1595 Eerste expeditie naar Azië met als doel het bereiken van de specerijen-eilanden. De Compagnie van Verre zond drie goed uitgeruste en bewapende schepen uit onder leiding van Cornelis de Houtman (1565-1599) en Gerrit van Beuningen. Schipper Pieter Dirksz de Keyser beschikte over de routebeschrijving van Jan Huygen van Linschoten (1563-1611) die de reis eerder met een Portugees schip had gemaakt. De 'Mauritius', de 'Hollandia' en de 'Amsterdam', vergezeld van het kleine jacht 'Duyfken', vertrokken op 2 april 1595 vanuit Texel en arriveerden in Bantam, de belangrijkste peperhaven op West-Java, in juni 1596. De reis verliep moeizaam met veel conflicten en verliezen aan mensenlevens. In augustus 1597 keerden drie van de schepen terug met 87 overlevenden van de oorspronkelijke 249 bemanningsleden. Hoewel geen financieel succes, had de reis bewezen dat de vaart op Azië mogelijk was.

1598 De Oude Compagnie (fusie van een nieuw opgerichte compagnie met de Compagnie van Verre) uit Amsterdam rustte een vloot uit van acht schepen die onder bevel stond van Jacob van Neck (1564-1638). Deze zogenaamde 'Tweede Schipvaart' was zeer succesvol en kwam een jaar later met vier rijkbeladen schepen uit Bantam terug. De andere schepen voeren door naar de Molukken: Wijbrand van Warwijck (1569-1615) deed Celebes, Ambon en Ternate aan, Jacob van Heemskerck (1567-1607) Banda. Ook in Middelburg, Veere en Rotterdam werden compagnieën opgericht die in totaal 14 schepen naar Azië stuurden, onder bevel van onder andere Gerard le Roy, Cornelis de Houtman en Olivier van Noort (1559-1627).

1599 De Oude Compagnie rustte in totaal 7 schepen uit onder opperbevel van Steven van der Haghen (1563-1624) en Jacob Wilckens, de Nieuwe Brabantse Compagnie 4 schepen onder bevel van Pieter Both

(1550-1615). Steven van der Haghen kreeg op Ambon van de inwoners van het schiereiland Hitu de beschikking over het kasteel Van Verre in ruil voor militaire steun tegen de Portugezen. Een aanval op het Portugese fort Leitimor op Oost-Ambon mislukte. Cornelis de Houtman deed Atjeh aan en sneuvelde in een gevecht met de inlandse bevolking.

1600 In Engeland werd de East India Company opgericht.~~~ Jacob van Neck voerde andermaal het bevel over 6 schepen van de Oude Compagnie en Guillaume Senescal hees de zeilen voor de Nieuwe Brabantse Compagnie (2 schepen).

1601 Vier verschillende compagnieën, twee uit Amsterdam en twee uit Zeeland, rustten in totaal 20 schepen uit voor de vaart op Azië. De onderlinge concurrentie tussen al deze zogenaamde 'voorcompagnieën' deed de handel geen goed. Op initiatief van landsadvocaat Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619) kwamen de kooplieden tot samenwerking en werd besloten tot het oprichten van één gezamenlijke compagnie.

1602 Op 20 maart 1602 verleenden de Staten Generaal aan de Verenigde Oost-Indische Compagnie het monopolie van handel en scheepvaart op Azië voor de duur van 21 jaar. Dit octrooi zou in de komende jaren steeds verlengd worden. De VOC mocht bovendien uit naam van de Staten Generaal forten bouwen, oorlog voeren en verdragen sluiten. De compagnie moest, behalve handel drijven, zoveel mogelijk schade toebrengen aan de Portugese en Spaanse belangen in Azië. De oorlog tegen de Republiek (Tachtigjarige Oorlog) werd o.a. gefinancierd met de opbrengsten uit de Portugees-Aziatische handel. De compagnie had zes afdelingen of 'Kamers' in de steden Amsterdam, Middelburg, Rotterdam, Delft, Hoorn en Enkhuizen. De Kamers rustten zelf schepen uit, het centrale beleid werd

bepaald door de 'Heren Zeventien', een commissie bestaande uit afgevaardigde bewindhebbers uit de zes kamers, die afwisselend in Amsterdam en Middelburg bijeenkwam. Het bedrijfskapitaal (6,5 miljoen gulden) werd bijeengebracht door aandeelhouders die naar rato dividend kregen uitgekeerd uit de winst van de retourladingen vanuit Azië naar de Republiek.

1603 De eerste VOC-vloot van twaalf zwaarbewapende schepen stond onder bevel van Steven van der Haghen. Een van zijn opdrachten was de Portugese vestigingen in Goa en Mozambique aan te vallen. De VOC vestigde een handelspost in Bantam; de Engelsen hadden dat een jaar eerder al gedaan.

1604 Op hun weg naar de oost onderzochten schepen van de VOC-vloot de mogelijkheden van handeldrijven op de kusten van India. Op de westkust was Malabar aantrekkelijk vanwege de peperhandel, aan de oostkust Coromandel vanwege de katoenen stoffen die in de komende decennia een gewild ruilmiddel zouden gaan vormen in de handel op Indië.~~~ De VOC en de Engelse EIC streden in de Molukken om toegang tot de specerijenhandel.

1605 Steven van der Haghen verdreef de Portugezen uit de Molukken en doopte fort Leitimor om tot fort Victoria. Met de inwoners van Hitu sloot hij een contract over de leverantie van kruidnagelen. Met Banda werd een verdrag gesloten over de levering van muskaatnoten.

1606 Spanjaarden uit de Filippijnen bezetten het door de Portugezen verlaten fort Tidore op Halmaheira.

1607 Een grote vloot onder Pieter Willemsz.Verhoeff (1560-1609) moest de Nederlandse positie in Indië gaan versterken. Cornelis Matelief de Jonge (1569-1632) stichtte op Ternate fort Oranje en sloot met de sultan aldaar een verdrag over de leverantie van kruidnagelen.~~~ In Atjeh (Noord-Sumatra) begon een bloeiperiode onder de regering van sultan Iskander Muda (1607-1636).

1609 Verhoeff wilde op Banda Neira een fort oprichten maar werd met 46 andere Nederlanders door de Bandanezen vermoord.

1610 Pieter Both werd de eerste gouverneur-generaal in Bantam. Samen met de zeshoofdige Raad van Indië vormde hij het hoogste gezag. Both had in 1599 een factorij gesticht in Bantam.~~~ In Jakatra werd een tweede handelspost opgericht. In Bantam hadden de Engelsen veel invloed en stond regent Ranamengala op gespannen voet met de Nederlanders. In Jakatra regeerde Pangeran (prins) Wijayakrama die weinig ophad met zijn heer in Bantam en een onafhankelijke politiek nastreefde. Met sultan Agung van Mataram kwam een eerste contact tot stand.

1614 Gerard Reynst (+1615) volgde Both op als gouverneur-generaal. In zijn instructie kreeg hij de opdracht de Engelse concurrentie in de Molukken het hoofd te bieden. Hij stelde Jan Pieterszn. Coen (1587-1629) aan als directeur-generaal van de handel. De directeur-generaal stond tweede in de hiërarchie en coördineerde de commerciële activiteiten van de VOC in heel Azië.

1615 Steven van der Haghen versloeg de Spaans-Portugese vloot bij Malakka.

1616 Laurens Reael (1583-1637) , rechtskundig adviseur van Both, werd de nieuwe gouverneur-generaal.~~~ Jan Dirckszn. Lam veroverde Pulau Ai ,een van de Banda eilanden. Om deel te kunnen nemen aan de peperhandel op Sumatra, vestigde de VOC zich in Jambi op de oostkust.

1617 Steven van der Haghen werd benoemd tot gouverneur van Ambon.~~~ De VOC vestigde een factorij in Suratte op de westkust van India.

1618 Jan Pieterszn. Coen werd de opvolger van Reael. Na een hevige strijd met Engelsen en Bantammers slaagde Jan Pieterszn.Coen erin Jakatra te veroveren. Op de plaats van de verwoeste stad werd Batavia gesticht. Kasteel Batavia aan de monding van de Ciliwung werd het hoofdkwartier van de VOC in Azië.

1619 Onder diplomatieke druk van de Staten Generaal sloot de VOC tegen haar zin een verdrag met de Engelse East India Company ter verdeling van de specerijenhandel.

1621 De Engelsen kregen toestemming voor een handelspost op Ambon.

1622 Op Banda Neira werden de forten Belgica en Nassau gebouwd. Met een leger van 2000 man onderwierp Jan Pieterszn. Coen de Banda-eilanden aan het gezag van de VOC, waarbij nagenoeg de hele bevolking van de eilanden werd omgebracht of gedeporteerd. De grond werd verdeeld in perken die aan oud-compagniesdienaren (perkeniers) werden toegewezen en van elders werden arbeidskrachten ingebracht voor de produktie. De compagnie beschikte nu over het monopolie op foelie en muskaatnoten.

1623 Pieter de Carpentier (1588-1659) volgde Coen op als gouverneur-generaal en zette diens beleid voort. Hij ijverde voor de uitbreiding en verbetering van Batavia en voerde een algemene belasting in ter verbetering van onderwijs en rechtspraak.~~~ Gouverneur van Speult van fort Victoria op Ambon liet 10 Engelse kooplieden ophangen op beschuldiging van samenzwering tegen de VOC. Door deze 'Ambonse moord' werd het verdrag uit 1619 verbroken. De EIC richtte haar aandacht meer en meer op andere delen van Azië (India), alleen in Bantam bleef ze actief.

1624 Op Formosa (het huidige Taiwan) stichtte de VOC fort Zeelandia als uitvalsbasis voor de handel op China.

1627 Voor de tweede maal werd Jan Pieterszn. Coen gouverneur-generaal van Batavia.

1628 Sultan Agung van Mataram belegerde Batavia van augustus tot december omdat de VOC weigerde zijn aanspraken op Bantam te steunen.

1629 Opnieuw werd Batavia door Mataram belegerd maar het leger van de sultan ging ten onder aan logistieke problemen.~~~ Jan Pieterszn. Coen overleden ,

waarschijnlijk aan de cholera. Zijn voorlopige opvolger werd Jacques Specx (*1585).

1632 Henrick Brouwer werd benoemd tot gouverneur-generaal.

1634 Oorlog in de Molukken waar de VOC op gewelddadige wijze het kruidnagelmonopolie trachtte af te dwingen. Met steun van lokale bondgenoten werden leveranties aan andere afnemers ('smokkel' volgens de VOC) verhinderd en kruidnagelplantages vernield. De harde maatregelen van de VOC riepen veel verzet op bij de inwoners van Hitu en dat leidde tot bloedige gevechten. De Hituezen kregen steun van de koning van Ternate en de sultan van Gowa. Makassar (Ujung Pandang) in Gowa was een belangrijk handelscentrum op Zuid-Celebes (Sulawesi) waar buiten de VOC om specerijen werden verhandeld.

1636 Anthony van Diemen (1593-1645) volgde Brouwer op als gouvereur-generaal.

1637 Van Diemen ondernam harde actie tegen de troepen van Ternate in Hoamoal (op Ceram).

1638 Op Ceylon (Sri Lanka) sloot Raja Sinha II van Kandy een bondgenootschap met de VOC tegen de Portugezen.

1641 Anthonie van Diemen veroverde Malakka op de Portugezen na een beleg van vijf maanden. Zo kreeg de VOC de controle over de vaart in Straat Malakka, een van de twee grote handelsroutes tussen West- en Oost-Azië. De tweede grote route liep via Straat Sunda.~~~ De Nederlanders dreven handel met Japan vanaf het kunstmatige eiland Deshima in de baai van Nagasaki.~~~ De Staten Generaal sloten met Portugal een tienjarig bestand.

1642 De VOC sloot handelsverdragen met de sultan van Palembang op Sumatra. De VOC kreeg peper uit de bovenlanden van Sumatra in ruil voor textiel en opium.

1645 Cornelis van der Lijn (1608-1679) benoemd tot gouverneur-generaal.

1646 Vrede met Mataram. De VOC sloot een verdrag met de opvolger van Agung, sultan Amangkurat I, en verplichtte zich tot een vorm van tribuut. Elk jaar op 12 maart moesten de Nederlanders met hun giften aanwezig zijn bij de viering van de geboortedag van de profeet (Garebeg Mulud-feest) om de vorst eer te bewijzen.~~~Op Hitu kwam een einde aan de strijd in de Molukken met de verovering van de vesting Kapaha door de VOC.

1648 De vrede van Munster maakte een einde aan de Tachtigjarige Oorlog met Spanje.

1649 Als gouverneur van Ceylon sloot Johan Maetsuycker (1606-1678) met de sultan van Kandy een contract waarbij de VOC het kaneelmonopolie verkreeg.

1650 Carel Reyniersz. (1604-1653) werd benoemd tot gouverneur-generaal.

1651 Oorlog met Portugal hervat. Op West-Ceram (Hoamoal) vermoordden opstandelingen uit Ternate 150 VOC-dienaren met hun vrouwen en kinderen.~~~ De VOC opende een handelspost in Japara op Noord-Java.

1652 Kaap de Goede Hoop op de zuidpunt van Afrika werd ingericht als verversingspost voor de schepen op weg naar Azië.~~~ De Republiek raakte in oorlog met Engeland (Eerste Engelse Oorlog 1652-1654).

1653 Johan Maetsuycker (1606-1678) benoemd tot gouverneur-generaal.

1655 Arnold de Vlamingh van Outshoorn (1608-1661) maakte met geweld een einde aan de oorlog in de Molukken. Hoamoal op West-Ceram werd verwoest en de bevolking gedeporteerd naar Ambon. Ook Ternate werd bestraft.

1656 Na langdurige strijd met Portugal werd op Ceylon Colombo ingenomen dat nu hoofdzetel van het Ceylonese gouvernement werd. Rijcklof van Goens (1619-1682) veroverde op Ceylon ook de laatste Portugese enclave Jaffna en kreeg vaste voet in Madurai op de kust van India.

1657 Troepen van Mataram vielen VOC-schepen aan in de haven van Palembang. Amangkurat I wilde zeggenschap houden over de handel en vooral over de inkomsten daaruit.

1658 De VOC bouwde een fort in Menado op Celebes (Sulawesi) om de invloed van Spanje en Ternate in dat gebied het hoofd te bieden.

1659

  De VOC sloeg terug in Palembang, de stad werd door brand verwoest, de vestiging heropgericht.~~~ De Portugezen werden verdreven uit hun fort in Negapatnam aan de Coromandelkust (India).

1660Om overproduktie tegen te gaan werd de kruidnagelteelt op Ambon voortaan aan banden gelegd. Aanplant en oogst stonden onder strenge controle, het teveel aan bomen werd gerooid.

 

1661 Vrede met Portugal (vrede van Den Haag).

1662 De VOC werd uit Formosa verdreven door Cheng Ch'engkung, wiens naam door de Nederlanders werd verbasterd tot 'Coxinga', een aanhanger van de uit China verdreven Ming-dynastie. Het verlies van suikerleverancier Formosa was gunstig voor de ontwikkeling en groei van de suikerindustrie in de ommelanden van Batavia. ~~~ De Spanjaarden trokken zich terug uit Ternate en Tidore.

1663 Rijcklof van Goens veroverde de Portugese vestiging in Cochin op de kust van Malabar en verwierf diverse pepercontracten in ruil voor militaire steun.

1664 Van Goens werd gouverneur van Ceylon.~~~ Weer oorlog met Engeland (Tweede Engelse Oorlog 1664-1667).

1666 Expeditie tegen de sultan van Gowa (Makassar) onder

  bevel van Cornelis Speelman (1628-1684). Speelman had op Celebes de steun van de Buginese prins Arung Palakka, wiens vorstendom Bone door Gowa was bezet. Na gevechten die vier maanden duurden, werd Makassar veroverd.

1667 Op 18 november sloot Speelman met de sultan van Gowa het verdrag van Bongaja waarin de gezagsverhoudingen op Zuid-Celebes werden geregeld. De haven van Makassar met fort Rotterdam werd VOC-bezit en aan de smokkel van kruidnagelen kwam een einde. Bone werd weer onafhankelijk. Tidore erkende de soevereiniteit van de VOC.

1669

 

Sinds 1606 hadden Nederlandse kooplieden handel gedreven in Banjermasin op Borneo (Kalimantan). Na de val van Makassar werd Banjermasin een vrijhaven voor Portugese en Engelse schepen en Chinese jonken. Uit verzet tegen de VOC werd een aantal Nederlandse kooplieden door troepen van de sultan aangevallen en vermoord.

1670

 

Ter beheersing van de tinhandel vestigde de VOC buitenposten te Bengkalis op Sumatra (aan de Straat van Malakka) en Perak op het schiereiland van Malakka.~~~ Balambangan in de zuidoosthoek van Java werd onafhankelijk van Bali.

1671 Prins Trunajaya van Madura, in opstand tegen Mataram, verdreef Matarese troepen van zijn eiland.

1672 Derde Engelse Oorlog (1672-1674).~~~ Uitbarsting van de Merapi vulkaan.~~~ De VOC erkende Arung Palakka als koning van Bone.

1674 Hongersnood in Mataram.

1675 Trunajaya wakkerde een opstand aan in Mataram. Zijn leger landde op Java en bezette Surabaja. Havens op de noordkust van Java leden onder aanvallen van zijn Makassaarse bondgenoten.~~~

Met hulp van de Engelsen, Fransen en Denen zette de sultan van Bantam, Abulfatah Agung, een concurrerend handelsnetwerk op van schepen die voeren op de Filippijnen, Macao, Bengalen en Perzië. De vorst van Bantam wilde zijn invloed over heel west-Java uitbreiden en intrigeerde, samen met de sultan van Ternate, tegen de VOC. Vanuit de Lampungs op Zuid-Sumatra deed hij aanvallen op Nederlandse vestigingen.~~~ De VOC had zich steeds buiten de Indische binnenlandse politiek gehouden maar werd nu, onder dreiging van Bantam in het westen en Mataram in het oosten, gedwongen tot ingrijpen ter bescherming van Batavia.

1676 Trunajaya versloeg het leger van Mataram bij Gogodog.

1677 Trunayaja deed een aanval op de residentie van Plered. De sultan overleed op zijn vlucht naar Batavia. Zijn zoon Amangkurat II zocht steun bij de Nederlanders. Troepen uit Bantam bezetten Cheribon en de Preanger. Trunajaya plunderde de kraton en trok terug op Kediri. De Balinezen verdreven de Makassaren uit Lombok.

1678

 

Rijcklof van Goens werd benoemd tot gouverneur-generaal.~~~ In ruil voor militaire hulp van de VOC beloofde Amangkurat II de VOC de tolgelden van havenstad Semarang in pacht te zullen geven. VOC-troepen onder Anthonio Hurdt trokken op naar Kediri, verjoegen Trunajaya en herstelden Amangkurat II in de waardigheid van susuhunan.

1679

 

Trunajaya werd gevangengenomen en geëxecuteerd. Met hulp van van de soldaten van Arung Palakka en Ambonese troepen onder kapitein Jonker verdreven VOC-soldaten de resterende Makassaren uit Oost-Java. Bantam trok zich terug uit Cheribon en de Preanger. De gouverneur van de Molukken bezocht

Menado in de Minahassa (Celebes) en sloot een verdrag met de locale vorsten dat twee eeuwen lang zou blijven bestaan.

1680

 

De nieuwe residentie van Amangkurat II in Kartasura aan de Solo rivier kreeg bewaking van een VOC-bataljon.~~~ In Bantam ontstond een burgeroorlog tussen aanhangers van de sultan, die streed tegen de VOC, en diens zoon Hadji, die aansluiting zocht bij de Nederlanders. Troepen van de VOC grepen in, arresteerden de sultan en brachten Bantam onder gezag van de Compagnie. Bantam en Mataram waren nu van elkaar gescheiden door Batavia dat zijn grondgebied zuidwaarts had uitgebreid tot aan zee. Ook het Oosten van Madura kwam onder VOC-gezag, in West-Madoera werd Trunajaya opgevolgd door zijn oom.

1682 Een VOC-eskader onder François Tack verdreef alle Engelse en andere Europese kooplieden uit Bantam. De Engelsen trokken terug op Benkulen (Sumatra) hun enig overblijvende vestiging in de archipel.De VOC breidde zijn invloed uit in Cheribon, de Preanger en Lampungs.

1684 De nieuwe gouverneur-generaal werd Johannes Camphuys (1634-1695).~~~ Een verdrag met Amangkurat II gaf de VOC een monopolie op de handel in peper en katoenen stoffen en verplichtte de sultan tot vergoeding van de gemaakte militaire onkosten.~~~ De neergang van Bantam en Mataram maakte veel negatieve reacties los onder de moslimbevolking. Surapati, een weggelopen Balinese slaaf uit Batavia, werd leider van een terroristische groep in het gebied ten zuiden van Batavia. Na een aanval op een VOC-kolonne zocht hij zijn toevlucht bij anti-Nederlandse leden van het hof in Mataram.~~~ Duizenden Chinese immigranten vonden werk in de suikerindustrie op Java.

1686

 

Kapitein François Tack stond aan het hoofd van een ambassade naar het hof van Mataram in Kartasura om met de susuhunan een regeling te treffen over de hoogopgelopen schulden aan de VOC. Uitlevering van Surapati was ook een punt. Tijdens zijn verblijf werden Tack en leden van zijn escorte, met medeweten van Amangkurat II, door Surapati vermoord. Het garnizoen vertrok naar Japara. Surapati vluchtte naar het uiterste oosten van Java om een nieuw territorium te veroveren. Amangkurat II trachtte een samenzwering op te zetten tegen de VOC en zocht daartoe contact met Johore, Padang en de Engelsen.

1689 Een samenzwering tot moord op de Nederlanders in Batavia bleek opgezet door kapitein Jonker, moslim en Ambonees leider in dienst van de Compagnie, met steun van Amangkurat II. Na ontdekking werd Jonker op de vlucht gedood en vonden zijn volgelingen een toevlucht in Kartasura. Jonker werd als leider van de VOC-Ambonezen vervangen door zijn christelijke neef Zacharias Bintang.

