EYÜPSULTAN SEMPOZYUMU VII

TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA ••

EYUPSULTAN SEMPOZYUMU

VII TEBLİGLER

Dem. No:

Tas. No:

EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ TEL: (0.212) 563 16 65 - 616 00 98

FAX: (0.212) 616 00 78 www.eyup-bld.gov.tr

e.mail: kultur@eyup-bld.gov.tr

3

EYÜPSULTAN

2

SEMPOZYUMU V I I

EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR YAYINLARI

21 GENEL YÖNETİM

OSMAN SAK

YAYIN SORUMLUSU

İRFAN ÇALIŞAN

KAPAK VE SAYFA TASARIMI

İLGİ TANITIM

FİLM

EKOL GRAFİK

BASK!

ELİT MA TBAACILIK

BASILDIGI YER

İSTANBUL

BASK! TARİHİ

ARALIK 2003 ISBN 975-93844-2-6

Eyüpsultan Sempozyumu kitabında kullmıılan, tebliğ sahibine ait olanlar dışındaki görselmalzemeler

Eyüp Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü arşivine aittir. Kitaptaki tüm yazılarm ve görselmalzemelerin yayın hakkı Eyüp Belediyesi'ne aittir. Bir başka yerde izinsiz olarak yayııılaııamaz ve kullanılamaz.

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

138

FETH‹N 550. YILINDA

EYÜPSULTAN TÜRBES‹

NASIL Z‹YARET ED‹LMEL‹

Prof. Dr. Süleyman Toprak

1954 y›l›nda Samsun’da do¤du. 1976’da ‹stanbul Yüksek ‹slâm Enstitüsünü bitirdiktensonra Fatsa ‹mam-Hatip Lisesi’nde ö¤retmenlik yapt›. 1977’de Konya Yüksek ‹slâm

Enstitüsü’ne Kelâm asistan› oldu. 1985’de Doktoras›n› bitirip ayn› y›l Yard›mc› Doçentoldu. 1987’de Doçent, 1994’te de Profesör oldu. 1996-1999 ‹nönü Üniversitesi Darende‹lâhiyat Fakültesi Dekanl›¤›n› yürüttü. Arapça ve ‹ngilizce bilen Toprak evli ve üç çocukbabas› olup halen Selçuk Üniversitesi ‹lâhiyat Fakültesi Kelâm Anabilim Dal› Baflkan›d›r.

A) ‹slâmda Kabir Ziyaretinin Hükmü:

Kabir ve türbe ziyaretinin tarihi, kabir-lerin yap›l›fl tarihi kadar eskidir. Yeryüzün-de kabir yap›m›na baflland›¤› günden beriinsanlar buralar› çeflitli maksatlarla ziyaretedegelmifllerdir. Kabirlere "mezar" ismininverilifli de bunu gösterir ki, mezar, "ziyaretedilen yer" manas›na gelir ve özellikle ziya-ret edilen kabirler için kullan›l›r.

Önceleri, aralar›ndan ayr›lan, kabrekoyduklar› sevdiklerinin bir hat›ras› olarakve onlara faydal› olabilmek gayesiyle yap›-lan mezar ziyaretleriyle ilgili, zamanla pekçok bat›l ve hurafe fleyler meydana gelmifl,insanlar, fleytan›n da yard›m›yla, gün gel-mifl Allah'› unutup mezarlara tapar olmufl-lar. Bafllar› darda kalan insanlar buralarakoflmufllar ve dertlerine deva aram›fllar, bil-hassa atalar›n mezarlar›ndan medet um-mufllard›r. Bu durum, zamanla insanlar›flirke ve puta tap›c›l›¤a götürmüfltür. Nite-kim ‹slâm’›n geldi¤i as›rda Arabistan'da ya-flayan müflrikler de ölülerden medet umu-yorlard›.

fiüphesiz böyle bir inanç bat›ld›r. Bu ne-denle, flirke ve bat›la götüren bütün yollar›kapatan Peygamberimiz (S), ‹slâm'›n ilkgünlerinde, içine bir çok bat›l inanç ve hu-rafeler kar›flm›fl olan kabir ziyaretini tama-men yasaklam›flt›. Müslümanlar ‹slâm'› iyi-ce anlay›p, tevhid dininin ne demek oldu-¤unu ö¤renince, art›k ölülerden faydalan-mak de¤il, ölülere faydal› olmak gerekti¤inianlad›lar. Kabir ziyaretinin yasaklanmas›nasebep olan mahzurlar ve bat›l inanç korku-su da ortadan kalkt›¤› için Rasulullah (S)taraf›ndan art›k kabir ziyaretlerine izin ve-rilmifl; hatta gerek ölüye, gerekse ziyaretedene yönelik olan faydalar›ndan ötürü ka-bir ziyareti teflvik bile edilmifltir. Bu ziya-retlerin nas›l yap›laca¤›, ziyaret esnas›ndanelerin yap›laca¤› ve nelerin yap›lmas›n-dan kaç›n›laca¤› da yine Peygamberimiz (S)taraf›ndan bazan sözle ve bazan da tatbikiolarak fiilen ö¤retilmifltir.

Peygamber efendimizin ‹stanbul’un fet-hiyle ilgili müjdesine nail olmak için o gü-nün flartlar›ndaki zorluklara ald›rmadan taburalara kadar gelen ve sur dibinde flehitdüflerek ‹stanbul’umuzu flereflendiren omustesna sahabi Eyupsultan hazretlerinintürbesini ziyarete gelen müslümanlar›n daziyaretlerinde Hz. Peygamber’in ö¤rettikle-rini bilmesi ve onu örnek almas› gerekmek-

tedir. Bu sebeple, tebli¤i-mize “Fethin 550. Y›l›n-da Eyüpsultan TürbesiNas›l Ziyaret Edilmeli”konusunu seçtik.

Unutmamak gerekirki, bu türbeler, baz›lar›-n›n zannettikleri gibi, in-sanlar›n yapt›¤› baz›yanl›fll›klardan dolay›y›k›lmas› gereken yerlerde¤il, bilakis bu vatan›bize emanet eden ecda-d›m›z›n bu vatan u¤ru-na verdikleri flehitlerinabideleri ve bu vatantopra¤›n›n bize ait oldu-¤unun ebedi belgeleri,bir nevi tapular›d›r. Bat›lve yanl›fl fleyler kar›flt›diye türbeleri y›kmak,hastalanan herkesi öl-dürmek gibi bir fleydirve böyle bir kolayc›l›¤akalk›flmaya kimsenin hakk› yoktur. Bu se-beple, bizi tarihe, ecdada ba¤layan, ölüm vesonras›n› hat›rlay›p oraya haz›rlanmam›z›sa¤layan kabir ve türbeleri korumak veadab›na uygun biçimde ziyaret etmeye de-vam etmek gerekir.

Nitekim kabir ziyaretine müsaade edil-di¤ini bildiren hadislerinden birinde Pey-gamber Efendimiz flöyle buyuruyor: "Sizikabir ziyaretinden menetmifl-tim, (flimdi)onu ziyaret ediniz. Çünkü o (ziyaret) sizeâhireti hat›rlat›r."(1)

Ebu Hureyre'den rivayet edilen di¤erbir hadisinde de Rasulullah (S): "Kabirleriziyaret ediniz. Çünkü bu (ziyaret) sizeâhireti hat›rlat›r."(2) buyurarak ayn› fay-daya iflaret etmifller ve ziyareti emretmifl-lerdir ki, buradaki emir teflvik içindir. Buteflvikin gayesi, insanlar›n ölümü, âhiretihat›rlayarak, bir gün kendilerinin de kabir-dekiler gibi olacaklar›n› düflünerek, dünya-ya afl›r› ba¤l›l›ktan sak›n›p, kabre ve ölüm-den sonras›na haz›rl›k yapmalar›n› sa¤la-makt›r. Nitekim baz› hadis-i fleriflerde ka-bir ziyareti için "âhireti hat›rlat›r" dendi¤igibi, baz›lar›nda da "ölümü hat›rlat›r" de-nilmektedir ki,(3) ölümü hat›rlaman›n, âhi-ret haz›rl›¤› üzerindeki etkisi herkesin ma-lümudur.

Bu hususta Ebu Hureyre’nin, Peygam-ber

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

139

(1) Ahmed b. Hanbel, Müsned,c. I, s. 145.

(2) ‹bn Mâce, Sünen, Cenâiz, 47,c. I, s. 500, 1952 bask›s›.

(3) Bkz. Ebu Davud, Sünen, Ce-nâiz, 18, c. III, s. 296.

Resim 1; Kabir ziyareti veKur’an tilaveti (Zaman› Sakla-yan Kent ‹stanbul, s,114)

ber Efendimiz’in, annesinin kabrini ziyaretedifliyle ilgili rivayet etti¤i hadisinde Peyam-berimiz: "Rabbimden onun (annemin) aff›-n› dilemek için izin istedim, bana izin ve-rilmedi. Kabrini ziyaret etmek için izin is-tedim, (bunun için) bana izin verildi. Ka-birleri ziyaret ediniz. Çünkü bu (ziyaret),size ölümü hat›rlat›r."(4)

Bir baflka hadislerinde yasakland›ktansonra izin verilen birkaç fleyin yan›nda kabirziyaretini de sayan Peygamberimiz (S): "Kimziyaret etmek isterse, ziyaret etsin. Ancakorada (ziyaret esnas›nda) ziyaretle ba¤dafl-mayan bofl söz ve günah ifllerden sak›n-s›n."(5) buyurmakta ve yap›lan iflin gayesineuygun olarak yap›lmas›na, beklenen fayda-n›n elde edilebilmesi için gayesinden sapt›-r›lmamas›na dikkat çekmektedir. Ayn› hadi-sin de¤iflik rivayetlerinde, kabir ziyaretinininsanlara sa¤lad›¤› faydalar meyan›nda, zi-yaretin kalbi yumuflataca¤› ve gözü yaflarta-ca¤› da zikredilmektedir.(6)

Bu konuda ‹bn Mes'ud'dan rivayet edi-len bir hadiste ise Rasûlullah (S), kabir ziya-retini önce yasaklam›fl oldu¤unu belirttiktenve: "Onlar› ziyaret ediniz." dedikten sonra,ziyarete izin verilmesinin hikmetini flöyle di-le getiriyor: "Çünkü o (kabir ziyareti) sizidünyada zâhitlefltirir (dünyaya afl›r› ba¤-lanmaman›z› ve de¤er vermemenizi sa¤lar)

ve âhireti hat›rla-t›r."(7)

Gerek bu hadis-i fleriflerde zikredi-len ziyaretçiye yö-nelik faydalar› vegerekse de¤iflik ha-berlerde bildirilenölüye yönelik fay-dalar›ndan ötürü,‹slâm'da kabir ziya-reti, ziyaret edenemânevî mükâfat ka-zand›ran bir fiil ol-mufltur. Nitekimdört mezhep imam›büyük müctehitle-rin hepsi de kabirziyaretinin mendupoldu¤unu belirtmifl-lerdir. Hanefî veMâlikîler perflembe,

cuma ve cumartesi günleri yap›lan ziyaretindaha makbul olaca¤›n› söylerlerken, Hanbe-lîler ziyarette bütün günlerin eflit oldu¤unu,fiafi'îler de perflembe günü ikindi vaktiylecumartesi günü, gün do¤uncaya kadar geçenzaman içerisinde ziyaret etmenin daha iyi ol-du¤una kâil olmufllard›r ki, Mâlikîlerin ter-cih edilen görüflü de böyledir.(8)

Kabir ziyaretinin bu günlere ve bilhassacuma gününe tahsisi, âlimlerden baz›lar›n-dan mezkür günlerde ölünün ziyaretçisinibilip tan›yaca¤›na dair gelen haberlerin bu-lunuflu(9) ve cuma gününün di¤er günler-den daha faziletli oluflundand›r. O gün yap›-lacak dua ve hay›rl› ifllerin makbuliyeti ve iyiamellere verilecek sevap di¤er günlerdekin-den farkl› olacakt›r. Yoksa bu, ölünün, belir-tilen gün ya da günler d›fl›nda ziyaretçisinibilip tan›mad›¤› anlam›na gelmez. Çünküölüler sadece cuma günlerinde de¤il, e¤erazapta de¤iller ise her zaman ziyaretçilerin-den haberdar olur, onlar› -tan›d›klar› bir kifliise- tan›r ve selâmlar›n› al›rlar.

Nitekim Peygamber Efendimiz (S), Be-dir'de öldürülen müflriklerin gömüldü¤ü çu-kurun bafl›na gelip onlara hitap etmifl ve ölü-nün kendisini kabre koyanlar›n ayr›l›fllar›n-da, gidenlerin ayak seslerini bile iflitti¤ini ha-ber vermifltir. Bunu biliyor ama biz onlar›duyam›yor, o âlemde olanlar› göremiyoruz.Biz duymasak bile, onlar duydu¤u içindir ki,kabir ziyaretine vard›¤›m›zda, yahut kabirle-rin yan›ndan geçerken oradakilere selâm ve-riyor, dua ediyoruz. Allah Rasûlü'nün, kab-ristana var›ld›¤›nda ölülere selâm verilmesi-ni emredifli ve kendisinin de bizzat her var-d›¤›nda selâm verifli, kabirdekilerin cemadât,yani cans›z varl›klar gibi olmad›¤›na delildir.Zira cemadata hitap câiz olmad›¤›na göre,bu hareket, ölünün kabrinde o âlemi idrakedecek bir hayat›n›n varl›¤›na ve hayattaki-lerin dua ve selâm›n› duydu¤una delildir.Kald› ki, kabirdeki kifliye "ziyaret edilen" zi-yaretine varana da "ziyaretçi" denilmesi bile,onun ziyaretçisinden haberdar oldu¤una de-lalet eder. Çünkü ziyaret edilen ziyaretçisinibilmezse buna "ziyaret" ad› verilmez.(10)

Hz. Aifle validemiz, kendi odas›na def-nedilmifl olan Rasûl-i Ekrem (S) Efendimizive babas› Hz. Ebû Bekr'i zaman zaman ziya-ret ediyordu. Daha sonra onlar›n yan›na Hz.Ömer defnedilince, Hz. Aifle validemizin:

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

140

(4) Müslim, Cenâiz, 36, c. II, s.671; ‹bn Mâce, Sünen, Cenâiz,48, c. I, s. 501; Ebu Davud, Sü-nen, Cenâiz, 81, c. III, s. 296;Nesaî, Cenâiz, 101, c. IV, s. 90;Ahmed b. Hanbel, Müsned, c.II, s. 441.

(5) Nesaî, Sünen, Cenâiz, 100, c.IV, s. 89.

(6) Bkz. Ahmed b. Hanbel,Müsned, c. III, s. 237.

(7) ‹bn Mâce, Sünen, Cenâiz, 47,c. I, s. 501.

(8) el-Cezirî Abdurrahman, el-F›khu Ale’l-Mezahibi’l-Erba’a,c. I, s. 540.

(9) Bkz. Gazzalî, ‹hyâu Ulu-mi’d-Din, c. IV, s. 475.

(10) ‹bn el-Kayyim el-Cevziy-ye, er-Rûh, s. 8.

Resim 2; Türbeler ve mezarl›klardiyar› Eyüpsultan’dan bir kesit(Foto¤raf Kaz›m Zaim, EyüpBelediye arflivinden)

"Biri kocam, biri de babamd›, ama Hz. Ömeryabanc›d›r." dedi¤i ve bundan sonraki ziya-retlerinde örtünmeye daha çok dikkat etti¤irivayet edilir.(11) O büyük insan, Hz.Ömer'in kendisini bilip gördü¤üne inanma-sayd›, bu sözü söylemez ve aynen eskisi gibiziyaretlerine devam ederdi herhalde. Onunbu hareketi de, ölünün ziyaretçisinden ha-berdar oldu¤una delildir.

Kabirdeki ölünün ziyaretçisini bilmesive tan›y›p selâm›n› almas› bizatihi mümkünifllerdendir. Konuyla ilgili, delil olabilecekhaberler de mevcut olunca, bunu kabul vetasdik etmek gerekir.(12) Bu husustaki haber-lerden baz›lar›nda perflembe, cuma ve cu-martesi günleri; baz›lar›nda cuma günü vecumartesi sabah› gün do¤uncaya kadar bilir,dendi¤i halde, baz›lar›nda da -böyle güntahsisi yap›lmaks›z›n- mutlak olarak bilece¤ihaber verilmifltir ki, hadisler ve haberler, herziyaretçi geldi¤inde ziyaret edilenin, onlar›bilip sözlerini iflitti¤ine ve selâmlar›n› al›ponlarla ünsiyet etti¤ine delâlet etmektedir.Böyle olmasayd› Rasulullah (S), kabirdekile-re selâm vermeyi meflru k›lmazd›. Bu du-rum, umum ölüler için ayn›d›r ve ziyarettebelli bir vakit flart de¤ildir. Hatta ziyaretibelli günlere inhisar ettirmek, Rasulullah(S)’in adetine muhalif olaca¤›ndan, bid'att›rve mekruhtur diyen âlimler de vard›r.(13) Eniyisi, mümkün olan her zaman ziyaret edip,ziyaretten istifade etmek ve ölülere de fayda-l› olmakt›r.

