174

ภาพ 1 หวรถกระบะญปน พบตงอยทอดตคายทหารญปน หวยปลามง

(ภาพจากการสำารวจเสนทางถนนญปน ของโครงการสบคนและจดการมรดกทางวฒนธรรม

ในอำาเภอ ปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน เมอ 29 ธนวาคม พ.ศ. 2550)

เร องเลาจากสนาม

เงา: ประวตศาสตรและความทรงจ�า

ของคนเลกๆ ทถกลม

ศภร ชทรงเดช

วารสารสงคมวทยามานษยวทยา 32(1): มกราคม - มถนายน 2556

176 ศภร ชทรงเดช

บทน�า

บทความทผมไดเรยบเรยงขนนมวตถประสงคเพอถายทอดเรองราว ประสบการณ และ

ความทรงจำา จากการจดทำาสารคดเรอง เงา: อดตจากปา, คนแปลกหนาทขนยวม (2552)1 อน

เปนสวนหนงของการนำาเสนอเรองราวทางประวตศาสตรเกยวกบสงครามในอดต ทเลาเรองราว

ผานมมมอง วธคด ในรปแบบภาพยนตรสารคด

แรกเรมเดมททผมเรมตนเขาสวถการนำาเสนอเรองราวภาพยนตรสารคดเรอง เงา: อดต

จากปา, คนแปลกหนาทขนยวม นน เกดจากการทตนเองไดมโอกาสออกแบบปกหนงสอการ

ประชมวชาการของโครงการสบคนและจดการมรดกทางวฒนธรรมในอำาเภอ ปาย-ปางมะผา-

ขนยวม จงหวดแมฮองสอน และไปสะดดตากบภาพประกอบภาพหนง เปนภาพหวรถทเตมไป

ดวยสนมสนำาตาล ตงอยอยางโดดเดยวอางวางในปา มเถาวลยขนาดใหญคดโคงพาดผานอย

อยางกลมกลน (ภาพ 1 หนา 174) สงนเองเปนจดเรมตนไปสความรสกอยากร อยากคนควา

เรองราวเหลานนตามมา

1 ผสนใจสามารถชมภาพยนตรสารคดเรองนไดจากชองของสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) บน

เวบไซต youtube: http://youtu.be/pGEdGpmItzI.

ภาพ 2 (ซาย) พพธภณฑสงครามโลกครงท 2

อำาเภอขนยวม กอนการปรบปรง

(ภาพจาก อบดลการม 2012)

ภาพ 3 (ขวา) พนทจดแสดงภายในพพธภณฑ

(ภาพจาก อบดลการม 2012)

177เรองเลาจากสนาม

ตอมา ในชวงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2552 ผมไดมโอกาสเดนทางมาสมผสความจรงของ

เรองราวจากรปรถคนนน โดยเรมเดนทางไปอำาเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอน และสมผสในแบบ

ของนกทองเทยว เรมตนดวยการเขาชมพพธภณฑสงครามโลก ซงเปนชอของพพธภณฑในขณะนน

แตสงทไดพบและสมผสเปนเพยงวตถ ทปราศจากเรองราว และไรจตวญญาณ นอกจากน กม

เพยงวดโอทเลาเรองเกยวกบสงครามโลกทเกยวโยงกบอำาเภอขนยวม และทายทสดมเพยงปาแกว

เปนตวแทนแหงความรก และสายสมพนธระหวางคนไทยในพนทและทหารญปนเพยงเทานน

จากการทไดรบชมวดโอภาพยนตรทนำามาฉายเพอเปนขอมลเบองตนใหแกผทจะเขาชม

พพธภณฑนน ผมวเคราะหวา เรองราวทนำาเสนอมไดกลาวถงสวนสำาคญของประวตศาสตรของ

ขนยวมเลย นนคอ คนทองถน ผทมองเหน เปนพยาน อยรวมประสบการณ และเปนสวนหนงใน

ประวตศาสตรในครงนน

ประสบการณในครงนน ไดกอใหเกดความผดหวงแกผม และพกพาสงนนกลบบานไป

ดวย พรอมๆ ไปกบการเรมอานงานวจยและคนควาเพมเตมมากขน เพอวางแผนในการกลบ

ไปคนหาสงทตกคางในใจ และปรกษาขอความรวมมอกบทมงานนกวจยของโครงการสบคน

178 ศภร ชทรงเดช

และจดการมรดกทางวฒนธรรมในอำาเภอ ปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน ในการ

