ЧОВЕКОТ КАКО ГРАЃАНИНЧОВЕКОТ КАКО ГРАЃАНИН

Развиток на идејата за Развиток на идејата за граѓанственост на луѓетограѓанственост на луѓето

► Граѓанственоста на луѓето, онаква каква што Граѓанственоста на луѓето, онаква каква што денес ја познаваме, како идеја и како денес ја познаваме, како идеја и како практика, има своја историја на промените во практика, има своја историја на промените во чии рамки препознаваме три развијни фазичии рамки препознаваме три развијни фази

2.2. Античка или средновековна фаза, која трае Античка или средновековна фаза, која трае од периодот на антиката па до 17 векод периодот на антиката па до 17 век

3.3. Модерна фаза која трае од 18 век па до Модерна фаза која трае од 18 век па до средината на 20 вексредината на 20 век

4.4. Современа или постмодерна фаза која трае од Современа или постмодерна фаза која трае од средината на 20 век па до денессредината на 20 век па до денес

Антички поим за граѓанин и Антички поим за граѓанин и граѓанственостграѓанственост

Антички поим за граѓанин и Антички поим за граѓанин и граѓанственостграѓанственост

► Граѓанственоста Граѓанственоста за прв патза прв пат се јавува во се јавува во старогрчките градови-старогрчките градови-држави (држави (polispolis) и староримските градови () и староримските градови (civitas)civitas)..

► Полноправните членови на грчкиот полис се нарекувале Полноправните членови на грчкиот полис се нарекувале polites polites (граѓанин) а на римскиот цивитас се нарекувале (граѓанин) а на римскиот цивитас се нарекувале civiscivis (граѓанин) (граѓанин)..

► И И politespolites и и civiscivis немаат немаат статус на граѓанинстатус на граѓанин само затоа што живеат само затоа што живеат во рамки на градот туку тој статус го имаат само слободните во рамки на градот туку тој статус го имаат само слободните полнолетни мажи кои имале полнолетни мажи кои имале право да учествуваат во јавниот право да учествуваат во јавниот животживот а тоа значи заедно со другите граѓани да одлучуваат за а тоа значи заедно со другите граѓани да одлучуваат за разни политички прашања.разни политички прашања.

► Значи статусот на граѓанин го немале оние кои не се жители на Значи статусот на граѓанин го немале оние кои не се жители на градот, робовите, жените и децата кои пак имале статус на градот, робовите, жените и децата кои пак имале статус на поданикподаник..

► Од сите луѓе кои го имале статусот на граѓанин се очекувало да Од сите луѓе кои го имале статусот на граѓанин се очекувало да бидат бидат активно вклучени во политичкиот живот на градотактивно вклучени во политичкиот живот на градот и и само така ќе се потврдува како член на градот т.е. како граѓанин.само така ќе се потврдува како член на градот т.е. како граѓанин.

► Токму тој идеал на активен граѓанин или човек кој учествува во Токму тој идеал на активен граѓанин или човек кој учествува во политичките збиднувања е најголемата политичките збиднувања е најголемата придобивкапридобивка во изградбата во изградбата на сликата за граѓанинот во современото општествона сликата за граѓанинот во современото општество

Модерен поим за граѓанин и Модерен поим за граѓанин и граѓанственостграѓанственост

Парната машина на Џемс Ват-предвесник на новото време

Модерен поим за граѓанин и Модерен поим за граѓанин и граѓанственостграѓанственост

► ПојаватаПојавата на модерното поимање на граѓанството различни на модерното поимање на граѓанството различни мислители го врзуваат за различни конкретно историски мислители го врзуваат за различни конкретно историски случувањаслучувања

► Според Според Томас МаршалТомас Маршал новата модерна граѓанственост за прв новата модерна граѓанственост за прв пат се појавува во 18 век во пат се појавува во 18 век во Англија со укинување на Англија со укинување на доживотното или наследното ропстводоживотното или наследното ропство со што под граѓани со што под граѓани се подрразбираат се подрразбираат луѓе кои имаат статус на слободен човеклуѓе кои имаат статус на слободен човек на на кои автоматски им следуваат одредени права кои се нарекуваат кои автоматски им следуваат одредени права кои се нарекуваат граѓански права.граѓански права.

► Според некои други мислители новата модерна граѓанственост Според некои други мислители новата модерна граѓанственост настанува со објавувањето на настанува со објавувањето на американската Декларација американската Декларација за независност на 4 јули 1776 годза независност на 4 јули 1776 год..

► Според трета група мислители модерната граѓанственост Според трета група мислители модерната граѓанственост настанува со настанува со Француската буржуаска револуција и Француската буржуаска револуција и усвојувањето на познатата Декларација за правата на усвојувањето на познатата Декларација за правата на човекот и граѓанинотчовекот и граѓанинот со која на сите луѓе во државата им се со која на сите луѓе во државата им се нормираат цела низа на човечки и граѓански права и слободи. нормираат цела низа на човечки и граѓански права и слободи.