B) Kabir Ziyaretinin Çeflitleri:

Kabir ziyaretlerini birkaç yönden çeflitle-re ay›rmak ve tasnif etmek mümkündür. Zi-yaret edilenler yönünden, ziyaret edenlerinmaksat ve gayeleri yönünden ve ziyaret flekliyönünden kabir ziyaretlerini s›n›fland›racakolursak karfl›m›za flu tablo ç›kar:

1- Ziyaret Edilenlere Göre Kabir Ziya-retinin Çeflitleri:

Kabir ziyaretleri, ziyaret edilenlere göreüçe ayr›l›r.

a) Akraba Kabirlerini Ziyaret:

En çok ziyaret edilen, anne, baba, kardeflve evlatlar gibi yak›n akrabalar›n kabirderi-dir. Çünkü insan, hayatta iken sevdi¤i ve zi-yaret etti¤i kiflleri, ölümlerini müteakip he-men unutmaz. Hatta unutma¤a çal›flsa bile,unutamaz, onlarla olan münâsebetini devam

ettirmek ve onlar› devaml› yan›nda yafl›yor-mufl gibi hissetmek ister. Özellikle anne, ba-ba gibi kendisinin meydana gelmesine sebepolan ve kendisi için büyük emek sarfetmiflolan, daha do¤rusu kendisi üzerinde pek çokhakk› bulunan büyüklerinin kabrini ziyaretetmek, onlara karfl› minnet borcunu ödemiflolma hissini verir insana. En az›ndan onlar›nhat›ras›n› yeniden canland›r›r ki, ilk kabir zi-yaretleri de böyle bafllam›fl olup, ilk ziyaretedilen kabirler yak›n akraba kabirleridir.

Peygamber Efendimiz’in hayat›nda dabunun örne¤ini aç›kça görmekteyiz. O, ken-disini dünyaya getiren ve küçük yaflta kay-betti¤i annesi Amine Hatun'un kabrini ziya-ret etmifltir. Bu ziyaretlerinde aff›n› dilemekve dua etmek suretiyle annesine faydal› ol-mak istemiflse de, annesi, iman etme flerefinenâil olamad›¤› ve mü'min olmayanlara duaetmek yasaklanm›fl oldu¤u için(14) bu müm-kün olmam›flt›r.

b) Akraba Olmayan Müslüman Kabir-lerini Ziyaret:

Asl›nda kabir ve berzah âlemi, mâhiyeti-ni sadece Allah Tealâ'n›n bildi¤i ve ancak di-ledi¤i kiflilere bildirdi¤i, -ki Hz. Peygamber’ebunlardan bir k›sm›n› bildirmifltir- insan›ns›rf ak›l ve duyular› vas›tas›yla mahiyetinikavrayamaya-ca¤› melekût âlemindendir.Allah Tealâ, Kur'an-› Kerim'de mülk âleminebu gözlerimizle bak›p kendi azametini gör-memizi emretti¤i gibi,(15) melekût âlemi hak-k›nda da ibretle tefekkür etmemizi, düflün-memizi emretmekte ve gördüklerinden ibretalmayanlar› k›namaktad›r.(16) Bu emri umû-

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

141

(11) Seyyid Sâb›k, el-Akâidu'l-‹slâmiyye, s. 237.(12) Harputî, Abdullatif, Tek-mile-i Tenkîhu'l-Kelâm, s. 247,‹st. 1332.(13) Bkz. fiekerci, Osman, ‹slâmTerbiyesi, s. 381, ‹st. 1972.(14) Bkz. Tevbe, 9/113.(15) Bkz. ⁄âfliye, 88/17-20.(16) Bkz. A'raf, 7/185.

Resim 3; Tarihi Eyüpsultan me-zarl›¤›ndan ve mezar tafllar›n-dan bir kesit; Tokmaktepe Me-zarl›¤› (Foto¤raf Kaz›m Zaim,Eyüp Belediye arflivinden)

milefltirecek olursak kabir âleminden veölümden de ibret al›nmas›n›n emredilmifl ol-du¤u ortaya ç›kar. Yukar›da iflaret edildi¤igibi, hadis-i fleriflerde de kabir ziyaretininölümü ve âhireti hat›rlataca¤› haber veril-miflti. ‹flte bu gaye ile, ölümü ve âhireti hat›r-lay›p ona göre haz›rl›k yapmak için, zamanzaman kabristana gidip akrabas› olmayanla-r›n kabirlerini ziyaret etmek de mübaht›r.

Hatta s›rf ölülerden ve ölümden ibret al-mak gayesiyle mü'min olmayan-lar›n kabir-leri bile ziyaret edilebilir.(17) Ancak mü'minolmayanlar›n kabirlerini ziyaret etmek, sade-ce ziyaret edene fayda sa¤lar; ziyaret edilenebir fley kazand›rmaz. Çünkü ziyaretçimü'min, ona dua edemez, etse de faydas› ol-maz. Mü'min kabirlerini ziyarette ise faydaiki yönlüdür. Ziyaretçi, hem bu ziyareti sa-yesinde ölümü, kabri ve orada karfl›laflaca¤›suâl, azap ve nimeti hat›rlay›p, kalan ömrü-ne kabrini Cennet bahçelerinden bir bahçehaline getirecek flekilde yön verir; hem de zi-yaret etti¤i kabirde yatan mü'min kardeflineselâm verip dua ederek, okuyaca¤› âyet vesûrelerin sevab›n› ona ba¤›fllayarak faydal›olur. Çünkü mezardaki ölü, denize düflüp debaflkalar›ndan yard›m dileyen kimse gibidir.Onun sevap alacak veya -e¤er müstehak ise-kendisini azaptan kurtaracak iflleri yapmaimkân› kalmam›flt›r. Art›k faydalanaca¤› tekfley, ziyaretçilerinin ve mü'min kardefllerininedecekleri dua ve yapt›klar› hay›rl› ameller-den ba¤›fllayacaklar› sevaplard›r.

c) Peygamberlerin, Sâlihlerin ve Velile-rin Kabirlerini Ziyaret:

Bu türlü ziyaretler, ölüye faydal› olmak,yahut ölümden ibret almak gayesinden çok,ziyaret edilen büyük zât›n yard›m ve flefaati-ni istemek gayesiyle yap›l›r. Daha önceki zi-yaretlerde gaye olan kabirdeki ölüye duaederek faydal› olmak veya ibret alarak istifa-de etmek, ço¤u kez türbe ve yat›r ziyaretçile-rinin akl›ndan bile geçmez. Onlar, müflkille-rinin halli ve bafllar›na gelen bela ve musi-betlerin def'i için, ziyaret ettikleri türbe ya dayat›rlardaki zevattan yard›m umarlar ki, buflekilde ölülerden medet ummaya ve yard›mdilemeye "tevessül, isti¤âse, istimdâd" gibiisimler verilmektedir.

2- Ziyaret Edenlerin Maksatlar›na GöreKabir Ziyaretinin Çeflitleri:

Kabir ziyaretleri, ziyaret edenlerin mak-

sat ve gayeleri yönünden de üç k›s›mda mü-talaa edilebilir.

a) Ölüye Faydal› Olmak ‹çin Yap›lanZiyaretler:

Mü'minlerin ve daha çok yak›n akrabala-r›n kabirleri bu gaye ile ziyaret edilir. Ziyaretesnas›nda kendilerine dua edilip, okunanKur'an'›n, verilen sadakan›n vb. sevab› ba-¤›fllan›r. Ayn› zamanda bu ziyaretler, ölümüve kabri hat›rlamaya vesile olduklar› için, zi-yaretçiye de fayda temin eder.

b) Diriye Faydal› Olmak ‹çin Yap›lanZiyaretler:

Bu da s›rf ölümden ve ölülerden ibret al-mak için yap›lan kabir ziyaretleridir. Çünkükabir ziyareti kalpleri yumuflat›r, insan› inceve derin düflüncelere sevkeder, dünyadanso¤utup âhirete ›s›nd›r›r. Kabirlerden ibretalan mü'min, h›rs, tamah ve kin gibi kötühuylar› k›smen veya tamamen terkeder.Kendisine kabirde ve âhirette faydas› doku-nacak iyi ifllere yönelir. Hatta bu maksatlamü'min olmayanlar›n kabirlerinin bile ziya-ret edilebilece¤i belirtilmifltir ve bütün âlim-ler bu gaye ile kabirleri ziyaret etmenin müs-tehap oldu¤unda ittifak etmifllerdir. Müste-hap ise yapana sevap kazand›ran ve yap›l-mas› tavsiye edilen bir ameldir.

c) Ölüden Yard›m ve Medet Ummak‹çin Yap›lan Ziyaretler:

Yukar›da ziyaret edilenlere göre yapt›¤›-m›z tasnifin üçüncü maddesinde iflaret edi-len Eyüpsultan hazretleri gibi büyük zatlar›nkabirleri, daha ziyade bu maksatla ziyaretedilmektedir ki, bu gaye ile kabirleri ziyaretetmenin câiz olup olmad›¤› hususu, ‹slâmâlimleri aras›nda çok uzun tart›flmalara vebüyük ihtilâflara sebep olmufltur.

Müslüman âlimlerden bir k›sm›, bu türlüziyaretleri câiz ve sâlihlerin kabirlerini ziya-ret için seferi, yolculuk yapmay› bile men-dup görürlerken,(18) baz›lar› da böyle bir ga-ye ile kabirleri ziyaret etmenin câiz olmaya-ca¤›n› ve bu gaye ile sefere ç›kman›n haramoldu¤unu belirterek, bu gaye ile kabirleri zi-yaret edenleri çok sert bir dille elefltirmekteve hatta küfür ve flirkle itham etmektedir-ler.(19)

Asl›nda buradaki ihtilâf›n kayna¤›, te-

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

142

(17) el-Elbânî, Nas›ruddin, Ah-kâmu'l-Cenâiz, s. 187-188, Bey-rut, 1969.(18) Bkz. el-Cezirî, a.g.e, c. I, s.540; en-Nebhanî, Yusuf b. ‹s-mail, fievâhidu'l-Hakk, s. 75,Beyrut, 1973.(19) Genifl bilgi için bkz. Mu-hammed Abdulvahhâb, Kitâ-bu't-Tevhîd, s. 24-25, (el-Câ-mi'u'l-Ferîd içinde); ‹bn Teymi-ye, Kâidetün Celile Fi't-Teves-sül ve'l-Vesîle, s. 18-19, Beyrut,1390; Harputî, Tenkîhu'l-Ke-lâm, s. 148.

vessülün câiz olup olmad›¤› hususudur. Te-vessül, arac›, vesile k›lmak manas›na gelip,amel veya flah›slar›n arac› olmas› bak›m›ndanikiye ayr›l›r: Bir kimsenin dua esnas›nda, yap-t›¤› iyi bir amelini zikrederek, bunu arac› k›la-rak Allah Tealâ'dan dilekte bulunabilece¤i hu-susunda ihtilaf yoktur. Amelle tevessül itti-fakla caizdir.

Ancak flah›slarla tevessül etmenin câizolup olmad›¤› hususu tart›flma konusu ol-mufltur. Burada flah›slarla yap›lan tevessül debirkaç k›sma ayr›lmaktad›r: Birincisi, flahs›nbizzat duas›n› isteyerek, dua etmesini sa¤la-yarak yap›lan tevessül. ‹kincisi, araya konulanflahs›n Allah kat›ndaki makam› ve de¤eri ileyap›lan tevessüldür ki, bu da bu flekilde ara-ya konan flahs›n hayatta veya ölmüfl olmas›nagöre iki k›sma ayr›l›r.

Genelde tasavvuf erbab›, sa¤l›¤›nda oldu-¤u gibi, ölümlerinden sonra da fleyhleri ve Al-lah'›n sâlih kullar› ile Allah'a tevessül etme-nin, onlar hürmetine dualar›n kabulünü iste-menin câiz ve hatta iyi bir hareket olaca¤›n›savunmaktad›rlar. Nitekim, hemen hemen bü-tün tarikatlarca makbul bir veli say›lan Ma'rufKerhî, (v. 200/816) rivayete göre müridi Seriy-yü's-Sakatî'ye (v.257/870) flöyle demifltir: "Al-lah'dan bir hacet dileyeceksen, bana yeminederek, Ma'ruf'un hürmetine diye iste."(20)

Bu tavsiyeleri sebebiyle olsa gerekir ki Ba¤-dat'l›lar, Ma'ruf'un kabrinin her derde devaoldu¤una inanmaktad›rlar o devirlerde. Ölüarslandan diri tilki daha iyidir diyerek, ölüm-lerinden sonra, ölmüfl olan fleyhler ile tevessü-le fazla de¤er vermeyen mutasavv›flar da varise de, genel kanaat, baz› kiflilerin ölümdensonra da tasarrufta bulunduklar› fleklindedir.

Zâhir ulemâs› denilen hadis, f›k›h ve ke-lâm âlimleri ile selefin (sahabe ve tabiinin) yo-lunda olduklar›n› beyan eden âlimler ise, sa¤insanlar›n duas›n› istemek fleklinde olan te-vessülü ve baz› iyi amellerle yap›lan tevessülükabul etmifller, fakat ölmüfl olan kiflilerle Al-lah'a tevessül etmeyi câiz görmeyerek tenkidetmifllerdir. Hatta bu tenkidler bazan sert ol-mufl ve mutasavv›flar›n da kendilerine sert ce-vaplar vermelerine neden olmufltur. Karfl›l›kl›tart›flmalarla ifrat ve tefrite varan bu görüflle-rin teferruat›na inmenin zâid ve faydas›z ola-ca¤› kanaatindeyiz. Onun için bu tart›flmalaragirmeyerek burada konuyu k›saca

özetlemek istiyoruz.

Bir mü'minin dua esnas›nda: "Ya Rabbi,falan zât›n yüzü suyu hürme-tine duam› ka-bul eyle, hâcetimi yerine getir..." demesi, dörtmezhebe göre de hofl karfl›lanmam›fl, mekruhsay›lm›flt›r. Hatta Hanbelîlerden bu flekilde te-vessül etmenin haram oldu¤una kâil olanlarda vard›r. Burada bu hükmün veriliflinde gözönünde bulundurulan hususlardan biri de, buflekilde dua eden cahil kimselerin, dualar›n›nkabul edilmesi halinde kendisiyle dua etti¤ikifliye fark›na varmadan meyletmesi ve istek-lerini ondan istemeye bafllamas›d›r. Yani ön-celeri duada sadece vas›ta olarak kabul edilenbu zatlar›n zamanla vâs›tal›¤›n›n unutulmas›-d›r ki, Allah korusun, bu flekilde bir davran›flinsan› flirke bile götürebilir.(21) Nitekim flirkedüflen Nuh kavminin flirke düflmesi bu flekil-de olmufltur. Onlar önceleri sadece sâlihlerinkabirleri bafl›nda durup dua ederlerken dahasonra -fleytan›n da i¤vas›yla- onlar›n resimle-rini yapm›fl ve Allah'› unutup onlara tapmayabafllam›fllard›r.(22)

Baz› âlimler bundan, Rasulullah (S) ile te-vessülü istisna etmifller ve Hz. Peygamber’inAllah kat›ndaki makam› ile Allah'a dua etmekve ondan dileklerinin kabulünü istemenin gü-zel bir fiil oldu¤una dikkat çekmifllerdir.(23)

Osman b. Hanif'den rivayet edilen flu olay dabu fikri desteklemektedir: Bir gün Peygamber(S)’e bir ama adam gelerek: "Ey Allah'›n Pey-gamberi, bana afiyet vermesi için Allah'a duaet." demifl. Rasullah (S) kendisine:"E¤er istersen bu ifli tehir et, o, âhiretin içindaha efdaldir. ‹stersen de dua ede-

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

143

(20) Kufleyrî, Abdulkerim, Terc.Süleyman Uluda¤, Kufleyri Ri-sâlesi, s. 82, ‹st. 1978.(21) Birgivî, Risâle Fî Ziyâreti'l-Kubûr, s. 247-248.(22) ‹bn Teymiye, a.g.e, s. 17.(23) Sübkî, a.g.e, s.133; bkz.Ahmed b. ‹brahim b. ‹sâ, er-Redd Ala fiübehati’l-Müsta¤isinbi ⁄ayrillahi Teala, s. 563; en-Nebhâni, a.g.e, s. 75.

Resim 4; Eyüpsultan Türbesi’niziyaret (As›rlar Boyunca ‹stan-bul s,117)

yim." deyince, Adam: "Hay›r, bilâkis banadua et." diyor. Bunun üzerine Peygamber (S)ona abdest al›p iki rekât namaz k›lmas›n› vesonra flöyle dua etmesini emretmifltir: "Alla-h›m, sana rahmet peygamberi olan NebinMuhammed ile yöneliyor ve senden istiyo-rum. Ya Muhammed, ben seninle Rabbimebu hacetimin kabul edilmesi ve bana flifavermesi için teveccüh ediyorum. Allah›m,bana flifa ver." Adam, söylenenleri yap›p buduay› birkaç defa söyleyince gözleri aç›lm›fl-t›r.(24) Burada Peygamberin duas›yla de¤ilde, bizzat Allah kat›ndaki makam› ile teves-sül vard›r ki, zât ile tevessüle karfl› ç›kanlar,bu hadisi delil olarak kabul etmez, reddeder-ler.(25)

Sa¤ insan›n duas›n› isteyerek, bizzatdua etmesini sa¤lamak suretiyle tevessülise, ittifakla câizdir. Nitekim PeygamberEfendimiz (S) kendisinden dua etmesini iste-yen bir çok kifliye bu flekilde dua etmifltir. Yi-ne ya¤mur ya¤may›p k›tl›k olunca ashap,Rasulullah (S)’e gelip, ya¤mur için dua et-mesini isterler, o da dua eder ve ya¤mur ya-¤ard›. Rasulullah (S) de Hz. Ömer'i umre içinMedine-i Münevvere'den u¤urlarken: "Eykardeflim, bizi de duadan unutma." buyura-rak onun duas›n› istemifltir.