1690 Op Java werd thee aangeplant.

1691 De nieuwe gouverneur-generaal was Mr. Willem van Outhoorn.

1694 De VOC legde contact met de Batakkers rond het Tobameer op Sumatra.

1695 Arung Palakka, vorst van Bone, overleden. Sultan Mohammed Syah van Indrapura op de oostkust van Sumatra trad af waardoor de VOC zijn invloed in dat gebied kon uitbreiden.

1697 De vorst van Buleleng op Bali bracht Balambangan op Java terug onder Balinese heerschappij.

1699

 

De macht van Surapati strekte zich uit tot Madioen.~~~ Op Java werd de eerste koffie geplant.~~~ Na de moord op de sultan van Johore brak er burgeroorlog uit op Riau.

  De spanningen tussen de verschillende facties aan het hof van Mataram namen toe. De factie van de kroonprins onderhield contacten met Surapati. Amangkurat II vroeg de VOC vergeefs om hulp.~~~ Op Portugees Timor arriveerde Antonio Coelho Guerreiro als eerste officiële gouverneur.

1703 Dood van Amangkurat II. Zijn zoon, Amangkurat III, was de Nederlanders vijandig gezind. Er ontstond een strijd om de troon tussen Amangkurat III en zijn oom, Pangeran Puger. Pugers aanspraken kregen steun van Cakraningrat II van West-Madura, die bij de VOC als een trouw bondgenoot bekend stond.

1704Met hulp van VOC-troepen werd Puger in de kraton geïnstalleerd als susuhunan Pakubuwana I. Dit was het begin van de eerste Javaanse Successieoorlog (1704-1708). Amangkurat III vluchtte met de regalia (pusakas) naar Oost-Java van waaruit hij samen met Surapati oorlog voerde tegen Mataram en de VOC.

1705 In oktober sloot de VOC met Pakubuwana I een nieuw verdrag. In ruil voor concessies werden de schulden aan de VOC teniet gedaan. Vereist werd dat de grenzen van Batavia met inbegrip van de Preanger werden erkend, Cheribon werd een VOC-

protectoraat, Oost-Madura eveneens, Semarang behoorde nu officieel aan de VOC en de VOC mocht overal op Java forten bouwen. De VOC kreeg uitgebreide handelsrechten, Javaanse schepen mochten niet buiten de territoriale wateren opereren, Mataram moest zoveel rijst leveren als de VOC verlangde en Pakubuwana I moest betalen voor herstel van het garnizoen aan het hof.

1706 Na hevige gevechten in Oost-Java, waarbij Surapati werd gedood, bleef de oorlog voortduren.

1707 De VOC en Pakubuwana I veroverden Pasuruhan. Amangurat III en de zonen van Surapati vluchtten naar Malang.

1708 Amangkurat III (+1734) wilde onderhandelen en gaf zich over maar de VOC arresteerde hem en verbande hem voor de rest van zijn leven naar Ceylon.

1709 Gouverneur-generaal werd Abraham van Riebeeck.~~~ Spanningen in Mataram en de omliggende regionen namen toe. Jangrana II van Surabaja werd in Kartasura vermoord op instigatie van de VOC vanwege zijn verraad tijdens de Javaanse Successieoorlog.

1710 In de ommelanden van Batavia produceerden circa 130 suikermolens jaarlijks 8 miljoen pond suiker.

1711Na een aantal eerdere proefnemingen werd voor het eerst

koffie geoogst in Tjandur in de Preanger (± 100 pond).

1713 Christoffel van Swoll (1663-1718) werd gouverneur-generaal.

1714 De Engelsen bouwden fort Marlborough in Benkulen.

1717 Surabaja kwam in opstand tegen Mataram met behulp van Bali.

1718 De VOC veroverde Surabaja op de rebellen maar in Oost-Java duurde de opstand voort. Cakraningrat III van Madura werd door VOC-soldaten gedood bij een verkeerd begrepen bemiddelingspoging. De Balinezen plunderden West-Madura maar werden door Madurese en VOC-troepen verjaagd.

1719Pakubuwana I overleed in februari en werd opgevolgd door zijn zoon Amangkurat IV die nu bijna heel Java tot vijand had. Twee broers en een oom betwistten de opvolging. Begin van de Tweede Javaanse Successieoorlog (1719-1723).

1720 De rebelse prinsen vluchtten naar opstandig gebied.~~~ De koffieopbrengsten bedroegen ± 200.000 pond.

1721 In Batavia was sprake van een Chinese samenzwering tegen de Europeanen van Batavia onder leiding van de halfbloed Pieter Eberfeld. Negenenveertig personen werden terecht gesteld. De Europese bevolking had niet veel op met het snel groeiend aantal Chinezen dat zich in Batavia vestigde. Veel Chinezen waren werkzaam geweest op de

suikerplantages en werden werkloos na het instorten van de suikermarkt. In gewapende bendes maakten ze de ommelanden van Batavia onveilig.

1722 De sultan van Palembang, die met behulp van VOC-interventie zijn troon had behouden, beheerste de tinproductie op Bangka. Ter compensatie claimde de VOC tinleveranties tegen zeer lage prijzen.

1723 Na intensieve militaire acties van de VOC in Oost-Java, gaven de laatste opstandelingen zich over.

1725 Mattheus de Haan werd gouverneur-generaal.~~~ De koffieoogsten in de Preanger en Cheribon op Java bedroegen meer dan 4 miljoen pond.

1726 Amangkurat IV werd na zijn dood opgevolgd door zijn zestienjarige zoon Pakubuwana II.

1728 Intrigues aan het hof in Kartasura leidden tot de verbanning van Pangeran Mangkunegara, een broer van de koning.

1729 

Mr. Diederik Durven (1676-1740) werd de nieuwe gouverneur-generaal.

1731 Gouverneur-generaal Durven en een aantal van zijn medewerkers werden door de Heren XVII naar de Republiek teruggeroepen wegens financieel wanbeheer. Dirck van Cloon (1688-1735) volgde Durven op als gouverneur-generaal.

1732 In Batavia heerste malaria op grote

schaal. 1733 Pakubuwana II ontsloeg zijn patih

(minister) Danureja en kwam zelf met de VOC tot een vergelijk over betalingen en rijstleveranties.Danureja was de VOC slecht gezind en werd verdacht van contacten met de nakomelingen van Surapati. De betalingen van Mataram aan de VOC vormden een zware last voor het koninkrijk en zijn inwoners.~~~ Met steun van de VOC werd Zain al-Arifin geinstalleerd als nieuwe sultan van Bantam. Bij zijn aantreden gaf hij de VOC extra bevoegdheden om de peperleveranties uit de Lampungs te verbeteren.

1735 In Batavia heerste de pest. Gouverneur-generaal van Cloon stierf en zijn opvolger Abraham Patras (1671-1737) overleed twee jaar later.

1737 Adriaan Valkenier (1695-1751) werd de nieuwe gouverneur-generaal.

1740 De VOC was er niet in geslaagd de Chinese immigratie af te remmen. Pogingen om het teveel aan immigranten te verschepen naar Ceylon of Zuid-Afrika mislukten vanwege geruchten dat de VOC de Chinezen buitengaats overboord zou gooien. In oktober volgde een uitbarsting van geweld die begon met een Chinese, gewapende aanval op een aantal Europeanen en eindigde met een massamoord

op meer dan 10.000 Chinezen. De Chinese wijk werd platgebrand.~~~ Over deze gebeurtenissen ontstond zodanige onenigheid in de Raad van Indië dat gouverneur-generaal Valckenier Gustaaf Willem, Baron Van Imhoff (1705-1750),en enkele andere raden naar patria terugstuurde. De Heren XVII, die nog van niets wisten, hadden inmiddels Van Imhoff tot nieuwe gouverneur-generaal benoemd en bij zijn aankomst in Nederland, kon hij gelijk weer terug.~~~ Om overproduktie van koffie tegen te gaan, voerde de VOC beperkende maatregelen in.

1741 Ontsnapte Chinezen vielen de VOC-vestigingen aan in Semarang en Rembang. In Rembang werd al het VOC-personeel vermoord. Pakubuwana II koos, onder invloed van zijn patih Natakusuma, de kant van de rebellen en stuurde een aanvalsleger naar Semarang dat nu belegerd werd door 20.000 Javanen en 3500 Chinezen met 30 kanonnen. Het garnizoen van de VOC in Kartasura werd vernietigd. Cakraningrat IV van Madura bood de VOC assistentie en begon Oost-Java te veroveren. De VOC stuurde versterkingen naar Semarang en slaagde erin de aanvallers te verdrijven.~~~ Bij het vernemen van de benoeming van Van Imhoff, nam Valckenier ontslag en voer terug naar patria. Als vervanger

fungeerde Johannes Thedens. 1742 Pakubuwana II distantieerde zich

van de oorlog, liet Natakusuma door de VOC arresteren en vroeg om onderhandelingen. De rebellen keerden zich nu ook tegen Pakubuwana II en bestonden voornamelijk nog uit Javanen die nu zowel tegen de VOC als tegen hun eigen vorst streden. Met de verovering van Kartasura en de vlucht van Pakubuwana II bereikte de opstand eind juni zijn hoogtepunt. Pas in december slaagde het leger van Cakaningrat IV er in de rebellen uit Kartasura te verdrijven. De VOC was beducht voor de ambities van de Madurese leider en besloot tot herstel van het koningschap van Pakubuwana II.

1743 Van Imhoff bereikte Batavia en nam het gouverneur-generaalschap over van Johannes Thedens.~~~ De opstand verliep. De prinsen Singasari en Mangkubumi, broers van de koning, en Mas Said, neef van de koning, weigerden zich over te geven. Een nieuw verdrag met de VOC gaf de Compagnie soevereiniteit over West-Madura, Soerabaya, Rembang, Japara en een claim op Oost-Java. De VOC kreeg een deel van de havengelden en overvloedige rijstleveranties. Er kwam opnieuw een garnizoen aan het hof.

1744 Cakraningat IV deed aanspraken op

Oost-Java maar de VOC wees deze af. Cakaningrat IV weigerde afdracht van havengelden en rijstleveranties uit Oost-Java. Onderhandelingen liepen op niets uit.

1745 Cakraningrat IV verklaarde de VOC de oorlog en veroverde Oost-Madura. Na een aantal maanden moest hij de strijd opgeven en vluchtte hij naar Banjermasin op Borneo (Kalimantan). Daar werd hij verraden door de sultan en aan de VOC uitgeleverd die hem vervolgens verbande naar Kaap de Goede Hoop.

1746 Pakubuwana II verplaatste zijn hof van Kartasura naar Surakarta. Prins Mangkubumi die in 1744 aan het hof was teruggekeerd, kon zich niet verenigen met de vele concessies aan de VOC en rebelleerde, samen met Mas Said. Dit was het begin van de Derde Javaanse Successieoorlog (1746-1747). Na een jaar beschikten ze over een leger van circa 13.000 man, waarvan 2500 cavaleristen.~~~ Met de vorst van Perak op de westkust van het Maleise schiereiland sloot de VOC een lucratief tincontract.

1747 De VOC opende een klein kantoor in Banjermasin op Borneo. Doel hiervan was de Engelse pepervaart op Borneo te belemmeren en de sultan te dwingen tot leveranties aan de VOC. Een handelsmonopolie

was echter moeilijk af te dwingen. Hoewel de Engelsen verdreven waren, bleven Chinese jonken Banjermasin aandoen.

1748 Mangkubumi's leger deed een aanval op Surakarta en vormde een bedreiging voor het hof.~~~ Hofintrigues bedreigden de stabiliteit in Bantam. De VOC arresteerde de sultan en verbande hem naar Ambon. Zijn vrouw Ratu Safira werd regent uit naam van de VOC.

1749 Pakubuwana II werd ziek en verwachtte alleen van de VOC nog redding voor Mataram. Negen dagen voor zijn dood droeg hij de soevereiniteit van zijn koninkrijk over aan de VOC. Dit verdrag bleef een dode letter omdat de VOC niet over de mogelijkheden beschikte het uit te voeren. Nog voordat de VOC de kroonprins kon uitroepen tot susuhunan Pakubuwana III, werd Mangkubumi in zijn hoofdkwartier in Yogja door zijn volgelingen tot koning uitgeroepen, eveneens onder de naam Pakubuwana III.

1750 Bij een nieuwe aanval op Surakarta bracht Mas Said, nu patih van Mangkubumi, de VOC grote verliezen toe. Pakubuwana III verloor steeds meer aanhang.~~~ In Bantam kwam men in opstand tegen het regime van Ratu Sarifa

en de VOC. De rebellen vormden een bedreiging voor Batavia en de Lampungs en brachten veel schade toe aan de pepercultuur. Ratu Sarifa werd verbannen.

1751 VOC-troepen sloegen de opstand in Bantam neer. Rebellenleider Kyai Tapa voerde vernietigende aanvallen uit op Europese plantages in de ommelanden van Batavia.

1753 De in 1747 verbannen zoon van de sultan van Bantam werd als sultan Zainul Asyikin door de VOC aangesteld. Bantam was nu een leen van de Compagnie en moest grote hoeveelheden peper leveren ter compensatie van de onkosten die de VOC had gemaakt om de orde in Bantam te herstellen.

1754 Mangkubumi twijfelde aan de loyaliteit van Mas Said en begon onderhandelingen met de VOC. Mataram werd in tweeën gedeeld. Mangkubumi kreeg de ene helft en Pakubuwana III de andere. Beide landen behielden hun autonomie.

1755 Bij verdrag van Gyanti erkende de VOC Mangkubumi als sultan Hamenkubuwana I. Hij vestigde zijn hof in Yogja, liet een kraton bouwen en noemde de stad voortaan Jogyakarta.

1757 Na langdurige gevechten sloot Mas

  Said vrede met Surakarta, Jogyakarta en de VOC. Hij werd Pangeran Mangkunegara met een eigen hof in Surakarta en een apenage met 4000 gezinnen. De gemaakte verdeling zou standhouden tot in deze tijd. Er is nog steeds een sultan van Jogyakarta, een susuhunan van Surakarta en een pangeran Mangkunegara.

1761 Petrus Albertus van der Parra werd gouverneur-generaal.

1768 Tijdens een expeditie tegen Surpati's afstammelingen in Malang namen VOC-troepen Pangeran Singasari, de rebellerende broer van Hamenkubuwana I, gevangen. Hij overleed in gevangenschap.

1769 De Fransen slaagden erin kruidnagelplanten van Ambon te stelen en over te brengen naar Mauritius en andere koloniën.

1771 Malang werd VOC-gebied nadat de laatste volgelingen van Surapati waren verslagen en gevangen genomen.~~~ VOC-troepen deden pogingen de Balinezen uit Balambangan te verdrijven.

1773 De gebiedsverdeling tussen Jogyakarta en Surakarta kreeg een wettelijke regeling.

1775 De nieuwe gouverneur werd Jeremias van Riemsdijk. Zijn bewind werd gekenmerkt door nepotisme.

1777 Reinier de Klerk volgde Van Riemsdijk op.

1778 Banda werd getroffen door een uitbarsting van de Gunung Api.~~~ In Batavia werd een Academie van Kunsten en Wetenschappen opgericht.~~~ Met de sultan van Pontianak op Borneo (Kalimantan) sloot de VOC een wederzijds verdrag.

1780 Oorlog tussen Engeland en de Republiek (Vierde Engelse Oorlog 1780-1784). Java kreeg troepenversterking. Mr. Willem Arnold Alting (1724-1800) werd gouverneur-generaal. Zoals de meeste bewindslieden vóór hem slaagde hij erin zijn persoonlijk fortuin te maken. Zelfverrijking en nepotisme bleken inherent aan hoge ambtelijke functies in de tropen.~~~ Militaire expeditie naar Ternate waar prins Nuku van Tidore in opstand was gekomen tegen het beleid van zijn broer, de sultan, die meer oog had voor het geld van de VOC voor het uitroeien van kruidnagelbomen dan voor het belang van zijn eigen bevolking. ~~~ In Batavia heerste de pest, op Sumatra een pokkenepidemie.

1781 De Engelsen veroverden een

Nederlandse buitenpost op Perak (Malakka).

1783 De oorlog met Engeland had grote gevolgen voor de handel op Azië. Rijkbeladen retourschepen vielen in Engelse handen. De handel bracht niet genoeg op om de leningen waarmee ze was gefinancierd af te lossen. De VOC moest uitstel van betaling aanvragen.

1784 VOC-troepen vielen Riau binnen om een Engelse aanval voor te zijn. Met Johore op de zuidpunt van Malakka en met Riau kwamen verdragen tot stand die de VOC de macht over deze gebieden in handen gaf. Op Bintan bouwde de VOC een fort. De vrede van Parijs beëindigde de oorlog met Engeland, de Engelsen kregen vrije vaart in de Indische wateren. De VOC gaf Negapatnam (India) terug.

1785 De kroonprins van Jogyakarta bouwde versterkingen rond de kraton.~~~ Sultan Nata Nagara van Banjermasin raakte verwikkeld in een strijd om de troon met zijn neef, die hulp kreeg van Buginezen uit de oostelijke kuststreek van Borneo.

1786 De VOC verdreef de Buginezen en, in ruil voor een vast jaargeld, droeg de sultan van Banjermasin de soevereiniteit over aan de VOC zodat deze de kosten van de

militaire expeditie kon terugverdienen. De kosten om het gebied te exploiteren bleken echter vele malen groter dan de opbrengsten en de bestuursambtenaren waren niet opgewassen tegen de manipulaties van de sultan. De peperleveranties liepen terug en zeerovers plunderden de kusten van Borneo.

1788 Pakubuwana III werd na zijn overlijden opgevolgd door zijn negentienjarige zoon Pakubuwana IV.

1789 Pakubuwana IV ontsloeg de raadgevers van zijn vader en benoemde eigen adviseurs.

1790 Als gevolg van de geruchten als zou Pakubuwana IV een machtsgreep in zin hebben werden troepen van VOC en Jogyakarta samengetrokken rond Surakarta. Pakubuwana IV ontsloeg zijn adviseurs welke vervolgens door de VOC werden verbannen.~~~ Op West Borneo (Kalimantan) was goud gevonden.

1791 De VOC trok zich terug uit Pontianak (Kalimantan).

1792 Hamengkubuwana I, die van Jogyakarta de machtigste Javaanse staat had gemaakt, werd na zijn overlijden opgevolgd door Hamengkubuwana II.~~~ Titel en bezit van Mangkunegara werden erfelijk.

1795 Franse troepen bezetten de Nederlanden. Aan de kant van de

Fransen raakte de nieuwe Bataafse Republiek opnieuw in oorlog met Engeland. De naar Londen gevluchte stadhouder Willem V droeg alle koloniale gouverneurs op zich over te geven aan de Engelsen. Batavia volgde dit bevel niet op. In augustus moest de VOC Malakka aan de East India Company laten.

1796 Gouverneur-generaal werd Mr. Pieter Gerardus van Overstraten. De Heren XVII gaven het beheer van de VOC over aan de Regeringscommissie voor Oostindische Zaken.~~~ Bij de troonopvolging van Mangkunegara II bleek de schatkist geplunderd door de Nederlandse resident in Surakarta.~~~ De Engelsen bezetten Padang en Ambon. Het VOC fort op Ternate weigerde overgave.

1797 De sultan van Banjermasin kreeg de macht terug over zijn gebied waarop de peperleveranties verdrievoudigden.~~~Protestantse zendelingen werden actief op Java, Sumatra en in de buitengewesten.

1798

 

De Bataafse Republiek nam alle schulden en bezittingen van de VOC over. De schulden waren opgelopen tot 134 miljoen gulden. Corruptie had in grote mate bijgedragen tot het bankroet van de Compagnie.

1799 Behalve Java, Bandjermasin. Palembang, West-Timor en Makassar, hadden de Engelsen alle VOC-bezittingen en protectoraten veroverd. De meeste van deze bezittingen werden in 1802 weer teruggegeven.~~~ Op 31 december hield de VOC formeel op te bestaan, haar eigendommen kwamen aan de Nederlandse staat.

1800 Nadat de VOC was opgeheven, kwamen al haar bezittingen in de Indische Archipel aan de Staat. Het beheer kwam in handen van de Raad der Aziatische Bezittingen. Voor de gang van zaken in Indië maakte dat voorlopig nog weinig verschil. Het VOC-personeel bleef in functie en opereerde zoals het gewoon was. De heersende elite in Batavia was niet gebrand op verandering en afgevaardigden uit Nederland bleken nog niet opgewassen tegen het oude VOC-machtsblok.

1801 Mr. Johannes Siberg (1740-1817) werd benoemd tot gouverneur-generaal.

1802 Vrede van Amiëns met Engeland. De Bataafse Republiek kreeg alle koloniën terug behalve Ceylon en zond troepenversterkingen naar Indië.

1803 Het Indisch bestuur verloor zijn autonome status en werd ondergeschikt gemaakt aan de Nederlandse regering. De oorlog met Engeland brak opnieuw uit. Badruddin werd sultan van Palembang.

1804 In de Minangkabau op Sumatra vormden een aantal hadji's(pelgrims uit Mekka) een orthodox islamitische groep (Padri-beweging) die hervormingen nastreefde.

1805 Pangeran Diponegoro (1785-1855), de oudste zoon van de latere sultan Hamengkubuwono III, kreeg religieuze visioenen over een toekomstige status als koning van Java en redder van zijn volk.

1806 De Bataafse Republiek werd het koninkrijk Holland onder koning Lodewijk Napoleon (1778-1846). Een Ministerie van Koloniën moest de Indische Zaken gaan

behartigen. 1807 De koning wilde meer greep krijgen op de koloniën en

benoemde een krachtdadige gouverneur-generaal in de persoon van generaal H.W. Daendels (1762-1818), die over ruime volmachten kwam te beschikken om misstanden aan te pakken en advies moest uitbrengen over de opzet van een nieuw koloniaal stelsel. De Raad van Indië werd gedegradeerd tot een adviesorgaan, alle macht kwam aan de gouverneur-generaal. Daendels moest tevens een militaire verdediging opbouwen tegen een eventuele Engelse aanval.

