ЧОВЕКОТ КАКО ЧОВЕКОТ КАКО ГРАЃАНИНГРАЃАНИН

Развиток на идејата за Развиток на идејата за граѓанственост на луѓетограѓанственост на луѓето

► Граѓанственоста на луѓето, онаква каква Граѓанственоста на луѓето, онаква каква што денес ја познаваме, како идеја и како што денес ја познаваме, како идеја и како практика, има своја историја на промените практика, има своја историја на промените во чии рамки препознаваме три развијни во чии рамки препознаваме три развијни фазифази

1.1. Античка или средновековна фаза, која трае Античка или средновековна фаза, која трае од периодот на антиката па до 17 векод периодот на антиката па до 17 век

2.2. Модерна фаза која трае од 18 век па до Модерна фаза која трае од 18 век па до средината на 20 вексредината на 20 век

3.3. Современа или постмодерна фаза која трае Современа или постмодерна фаза која трае од средината на 20 век па до денесод средината на 20 век па до денес

Антички поим за граѓанин и Антички поим за граѓанин и граѓанственостграѓанственост

Антички поим за граѓанин и Антички поим за граѓанин и граѓанственостграѓанственост

► Граѓанственоста Граѓанственоста за прв патза прв пат се јавува во се јавува во старогрчките старогрчките градови-држави (градови-држави (polispolis) и староримските градови () и староримските градови (civitas)civitas)..

► Полноправните членови на грчкиот полис се нарекувале Полноправните членови на грчкиот полис се нарекувале polites polites (граѓанин) а на римскиот цивитас се нарекувале (граѓанин) а на римскиот цивитас се нарекувале civiscivis (граѓанин)(граѓанин)..

► И И politespolites и и civiscivis немаат немаат статус на граѓанинстатус на граѓанин само затоа што само затоа што живеат во рамки на градот туку тој статус го имаат само живеат во рамки на градот туку тој статус го имаат само слободните полнолетни мажи кои имале слободните полнолетни мажи кои имале право да право да учествуваат во јавниот животучествуваат во јавниот живот а тоа значи заедно со другите а тоа значи заедно со другите граѓани да одлучуваат за разни политички прашања.граѓани да одлучуваат за разни политички прашања.

► Значи статусот на граѓанин го немале оние кои не се жители Значи статусот на граѓанин го немале оние кои не се жители на градот, робовите, жените и децата кои пак имале статус на на градот, робовите, жените и децата кои пак имале статус на поданикподаник..

► Од сите луѓе кои го имале статусот на граѓанин се очекувало Од сите луѓе кои го имале статусот на граѓанин се очекувало да бидат да бидат активно вклучени во политичкиот живот на активно вклучени во политичкиот живот на градотградот и само така ќе се потврдува како член на градот т.е. и само така ќе се потврдува како член на градот т.е. како граѓанин.како граѓанин.

► Токму тој идеал на активен граѓанин или човек кој учествува Токму тој идеал на активен граѓанин или човек кој учествува во политичките збиднувања е најголемата во политичките збиднувања е најголемата придобивкапридобивка во во изградбата на сликата за граѓанинот во современото изградбата на сликата за граѓанинот во современото општествоопштество

Модерен поим за граѓанин Модерен поим за граѓанин и граѓанствености граѓанственост

Парната машина на Џемс Ват-предвесник на новото време

Модерен поим за граѓанин Модерен поим за граѓанин и граѓанствености граѓанственост

► ПојаватаПојавата на модерното поимање на граѓанството различни на модерното поимање на граѓанството различни мислители го врзуваат за различни конкретно историски мислители го врзуваат за различни конкретно историски случувањаслучувања

1.1. Според Според Томас МаршалТомас Маршал новата модерна граѓанственост за новата модерна граѓанственост за прв пат се појавува во 18 век во прв пат се појавува во 18 век во Англија со укинување на Англија со укинување на доживотното или наследното ропстводоживотното или наследното ропство со што под со што под граѓани се подрразбираат граѓани се подрразбираат луѓе кои имаат статус на луѓе кои имаат статус на слободен човекслободен човек на кои автоматски им следуваат одредени на кои автоматски им следуваат одредени права кои се нарекуваат граѓански права.права кои се нарекуваат граѓански права.