Yine Hz. Ömer devrinde böyle bir ku-

rakl›k olmufl ve Hz. Ömer: "Allah›m, dahaönce sana Peygamberimiz (S) ile tevessülediyorduk ve bize ya¤mur gönderiyordun.fiimdi de Peygamberimiz’in amcas› ile sanatevessül ediyoruz, bize ya¤mur ver." diyeHz. Abbas ile tevessül ederek dua etmifl veya¤mur ya¤m›flt›r.(26) Buhârî'nin rivayetin-den, bu tevessülün Hz. Abbas hayattaykenduas›n› isteyerek de¤il de, bizzat kendisiyleoldu¤u anlafl›lmaktad›r. Ama zat ile tevessü-lü caiz görmeyenler, bunun Hz. Abbas'›n du-as›n› istemek fleklinde oldu¤unu söylemekte-dirler.(27) Nitekim ya¤mur dualar›nda sâlihkiflilerin beraber götürülmesi ve dua etmele-rinin istenmesi âdet olmufltur.

Allah'›n isimleriyle, s›fatlar›yla ve iyiamellerle tevessül etmek ise, ittifakla câizolan tevessüldür. Bir çok me'sur duada budurum apaç›k görülece¤i gibi, bir ma¤aradamahsur kalan üç kiflinin, Rasulullah (S) tara-f›ndan nakladilen hikâyeleri de sâlih amel-lerle tevessüle misâldir. Ya¤murlu bir hava-da ya¤murdan korunmak için ma¤araya gi-ren üç kifli, ma¤aran›n a¤z›n›n yuvarlananbir kaya parças› taraf›ndan kapat›lmas› sebe-biyle içeride mahsur kal›rlar ve her biri, da-ha önce yapt›klar› iyi iflleri zikrederek (vesilek›larak) Allah'a dua edip yalvar›rlar. Bu du-alar› üzerine ma¤aran›n kap›s›n› t›kayan bü-yük tafl parças› aralan›r ve kurtulurlar.(28)

Asl›nda bu konularda de¤iflik fikirler or-taya koyan âlimlerin hepsinin, kendilerinihakl› ç›karacak delilleri vard›r ve her birikendince hakl›d›r. Lâkin birinin baz› yönler-den hakl› olmas›, di¤erinin büsbütün haks›zoldu¤una delâlet etmez. Hatta onu, bu görü-flünden ötürü dinden bile ç›kararak müflrik-likle vas›fland›rmak mü'minlere fayda yeri-ne zarar getirir. Bu derece muar›z hale gel-mifl olanlar› uzlaflt›rmak da pek güç olsa ge-rekir. Bu sebeple izlenecek insafl› yol, herke-sin fikrine -‹slâm'›n ana esaslar›na muhalifolmamak flart›yla- sayg› göstermek ve herke-si kendi fikriyle baflbafla b›rakarak bu gibigörüfl ayr›l›klar›ndan ötürü müslümanlararas›nda bölünme ve düflmanl›¤›n do¤mas›-n›n yanl›fl oldu¤unu beyan etmektir.

Tevessül meselesinde titizlik gösterenle-rin endiflesi, tevhid inanc›ndan sap›l›p flirkedüflülmesidir. Onlar bu endifleyle tevessülücâiz görmemifllerdir. Ancak uygulamada her

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

144

(24) ‹bn Mâce, ‹kâme, 189; c. I,s. 441; Ahmed b. Hanbel, Müs-ned, c. IV, s. 138.(25) Bkz. Abdullah b. Muham-med b. Abdulvehhâb, el-Keli-metü'n-Nâfi'a, s. 322 (el-Câ-mi'u'l-Ferid içinde).(26) Buharî, Sahih, ‹stiskâ, 3, c.II, s. 16.(27) ‹bn Teymiye, ez-Ziyâret, s.435 (el-Câmi'u'l-Ferîd içinde).(28) Buharî, Edeb, 5, c. VIII, s.69-70; Enbiyâ, 53, c. IV, s. 147-148; Müslim, Zikir, 27, c. IV, s.2099; Ahmed b. Hanbel, Müs-ned, c. III, s. 142-143.

Resim 5; Eyüpsultan CamiiKubbesi (700. y›l’da ‹stanbul’da-ki Mimar› Eserler, s, 75, ‹stan-bul Valili¤i,2000)

tevessül edenin flirk kofltu¤u iddia edilemez.Usul ve adab›na uygun olarak tevessül edenherkese, "sen flirk kofltun, haram iflledin vb."denemez. Nitekim tevessülü câiz görenler,her tevessül edenin flirk koflmad›¤›n› görerekbu hükmü vermifllerdir ki, usulüne uygunolarak yap›lan tevvesülün câiz olmamas› içinhiçbir sebep yoktur.

Ancak bugün müslümanlar aras›nda vebilhassa ülkemizde, ne mutasav-v›flar›n, nede di¤er âlimlerin câiz görmesi mümkün ol-mayan mezar yapma ve kabir ziyaret etmeflekilleri de mevcuttur. As›l mesele fleriateuymayan, Rasûlullah (S)’in izniyle çeliflen butür bid’at ve yanl›fllar›n ›slah›d›r, düzeltilme-sidir.

3- Ziyaret fiekline Göre Kabir Ziyareti-nin Çeflitleri:

Ziyaret flekli yönünden kabir ziyaretleri-ni iki k›sma ay›rabiliriz.

a) Hak Ziyaret veya fier'î Ziyaret:

Bu tür ziyaretler, içerisine bid'at ve hura-feler kar›flt›r›lmaks›z›n, Rasulullah (S) ve as-hab› nas›l ziyaret etmifllerse o flekilde yap›-lan ziyaretlerdir.

Onlar kabirleri, ibâdet niyetiyle de¤il de,ölüye ve diriye yönelik faydalar›ndan ötürüziyaret ediyorlard›. Daha önce de iflaret edil-di¤i gibi, ziyaretin ölüye yönelik faydas›, onadua edip aff›n› dilemek; diriye yönelik fay-das› da ibret al›p, bir gün kendisinin de ora-daki ölü gibi olaca¤›n› düflünerek ona görehareket etmektir. Mezarl›ktaki manzaradanibret al›p düflünceye dalan kifli, kabir ziyare-tinden faydalanm›fl demektir. Onun, kabir-dekilerin ilâhî azaptan kurtulup rahmete ka-vuflmalar› için yapt›¤› duadan da ölüler isti-fade ederler. Zaten bu iki faydas›ndan ötürüPeygamber (S) kabir ziyaretine müsaade et-mifl ve bunu tavsiye etmifltir.

fiunu da belirtilim ki, mü'min kifli ziyare-tine vard›¤› her müslüman için dua edebilir.Kabirde yatan›n veli olmas›, fleyh olmas› vb.duaya ihtiyac› olmad›¤› manâs›na gelmez.Çünkü dua, sadece günahkârlara fayda ve-ren bir fiil de¤ildir. Dua, günah› olmayanla-r›n da Allah kat›ndaki makamlar›n›n yüksel-me-sine sebeptir. Ziyaretçi onlara dua eder,bu insanlar›n dünya hayatlar›n› düflünür, oandaki halleri ile mukayese eder; acaba nesoruldu kabirde, nas›l cevap verdi, diye te-

fekküre dalar. Yan›nda durdu¤u kabrin cen-net bahçelerin-den bir bahçe mi yoksa Ce-hennem çukurlar›ndan bir çukur mu oldu-¤unu düflünür. Arkas›ndan kendini, hayaleno kabre koyar ve kendi halini düflünür. ‹fltekabirler bu duygu ve düflünceyle, ilerideaç›klayaca¤›m›z âdâb› üzere ziyaret edilirse,sünnete uygun fler'î bir ziyaret yap›lm›fl olur.

b) Bat›l Ziyaret veya Bid'î Ziyaret:

Peygamber Efendimiz (S) taraf›ndanaç›klanan ve bizzat tatbik edilerek ö¤retilenziyaret flekline uymayan tüm ziyaretler, hakolmayan, içine bid'at kar›flm›fl olan bat›l zi-yaretlerdir.

Kabirleri, orada namaz k›lmak için, veyakurban kesmek için ziyaret etmek, ziyaret es-nas›nda mezar›n tafl›n›, topra¤›n› öpüp, kâ-beyi tavaf eder gibi etraf›nda dolaflmak, me-zar ve türbelerin sa¤›na, soluna, yahut üstü-ne mumlar yak›p çaput ba¤lamak, mezarda-kinden dualar›n›n kabulünü ve ihtiyaçlar›-n›n giderilmesini istemek ve buna benzer,günümüz ziyaretçileri taraf›ndan ziyaret es-nas›nda yap›lan pek çok hareketleri yapmak,bat›l ziyaretin özelliklerindendir. Çünkü buhareketlerin hiçbiri Hz. Peygamber ve ashab›taraf›ndan hofl karfl›lanmam›fl ve yap›lma-m›flt›r.

Onlar›n ziyaret etti¤i kifliler aras›nda dasâlihler, veliler, s›ddîklar ve flehitler vard›.Onlar bu kiflilerin kabrini ziyarete mahsusolmak üzere meflru olan ziyarete hiçbir fleyilave etmemiflken, zaman›m›z insanlar›na neoluyor da günümüzdeki birtak›m debdebe

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

145

Resim 6; ‹stanbul muhasara,kuflatma, Fethinin cereyan etti¤isurlar ve sur dibinde yer alansahab kabirleri, (Foto¤raf Kaz›mZaim, Eyüp Belediye arflivinden)

ve ihtiflaml› türbeleri ziyaret ederlerken ken-dilerinden baz› fleyler uydurarak, meflruolan bir fiili yap›yoruz diyerek, gayri meflruhareketlerde bulunuyorlar. Tâbir câizse, kaflyaparken göz ç›kar›yorlar. Yani onlar, bu di-ni Rasulullah (S) ve ashab›ndan daha iyi mibiliyorlar? Yoksa bugün ziyaret edilen kabir-lerdekiler, ümmetin y›ld›zlar› mesâbesindekisahabilerden daha m› flerefli ve üstün?

Unutmamak gerekir ki, türbe ve mezar-lar› ziyaret edilenler, hiçbir zaman ziyaretle-rine gelen câhil ziyaretçilerinin yapt›klar› bugayri meflru hareketlere raz› olmazlar. Çün-kü Allah'›n veli kullar›, Rasulullah (S)’e uya-rak o makama ermifllerdir ve hiçbir zamankötülü¤ün yap›lmas›na, fleriate uygun olma-yan bir fiilin ifllenmesine r›za göstermezler.Rasulullah (S) ise, kabir ziyaretine izin verenhadislerinde, ziyaret esnas›nda bu fiille ba¤-daflmayan faydas›z söz ve hareketlerden sa-k›n›lmas›n› emretmifltir.(29)

Öyleyse insanlar›n bu câhillikleri ve câ-hilliklerinden ötürü ço¤u kez gördü¤ü bir fi-ili, -‹slâm'da olup olmad›¤›na bakmadan- ay-nen taklit etmesi sonucu yay›lan yanl›fl hare-ketleri karfl›s›nda yap›lacak ifl; onlar›n bu ha-reketlerinin ‹slâm'›n ruhuna uymad›¤›n›, zi-yaretlerinin sevap umanlara belki de günahkazand›rd›¤›n› anlatarak, yap›lan ziyaretin‹slâmî olmas› için nas›l davran›lmas› gerekti-¤ini ö¤retmektir.

Burada kad›nlar›n kabir ziyaretindekidurumlar›na iflaret ettikten sonra, ‹slâmî birziyaretin nas›l olmas› gerekti¤ini anlatma¤açal›flacak ve mü’minleri sak›nd›rmak için ka-

bir ziyaretlerinde yap›lan yanl›fllara dikkatçekece¤iz.

B) Kabir Ziyeretinde Kad›nlar›n Duru-mu:

Kabir ziyaretine izin veren hadisle, er-keklerin ziyaretine izin verildi¤inde ve kabirziyaretlerinin erkeklere müstehap oldu¤un-da müttefik olan âlimler, bu izne kad›nlar›nda dahil olup olmad›klar› hususunda ihtilafetmifllerdir. Çünkü Peygamber Efendi-miz’den kabir ziyaretine izin veren, faydas›-n› belirtip teflvik eden sahih hadisler yan›n-da, onun kabirlerin afl›r› kad›n ziyaretçilerinilânetledi¤i de rivayet edilmifltir.(30)

Hanbelî ve fiafi'îler, gerek kabir ziyareti-ne izin veren hadiste, Arapça'da erkekler içinkullan›lan kelimelerin kullan›lm›fl olmas› vegerekse kabirlerin afl›r› kad›n ziyaretçilerininHz. Peygamber (S) taraf›ndan lânetlendi¤inibildiren bu habere ve kad›nlar›n baz› mah-zurlardan ötürü cenâze tafl›malar› ve cenâ-zeyle birlikte gitmelerinin mekruh oldu¤unubildiren haberlere binâen, ayn› mahzurlar›nkabir ziyaretlerinde de söz konusu oldu¤u-nu belirterek, kad›nlar›n kabir ziyaretine git-meleri mekruhtur demifllerdir. Bu kerâhethükmü genç, ihtiyar her kad›na flâmildir.Ayn› âlimler, e¤er kad›nlar›n kabir ziyareti-ne gitmelerinde fitne ç›kaca¤›, yahut fler'anharam olan bir fiilin ifllenece¤i biliniyorsa,bu taktirde kad›nlar›n kabir ziyareti haram-d›r, demifllerdir.(31) Baz› âlimler de, kabirle-rin afl›r› ziyaretçilerinin lânetlendi¤ini bildi-ren habere binâen kabir ziyaretinin kad›nla-ra -fitne korkusu olsun, olmas›n- mutlak ola-rak haram oldu¤una kâil olmufllard›r.(32)

Hanefîler, Mâlikîler ve âlimlerin ço¤un-lu¤una göre ise, kabir ziyaretine izin verenhadis, ta¤lib yoluyla (fazla olan cinsin zikre-dilmesiyle, az› da o hükümde ayn› kabulederek) kad›nlara da flâmildir ve erkeklereoldu¤u gibi, kad›nlara da ziyaret ruhsat› var-d›r.(33) Onlara da kabirleri ziyaret etmekmenduptur.(34) Çünkü kabir ziyareti, kabir-lerden ibret almak, âhireti hat›rlamak ve ölü-ye dua etmek gibi faydalar›ndan ötürü men-dup k›l›nm›flt›r. Bütün bunlar, erkek ve ka-d›nlar için müflterek olan fleylerdir. Erkekler,kabirlerden ibret almaya kad›nlardan dahaçok muhtaçt›r, denilebilir mi? Elbette hay›r.Öyleyse, fleriate uygun olmak ve fitne korku-sundan, günah ve yasak olan fiillerin ifllen-

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

146

(29) Bkz. Nesaî, Sünen, Cenâiz,100, c. IV, s. 89.(30) Tirmizî, Cenâiz, 60, c. II, s.259; Ebu Davud, Cenâiz, 78, c.III, s. 218; Nesaî, Cenâiz, 104, c.IV, s. 94-95; ‹bn Mace, Cenâiz,49, c. I, s. 502; Ahmed b. Han-bel, Müsned, c. I, s. 229, c. II, s.356, c. III, s. 442-443.(31) el-Cezirî, a.g.e, c. I, s. 540.(32) Bkz. ‹bn Teymiye, ez-Ziyâ-ret, s. 467-468.(33) el-Cezirî, a.g.e, c. I, s. 540;Seyyid Sâb›k, F›khu’s-Sünne, c.I, s. 566.(34) Tahtavî, Hafliye Ala Mera-ki’l-Felah, s. 513.