รวมสบหาบคคลทเคยใหสมภาษณเกยวกบความทรงจำาทเกดขนขณะทกองทพญปนเขามาใน

อำาเภอขนยวม และตอจากนนไมนานนก ผมกไดมโอกาสรบทนสนบสนนใหทำาสารคดเกยวกบ

มานษยวทยาจากทางศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน) ซงถอเปนจดเรมตนทสำาคญ

ในถายทอดประวตศาสตรความทรงจำาของคนขนยวมลงไปในภาพยนตรสารคดเรอง เงา: อดต

จากปา, คนแปลกหนาทขนยวม

สารคดเรองนมวตถประสงคทผมอยากจะรอยเรยงความทรงจำาทางประวตศาสตรเกยวกบ

เรองราวของสงคราม โดยเฉพาะในชวงสงครามโลกครงท 2 ทญปนไดเดนทางเขามาสพนทอำาเภอ

ขนยวม จงหวดแมฮองสอน โดยเรองราวทถายทอดเหลาน จะใชวธการเลาเรองผานประสบการณ

ผานความทรงจำาจากผคนในพนท ทไดมโอกาสพบปะ สมผส และรวมถายทอดความรสกนกคด

ในขณะนน ในรปแบบภาพยนตรสารคดทางมานษยวทยา ซงถายทอดความจรงในรปแบบทดทสด

ผมคดวาเมอนำาเอาภาพทถายไวจำานวนมากมาดซำาแลวซำาเลา เพอใหเขาใจ และเพอใหสงทผม

ไดถายภาพเกบไวเหลานน ไดบอกเลาเรองใหเราฟง ผมเชอวาภาพยนตรสารคดและเรองเลาทด

ควรเปนการประกอบสรางความจรงอยางมจงหวะจะโคน และไมบดเบอนความจรงไปเปนอยางอน

นอกเหนอจากน ซงไมแนใจวาในอนาคตหากเสนทางแหงนไดถกพฒนาขนเปนอยางอน

อยางใดในอนาคต ประวตศาสตรขอมลทเคยมอยอาจเกดการเปลยนแปลงไปหรอไม ผมจงได

จดทำาภาพยนตรเรองนเพอเปนสวนหนงของการบนทกความทรงจำาทางประวตศาสตรเหลานน

กอนจะลบเลอนหายไปตามกาลเวลา

ปฐมบทเรองราวของขนยวม และพพธภณฑฯ ทไดรบร

ตามทไดกลาวมาแลวในเบองตนวา ผมไดรบรเกยวกบเรองราวของสงครามฯ ในพนท

ผานวตถและเศษซากทหลงเหลอจากสงคราม แตปราศจากเรองราวและชวตชวาของเรองเลา

ความทรงจำาของคนในพนททบงบอกถงความสมพนธในลกษณะของความเปนจรง ภายใต

เงอนไขธรรมชาตของความเปนมนษย รปแบบการนำาเสนอจงเปนไปในลกษณะประวตศาสตรท

ขาดตอนของพนท และขาดการมสวนรวมของคนในพนท เชน มเพยงซากอาวธสงครามอนไดแก

ปน วสดอปกรณทใชในชวตประจำาวน แตไรเรองราว ขอมลเกยวกบความผกพนกบผใชอยางลก

179เรองเลาจากสนาม

ซง เชน กระตกนำา การสลกชอลงบนภาชนะ ขาวของเครองใชสวนตวของทหารญปนอนสามารถ

เปนสวนหนงในการบงชถงตวตนของอดตทหารญปนเมอญาตของเหลาทหารผสนชพเหลานน

ไดมาเยยมเยยนสสานและพพธภณฑแหงน สงเหลานถอไดวามความสำาคญและมความเกยว

พนโยงใยอยางลกซงกบเจาของเครองใชเหลานน เพราะในชวงหนงของชวตทมคนอยระหวางเสน

ดายแหงความเปนและความตาย อยางนอย ของใชเหลานกไดมสวนรวมในการเปนสวนหนงของ

ชวต จตวญญาณของพวกเขา2

นอกจากความหลากหลายของกลมคนในพนท ทมการผสมกลมกลนทางวฒนธรรม

ระหวางกน ประวตศาสตรหนาสำาคญทยงดำารงอยในความทรงจำาของคนขนยวม คอ การเปนเสน

ทางเดนทพของทหารญปนในชวงสงครามโลกครงท 2 ทงในชวงสรางถนนผานขนยวมเขาสพมา

ทปรากฎการมปฎสมพนธระหวางทหารญปนและคนขนยวม ในรปของการเปนแรงงานรบจาง

ทำาถนน การซอขายแลกเปลยนสนคา โดยใชธนบตรทญปนผลตขนใช การเรยนรแลกเปลยน

วฒนธรรมระหวางกน ดงภาพถายในอดตททหารญปนกำาลงชวยชาวบานทำานาหรอตำาขาว และ

การเรยนรภาษาญปนของผคนในยคนน และชวงหนความพายแพจากสงคราม ทขนยวมไดรองรบ

รกษา เผา และฝงรางของทหารชาวญปน พนททสงของจากสงครามยงมปรากฏ ยงเปนสวนหนง

ของชมชน ยงเปนเครองเตอนความทรงจำาในแงมมของ “ความสงสารและความเหนใจ” ทหาร

ชาวญปน (ธำารง บญพทกษ และคณะ 2552)

การเดนทางเพอสำารวจเสนทางประวตศาสตรเกยวกบสงครามทมคนในพนทเขามาเกยว

โยงและรวมเปนหนาหนงในประวตศาสตร จงถอเปนสวนสำาคญในการทจะนำาไปสการคนหา

คำาตอบของเรองราวตางๆ เพอทจะใชภาพยนตรมาเปนเครองในการบนทก ถายทอด ความนกคด

ทรงจำา อารมณและความรสกดงกลาว โดยใหใกลเคยงกบความขอเทจจรงมากทสด ภายใตการ

มสวนรวมของผเกยวของในชมชนและพนท

2 สรปความจากบทสมภาษณ พ.ต.ท.เชดชาย ชมธวช ในภาพยนตรสารคด เงา: อดตจากปา, คนแปลกหนา

ทขนยวม.