1808 Bestuurlijk greep Daendels fors in. Na een opstand in Bantam, verbande hij de sultan naar Ambon, nam de soevereiniteit in het sultanaat over, scheidde de Lampungs van Bantam af en voegde het oostelijk deel van Bantam bij Batavia. In de vorstenlanden Surakarta en Jogyakarta eiste hij de soevereiniteit op naar het verdrag van 1749. Susuhunan Pakubuwono IV van Surakarta leek zich hierbij neer te leggen maar sultan Hamengkubuwono II van Jogyakarta verzette zich. Regenten en locale hoofden (bupati's) werden behandeld als ambtenaren in dienst van de Nederlandse overheid.~~~ Met financiële hulp van Nederland formeerde Mangkunegara II een legioen van 1150 militairen dat steun zou verlenen bij een eventuele Engelse aanval.~~~ Batavia was een stad in verval. Veel inwoners waren vanwege de chronische malaria-epidemie (sinds 1733) naar het achterland verhuisd. Daendels liet de grachten dempen en bouwde een nieuwe residentie bij het landinwaarts gelegen Weltevreden. Hieromheen ontwikkelde zich een nieuwe stad.

1809 Op Java bracht de nieuw aangelegde Grote Postweg (Jalan Raya Pos) de verbinding tot stand tussen West- en Oost-Java. Een reis van Batavia naar Surabaya duurde nu nog maar zeven dagen in plaats van vroeger vier weken.

1810 Sultan Hamengkubuwono II verleende steun aan een

anti-Nederlandse opstand geleid door zijn zwager Raden Rangga. Daendels trok met zijn troepen op naar Jogyakarta en dwong de sultan tot aftreden ten gunste van zijn zoon. Raden Rangga werd gedood maar zijn zoon Sentot zou later een leidende rol spelen in de Java Oorlog (1825-1830). Pangeran Natakusuma en zijn zoon Natadiningrat werden gevangen gezet wegens medeplichtigheid.

1811 De vorstenlanden werden in nieuwe verdragen gedwongen aanzienlijke gebieden af te staan. De VOC had voor de kustgebieden steeds pacht betaald wat voor de Javaanse vorstendommen een vaste bron van inkomsten had betekend. Omdat deze gebieden nu onder de Nederlandse soevereiniteit vielen, werden de betalingen afgeschaft.~~~ Uit India kwam een Engelse invasievloot met 10.000 man troepen. Daendels' opvolger, generaal J.W. Janssens (1762-1838), moest in september tegenover de Engelsen capituleren. Java kwam onder bestuur van luitenant-gouverneur Sir Thomas Stamford Raffles (1781-1826).Tijdens de Engelse verovering van Java liet sultan Badaruddin in Palembang het Nederlandse garnizoen uitmoorden.

1812 Jogyakarta negeerde het verdrag uit 1811 en kwam in opstand. Hamengkubuwono II nam zijn troon weer over van zijn zoon. Ook tegenover de Engelsen stelde de sultan zich vijandig op. In juni gaf Raffles opdracht tot een aanval op Jogyakarta. De kraton werd geplunderd, de sultan opnieuw afgezet en vervangen door zijn zoon Hamengkubuwono III. De inmiddels vrijgekomen prins Natakusuma, die de Engelsen had gesteund, kreeg een deel van het vorstendom als apenage en de naam Pangeran Paku Alam. Vanwege zijn vijandige houding verjoegen de Engelsen de sultan van Palembang van zijn hof en stelden zijn broer Ahmad Najamuddin aan in zijn plaats.

1813 Raffles voerde bestuurshervormingen door, liberaliseerde de markt en voerde met beperkt succes een landrentestelsel in. Dorpshoofden kregen land in

huur van de overheid en moesten van de opbrengst van de daarop geteelde produkten 2/5 aan landrente betalen.

1814 Een plan uit Surakarta om samen met ontevreden Indiase soldaten een aanval te doen op het Europese bestuur en op Jogyakarta werd voortijdig ontdekt. De Indiërs werden bestraft, de leider verbannen, maar Pakubuwono IV mocht blijven.~~~ Engelse militaire acties tegen de vorsten van Buleleng en Karangasem moesten een einde maken aan de slavenhandel op Bali. Buginese troepen uit Bone op Celebes (Sulawesi) deden een aanval op de Engelsen.

1815 Willem Frederik van Oranje-Nassau (1772-1843) werd koning Willem I van Nederland en België.~~~In de Minangkabau wilden de Padri's een striktere naleving van de islam afdwingen. De conflicten ontaardden in een burgeroorlog en bijna de hele koninklijke familie werd vermoord.~~~ De bevolking van Java bedroeg 4,5 miljoen.

1816 Weer vielen troepen uit Bone de Engelse stellingen aan op Celebes.~~~ Koning Willem I benoemde baron G.A.G.Ph. van der Capellen (1778-1848) tot de nieuwe gouverneur-generaal. Hij moest samen met de commissarissen-generaal C.Th. Elout (1767-1841) en A. Buyskes (1771-1838) het bestuur van de Engelsen overnemen en een nieuw koloniaal bewind opzetten.

1817 In Ambon kwamen rebellen in opstand tegen de teruggekeerde Nederlanders. Onder aanvoerderschap van Thomas Matulessy (?1783-1817), ook wel Pattimura genoemd, werd op Saparua het Nederlandse fort ingenomen. Met versterking vanuit Batavia werd het fort heroverd; Matulessy werd geëxecuteerd.~~~ Professor C.G.C. Reinwardt (1773-1854) werd benoemd tot directeur van Landbouw, Kunsten en Wetenschappen op Java. Hij legde een botanische tuin aan in Buitenzorg, "s'Lands Plantentuin' (Kebun Raya). Hij was ook verantwoordelijk voor inenting van de inheemse bevolking tegen pokken en voor de organisatie van de

medische dienst. 1818 Raffles bleef vanuit Benkulen invloed uitoefenen in

Palembang. Sultan Badaruddin nam zijn troon terug, Najamuddin werd naar Batavia verbannen.

1819 Raffles stichtte Singapore dat hij wilde uitbouwen tot een belangrijke vrijhaven.~~~ Een Nederlandse aanval op Palembang werd door sultan Badaruddin afgeslagen. De Nederlanders keerden terug in Padang (Noord-Sumatra).

1820 Onvrede onder de Javaanse bevolking leidde hier en daar tot rellen.~~~ Koning Willem I benoemde een Natuurkundige Commissie die het leven in de archipel moest gaan bestuderen.

1821 Met een expeditieleger van meer dan 4000 man wisten de Nederlanders Palembang te veroveren. De sultan werd verbannen naar Ternate. De oudste zoon van Najamuddin werd nu sultan, eveneens onder de naam Ahmad Najamuddin. De resterende leden van het vorstenhuis van Minangkabau vroegen de Nederlanders om steun bij hun strijd tegen de Padri's. In ruil droegen zij de soevereiniteit aan Nederland over. Met de eerste Nederlandse aanval begon de Padri Oorlog (1821-1838).~~~ De rijstoogst mislukte en op Java heerste cholera.

1822 Hamengkubuwono IV overleed en er deden geruchten de ronde als zou hij zijn vergiftigd.~~~ Een uitbarsting van de Merapi werd gezien als een slecht voorteken.

1823 Gouverneur-generaal van der Capellen schafte op Centraal-Java de verpachting van privé-land aan Europeanen af (Landhuurstelsel). De Javaanse adel verloor hiermee niet alleen een bron van inkomsten maar moest ook vooruitbetaalde pacht restitueren en compensatie betalen aan pachters die verbeteringen hadden aangebracht. De adel raakte hierdoor in ernstige financiële problemen. Palembang kwam onder Nederlands bestuur, de sultan kreeg een toelage.~~~ De Nederlanders leden een gevoelige nederlaag tegen de Padris bij Lintau.

1824 Verdrag van Londen (Eerste Sumatra-traktaat)met Engeland. De Nederlandse bezittingen in Voor-Indië kwamen aan Engeland. De invloedssferen in de Indische Archipel werden afgebakend: Engeland heerste in Malakka en op Singapore, Nederland op Sumatra. Benkulen werd aan Nederland overgedragen. De Engelse handel op Sumatra bleef vrij van restricties en Atjeh bleef onafhankelijk.~~~ Bij een bezoek aan Celebes drong Van der Capellen aan op hernieuwing van het Verdrag van Bongaja uit 1667 maar de koningin van Bone weigerde. Na het vertrek van de gouverneur-generaal veroverden Buginese troepen uit Bone door Nederland bestuurde gebieden en werden twee garnizoenen afgeslacht.~~~ In Nederland werd de Nederlandsche Handel Maatschappij opgericht. De prijs van koffie op de wereldmarkt daalde voortdurend.

1825 Prins Diponegoro kwam in opstand tegen de vernietiging van oude waarden en de overheersing door de Nederlanders en kreeg het grootste deel van de Javaanse adel en een aanzienlijk deel van de boerenbevolking achter zich.(Java Oorlog 1825-1830). Surakarta hield zich afzijdig en steunde het gouvernement, evenals de regenten in de kustgebieden van Noord-Java.~~~ Een militaire actie tegen Bone resulteerde in een Nederlandse overwinning.

1826 L.P.J. Burggraaf Du Bus de Gisignies (1780-1849) volgde Van Capellen op als gouverneur-generaal. Zijn voornaamste opdracht was de staat van de financiën te verbeteren.~~~Diponegoro en zijn onderbevelhebber Sentot gebruikten een guerilla-tactiek waartegen het koloniale leger aanvankelijk weinig kon uitrichten. Een deel van het leger was nog op Celebes vanwege de actie tegen Bone. De kansen keerden pas toen hulptroepen uit Surakarta en Madura en het legioen van Mangkunegara de gelederen hadden versterkt.~~~ Met theezaden uit Japan trachtte het gouvernement in de Preanger thee

te verbouwen. Door het ontbreken van de benodigde kennis was de theecultuur in de eerste jaren weinig succesvol.

1827 Het verbod op het Landhuurstelsel (1823) werd ingetrokken. Daarmee was een van de voornaamste oorzaken voor de klachten van de adel weggenomen.~~~ Dankzij de militaire tactiek van luitenant-generaal H. M. de Kock (1779-1845), het benteng-stelsel, waarbij kleine eenheden opereerden vanuit versterkte posten, bereikten de Nederlanders betere resultaten. Diponegoro werd meer en meer in het nauw gedreven. Cholera, malaria en dysenterie maakten veel slachtoffers aan beide kanten.

1828 De oorlog verliep nu duidelijk in het voordeel van de Nederlanders en hun bondgenoten. Uit vrees voor Engelse aanspraken op Nieuw Guinea werd aan de Tritonbaai Fort du Bus opgericht.

1829  In september gaven Diponegoro's oom Pangeran Mangkubumi en zijn legerleider Sentot zich over.

1830 Diponegoro werd gevangen genomen en verbannen naar Menado en later naar Makassar waar hij in 1855 stierf. In de oorlog waren 8000 Europeanen en 7000 Indische soldaten gesneuveld. Minstens 200.000 Javanen waren omgekomen en de bevolking van Jogyakarta was gehalveerd. Na het einde van de oorlog werden de grenzen van de Vorstenlanden gecorrigeerd. Een aantal gebieden werd tegen betaling door de Nederlanders overgenomen. Toen Pakubuwono VI protesteerde tegen de gebiedsvermindering werd ook hij verbannen.~~~ De Java Oorlog had de Nederlandse Staat veel geld gekost. De Indische baten bedroegen ruim 31 miljoen minder dan de uitgaven.

1831 Ter verbetering van de Indische rendementen voerde de nieuwe gouverneur Johannes Graaf van den Bosch (1780-1844) op Java het cultuurstelsel in. Hij had daarbij de steun van J.C. Baud (1789-1859), directeur Oost-Indische Bezittingen op het Ministerie van Koloniën. De bevolking moest een deel van de

dorpsgronden bebouwen met door het gouvernement aan te wijzen gewassen (koffie, suiker,indigo, tabak). Bij de koffie- en indigocultuur bewerkten de Javaanse planters het produkt zelf maar de suikercultuur kwam in handen van particuliere ondernemers via door het gouvernement afgegeven 'suikercontracten'. Ook de tabaks- en theecultures kenden contractanten. De Nederlandsche Handel Maatschappij verkocht de produkten en de opbrengst kwam aan de Nederlandse schatkist. Onder een Europese bestuursdienst werd het oude feodale bestuur hersteld. Onder leiding van de Javaanse adel, de Pamong Pradja, bepaalden de dorpshoofden welke gronden bebouwd werden en hoe de arbeid werd verdeeld. Daarvoor kregen zij een percentage van de opbrengst. Door het stelsel nam de druk op de bevolking toe, de hoeveelheid verplichte arbeid (herendiensten) werd zo groot dat de boeren soms geen tijd meer hadden hun eigen velden te bewerken.~~~ Ten aanzien van de buitengewesten (behalve Sumatra) werd een onthoudingspolitiek gevolgd en trad het leger uitsluitend op wanneer daar strategische belangen mee gediend waren.

1832 De Nederlanders zetten de sultan van Jailolo af en namen Halmahera in bezit.

1833 De Padri-oorlog escaleerde, rebellen vermoordden legereenheden bij Bonjol. Troepen van Sultan Muhammad Fakhruddin van Jambi waren bij hun strijd tegen piraten Palembang binnengedrongen. Palembang keerde zich nu tegen Jambi en de sultan vroeg de Nederlanders om hulp.

1834 In ruil voor hulp moest de sultan van Jambi de Nederlandse souvereiniteit erkennen.~~~De opbrengsten van het cultuurstelsel bedroegen bijna 6 miljoen gulden. Deze baten zouden in de komende jaren oplopen tot 45 miljoen in 1857.

1835 Vanwege het ongezonde klimaat en de grote sterfte onder de daar aanwezige militairen verlieten de Nederlanders fort Du Bus op Nieuw-Guinea.

1836 D.J. de Eerens (1781-1840) werd benoemd tot gouverneur-generaal.

1837 Het leger veroverde Bonjol op de Padri's. 1838 Als voogd van troonopvolger Sulaiman regeerde de

capabele Tuanku Ibrahim in Atjeh. Hij zou tot 1870 aan de macht blijven. Bone hernieuwde het verdrag van Bongaja, de vijandelijkheden werden gestaakt.~~~ Het leger behaalde de eindoverwinning op de Padri's bij Daludalu. Hun voornaamste leider, Tuanku Imam Bonjol, werd verbannen naar Menado waar hij in 1864 stierf.

1839 Op Bali werd een agentschap van de Nederlandsche Handel-Maatschappij gevestigd. Op die manier trachtte het gouvernement betrekkingen aan te knopen met de verschillende, onafhankelijke Balinese vorstendommen.~~~ Het Indische leger werd uitgebreid en werd het 'Koninklijk Nederlandsch Oost-Indische Leger'.

1840 C.S.W. Graaf van Hogendorp (1788-1856) nam het gouverneur-generaalschap tijdelijk waar.~~~ Door de uitvoering van het cultuurstelsel was de waarde van de totale uitvoer van Java naar Nederland gestegen van 11,3 miljoen gulden in 1830 naar 66,1 miljoen gulden.

1841 Mr. P. Merkus (1787-1844) werd de nieuwe gouverneur-generaal. ~~~De vorsten van Badung, Klungkung, Karangasem en Buleleng op Bali erkenden de Nederlandse soevereiniteit. Voor het binnenlands bestuur bleef hun autonomie gehandhaafd.

1842 Nederland breidde zijn vestigingen op de oostkust van Sumatra uit tot aan de grenzen van Atjeh. Kooplieden uit Singapore en Penang beklaagden zich bij de Engelsen over Nederlandse handelstarieven die tegen de afspraken in het Verdrag van Londen (1824) waren. Om de zaak niet op de spits te drijven werden alle posten ten noorden van Palembang opgeheven en de tarieven afgeschaft. In Jambi bleef een garnizoen aanwezig ter verdediging van Palembang.~~~ Om Indo-europeanen uit het bestuur

te weren stelde J.C. Baud, inmiddels minister van Koloniën, een opleiding aan de Academie van Delft verplicht voor de vervulling van hogere Indische bestuursfuncties. Daarop stuurde de Indische elite haar zonen naar Delft zodat de hogere bestuursfuncties voor Indo-europeanen toch toegankelijk bleven.

1843 De vorst van Lombok erkende de Nederlandse soevereiniteit.~~~ Hongersnood in Cheribon. Mensen trokken uit de Preanger en Cheribon weg naar gebieden waar het cultuurstelsel minder strikt werd gecontroleerd. Locale regenten en bestuursambtenaren moesten deze mensen zo mogelijk terugsturen.

1844 Jhr. J.C. Reijnst (1798-1871) nam, na het overlijden van Mr.P. Merkus, het gouverneur-generaalschap waar. De vorsten van Buleleng en Karangasem weigerden ratificatie van de verdragen.~~~ De Engelsen ontwikkelden een maandelijkse postdienst via een kortere verbinding door Middellandse- en Rode Zee en over de landengte van Suez naar India en het Verre Oosten. Post uit patria kon nu binnen acht à negen weken in Batavia zijn.

1845J.J. Rochussen werd benoemd tot gouverneur-generaal. Buleleng en Karangasem sloten een alliantie ter verovering van andere Balinese staten.~~~ Iets meer dan de helft van de Javaanse bevolking was nu ingeschakeld bij het cultuurstelsel (Vorstenlanden en Batavia uitgezonderd). Voor de gouvernementscultures was 6% van de Javaanse cultuurgrond in gebruik.

1846Nederlandse aanval op Buleleng en Karangasem. Dit soort strafexpedities diende niet tot territoriumuitbreiding maar moest de inheemse vorsten van de Nederlandse superioriteit overtuigen. Na afloop van een dergelijke expeditie en erkenning van de Nederlandse soevereiniteit, werden de troepen meestal weer teruggetrokken.

1847Militaire expeditie naar het eiland Nias op de westkust van Sumatra.

1848 Opnieuw deden legertroepen een aanval op Bali. Vanwege onverwacht grote tegenstand moesten ze terugtrekken. De overige Balinese vorsten steunden Buleleng en Karangasem in een militaire coalitie.~~~ In Batavia leidde dominee Wolter Robert Baron van Hoëvell (1812-1879) een demonstratie voor persvrijheid, openbaar onderwijs en vertegenwoordiging van Nederlands-Indië in de Staten Generaal. Na een officiële berisping van de regering moest hij Indië te verlaten.

1849Bij een derde aanval op Bali werden Buleleng en Noord-Bali onder controle gebracht. De vorst van Lombok nam Karangasem in bezit.~~~ In een pamflet keerde Baron van Hoëvell zich tegen het cultuurstelsel en de herendiensten.

1850 Met de aankoop van de laatste Portugese vestigingen kwam Flores onder Nederlands gezag.~~~ Het cultuurstelsel verstoorde de balans tussen voedselproductie en commerciële productie. Hongersnood op Centraal-Java was het gevolg.~~~ Missiegebieden van katholieken en protestanten werden door de overheid streng gescheiden gehouden. Protestantse zendelingen begonnen hun werk onder de Bataks van Noord-Sumatra.

1851Mr. A.J. Duymaer van Twist (1809-1887) werd benoemd tot gouverneur-generaal.~~~Ter exploitatie van de tinmijnen op Billiton werd de Billiton Maatschappij opgericht.~~~ In Surakarta kwam de eerste kweekschool voor de opleiding van inheemse onderwijzers voor de Javaanse scholen. Batavia kreeg de eerste Dokter Djawa-school waar inheemse leerlingen opgeleid werden om te kunnen worden ingeschakeld bij het vaccinatieprograma van de

overheid.

1852Een afgezant uit Atjeh bezocht de Franse keizer Napoleon III. Nederland vreesde voor buitenlandse invloeden in Atjeh, dat steeds machtiger en welvarender werd onder Tuanku Ibrahim die de locale vorsten in de pepergebieden tegen elkaar uitspeelde.~~~ Op Billiton ging de tinexploitatie van start.

1853Noord-Bali kwam onder Nederlands bestuur.~~~ De botanicus Karl Justus Hasskarl kreeg opdracht van het gouvernement in Peru kinaplanten te verzamelen. De kinateelt zou eind jaren tachtig in de Preanger ontwikkeld worden door theeplanter K.A.R. Bosscha.

1854Nieuw Regeringsreglement voor Indië bij wet vastgesteld. De liberale Baron van Hoëvell bracht in het parlement het debat op gang over de afschaffing van het cultuurstelsel. Daarop besloot de regering de uitbreiding van cultures stop te zetten, de cultuurprocenten te verlagen en de herendiensten te beperken.~~~ Terwijl de Nederlandse expansie op Noord-Sumatra was opgeschort, breidde Atjeh zijn invloed uit in Langkat, Deli en Serdang op de oostkust van Sumatra.

1855In Jogyakarta besteeg Hamengkubuwono VI de troon.~~~ Nederland breidde zijn invloed uit op Borneo (Kalimantan), dat meer economische waarde kreeg door de exploitatie van kolenmijnen.~~~ Militaire expeditie naar het eiland Nias.

1856C.F. Pahud de Mortanges (1803-1873) werd benoemd tot gouverneur-generaal. Eduard Douwes Dekker beschuldigde lokale regenten (bupati's) op West-Java van corruptie en werd ontslagen uit zijn gouvernementsbetrekking.~~~ Militaire expeditie naar Flores.~~~ Door de invoering van het

Drukpersreglement kon in Indië een kritische pers tot stand komen waarin bestuursmisbruik aan de kaak werden gesteld.

1857In Banjermasin (Borneo)greep het gouvernement in bij conflicten over de troonsbestijging van sultan Tamjid Illah hetgeen rebellie en uiteindelijk oorlog tot gevolg had. Met Atjeh werd een verdrag gesloten van handel, vrede en vriendschap. ~~~Er kwam een telegraafverbinding tussen Batavia en Buitenzorg.