Resim 7; Her biri birer sanatabidesi olan mezar tafllar›n›n yerald›¤› tarihi Eyüpsultan Mezar-l›¤›’ndan kesitler (Foto¤raf Ka-z›m Zaim, Eyüp Belediye ar-flivinden)

mesinden uzak olarak yap›lmas› flart›yla, ka-d›nlar›n kabirleri ziyaret etmelerinde hiçbirmahzur olmasa gerekir. Kald› ki bu gibimahzurlar›n söz konusu olmas› halinde, ya-ni kabirlere hüzünleri art›rmak, orada feryadü figân ederek ölüye eziyet etmek, belli gün-lerde kabir bafl›nda toplan›p ziyafet vermekvb. gibi fler'î edebe muhalif olan fiillerinmeydana gelmesi halinde, kad›nlar›n ziya-retlerini câiz gören Hanefî ve Mâlikîler bile,böyle bir ziyaretin câiz de¤il, haram oldu¤u-nu belirtmifllerdir.(35)

Hz. Aifle vâlidemiz: "Rasulullah kabirziyaretine ruhsat (izin) verdi."(36) buyur-mufltur. Ayn› zamanda ashab›n ileri gelen f›-k›h âlimlerinden birisi olan Hz. Aifle, bu sö-zünde kad›nlar› ay›rmay›p ruhsat› umumateflmil etmifltir. Bundan, bu izne kad›nlar›nda dahil oldu¤u anlafl›l›r. Aksi halde bu hük-mün, s›rf erkeklere mahsus oldu¤u belirtilir-di. Yine Hz. Aifle vâlidemizin bizzat kardefliAbdurrahman(37) ile Hz. Peygamber, Hz.Ebû Bekir ve Hz. Ömer'in kabirlerini ziyaretedifli de kabir ziyaretine kad›nlar›n izinli ol-du¤una delildir.

Öte yandan Hz. Peygamber’in, kabir ba-fl›nda ölen çocu¤una a¤layan bir kad›na rast-lay›p da ona sab›r tavsiye edifli, daha sonrakad›n›n, kendisine sab›r tavsiye edenin Hz.Peygamber (S) oldu¤unu ö¤renince, gelipözür dilemesi esnas›nda, ona tekrar musibe-te karfl› sabretmesini tavsiye etmesi de kabirziyaretinin kad›nlara yasak olmad›¤›na delâ-let eder. Çünkü Hz. Peygamber, kad›n›n, ço-cu¤unun kabrini ziyaret ediflini yard›rgama-m›fl kabrin yan›nda a¤lamas›n› yad›rgam›fl-t›r. fiayet ziyaret etmesi de yasak olsayd›flüphesiz onu da hat›rlat›rd›. Kald› ki, baz›âlimlere göre kabir ziyaretine izin veren ha-dis, kabirleri ziyaret eden kad›nlar› Rasulul-lah’›n lânetlemesinden daha sonrad›r ve onuneshetmifltir.(38) Böyle olmasa bile, lânetleme,mübâla¤a sigas›yla "zevvarât" diye ifadeedildi¤ine göre, bundan, kendi ifllerini ihmaledecek kadar afl›r› olmayan ve afl›r› hareket-lerden uzak olan ziyaretlere izin verilmifl ol-du¤u anlafl›l›r.(39)

Baz› âlimler, kad›nlar›n genellikle sabr›az, s›zlanmalar› çok olmas› ve bilhassa gençolanlar›n toplum içine ç›kmalar›ndan do¤a-bilecek mahzurlar dolay›s›yla flöyle demifl-lerdir: "Ziyaret, erkeklere mendup, genç ka-d›nlara haram, ihtiyar kad›nlara câizdir."(40)

Bize göre do¤rusu, ziyaretin genç ihtiyar bü-tün kad›nlara müstehap olufludur. Amaadâp ve erkân› üzere ziyaret etmek, yasakolan fiilleri yapmamak ve ne yapt›klar›n›nfark›nda olmalar› flart›yla. Aksi halde: "Def'-imefâsid, celb-i menâfi'den evlâdir."(41) kaide-since, sebep olacaklar› zarardan ötürü ziya-retten elde edecekleri faydan›n terki gerekirve kendilerine ziyaret yasaklan›r.

Dinimizde meflru olan ziyaretin, ziyaret-çilere ö¤retilmesi ve dinin emretti¤i, Hz.Peygamber ve ashab›n›n yapt›¤› flekilde zi-yaret etmelerini sa¤lamak flartt›r. Aksi haldemeflru bir ifle, bir çok meflru olmayan hareketkar›flt›r›lacak, bir mendup fiil yap›l›rken, birçok mekruh ve haram ifllenecekse, bununfayda yerine zarar getirece¤i apaç›kt›r.

Günümüzde kad›nlar›n kabir ziyaretleri-ni de böyle de¤erlendirmeli ve ona göre hük-metmeliyiz. Bir yap›lana, bir de -az sonraizah etmeye çal›flaca¤›m›z- ziyaret adab›nave yanl›fl hareketlere bakal›m. Verece¤imizhüküm ona göre olsun.

C) Kabir Ziyaretinin Adab›:

Kabir ziyaretinin adab›ndan kast›m›z zi-yaretin nas›l yap›laca¤›d›r. Yani ziyaretçi, zi-yaret etmek üzere bir kabre yahut kabristanavard›¤› zaman nas›l davranacakt›r? Neleredikkat edecektir? Neleri yapacak ve hangihareketleri yapmaktan sak›nacakt›r?

Buna göre kabir ziyaretinin âdab›n›, zi-yaretçinin yapmas› gereken fleyler ile yap-mamas› gereken, yani yapmas› yasak olan ifl-ler ve yap›lan yanl›fllar diye iki k›s›mda elealabiliriz.

1- Ziyaretçinin Yapmas› Gereken fiey-ler:

a) Ölüye Selam Vermek ve Dua Etmek:

Bir kabre rastlayan, yahut ziyaret içinmezarl›¤a varankimsenin ilk ya-paca¤› ifl, oradakiölülere selâm ver-mektir. Çünküonlar bize göre,dünya kanun veölçüleriyle de¤er-lendirdi¤i-

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

147

(35) el-Cezirî, a.g.e, c. I, s. 540.(36) ‹bn Mâce, Sünen, Cenâiz,47, c. I, s. 500.(37) Tirmizî, Sünen, Cenâiz, 61,c. II, s. 241 (Tercemede).(38) Mollamehmeto¤lu, O. Ze-ki, Sünen-i Tirmizi Terceme vefierhi, c.II, s.239, ‹st.1972.(39) Bkz. Mollamehmeto¤lu, O.Zeki, a.g.e, c. II, s. 239; el-Elbâ-nî, Ahkâmü'l-Cenâiz, s. 180-187.(40) Hasan el-Idvî, Meflariku’l-Envar, s.111, M. Kesteliyye,1277 h.(41) Mecelle'nin 30. genel ka-idesi, bkz. Öztürk, Osman, Os-manl› Hukuk Tarihinde Mecel-le, s. 160, ‹st. 1973.

Resim 8; Eyüpsultan Camiimeflrutas› içinde yer alan tarihifladravan (700. y›l’da ‹stanbul’-daki Mimar› Eserler, s, 75,‹stanbul Valili¤i,2000)

mizde ölüdürler. Gerçekte ise, berzah haya-t›n› yafla-maktad›rlar. Bu itibarla gelen zi-yaretçilerden haberdar olup, verdi¤i selâm›al›r, yapaca¤› duadan istifade ederler. Nite-kim Peygamber Efendimizin, kabre var›ncayap›lacak dua ve verilecek selâm› ö¤rettik-leri hadislerinde onlar›n gelen ziyaretçidenhaberdar olduklar›na apaç›k deliller vard›r.

Süleyman b. Büreyde'nin babas›ndan ri-vayet etti¤i bir haberde Rasulullah (S)’in, as-hab›na, kabristana vard›klar›nda flöyle de-melerini ö¤retti¤i bildiril-mektedir: "Selâmsize ey gerçek dünyan›n mü'min ve müslü-man sâkinleri. ‹nflaallah biz de yak›nda si-ze kat›laca¤›z. Allah'dan size ve bize âfiyet-ler vermesini dilerim."(42) Nesâî de ayn› ra-viden bu hadis-i flerifi: "Siz önümüzden gi-denler, biz de arkan›zdan gelecek olanla-r›z." lafz›yla birlikte nakletmektedir.(43) Ra-sulullah’›n, bu hadisinde ölülere âfiyet dile-yifli onlar›n hayat ve idrakleri oldu¤unu gös-terir. Çünkü âfiyet, "tam sihhat" anlam›ndaolup, burada onlar›n azaptan kurtulup nimetve rahatl›k içinde olmalar› demektir ki, ni-met ve rahat ancak idrak sahibi olanlar içinsöz konusudur.

Hz. Aifle vâlidemizden gelen bir haberdeise bu flekilde selâm verip dua etmeninHz.Peygamber’e Cenab-› Hakk taraf›ndan emre-dildi¤i aç›kça ifade edilmektedir. Hz. Aifle,Rasulullah’›n kendisiyle kald›¤› bir gece kal-k›p sessizce Baki' Mezarl›¤›’na do¤ru gitti¤i-ni, kendisinin de onu takip etti¤ini söylüyor.Geriye dönünce nereye gitti¤ini sordu¤undaHz. Peygamber (S), Cebrâil'in gelip: "RabbinBaki' mezarl›¤›na gitmeni ve oradakiler içinisti¤far etmeni sana emrediyor." dedi¤ini;kendisinin: "Nas›l diyeyim?" sorusuna karfl›-l›k da yukar›daki duay› ö¤retti¤ini söyledi¤i-ni haber veriyor.(44)

Hz. Aifle, daha sonraki gecelerde de, Ra-sulullah'›n kendi yan›nda kald›¤› zaman, ge-cenin sonunda Medine-i Münevvere'deki Ba-ki' Mezarl›¤›’na ç›k›p flöyle dedi¤ini haberveriyor: "Selâm size ey mü'min kavimleryurdunun sakinleri! Yar›n vaki olacak diyeva'dolunageldi¤iniz fley sizlere gelmifl-tir.Sizler, ölüm ile yeniden dirilme aras›ndakimüddette bekliyorsunuz. Biz de inflaallahsize kavuflaca¤›z. Ey Allah'›m! Baki'u'l-Gar-kad ahalisine ma¤firet eyle."(45)

‹bn Abbas da Rasulullah’›n Medine me-

zarl›¤›na u¤ray›p yüzünü mezarlara dönerekflöyle dedi¤ini haber vermektedir: "Allah'›nselâm› üzerinize olsun ey kabristan ahalisi.Allah sizi de, bizi de affettsin. Siz öndengidenler-siniz, biz de ard›n›zdan gelece¤iz(sizi takip edece¤iz.)"(46)

Bütün bu hadisler, kabristana varan kim-senin ilk olarak oradakilere selâm verip duaetmesi gerekti¤ini gösteriyor. Nitekim Rasu-lullah (S) ve ashab› öyle yaparlard›. ‹bn Ab-bas'dan rivayet edilen haberden de anlafl›la-ca¤› üzere, gerek selâm verirken ve gerekseölülere dua ederken, yüzlerini mezara do¤ruçevirirlerdi. Hatta bu esnada dua ve selâm›müteakip kabirleri çi¤nemeksizin ve üzerle-rine oturmaks›z›n, bir miktar ziyaret edilenmezar›n yan›nda oturmak da tavsiye edil-mifltir. Çünkü böylece kabirdeki mü'min, ge-len mü'min kardefliyle yaln›zl›¤›n› gidermekisteyecek ve sevinecektir.(47)

Peygamber Efendimiz’in saadet asr›ndakabirler bu flekilde ziyaret edilir, ölüye selâmverilip yine ölü ve diriler için dua edilirdi.Ziyaretçilerin gayesi, ölülerin aff›na vesileolmak ve onlardan ibret almakt›. O devirdeherhangi bir kabrin yan›na, bilhassa kendisiiçin dua etmek üzere kimse varmazd› her-halde. Çünkü kâinat›n efendisi, âlemlererahmet için gönderilmifl olan MuhammedMustafa (S) aralar›ndayd› ve böyle bir fleyeihtiyac› olan ona var›p kendisi için, kendimüflkilinin halli için dua etmesini istiyor, oda gerekeni yap›yordu.

Onun Cennet'teki makam›na göç etme-sinden sonra müslümanlar›n, böyle duas›namüracaat edecekleri ve duas›n›n mutlaka ka-bul olaca¤›na inand›klar› tek merci kalmad›-¤› için, baz› mü'minler Hz.Peygamber'inkabrine vararak orada onun flefaatini ve du-alar›n›n kabulüne vesile olmas›n› istemeyebafllarlar. Onun kabrine varamayan, ondanuzakta yaflayanlar da gayet samimi duygu-larla, yine dualar›n›n kabulü için Rasulullah(S)’in yolundan ve izinden gitmekle ün sal-m›fl olan, Allah'›n veli kullar› olduklar›nainand›klar› baz› kimselerin kabirlerine var-m›fllard›r.

Bunun neticesinde de kabir yan›nda ya-p›lan dua câiz midir, de¤il midir? Neredeyap›lan dualar daha makbuldur? Kabir ya-n›nda ölü için ve kendisi için dua edilirken

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

148

(42) Müslim, Cenâiz, 35, c. II, s.671; ‹bn Mâce, Sünen, Cenâiz,36, c. I, s. 494.(43) Nesâî, Sünen, Cenâiz, 103,c. IV, s. 94.(44) Müslim, Cenâiz, 35, c. II, s.669-670; Nesâî, Cenâiz, 103, c.IV,s. 93; Ayr›ca bkz. A. b. Han-bel, Müsned, c. IV, s. 76, 111;‹bn Mâce, Cenâiz, 36, c. I, s.493.(45) Müslim, Cenâiz, 35, c. II, s.669; Nesâî, Cenâiz, 103, c. IV, s.94.(46) Tirmizî, Sünen, Cenâiz, 59,c. II, s. 258.(47) Abdullah Siracuddin, el-‹man bi Avalimi’l-Ahireti veMevak›fiha, s. 84, Halep, 1977.

nas›l davran›lacak? vb. pek çok soru veproblem ortaya ç›km›fl ve münakafla edilmifl-tir.

Bir k›s›m alimler, âmeller niyetlere göre-dir kaidesince, bu insanlar›n niyetlerinin hâ-lisli¤ine ve imanlar›n›n sa¤laml›¤›na baka-rak, böyle sa¤lam bir iman ile kabir yan›ndadua etmenin bir mahzuru olmad›¤›n›, hattaböylece dualar›n›n kabulüne inand›¤› ve da-ha içten Allah'a yalvard›¤› için, bunun iste-nen bir hareket oldu¤unu belirtirlerken, ba-z›lar› da, bu insanlar›n d›fl görünüflüyle veyabaz› câhillerin yapt›klar›yla delil getirerek,kabir yan›nda ziyeretçinin kendisi için duaetmesinin asla câiz olmayaca¤›n›, hatta böylebir davran›flta bulunanlar›n iman dairesin-den bile ç›kacaklar›n›, küfür ve flirke vara-caklar›n›; çünkü ancak müflriklerin böyleyapt›klar›n› söylemektedirler.(48)

Unutmamak gerekir ki, kabir bafl›ndadua eden bir müflrik, iste¤ini Allah'a flirkkofltu¤u kifli veya fleyden istedi¤i halde,mü'min Allah'dan istemektedir. ‹stedi¤i fleyiAllah'dan istedikten ve ölünün arac›l›¤›n› fa-lan düflünmedikten sonra, ölünün yan›nda,mezar›n yan›nda dua etmek ile bir baflkayerde dua etmek aras›nda manâ itibar›yle nefark var? Üstelik yukar›da nakletti¤imiz ha-dis-i fleriflerde Rasululah (S), kabristana var-d›¤›nda hem ölüler ve hem de diriler içindua etmiyor muydu? Bu duay› k›sa yapmak-la uzun yapmak aras›nda fark olmasa gere-kir. Yeter ki ziyaretçi yapt›¤› iflin manâs›n›idrak etmifl ve adab›n› kavram›fl olsun.

Yine fukaha, Rasulullah (S) öyle yapt›¤›için, kabir ziyareti esnas›nda ayakta dua et-menin sünnet oldu¤unu söylemifller(49) vefleklen de olsa baflkalar›na benzememek vekuflku uyand›rmamak için, ölüye selâm ve-rip, ölü için dua ettikten sonra, kendi nefsiiçin dua ederken k›bleye yönelmenin dahaiyi olaca¤›n› belirtmifllerdir. Bundan, sadeceRasulullah (S) müstesnad›r, onun ziyaretin-de ziyaretçi kendisi için dua ederken de k›b-leye yönelmeyebilir.

‹nsan›n hayat›nda bizzat yapt›¤› veya se-bep oldu¤u iyi ifllerin, ölümünden sonrakendisine fayda sa¤layaca¤›nda ittifak edenislâm alimleri, ölümünden sonra geride ka-lanlar›n kendisi için yapacaklar› iyi ifllerinsevab›n›n ulafl›p ulaflmayaca¤›, yahut hangi-sinin ulafl›p hangisinin ulaflmayaca¤› husu-sunda farkl› görüfllere sahip olmufllard›r.