180 ศภร ชทรงเดช

กาวยางสกระบวนการท�าหนง: สมผสเสนทางแตกทพ

การไดมโอกาสจดทำาภาพยนตรสารคดเรองนเกดขนไดเพราะความรวมมอจากหลายๆ

ฝาย โดยเฉพาะขอมล ความทรงจำาจากคนในพนท นกวจย นกวชาการ และอน ๆ อกหลายทานท

มอาจกลาวไดหมด ณ ทน ผมเรมกระบวนการทำางานดวยการเดนเทาสำารวจเสนทางเดนทพของ

ทหารญปน อนเปนทกลาวขานในหมทหารญปนวา “เสนทางโครงกระดกสขาว” ซงเปนเสนทาง

ทสรางจากบานตอแพในอำาเภอขนยวม มงหนาเขาพมา ทางบานหวยตนนน เปนเสนทางททหาร

ญปนสรางอยางมความหวง ดวยความหยงทะนงและยงใหญ แตทวาเสนทางนภายหลงกลบกลาย

เปนเสนทางทใชในการถอยทพ และเปนเสนทางทถกบนทกวาเตมไปดวยคราบเลอด ศพแลวศพ

เลาของเหลาทหารญปนไดสญเสยชวตจากไขปาและความอดอยากระหวางทางกลบสเมองไทย

ผมไดสมผสและเดนทางเขาสเสนทางเดนเทาอนรกราง ทไมมใครสนใจมานานหลายสบ

ป นบแตสงครามไดเลอนไปจากความทรงจำา กอนหนาทผมจะไดถายทำาภาพยนตรสารคดนน

ทางเสนนเปนเพยงแคเสนทางเดนของคนทใชเดนทางระหวางหมบานเทานน

การเดนทางเทา ระยะทางประมาณ 10 กโลเมตร จากบานตอแพสบานหวยตนนน ผม

และคณะทมวจยพรอมคนนำาทางและคนหาบของ ประมาณ 8 คน ใชเวลานานครงคอนวน เพราะ

181เรองเลาจากสนาม

การแวะถายภาพและเกบขอมลดวยวดโอ ระหวางทางนนคณะเดนทางของเราไดเดนทางมาถง

อดตคายพกของทหารญปนทเรยกวา คายหวยปลามง สถานทแหงนนเองทผมไดมาพบกบแรง

บนดาลใจทพาผมมาและตองการถายทำาภาพยนตรเพอถายทอดเรองราว

บรรยากาศชวงเวลาประมาณ 4 โมงเยนกวาๆ เปนแสงอบอนผานตนไมทรกทบและสงใหญ

ทำาใหพนทรอบๆ นนดเยอกเยน และผมกตองทำางานถายภาพแขงกบเวลากอนแสงแดดจะหมดใน

ไมชา เนองจากพนทเตมไปดวยตนไมสง และอยรมหวยซงเปนพนทตำา แดดจะหมดเรวมาก การ

ทำางานในพนทนใชเวลาในการเกบภาพนานกวาทคดไว เพราะมซากชนสวนกระจดกระจายอยพอ

สมควร เชน ชนสวนปากปลองคลายกบปากปลองไอนำาของรถไฟ และกระบะทายรถบรรทก รวม

ทงมศาลเพยงตาททำาไวอยใกลๆ กบซากกระบะรถนดวย ผมใชเวลาไปกบความรสกทมถายทอด

ภาพในหลายๆ แงมม เทาทตวเองจะรบความรสกไดจากสงทปรากฏและแวดลอมตวของเรา

(จากซายไปขวา) ภาพ 4 แผนทการเดนทางสขนยวมของทหารญปน

ภาพ 5 เสนทาง เดนทพ ตอแพ-หวยตนนน พ.ศ. 2552

ภาพ 6 รปหวรถกระบะญปน สงทเปนแรงบนดาลใจของผม

ภาพ 7 กระบะทายรถ บรเวณคายหวยปลามง หางจากหวรถประมาณ 40 เมตร

182 ศภร ชทรงเดช

เชาวนร งขนเราไดเดนสำารวจตามทางไปจนถงบานหวยตนน นและไดพบกบชาว

ปกาเกอะญอทยงคงมความทรงจำาเกยวกบเหตการณในอดต และพอหลวงบานหวยตนนนทกรณา

มาชวยเหลอแปลความและพาดสถานททเปนทตงคายเกาของทหารญปนในสมยนน

ภาพ 8 (บน) สมภาษณพอหลวง ณ สถานททเคยเปนทตงคายทหาร

ภาพ 9 (ลาง) ถายสมภาษณ ตาหมอนโพ กรอบดวงใจ อาย 89 ป ปกาเกอะญอ

183เรองเลาจากสนาม

เสนทางแตกทพ: เสนทางตอยอดความคด ความรสก

การเดนทางในครงนผมถอวาเปนครงสำาคญตอตวเรอง แนวคด และความรสกของผมเปน

อยางมาก เพราะเตมไปดวยความรสก ความปรารถนาทจะถายทอดความรสกลงไปในภาพเพอ

ใหเปนมากกวาสารคดทมากไปดวยขอมล ความทรงจำา แตตองการใหคนดไดนงและหยดคดกบ

ซาก เศษเหลก ชนสวนแตกหกทสะทอนความรสกและสอสารออกมาสผชม

หลงจากการเดนปาบนเสนทางญปนครงน ผมไดมโอกาสกลบไปเกบภาพอกสองครง เพอ

การเกบเรยบเรยงขอมลใหไดมากทสด เพราะผมเชอวาวนหนงเมอเสนทางแหงนไดถกพฒนาเพอ

วตถประสงคอยางใดอยางหนงแลว เวลาทผมยนอย ณ ทนนจะกลายเปนประวตศาสตรทอาจถก

เปลยนแปลงไปไดในวนหนงขางหนา

องคประกอบกอนจะมาเปน “เงา”