На кој начин модернизацијата на општеството го На кој начин модернизацијата на општеството го модернизира поимот за граѓанственостмодернизира поимот за граѓанственост

► Модерното поимање на граѓанството како Модерното поимање на граѓанството како статусстатус за за кој се врзани кој се врзани цела низа права и слободицела низа права и слободи настана настана како резултат на севкупните општествени промени до како резултат на севкупните општествени промени до кои доведоа т.н. кои доведоа т.н. 4 модернизирачки процеси4 модернизирачки процеси

2.2. Економска модернзацијаЕкономска модернзација3.3. Социјална модернизацијаСоцијална модернизација4.4. Културна модернизацијаКултурна модернизација5.5. Политичка модернизацијаПолитичка модернизација

► На ова мора да додадеме дека модерната На ова мора да додадеме дека модерната граѓанственост граѓанственост не ене е автоматска последица на 4 те автоматска последица на 4 те модернизирачки процеси туку настана и како модернизирачки процеси туку настана и како резултат на т.н. резултат на т.н. Борба за граѓански права и Борба за граѓански права и слободислободи водена од страна на многу луѓе и водена од страна на многу луѓе и генерации преку безброј бунтови, штрајкови, генерации преку безброј бунтови, штрајкови, демонстрации, притисоци, расправии и сл.демонстрации, притисоци, расправии и сл.

Современ или постмодерен Современ или постмодерен поим за граѓанственостпоим за граѓанственост

►Под поимот Под поимот ,,граѓанин,,,,граѓанин,, денес најчесто денес најчесто се подразбира дека некој човек е се подразбира дека некој човек е припадник на некоја држава па од таму, припадник на некоја држава па од таму, често, и не се прави некоја разлика меѓу често, и не се прави некоја разлика меѓу поимите граѓанин и поимите граѓанин и ,,државјанин,,,,државјанин,,..

►Но ако сакаме да бидеме попрецизни во Но ако сакаме да бидеме попрецизни во дефинирање на поимите „граѓанин„ и дефинирање на поимите „граѓанин„ и „државјанин„ мораме в предвид да ги „државјанин„ мораме в предвид да ги имаме следните моменти.имаме следните моменти.

Што е држава и државјанин?Што е држава и државјанин?

► Држава претставува најмоќна и сеопфатна општествена Држава претставува најмоќна и сеопфатна општествена институција на која и се потчинуваат сите луѓе кои живеат на институција на која и се потчинуваат сите луѓе кои живеат на територијата на една држава и кои мораат да ги почитуваат територијата на една држава и кои мораат да ги почитуваат правилата на заедничко живеење.правилата на заедничко живеење.

► Државата ги заштитува и ги задоволува интересите и Државата ги заштитува и ги задоволува интересите и потребите на луѓето кои живеат на нејзина територија кои се потребите на луѓето кои живеат на нејзина територија кои се нејзини „државјани„нејзини „државјани„

► Тоа значи дека секој човек како поединец го има Тоа значи дека секој човек како поединец го има статусот на статусот на „државјанин„„државјанин„ што значи дека тој човек се наоѓа во една што значи дека тој човек се наоѓа во една релацијарелација или или врскаврска со државата при што со државата при што

► секој државјанин секој државјанин очекуваочекува од државата да му задоволува од државата да му задоволува одредени интереси и потреби одредени интереси и потреби

► државата од секој свој државјанин државата од секој свој државјанин очекуваочекува да ги исполнува да ги исполнува сите негови задолженија и обврски према државата.сите негови задолженија и обврски према државата.

► Значи, токму таа Значи, токму таа трајна, политичка и правна врскатрајна, политичка и правна врска која која што постои меѓу поединецот (државјанинот) и државата на чија што постои меѓу поединецот (државјанинот) и државата на чија територија живее се нарекува територија живее се нарекува „државјанство„„државјанство„

Што е „граѓанин„ ?Што е „граѓанин„ ?

► Но од социолошка, па дури и правна гледна точка, Но од социолошка, па дури и правна гледна точка, при определувањето на поимот граѓанин се тргнува при определувањето на поимот граѓанин се тргнува од тоа од тоа кои слободи и права ги уживаат луѓето кои слободи и права ги уживаат луѓето од едно општествоод едно општество што преставува што преставува основен основен критериумкритериум за положбата и улогата на тие луѓе во за положбата и улогата на тие луѓе во тоа општество. тоа општество.

► Значи токму правата и слободите на луѓето се Значи токму правата и слободите на луѓето се централната категорија во дефинирање на поимот централната категорија во дефинирање на поимот граѓанин и се најдобар показател за карактерот на граѓанин и се најдобар показател за карактерот на односите што постојат помеѓу државата и човекот односите што постојат помеѓу државата и човекот сфатен како како граѓанин. сфатен како како граѓанин.

► Према тоа кога денес ќе го употребиме поимот Према тоа кога денес ќе го употребиме поимот ,,граѓанин,,,,граѓанин,, мислиме дека тоа е човек на кого мислиме дека тоа е човек на кого државата му ги гарантира сите негови државата му ги гарантира сите негови ,,човекови ,,човекови права,,права,, а кои може уште да ги наречеме и а кои може уште да ги наречеме и ,,граѓански права,,,,граѓански права,,..