Mu'tezile Mezhebi mensuplar›, dua vesadaka da dahil, ölüye dirilerin yapt›klar› hiçbir fleyin fayda vermeyece¤ini savunurlar-ken,(50) Ehl-i Sünnet alimlerinin hepsi, her nekadar hangi amelin fayda verip, hangisininfayda vermeyece¤inde ihtilaf etmifllerse de,ölüye baflkalar›n›n yapaca¤› amellerin faydaverece¤i hususunda ittifak etmifllerdir. Çün-kü bu konuda, baz› amel ve iyiliklerin faydaverece¤ine dair, apaç›k âyet ve hadisler var-d›r. Meselâ dua ve isti¤far›n faydal› olaca¤›-na flu ayet-i kerime delalet etmektedir: "On-lardan, sonra gelenler flöyle derler: Ey Rab-bimiz, bizi ve bizden önce imanla geçmiflolan kardefllerimizi ba¤›flla; kalplerimizdeiman edenlere karfl› bir kin b›rakma."(51)

Burada Cenab-› Hakk, daha önce iman edipde göçmüfl olan kardeflleri için isti¤far eden,ba¤›fllanmalar›n› dileyen mü'minleri övmüfl-tür. E¤er isti¤far›n ölülere bir faydas› olma-sayd›, Allah Tealâ, ayetinde ölmüfl kimselereisti¤far edenleri övmezdi.

Zaten cenaze namaz› da ölüye dua et-mek, onun aff›n› dilemek içindir. NitekimRasulullah (S): "Ölüye namaz k›ld›¤›n›z za-man ona gönülden dua edin."(52) buyurmuflve kendisi de k›ld›¤› cenaze namazlar›ndaölü için dua etmifltir. fiayet bu namaz ve du-an›n ölüye bir faydas› olmasayd›, Rasulullah(S) bunu ne kendisi yapar, ne de baflkalar›naemrederdi.

Ancak kendisi için dua edilen kimseninmü'min olmas› flartt›r. Zira iman› olmayanla-ra öldükten sonra hiçbir fley fayda vermez,onlar için dua etmek de meflru de¤ildir.

‹man› olanlara dua ve isti¤far›n faydaverece¤ine ise, yukar›da zikretti¤imiz ayetve hadisler delalet etti¤i gibi, bu hususta da-ha pek çok naklî delil vard›r: Bunlardan biride, Hz. Peygamber’in, cenazeyi defnetme iflibitince ashab›na: "Kardefliniz için isti¤farediniz ve ona tesbit (so-rulara kolay cevap ver-mesini) isteyiniz. Çün-kü o flu anda sorguyaçekilmektedir."(53) bu-yurmas›d›r. Bu hadis, di-rinin duas›n›n ölüye fay-da verece¤ine delildir.Zira fayda vermeyecekolsayd› Rasulullah (S)bunu emretmezdi.

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

149

(48) Genifl bilgi için bkz. ‹bnTeymiye, Kaidetün Celile, s. 44,68-69; ‹bn Teymiye, ez-Ziyaret,s. 428-429; Birgivî, R. fî Ziyare-ti'l-Kubûr, s. 240-24l; Abdulazizb. Abdullah b. Baz, et-Tahkîkve'l-‹zah... s. 118-119, Medine,1395; Abdullah b. Muhammedb. Abdulvehhâb, a.g.e, s. 310;Sübkî, fiifau’s-Sikam; en-Neb-hanî, fievâhidu'l-Hakk(49) Tahtâvî, a.g.e, s. 513.(50) Aliyyu'l-Karî, fi. F›khi'l-Ek-ber, s. 116, M›s›r, 1323; ‹bnu'l-Kayyim, er-Rûh, s. 117.(51) Haflr, 59/10.(52) Ebu Davud, Sünen, Cenaiz,59, c. III, s. 210.(53) Ebu Davud, Cenaiz, 72, c.III, s. 215; S. Selam, c. I, s. 202.

Resim 9; Eyüpsultan TürbesiHacet Penceresinden detay (700.y›l’da ‹stanbul’daki Mimar›Eserler, s, 93, ‹stanbul Valili¤i,2000)

Ebu Hureyre'den rivayet edilen bir bafl-ka hadisinde ise Rasulullah flöyle buyuruyor:"Allah Tealâ, salih kulunun Cennetteki de-recesini yükseltir. Bunun üzerine o: YaRabbi bu (yükselme) nereden (ne sebebiy-le) dir? diye sorar. Allah ona flöyle der: O¤-lunun senin için yapt›¤› isti¤far sebebiyle-dir."(54) Burada da dua ve isti¤far›n ölüyefaydas› olaca¤› haber verilmektedir. Nitekim‹mam Efl'arî, "Makalatu'l ‹slamiyyin" adl›eserinde, "Ashab-› Hadis ve Ehl-i Sünnet'incümlesinin görüflleri" bafll›¤› alt›nda bu züm-renin dua ile sadakan›n, müslüman ölüleri-ne, ölümlerinden sonra fayda verece¤ineinand›klar›n› bildirmektedir.(55) Öyleyse ka-bir yan›nda, fleriate muhalif hareketlerdensak›nmak flart›yla, dua etmek câiz, meflru vefaydal›d›r.

b) Ölü ‹çin Sadaka Vermek:

Duada oldu¤u gibi, sadakan›n da ölüyefaydal› olaca¤› hususunda Ehl-i Sünnet alim-leri ittifak etmifllerdir.(56) Peygamber (S)’inbuna delalet eden sahih hadisleri vard›r. Ni-tekim Hz. Aifle validemiz anlat›yor: "Rasu-lullah (S)’e bir adam gelerek: "Ya Rasulallah,annem birdenbire öldü, vasiyyet edemedi.Öyle san›yorum ki, konuflabilseydi sadakaverirdi. Acaba ben onun yerine sadaka ver-sem sevab› ona ulafl›r m›?" diye sorunca Ra-sulullah (S), "Evet." cevab›n› verdi."(57)

Ebu Hureyre'den rivayet edilen bir bafl-ka hadis-i flerifte de babas› ölmüfl olan biradam Hz. Peygamber’e, babas›n›n çok malb›rakt›¤›n› ve vasiyyet etmedi¤ini bildirerek,onun nam›na tasadduk etsem olur mu, diyesoruyor. Rasulullah’in bu kifliye verdi¤i ce-vap yine, "evet" olmufltur.(58)

Burada ölüye sevab›n›n ulaflaca¤› bildiri-len sadaka, sadakan›n verildi¤i mal yönün-den iki k›s›md›r: Birincisi, ölünün kendi ma-l›ndan verilen sadaka, ikincisi ise geride b›-rakt›¤› evlatlar›n›n kendi mallar›ndan ver-dikleri sadakad›r. Ölenin iman ile gitmifl ol-mas› flart›yla, bunlar›n ikisi de kendisine fay-da verir. Kald› ki, e¤er vasiyyet etmemiflse,ölenin mal›, ölümünden itibaren zaten mi-rasç›lar›n›n olur.

Bu konuda delil olan hadis-i fleriflerde,hep evlad›n baba ve annesi için verece¤i sa-daka söz konusu edildi¤i için ve bir de: "‹n-san için kendi çal›flmas›ndan baflkas› yok-tur."(59) ayetiyle delil getirip, ancak evlad›nyapt›klar›n›n, ölünün kendi çal›flmas› cinsin-den olaca¤›n› belirten baz› alimler, evlat d›-fl›n-daki kiflilerin sadakalar›n›n ölüye faydal›olaca¤›na dair delil bulunmad›¤›n› söylemifl-lerse de(60) ‹mam Nevevî, ister evlat, istersebaflkalar› taraf›ndan veril-sin, sadakan›n se-vab›n›n ölüye ulaflaca¤›nda ittifak oldu¤unubildirmektedir.(61)

Ancak bu sadakan›n mezar bafl›nda da-¤›t›lmas› meflru olmad›¤› gibi, cenazeyle be-raber götürülüp, cenazeyi defnedince da¤›t-mak da mekruhtur.

c) Kur'an Okuyup Sevab›n› Ölüye Ba-¤›fllamak:

Ehl-i Sünnet alimlerinin ço¤una göre,okunan Kur'an'›n sevab›, ücretle okunmad›¤›ve ölüye ba¤›fllanmak niyetiyle okunup so-nunda ba¤›flland›¤› zaman ölüye ulafl›r vefayda sa¤lar. Ebu Hanife, Ahmed b. Hanbelve fiafi'îlerden bir k›sm› k›raat›n sevab›n›nölüye ulaflaca¤›n› söylemifllerdir.(62) Bu, insa-n›n yapt›¤› amelin sevab›n› bir baflkas›na ba-¤›fllamas›d›r. Hatta baz› alim-lere göre, seva-b› ölüye ba¤›fllanmak flart›yla, her salih ame-lin sevab› ulafl›r.(63)

Tabii sevap kazan›lacak flekilde, yani s›rfAllah r›zas› için yap›lmak flart›y-la. Yoksaçoklar›n›n yapt›¤› gibi parayla Kur'an oku-tup da ölüye ba¤›fllat›lmaz. Çünkü Kur'anokumak bir ibadettir. ‹badet ise parayla de¤ilde Allah r›zas› için yap›l›nca sevab› olur vebu sevap ba¤›fllan›r. Aksi halde, sevap olmazki ba¤›fllans›n. Ama okuyan para ummadan,s›rf Allah r›saz› için okursa ayr›.

Malikî ve fiafi'î mezhebinde meflhur olan

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

150

(54) ‹bn Mace, Sünen, Edeb, 1,c. II, s. 1207; A. b. Hanbel,Müsned, c. II, s. 509.(55) Efl'arî, Ebu’l-Hasen, Maka-latu'l-‹slamiyyîn, s. 282.(56) Aliyyu'l-Karî, a.g.e, s.117.(57) Buharî, Cenaiz, 94, c. II, s.106; Müslim, Zekat, 15, c. II, s.696.(58) Ahmed b. Hanbel, Müs-ned, c. II, s. 37l.(59) Necm, 53/39.(60) Bkz. el-Elbanî, Ahkamu'l-Cenaiz, s. 173-174 dn.(61) Seyyid Sab›k, a.g.e, a. I, s.568.(62) S. Sab›k, a.g.e, c.I, s.569;Mahmud b. A. b. Mes'ud, Ka-lay›d fî fierhi'l-Akaid,v.453a(63) Seyyid Sab›k a.g.e, c. I, s.569; Abdullah Siracuddin,a.g.e, s. 88.

Resim 10; Eyüpsultan Camii vefladravan›, ‹stanbul MartinHürlimann, 1969 s,112

görüfle göre ise, kendi ameli ve kesbi olmad›-¤› için, Kur'an okumak da dahil, bedenî iba-detlerin hiçbirinin sevab› ölüye ulaflmaz. An-cak kabrin yan›nda okunursa, ölü okunanKur'an’› dinledi¤i için, dinleyici sevab›al›r.(64)

Okunan Kur'an'›n sevab›n› ölülere hedi-ye etmeyi caiz ve müstehap gören Ebu Hani-fe ve Ahmed b. Hanbel ile ‹mam Malik'e gö-re, bu iflin mezar bafl›nda yap›lmas›, yanimezar yan›nda Kur'an okumak mekruh-tur.(65) Bu ibadet bir baflka yerde yap›l›p se-vab› ölüye ba¤›fllanmal›d›r. Ebu Hanife'ninkabir yan›nda Kur'an okumay› mekruh gö-rüflü, "sesli olarak okumaya" tahsis edilmifl-tir. Çünkü ‹mam Muhammed'e göre kabiryan›nda Kur'an okumak mekruh de¤il müs-tehapt›r ve Hanefî mezhebinde tercih edilengörüfl, ‹mam Muhammed'in görüflüdür.(66)

Bir rivayete göre Ahmed b. Hanbel de‹mam Muhammed ile ayn› görüfltedir ki,bunlar kabristanda Kur'an okumay› tavsiyeeden baz› hadislerle ve ‹bn Ömer'den gelenhaberle delil getirmifllerdir. ‹bn Ömer, vefa-t›nda, defnedilirken kabri üzerine Bakara Su-resi'nin bafl›n›n ve sonunun (yani elif lammim ile amenerresûlü'nün) okunmas›n› va-siyyet etmifltir.(67)

Muas›r alimlerden Nas›ruddin el-Elbanî,yukar›daki ‹bn Ömer'le ilgili haberin senedi-nin sahih olarak kendisine ulaflmad›¤›n› ifa-de etmekte ve senedi sahih olsa bile, burada-ki vasiyyet, defin esnas›nda okumakla ilgili-dir, ziyarette okumaya delil olmaz demekte-dir.(68)

Kabir yan›nda Kur'an okumay› emredenyahut tavsiye eden hadis-i fleriflerin sihhatiüzerinde de pek çok tart›flma vard›r. Meselâ,bunlardan: "Kim mezarl›¤›n yan›ndan geçer-ken onbir defa ‹hlas suresi okur da sevab›n›ölülere ba¤›fllarsa, oradaki ölüler say›s›ncakendisine sevap verilir."(69) hadisi için "Kefl-fu'l-Hafa" sahibi süküt ederken,(70) el-Elbanî,onun susmas›n› da hatal› görerek "bat›l vemevzu, uydurma bir sözdür" demektedir.(71)

Sahih hadis kitaplar› olarak bilinen dokuzkitapta bu hususta bir fley bulamad›¤›m›ziçin baflka misâl vermeyece¤iz.

Kabir bafl›nda Kur'an okumay› caiz gör-meyenlerin bir baflka delili ise, ashaptan veRasulullah (S)’den nas›l ziyaret edilece¤inedair teferruat gelirken bu konuda onlar›n, zi-

yaret için vard›klar›nda kabir bafl›nda Kur'anokuduklar›na dair bir haberin gelmemifl ol-mas›d›r. fiayet meflru olsayd›, onlar mutlakayaparlard›, diyorlar. Halbuki bunu müste-hap görenlere göre, bu hususta delil olabile-cek haberler vard›r.(72)

Ölüler için Kur'an okuma hakk›ndason olarak flunu söyleyebiliriz: S›rf Allah r›-zas› için okunan Kur'an'›n sevab›n› ölülereba¤›fllamak, kendilerine fayda verir. Bunumezar bafl›nda de¤il de evde, yahut camide,yada bir baflka yerde okumak, bu husustakimünakaflalar› bertaraf edece¤i için, daha iyi-dir. Ama her ne kadar kabir yan›nda Kur'anokumak hakk›ndaki hadislerden bir k›sm›-n›n sa¤lam senede sahip olmad›klar› veyamevzu olduklar› söyleniyorsa da, kabre diki-len yafl dal›n Allah Tealâ'y› zikretmesindenötürü azap hafifletilince, kabir yan›nda oku-nan Kur'an'›n faydas›z olaca¤›n› söylemekbilmem isabetli olur mu? Yeter ki s›rf Allahr›saz› için okunsun. Orada yalan yanl›fl oku-yup, bir taraftan alaca¤› paray›, bir taraftanda gelen yeni ziyaretcilerden tutaca¤› yenimüflteriyi düflünen istismarc›lar›n eline düfl-mesin.

Nitekim Hanefî müçtehitlerinden olan‹mam Muhammed ve ona tabi olan Hanefî-ler, bunu müstehap görmüfl ve baflka gayey-le kabir yan›nda oturmay› mekruh gördükle-ri halde, Kur'an okumak gayesiyle kabir ba-fl›nda oturman›n bile mekruh olmayaca¤›n›belirtmifllerdir.(73)

d) Mezar› Düzeltmek:

Süs ve gösterifle kaçmamak, yasak olanflekilde yap›lmamak üzere, mezar›n üzerin-deki topra¤› düzeltmekte bir sak›nca yoktur.Hatta Rasulullah (S)’in, kabre yafl dal dikmesünnetine uyarak kabrin üzerine çiçek, gülvb. yeflil bitkiler dikmek, kabre güzel bir gö-rünüm kazand›raca¤› gibi, bunlar›n tesbihisebebiyle ölünün aff›na da vesile olur.(74) Buitibarla, mezar üzerine böyle yeflil bitkilerdikmek, ziyaretçinin yapaca¤› ifller aras›nda-d›r.

2- Ziyaretçinin Yapmamas› Gerekenfieyler:

Kabir ve türbe ziyaretine varan ziyaretçi-nin, Hz. Peygamber ve ashab›n›n yapt›¤›meflru ziyarette bulunmayan ve çeflitli ne-

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

151

(64) ‹bnu'l-Kayy›m, a.g.e, s. 117;M. b. Ahmed b. Mes'ud, a.g.e,v. 453 a; Seyyid Sab›k, a.g.e, c,s. 569; el-Elbanî, a.g.e, s. 174dn.(65) Aliyyu'l-Karî, a.g.e, s. 118;Tahtavî, a.g.e, s. 513; Hasan el-Idvî, a.g.e, s. 72.(66) Tahtavi, a.g.e, s. 513; Aliy-yul- Kari, a.g.e, s.118.(67) Aliyyu'l Kari, a.g.e, s.118.(68) el-Elbanî, Silsiletü'l-Ehadi-si'd-Da'îfe ve'l-Mevzû'a, c. I,cüz, 1, s. 67, D›maflk, 1964.(69) Mustafa b. Muhammed el-Hanefî, a.g.e, v. 146 b.(70) Bkz. el-Aclûnî, ‹smail b.Muhammed, Keflfu'l-Hafa veMüzîlü'l-‹lbas Amma ‹flteheraMine'l-Ehadisi Ala Elsineti'n-Nas, c. II, s. 282, Beyrut, 1352 h.(71) el-Elbanî, Ahkamü'l-Cena-iz, s. 193 dn.(72) Bkz. A. Siracuddin, a.g.e, s.88-89; Dilavero¤lu, M. Esad,a.g.e, s. 292.(73) Tahtavî, a.g.e, s. 515.(74) Kabir hayat› hakk›nda ge-nifl bilgi için bkz. SüleymanToprak, Ölümden Sonraki Ha-yat, Kabir Hayat›, ‹stanbul,

denlerle sonradan ortaya ç›km›fl olan bid'at-lar›n hepsinden sak›nmas› gerekir. Çünkü zi-yaret, faydas›na binaen meflru k›l›nm›fl bir fi-ildir. Meflru bir fiilden faydalanabilmek içinde onu meflru oldu¤u flekilde yapmak gere-kir. Meselâ namaz meflru bir ibadettir. Birkimsenin bu emri yerine getirmifl olmas› vek›ld›¤› namazdan istifade edebilmesi için,nas›l k›l›nmas› emredilmiflse öyle k›lmas› ge-rekir. Aksi halde, yapt›¤› fiil namaz›n flartla-r›n› tafl›m›yorsa, buna namaz denmez ve bu-nu yapan da namaz k›lm›fl olmaz. Ziyarettede durum ayn›d›r. ‹slâm'›n izin verdi¤i vePeygamberimizin tavsiye etti¤i ziyareti ya-pabilmek için, onun yapt›¤› ve ö¤retti¤i gibiziyaret etmek gerekir. Öyleyse onun yasakla-d›klar›n› yapmamak ve onun yapmad›klar›n›yapmaktan kaç›nmak gerekir.