ในการผลตภาพยนตรเรองนขนนน ผมไดมแนวคดและการประกอบสรางจากองคประกอบ

เหลาน ไดแก

เงา คอ สวนทมดเพราะมวตถบงแสงทำาใหแลเหนเปนรปของวตถนน นอกจากนทสำาคญ

คอ เงานนยงมความเขมจางตางระดบกน การใชสญลกษณ เงา ซงเปนชอภาพยนตรในการ

อธบายประวตศาสตรบอกเลาอนเปนลกษณะทมความทรงจำาทชดเจนหรอเลอนรางตางระยะกน

ไป แตยงคงรปรางความทรงจำาในภาพรวมของเสนทางถอยทพของทหารญปนซงเปนสวนสำาคญ

ของภาพยนตรเรองน

นอกจากน ภาพยนตรเรองนประกอบสรางจากผลของงานวจยเปนอนดบแรก ใชระเบยบ

วธการวจย คอ การสมภาษณและใหขอมล เลาความทรงจำา ความประทบใจ และมากไปกวานน

คอการบนทกทมอารมณและความรสกของเจาของความทรงจำา แตกตางกเพยงแตความชดเจน

ในเรองราวทแตละคนเลอกทจะจำา และการเชอมโยงความชดเจน ประกอบกนเปนภาพรวมเปน

สวนในภาพยนตรเรองน

ซากและวตถพยาน ทเลาเรองสะทอนผานสงทหลงเหลอใหคนคนหาและประกอบเพอให

สงเหลานไดเปนตวแทนการเลาเรอง

184 ศภร ชทรงเดช

ภาพขอมลจากประวตศาสตร เปนสวนทจางและรางเลอน ใชเปนสวนประกอบในการ

ชวยใหผชมเทยบเคยงกบภาพทหาร ความเปนอยในสภาพสมยนน (คอภาวะสงคราม) นอกจาก

นน ในหนงเรองน ผมไดเพมเนอหาเพมเตมจากภาพยนตรขาวและบางสวนของโฆษณาชวนเชอ

ของญปนเมอคราวเดนทพเขาสพมา และภาพความตาย สถานททคนตายจำานวนมากระหวาง

ทาง ซากเหลก ทไมไดรบการบนทกไวอยางเปนทางการ ซงผเสยชวตกลายเปนแคตวเลข ไมม

ชอ ไมมใครรจก ไมมญาตหรอสงใดๆ บอกตวตนของพวกเขาเหลานน นนคอความตายในความ

ทรงจำาทชาวบาน เรยกวา “ตายอยางหมอยางหมา”

ชนสวนความทรงจ�าจากพนท

ในเนอหาของภาพยนตร มเรองเลาจากความทรงจำามากมาย ทผมจะขอนำาเสนอเพยงบาง

สวนทยงตดตรงอยในใจผมอยเสมอ เชน

ย�ยแกว จนทสม�: เรองร�วของคว�มรก คว�มพลดพร�ก

ชวงททหารญปนเขามาทขนยวมน ชวงแรกพวกเขาไดเขามาอาศยพกทวด ตอนนนทวด

ไมมพระจ�าวดแลว วนทญปนจะเขามาทขนยวมจ�านวนเยอะๆ นน ทางอ�าเภอประกาศ

ไมใหชาวบานไปขายของ แตยายไมรกยงไปขายของ....

เขาหลอนะ วาทนายรอยชอฟคดะ เคาเปนคนด ท�างานท�าการกขยนขนแขง สงสารเคา

ชาตหนามจรง ยายปรารถนามสามคนเดยวคอคนน

พ.ต.ท.เชดช�ย ชมธวช: เรองร�ว คณค�ทม�กกว�คว�มเปนวตถ

ตอนนน วดโพธารามกเปนกองเสบยงทเกบเสบยง ศาลากลางบานกเปนหนวยสารวตร

ทหารทอยดแลความสงบเรยบรอย ..เหมอนอยางเชนขาวของเครองใชน หากมนเลาเรอง

ได มนจะเลาไดดกวาผม

น�ยคำ�โหยง สงขทอง, ไทใหญบ�นหลวง: ก�รแลกเปลยนแบบมตรภ�พ

พอนานๆ เขา เรากคนเคยกน เรากเคยเหนเขา เขากเคยเหนเรา มขนมครก ขาวหลาม

กท�าไปขายใหเขา แตเขาจายมาในรปของเสอผา ขาวของ

185เรองเลาจากสนาม

ต�บแฮ หมนศกษ�, ปก�เกอะญอ: กลว และ หน

ชวงทญปนเขามาเนย ลงก�าลงต�าขาวอย พอรวาญปนเขามาเรากรบหนไป เปด ไก หม

เนยพวกเขากนหมดนะ ชาวบานพากนหนไปหมด กลว ถาไมหนกตาย

ลงแอกะ ประไพวทย: วยเดกแหงมตรภ�พ

ทวดเนยทหารญปนเขาท�าเปนโรงพมพธนบตร บรเวณลานตนดอกไม 2 ตนนน มการ

เอาฝามาบงรอบๆ ทงหมด เราจะไดยนเสยงเขาผลตธนบตรทงวนเลยนะ....ผมเนยเคย

ไปนอนกบเขาทกคน พอสกแปดโมงเชากลกขนไปกายบรหารกบเขา

ย�ยป�ง ต�หน: เรองร�วแหงมตรภ�พผ�นคว�มทรงจำ�และเสยงเพลง

ค�ามาเราเจอกน รองเพลงกน นอนเลนกนกลางชาน เขาไมท�าอะไรเรา เรากไมท�าอะไร

เขา เหมอนกบพกบนองกนนนแหละ เราสอนเพลงไทยเขา เขากสอนค�าญปน....