2.2. Според некои други мислители новата модерна Според некои други мислители новата модерна граѓанственост настанува со објавувањето на граѓанственост настанува со објавувањето на американската Декларација за независност на 4 јули американската Декларација за независност на 4 јули 1776 год1776 год..

3.3. Според трета група мислители модерната граѓанственост Според трета група мислители модерната граѓанственост настанува со настанува со Француската буржуаска револуција и Француската буржуаска револуција и усвојувањето на познатата Декларација за правата на усвојувањето на познатата Декларација за правата на човекот и граѓанинотчовекот и граѓанинот со која на сите луѓе во државата им со која на сите луѓе во државата им се нормираат цела низа на човечки и граѓански права и се нормираат цела низа на човечки и граѓански права и слободи. слободи.

На кој начин модернизацијата на На кој начин модернизацијата на општеството го модернизира поимот за општеството го модернизира поимот за

граѓанственостграѓанственост

► Модерното поимање на граѓанството како Модерното поимање на граѓанството како статусстатус за кој се врзани за кој се врзани цела низа права и цела низа права и слободислободи настана како резултат на севкупните настана како резултат на севкупните општествени промени до кои доведоа т.н. општествени промени до кои доведоа т.н. 4 4 модернизирачки процесимодернизирачки процеси

1.1. Економска модернзацијаЕкономска модернзација2.2. Социјална модернизацијаСоцијална модернизација3.3. Културна модернизацијаКултурна модернизација4.4. Политичка модернизацијаПолитичка модернизација

► На ова мора да додадеме дека модерната На ова мора да додадеме дека модерната граѓанственост граѓанственост не ене е автоматска последица на 4 автоматска последица на 4 те модернизирачки процеси туку настана и како те модернизирачки процеси туку настана и како резултат на т.н. резултат на т.н. Борба за граѓански права и Борба за граѓански права и слободислободи водена од страна на многу луѓе и водена од страна на многу луѓе и генерации преку безброј бунтови, штрајкови, генерации преку безброј бунтови, штрајкови, демонстрации, притисоци, расправии и сл.демонстрации, притисоци, расправии и сл.

Современ или постмодерен Современ или постмодерен поим за граѓанственостпоим за граѓанственост

►Под поимот Под поимот ,,граѓанин,,,,граѓанин,, денес најчесто денес најчесто се подразбира дека некој човек е се подразбира дека некој човек е припадник на некоја држава па од припадник на некоја држава па од таму, често, и не се прави некоја таму, често, и не се прави некоја разлика меѓу поимите граѓанин разлика меѓу поимите граѓанин и и ,,државјанин,,,,државјанин,,..

►Но ако сакаме да бидеме попрецизни Но ако сакаме да бидеме попрецизни во дефинирање на поимите во дефинирање на поимите „граѓанин„ и „државјанин„ мораме в „граѓанин„ и „државјанин„ мораме в предвид да ги имаме следните предвид да ги имаме следните моменти.моменти.

Што е држава и Што е држава и државјанин?државјанин?

► Држава претставува најмоќна и сеопфатна општествена Држава претставува најмоќна и сеопфатна општествена институција на која и се потчинуваат сите луѓе кои институција на која и се потчинуваат сите луѓе кои живеат на територијата на една држава и кои мораат да живеат на територијата на една држава и кои мораат да ги почитуваат правилата на заедничко живеење.ги почитуваат правилата на заедничко живеење.

