําเช้ือไดแลวผูกดวยไหมหรือดายใหแนนเพื่อหามเลือด ตัดทอน้ําเช้ือใหขาดท้ังสองขางทาทิงเจอร ไอโอดีน และโรยยาผงรักษาแผลปองกันแมลงวัน เชน เนกาซันท ถาฉีดยาปฏิชีวนะปองกันการอักเสบติดเช้ือหนองจะทําใหแผลหายเร็วข้ึน ภาพท่ี 6.97-6.103

ภาพท่ี 6.97 แสดงทาจับลูกแกะเพื่อตอน ท่ีมา: FAO Corporate Document Repository (2012)

ภาพท่ี 6.98 แสดงอุปกรณตอนแกะแบบผา ท่ีมา: หนึ่งนุช (2551)

ภาพท่ี 6.99 แสดงการตอนโดยผาเอาลูกอัณฑะออก ข้ันท่ี 1 ท่ีมา: ศิริชัย (2535)

ภาพท่ี 6.100 แสดงการตอนโดยผาเอาลูกอัณฑะออก ข้ันท่ี 2 ท่ีมา: ศิริชัย (2535)

ภาพท่ี 6.101 แสดงการตอนโดยผาเอาลูกอัณฑะออก ข้ันท่ี 3 ท่ีมา: ศิริชัย (2535)

ภาพท่ี 6.102 แสดงการตอนโดยผาเอาลูกอัณฑะออก ข้ันท่ี 4 ท่ีมา: ศิริชัย (2535)

ภาพท่ี 6.103 แสดงการตอนโดยผาเอาลูกอัณฑะออก ข้ันท่ี 5 ท่ีมา: ศิริชัย (2535)

ง. การตอนดวยการฉีดยาคุมกําเนิด ทําไดโดยใชฮอรโมนสัตวเพศเมียฉีดเขาไปในสัตวเพศผู เชนเดยีวกับในสุนัขแตคํา

นวณตามน้ําหนักตัวแพะและแกะใหเหมาะสมกับจํานวนยา สัตวจะไมบาดเจ็บหรือทรมาน ใหผลเชนเดียว กับท่ีตอนในสุนัขเพศผู ทําใหสัตวเปนกะเทยช่ัวคราว ประมาณ 3 เดือน ปจจุบันมีเทคนิคใหมโดยฉีดยาหมันเขาไปท่ีลูกอัณฑะขางละ 1 เข็ม เพื่อเขาไปทําลายเซลลท่ีเปนแหลงผลิตตัวอสุจิประมาณ 3-4 สัปดาห จึงจะเปนหมันและลูกอัณฑะจะฝอเล็กลง สวนผลขางเคียงอาจซึมไมกนิอาหาร อาเจียน แตอาการจะดีข้ึนเปนปกติในวนัรุงข้ึน สวนอาการบวม แดง มักหายภายใน 2 อาทิตย ภาพท่ี 6.104

ภาพท่ี 6.104 แสดงยาฉีดคุมกําเนิดสัตว ท่ีมา: พี.เอ็น.กรุฟ (2555)

4.4.12 การตัดแตงกีบแพะ (Hoof triming) เพื่อไมใหกีบมีปญหาในการเดินควรตัดแตงกีบเทาแพะและแกะอยางนอยเดือนละคร้ัง โดย

เฉพาะในพอ-แมพันธุ เพื่อไมใหเปนอุปสรรคในการสืบพันธุ แพะและแกะท่ีอยูในธรรมชาติ การสึกกรอนของกีบจะงาย แตแพะและแกะเล้ียงโดยเฉพาะในท่ีลุม หรือขังบนพ้ืนคอกนุม ๆ ก็ตองคอยตัดแตง การนํากอนหินมาปูรอบ ๆ คอกจะชวยลดความถ่ีในการตัดแตงกีบลงไดบาง

การตัดแตงกีบใหใชมีดท่ีคมหรือกรรไกรขนาดใหญเร่ิมโดยการจับขาแพะยกหงายข้ึน หนีบ ไวระหวางเขาของผูปฏิบัติ แลวจึงคอย ๆ ตัดเล็บหรือปลายกีบสวนท่ีงอกยาวออกทีละเล็กทีละนอย การตัดตองระวัง หนัมีดออกดานนอกของผูปฏิบัติ โดยท่ัวไปการตัดแตงกีบควรทําในตอนเย็นท่ีอากาศชื้น ซ่ึงกีบ

เทาจะคอนขางออนตัวทําใหตัดงาย แตถากีบเทาแข็งเกนิไปใหใชน้ํามันหรือข้ีผ้ึงทาท่ีกีบไวลวงหนา 2-3 วัน หรือขังแพะไวในท่ีช้ืน 2-3 ช่ัวโมง กอนจะลงมือตัดแตง ภาพท่ี 6.105-6.109

ภาพท่ี 6.105 แสดงลักษณะกีบท่ีตองแตง ท่ีมา: สีกุน (2550)

ภาพท่ี 6.106 แสดงมีดแตงกีบ และการจบัมีดขณะแตงกีบ

ท่ีมา: สีกุน (2550)

ภาพท่ี 6.107 แสดงรอยกีบท่ีตองตัดแตง ท่ีมา: หนึ่งนุช (2551)

ภาพท่ี 6.108 แสดงทายืนแตงกีบ ท่ีมา: หนึ่งนุช (2551)

ภาพท่ี 6.109 แสดงทายืนแตงกีบอีกแบบ ท่ีมา: FAO Corporate Document Repository (2012)