1858

 

Pakubuwono VIII werd susuhunan van Surakarta. Als antwoord op de Atjeese expansie breidde Nederland zijn invloed op Sumatra uit. De nieuwe sultan van Jambi, Ratu Taha Saifuddin, weigerde een verdrag te tekenen en vluchtte het binnenland in met medeneming van de regalia (pusaka). Zijn opvolgers erkenden de Nederlandse soevereiniteit wèl maar de sultan bleef met zijn aanhangers het gouvernement bevechten tot zijn dood in 1904. Het sultanaat Siak op Oost-Sumatra kwam onder Nederlandse souvereiniteit, waarbij de grenzen van Siak zover noordelijk werden opgerekt dat de peperhavens erbinnen vielen. Deze havens behoorden tot het rechtsgebied van Atjeh en waren van belang voor de Engelsen. ~~~ Militaire expeditie tegen Bone dat zich verzette tegen het Nederlands gezag.

1859De Portugezen hielden vast aan hun bezit van Oost-Timor. De grenzen tussen Oost- en West-Timor werden vastgelegd.~~~ Pangeran Antasari leidde het rebellenleger van Banjermasin. Na hevige gevechten en het aanvoeren van versterkingen kreeg het Nederlands-Indische leger de overhand.~~~ Tot ergernis van de Engelsen en de Atjeeërs verhoogde het gouvernement de douanerechten in Siak.

1860Banjermasin kwam rechtstreeks onder Nederlands bestuur, de sultan werd verbannen naar Bogor.~~~

De Europese bevolking van Indië nam snel toe door het groeiend aantal militairen in koloniale dienst. Het Indische leger bestond nu uit 13.700 militairen op een totaal van ongeveer 42.800 Europeanen.~~~Multatuli (Eduard Douwes Dekker) publiceerde Max Havelaar, een boek dat de uitwassen van het cultuurstelsel en met name de 'hoofdenkwestie' tot onderwerp had. De dorpshoofden maakten misbruik van hun positie om de bevolking uit te buiten en de Nederlandse bestuursambtenaren verzuimden daar tegen op te treden.

1861 Mr. L.A.J.W. Baron Sloet van de Beele (1806-1890) werd benoemd tot gouverneur-generaal. In Surakarta kwam Pakubuwono IX op de troon.

1862 Nederland probeerde de kleine vorstendommen in het grensgebied tussen Atjeh en Siak (Deli, Asahan en Serdang)onder Nederlands gezag te brengen. Alleen de sultan van Deli erkende de Nederlandse souvereiniteit.~~~ Guerrilla-acties in Banjermasin duurden voort.~~~ Op Java gaf het gouvernement de theecultuur vrij. Daarmee begon de opkomst van de grote theeondernemingen in de Preanger. Er kwam een einde aan de verplichte pepercultuur.

1863

 

Engeland stuurde kanonneerboten naar Langkat en andere peperhavens op Sumatra.~~~Er kwam officieel een einde aan de slavernij in de koloniën. De Nederlandse regering gebruikte de Indische baten om voormalige slavenhouders in Suriname schadeloos te stellen.~~~ De liberale I.D. Fransen van de Putte (1822-1902) werd minister van Koloniën en wilde het cultuurstelsel afschaffen en Indië openen voor particulier kapitaal. Op Noord-Sumatra werd tabak aangeplant. Er kwam een eind aan de gedwongen kruidnagel- en muskaatnootcultuur.~~~Militaire expeditie naar Nias.

1864Nederland eiste de Mentawai eilanden, ten westen van Sumatra, op. De laatste sultan van Siak trad af.~~~ Op Java werd een proef gedaan met rubbercultuur.~~~ In april verscheen de eerste postzegel van Nederlands-Indië.

1865Het sultanaat Asahan in Noord-Sumatra kwam onder Nederlands bestuur, de sultan werd verbannen naar Riau.~~~In Rotterdam werd een zending van 189 balen Deli-tabak geveild. De tabak bleek van uitstekende kwaliteit en leverde een zeer hoge prijs op. De verplichte verbouwing van indigo en kaneel werd beëindigd.~~~ Het gouvernement contracteerde de Nederlands-Indische Stoomvaartmaatschappij (van origine Engels) om een netwerk van pakketdiensten op te zetten dat de belangrijkste havens op Java en Sumatra en in de buitengewesten met elkaar verbond.

1866 Mr. P. Mijer (1812-1881) werd benoemd tot gouverneur-generaal. Het eiland Sumba kwam onder Nederlands bestuur.~~~ De verplichte aanplant van tabak hield op.

1867Oprichting van Nederlands-Indisch Ministerie van Onderwijs. Aan het Willem III Gymnasium in Batavia kwam een speciale opleiding voor Indische ambtenaren. Het opleidingsmonopolie van de Delftse Academie werd opgeheven.~~~ Op Java werd de eerste spoorweg aangelegd.~~~ Bij een uitbarsting van de Merapi vielen 1000 doden.

1868 Het gouvernement haalde de teugels aan in Benkulen.

1869De opening van het Suezkanaal - Verdi componeerde speciaal voor deze gelegenheid de opera Aïda - en de ontwikkeling van de stoomscheepvaart bekortte de reis van Europa naar Indië tot vijf weken. De route naar Nederlands-Indië werd verlegd van Straat Sunda

naar Straat Malakka en liep nu langs de kust van Atjeh, dat militair-strategisch belangrijker werd. Het toegenomen scheepvaartverkeer maakte de vanouds gebruikelijke piraterij aantrekkelijker voor zeerovers die vanuit Atjeh opereerden.~~~ De tabaksdeskundige J. Nienhuys (1836-1927) richtte met een aantal vennoten de Deli Maatschappij op.

1870De Minahassa kwam onder Nederlands bestuur. In Atjeh kwam sultan Mahmud Syah aan de macht.~~~ Het cultuurstelsel werd officieel afgeschaft. De Agrarische wet en de Suikerwet zorgden voor een afbouw van de koffie- en suikercultuur en verhuur van land aan particuliere ondernemers. Daarmee kwam een eind aan het feodaal-agrarische systeem waarin de Pamong Pradja een centrale economische rol had gespeeld.~~~ Via het Suezkanaal ging de Stoomvaart Maatschappij Nederland een regelmatige scheepvaartverbinding met Nederland onderhouden.~~~ Op Bali werkte, in opdracht van het Nederlandsch Bijbelgenootschap, de taalgeleerde H. Neubronner van der Tuuk (*1824) aan een Balinees woordenboek. Eerder stelde hij in de Bataklanden van Sumatra een Bataks woordenboek samen.

1871Engeland hield niet langer vast aan een onafhankelijk Atjeh. In november sloten Nederland en Engeland het Verdrag van Sumatra (Tweede Sumatra-traktaat) waarbij een uitruil van koloniën plaatsvond en Nederland de vrije hand kreeg op Sumatra. Beide landen kregen handelsrechten in Atjeh.~~~ Op Java kwam een telegraafverbinding tot stand met Australië.~~~Op Bali heerste een pokkenepidemie die 18.000 slachtoffers eiste.

1872Mr. J. Loudon (1824-1900) benoemd tot gouverneur-generaal. Ten noorden van de Minangkabau raakte het leger in oorlog met primitieve Batakstammen.~~~ Er werd een begin gemaakt met

de aanleg van de haven van Tanjong Priok.

1873Atjeh trachtte de Verenigde Staten vergeefs te bewegen tot een verdrag. Voor Nederland was dit reden te interveniëren ter bescherming van haar belangen in de archipel. In maart werd de hoofdstad Kotaradja gebombardeerd en was de Atjeh Oorlog (1873-1903) een feit. In april werd een invasie van 3000 man troepen door de Atjeeërs tot de terugtocht gedwongen, waarbij de militaire bevelhebber sneuvelde. (Het Indische leger bestond uit niet meer dan 28.500 officieren en manschappen, waarvan 47% Europeaan was.) Sultan Mahmud Syah zocht vergeefs hulp bij Turkije, Engeland, de Verenigde Staten en Frankrijk. In november volgde een nieuwe invasie en kon het leger zijn positie handhaven. Cholera en andere ziekten maakten veel slachtoffers onder de strijdende partijen.~~~ Theeplanten uit China leverden een teleurstellend resultaat op. Assam theeplanten uit India moesten een betere opbrengst gaan geven.~~~ Oprichting van het Nederlands Aardrijkskundig Genootschap dat expedities ging uitvoeren in onbekende delen van de buitengewesten. Een spoorweg die Semerang met Surakarta en Jogyakarta verbond kwam na lange tijd gereed evenals een spoorweg tussen Batavia en Buitenzorg. Beide projecten waren de vrucht van particulier initiatief.

1874Een grootscheepse bestuursreorganisatie paste in de tendens naar centralisatie. Kern van dit systeem werd het kabinet van de gouverneur-generaal, de Algemene Secretarie. De Raad van Indië verloor aan invloed.~~~ Een tweede expeditie onder generaal J. van Swieten (1807-1888) veroverde de kraton van Kotaradja waarop de Atjeeërs zich terugtrokken in de heuvels. Nederland dacht dat de oorlog hiermee was afgelopen, annexeerde Atjeh en schafte het sultanaat af. Atjeh weigerde zich over te geven en ging over tot

een guerrilla-oorlog die vele jaren zou duren. Nadat sultan Mahmud Syah aan cholera was gestorven, benoemden de Atjeeërs een kleinzoon van Tuanki Ibrahim tot sultan Ibrahim Mansur Syah.

1875Mr. J.W. van Lansberge (1830-1905) werd benoemd tot gouverneur-generaal.~~~ De Rotterdamsche Lloyd opende een scheepvaartverbinding met Indië. Er kwam een spoorweg van Surabaya naar Malang.

1876 Opstand in Halmahera onder Baba Hassan.

1877Hamengkubuwono VII besteeg de troon van Jogyakarta.~~~ Pieter Brooshooft (1845-1921)werd hoofdredacteur van het Semarangse dagblad De Locomotief.

1878 Militaire expeditie onder generaal K. van der Heyden (1826-1900) tegen Samalangan op Atjeh.Teuku Di Tiro (1836-1891), een islamitische ulama, leidde de Atjeese guerilla.

1879 In Japara werd Raden Ajeng Kartini (1879-1904) geboren. Zij was de dochter van de regent van Japara en zette zich in voor educatie van de Javaanse bevolking en in het bijzonder voor de emancipatie van de vrouw.

1880Wetsherzieningen gaven het Nederlands bestuur meer macht en maakten een einde aan de feodale rechten en privileges van de adel. Inheemse contractarbeiders, werkzaam op de plantages in de Vorstenlanden en op Sumatra (Deli Maatschappij), werden door hun bazen uitgebuit. Hun positie werd nog meer verzwakt door de 'Koelie Ordonnantie' die planters het recht gaf koelies die zich niet aan hun contract hielden te bestraffen.~~~ De Europese bevolkingsgroep was toegenomen tot 56.600 personen.

1881 F. 's-Jacob (1822-1901) werd benoemd tot gouverneur-generaal. In de Minahassa kwamen de

locale hoofden in dienst van het gouvernement.

1882Karangasem en Gianyar op Noord-Bali kwamen onder direct Nederlands bestuur. Bali en Lombok vormden samen één residentschap. Ook de Aru en Tanimbar eilanden kwamen onder Nederlands bestuur.~~~ Militaire expeditie naar Ceram.~~~ Op Borneo werd olie gevonden bij Kutai.~~~ In de grote steden op Java begon de overheid met het aanleggen van gasverlichting, electriciteit en telefoon.~~~ De persoonlijke diensten aan de Pamong Pradja, de zogenaamde pantjendiensten, werden afgeschaft.

1883Batakkoning Si Singamangaraja werd verbannen uit zijn land.~~~ De Delische tabaksplanter A.J. Zijlker kreeg toestemming van de sultan van Langkat om op Noord-Sumatra olieproefboringen te doen~~~. Op Java en Sumatra werd het spoorwegnet uitgebreid.~~~ Bij een uitbarsting van de Krakatau kwamen in Java en de Lampungs circa 36.000 mensen om.

1884

 

O. van Rees (1823-1892) werd benoemd tot gouverneur-generaal. Deli kwam onder Nederlands bestuur.~~~ De dalende suikerprijs leidde tot een ernstige economische crisis. Suikerplanters konden hun financiële verplichtingen niet nakomen en sleepten de banken in hun ondergang mee.~~~De oorlog in Atjeh verhevigde. Het leger bouwde een geconcentreerde linie van 16 forten dicht rond Kotaradja om de guerrilla's uit het binnenland tegen te houden.~~~ Telegraaf-, telefoon- en postdiensten werden door het gouvernement gebundeld in de PTT.

1885 Madura kwam onder Nederlands bestuur. ~~~ Op Sumatra vond het eerste wetenschappelijke onderzoek naar de aanwezigheid van olie plaats.

1886 In Tjilatjap, Padang en Belawan (Deli) werden havenprojecten opgestart.

1887 De sultans van Madura fungeerden nog slechts als regent.~~~ Door de economische crisis en de kosten van de oorlog kwam er een einde aan de stroom Indische baten.

1888Mr. C.H. Pijnacker Hordijk (1847-1908) werd gouverneur-generaal. Noord Borneo (Serawak) werd een Brits protectoraat.~~~De Nederlandse resident van Surakarta nam het financieel beheer over van de Mangkunegara. Uit Venezuela werden cacaoplanten geïmporteerd die, gekruist met een andere variëteit, goed aansloegen waarna aanplant op grote schaal mogelijk werd.~~~ De journalist Pieter Brooshooft stuurde een open brief aan 12 vooraanstaande Nederlanders waarin hij wees op de heilloze gevolgen van het liberale bestuur voor de inheemse bevolking. Brooshooft maakte deel uit van een groep idealisten die de 'ethische koers' volgde en de regering op haar verantwoordelijkheid wees om in ruil voor alle rijkdommen uit Indië het welzijn van de inheemse bevolking te bevorderen en te zorgen voor goed onderwijs. Aardbeving op Bali.

1889De socialist Domela Nieuwenhuys (1846-1919) pleitte ervoor aan Indië een bedrag van 850 miljoen gulden terug te geven. Voorts stelde hij een beleid voor dat zo snel mogelijk tot onafhankelijkheid zou leiden.~~~ Op Noord-Celebes werd goud gevonden. Het gouvernement reageerde hierop met het instellen van direct bestuur in Gorontalo en het sluiten van economische verdragen met lokale vorsten.

1890 A.J. Zijlker richtte de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot Exploitatie van Petroleumbronnen in Nederlands-Indië op (Koninklijke Olie, later Shell).~~~ Militaire expeditie naar Flores ter bescherming van een onderzoek naar tinwinning.

1891De eerste contractarbeiders uit Java vertrokken naar Suriname.~~~ Na beëindiging van de overeenkomst met de Engelse NISM ging de nieuwopgerichte

Koninklijke Pakketvaart Maatschappij (KPM) passagiers en goederen vervoeren in de archipel. In samenwerking met het gouvernement zette de KPM haar schepen tevens in voor troepenvervoer.

1892 Nederland vestigde zich opnieuw in westelijk Nieuw-Guinea.~~~ De 'Koninklijke' kreeg haar eerste olieput in bedrijf op de grens van Langkat en Atjeh.

1893Jhr. C.H.A. van der Wijck (1840-1914) werd benoemd tot gouverneur-generaal. In Surakarta kwam Pakubuwono X op de troon.~~~ De haven van Tanjong Priok werd operationeel.

1894Op Lombok rebelleerden de Sasaks tegen hun Balinese vorst en riepen daarbij hulp in van het gouvernement. In maart landde een expeditieleger op Lombok. Tijdens onderhandelingen met de vorst van Lombok deden dissidente Balinese edelllieden een verrassingsaanval op de Nederlandse militairen die uitmondde in een slachting met 97 doden en 272 gewonden. Een vergeldingsactie van het leger bracht op Lombok grote verwoestingen aan en kostte de Balinese adel het leven. Bij de verovering van de kraton werd een grote schat aan goud en zilver buitgemaakt en een aantal oude handschriften. De Lombok-schat werd in 1975 grotendeels aan Indonesië teruggegeven. Aan de oorlog met de Bataks op Noord-Sumatra kwam een einde.~~~ Het gouvernement vestigde een opium-monopolie om de opiumhandel te beheersen.

1895 Portugees Timor werd niet langer bestuurd vanuit Macao maar kreeg zijn eigen bestuur.

1896Koning Chulalongkorn van Thailand bracht een bezoek aan Nederlands Indië.~~~ Het korps mariniers deed een aanval op de guerrilla's in Atjeh.

1897Na het opdrogen van de oliebronnen in Langkat, vond de Koninklijke rijke olievoorraden in Perlak (Atjeh). Hierdoor kreeg de verdere bezetting van Atjeh hoge prioriteit. In Indië waren nu 16 Nederlandse petroleummaatschappijen actief, acht op Java, zeven

op Sumatra en een op Borneo.

1898Generaal J.B. van Heutz (1851-1924) werd tot gouverneur van Atjeh benoemd. Zijn adviseur C. Snouck Hurgronje (1857-1936) ontwierp de 'Korte Verklaring', een verdrag waarin de inlandse vorsten de Nederlandse soevereiniteit erkenden en beloofden alle regels en bevelen van het gouvernement na te komen. Dit verdrag kwam in de plaats van alle eerdere verdragen met inlandse vorsten.

1899

 

W. Rooseboom (1843-1920) werd gouverneur-generaal. De liberale politicus C.T. van Deventer (1857-1915) publiceerde in De Gids het artikel 'Een Ereschuld', waarin hij pleitte voor teruggave van de Indische baten in de vorm van ontwikkelingshulp. Dit artikel werd het begin van de 'ethische politiek'.~~~Generaal van Heutz richtte twee detachementen op die uitgerust werden voor contraguerrilla in Atjeh.~~~ De KPM kreeg het scheepvaartmonopolie in de hele archipel.~~~In Jombang op Oost-Java werd een islamitische school gesticht.

1900 De vorst van Gianyar op Bali onderwierp zich aan het Nederlandse oppergezag.~~~ In Bandung, Magelang en Probolinggo kwamen opleidingsscholen voor inlandse ambtenaren (OSVIA's). De opleiding duurde vijf jaar en stond open voor iedere Indonesier met Europese lagere school. De Dr. Djawaschool in Batavia werd de School tot Opleiding van Indische Artsen (STOVIA).~~~ De bevolking van Java bedroeg 28,3 miljoen. De Europese bevolkingsgroep telde ongeveer 91.000 personen, waarvan 15.000 militairen.

1901 In de troonrede kondigde koningin Wilhelmina een nieuw Indisch beleid aan,

de zogenaamde Ethische Politiek. Deze politiek moest leiden tot:een bestuur dat het belang van Indië en zijn inheemse bevolking vooropstelde en tot zelfstandigheid in de toekomst. In Jambi heerste onrust vanwege een opvolgingskwestie, waarop de Nederlandse resident van Palembang tijdelijk het bestuur overnam.~~~ Ondanks de afschaffing van het cultuurstelsel drukten de zwaarste lasten nog steeds op de inheemse bevolking, de Europeanen in Indië brachten slechts 20% van de belastingen op. Kostbaar waren de militaire expedities naar de buitengewesten. De onthoudingspolitiek had plaatsgemaakt voor een beleid van expansie. De Indische baten bleven achter bij de kosten die de Nederlandse staat maakte. Na 1900 kwamen de winsten uit Indië vooral ten goede aan particuliere ondernemingen. De Koninklijke breidde haar activiteiten uit naar Borneo.~~~ Op de Mentawai eilanden ten westen van Sumatra werd een garnizoen gestationeerd.

1902 Minister van Koloniën A.F.W. Idenburg (1861-1935) moest uitvoering gaan geven aan de ethische politiek. Het laisser faire was afgelopen, er moest nu een actief economisch en welvaartsbeleid van de grond komen. Onderwijs, infrastructuur en landbouw (irrigatieprojecten) stonden hoog op de politieke agenda. Transmigratie naar de buitengewesten moest de bevolkingsdruk op Java verlichten.~~~ Om redenen van godsdienstvrijheid werd de eerder aan restricties gebonden islamitische

pelgrimstocht naar Mekka (haji) vrijgegeven.

1903 De sultan van Atjeh gaf zich over maar bleef heimelijk contact houden met de guerrilla's. De Atjeh Oorlog had 60.000 Atjeeërs het leven gekost en aan Nederlandse kant het leven van 12.000 militairen, waarvan er 2.000 sneuvelden en 10.000 stierven aan besmettelijke ziekten. Daarnaast kwamen er gedurende de oorlog in Atjeh 25.000 dwangarbeiders om.~~~ Een klein aantal inheemsen kreeg onder de Decentralisatiewet zitting in lokale en provinciale besturen.~~~ Nederlands Indië kreeg een eigen begroting.

1904 J.B. van Heutz (1851-1924) werd benoemd tot gouverneur-generaal. Een militaire expeditie bracht het land van de Bataks onder controle. Kapitein G.C.E. van Daalen (1863-1930) doodde bij een militaire expeditie in de bovenlanden van Atjeh 3000 dorpelingen, waaronder meer dan 1000 vrouwen en kinderen.~~~ Nederland financierde ontwikkelingsprogramma's voor Nederlands Indië.

1905 Militaire expedities naar Borneo en Celebes. De koning van Bone werd afgezet, een opstand op Ceram bedwongen. Het Atjees verzet vroeg bij de Japanse consul in Singapore om hulp.~~~ Batavia en Bandung kregen gemeenteraden. Er kwam een vakbond voor spoorwegpersoneel. Het gouvernement financierde de transmigratie van Javaanse boeren naar de Lampungs. Een departement van Landbouw bepaalde de nieuwe

landbouwpolitiek. Het landbouwareaal moest worden uitgebreid en de productie verbeterd. Daartoe moest kredietverlening aan de boeren in gang worden gezet.