► Државата ги заштитува и ги задоволува интересите и Државата ги заштитува и ги задоволува интересите и потребите на луѓето кои живеат на нејзина територија потребите на луѓето кои живеат на нејзина територија кои се нејзини „државјани„кои се нејзини „државјани„

► Тоа значи дека секој човек како поединец го има Тоа значи дека секој човек како поединец го има статусот на „државјанин„статусот на „државјанин„ што значи дека тој човек се што значи дека тој човек се наоѓа во една наоѓа во една релацијарелација или или врскаврска со државата при што со државата при што

1.1. секој државјанин секој државјанин очекуваочекува од државата да му задоволува од државата да му задоволува одредени интереси и потреби одредени интереси и потреби

2.2. државата од секој свој државјанин државата од секој свој државјанин очекуваочекува да ги да ги исполнува сите негови задолженија и обврски према исполнува сите негови задолженија и обврски према државата.државата.

► Значи, токму таа Значи, токму таа трајна, политичка и правна врскатрајна, политичка и правна врска која што постои меѓу поединецот (државјанинот) и која што постои меѓу поединецот (државјанинот) и државата на чија територија живее се нарекува државата на чија територија живее се нарекува „државјанство„„државјанство„

Што е „граѓанин„ ?Што е „граѓанин„ ?

► Но од социолошка, па дури и правна гледна Но од социолошка, па дури и правна гледна точка, при определувањето на поимот граѓанин точка, при определувањето на поимот граѓанин се тргнува од тоа се тргнува од тоа кои слободи и права ги кои слободи и права ги уживаат луѓето од едно општествоуживаат луѓето од едно општество што што преставува преставува основен критериумосновен критериум за положбата за положбата и улогата на тие луѓе во тоа општество. и улогата на тие луѓе во тоа општество.

► Значи токму правата и слободите на луѓето се Значи токму правата и слободите на луѓето се централната категорија во дефинирање на централната категорија во дефинирање на поимот граѓанин и се најдобар показател за поимот граѓанин и се најдобар показател за карактерот на односите што постојат помеѓу карактерот на односите што постојат помеѓу државата и човекот сфатен како како државата и човекот сфатен како како граѓанин. граѓанин.

► Према тоа кога денес ќе го употребиме Према тоа кога денес ќе го употребиме поимот поимот ,,граѓанин,,,,граѓанин,, мислиме дека тоа е човек мислиме дека тоа е човек на кого државата му ги гарантира сите на кого државата му ги гарантира сите негови негови ,,човекови права,,,,човекови права,, а кои може уште да а кои може уште да ги наречеме и ги наречеме и ,,граѓански права,,,,граѓански права,,..

Кои права и слободи одат Кои права и слободи одат заедно со статусот на граѓанин заедно со статусот на граѓанин

??► Според англискиот социолог Според англискиот социолог Томас Томас

МаршалМаршал, мора да постојат три засебни , мора да постојат три засебни корпи или генерации на граѓански корпи или генерации на граѓански права права

1.1. Лични праваЛични права или или права на слобода од права на слобода од властавласта

2.2. Политички праваПолитички права или или права на учество права на учество во властаво власта

3.3. Економски, социјални и културни праваЕкономски, социјални и културни права..

Лични права или права на Лични права или права на слобода од властаслобода од власта

► Историски гледано, оваа група на права се Историски гледано, оваа група на права се јавува најрано во однос на другите групи на јавува најрано во однос на другите групи на права. права.

► Оваа група на човечки права ја сочинуваат: Оваа група на човечки права ја сочинуваат: 1.1. слобода на вера, вероисповест и совест; слобода на вера, вероисповест и совест; 2.2. лична слобода; лична слобода; 3.3. слобода на стекнување и неповредливост на слобода на стекнување и неповредливост на

приватната сопственост; приватната сопственост; 4.4. слобода на движење на територијата на слобода на движење на територијата на

целата држава; целата држава; 5.5. тајност и неповредливост на преписката;тајност и неповредливост на преписката;6.6. право на говор и слобода на мислата и право на говор и слобода на мислата и

здружувањето; здружувањето; 7.7. неповредливост на станот; неповредливост на станот; 8.8. слобода при изборот на работата и други слобода при изборот на работата и други

права.права.