Hz. Peygamber’in kabir ziyaretçilerineyasaklad›¤› ve yapmamalar›n› istedi¤i fiilleriflöyle s›ralayabiliriz:

a) Kabristanda Böbürlenerek, Kibirle-nerek Yürümek:

Mezarl›kta kibirli bir flekilde yürünmez.Çünkü oras› tevazuun gerekli oldu¤u, ibretal›nmas› gereken bir yerdir. Kendini büyükgören ibret alamaz.

b) Ziyaret Esnas›nda Kabirleri Çi¤ne-mek:

Ziyaret esnas›nda kabirler çi¤nenmeme-lidir. Bilhassa kalabal›k mezarl›k-larda bunapek dikkat edilmemekte ve cenaze defnet-meye, yahut ziyarete gelenler etraftaki kabir-leri çi¤neyip geçmektedirler. Halbuki Hz.Peygamber’in hadislerde bu hususa dikkatçekilmifl ve kabirler üzerinde yürümek ya-saklanm›flt›r. Ukbe b. Âmir'den rivayet edi-len bir hadisinde Rasulullah (S) flöyle buyu-ruyor: "Atefl veya k›l›ç üzerinde yürümem,yahut ayakkab›m› aya¤›ma dikmem, banabir müslüman›n kabri üzerinde yürümek-ten daha sevimlidir. Kabirler aras›na ab-dest bozmaya gelince, ha sokak ortas›nabozmuflum ha kabirler aras›na."(75) Yani oderece ay›p ve yasakt›r. Ancak kabir üzerin-den geçmeyi gerektiren bir zaruret varsa, ozaman kabri çi¤nemek câiz olur, aksi haldefukahan›n ittifak›yla yasakt›r.(76)

c) Kabirler Üzerine veya Aras›na KüçükYada Büyük Abdest Bozmak:

Bu durum, Hanefîlere göre tahrimen

mekruhtur.(77) Fakihlerin cumhuruna göreise haramd›r.(78)

d) Kabirler Üzerine Oturmak ve Kabir-lere Dayanmak:

Kabirler üzerine oturmak ve kabirleredayanmak da yasakt›r. Bu hususta Ebu Hu-reyre'den, Peygamber (S)’in flöyle buyurdu-¤u rivayet edilmifltir: "Sizden birinizin, cil-dine ulafl›ncaya kadar elbisesini yakan korateflin üzerine oturmas›, kendisi için bir ka-bir üzerine oturmas›ndan daha hay›rl›-d›r."(79) Di¤er bir hadiste de: "Kabirler üzeri-ne oturmay›n›z."(80) buyurulmufltur. Bu hu-susta daha baflka hadisler de vard›r. Buradasak›nd›rman›n fliddetinden dolay› ‹bnHazm, kabir üzerine oturman›n haram oldu-¤unu söylemifltir. Seleften Ebu Hureyre'ninde dahil oldu¤u bir topluluk da ayn› kanaat-tedir. Ama fukahan›n ço¤unlu¤una göre buhareket mekruhtur.

Ebu Hanife ile ‹mam Mâlik, hadistekioturman›n, abdest bozmak için oturmaktankinaye oldu¤unu belirterek, sadece oturma-n›n câiz olaca¤›n› söylemifllerdir.(81) Ama yi-ne de ihtiyatl› davranmak en iyisi. Onun içinkabirler üzerine oturmay›, yasaklar aras›ndasayd›k. Çünkü ‹mam Mâlik, kendisine Hz.Ali'nin kabirlere yasland›¤› ve yan üstü yat-t›¤› haberinin ulaflt›¤›n› söyledikten sonra,kabirler üzerine oturmak yasakland› di-yor.(82)

e) Kabir Yan›nda Uyumak:

Kabir yan›nda uyumak mekruhtur.(83)

Bu, ister baz› yat›r ve türbelerde yap›l-d›¤›gibi belli maksatlarla türbede uyuma fleklin-de olsun, isterse kabristanda yat›p uyumafleklinde olsun ayn›d›r ve ikisi de mekruhtur.

f) Kabristandaki Yafl Ot ve A¤açlar›Kesmek:

Kabristandaki yafl ot ve a¤açlar› kesmekmekruhtur.(84) Çünkü onlar yaflken Allah’›tesbih ederler ve bu tesbih, hadiste belirtildi-¤i üzere, ölüye fayda sa¤lar. Ancak mezar-l›ktaki bitkiler, kabrin üzerini veya mezarl›¤›temizlemek maksad›yla kuruduktan sonrakesilebilir.

g) Kabre Karfl› Namaz K›lmak:

Peygamberimiz: "Mezarl›klar ve hamamhariç bütün yeryüzü mescittir (namaz k›l›

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

152

(75) ‹bn Mâce, Sünen, Cenâiz,45, c. I, s. 499.(76) Seyyid Sâb›k, a.g.e, c. I, s.554.(77) Tahtâvî, a.g.e, s. 515; el-Cezirî, a.g.e, c. I, s. 536.(78) S. Sâb›k, a.g.e, c. I, s. 554;el-Cezirî, a.g.e, c. I, s. 536.(79) Müslim, Cenâiz, 33, c. II, s.667; Ebu Davud, Cenâiz, 77, c.III, s. 294; ‹bn Mâce, Cenâiz,45, c. I, s. 499; Nesâî, Cenâiz,105, c. IV, s. 95.(80) Nesâî, Sünen, Cenâiz, 105,c. IV, s. 95.(81) Seyyid Sâb›k, a.g.e, c. I, s.553-554.(82) Mâlik b. Enes, Muvatta',Cenâiz, 11, c. I. s. 233.(83) el-Cezirî, a.g.e, c. I, s. 536;en-Nahlavî, a.g.e, s. 134.(84) en-Nahlavî, a.g.e, s. 195-196; Yahya b. Ebî Bekr el-Ha-nefî, a.g.e, v. 52 a.(85) ‹bn Mâce, Mesâcid, 4, c. I,s. 247; Ebu Davud, Salât, 24, c.I, s.192; Dârimî, Salât,111, c. I,s. 263; A. b. Hanbel, Müsned, c.III, s. 83, 84.

nabilir)."(85) buyurmufltur. Abdullah b.Ömer, Peygamber Efendimiz (S)’in yedi yer-de namaz k›lmay› yasaklad›¤›n› söylemekte-dir ki, bunlardan birisi de mezarl›klard›r.(86)

Ayr›ca Hz. Peygamber: "Kabir üzerine otur-may›n›z ve kabirlere karfl› namaz da k›lma-y›n›z."(87) buyurarak kabirlere karfl› namazk›lmay› kesinlikle yasaklam›flt›r.

Bu hususla ilgili pek çok hadis vard›r.Ayr›ca kabirlerin mescit edinilmesini yasak-layan hadisler de ayn› konuda delil say›l›r.Peygamber Efendimiz (S)’in, mezarl›kta, ya-hut mezara karfl› namaz k›lmay› yasaklay›fl›-n›n ve bu konu üzerinde pek fazla duruflu-nun sebebi, bu hareketin flekil yönündenputperestlerin hareketlerine çok benzemesiolsa gerek. Her ne kadar mezarl›klar›n pisolabilece¤i de, buna sebep olarak zikredilebi-lirse de, as›l sebep putperestlere benzeme-mektir. Çünkü o, müslümanlara her f›rsattamüslüman olmayanlara benzememeyi tavsi-ye ediyor, müslüman›n her fleyi ile kendinibelli edecek bir özellikte olmas›na çal›fl›yor-du. ‹slâm'da baflkas›na benzemek de¤il, ben-zememek esast›r. Bu itibarla kabir ziyaretle-rimiz de putperestlerin, yahut baflkalar›n›nkigibi de¤il, flekil yönünden bile, müslüman-lar›nki gibi olacak. Yani kendimize özgü ola-cak.

Bunun da tek yolu, Peygamber (S)’in ö¤-retti¤i âdâp üzere ziyaret etmektir. Ancak buflekilde hem ziyaretçiye, hem de ziyaret edi-lene faydal› bir ziyaret yap›lm›fl olur.

Dikkat edilecek olursa, kabir ziyareti, as-l›nda meflru olmakla beraber, bu hususta ba-z› müslümanlar›n yapt›¤› fler'î olmayan pekçok hareket vard›r. Ne yaz›k ki bu hareket vefiilleri yapanlar ço¤u kez yapt›klar› iflin din-de meflru olmad›¤›n›n fark›nda bile de¤iller-dir. Bunlar fier'î ziyaret yap›yorum zann›yla,meflru olan fiili gayri meflru fleylerle kar›flt›r-malar›ndan ötürü, ço¤u kez bilmeden sevapyerine günah kazanmaktad›rlar. Bu, t›pk› flu-na benzer: Namaz k›lmak meflrudur ve di-nen yap›lmas› gereken bir emirdir. Ama na-maz› Allah'›n istedi¤i ve Rasulullah (S)’ink›ld›¤› gibi k›lmakt›r emredilen. Yoksa Allahve Rasulünün emretti¤i flekilde k›l›nmayanbir namaz, onlar›n k›l›nmas›n› emrettiklerinamaz yerine geçmeyece¤i gibi, bunu yapa-n›n, e¤er mü'min bir kifli ise, günah kazan-mas›na, hatta böyle bir sapt›rmay› kasten ya-parsa, dinden ç›kmas›na, küfrüne bile sebep

olur. Meselâ, kasten abdestsiz namaz k›lmakgibi. Bu, kesin delillerle sabit olan bir ibade-tin kasten sapt›r›lmas›d›r ki, küfrü gerektirir.Kasten de¤il de bilmeyerek böyle yapanlarise, Allah'›n emrini yerine getirmemifl ve gü-nah kazanm›fl olurlar.

‹flte kabir ziyaretinde de durum ayn›d›r.Yap›lan ziyaretin meflru olabilmesi ve gerekziyaretçiye, gerekse ziyaret edilene faydasa¤layabilmesi için, bir tak›m yap›lmas› mefl-ru olmayan ifllerden, bid'at ve yanl›fllardanuzak olmas› ve Rasulullah (S) taraf›ndan ö¤-retilen flekilde yap›lmas› gerekir.

3- Kabir Ziyaretleri Esnas›nda Yap›lanYanl›fl Hareketler:

Yukar›da, dilimizin döndü¤ü kadar,meflru olan ziyaretin nas›l yap›laca¤›n› anlat-ma¤a çal›flt›k. Burada ise, de¤iflik nedenlerlemüslümanlar aras›nda yayg›n hale gelmifl vebilmeyenlerce meflru zannedilerek kabir zi-yaretleri esnas›nda yap›lan baz› fiillerdenbahsetmek istiyoruz. Gayemiz bunlar›, müs-lümanlar›n fler'î zannederek yapmalar›n› ön-lemek ve kafl yaparken göz ç›karmamalar›n›,sevap umarken günah almamalar›n› sa¤la-makt›r.

Kur'an'da ve sünnette emredildi¤ine, ya-hut yap›lmas› serbest oldu¤una dair bir fleybulunmay›p da daha sonra ortaya ç›kan ve

sonrakiler taraf›ndan yap›lagelen hareket vefiillere genellikle "bid'at" ad› verilmektedir.Bunlardan kabir ziyaretiyle ilgili olanlara dabu ismi vermek mümkündür. Fakat biz bu-rada özellikle bunlardan, ‹slam'›n meflru k›l-

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

153

(86) ‹bn Mâce, Sünen, Mesâcid,4, c. I, s. 246.(87) Müslim, Cenâiz, 33, c. II. s.668; Ebû Davud, Cenâiz,77, c.III, s. 294; Nesâî, c. II, s. 67; Tir-mizî, Cenâiz, 56, c. II, s. 257; A.b. Hanbel, Müsned, c. IV, s.135.

Resim 11; Eyüp Camii ve tarihimezarl›klar (Flandin, L’oriant)

d›¤› ziyarete ve Rasulullah (S)’in ö¤retti¤i zi-yaret adab›na ters düflenler üzerinde dur-mak, onlar› s›ralamak istedi¤imiz için "yan-l›fl hareketler" tabirini daha uygun bularak,daha genifl kapsaml› olan "bid'at" sözünükullanmad›k.

Evet, bunlar›n ço¤u bid'at ve hatta baz›-lar›n›n yap›lmas› haram, yada mekruhturama, hepsi de yanl›fl hareketlerden olmaözelli¤inde birleflmekte-dirler. Öyleyse müs-lümanlar›n, ziyaretleri esnas›nda, ziyaretleri-nin ‹slam'a uygun olmas› için yapmamalar›,yani yapmaktan kaç›nmalar› gereken, dahado¤rusu bir çok kimse taraf›ndan yap›l›p dayap›lmas› hatal› ve yanl›fl olan bu hareketlernelerdir?

Kabir ziyaretleri esnas›nda yap›lan yan-l›fl hareketleri flöyle s›ralamak mümkündür:

a) Kabirleri Süslemek:

Kabirleri süslemek ve üzerine bina yap-mak yasakt›r. Peygamberimiz, süslemek flöy-le dursun, kabrin etraf›na dizilen tafllara ki-reç sürmeyi bile yasaklam›flt›r. Çünkü meza-r›n üstündekiler maddi fleylerdir ve dünya-dakilere yarar. Ölüye faydas› olacak olan ise,onunla birlikte kabrine girendir, yani kendiyapt›¤› iyi amelleri ve baflkalar›n›n yap›p dasevab›n› ona ba¤›fllayacak-lar› fleylerdir. Çokihmal edilen bu hususta ‹slam'da kabir süs-lümek yoktur diye müslümanlar› tekrar tek-rar uyarmak gerekiyor. Çünkü pek çok müs-lüman, kabirlerin üstünü mermer, tafl, demirvb. fleylerle süslemektedir. Bu, hem israft›r kiisraf haramd›r, hem de meflru olmayan fay-das›z bir fleydir.

b) Kabirlerin Üzerini Örtmek:(88)

Bu, ister süs maksad›yla yap›ls›n, isterse

baflka gayeler için yap›ls›n ve yine ister -bu-gün baz› türbelerde oldu¤u gibi- bez vs. ileörtülsün, isterse bina ve kubbelerle örtülsün,hüküm ayn›d›r ve meflru de¤ildir. Ebû Sa'id,‹bn Mace’nin Sünen'inde "sahih" oldu¤u bil-dirilen sözünde, Peygamber (S)’in kabir üze-rine bina yapmay› yasaklad›¤›n› haber ver-mifltir.(89) Bu husustaki Câbir hadisinde ise:"Rasulullah (S), kabrin kireçlenmesini, üze-rine oturulmas›n› ve üzerine bina yap›lma-s›n› yasaklad›."(90) denilmektedir. Ayn› me-âlde, Ümmü Seleme'den rivayet edilen birhaber daha vard›r ve orada da Rasulullah›nkabirler üzerine bina yapmay› yasaklad›¤›haber verilmektedir.(91)

‹slam'da mezarl›klar›n sade, tabiî ve mü-tevazi olmas› esast›r. Süs ve gurur alametitafl›yan bir mezar›n müslüman kabristan›ndabulunmamas› icabeder. Kald› ki, kabirlerüzerine bina veya kubbe yapmak, yaz›laryazmak, bu binalar› mescit veya mabed hali-ne getirip buralarda kurban kesmek ve mumyakmak gibi adetler, baflka din mensuplar›n-da görülen adetlerdendir. Bunlar›n müslü-manlar aras›nda da yay›lmas›ndan endifleeden Peygamberimiz (S), mezarlar›n yap›m›konusuna özel ihtimam göstermifltir. Kendi-sine, Habeflistan'a hicret etmifl olan han›mla-r› Ümmü Habibe (v. 44/664) ve Ümmü Sele-me, orada gördükleri, içi güzel resimlerlesüslü, Mariye isimli bir kiliseden bahsetmifl-ler ve bunun üzerine Rasulullah: "Onlar(Habeflliler), içlerinden aziz ve salih bir ki-fli öldümü, onun mezar› üzerine bir mescitinfla etti ve içine de o desenleri ifllediler.K›yamet günü Allah kat›nda yarat›klar›nen flerlileri onlard›r."(92) buyurarak onlar›nyapt›klar› bu binalar› tasvip etmemifl, bunuyapanlar› mahlukat›n en flerlileri olarak nite-lendirmifltir. Onun bu hareketi, mezar üzeri-ne bina yapman›n caiz olmad›¤›n› gösterir.