1906 Nederlandse opmars op Bali, de marine bombardeerde Denpasar, de vorst van Badung verkoos de massale dood van zijn familie en hofhouding (puputan) boven onderwerping. Sumba kwam onder Nederlands gezag.~~~ Op Sumatra werden nieuwe rubbercultures opgezet.

1907 Het leger bedwong een opstand in Flores. In Jambi was de rust hersteld. Batakkoning Sisingamangaraja XII sneuvelde tijdens een opstand tegen het gouvernement. Politietroepen grepen in bij een stammenoorlog op de Tanimbar eilanden.~~~ Koninklijke Olie fuseerde met de Shell Transport and Trading Company tot Koninklijke Nederlandse Shell.~~~ Het gouvernement stimuleerde de oprichting van dessascholen waar kinderen leerden lezen en schrijven in hun eigen taal.

1908 Klungkung (Bali) kwam in opstand, de adel pleegde puputan. Butung kwam onder direct bestuur. Op Sumbawa onstonden lokale conflicten waarop het bestuur de teugels aantrok. Een opstandje in de Minangkabau werd snel onderdrukt.~~~ Geïnspireerd door Dr. Wahidin Sudirohusodo werd in mei in Batavia de Budi Utomo (Het schone streven) opgericht door studenten van STOVIA,OSVIA, kweekschool en landbouwschool. Op het eerste congres in oktober in Jogyakarta formuleerde de beweging haar doelstelling: 'het

bevorderen van de samenwerking in de harmonieuze ontwikkeling van het land en de volkeren van Java en Madura'. Aandachtsgebieden waren: educatie in de breedste zin van het woord, verbetering van landbouw, veeteelt en handel, ontwikkeling van technologie en industrie en behoud van de traditionele vormen van volkskunst. In de afdeling Jogyakarta waren leden van het vorstenhuis van Paku Alam actief. Met Budi Utomo begon de politieke organisatie van Nederlands-Indië. Indische studenten in Nederland sloten zich aaneen in de Indische Vereeniging.~~~ Nederlands-Indië kreeg inkomstenbelasting.~~~ De vakbond voor spoorwegpersoneel ging op in de radicalere Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel in Nederlands-Indië met het hoofdkantoor in Semarang. Onder invloed van politieke en sociale veranderingen in China kwam onder de Chinese bevolkingsgroep een emancipatiebeweging op gang die eigen Chinese scholen opzette en Chinese handelsverenigingen oprichtte. Restricties die tot voor kort voor de Chinese bevolkingsgroep golden, werden opgeheven, In 1908 kwam er een speciale Hollands-Chinese school.

1909 A.W.F.Idenburg (1861-1935) werd gouverneur-generaal.~~~ De Budi Utomo kreeg erkenning als rechtspersoon en zou zich ontwikkelen tot een door de Javaanse bestuurders uit Jogyakarta gedomineerde, conservatieve beweging tot behoud van de Javaanse cultuur, wars van enige vorm van radicalisme.

1910 In Batavia, Semarang en Surabaya

kwamen scholen voor beroepsonderwijs. 1911 Aan het feodaal systeem en het

Landhuurstelsel in de vorstenlanden kwam een einde.~~~ Soewardi Soerjaningrat, afkomstig uit het huis van Paku Alam, en Tjipto Mangoekoesoemo, een dokter-djawa, vonden de Budi Utomo te gematigd en richtten samen met de journalist E.F.E. Douwes Dekker (1879-1950), een verre neef van Multatuli, de Indische Partij op met tamelijk radicale opvattingen over de zelfstandigheid van Nederlands-Indië. Hadji Samanhoedi was oprichter van de islamitische partij Sarekat Dagang Islamiyah, die ijverde voor de verspreiding van de islam en bescherming van de inheemse handel tegen concurrentie van Chinese handelaren. Ambtenaren verenigden zich in de Vereniging van Ambtenaren bij het (Europese) Binnenlands Bestuur.~~~Op Java brak een epidemie uit van builenpest die tot in 1913 tienduizenden slachtoffers maakte.~~~De brieven die Raden Ajeng Kartini (1879-1904) schreef aan medestanders van de ethische politiek in Nederland, werden gepubliceerd onder de titel Door Duisternis tot Licht.

1912 De Sarekat Dagang Islamiyah wijzigde haar naam in Sarekat Islam en kwam onder leiding van Umar Sayed Tjokroaminoto (1882-1934). In Jogyakarta richtte Achmad Dahlan (1868-1923) de islamitische hervormingsbeweging Muhammadiyah op, die scholen vestigde waar naast westers onderwijs de islam werd onderwezen.~~~ Herhaalde militaire expeditie naar de Tanimbar eilanden.

1913 De Sarekat Islam werd wettelijk erkend en hield haar eerste congres. De Indische Partij werd verboden en haar leiders werden het land uitgezet.~~~ Het Nederlandse Kartini Fonds steunde de vrouweneducatie op Java. Hoesein Djajadiningrat (*1886) was de eerste Indonesiër die promoveerde aan de Leidse universiteit.

1914 De eerste Wereldoorlog in Europa (1914-1918) bemoeilijkte de contacten met Nederland. Dit stimuleerde de behoefte aan autonomie. Budi Utomo voerde vergeefs actie voor de oprichting van een inheemse militie (actie Indië Weerbaar).J.F.M. Sneevliet (1883-1942) stichtte de Indisch Sociaal Democratische Vereniging (ISDV) op marxistische grondslag die de basis zou vormen voor de latere communistische partij PKI. ~~~Hollands-Indische Scholen (HIS) moesten aansluiting geven op het middelbaar onderwijs.

1915 In aansluiting op het dessa-onderwijs kwamen er Indische vervolgscholen. In Padangpanjan opende de Muhammadiyah een school voor meisjes.

1916 Mr. J.P. Graaf van Limburg Stirum (1873-1948) werd benoemd tot gouverneur-generaal. Onder druk van Indische partijen als Budi Utomo en Sarekat Islam besloot het Nederlands parlement tot de oprichting van een Indische Volksraad. Als reactie op het opkomend nationalisme verenigden ook de Nederlanders zich in politieke partijen als bijvoorbeeld de Nederlandsch-Indische Vrijzinnige Bond en de Christelijk Ethische Partij.

1917 De Sarekat Islam werd radicaler door

samenwerking met leden van de ISDV. De SI-afdeling in Semarang stond onder invloed van de radicale vakbondsleider Semaoen (*1899). Op het partijcongres voerden de radicalen de boventoon en weigerde Tjokroaminoto in te grijpen uit angst voor interne verdeeldheid. Een aantal linkse activisten richtte op West-Java een revolutionaire afdeling op die als 'Afdeling B' of 'Sarekat Islam B' opereerde.~~~ De oorlog was funest voor de handel met Europa. Japan en de Verenigde Staten vormden nieuwe afzetgebieden voor Indische produkten. Surabaya kreeg moderne havenfaciliteiten.

1918 De Volksraad kwam voor het eerst bijeen. De Raad bestond uit een voorzitter (door de Kroon benoemd) en 19 gekozen (uit gewestelijke en gemeenteraden) en 19 door de gouverneur-generaal benoemde leden. Vier leden kwamen uit de Budi Utomoen een uit de Sarakat Islam. Slechts 39% van de leden was inheems. De Raad had alleen adviserende bevoegdheden. Naar aanleiding van geruchten over een mogelijke staatsgreep in Nederland (Troelstra) beloofde gouverneur-generaal Van Limburg Stirum de Volksraad in de nabije toekomst meer bevoegdheden te verlenen (November Verklaring). J.F.M. Sneevliet werd het land uitgezet vanwege communistische activiteiten. Indische Katholieke Partij opgericht.~~~ Pokkenepidemie op Java, Sumatra en Borneo.

1919 Op West-Java leidde een schietincident tot de ontdekking van de geheime 'Afdeling B' van de SI. Leider Sosrokardono werd

samen met een aantal leden van de ISDV gearresteerd. De nieuwe Nederlands-Indische Politiek-Economische Bond verzette zich tegen 'de bedreiging van het revolutionair streven'.~~~ Met de eerste vlucht naar Indië opende de KLM een reguliere verbinding tussen Amsterdam en Batavia.

1920 De ISDV werd de Indonesische Communistische Partij PKI. In december sloot de PKI zich aan bij de Komintern. In haar propaganda maakte de PKI gebruik van helden uit de Java oorlog als Diponegoro en Sentot. In de regio Surakarta predikte Hadji Misbach een islamitische variant van het communisme die door moderne moslimleiders werd afgewezen.~~~ In Bandung kwam een Technische Hogeschool.

1921 Mr. D. Fock (1858-1941) werd gouverneur-generaal. Hamengkubuwono VIII werd sultan van Jogyakarta.~~~ Op het congres van de Sarekat Islam werd bepaald dat leden van de SI niet tegelijkertijd lid mochten zijn van een andere politieke partij. Daarmee werden PKI-leden uit de partij gestoten en kwam er een eind aan de samenwerking. Als gevolg splitsten diverse takken van de SI zich op in 'rode' en 'witte' afdelingen. Semaoen vertrok naar de Sovjet Unie. Tjokroaminoto werd gearresteerd wegens meineed in de rechtszaak tegen leden van 'Afdeling B'.

1922 Bij grondwetswijziging werd de Volksraad wel medewetgevend maar nog geen volwaardig parlement. Voor de Indische begroting bleef het Nederlandse parlement verantwoordelijk. De wet op de

bestuurshervorming moest Indië opdelen in regio's met een eigen bestuur.~~~ Vanuit de Indische Vereeniging ontstond de Perhimpunan Mahasiswa Indonesia, een vereniging van in Nederland studerende Indische jongeren met een radicaal politiek karakter. Tot de leden behoorden Mohammed Hatta (1902-1980), Sutan Sjahrir (1909-1966), Ali Sastroamidjojo (1903-1975) en Sukiman Wirjosandjojo, die later allen een prominente plaats zouden innemen in het onafhankelijke Indonesië. Het verenigingsblad Indonesia Merdeka (Indonesië Vrij) werd ook clandestien in Indië verspreid. ~~~ Ki Hadjar Dewantoro (vroeger Soewardi Soerjaningrat) stichtte de eerste onafhankelijke Taman Siswa-school in Jogyakarta. Op deze scholen werd modern Europees onderwijs gecombineerd met Javaanse tradities.

1923 Op het partijcongres reorganiseerdeTjokroaminoto de SI tot de gematigde Partai Sarekat Islam. De 'rode' afdelingen werden verenigd in de Sarekat Rakyat en de splitsing was een feit.~~~ De Muhammadiyah was zeer succesvol op onderwijsterrein, hun 55 scholen telden 4.000 leerlingen en kregen subsidie van het gouvernement. Ook op het gebied van gezondheids-, wezen- en armenzorg was de beweging actief.

1924 De PKI verkeerde in een identiteitscrisis, had veel aanhang verloren in competitie met de Sarekat Rakyat en werd militant. Het geweld nam toe met het ontstaan van de sarekat hijau, bendes van criminelen, politie en godsdienstleraren die, aangemoedigd door het gouvernement, in

de Preanger de communisten bestreden.~~~ Batavia kreeg een juristenopleiding (Rechtshoogeschool).

1925 Een stakingsoproep van de PKI had geen succes, de politie arresteerde een aantal PKI-leiders.In Utrecht kwam een nieuwe, meer behoudende opleiding voor Indische ambtenaren van de grond ('Oliefaculteit' gesponsord door het bedrijfsleven). De ambtenaren afkomstig van de bestaande Leidse opleiding zouden te ethisch denken en te snel meegaan in het onafhankelijkheidsstreven.~~~ Hadji Rasul (1879-1945), sinds 1906 actief betrokken bij de modernisatie van het islamitisch onderwijs in de Minangkabau, bracht de Muhammadiyah naar West-Sumatra, waar zich een krachtige emancipat iebeweging ging ontwikkelen. Tijdens zijn laatste studiejaar aan de Technische Hogeschool in Bandung richtte Achmed Sukarno (1901-1970) de Algemeene Studieclub op die de onafhankelijkheid van Indonesië tot politiek doel maakte.

1926 De PKI besloot tot een opstand die door de politie grotendeels werd verhinderd. Jhr.Mr. A.C.D. de Graeff (1872-1957) werd de nieuwe gouverneur-generaal.~~~ Als reactie op de modernistische stroming in het islamitisch onderwijs stichtte Kyai Haji Asjari (1871-1947) in Jombang op Oost-Java de Nahdatul Ulama, een organisatie voor orthodox islamitisch onderwijs, armenzorg en economische steun.

1927 Het aantal leden van de Volksraad werd uitgebreid tot 60. De helft daarvan moest inheems zijn en vijf leden moesten komen uit de groep 'vreemde

oosterlingen'(Chinezen, Arabieren). Een PKI-opstand op Sumatra werd neergeslagen. De partij werd verboden, 13.000 mensen werden gearresteerd, 4500 in hechtenis genomen en 1308 werden er naar gevangenkamp Boven Digoel op Nieuw Guinea verbannen.~~~Vanuit de Algemeene Studieclub werd een nieuwe politieke partij opgericht (Perserikatan Nasional Indonesia/ PNI) met Sukarno als voorzitter. De partij wilde op eigen kracht (non-coöperatie beginsel) en door organisatie van de Indonesische bevolking de onafhankelijkheid van Indonesië bewerkstelligen, was niet gebonden aan enige vorm van religie en niet toegankelijk voor leden van andere etnische groepen. In september ontstond een overkoepelende nationalistische organisatie waarin naast de PNI onder andere de Partai Sarekat Islam en Budi Utomo waren vertegenwoordigd, de Permufakatan Perhimpunan-perhimpunan Politik Kebangsaan Indonesia (PPKI). In december werden Mohammed Hatta, Ali Sastroamidjojo en andere leden van de PPKI gearresteerd wegens het aanzetten tot gewapend verzet tegen het Nederlands bewind in Indonesië.~~~ De STOVIA werd Geneeskundige Hoogeschool.

1928 De leden van de Perhimpunan Indonesia werden na vijf maanden hechtenis vrijgesproken. Tijdens zijn verdediging hield Hatta een vurig pleidooi voor zelfstandigheid van Indonesië. De nieuwe nationalistische partij van Sukarno wijzigde haar naam in Partai Nasional

Indonesia (PNI). Op een jongerencongres in Batavia sprak men zich uit voor drie idealen: één vaderland, één natie, één taal: het Bahasa Indonesia (Maleis). Het moderne Indonesische nationalisme stelde de gemeenschappelijke eenheid boven religieuze en regionale identiteit . Indonesia Raya (Groot Indonesië) werd het toekomstige volkslied dat aan het eind van elke bijeenkomst werd gezongen. Sukarno bleek een charismatisch leider en trok veel nieuwe leden aan.

1929 

Na aanvankelijke tolerantie trad het gouvernement op tegen de PNI. Sukarno en zes andere leiders werden gearresteerd, vier werden in staat van beschuldiging gesteld wegens het aanzetten tot onlusten.

1930 In zijn strafproces voor de Landraad in Bandung sprak Sukarno een twee dagen durende verdedigingsrede uit waarin hij het koloniale verleden hekelde en de verwachting uitsprak dat zijn volk eens vrij zou zijn. Als gevaar voor de publieke orde werd hij tot vier jaar gevangenisstraf veroordeeld. De PNI schortte haar activiteiten op. In de Volksraad vormde Mohammed H. Thamrin (1894-1941)een nationale fractie die ijverde voor autonomie in samenwerking met Nederland.~~~ Ook Nederlands-Indië ondervond de gevolgen van de economische wereldcrisis. De opbrengsten van de belangrijkste exportgewassen daalden tot een vierde vanwege prijsdalingen op de wereldmarkt.

1931 Voor zijn vertrek stelde gouverneur-

generaal de Graeff Sukarno in vrijheid. Zijn opvolger,Jhr.Mr. B.C. de Jonge (1875-1958), voerde een harde onderdrukkingspolitiek tegen de nationalistische bewegingen. De PNI werd opgeheven en voortgezet als Partai Indonesia (Partindo) met dezelfde doelstellingen. De uit Nederland teruggekeerde Sutan Sjahrir richtte in december de rivaliserende Pendidikan Nasional Indonesia op die PNI-Baru (Nieuwe PNI) werd genoemd. In tegenstelling tot Sukarno's tactiek die zelf via agitatie de volksmassa's in beweging wilde brengen, koos Sjahrir voor marxistische kadervorming zodat de partij niet afhankelijk zou zijn van één persoon.~~~ De suikerindustrie op Java stortte volledig in, veel fabrieken moesten hun deuren sluiten en het personeel ontslaan.

1932 Sukarno's deelname aan Partindodeed het ledental sterk groeien. In augustus nam de uit Nederland teruggekeerde Mohammed Hatta de leiding over van PNI-Baru. Mohammed Natsir (*1908), leider van de nieuwe islamitische scholen van de Persatuan Islam ageerde tegen het seculiere nationalisme en pleitte in artikelen voor een staat op basis van de islam.~~~ Een voorschrift van het gouvernement (wilde scholen ordonnantie) waarin particuliere scholen zonder subsidie slechts met goedkeuring van de overheid mochten opereren, ondervond grote weerstand van alle partijen. Uit protest keurde de Volksraad het onderwijsbudget van de regering af, die de maatregel vervolgens moest

intrekken. 1933 In februari vond muiterij plaats op

marineschip De Zeven Provinciën op de rede van de Atjeese havenplaats Olehleh . De actie was bedoeld als protest tegen de tot drie maal toe verlaagde tractementen maar het gouvernement schreef de actie toe aan nationalistische agitatie. In de Minangkabau waar de protesten tegen de wilde scholen ordonnantie het hevigst waren geweest werden scholen doorzocht, politieke geschriften in beslag genomen en docenten ontslagen. In augustus werd Sukarno gearresteerd en zonder proces gedeporteerd naar Flores. Het vergaderrecht van Partindo en PNI-Baru werd opgeheven.~~~ Het Koninklijk Nederlandsch Oost-Indisch Leger werd omgedoopt tot Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. De afkorting KNIL werd de meest gebruikelijke benaming.~~~ Het totaal aantal suikerfabrieken op Java was teruggelopen van 179 in 1929 naar 45. Honderdduizenden plantagewerkers verloren hun werk. Het gevoerde welvaartsbeleid kreeg te maken met bezuinigingen van het gouvernement. Op onderwijs en kredietverstrekking aan de boeren werd fors gekort. Ook defensie viel ten prooi aan bezuinigingen.

1934 In februari werden Hatta, Sjahrir en andere politieke leiders gearresteerd en verbannen naar Boven Digoel. Met de dood van Tjokroaminoto verloor de islamitische politieke beweging haar belangrijkste leider.~~~ Het gouvernement ging over tot protectionisme om goedkope Japanse produkten van de markt te weren. 31%

van de Indonesische import kwam uit Japan tegenover 9,5% uit Nederland. Via een strikt prijs- en distributiebeleid wist het gouvernement de rijstprijs te stabiliseren en gebieden met voedselschaarste van rijst te voorzien. Goedkope rijstimporten werden beperkt en inheemse rijstbouw gestimuleerd.

1935 In december vormden Persatuan Bangsa Indonesiaen Budi Utomo samen de Parindra (Partai Indonesia Raya) die wel onafhankelijkheid nastreefde maar in samenwerking met Nederland. Parindra was Japansgezind, voorzitter was Dr. Sutumo.

1936 Jhr.Mr. A.W.L. Tjarda van Starkenburg Stachouwer (1888-1978) werd benoemd tot gouverneur-generaal. Volksraadlid Soetardjo Kartohadikusumo diende een petitie in waarin hij voorstelde een conferentie te beleggen om binnen tien jaar te komen tot Indonesische autonomie binnen een Nederlands-Indonesische unie. Een groot deel van de Indische en Nederlandse Volksraadleden stemde tegen - de Indische leden ging de petitie niet ver genoeg, maakten bezwaar tegen de termijn van tien jaar of wezen het voorstel af op principiële gronden - maar uiteindelijk werd de petitie met 26 tegen 19 stemmen aangenomen en vervolgens toegezonden aan de Nederlandse regering. Hatta en Sjahrir werden overgebracht naar Banda. Partindo werd opgeheven.

1937 In mei ontstond de Gerakan Rakyat Indonesia/Gerindo (Indonesische Volksbeweging) waarvan de radicale Mohammed Yamin (1903-1964) en Amir

Sjarifoeddin (1907-1948)deel uitmaakten. Gerindo was voor onafhankelijkheid maar zocht samenwerking met Nederland in de strijd tegen het (Japanse) fascisme. In september werd de Majlis Islam A'laa Indonesia/MIAIopgericht, een overkoepelende organisatie waarin Nathadul Ulama, Muhammadiyah en andere islamitische groeperingen samenwerkten.~~~ De wereldeconomie herstelde zich als gevolg waarvan ook de export weer toenam en aan de bezuinigingen een einde kwam.

1938 In november verwierp de Nederlandse regering de Soetardjo-petitie (1936).Sukarno werd overgebracht naar Benkulen.~~~ Uit vrees voor de Japanse expansie versterkte de Nederlanders hun bases op Java (Surabaya, Tjilatjap), Ambon en andere eilanden.

1939 Pakubuwono X van Surakarta werd opgevolgd door Pakubuwono XI. De oorlogsdreiging in Europa scherpte de tegenstellingen in Indië aan. De Indonesiërs hoopten op meer autonomie maar Nederland was onder de omstandigheden tegen elk politiek experiment en trad streng op tegen inheemse partijen en politici. Met name het Japansgezinde Parindra had hiervan te lijden. In mei verenigden alle nationalistische bewegingen, behalve PNI-Baru, zich in de Gabugan Politik Indonesia/GAPI (Indonesische Politieke Federatie) en vroegen om één parlement voor Indonesië. Na de Duitse inval in Polen (begin Tweede Wereldoorlog) drong GAPI opnieuw aan op autonomie.