ผมคดวาการนำาเสนอเรองราวผานสารคด สามารถทำาหนาทในการสอสารความรสก

เหลาน และถายทอดเพอใหผชมไดสมผส และตความไดหลากหลาย ตามประสบการณชวต

ของแตละคน เหมอนเรองราวไดถกรอยเรยงในภาพยนตรเรองน

บทสรป

บทเรยนทไดในสายตาคนทำาหนงฯ

จากการผลตภาพยนตรเรองน ทำาใหผมสามารถสรปและวเคราะหสงทผมไดรบหลายๆ

ประการดวยกน ประการแรก คอ การสนองความตองการทจะศกษาเรยนรขอมลเพมเตมเกยว

กบเรองราว ความทรงจำาเกยวกบสงครามของผคนในพนท ซงหากมการศกษาประวตศาสตรเรอง

ราวดงกลาวโดยการมสวนรวมของคนในพนท ผมมความเชอวา ประวตศาสตรดงกลาวจะมชวต

ชวา และสามารถสรางบทเรยนจากประวตศาสตรไดในหลากหลายแงคดและมมมอง

ประการทสอง ผมเชอในการนำาเสนอมมมอง ความคด ความรสก โดยใชเครองมอและรป

แบบของภาพยนตร วาสามารถเปนสวนหนงในการบนทกหนาประวตศาสตร ความรสกของผคน

และสงคมได อกทงยงถอเปนสวนหนงของการศกษาวฒนธรรมทางสายตาทผคนในพนทและคน

ทชมภาพยนตรเรองนสามารถเขาถงได ถงอารมณ ความรสกนกคดของผคน และสามารถบอก

186 ศภร ชทรงเดช

เลาเตมเตมในบางสวนทสอชนดอนไมสามารถเขาถงและนำาเสนอได

การศกษาเรองวฒนธรรมทางสายตาน เธโอ ฟาน ลอเวน และ แครย เจวทท (Theo van

Leeuwen and Carey Jewitt) ไดใหคำาอธบายไววา “การศกษาวฒนธรรมทางสายตา เปน

เรองของความรทมความเปนสหวทยาการ ซงรวมเรองของสงคมวทยา ชาตพนธวรรณนา ศลปะ

วจารณ มานษยวทยา และจตวทยาเขามาอยรวมกน การศกษาวฒนธรรมทางสายตาจงเปนความ

พยายามอยางหนงในการทจะทำาความเขาใจวา ภาพตางๆ ทเราพบเหนอยนน ถกมองและเรยน

รอยางไร อะไรบางคอความหมายทผดทงหลายคนพบในภาพเหลานน (อางถงใน สมเกยรต

ตงนโม 2549, 40)