Rasulullah (S), bu kadarla da kalmay›p,müslümanlar görüp de öyle yapmaya özen-mesinler diye Hz. Ali'yi, Medine'deki bütünresimleri silmek ve bütün müflerref, süslükabirleri düzlemek üzere görevlendirmifller-dir.(93) Yerden bir iki kar›fltan fazla yükselti-len ve üzerine bina, ya da kubbe yap›lan bü-tün kabirler müflerref kabirlerdir ki, böyleyapmak kesin olarak yasaklanm›flt›r.(94)

Fakihler, bütün bu haberlerle ve bilhassa

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

154

(88) el-Elbanî, Ahkamu'l-Cena-iz, s. 261.(89) ‹bn Mace, Sünen, Cenaiz,43, c. I, s. 498.(90) Müslim, Cenaiz, 32, c. II, s.667, Ebu Davud, Cenaiz, 76, c.III, s. 293;Nesaî, Cenaiz, 96, c.IV, s. 87; bkz. A. b. Hanbel,Müsned, c. III, s. 295, 339.(91) Bkz. Ahmed b. Hanbel,Müsned, c. IV, s. 299.(92) Müslim, Mesacid, 63, c. I,s. 375; Buharî, Cenaiz, 69, c. II,s. 93; Nesaî, Mesacid, 13, c. II,s. 41-42.(93) Müslim, Sahih, Cenaiz, 31,c. II, s. 666; A. b. Hanbel, Müs-ned, c. I, s. 138.(94) fievkanî, fierhu's-Sudûr, s.525-526.

Resim 12; Eyüp Camii ve tarihimezarl›klar (E. Flandin, L’ori-ant)

Câbir hadisiyle delil getirerek kabir üzerinebina ve kubbeler, künbetler yapman›n ya-sakl›¤›nda ittifak etmifllerdir.(95) E¤er yap›lanbu bina, binay› yapan›n kendi mülkünde isemekruh, umuma ait mezarl›kta ise haram-d›r.(96) Ayn› zamanda bir kimsenin, kabriüzerine bina ve kubbe yap›lmas›n› vasiyyetetmesi de meflru de¤ildir.

Binan›n yap›ld›¤› yerde bu gibi bina vekubbeler çok olup da ayr› bir önem ve hür-mete haiz olmayacak, övünmeye sebep ol-mayacaksa, böyle zamanlarda bina ve kub-benin yap›lmas›n›n caiz oldu¤una fetva ve-renler varsa da,(97) gerek örtü, gerekse binave kubbe yap›m›nda kullan›lan malzemeler,hayattaki insanlar›n ihtiyac› olan fleylerdir.Bunlar›n kabirdeki ölüye hiçbir faydas› ol-mayaca¤› için israft›r ve mal› bofl yere harca-mad›r. Mal› israf etmek ve faydas›z fleylerlemeflgul olmak ise ‹slam'da yasaklanm›flt›r.Bu nedenle müslümanlar›n kabir üzerine ya-p›lacak binaya ve kubbeye harcayacaklar›paray› tasadduk edip sevab›n› ölüye ba¤›flla-malar›, bina ve kubbe yapmaktan, mukayesekabul etmeyecek derecede, daha faydal›d›r.

O zaman akla flöyle bir soru gelebilir: Pe-kiyi, yap›lm›fl olan bunca bina ve kabbeler,türbeler, yat›rlar vb. var. Bunlar› ne yapmal›,hepsini y›kmal› m›y›z?

Her nedense, kesinlikle yasaklanm›fl ol-mas›na ra¤men, ilk as›rlar hariç tutulacakolursa, tarih boyunca ‹slam memleketlerindemezarlar üstüne kubbe ve binalar yap›lagel-mifltir. fiüphesiz bunlar içerisinde sanat veestetik de¤eri olanlar da pek çok. Birer asar-›antika olan bu gibi eserlerin muhafaza edil-mesinin lüzumu ve cevaz› baflka, yenilerininyap›lmas›n›n caiz olmamas› daha baflkad›r.

Onlar› y›kmak de¤il, ilk planda gerekliolan, binlerce, onbinlerce, yüzbinlerce evsizbarks›z›n bulundu¤u; tahtadan, tenekedenveya mukavvadan yap›lm›fl, gayri sihhi ku-lube ve gecekondularda yaflayanlar›n var ol-du¤u bir ülkede milyonlarca, yüzmilyonlar-ca ve hatta milyarlarca lira harcanarak yap›-lan mezar süslemelerine ve binalara engel ol-makt›r. Hem dünyadakileri ve hem de me-zardakileri huzursuz eden bu türlü harcama-lar yerine, ayn› paray› daha faydal› yerleremasraf etmenin gere¤ini ve bu konudaki ‹s-lam'›n talimat›n›, masrafl› mezar yapan ve

bunu cehaletinden ötürü bir fazilet sayan ki-flilere kavratmak gerekir. Bu yay›l›nca, bukonuda en önemli mesele halledilmifl olacak-t›r.

‹kinci planda ise, üstüne bina ve kubbeyap›lm›fl olan mezarlar›n, di¤erlerinden fark-l› olmad›¤›n›n kavrat›lmas› gerekir ki, bu, bi-rincinin tamamlanmas› gibi olup, birincisihalledilince, kendili¤inden oluflacak olan birhusustur.

c) Kabir Yan›nda Kurban Kesmek Ya-hut Hayvan Bo¤azlamak:(98)

Cahiliyye devrindeki Araplar, belli mev-simlerde, yahut ölü defnedilince hemen s›-¤›r, deve veya koyun cinsinden bir hayvangetirip mezar bafl›nda kurban ederler ve eti-ni da¤›t›rlarm›fl. Peygamberimiz (S): "Kabir-de s›¤›r, deve, koyun kesmek ‹slam'da yok-tur."(99) buyurarak kabir ve yat›rlara kurbankesmeyi yasaklam›flt›r.

Ne gariptir ki, cahiliyye adetlerindenolan bu fiili yasaklayan ve "‹slam'da yoktur"diyen Peygamberin ümmeti olduklar›n› söy-leyenlerden bir k›sm›, s›¤›r ve davarlara ila-veten bir de türbeler ve yat›rlar için, kurbanedilmeleri hiç caiz olmayan, horoz ve tavukkesmeyi icad etmifllerdir. Bunun temeldenhatal› oldu¤u aflikârd›r. Avam›n ço¤u kabirbafl›nda hayvan bo¤azlamakla o mezardaki-ni memnun etmeyi kasteder ve böylece di-leklerinin kabul edilece¤ine inan›rlar ki, buhareket, istediklerini kabirdekinden isteme-ye kadar var›nca, hata büyümekte ve iman›tehlikeye sokmaktad›r.

‹slam'da kurban Allah r›zas› için kesilir.Kabir bafl›nda kesilende ise sanki baflkas›n›n(o kabirdekinin) r›zas›n› ummak vard›r. Üs-telik bu, yasak olan bir fiildir ve Allah r›zas›için bile kurban edilse, kabir bafl›nda bu iflinyap›lmas› mekruhtur.

Bir de kurban aday›p bunu kabir bafl›n-da veya türbe, yat›r yan›nda kesmeyi nezre-denler vard›r. Bunlar›n, nezrettikleri kurban-lar›n› kabir bafl›nda kesmeleri flart de¤ildir.Diledikleri yerde kesmekle nezirlerini yerinegetirmifl olurlar. Kabir yan›nda kesmek, gü-nah oldu¤u için, günah olan bir fleyi nezre-den kiflinin bunu yerine getirmesi gerekmez.

d) Kabir Ziyareti ‹çin Yolculu¤a Ç›kma-y› Nezretmek:

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

155

(95) Bundan meflayih, sadat veulemadan olanlar› istisna eden-ler de vard›r. (bkz. Risale-i Ce-naze, s. 21) Ancak hadislerdekilaf›zlar umumidir.(96) el-Cezirî, a.g.e, c. I, s. 536.(97) Bkz. Hasan el-Idvî, a.g.e, s.26, M›s›r, 1316 h.(98) el-Elbanî, a.g.e, s. 263; S. Sa-b›k, a.g.e, c. I, s. 553.(99) Ebu Davud, Cenaiz, 70, c.III, s. 293; A. b. Hanbel, Müs-ned, c. III, s. 197.

Herhangi bir kabir veya türbeyi ziyaretetmeyi nezredenin nezrini yerine getirmesigerekmez. Nitekim ‹mam Malik'e Rasulul-lah’›n kabrine gitmeyi, onu ziyaret etmeyinezreden kiflinin durumu sorulmufl ve o flöy-le cevap vermifltir: "Nezrinde e¤er kabri kas-detmiflse gelmesin, mescidi kasdetmiflse gel-sin."(100) Ve arkas›ndan flu hadisi okumufltur:"Üç mescid hariç, mescitlerde ibadet etmekiçin sefere ç›k›lmaz; benim mescidim, Mes-cidu'l-Haram ve Mescidu'l-Aksa."(101)

Bütün müçtehitlere göre, böyle bir nezir-de bulunan kiflinin nezrinden vazgeçmesigerekir ve vazgeçti¤inden ötürü de bir fleylaz›m gelmez. Ama yukar›daki hadiste geçenMescidü'n-Nebi, Mescidü'l-Haram ve Mesci-dü'l-Aksa'ya, oralarda ibadet etmek için git-meyi nezreden kimse hakk›nda iki görüflvard›r: ‹mam fiafi'î’nin bir görüflüne ve‹mam Malik ile Ahmed b. Hanbel'e göre, bu-ralara sefer etmeyi nezreden kifliye sefer va-ciptir, Ebû Hanife'ye göre ise vacip de¤ildir.Çünkü Ebu Hanife'ye göre nezrin flartlar›n-dan biri de, nezredilen fleyin, fler'î ibadet cin-sinden olmas›n›n gerekli olufludur. Bu mes-citlere sefer ise -Kabe'yi ziyaret hariç- ibadetcinsinden de¤ildir. Onun için nezrini yerinegetirmesi gerekmez.(102)

Baz› alimler ise, ziyareti teflvik eden ha-dislerin laf›zlar›n›n umumi olufluyla delil ge-tirerek, Peygamberin ve salihlerin kabirleriniziyaret için bile seferi caiz görmüfllerdir.(103)

Ancak Ebu Hanife'nin bu konuda gösterdi¤ititizlik gözden uzak tutulmamal›d›r.

e) Kabir Yan›n› Bayram Yeri Haline Ge-tirmek:

Baz› yerlerde yat›r ve türbelere kurbankesme esnas›nda, kurban kesenin akrabalar›,arkadafllar› toplan›p geliyor ve kabrin yan›n-da sanki bir bayram ve dü¤ün havas› içinde,k›ra, pikni¤e gitmifl gibi e¤lenip gürültü ede-rek hofl vakit geçiriyorlar. Bu, günümüzde

baz› yerlerde bir gele-nek halini alm›flt›r. Hal-buki mezarl›klar› flen-lendirip mezarl›kta bay-ram yapma, ‹slam'danönceki cahiliyye adetle-rindendir.(104) Peygam-berimiz buna da dikkatçekmifl ve müslümanla-r›n bu hataya düflmeme-leri için: "Kabrimi Bay-

ram yap›lan bir yer haline getirmeyin. Evle-rinizi de içinde ibadet edilmeye edilmeyekabirler haline getirmeyin. Siz bana salatüselam getirin. Kendiniz nerede olursan›zolun, salat›n›z bana ulafl›r."(105) buyurmufl-tur. Bu hadis-i fleriften ve kabir ziyaretininsebep ve hikmetlerine dair yukar›da nakledi-len hadislerden, kabir bafllar›n›n bayram yerihaline getirilmesinin yasaklanm›fl oldu¤uhükmü ç›kar. Çünkü bu hareket, kabir ziya-retinin meflru k›l›nmas›n›n gayesiyle ba¤dafl-maz ve ziyareti gayesinden uzaklaflt›r›r.

f) Kabir Yan›nda Namaz K›lmak:

Bu, ister sevab›n› ölüye ba¤›fllamak içinolsun, isterse baflka gayelerle olsun farket-mez. Nitekim Peygamberimiz (S) ahirete göçetti¤i hastal›¤›nda: "Allah'›n laneti, Yahudive H›ristiyanlar üzerine olsun, onlar pey-gamber-lerinin kabrini ibadethane (mescit)yapt›lar."(106) buyurarak ümmetinin böyleyapmamalar›n› vasiyyet etmifltir. Kabirlerinmescid edinilmesi, ya kabrin üzerine mescidyapmak ve üzerinde namaz k›lmak suretiyleolur ki, baz› hadislerde bu aç›kça zikredile-rek, böyle yapanlar lanetlenmifltir.(107) Yahutda kabrin yan›nda kabri tazim etmek içinsecde etmek veya kabre yönelerek namazk›lmak fleklinde olur. Peygamber (S) böyleyapanlar› lanetledi¤ine göre, bu yasakt›r.Çünkü fukahan›n izahlar›na göre, Peygam-ber’in yapana lanet etti¤i bir hareketi yap-mak haramd›r.(108)

Nitekim Peygamber Efendimiz, bir di¤erhadislerinde böyle yapanlar›, insanlar›n enflerlileri diye nitelendirmekte(109) ve kendiside bizzat kabrinin ibadet edilen bir yer hali-ne getirilmemesi için Allah Teala'ya dua et-mektedir.(110) Ancak bu yasaktan, mezarl›kkenar›nda yap›lm›fl olan, mezar üstünde ol-mayan ve etraf› kapal› olan yan› kabirlerlenamaz k›lanlar aras›nda engel bulunan mes-citler müstesnad›r.

g) Ziyaret ‹çin Belli Gün veya GünlerTahsis Etmek:

Bu flekilde sadece y›l›n yahut haftan›nmuayyen günlerinde kabirleri ziyaret etmekyanl›flt›r.(111) Kabir ziyareti her f›rsatta yap›-labilir.

h) Kabrin Yan›nda El Ba¤lamak veyaDiz Çökmek:

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

156

(100) ‹bn Teymiye, KaidetünCelile, s. 119, Beyrut, 1390 h.(101) Müslim, Hacc, 74, c. II, s.976; Ahmed b. Hanbel, Müs-ned, c. II, s. 238.(102) ‹bn Teymiye, KaidetünCelile, s. 71-72.(103) Bkz. en-Nebhanî, a.g.e, s.75-77; ‹bn Teymiye, ez-Ziyaret,s. 387.(104) Birgivî, Muhammed b. PîrAli, Risale Fî Ziyareti'l-Kubûr,s. 227.(105) Ebu Davud, Menasik, 96,c. II, s. 293; A. b. Hanbel, Müs-ned, c. II, s. 367.(106) Buharî, Cenaiz, 60, c. II, s.90-91; Cenaiz, 95, c. II, s. 106;Nesaî, Cenaiz, 106, c. IV, s. 95-96; Mesacid, 13, c. II, s. 40; Da-rimî, Salat, 120, c. I, s. 267.(107) Ebu Davud, Cenaiz, 78, c.III, s. 218; A. b. Hanbel, Müs-ned, c. I, s. 229.(108) Birgivî, Risale Fî Ziyare-ti'l-Kubûr, s. 222.(109) Ahmed b. Hanbel, Müs-ned, c. I, s. 405, 435, 454.(110) Ahmed b. Hanbel, Müs-ned, c. II, s. 246.(111) el-Elbanî, a.g.e, s. 248.