1940 Hamengkubuwono IX werd sultan van

Jogyakarta. In februari verklaarde de Nederlandse regering zich tegen autonomie voor Indonesië. Na de Duitse inval in Nederland op 10 mei, werd in Indië de staat van beleg afgekondigd en werden alle openbare politieke bijeenkomsten verboden. NSB-ers en Duitsers werden geïnterneerd. In juli werd de export naar Japan stopgezet en werden Japanse tegoeden bevroren. Een voorstel van Japan Nederlands-Indië in te delen bij de Groot Oost-Aziatische welvaartssfeer, het hele gebied van de Nanjo (Zuidelijke Oceaan) dat door het leveren van grondstoffen in zijn eigen economische behoeften zou kunnen voorzien, werd afgewezen. Volksraadmoties om tot democratisering te komen, werden afgewezen en op een laatste poging van GAPI tot oprichting van een Nederlands-Indonesische Unie werd niet meer gereageerd.

1941 Potentiële onruststokers werden geëlimineerd. De politie arresteerde Thamrin vanwege zijn Japanse contacten (hij overleed vijf dagen later) en Douwes Dekker die secretaris was van de Japanse Kamer van Koophandel. Hadji Rasul werd gearresteerd en verbannen uit de Minangkabau.~~~ Het leger moest worden uitgebreid met meer dan 6.000 militairen maar GAPI was van mening dat er geen dienstplicht kon bestaan zonder parlementair besluit van een Indonesisch parlement. Het voorstel werd niettemin door de Volksraad aangenomen omdat alle Europese en benoemde leden vóór stemden.~~~ In augustus ondertekende de Nederlandse regering in ballingschap

het Atlantisch Handvest dat alle volken het recht gaf hun eigen regeringsvorm te kiezen. De Indonesiërs moesten echter wachten tot de oorlog was afgelopen en zouden dan op een rijksconferentie hun verlangens kenbaar mogen maken. Op 8 december begon de Japanse aanval op Pearl Harbour, waarop Nederland zich aansloot bij de geallieerden die Japan de oorlog verklaarden.

1942 Op 1 januari werd H.J. van Mook (1894-1965) benoemd tot luitenant gouverneur-generaal als plaatsvervanger van Van Starkenborgh. Op 10 januari begon de Japanse invasie van Indonesië. Op 18 januari werd een groep geïnterneerde Duitsers met het stoomschip Van Imhoff overgebracht van Sumatra naar Bombay. Na een aanval door een Japanse bommenwerper verliet de bemanning het schip en liet de Duitsers met het schip tenondergaan. Slechts 65 van de 470 Duitsers overleefden de ramp. Eind februari vond de slag in de Javazee plaats, waar een geallieerde vloot van Nederlandse, Engelse, Australische en Amerikaanse schepen door de Japanners werd verslagen. Admiraal Karel Doorman (1889-1942) sneuvelde in de slag. Op 1 maart landden drie Japanse legereenheden op Java en een week later moest het KNIL zich overgeven. Gouverneur-generaal van Starkenborgh werd gearresteerd, luitenant gouverneur-generaal van Mook kon per vliegtuig naar Australië ontsnappen. Generaal Imamoera stond aan het hoofd van de Japanse bezettingsmacht op Java. 91.000 Militairen verdwenen naar

gevangenkampen (37.000 Europeanen en 55.000 Indonesiërs) en meer dan 100.000 burgers, mannen, vrouwen en kinderen, volgden in de maanden daarna. De Indonesische krijgsgevangenen (behalve Ambonezen en Menadonezen) werden weer vrijgelaten, de Nederlandse mannen werden als dwangarbeider ingezet bij de aanleg van vliegvelden en de beruchte Burma-spoorweg. Velen kwamen hierbij om.~~~ Veel Indonesiërs zagen de Japanse invasie als een einde van het Nederlandse bewind. Nationalistische leiders als Hatta en Sukarno toonden zich bereid tot samenwerking met de Japanners om onafhankelijkheid in de toekomst te kunnen bevorderen. Tjipto Mangoekoesoemo en Sutan Sjahrir waren tegen samenwerking met Japan. In de midden- en lagere bestuursfuncties die voor de oorlog door (Indo-)Europeanen werden bezet, benoemden de Japanners nu uitsluitend Indonesiërs.

1943 Japan had behoefte aan rijst, olie en delfstoffen. Japan dwong de Indonesische bevolking tot arbeid, militaire diensten, verplichte oogstleveranties en verbouw van gewassen. Het Indonesisch bestuur werkte hieraan mee. In oktober volgde de oprichting van de Pembela Tanah Air/Peta (Beschermers van het Vaderland) een vrijwilligersleger bedoeld als guerrillaleger tegen een eventuele geallieerde invasie. Veel van de officieren kwamen uit het KNIL. Onder de bevolking nam de haat tegen de bezetter toe en groeide het nationalisme. In maart ontstond de Pusat Tenaga Rakyat/Putera, een politieke adviesraad onder Japans toezicht,

waarvan Sukarno voorzitter werd en waar ook Mohammed Hatta en Ki Hadjar Dewantoro deel van uit maakten.

1944 In Brisbane (Australië) werd een Nederlands-Indische noodregering geïnstalleerd onder luitenant gouverneur-generaal van Mook.~~~Putera werd vervangen door de Jawa Hokokai, een politieke beweging voor iedereen boven de 14 jaar. Hun semi-militaire jeugdafdeling Barisan Peloporstond onder commando van Sukarno. Sukarno gebruikte de Hokokai om propaganda te maken en zich als leider te profileren. De Japanners moedigden het nationalisme op Java aan in de hoop op een grotere bijdrage van Indonesië aan de oorlogsinspanning. Op 7 september kwam het tot een officiële toezegging van onafhankelijkheid zonder concrete datum. Naast de Japanse vlag mocht de Indonesische vlag worden gehesen.~~~ Op de scholen was militaire training verplicht. Anders dan Japan had bedoeld, leidde dit tot vorming van getrainde nationalistische jongerengroepen (pemoeda's) die in verzet kwamen tegen de bezetters. Vice-admiraal Maeda Tadashi stichtte in oktober in Batavia een internaat (Asrama Indonesia Merdeka) waar pemoeda's werden opgeleid en waar nationalisten toespraken hielden. Veel jongeren werden geïnspireerd door Sjahrir die, onafhankelijk van Japan, zelf de onafhankelijkheid wilde uitroepen.~~~ De bevolking leed honger omdat het grootste deel van de rijstoogst werd gevorderd. Boerenopstanden werden met geweld neergeslagen. Duizenden

geronselde dwangarbeiders (romoesja's),waarvan velen werden getransporteerd naar andere delen van het Groot-Aziatische Rijk, stierven aan ontberingen.

1945 Op 15 augustus capituleerde Japan onvoorwaardelijk. Op dat moment was de Indische archipel nog bezet door Japanse troepen. Enkele dagen daarvóór hadden Japanse militairen beloofd dat Indonesië op 24 augustus de onafhankelijkheid zou verkrijgen. Op 17 augustus verkondigden Sukarno (1901-1970) en Mohammad Hatta (1902-1980) de onafhankelijkheid in de zogenaamde Proklamasi. Op verzoek van de Nederlandse regering namen de Engelsen voorlopig het gezag waar. Medio september werden Britse troepen op Java aan land gebracht maar zij maakten het de republikeinen van Soekarno en Hatta niet moeilijk. Het herstel van het Nederlandse gezag bleek niet eenvoudig: in Surabaya ontmoetten de Engelsen tegenstand en bombardeerden de stad als represaille. Daarbij vielen duizenden doden en gewonden. Via het Barisan Tani Indonesia (Indonesisch Boerenfront) probeerde de Indonesische Communistische Partij (PKI) landhervormingen af te dwingen. In Atjeh brak een burgeroorlog uit, waarbij de plaatselijke adel werd verslagen door fanatieke moslims.

1946 De Indonesische kwestie kwam op de agenda van de pas opgerichte Verenigde Naties, maar de Nederlandse regering ging gewoon door met pogingen het koloniale gezag te herstellen. Al gauw telden de Nederlandse troepen ter plaatse

ongeveer 20.000 man. De eilanden Banka en Billiton (belangrijk vanwege de grote voorraden tinerts) werden bezet. In Bandung werd het gezag overgenomen van de Engelsen, maar de republikeinen staken uit protest de stad in brand. De Engelsen droegen daarom op alle eilanden het gezag over aan de Nederlandse autoriteiten, behalve op Java en Sumatra. Waar het Nederlandse gezag werd hersteld, werd snel afgerekend met de plaatselijke vertegenwoordigers van de voorlopige republikeinse regering, zoals op Sulawesi. Op 15 november kwam het Accoord van Linggadjati tot stand, waarbij de Nederlandse delegatie het gezag van de Republiek Indonesië erkende op Java, Sumatra en Madura. Afgesproken werd de oprichting van een federatie met Koningin Wilhelmina (1880-1962) als staatshoofd. De regering in Den Haag vertraagde echter de ratificatie van het accoord en probeerde in de tussentijd zoveel mogelijk terreinwinst te boeken in Indië. In december riepen de Nederlandse autoriteiten de Staat Oost-Indonesië (Negara Indonesia Timur) uit, met Makassar als hoofdstad.

1947 Op 25 maart tekende de Nederlandse regering het Accoord van Linggadjati, maar probeerde onderwijl de politieke ontwikkelingen in de archipel te beïnvloeden. Zo riepen de Nederlanders in mei de Staat West-Borneo uit en later de Staat Oost-Sumatra. Op 20 juli ging de "Eerste Nederlands-Indonesische Oorlog" ("Politionele Actie") van start, waarbij een legermacht van bijna 100.000 man

Nederlandse troepen een groot deel van Java bezette, alsmede de Sumatraanse steden Palembang, Padang en Medan. De V.S. en Engeland waren verontrust over het Nederlandse optreden. In de VN kreeg Indonesië de steun van de Sowjet-Unie, Australië en het pas onafhankelijk geworden India. Egypte en Syrië hadden Indonesië inmiddels al erkend. Nederlandse schepen werden in Australische havens geboycot. In Nederland zelf werd ook geprotesteerd tegen de acties in Indonesië. Een staakt-het-vuren van 4 augustus (tussen republikeinen en de Nederlandse gezagsdragers) werd nauwelijks nageleefd. Onder toezicht van de VN begonnen Nederlandse en Indonesische delegaties op 8 december besprekingen aan boord van het Amerikaanse marinetransportschip Renville, dat voor anker lag op de rede van Jakarta.

1948 Op 17 januari werd het Renville accoord ondertekend. Luitenant Gouverneur-Generaal Hubertus Johannes van Mook (1894-1965) vormde een "Voorlopige Federale Regering". Afgevaardigden van de verschillende nieuw gevormde deelstaten kwamen in juli in Bandoeng bijeen. De republikeinse regering moest onderwijl afrekenen met de oppositie van de communisten, die her en der stakingen uitriepen. Nadat ze in september uit Surakarta waren verdreven, concentreerden de communisten zich in Madiun en probeerden daar de macht te grijpen. Binnen twee weken hadden de republikeinen van Sukarno die stad weer

onder controle. De republikeinen wonnen daardoor het vertrouwen van de V.S., die bevreesd waren voor het oprukkende communisme. Na het aftreden van de gematigde Van Mook (11 october), verhardde de Nederlandse politiek. Op 19 december brak de "Tweede Nederlands-Indonesische Oorlog" ("Politionele Actie") uit. Hieraan namen uiteindelijk in totaal ongeveer 200.000 man troepen deel, de grootste legermacht die Nederland ooit in de koloniën op de been had gebracht. Generaal Simon Hendrik Spoor (1902-1949) voerde het bevel. Jogja werd zonder slag of stoot veroverd en de regering van de republiek werd gevangengenomen en geïnterneerd. De hele archipel, behalve Atjeh en enkele andere delen van Sumatra, waren weer in Nederlandse handen. De republiek gaf zich echter niet gewonnen en voerde onder leiding van generaal Soedirman (1915-1950) een guerrilla-oorlog.~~~ De wereldopinie keerde zich steeds meer tegen Nederland.

1949 De internationale politieke tegenstand tegen het Nederlandse beleid nam toe: de veiligheidsraad eiste de vrijlating van de geïnterneerde republikeinse regering (28 januari) en de V.S. liet weten dat de Marshall-hulp aan Nederland op het spel stond. Tussen eind juni en half augustus verlieten de Nederlandse troepen hun belangrijkste stellingen, onder andere Yogyakarta. Ongeveer 12.000 politieke gevangenen werden vrijgelaten. Daarmee was de "Tweede Nederlands-Indonesische Oorlog" afgelopen.~~~ In Den Haag begon op 23 augustus de

Rondetafelconferentie ter bespreking van de toekomst van Indonesië. Op 2 november werd het Haagse accoord bereikt: de Republiek Indonesië zou onderdeel worden van een gemenebest (verder bestaande uit Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen) met Koningin Juliana als staatshoofd. Indonesië zelf zou een federatie worden van 16 staten. Op 30 december vond de souvereiniteitsoverdracht plaats. Westelijk Nieuw-Guinea bleef onder Nederlands bestuur.

  1950 Nadat Nederland de onafhankelijkheid

van Indonesië had moeten aanvaarden werd een begin gemaakt met de repatriëring van Nederlandse burgers. Uiteindelijk verlieten 300.000 personen het land. Veel Nederlandse militairen en kolonisten konden zich echter niet neerleggen bij de Indonesische onafhankelijkheid. Op 23 januari pleegde Kapitein Raymond Westerling (1919-1987) een staatsgreep in Bandoeng. Ook sommige groepen die nauw met het Nederlandse gezag waren verbonden, wantrouwden de Indonesische republiek. Zo werd op 25 april de Republiek Zuid Molukken (RMS) uitgeroepen, maar de Indonesische strijdkrachten maakten snel een einde aan dit avontuur: in november werden de laatste verdedigers van de Zuidmolukse republiek verslagen.~~~ Mohammad Natsir (*1908, van de Masyumi-partij) werd eerste minister van de eerste regering van het zelfstandige land.~~~ De regering maakte een begin

met de zogenaamde transmigrasi, de gesubsidieerde overbrenging van boeren uit het dichtbevolkte Java naar Kalimantan en andere "lege" eilanden. Daarmee zette de regering van het onafhankelijke Indonesië de politiek voort van de Nederlands-Indische regering van vóór de oorlog.~~~ Op 17 augustus kreeg Indonesië een nieuwe grondwet die de basis legde voor een nieuwe eenheidsstaat, en waarbij het federalisme werd afgezworen. Alleen Yogyakarta, onder Sultan Hamengkubuwono IX (1912-1988), kreeg een speciale status als dank voor de steun aan de republikeinse regering in de beginjaren van de strijd tegen Nederland.

  1951 In april kwam het kabinet-Natsir ten val

vanwege zijn zuinig economisch beleid. Sukiman Wirjosandjojo (1898-1974), ook van de Masyumi-partij, werd premier van een nieuw kabinet, een coalitie van de Masyumi en de PNI.~~~ De eenheid en rust in het land werden bedreigd door economische en politieke ontevredenheid: in augustus braken stakingen uit, die op touw waren gezet door de PKI. In Atjeh was het onrustig en in Zuid-Sulawesi sloegen legereenheden aan het muiten. Duizenden communisten werden gearresteerd, evenals leden van de Atjehse afscheidingsbeweging PUSA (Persatuan Ulama Seluruh Aceh).~~~ Een aantal Molukse oudgedienden van het KNIL die niet konden worden geïntegreerd in de TNI, (het leger van de republiek)

werd overgebracht naar Nederland.

  1952

 

Op 23 februari viel het kabinet Soekiman omdat het berid was Amerikaanse militaire hulp te ontvangen. Wilopo (1908-1981) volgde hem op als premier van een nieuwe coalitie van PNI en Masyumi. De nieuwe premier probeerde de staatsuitgaven te beperken, onder andere door de ontbinding van legereenheden. Daartegen ontstond fel verzet vanuit de TNI. In october moest president Sukarno een woedende menigte demonstranten sussen: zij eisten de herroeping van de bezuinigingsplannen. In december werd generaal Abdul Haris Nasution (*1918), de bevelhebber van de TNI, ontslagen omdat hij aan de plannen tot bezuiniging had meegewerkt. Uit protest nam de minister van defensie (Sultan Hamengkubuwono) ook zijn ontslag. De Nahdatul Ulama scheidde zich af van de Masyumi-Partij. ~~~ De rebellen in Zuid-Sulawesi verbonden zich met de rebellen van de Darul Islam-beweging, die op Java actief was.~~~ Omdat de Nederlandse KPM nog altijd de belangrijkste scheepvaartlijn was voor de verbinding tussen de verschillenden eilanden, stichtte de regering een eigen rederij, de PELNI.

  1953

 

Begin juni trad het kabinet Wilopo af. Na twee maanden (op 1 augustus) kwam een nieuw kabinet tot stand met Ali Sastroamidjojo (1903-1976), van de PNI, als premier.~~~ Indonesië knoopte diplomatieke betrekkingen aan met

China.~~~ In september begon Tengku Muhammad Daud Beureueh (1906-1987) een opstand in Atjeh. Ook hij verbond zich met de rebellen van de Darul Islam op Java.~~~ De winning van tin op het eiland Bangka werd genationaliseerd.

  1954

 

Begin van de besprekingen over de opheffing van de Nederlands-Indonesische Unie.

  1955

 

De Azië-Afrika conferentie in Bandung (18-25 april, waaraan 29 landen deelnamen) wordt beschouwd als het begin van de beweging van ongebonden landen, dat wil zeggen staten, die zich niet wilden binden aan de V.S. of de Sowjet-Unie. Belangrijke deelnemers aan de conferentie waren president Gamal Abdel Nasser van Egypte (1918-1970), premier Jawaharlal Nehru (1889-1964) van India, en de Chinese leider Tsjoe-En-Lai (1898-1976).~~~ In augustus, vlak voor de verkiezingen, werd een nieuwe regering gevormd onder leiding van Burhanuddin Harahap (*1917) van de Masyumi-partij. Bij de verkiezingen van 29 september leed deze partij echter verliezen. Winnaars waren de NU en de communisten. Binnen drie maanden werden verkiezingen gehouden voor een grondwetgevende vergadering, die een nieuwe constitutie moest opstellen.~~~ In october werd generaal Nasution benoemd tot Chef van de Generale staf, de hoogste militaire post in het land.

  1956

 

Op 8 mei beëindigde Indonesië eenzijdig de politieke unie met Nederland. Drie maanden later verklaarde Indonesië het grootste deel van de resterende schuld aan Nederland nietig. President Sukarno bracht officiële bezoeken aan de grote mogendheden V.S. en de Sowjet-Unie.~~~ Maar in zijn eigen land raakte hij in toenemende mate geïsoleerd. Tijdens zijn laatste reis (october) pleegden officieren van het keurkorps de Siliwangi-divisie een mislukte staatsgreep. In november mislukte een tweede poging. Op 1 december trad Hatta af als Vice-president. Op Sumatra kwamen verscheidene officieren openlijk in opstand. Bij de beraadslagingen van de "Konstituante," de grondwetgevende vergadering, ontstond grote onenigheid over de vraag, of de Islam of Pantjasila de ideologie van de natie moest inspireren.~~~ In maart werd Ali Sastroamidjojo leider van een nieuw kabinet bestaande uit Masyumi en PNI. Deze regering probeerde de economie te ontdoen van buitenlandse invloed, maar als gevolg daarvan nam de inflatie toe, waardoor de dringend gewenste investeringen terugliepen.~~~ Generaal Soeharto (*1921) werd bevelhebber van de Diponegoro-divisie, die was gestationeerd in Midden-Java.~~~ In Jakarta werd de eerste abortuskliniek geopend.

  1957 In februari kondigde Sukarno aan dat het

beter was een systeem van "geleide

  democratie" in te voeren, een eufemisme voor een autocratisch bewind. Op Sulawesi kwamen militairen in opstand tegen Sukarno (permesta-opstand). Daarop benoemde Sukarno een zakenkabinet onder leiding van R.H. Djuanda (1911-1963). Ook benoemde hij een speciale adviesraad (Dewan Nasional) bestaande uit de leiders van een aantal "functionele groeperingen". De censuur werd opnieuw ingevoerd en de noodtestand werd afgekondigd. De groeiende tegenstand tegen Sukarno bleek uit een aanslag op zijn leven (october), waarbij hij ongedeerd bleef, maar waarbij wel enkele schoolkinderen om het leven kwamen.~~~ De regering in Jakarta sloot een akkoord met de rebellen in Atjeh en maakte dat gebied weer tot een een aparte bestuurseenheid (provincie). Op Noord-Sulawesi (Manado) ontstond echter een nieuwe opstand, geleid door officieren.~~~ Temidden van de groeiende binnenlandse onrust besloot Sukarno de strijd tegen de resten van de Nederlandse economische invloed hard aan te pakken. Na een boycot (october) werden in december de bezittingen van bijna 250 Nederlandse bedrijven genationaliseerd en werd aangekondigd dat 46.000 Nederlandse staatsburgers het land moesten verlaten. Officieren van de TNI werden aangesteld als managers en directeuren van de genaaste Nederlandse bedrijven.

  1958 Tijdens de reis van Sukarno naar een

aantal Aziatische landen (februari)

  organiseerden opstandelingen in Bukittingi (West-Sumatra) de "Revolutionaire regering van de Republiek Indonesië", de PRRI (Pemerintah Revolusioner Republik Indonesia), onder leiding van Sjafruddin Prawiranegara (1911-1989). Hoewel het de rebellen niet zozeer te doen was om zich van Indonesië af te scheiden, aarzelde Sukarno na zijn terugkeer niet om de beweging neer te slaan. De luchtmacht bombardeerde steden in de opstandige gebieden (Padang, Bukittingi, Manado) en het leger veroverde eerst Medan en vervolgens Padang. In juni tenslotte viel ook Manado in handen van de centrale regering. Toch was de beweging gevaarlijk voor Jakarta, want op Ambon kregen de rebellen steun uit de V.S. en uit Nederland. Ook de Filippijnen, Nationalistisch China (Taiwan) en Maleisië steunden de opstand.~~~ Generaal Nasution formuleerde de "dwifungsi" theorie, waarbij het leger behalve een strijdmacht ook een maatschappelijke organisatie moest zijn in dienst van de sociale ontwikkeling van het land.~~~Stichting van de boeddhistische beweging Perhimpunan Buddhis Indonesia.