Кои права и слободи одат заедно Кои права и слободи одат заедно со статусот на граѓанин ?со статусот на граѓанин ?

► Според англискиот социолог Според англискиот социолог Томас Томас МаршалМаршал, мора да постојат три засебни , мора да постојат три засебни корпи или генерации на граѓански корпи или генерации на граѓански права права

► Лични праваЛични права или или права на слобода од права на слобода од властавласта

► Политички праваПолитички права или или права на учество права на учество во властаво власта

► Економски, социјални и културни праваЕкономски, социјални и културни права..

Лични права или права на Лични права или права на слобода од властаслобода од власта

► Историски гледано, оваа група на права се јавува Историски гледано, оваа група на права се јавува најрано во однос на другите групи на права. најрано во однос на другите групи на права.

► Оваа група на човечки права ја сочинуваат: Оваа група на човечки права ја сочинуваат: 3.3. слобода на вера, вероисповест и совест; слобода на вера, вероисповест и совест; 4.4. лична слобода; лична слобода; 5.5. слобода на стекнување и неповредливост на слобода на стекнување и неповредливост на

приватната сопственост; приватната сопственост; 6.6. слобода на движење на територијата на целата слобода на движење на територијата на целата

држава; држава; 7.7. тајност и неповредливост на преписката;тајност и неповредливост на преписката;8.8. право на говор и слобода на мислата и право на говор и слобода на мислата и

здружувањето; здружувањето; 9.9. неповредливост на станот; неповредливост на станот; 10.10. слобода при изборот на работата и други права.слобода при изборот на работата и други права.

Политички права или права на Политички права или права на учество во властаучество во власта

► Право на учество во властаПраво на учество во власта или како уште се нарекуваат или како уште се нарекуваат политички слободи и праваполитички слободи и права на граѓаните во различни на граѓаните во различни земји настануваат во различни временски интервали. земји настануваат во различни временски интервали.

► Во оваа група на права влегуваат: Во оваа група на права влегуваат: 4.4. правото на глас; правото на глас; 5.5. активното и пасивното избирачко право; активното и пасивното избирачко право; 6.6. правото на граѓаните да учествуваат и да управуваат со правото на граѓаните да учествуваат и да управуваат со

работите на државата; работите на државата; 7.7. правото на граѓанинот непосредно да се обраќа и да правото на граѓанинот непосредно да се обраќа и да

комуницира со државните органи и други права.комуницира со државните органи и други права.

► Како илустрација овде само ќе споменеме дека правото на Како илустрација овде само ќе споменеме дека правото на глас за сите полнолетни мажи, формално, е стекнато дури во глас за сите полнолетни мажи, формално, е стекнато дури во 1848 година, првин во Франција и Германија а потоа во 1848 година, првин во Франција и Германија а потоа во другите земји од Западна Европа ова право постепено е другите земји од Западна Европа ова право постепено е воведувано.воведувано.

Економските, социјалните и Економските, социјалните и културните правакултурните права

► Економските, социјалните и културните праваЕкономските, социјалните и културните права, , како посебна група на права се белег на правната како посебна група на права се белег на правната држава од најновиот период. држава од најновиот период.

► Тука пред се влегуваат правата како што се: Тука пред се влегуваат правата како што се: 3.3. правото на образование; правото на образование; 4.4. правото на творечки остварувања и интелектуална правото на творечки остварувања и интелектуална

сопственост; сопственост; 5.5. правото на непречено користење на своите правото на непречено користење на своите

способности и имот; способности и имот; 6.6. правото на социјална безбедност и заштита во услови правото на социјална безбедност и заштита во услови

на невработеност; на невработеност; 7.7. правото на чиста човечка средина; правото на чиста човечка средина; 8.8. правото на заштита на здравјето и медицинска правото на заштита на здравјето и медицинска

помош; помош; 9.9. правото на живот достоен на човек и други права. правото на живот достоен на човек и други права.

Дали некој го гарантира Дали некој го гарантира почитувањета на граѓанските права почитувањета на граѓанските права

на луѓетона луѓето► Граѓанственоста никако нема да биде целосна ако не Граѓанственоста никако нема да биде целосна ако не

постои постои системсистем кој ќе го кој ќе го гарантира гарантира почитувањето на граѓанските правапочитувањето на граѓанските права на луѓето со на луѓето со што тие ќе можат што тие ќе можат реално да ги уживаат сите реално да ги уживаат сите привилегии кои тој статус им ги носипривилегии кои тој статус им ги носи..

► Во современото општество таков систем постои и го Во современото општество таков систем постои и го сочинуваат најмалку 3 елеметисочинуваат најмалку 3 елемети

► ДржаватаДржавата со сите свои институции а посебно со сите свои институции а посебно апаратот за физичка принудаапаратот за физичка принуда

► Разни Разни општествени институцииопштествени институции кои што се во кои што се во функција на остварувањето на разните граѓански функција на остварувањето на разните граѓански права и слободиправа и слободи

► Колективно дејствувањеКолективно дејствување на разните групи на луѓе на разните групи на луѓе во насока на остварување на тие прававо насока на остварување на тие права