Resim 13; Eyüp, camiler ve me-zarl›ktan bir görünüm. Haziran1919. (‹flgal ‹stanbul’undan Fo-to¤raflar, Tarih Vakf› Yay›nlar›‹stanbul 1996 s,23)

Kabrin yan›nda namaz k›lar gibi eliniba¤lay›p durmak ve sonra diz çöküp oturmakda yanl›flt›r.(112) Çünkü bu hareketler na-mazda Allah Tealâ’n›n huzurunda yap›l›r.

i) Ziyaret ‹çin Abdest Almak Yahut Te-yemmüm Etmek:(113)

fiüphesiz her zaman abdestli olmak iyi-dir. Ama kabir ziyareti için abdest flart de¤il-dir. Abdestin flart olmad›¤› bir ifli yapmakiçin, abdest alma imkân› bulunmad›¤› zaman,teyemmüm yapmak da gereksizdir. Hatta ba-z› yerlerde, bilhassa kad›nlar, türbe ziyaretiiçin abdest alaca¤›m diye, gösterilmesi haramolan yerlerini açmakta ve haram ifllemekte-dirler. Müstehap olan ziyareti yapaca¤›m di-ye vücudunu göstererek haram iflleyenin, zi-yaretten umdu¤u sevaptan kat kat fazla gü-nah kazanaca¤›n›, kâr ve zarar›n› hesap etme-ye akl› eren herkes kavrar. Onun için bilhassakad›nlar›n bu gibi hususlarda çok dikkatlidavranmalar› gerekir.

j) Kad›nlar›n Ziyaret ‹çin Toplanmalar›ve Erkeklerle Kar›flmalar›:

Baz› yerlerde bilhassa kad›nlar›n, cumagünleri cami yan›ndaki baz› türbeleri, mezar-lar› ziyaret için gelip toplanmalar› ve erkek-lerle kar›flmalar› yanl›flt›r.(114) Çünkü bu du-rumda sevap yerine günah kazanma ihtimalivard›r.

k) Kabir Bafl›nda A¤lamak ve Aç›lmak:

Bilhassa yak›n akraba kabirlerini ziyaretesnas›nda baz› kad›nlarda görülen a¤lama veaç›l›p saç›lma da yanl›fl bir harekettir. Çünkübu a¤lama esnas›nda ço¤u kez müslümanayak›flmayan sözler de söylenir. Halbuki Pey-gamberimiz (S), kabir ziyaretine izin verildi-¤ini bildirdi¤i hadislerinden birinin sonunda:"(Ziyaret esnas›nda) yak›fl›ks›z sözler söyle-meyin."(115) buyurmufltur.

l) Mezar Yan›nda Yüksek Sesle ZikirYapmak.(116)

Allah Tealâ’y› zikretmek iyi, faydal› birifltir, bir ibadettir. Ama her fley yerinde yap›l-mal›d›r. Mezarl›klar›n ibadet yeri, zikir yeriolmad›¤› ise herkesin malumudur.

m) Kabri El ‹le Selamlamak, DokunmakYada Öpmek:

Baz› türbe ziyaretlerinde görülen kabri is-ti'lam etmek yani el ile selamlamak, mezaradokunmak, öpmek yahut kabrin veya türbe-

nin örtü ve duvarlar›na dokunup öpmek, ya-da kabrin tafl ve odunlar›na, topra¤›na bede-ninin baz› yerlerini sürtmek yanl›fl fleyler-dir.(117) Çünkü bu say›lanlardan isti’lam et-mek gibi bir k›sm› Kâbe'ye mahsustur, di¤er-lerinin ise dinimizde yeri yoktur.

n) Kabir Etraf›nda Kâbe’yi Tavaf EderGibi Dönmek.(118)

Etraf› dönülerek, tavaf edilerek sadeceKabe-i Muazzama ziyaret edilir. ‹slam'da ka-birler için böyle bir ziyarete müsade edilmez.Çünkü bu flekilde kabir ziyaret etmek ve zi-yaret esnas›nda, bir önceki maddede say›lanhareketleri yapmak, cahiliyye adetlerinden-dir. Günümüzde böyle davrananlar da yinecehaletleri nedeniyle böyle hareket etmekte-dirler.

o) Teberrük Kast›yla Mezar Üzerine El-bise veya Mendil B›rakmak.(119)

Hayattakilerin ihtiyac› olan bu gibi fleylertürbe ve yat›rlara ölüler için b›rak›lmaz. Çün-kü orada yatan velinin, yani ölünün bunlaraihtiyac› yoktur.

ö) Mezar Üzerinde veya Yan›nda Mum,Kandil Yakmak:(120)

Bir mezar›n bafl›nda veya bir türbedemum yakmak kadar manas›z bir hareket ola-maz. Zira o mezar veya türbede yatan, e¤ersalih bir mü'min ise Allah Tealâ onun kabrinizaten nurland›racak, ›fl›kland›racakt›r. Dola-y›s›yla onun yak›lan mumun ›fl›¤›na hiç ihti-yac› yoktur. Aksine günahkâr bir kimse ise,de¤il mum, kainat›n bütün günefllerini biraraya getirmek mümkün olsa da, toplan›p

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

157

(112) el-Elbanî, a.g.e, s. 259.(113) el-Elbanî, a.g.e, s. 259.(114) el-Elbanî, a.g.e, s. 260.(115) Nesaî, Sünen, Cenaiz, 100,c. IV, s. 89.(116) el-Elbanî, a.g.e, s. 260.(117) el-Cezirî, a.g.e, c. I, s. 540;el-Elbanî, a.g.e, s. 260, 266; ‹bnTeymiye, ez-Ziyaret, s. 383, 438.(118) el-Cezeri, a.g.e, c, I, s. 540;el-Elbanî, a.g.e, s. 263, 266.(119) el-Elbanî, a.g.e, s. 262.(120) Mustafa b. Muhammedel-Hanefi. a.g.e, v. 148 a; el-El-banî, a.g.e, s. 265.

Resim 14; Eyüpsultan Türbe-si’nin yeniden düzenlenerek aç›-l›fl›n› temsil eden çizim (As›rlarBoyunca ‹stanbul s,119)

onun mezar› bafl›na veya türbesine konulsa,yine de ona zerre kadar faydas› olmaz.

Bu gibi adetlerin ‹slamiyet'le hiç bir ilgisiyoktur. Bunlar, ‹slam'la ba¤dafl-mayan, an-cak bundan menfaati olan birkaç istismarc›-n›n uydurdu¤u fleyler olabilir. Üstelik kabirbafl›nda mum vs. yakmak ve bunlar karfl›s›n-da mezar bafl›nda hareketsiz durmak, putpe-rest ve atefl perestlere benzemek olaca¤›n-dan, iman› tehlikeye sokar. Ölüye hiç bir fay-das› olmayan mum yakma hurafesi, ayn› za-manda israft›r.

p) Kur'an-› Kerim Götürüp Kabir Ya-n›nda Ölüye Okumak:

Ölü için Kur’an okuman›n hükmünü yu-kar›da belirtmifltik. Yanl›fl olan Kur’an oku-mak de¤il, özellikle kabir yan›nda okumakiçin Kur’an götürmek, yahut bu gaye için oa-rada Kur'an bulundurmakt›r. Yada günü-müzde pek çok yerde oldu¤u gibi, paral›okuyucular›n bulunmas›d›r.(121) Kur'an oku-mak zikirdir ve zikir bir ibadettir. ‹badetinyeri ise, mezar bafllar› de¤ildir. Üstelik pa-rayla ibadet olmaz ki, parayla okutulanKur'an'dan sevap meydana gelsin de ölüyeba¤›fllans›n. Bu itibarla, daha önce aç›kland›-¤› gibi, ziyaretçi mezar bafl›ndan baflka dile-di¤i yerde Allah r›zas› için Kur'an'›n› okurve sevab›n› ölüye hediye eder, kabir ziyareti-ne gitti¤inde de ezber bildi¤i sure ve ayetleriokuyabilir.

r) Müslüman Olmayanlar›n Mezarlar›Yan›nda Kur'an Okumak:(122)

Müslüman olmayanlar için cenaze namaz›k›lma ve dua etmenin yasak-land›¤›n› belirt-mifltik. Kur'an da, sonunda dua edilip sevab›ba¤›fllanaca¤›n-dan, kâfire okunmas› meflrude¤ildir. Çünkü ölünün geride kalanlar›n ya-paca¤› hay›r ve hasenattan yararlanmas› için,mü'min olarak ölmüfl olmas› flartt›r.

s) Çaput Ba¤lamak:

Cahil müslümanlar aras›nda çok yayg›nolan yanl›fl hareketlerden biri de bez, paçav-ra, çaput ba¤lama hurafesidir. Kendisini ha-t›rlay›p dile¤ini yerine getirsin diye, baz› tür-belerin etraf›na, yada çevredeki kutsal say›-lan tafl, a¤aç ve demirlere pez parçalar›,mendil vb. ba¤lamak, yahut çocu¤um olsundiye çal› ve çaputlardan yapt›¤› bir bebe¤imendil içerisine koyup asmak, ak›l ve ‹s-lam'la ilgisi olmayan yanl›fl hareketlerden-

dir. Böylesi hurafelerin, yapana hiçbir fayda-s› olmaz, aksine bat›l dinlerin kal›nt›lar›ndanolan bu hareketlerin, günah kazand›rmaksuretiyle, zarar› da olur.(123)

fl) Baz› Kabirlerin Etraf›ndaki A¤aç veTafllar› Kutsamak:

Baz› türbe, yat›r ve mezar etraf›nda bu-lunan a¤aç ve taflleri kutsal sayarak bunlar›kesen yahut k›ranlar›n zarar görece¤ineinanmak da anlams›z ve yan›lfl hareketler-dindir.(124) Ço¤u kez dilek çaputlar› cahillertaraf›ndan bu a¤açlara ba¤lan›r ve tafllar üs-tüste konularak da dilek tutulur. Halbukibunlarda hiçbir kudsiyet yoktur, bunlar s›ra-dan varl›klard›r. Zira bir yere, bir fleye Al-lah'tan baflkas› kudsiyet veremez.

t) Velilerin Kabrinden Getirilen Topra-¤› fiifa Niyetiyle Da¤›tmak:

Malesef baz› yerlerde birtak›m menfaat-perestler bu tür istismar ile bilinen topra¤›parayla bile satmaktad›rlar. Tabii alan ol-mazsa satan da olmaz.

u) Baz› Türbelerin Baz› Hastal›klara fii-fa Oldu¤una ‹nanmak:(125)

Unutulmamal›d›r ki, bizim dinimizdebüyük olan veliler, salihler vb. Allah'a olanba¤l›l›klar› sebebiyle bu mertebeye eriflmifl-lerdir. O halde onlardan yard›m bekleyenler,bir de onlar gibi olma yolunu deneseler ol-maz m›? Çünkü onlar›n da elinde bir fleyyoktur. Onlar›n iste¤ini veren de Allaht›r veAllah'›n takdiri, hiç kimsenin vas›ta k›l›nma-s›yla de¤iflmez. Öyleyse, neden biz de onlargibi Allah'›n sevgili kulu olup da kendimiz,kendi derdimizin çaresini Allah'tan istemi-yor da baflkalar›n› vas›ta k›lmaya ihtiyaç du-yuyoruz ki? Allah'a giden yollar bize kapal›m›d›r? Yoksa onlar geçip de bu yolu kapatt›-lar m›?

ü) fiikayet Dilekçesi Yaz›p Kabre Koymak:

fiikayet dilekçesi yazarak ölüye takdim et-mek ve kabirde bulunan›n bunu çözece¤ineinanarak kabre veya türbeye koymak da yinecahil insanlarda görülen yanl›fl hareketlerdenbiridir ve yapana hiçbir faydas› yoktur.

v) Kabirdeki Kifliyi Duada Arac› K›lmak:

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

158

(121) el-Elbanî, a.g.e, s. 262.(122) el-Elbanî, a.g.e, s. 260.(123) ‹nan, Abdulkadir, Hura-feler ve Menfle'leri, s. 39-4l; el-Elbanî, a.g.e, s. 262; ‹bn Teymi-ye, ez-Ziyaret, s. 408.(124) el-Elbanî, a.g.e, s. 261.(125) el-Elbanî, a.g.e, s. 261.

Yukar›da kabirdeki ölüyü, veliyi arac›yaparak, yani onun Allah kat›ndaki makam›ile Allah'a tevessül ederek Allah Teala'yadua etmek konusu üzerinde durulmufltu. Buiste¤in Allah'› unutarak kabirdeki ölüye yö-neltilmesi ve kabirdeki kifliden bir fleyler is-temek kesinlikle yasakt›r. Çünkü bu, flirkebenzer bir durumdur ve iman› tehlikeye so-kar.

y) Evlenen Erke¤in Ölen Han›m›n›nKabrine Su Dökmesi:

Baz› yörelerde kar›s› ölüp de evlenen er-ke¤in, evlendi¤i gece ayr›l›k atefliyle kabrininyanaca¤› inanc›yla, ölen han›m›n›n kabrine sudökmesi adeti vard›r ki bu da yanl›fl bir hare-kettir.(126) Zira kabri ve kabirdeki ölüyü ya-kan, ayr›l›k etefli de¤il, Cehennem ateflidir. Oe¤er Cehennem ateflinden ve kabir azab›ndankurtulmuflsa, zaten içinde bulundu¤u ve k›-yametin kopmas›ndan sonra mahflerde eldeedece¤i nimetleri düflünmekte ve seyretmek-tedir. Geride kalan kocas›n›n evlenmesi onuhiç enterese etmemektedir. Böyle bir hareket,‹slam inanc›yla ba¤daflmaz. Kald› ki ‹slam,eski han›m› hayattayken bile erke¤e evlenmemüsaadesi vermifltir. E¤er ayr›l›k atefliyle ya-nacaksa neden öldü¤ü ve ayr›ld›¤› gece de¤ilde, kocas›n›n evlendi¤i gece yans›n ki? ‹flteburas› düflünülünce bunun uydurma bir fleyoldu¤u kolayca anlafl›l›r.

z) Daha Makbul Olur ‹nanc›yla Dua‹çin Kabir Yan›na Gitmek.(127)

fiüphesiz baz› vakitlerde ve yerlerde ya-p›lan dualar›n, di¤erlerinden daha efdal vemakbul olaca¤›na dair haberler vard›r. Mese-lâ, gece yar›s› yap›lan dua, harp meydan›n-da, ezan okunurken ve kamet getirilirken,salavat aras›nda, secdede, oruçlu iken, maz-lum iken, ya¤mur ya¤arken vb. yap›lan du-alar; yine Mefl'ar-i Haram'da, Arafat'ta, Müz-delife ve Mina gibi Mekke'nin mefl'arlar›olan yerlerde yap›lan dualar ve yukar›da ad›geçen üç mescitte yap›lan ibadet ve dualargibi. Yaln›z kabir bafl›nda yap›lan duan›n da-ha makbul olaca¤›na dair hiçbir haber ve de-lile rastlanamam›flt›r. Bu nedenle daha mak-buldur inanc›yla, özellikle dua etmek içinkabir bafl›na gitmeyi, yanl›fl hareketler ara-s›nda sayd›k.

Kabir bafl›nda yap›lan dua iki türlüdür:

Ölü için yap›lan dua ve ziyarete varan›n ken-disi ve hayattakiler için yapaca¤› dua. Ölüiçin dua etmek, kabir ziyaretinin faydalar›n-dan biri oldu¤una göre, burada kast›m›z flüp-hesiz ikincisi, yani bir kimsenin kendisi içindua etmek istedi¤i zaman mezar veya türbe-lere gidiflidir ve yanl›fl olan hareket de budur.Çünkü Rasulullah (S), böyle bir fleyi ne emret-mifltir, ne de kendisi yapm›flt›r ki, onun yap-mad›¤› ve emretmedi¤i her ifl merduttur.(128)

fiunu da hat›rlatmak isteriz ki, eski kavimler-den pek ço¤unu fleytan kabirler vas›tas›ylasapt›rm›flt›r. Yukar›da nakledilen Habefllilerleilgili haberde ifade edildi¤i gibi, fleytan önceonlar› ziyarette afl›r›l›klara itiyor, daha sonraresim ve heykellerini yapt›rarak putperestli¤edöndürüyor. Nuh Kavmi'nin sap›fl› da böyleolmufltur. Onlar›n ilâh tan›d›klar› ve tap›nd›k-lar› putlar› da, asl›nda salih insanlard› ve öl-dükten sonra geride kalanlar›n onlara karfl›besledikleri sevgilerinden istifade eden fley-tan, onlar› putlaflt›rtm›fl ve sevenlerini de put-perest yapm›flt›r.(129) Bunun için alimlerimiz,kabir ziyaretine varan bir kimsenin, selamdansonra dua edece¤i zaman kabre de¤il de, k›b-leye dönmesi gerekir demifllerdir. Hatta‹mam A'zam'a göre ziyaretçi selam verirkenbile kabre yönelmeyecektir.

Peygamber Efendimiz (S)’in ve alimleri-mizin bu kadar titizlik gösterdi¤i bu konuyabütün müslümanlar›n ayn› titizli¤i göster-mesi ve gördü¤ü yanl›fllardan ötürü, k›rma-dan, kaç›rmadan hatal› olanlar› uyar›p, do¤-ru yolu göstermesi gerekir.

‹flte fethin 550. y›l›nda Eyüpsultan Tür-besi böyle ziyaret edilmeli. ‹stanbul’un fethi-nin 550. y›ldönümünden k›yamete kadar,büyük bir sahabi, bir veli ve bir mücahit olanEyüpsultan hazretlerinin türbesini ziyaretedecek olan müslümanlar›n da böyle ziyaretetmeleri ve ziyaretleri esnas›nda burada zik-redilen hususlara dikkat etmeleri gerekir.

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I I

159

(126) el-Elbanî, a.g.e, s. 262.(127) el-Elbanî, a.g.e, s. 261, 263.(128) Buharî, ‹'tisam, 20, c. VIII,s. 156; Müslim, Akdiye, 8, c. III,s. 1344.(129) Bkz. Birgivî, Risale Fî Zi-yareti’l-Kubûr, s. 221; ‹bn Tey-miye, ez-Ziyaret, s. 383; fievka-nî, fierhu's-Sudûr, s. 224-225.

Resim 15; Eyüpsultan Türbesiiçinden görünüm.(700. y›l’da ‹s-tanbul’daki Mimar› Eserler, s,94, ‹stanbul Valili¤i, 2000)