ประการทสาม เนองจากสวนหนงของเนอหาภาพยนตรเรองน มความเกยวโยงกบ

พพธภณฑแหงประวตศาสตร ซงแรกเรมเดมทไดกำาเนดมาในชอ พพธภณฑสงคราม ผมมความมง

หวงทจะเรยกรองใหเยาวชนและคนรนหลงทอยในพนทประวตศาสตรแหงนไดจดจำาและระลกอย

เสมอวา ในปจจบน ประวตศาสตรทยงมชวตอยของเจาของความทรงจำานน ยงมความสำาคญและ

ควรมเรองราวบรรจเพอเปนสวนหนงในพพธภณฑ การรวมใหคำานยามและหนาทของพพธภณฑ

ทควรเปน มากกวาทวางสงของทเตมไปดวยความกลวงวางเปลา ปราศจากความคด ความรสก

การจดพพธภณฑและการถายทอดเรองราวทเบยดบงความทรงจำาของคนในชมชนใหเหลอแค

187เรองเลาจากสนาม

วาทกรรมโกโบรและองศมาลน ทลดความซบซอนของเรองราวใหเหลอเปนนยายองประวตศาสตร

เพอตอบสนองผลประโยชนเชงพาณชยของยคปจจบนเทานน

รวมทงการกาวขามความเจบปวดและศพทหารญปนมากมาย ดวยวตถประสงคเพยงเพอจะ

เปดประตการทองเทยวใหคนญปนและเครอญาตของผสญเสยไดกลบมาใชเงนทนเพอตอบแทน

สงทคนในพนทไดทำาไว นอกเหนอจากพนทของความเปนพพธภณฑแลว การไมเขาใจความโหด

รายของสงคราม ไดนำาไปสการปรบปรงเสนทางประวตศาสตรดวยชดความรในแบบการทองเทยว

ดวยการยายสงของและชนสวนซากรถจากพนทนำามาจดวางใหม เสมอนการเขยนประวตศาสตร

โดยใชความรเขาใจของตนเองและละเลยเหยยบยำาสงทเปนวตถโบราณโดยไมเรยนรและเขาใจ

คณคาในตวของรปลกษณภายนอก อนจะทำาใหคณคาและความหมายทแทจรงของประวตศาสตร

เหลานนสญหายและบดเบอนไปอยางนาเสยดาย

(จากซายไปขวา) ภาพ 10 ภาพลาสด บนเสนทางเดนทพ

วตถโบราณทางประวตศาสตรไดถกโยกยายมารวมกน หลงการปรบปรงเสนทางเพอการทองเทยว

ภาพ 11 การจดทำาซมและนำาวตถโบราณมาแขวนประดบ

ภาพ 12 สภาพปจจบน วตถโบราณแปลงสภาพเปนทเหยยบยำาเพอการถายรป

188 ศภร ชทรงเดช

จากเรองเลา ความทรงจ�า สการเดนทางของเงา

ในป พ.ศ. 2554 ภาพยนตรเรอง เงา: อดตจากปา, คนแปลกหนาทขนยวม ไดเดนออก

สงานประกวด และผานไปไมนานในวาระ 1 ป ภาพยนตรเรองนไดกลบมาฉายใหผคนในชมชน