  1959

 

Na terugkeer van een wereldreis ontbond Sukarno het parlement en bracht het vervolgens weer bijeen onder de grondwet van 1945, die hij weer had ingevoerd (juli). Het nieuwe parlement telde 575 leden: behalve de 281 oorspronkelijke leden nog 200 vertegenwoordigers van de functionele

groepen en 94 afgevaardigden van de provincies. Sukarno zelf werd premier, maar Djuanda bleef aan als eerste minister.~~~ In de campagne tegen de Chinezen (die een groot deel van détailhandel beheersten) werden duizenden uitgewezen.~~~ Eind augustus werd de rupiah gedevalueerd tot 10% van de oorspronkelijke waarde.

  1960

 

Na de verwerping van zijn kabinetsbegroting door het parlement stuurde Sukarno het parlement naar huis. Hij verving het door een parlement waarvan hij de leden zelf benoemde. Daaronder waren voor het eerst ook officieren. Kritiek op de regering werd streng aangepakt: toen de leiders van de communisten kritiek uitten, werden zij door het leger gearresteerd en vastgezet, maar Sukarno stelde ze op vrije voeten. Sukarno begon steeds nadrukkelijker te flirten met het communisme. In januari bezocht Sowjet-leider Nikita Chroesjtsjof (1884-1971) Jakarta en Sukarno bediende zich van de leuze "Nasakom", de afkorting van Nasionalisme, Agama (godsdienst) en Komunisme.~~~ Op hari merdeka (bevrijdingsdag), 17 augustus, verbrak Sukarno de banden met Nederland over de kwestie Nieuw-Guinea, dat nog altijd onder Nederlands bestuur stond, en waar Nederland was begonnen de plaatselijke bevolking voor te bereiden op een afzonderlijke onafhankelijkheid.

  1961 De financiële positie van Indonesië werd

 

steeds benarder. Toen bleek, dat de buitenlandse betalingsverplichtingen niet konden worden voldaan ging Generaal Nasution naar de V.S. en de Sowjet-Unie om te bedelen. De Amerikaanse regering wilde echter geen geld geven, maar de Sowjet-Unie leende 400 miljoen dollar. Een bezoek van Sukarno aan de V.S. leverde ook niets op. Wel werd een vriendschaps- en samenwerkingsverdrag met China ondertekend.~~~ In december maakte Sukarno bekend, dat hij de Nederlanders desnoods met geweld uit Nieuw-Guinea zou verdrijven en dat het land bij Indonesië hoorde.~~~ De binnenlandse gewapende oppositie leek over zijn hoogtepunt heen: op Sulawesi, Java en Sumatra gaven tal van guerrillastrijders zich over aan de TNI.~~~ De verschillende padvindersbewegingen in het land werden verenigd in één nationale padvinderij (Pramuka, afkorting van Praja Muda Karana) onder toezicht van de regering

 

1962 De Indonesische strijdkrachten leden enkele nederlagen tegen de Nederlandse troepen op Nieuw-Guinea. Na de besprekingen over de politieke toekomst van Nieuw Guinea, onder andere onder voorzitterschap van de broer van de Amerikaanse president, de Amerikaanse minister van Justitie Robert F. Kennedy (1925-1968), moest Nederland accepteren dat het gebied onder VN-toezicht werd geplaatst. De VN zouden Nieuw-Guinea overdragen aan Indonesië,

dat vervolgens de plaatselijke bevolking moest laten beslissen over het uiteindelijke lot van het gebied. Aangespoord door dit succes zocht Sukarno ook het conflict op met Engeland inzake de status van Serawak, Noord-Borneo en Broenei. Dit resulteerde in de politiek van "Konfrontasi". ~~~ Bij een bezoek aan Sulawesi ontsnapte Sukarno aan een moordaanslag. Toch leek de rust weer te keren: de leider van de Darul Islam-beweging, Kartosuwirjo, werd gearresteerd en kort daarop terechtgesteld. De Darul Islam raakte in verval. De opstand in Atjeh verloor aan kracht.~~~ Het was een tegenslag dat het IMF strengere voorwaarden verbond aan de kredietverlening. Indonesië werd echter lid van de in 1960 opgerichte OPEC.~~~ Het Hindoeïsme (veelal beleden op Bali) kreeg de status van officiële godsdienst, naast de Islam en het Christendom.

  1963

 

De stichting van de federatie Maleisië (september) haalde een streep door Sukarno's buitenlandse politiek. Tevergeefs stuurde hij gewapende eenheden de grens over in het kader van zijn "Konfrontasi", maar Maleisië kreeg steun van Britse en Australische eenheden. Zelfs de Indonesische strijdkrachten (ABRI) waren tegen de agressie tegen Maleisië. De PKI was er een voorstander van. Communistische demonstranten staken de Britse ambassade in Jakarta in brand. Op 1 juni kreeg Indonesië het bestuur over Nieuw-

Guinea overgedragen van de VN.~~~ Sukarno verstevigde zijn macht en steunde daarbij steeds meer op de PKI. Hij werd president voor het leven, terwijl de communisten begonnen met uitvoeren van de landhervormingswetgeving. Een golf van geweld op het platteland was het gevolg.~~~ Met de economie ging het niet goed. De halfslachtige oorlog tegen Maleisië kostte handenvol geld. Volgens de wensen van het IMF moesten de staatsuitgaven omlaag, voedsel en transport werden duurder en de rupiah werd gedevalueerd. De V.S. trokken hun hulp aan Indonesië weer in. De staatsoliemaatschappij Permina kreeg ook het monopolie op de distributie en verkoop van olie en benzine.~~~ Bali werd zwaar getroffen door uitbarstingen van de vulkaan Gunung Agung.

  1964

 

Ondanks een staakt-het-vuren in de "Konfrontasi" met Maleisië (dankzij de interventie van Robert Kennedy) bleven groepen Indonesische infiltranten Maleisië lastig vallen. Nu vonden ook invallen in Malakka plaats.~~~ Sukarno begon de greep op de werkelijkheid te verliezen. Eerst wees hij de V.S. in grove taal terecht ("go to hell") en in augustus probeerde hij de publieke opinie voor te bereiden op een naderende gewelddadige ontknoping. De landhervormingen die de PKI op Java doorvoerde, leidden ook in Midden-Java tot geweld. In dat kader vroeg Sukarno persoonlijk de Chinese regering hulp, namelijk 100.000 handvuurwapens ter bewapening van een

boerenstrijdmacht.~~~ De strijdkrachten zochten onderwijl naar bondgenoten in een mogelijke revolutie of burgeroorlog. Zo werd SEKBER GOLKAR opgericht, het secretariaat van functionele groeperingen (Sekretariat Bersama Golongan Karya). De invloed van Luchtmaarschalk Omar Dhani, een vertrouweling van Sukarno, werd aan banden gelegd. Generaal Soeharto kreeg het bevel over de best bewapende en betrouwbaarste eenheden, gelegerd in Jakarta.~~~ Economisch ging het steeds slechter, door een hollende inflatie. Hier en daar was er voedselschaarste. Begin van de eerste TV-uitzendingen van TVRI, de staatsomroeporganisatie.

  1965

 

De binnen- en buitenlandse polarisatie groeide, en leidde op Java hier en daar al tot openlijk geweld tussen PKI-leden en hun tegenstanders (PNI-leden en moslims). Op 17 augustus stelde Sukarno een speciaal bondgenootschap met China voor, gericht tegen de V.S. en het westen. Op 30 september vond een poging tot een staatsgreep plaats waarbij de communisten verondersteld werden een hoofdrol te spelen. Aangezien President Sukarno al geruime tijd sterk leunde op de communisten, was er misschien sprake van een "autogolpe" een staatsgreep tegen zichzelf (zoals de Peruaanse President Fujimori (*1938) in 1998 ook pleegde). Sommige legereenheden deden ook mee aan de staatsgreep, waarbij zes generaals werden geliquideerd, het Merdeka-plein in Jakarta werd bezet,

evenals de radio- en TV-stations. Generaal Nasution, die naar gezegd werd met buitenlandse steun Sukarno omver wilde werpen, ontsnapte ternauwernood aan een moordaanslag. De meerderheid van de militairen bleef trouw aan de regering. Het bevel was stevig in handen van Generaal Soeharto. Na de mislukking van de staatsgreep kwam medio october de repressie op gang: een heksenjacht op communisten en persoonlijke vijanden van leger en islamieten. Aan het eind van het jaar waren tienduizenden al dan niet vermeende communisten gedood door het leger of door moslims en nationalisten die in de dorpen voor eigen rechter speelden. Uiteindelijk liep dat aantal op tot enkele honderdduizenden. In november werd PKI-voorzitter Aidit gevangen en geëxecuteerd. Het parlement werd van PKI-leden gezuiverd.~~~ De economie werd er niet gezonder op en de inflatie liep volledig uit de hand. Op 13 december werd de munt hervormd, waarbij 1 nieuwe rupiah de plaats innam van 1000 oude.~~~ Op Nieuw-Guinea richtten Papoea-nationalisten de Organisatie Vrij Papoea op (Organisasi Papua Merdeka, OPM).~~~ Het Boeddhisme werd, naast Hindoeïsme, Islam en Christendom verheven tot officiële godsdienst.

  1966

 

In februari benoemde Sukarno een nieuw kabinet, waarvan Luchtmaarschalk Omar Dhani (een van de leiders van de staatsgreep van september 1965) en Soebandrio deel uitmaakten. Veel

tegenstand kwam van demonstrerende studenten, die op 11 maart de president dwongen naar Bogor te vluchten. Generaal Soeharto dwong speciale volmachten van Sukarno af, waarmee hij orde en rust wilde herstellen, de zogenaamde Supersemar-volmachten. Daarmee verklaarde hij meteen de PKI illegaal, arresteerde bijna het gehele kabinet. Dhani en Subandrio werden later ter dood veroordeeld maar niet geëxecuteerd. De ex-leider van de republiek der Zuid-Molukken, Soumokil, werd wel ter dood gebracht.~~~ In feite pleegde Soeharto een staatsgreep. Aanhangers van Sukarno werden uit de PNI, het leger en het parlement weggezuiverd. De nieuwe sterke man maakte gebruik van enkele speciale organisaties die hem trouw waren en die hij volledig in de hand had, namelijk Kopkamtib, een anti-communistische gewapende eenheid, en Opsus, een geheime commando-groep. Ook Sukarno legde zich neer bij de nieuwe situatie, want in november weigerde hij mee te werken aan een poging tot machtsherstel.~~~ De betrekkingen met het buitenland werden herzien en hersteld. Adam Malik (1917-1984) werd benoemd tot minister van buitenlandse zaken. Het IMF werd weer toegelaten (in 1965 door Sukarno uitgewezen), en Indonesië kreeg anderhalf jaar uitstel op zijn schuldbetalingen, na overleg met crediteurenlanden in Tokyo. Ook de betrekkingen met Maleisië werden genormaliseerd.~~~ Ook de economische politiek werd herzien, in

overleg met sultan Hamengkubuwono IX van Yogyakarta. De nieuwe politiek was geheel in overeenstemming met de voorschriften en aanbevelingen van het IMF en conform de orthodoxie van het monetarisme en het liberalisme. De vakbeweging SOBSI werd evenwel verboden.~~~ De nieuwe regering maakte het de Chinezen moeilijk door alle scholen te sluiten waar in het Chinees werd onderwezen.

  1967

 

Op 12 maart ontnam het parlement Sukarno alle macht en benoemde Soeharto tot waarnemend president. In augustus bracht Soeharto de strijdkrachten onder zijn persoonlijk bevel.~~~ Het bleef onrustig in het land: in april werden in Atjeh kerken door moslims aangevallen, en in october hadden in Makassar onlusten plaats tegen Christenen. In Jakarta vonden anti-Chinese demonstraties plaats. De regering verbood daarop de publikatie van Chinese kranten.~~~ De betrekkingen met China weren verbroken. Op 8 augustus werd met steun van de V.S. de ASEAN opgericht, een anti-communistisch verbond van Indonesië, Maleisië, Singapore, Thailand en de Filippijnen.~~~ De nieuwe economische politiek was monetaristisch en kapitalistisch. Bedrijfswinsten mochten zonder meer naar het buitenland worden overgemaakt. Het internationale bedrijfsleven herkreeg vertrouwen en begon weer te investeren. Op Nieuw-Guinea begon de Amerikaanse Freeport

maatschappij de exploitatie van een grote kopermijn. De landen die hulp gaven aan Indonesië organiseerden zich in de IGGI, onder Nederlands voorzitterschap.

  1968

 

Op 27 maart werd Soeharto tot president gekozen. In februari werd de islamitische Pamusi-partij opgericht ter vervanging van de in 1958 verboden Masyumi-partij. Toch kreeg de nieuwe partij nooit dezelfde sterke positie als haar voorganger.~~~ Verschillende oliemaatschappijen die werden bestuurd door militairen, fuseerden tot de Pertamina, een nieuw staatsbedrijf dat onder leiding stond van generaal Ibnu Sutowo (*1914). De hele olie-industrie was nu genationaliseerd of bestond uit joint-ventures van de Pertamina en buitenlandse firma's.~~~ In september kreeg Indonesië de eerste leningen van de Wereldbank.

  1969

 

Eind juli gingen de dorpsraden op Nieuw-Guinea akkoord met inlijving bij Indonesië. De stemming was echter nauwelijks vrij of vrijwillig omdat Opsus-eenheden de Papoea's onder druk zetten. Op 17 september werd Nieuw-Guinea onder de naam Irian Jaya een Indonesische provincie.~~~ In november keurde het parlement de afspraken met Soeharto goed: de president mocht voortaan 1/3 van de parlementsleden zelf benoemen. Een deel van de zetels werd gereserveerd voor Golkar (vertegenwoordigers van de functionele

groeperingen). Soeharto, het leger en de regering maakten van Golkar in feite een eigen politieke partij, die als enige in het land niet aan beperkingen was onderworpen. Alle andere poltieke partijen en organisaties konden slechts zeer beperkt functioneren. Omdat Indonesië de desbetreffende verdragen met China opzegde, verloren ongeveer 80.000 Chinese Indonesiërs het Indonesische staatsburgerschap. Op het eiland Buru in de Molukken werd een concentratiekamp ingericht voor ex-communisten, die aan eerdere moordcampagnes waren ontkomen.~~~ President Richard M. Nixon (1913-1994) van de V.S. bracht een officieel bezoek aan de hoofdstad.~~~ In april ging het eerste vijfjarenplan van start, Repelita I. Het was de bedoeling om de infrastructuur te verbeteren en de rijstproductie zover te verhogen dat import overbodig was. Het plan was onmogelijk zonder buitenlandse steun: tot en met 1974 was meer dan de helft van de rijksbegroting afkomstig van hulp en leningen uit de IGGI-landen.

  1970

 

Volgens de bevindingen van de anti-corruptiecmmissie (die President Soeharto in januari had benoemd), woekerde de corruptie in de hele regering van hoog to laag. Toch werd slechts twee gevallen tot strafvervolging besloten. De commissie werd daarna opgeheven. De regering verstevigde de greep op de ambtenarij: ambtenaren moesten Golkar steunen en zich verder van elke vorm van politieke

activiteit onthouden. Het corruptie-onderzoek weerhield de vrouw van de president, Siti Hartinah ("Iboe Tien") Soeharto (*1923), er niet van om samen met een goede vriend van de familie, de Chinese zakenman Liem Sioe Liong (*1916), een meelbedrijf op te richten.~~~ Op 21 juni overleed ex-president Sukarno.~~~ In augustus werd een laatste verzetshaard van de PKI op Oost-Java (Blitar) opgeruimd.~~~President Soeharto bracht een officieel bezoek aan de Amerikaanse hoofdstad. In Wassenaar bezetten Molukse jongeren de ambtswoning van de Indonesische ambassadeur. Daarmee wilden zij druk uitoefenen on Indonesië en Nederland om mee te werken aan het herstel van de RMS.

1971

 

Bij de parlementsverkiezingen van 3 juli won Golkar tweederde van de 360 door verkiezingen te winnen zetels (tijdens de verkiezinggstrijd mocht alleen Golkar op het platteland campagne voeren). Van het voltallige parlement van 920 leden waren er verder 75 vertegenwoordigers van de strijdkrachten en 25 leden van andere groeperingen. President Soeharto mocht 207 leden zelf aanstellen en 123 konden worden aangewezen door de drie politieke partijen. Er waren ook nog 130 afgevaardigden die de provincies hadden gekozen en die hen moesten vertegenwoordigen. De centralisatie schreed verder voort: de regering stichtte een speciale ambtenarenvakbond, de KORPRI (Korps Karyawan Pegawai

Republik Indonesia). De vrouwen van de ambtenaren moesten lid worden van een speciale organisatie voor hen, Dharma Wanita.~~~ De regeringsorganisatie Bulog begon met de verkoop van suiker. Rijst werd al door Bulog aan de man gebracht. De eerste ladingen vloeibaar aardgas werden vanuit Atjeh en Oost-Borneo geëxporteerd.

  1972

 

Een lang aanhoudende droogte op Java veroorzaakte een "rijstcrisis": een acute schaarste aan rijst. De prijs voor dit essentiële basisvoedsel steeg snel, ook al omdat de regering geen adequate maatregelen nam. Invoer van rijst uit het buitenland (Japan, V.S.) bleek noodzakelijk, hetgeen weer een stijging van de internationale rijstprijs veroorzaakte.~~~ Onder druk van het IMF moest de regering scherp toezicht uitoefenen op internationale kredieten aan staatsbedrijven zoals Pertamina.

  1973

 

In maart werd President Soeharto herkozen door het parlement. Sultan Hamengkubuwono IX werd Vice-President. Begin januari had Soeharto het politieke leven gestroomlijnd door naast Golkar twee andere partijen te vormen uit meerdere kleine partijen. Zo ontstonden de PPP (Partai Persatuan Pembangunan, Nationale Ontwikkelingspartij) en de PDI (Democratische Partij van Indonesië). De PPP bestond voor een groot deel uit oorspronkelijk Islamitische partijen, terwijl de restanten van de PNI samen met

protestantse en rooms-katholieke partijen in de PDI opgingen. De politiek van de regering stuitte op grote weerstand. Moslim-studenten verzetten zich tegen de nieuwe huwelijkswetgeving en bezetten de Assemblee (september). In november demonstreerden nationalistische en linkse studenten tegen de toenemende invloed van buitenlandse bedrijven, tegen de slechte economie en tegen de corruptie.~~~ In Bandung kwam het tot ernstige ongeregeldheden tegen de Chinese minderheid, waarbij grote schade werd toegebracht aan Chinese winkels.~~~ Economisch ging het slecht: de rijstprijzen bleven hoog en de voedselhulp uit de V.S. en Japan werd verminderd. De olieprijs steeg als gevolg van de Jom Kippoer-oorlog tussen Israël en zijn buren.

  1974

 

Tijdens het bezoek van de Japanse eerste minister Kakuei Tanaka (1918-1993) ontstonden ernstige rellen als gevolg van grootscheepse studentendemonstraties. Tijdens deze gewelddadige "malari"-rellen (op 15 januari) werden meer dan tien studenten doodgeschoten door de politie. Een nieuwe golf van politieke repressie was het antwoord van de regering. Indonesia Raya, de krant van de dissident Mochtar Lubis (*1922) , werd gesloten. Generaal Soemitro (*1927), chef van de veiligheidsdienst Kopkamtib, werd ontslagen wegens zijn afwachtende houding. De veiligheidsdiensten werden verenigd en onder het bevel geplaatst van generaal Leonardus Benyamin

("Benny") Moerdani (*1932).~~~ De aprilrevolutie in Portugal had grote gevolgen voor de situatie op Oost-Timor, waar verschillende politieke partijen werden opgericht of in de openbaarheid traden.~~~ Het tweede vijfjarenplan Repelita II ging van start. Het lag in de bedoeling om de levensstandaard van de bevolking te verbeteren door de productie van voedsel en kleding en de bouw van woningen.

  1975

 

In augustus verlieten de Portugezen Oost-Timor nadat de UDT-partij er de macht had gegrepen. Kort daarop ontketende de marxistische partij Fretilin (de oorspronkelijke verzetsbeweging) een opstand en verdreef de UDT-regering uit de hoofdstad Dili. In november riep Fretilin de onafhankelijkheid uit en eiste het onmiddellijke vertrek van Indonesische commando-eenheden die het land enige weken daarvoor waren binnengevallen. In december bezette het Indonesische leger heel Oost-Timor en installeerde een rechtse regering in Dili die bestond uit de UDT en de andere partij Apodeti. De oproep van de VN aan Indonesië om Oost-Timor te ontruimen werd genegeerd. De Indonesische positie op Nieuw Guinea werd gecompromitteerd doordat Australië heet andere deel van het eiland onder de naam Papua New Guinea de onafhankelijkheid verleende (16 september).~~~ In de loop van het jaar werd de omvang van de corruptie binnen Pertamina duidelijk: het bedrijf had voor meer dan 10 miljard dollar

schulden. Het bedrijf was niet in staat, grote leningen aan buitenlandse banken af te betalen. Als gevolg van de crisis verdubbelde de Indonesische buitenlandse schuld.~~~ In Jakarta werd na 14 jaar bouwen eindelijk Monas, het Nationaal monument, onthuld door president Soeharto.

  1976

 

Hoewel de Veiligheidsraad van de VN de aanwezigheid van Indonesië op Oost-Timor scherp veroordeelde (april) besloot de "volksassemblee" in Dili op 31 mei tot aansluiting bij Indonesië. Op 17 juli werd het een Indonesische provincie.~~~ Begin maart werd Pertamina-directeur Ibnu Sutowo ontslagen. Een aantal andere hoge Pertamina-functionarissen werd ook weggestuurd. De V.S., Canada, Japan, en enkele Europese landen verstrekten in totaal ruim 2 miljard dollar aan leningen om de Pertaminacrisis op te lossen.~~~ In augustus werd de eerste Indonesische satelliet, Palapa, gelanceerd.