Политички права или права Политички права или права на учество во властана учество во власта

► Право на учество во властаПраво на учество во власта или како уште се или како уште се нарекуваат нарекуваат политички слободи и праваполитички слободи и права на на граѓаните во различни земји настануваат во различни граѓаните во различни земји настануваат во различни временски интервали. временски интервали.

► Во оваа група на права влегуваат: Во оваа група на права влегуваат: 1.1. правото на глас; правото на глас; 2.2. активното и пасивното избирачко право; активното и пасивното избирачко право; 3.3. правото на граѓаните да учествуваат и да управуваат правото на граѓаните да учествуваат и да управуваат

со работите на државата; со работите на државата; 4.4. правото на граѓанинот непосредно да се обраќа и да правото на граѓанинот непосредно да се обраќа и да

комуницира со државните органи и други права.комуницира со државните органи и други права.

► Како илустрација овде само ќе споменеме дека Како илустрација овде само ќе споменеме дека правото на глас за сите полнолетни мажи, формално, правото на глас за сите полнолетни мажи, формално, е стекнато дури во 1848 година, првин во Франција и е стекнато дури во 1848 година, првин во Франција и Германија а потоа во другите земји од Западна Европа Германија а потоа во другите земји од Западна Европа ова право постепено е воведувано.ова право постепено е воведувано.

Економските, социјалните и Економските, социјалните и културните правакултурните права

► Економските, социјалните и културните Економските, социјалните и културните праваправа, како посебна група на права се белег на , како посебна група на права се белег на правната држава од најновиот период. правната држава од најновиот период.

► Тука пред се влегуваат правата како што се: Тука пред се влегуваат правата како што се: 1.1. правото на образование; правото на образование; 2.2. правото на творечки остварувања и правото на творечки остварувања и

интелектуална сопственост; интелектуална сопственост; 3.3. правото на непречено користење на своите правото на непречено користење на своите

способности и имот; способности и имот; 4.4. правото на социјална безбедност и заштита во правото на социјална безбедност и заштита во

услови на невработеност; услови на невработеност; 5.5. правото на чиста човечка средина; правото на чиста човечка средина; 6.6. правото на заштита на здравјето и медицинска правото на заштита на здравјето и медицинска

помош; помош; 7.7. правото на живот достоен на човек и други правото на живот достоен на човек и други

права. права.

Дали некој го гарантира Дали некој го гарантира почитувањета на граѓанските почитувањета на граѓанските

права на луѓетоправа на луѓето► Граѓанственоста никако нема да биде целосна Граѓанственоста никако нема да биде целосна

ако не постои ако не постои системсистем кој ќе го кој ќе го гарантира гарантира почитувањето на граѓанските правапочитувањето на граѓанските права на на луѓето со што тие ќе можат луѓето со што тие ќе можат реално да ги реално да ги уживаат сите привилегии кои тој статус им ги уживаат сите привилегии кои тој статус им ги носиноси..

► Во современото општество таков систем постои Во современото општество таков систем постои и го сочинуваат најмалку 3 елеметии го сочинуваат најмалку 3 елемети

1.1. ДржаватаДржавата со сите свои институции а посебно со сите свои институции а посебно апаратот за физичка принудаапаратот за физичка принуда

2.2. Разни Разни општествени институцииопштествени институции кои што се во кои што се во функција на остварувањето на разните функција на остварувањето на разните граѓански права и слободиграѓански права и слободи

3.3. Колективно дејствувањеКолективно дејствување на разните групи на на разните групи на луѓе во насока на остварување на тие правалуѓе во насока на остварување на тие права