ดและเปดวงสนทนาหลงจากฉายภาพยนตรเสรจสน ในขณะททางราชการกำาลงอยในระหวาง

การปรบปรงกอสรางพพธภณฑรปลกษณใหม ผมไดมโอกาสในการรบทราบขาวเรองราวในการ

จดตงพพธภณฑของคนในพนทอำาเภอขนยวมบางจากมตรสหาย และทำาใหไดรบทราบวา ไดม

หนวยงานทเกยวของในการดแลพพธภณฑ ขอใหชาวบานรวบรวมเศษซากวตถในพนททางเดน

ของทหารญปนเมอสมยครงสงครามโลก โดยการนำามาวางรวมกนในสถานทแหงเดยวกน โดย

มการกอสรางศาลาไว และเปดโอกาสใหนกทองเทยวไดเขามาสมผสเรองราวทางประวตศาสตร

โดยการถายภาพเปนทระลกกบเศษซากวตถเหลานน นอกจากนยงมการจดการเรองเสนทางเดน

ดงกลาวเพอใหเปนเสนทางทสามารถเดนทางไดสะดวกยงขน ในสวนของภาพยนตรซงผมไดนำา

กลบไปฉายสชมชนเจาของเรองราวนน ผมไดสงเกตเหนวาชาวบานมความรสกกลว เนองจาก

เรองราวทนำาเสนอมภาพเกยวกบความตาย ซงในทศนะหรอมมมองของชาวบานความตายเปน

สงทนากลว และไมไดเปนมตรกบใคร

189เรองเลาจากสนาม

บทสงทาย

จากประสบการณในการผลตภาพยนตรและวจยโครงการ เงา: อดตจากปา, คนแปลก

หนาทขนยวม ทำาใหผมรบทราบและสรปชดประสบการณในการทำางานในหลากหลายเรองราว

ดงตอไปน

การผลตภาพยนตรหรอท�างานวจย อาจเปนเพยงเศษเสยวหนงของความทรงจำาของ

ประวตศาสตรทองถน และเปนการประกอบสรางทพยายามนำาเสนอความเปนจรงผานวฒนธรรม

ทางสายตา ทเจาของพนท ผชมสามารถรบรไดทงขอมล และสมผสความรสก แตอาจมใชความ

จรงทงหมด เพยงแตทำาหนาทในการถายทอด นำาเสนอใหเปนจรงมากทสดเทาทจะทำาได เมอ

เทยบกบสอชนดอนๆ

ประวตศาสตร อาจมการบดเบอนหากมการจดการขอมล ความรดงกลาวไมสอดคลอง

กบบรบทและความตองการของคนในพนท การจดสราง หรอรอองคความรชดเกาทเคยมมา อาจ

มสวนในการเปลยนแปลงประวตศาสตรความเปนจรงของพนท ซงควรมความระมดระวงและ

พจารณาวาจะมประโยชนหรอคมคากบสงทสญเสยไปหรอไม

ภาพ 13 (ซาย) อนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปนทสวยงาม เปนตวแทนของการ