 

1977 Bij de algemene verkiezingen won Golkar tweederde van de stemmen, maar in Jakarta won de PPP. Adam Malik werd Vice-President.~~~ Het leger werd ingezet op Nieuw-Guinea en op Oost-Timor: in de Baliem Vallei werden valschermjagers ingezet tegen de OPM en op Oost-Timor begon de ABRI een grootscheeps offensief tegen Fretilin.~~~ In december werd begonnen met de vrijlating van communistische gevangenen die sinds de mislukte

revolutie van 1965 geïnterneerd waren.

  1978

 

In maart werd President Soeharto voor de tweede keer herkozen door de Assemblee. Adam Malik werd weer Vice-President en B.J. (Bacharuddin Jusuf) Habibie (*1936) werd benoemd tot minister van Technologie. Vooral studenten (in Bandung, Yogyakarta, Surabaya, Jakarta en Medan) verzetten zich tegen de groeiende macht van Soeharto. Studenten van de Technische Universiteit Bandung publiceerden een witboek vol kritiek op de regering. Het vertrek van Soeharto werd geëist. Als represaille werd de universiteit bezet door het leger. De leiders van de studenten werden gearresteerd.~~~ Cursussen in de nationale ideologie Pancasila ("P4") werden verplicht gesteld op scholen, in bedrijven en bij overheidsinstellingen.~~~ Oprichting van de Majlis Dakwah Islamiyah als islamitische poot van Golkar.

  1979

 

Als gevolg van de revolutie in Iran steeg de olieprijs. Ook ditmaal profiteerde Indonesië van de stijging: de Indonesische schatkist raakte goed gevuld. Begin van het derde vijfjarenplan, Repelita III, met als doel de inkomensverschillen te verkleinen. Het was ook de bedoeling om het aandeel van de industrie in de economie te vergroten.

  1980 Een groep vooraanstaande critici van

 

Soeharto en de regering (onder wie generaal b.d. Nasution en de ex-premiers Natsir en Harahap) publiceerde de "Petitie van Vijftig" (Petisi Limapuluh). De ondertekenaars pleitten voor vrije verkiezingen en verweten de president dat hij de staatsideologie Pancasila had veranderd in een persoonlijkheidscultus. Ook wilden zij dat het leger zich onafhankelijk tegenover de president opstelde. Sommige parlementsleden van PPP en PDI wilden een publieke reactie van Soeharto. De regering sloeg echter venijnig terug: de petitie werd niet openbaar gemaakt en de ondertekenaars van de petitie werden gehinderd in hun werk en hun bewegingsvrijheid.~~~ In november braken anti-Chinese rellen uit in Solo, Semarang, Pekalongan en Kudus. Het leger moest de orde herstellen. Aanleiding was de versoepeling van de naturalisatie van de in Indonesië wonende Chinezen.~~~ In februari ging onder de naam "ABRI Masuk Desa" een programma van start, waarbij de strijdkrachten werden ingeschakeld bij de uitvoering van regionale ontwikkelingsprojecten.

1981

 

Kort na de aanval op een politiepost op Java door fundamentalistische moslims, werd een Garuda vliegtuig op een binnenlandse vlucht van Palembang naar Medan door moslims gekaapt. De kapers dwongen de piloot in Bangkok te landen, maar daar werd het toestel door Indonesische commando's bestormd en veroverd (maart).~~~ Xanana Gusmao (*1955) werd leider van Fretilin op Oost-Timor en daarme leider van het

gewapend verzet tegen Indonesië.

  1982

 

Aan een grote demonstratie van de PPP in Jakarta deden een miljoen mensen mee. Ernstige rellen ontstonden toen tegelijkertijd Golkar een demonstratie hield. Aanhangers van beide partijen rakten slaags maar de politie opende het vuur op de PPP-aanhangers en schoot er een aantal dood. Bij de verkiezingen won Golkar weer tweederde van de stemmen en haalde de PPP weer de meerderheid in Jakarta. Generaal Moerdani, chef van de militaire veiligheidsdienst, werd opperbevelhebber van de strijdkrachten.~~~ De censuur werd verder aangescherpt.~~~ De regering begon in het kader van het aloude transmigrasi-project met de massale overbrenging van Javaanse boeren naar Nieuw-Guinea.~~~ In november werden nieuwe heffingen bekend gemaakt op de invoer van landbouw- en industrieproducten.~~~ Op Oost-Kalimantan braken grote bosbranden uit.

  1983

 

In april herkoos de Assemblee Soeharto voor de derde keer als president. Nadat Suharmono voorzitter was geworden van Golkar werd kort daarop het lidmaatschap van deze organisatie (aanvankelijk alleen voor leden van "functionele groeperingen") opengesteld voor iedereen. Generaal Moerdani werd benoemd tot bevelhebber van de strijdkrachten (ABRI).~~~ De ordehandhaving bleef problematisch. Een

groot misdaadbestrijdingsprogramma met de codenaam "Petrus" ging van start in de grote steden. Op 31 augustus hervatte het leger de strijd tegen de guerrillas van Fretilin op Oost-Timor, nadat vier maanden tevoren nog een wapenstilstand was overeengekomen. Abdurrachman Wahid (*1940) werd voorzitter van de Nahdatul Ulama, met 30 miljoen leden de grootste moslim-organisatie ter wereld.~~~ In mei moest de regering de uitvoering van het vijfjarenplan wat betreft de zware industrie terugschroeven. Als gevolg van dalende olieprijzen moest de Rupiah worden gedevalueerd.

  1984

 

Nadat fundamentalistische moslim-leiders in augustus stemming hadden gemaakt tegen de Chinezen, de regering en protestanten en rooms-katholieken, braken er in september in Tanjung Priok grote rellen uit, waarbij tientallen mensen werden doodgeschoten door het leger. Begin october veroorzaakten verschillende bomexplosies in de binnenstad en in de Chinezenwijk van Jakarta enkele doden, veel gewonden en veel materiële schade. Op 19 october vonden 15 mensen de dood bij een reeks explosies op een munitieopslagplaats buiten de hoofdstad. Op 24 december werden verschillende kerken op Oost-Java door explosies vernield en beschadigd. De ware toedracht van de explosies alsmede van de talrijke mysterieuze branden in en om Jakarta (die ook grote schade veroorzaakten) is nooit opgehelderd.~~~

In november werd Dharsono gearresteerd wegens subversieve activiteiten, onder meer omdat hij een beschrijving had gepubliceerd van de Tanjung Priok incidenten.~~~ Op 22 december aanvaardde het parlement een wet, die alle politieke partijen verplichtte tot omarming van de Pancasila-leer.~~~ Buiten de hoofdstad Jayapura (vroeger Hollandia) van Nieuw-Guinea raakten OPM-rebellen slaags met Indonesische troepen. Sommigen vluchtten naar Papua New Guinea.~~~ Het vierde vijfjarenplan, Repelita IV, ging van start.

  1985

 

Alle vakbonden werden samengevoegd tot één centrale, de SPSI. De Nahdatul Ulama trok zich terug uit de PPP en kon daardoor niet meer aan de politiek deelnemen. Een nieuwe wet stelde de staatsideologie Pancasila verplicht voor alle civiele organisaties en verenigingen.~~~ Op 21 januari werd de Borubudur, het grootste Hindoe-monument ter wereld, ernstig beschadigd door een bom die was geplaatst door moslim-fundamentalisten. In juli werden de gebouwen van de staatsradio en staatstelevisie in Jakarta door brand verwoest.~~~ Inmiddels begon de regering met de afrekening met haar vijanden: in januari begon het proces tegen de demonstranten die bij het Tanjung Priok-incident waren opgepakt. In juni begon de berechting van moslims die wegens subversie waren gearresteerd. In augustus werden honderden ambtenaren ontslagen, die werden verdacht van

communistische sympathieën. Een aantal leden van de voormalige PKI die in 1965 waren gevangengezet, werd ter dood gebracht.~~~ Op 1 april werd de BTW ingevoerd. De douane werd op 1 mei uitbesteed aan de Zwitserse firma Société Générale de Surveillance, in de hoop om zo de corruptie een halt toe te roepen.

  1986

 

De betrekkingen met Australië kwamen onder druk doordat de Sydney Morning Herald een verhaal had gepubliceerd over de corrupte praktijken van de president en de familie Soeharto. Het wantrouwen tegen buitenlandse journalisten was zo groot, dat bij het officiële bezoek van V.S.-president Ronald Reagan (*1911) twee verslaggevers uit zijn gevolg de toegang tot het land werd ontzegd. In october sloot Indonesië een vriendschapsverdrag met Papua New Guinea.~~~ Op 9 october liet de regering het dagblad Sinar Harapansluiten.~~~ Het stadsbestuur van Jakarta begon een campagne tegen de becaks, de bekende plaatselijke fietstaxi's. Meer dan 20.000 geconfisqueerde becaks werden in zee gekieperd.~~~ In september moest de rupiah weer worden gedevalueerd omdat de olieprijs een dieptepunt bereikte. De export van andere goederen (waaronder industrieproducten) nam steeds meer toe.

1987

 

Bij de algemene verkiezingen van 23 april won Golkar 75% van de stemmen. Het aantal zetels in de Assemblee werd uitgebreid tot 500, waarvan er honderd waren gereserveerd voor niet-gekozen officieren van de strijdkrachten.~~~ Op

Oost-Kalimantan kwam na een grote goudvondst een ware goudkoorts op gang. Eind december verkondigde de regering een serie economische hervormingen, waarbij de meeste uitvoerheffingen werden afgeschaft.

  1988

 

Na zijn vierde herverkiezing als president (10 maart) begon Soeharto een grote reorganisatie van leger en veiligheidsdiensten. Generaal Moerdani werd minister van Defensie. Generaal Try Sutrisno (*1935) werd bevelhebber van de strijdkrachten (ABRI). Na de opheffing van de veiligheidsdienst Kopkamtib werd Sutrisno ook commandant van de nieuwe organisatie, Bakorstenas. Deze dienst was direct verantwoordelijk aan de president. Onder druk van het leger moest Sudharmono aftreden als voorzitter van Golkar, maar Soeharto benoemde hem tot Vice-President.~~~ De economie werd verregaand geliberaliseerd: het bankwezen werd gedereguleerd, evenals de kapitaalmarkt, de buitenlandse investeringen, de scheepvaart en de handel. De economie begon sterker te groeien. De buitenlandse schuld bleef vooralsnog hoog, want Indonesië moest meer dan een derde van zijn inkomsten reserveren voor afbetalingen.~~~ In mei kwam de vulkaan Gunung Api op het eiland Banda tot uitbarsting.

1989

 

In februari vonden honderd personen de dood bij een conflict over landbouwgrond in de regio Lampung (Zuid-Sumatra). Op het eiland Sumbawa raakten moslim-fundamentalisten slaags met

legereenheden. Van maart tot augustus voerde het leger een heimelijke campagne tegen OPM guerillas op Nieuw-Guinea. Hoewel de situatie op Oost-Timor onder controle leek, was het bezoek van Paus Johannes Paulus II aan het eiland aanleiding voor rellen in de hoofdstad Dili.~~~ Op 7 maart werd Hamengkubuwono X sultan van Yogyakarta.~~~ President Soeharto bracht in september een officieel bezoek aan de Sovjet-Unie.~~~ Het vijfde vijfjarenplan, Repelita V ging van start.~~~ In Jakarta begonnen de uitzendingen van de eerste Indonesische commerciële TV-zender.

  1990 In juni achtervolgden Indonesische

troepen OPM-rebellen tot op het grondgebied van Papua New Guinea. Met dat land kwam een verdrag tot stand over veiligheid. Na een lange onderbreking werden de betrekkingen met China hersteld.~~~ Het leger moest een oproer in Atjeh onderdrukken. Op 7 december richtte minister van technologie B.J. Habibie de ICMI op, de Indonesische vereniging van moslim-intellectuelen. President Soeharto hoopte dat deze organisatie een tegenwicht zou vormen tegen de islamitische groeperingen Nahdatul Ulama en de Muhammadiyah, waarop hij maar geen greep kon krijgen.~~~ Tommy Soeharto, de jongste zoon van de president, kreeg het monopolie op de productie en uitvoer van kruidnagelen. De beurs van Jakarta raakte in een ernstige crisis.

1991

 

Op 12 november kwam het in Dili op Oost-Timor tot ernstige ongeregeldheden. Het leger opende het vuur op een menigte demonstranten en schoot meer dan 200 personen dood. Van Islamitische zijde werd hevig geprotesteerd tegen de oprichting van een staatsloterij. In april stichtte Abdurrachman Wahid de organisatie Democratisch Forum.~~~ In Jakarta begonnen besprekingen over de status van de omstreden Spratly Eilanden, waarop China, Taiwan, Vietnam en de Filippijnen aanspraak maakten.

1992

 

Bij de algemene verkiezingen van juni won Golkar meer dan tweederde van de stemmen. De PPP kreeg slechts 17%. Er was ook veel aanhang en sympathie voor de NU van Wahid: in maart namen meer dan 200.000 personen deel aan een bijeenkomst van deze beweging in Jakarta. Na de arrestatie en berechting van Fretilin-leider Gusmao (hij kreeg levenslang), zwakte de tegenstand tegen de Indonesische bezetting van Oost-Timor.~~~ Met Papua New Guinea probeerde de Indonesische regering een oplossing te vinden voor het probleem van de ruim 6000 vluchtelingen die uit Nieuw-Guinea waren weggevlucht voor het Indonesische leger. In september werd Indonesië voorzitter van de beweging van ongebonden landen. Verschillende westerse landen (waaronder Nederland) zetten de regering onder druk om de naleving van de rechten van de mens te verbeteren. Als antwoord daarop ontbond President Soeharto de IGGI en waarschuwde Nederland om zich niet met de Indonesische binnenlandse politiek te

bemoeien. Op 25 maart, de dag waarop in 1947 het Linggadjati-accoord was gesloten, verbood de president iedere hulprelatie met Nederland.~~~ Bij een aardbeving op Flores kwamen meer can 2200 mensen om het leven.

  1993

 

In maart werd Soeharto voor de vijfde keer door de Assemblee herkozen als president. Try Sutrisno werd Vice-President. In het nieuwe kabinet traden Habibie en Ginanjar Kartasasmita (*1941) sterk op de voorgrond. Generaal Feisal Tanjung (*1939) werd benoemd als opperbevelhebber van de ABRI. Harmoko (*1939) werd in october de nieuwe vooritter van Golkar en Megawati Sukarno Putri (*1947) , de dochter van de vroegere president Sukarno, werd gekozen tot voorzitter van de PDI. De leider van de guerillabeweging OPM op Nieuw-Guinea, Maarten Luther Prawar, werd gedood bij een treffen met regeringstroepen.

  1994

 

Het weekblad Tempo, toonaangevend in Indonesië werd op last van de regering gesloten. Via het internet ging de publicatie echter gewoon door.~~~ Indonesië werd tijdens de vergadering in Bogor gekozen tot voorzitter van de APEC, de associatie van Aziatische en Stille Oceaan-landen. De lidstaten besloten onderlinge vrijhandel en vrije investeringen mogelijk te maken vóór 2020.~~~ Het zesde vijfjarenplan, Repelita VI, ging van start.

1995

 

De situatie op Oost-Timor dreigde verder uit de hand te lopen, toen rooms-katholieke menigten de huizen en winkels van moslims in Dili en andere steden plunderden en platbrandden. In december werden enkele buitenlandse ambassades in Jakarta bezet door Oost-Timorese demonstranten. Ook de bezetting van Nieuw-Guinea veroorzaakte moeilijkheden: het leger had grote moeite bij de grensbewaking en in october bezetten leden van de OPM het Indonesische consulaat in de stad Vanimo in Papua New Guinea.~~~ In februari werd Sri Bintang Pamungkas (*1945) wegens kritiek op de regering uit de PPP gezet.

  1996

 

Onvrede met het regime van President Soeharto trad steeds duidelijker aan het licht, maar het antwoord van de regering was hard en repressief. In mei werd het verstoten PPP-lid Pamungkas tot bijna drie jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens zijn kritiek op Soeharto. De PDI viel uiteen door gekonkel van de regering. Megawati werd afgezet en vervangen door Suryadi, een trouwe aanhanger van Soeharto. Megawati begon een eigen beweging, waarvan het kantoor prompt door leger en politie werd overvallen. Bij de rellen die daarop volgden werden tientallen mensen gedood. Ook godsdienstrellen staken weer de kop op. In Oost-Java (Situbondo) en West-Java (Tasikmalaya) waren Christenen het doelwit.~~~ De rijke zakenman Eddie Tansil, die in de gevangenis zat wegens verduistering

(corruptie), verdween onder geheimzinnige omstandigheden.~~~ In november kregen Monseigneur Carlos Felipe Ximenes Belo (*1948) van Oost-Timor en Fretilin-leider José Ramos-Horta (*1949) de Nobelprijs voor de Vrede.

1997

 

Hoewel Golkar bijna driekwart van de stemmen verkreeg bij de algemene verkiezingen (mei), leek het regime Soeharto steeds verder in moeilijkheden te komen. Geruchten gingen dat Soeharto ernstig ziek was. De dissident Pamungkas werd na zijn voorlopige vrijlating meteen weer opgepakt op beschuldiging dat hij een politieke partij had gesticht.~~~ Als gevolg van grote bosbranden op Sumatra en Kalimantan hadden grote delen van het land ernstige overlast van de verstikkende rook. In West-Kalimantan vielen meer dan duizend doden bij "etnisch" geweld tussen de oorspronkelijke Dayak-bevolking en Madurese immigranten.~~~ De financiële crisis die in juli in Thailand uitbrak, had ook gevolgen voor de Indonesische economie. In augustus verliet de centrale bank de vaste wisselkoers van de rupiah. De rupiah kwam onder druk en daalde pijlsnel in waarde. Het IMF kwam Indonesië te hulp, maar eiste grondige hervormingen en de afschaffing van overheiddsubsidies en vriendjespolitiek (31 oktober).

  1998

 

Soeharto werd tot aftreden gedwongen door een grote volksopstand en doordat hij ook de greep op de economie geheel verloor. Stijgende voedselprijzen

veroorzaakten rellen achtereenvolgens op Oost-Java, Sulawesi, Sumbawa, Flores, West-Java en Lombok. Op West-Java waren de rellen gewelddadig, vooral in Bandung en andere steden. In maart braken grote studentendemonstraties uit op Java en Sulawesi (Ujung Pandang). In Medan ontaardden de protesten in brandstichting en plunderingen. Daardoor moet Soeharto op 21 mei afreden. Niettemin was hij nog in maart voor de zesde keer herkozen als president. Hij werd opgevolgd door Vice-President Habibie. Soeharto had inmiddels generaal Wiranto (*1947) benoemd tot opperbevelhebber van de strijdkrachten.~~~ In strijd met de overeenkomsten met het IMF (van 15 januari en 6 april) wilde Soeharto grote subsidies blijven toekennen. De vertegenwoordiger van het IMF probeerde hem op andere gedachten te brengen. De rupiah onderging wilde koersschommelingen, die Soeharto probeerde te bedwingen door een scherpere controle op de gelduitgifte.

  1999

 

De algemene verkiezingen van 7 juni waren eerlijker en vrijer dan alle verkiezingen sinds 1955. De PDI-P (Partai Demokrasi Indonesia Perjuangan, de Indonesische Democratische Partij van de Strijd) van Megawati Sukarno Putri won 34%. Golkar kreeg toch nog 22%, de PPP 12% en de PKB (Partai Kebangkitan Bangsa, Nationale Réveil-Partij) van Wahid kreeg 10%. In november keurde het nieuwe parlement het beleid van

Habibie af en koos Wahid tot president. Megawati werd Vice-president.~~~ Bij een referendum op Oost-Timor verklaarde de meerderheid zich voor de onafhankelijkheid. Tijdens de ernstige ongeregeldheden die daarop volgden, verloren de Indonesische troepen hun greep op de situatie. Daarom besloot de VN een troepenmacht naar het eiland te sturen, hoofdzakelijk samengesteld uit Australische soldaten.

2000 Mede onder grote internationale druk ontsloeg president Wahid in februari legerleider Wiranto. Niettemin faalde zijn democratiseringsbeleid door sterke tegenwerking van de militairen die samenspanden met radicale islamitische groeperingen en voormalige Soeharto-aanhangers om de macht in het land te behouden. Ook de voorzitter van het Volkscongres, Amien Rais, sloot zich bij de oppositie aan. Wisselingen in de top van leger en politie leverden geen resultaat op. De politie liet de wegens corruptie veroordeelde Tommy Soeharto uit de gevangenis ontsnappen en zag, bij gemis aan samenwerking met de militairen, geen kans daders van bomaanslagen op te pakken. Om zijn positie te behouden moest Wahid verregaande concessies doen aan het Volkscongres. De dagelijkse leiding van het kabinet kwam aan vice-president Megawati en luitenant-generaal buiten dienst Susilo Bambang Yudhoyono werd coördinerend minister van Politiek en Veiligheid.~~~ In april laaide het geweld op de Molukken weer op met de komst van 4000 islamitische actievoerders vanuit Java. Op Ambon,

Ceram en Saparua woedde een burgeroorlog tussen islamieten en christenen. In september werden drie VN-medewerkers in West-Timor door de plaatselijke militie vermoord. In december werden in de kerstnacht in negen steden op Sumatra, Java en Lombok bomaanslagen op kerken gepleegd, waarbij 14 doden en talrijke gewonden vielen. Bij militaire repressie van de onafhankelijkheidsbewegingen in Atjeh en West-Papoea vielen enkele honderden doden waaronder vele voorstanders van de door president Wahid gewenste dialoog die aan het geweld een einde had moeten maken. ~~~De inflatie bedroeg 10%, de economische groei ruim 4%. De export werd gestimuleerd door de lage koers van de rupiah.