เขยนประวตศาสตรใหมทกลบทบประวตศาสตรแหงความโหดรายของสงคราม

ภาพ 14 (ขวา) การจดตกแตงทสวยงาม ไรขอมลมแตภาพลกษณ

190 ศภร ชทรงเดช

การจดการทองเทยว ควรคำานงถงมตความเปนจรงทางประวตศาสตร ประโยชนทจะเกด

แกชมชนเปนหลก มใชเพยงแคหวงแตประโยชนเชงพาณชยเทานน

เรองเลา ความทรงจำาในภาพยนตรเรองนไดเนนใหเหนบทเรยนจากสงคราม ความเปน

มนษย สายสมพนธของคนในชมชนและคนภายนอก ซงอาจเปนบทเรยนหนงในการเตอนใจให

คนรนหลงไดตระหนกถงความปวดราวจากสงคราม และมตรภาพของเพอนมนษย

อยางไรกตาม แมภาพยนตรจะไมไดสรางความเปลยนแปลงอนยงใหญใดๆ สงท

ภาพยนตรเรองนไดทำาคอ การเกบ และสะสมอารมณความรสกของเจาของความทรงจำาทเปน

ประวตศาสตรทมชวตซงนบวน นบเวลาทจะดบสญ เลอนไป และจะถกแทนทดวยประวตศาสตร

ทประกอบสรางใหมจากความเขาใจใหมและตอบสนองผลประโยชนในปจจบนจะเขามาแทนท

และกลบทง กลนกนเรองราวเลกๆ เหลานใหหายไป

ค�าขอขอบคณ

นจร ใจเกง และศรลกษณ กณฑศร ผรวมถกเถยง เขยนบท และคดคน ใหความหมาย ตอชอ

เรองและรอยเรยงความทรงจำาทงหลายอยางสรางสรรค | รมย กนษฐานนท ผเออเฟอรปถาย ทมงาน

นกวจย | พ.ต.ท.เชดชาย ชมธวช และอาจารยรศม ชทรงเดช ผเปนสวนหนงของแรงบนดาลใจ เจาของ

ความทรงจำาผจากไปและยงมชวต | รอฮาน ดาโอะ นกวจย จากสถาบนวฒนธรรมศกษากลยานวฒนา

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน

โครงการวจย “การสบคนและจดการมรดกทางวฒนธรรมอยางยงยนในอำาเภอปาย-

ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน ซงไดรบการสนบสนนจาก สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย

(สกว.) และอาจารยรศม ชทรงเดช หวหนาโครงการ ซงสนบสนนการถายทำาและพฒนาบทในภาพยนตร

เรองน

191เรองเลาจากสนาม

รายการอางอง

เอกสารภาษาไทย

สมเกยรต ตงนโม. 2549. มองหาเรอง: วฒนธรรมทางสายตา. มหาสารคาม: สำานกพมพ

มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ธำารง บญพทกษ และคณะ. 2552. “มองอดตของขนยวมจากสายตา ‘คนใน’.” ใน รายงานฉบบ

สมบรณ เลมท 1-8 โครงการสบคนและจดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-

ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน ระยะท 1. เสนอตอสำานกงานกองทนสนบสนน

การวจย.

เอกสารออนไลน

“มรดกอดตและปจจบนของขนยวม: เตรยมพรอมสการทองเทยวอยางยงยน.” มปป. เวบไซตเครอ

ขายวจยเพอพฒนาเชงพนท-ภาคเหนอตอนบน. สบคนวนท 3 กมภาพนธ 2556. http://

www.abc-un.org/article/view.php?articleID=2.

อบดลการม. 2555. “อนสรณสงครามโลกทขนยวม.” บลอกมสลมเชยงใหม, 10 กมภาพนธ. สบคน

วนท 3 กมภาพนธ 2556. http://muslimchiangmai.net/index.php?topic=5338.

192

ภาพ 1 คณะสงโตทาเกวยน (ทมา: พพธภณฑพนบานวดทาพด)