29 31. 03.2019 krushevo , r. macedonia 44 · 2020. 5. 19. · the krusevo republic. kruševo is the...

44TH

ЧЕТВРТИ ДИЈАБЕТОЛОШКИ ДЕНОВИ ВО МАКЕДОНИЈА СО МЕЃУНАРОДНО УЧЕСТВО

Scientific association of endocrinologists and diabetologists of Macedonia

University Clinic of Endocrinology, Diabetes and Metabolic Disorders, Medical Faculty,University “Ss Cyril and Methodius” - Skopje

Научно здружение на ендокринолозии дијабетолози на Македонија

Универзитетска клиника за ендокринологија,дијабетес и метаболички нарушувања,

Медицински Факултет,Универзитет “Св. Кирил и Методиј” - Скопје

29-31.03.2019KRUSHEVO, R. MACEDONIA

КРУШЕВОР. МАКЕДОНИЈА

WWW.NZEDM.MK

DIABETES DAYS IN MACEDONIA WITH INTERNATIONAL PARTICIPATION

44TH







29-31.03.2019

KRUSHEVO, R. MACEDONIAКРУШЕВО, Р. МАКЕДОНИЈА

КНИГА НА АПСТРАКТИABSTRACT BOOK

WWW.NZEDM.MK


www.pliva.com www.tevapharm.com

ПЛИВА ДООЕЛ Скопје, ул. Никола Парапунов бб, Скопје Само за здравствени работници MK/DBPL/18/0002

СОДРЖИНА

TABLE OF CONTENTS

ИНФОРМАЦИИ ЗА СИМПОЗИУМОТ .......................................................... 7GENEREAL INFORMATION ............................................................................ 7

ПРОГРАМА ............................................................................................... 10PROGRAM ................................................................................................. 10

ПЛЕНАРНИ СЕСИИ .................................................................................. 17PLENARY SESSIONS.................................................................................. 17

КРУШЕВОР. МАКЕДОНИЈА29-31 МАРТ 2019

6

ПОЧИТУВАНИ КОЛЕГИ И ГОСТИ

Традицијата продолжува...

Со особено задоволство Ве поканувам на 4те дијабетолошки денови во Македонија (со меѓународно учество), кои оваа година ќе се одржат во Крушево.

На овој, веќе традиционален, собир за дијабетолозите на Македонија ќе ги споделиме новините околу нашиот заеднички интерес – дијабетесот. Поради тоа на наше големо задоволство можеме да најавиме дека во периодот 29ти - 31ви Март оваа година, ќе се собереме повторно сите заедно, со нашите гости од регионот и пошироко и несомнено ќе се потрудиме да направиме интересен програм. Бидејќи актуелното мото на Светски-от ден на дијабетесот е “Дијабетесот го засега секое семејство”, овој симпозиум ќе биде посветен на дијабетесот и неговите компликации. Учесниците ќе имаат можност повторно да се потсетат на сериозните компликации кои ги предизвикува дијабетесот, но секако и да чујат што е ново во нивната превенција и третман. Ја користам оваа можност и Ве поканувам да земете актив-но учество во симпозиумот, со што несомнено во голема мерка ќе придонесете за негова успешна еализација и се надевам дека новите сознанија ќе Ви помогнат во Вашата секојдневна пракса.

Исто така, се надевам дека деновите поми-нати во Крушево и дружењето со колегите и гостите од странство ќе Ви останат во убаво сеќавање.

Со почит, Проф. д-р Татјана Миленковиќ,

Претседател на Научно здружение на ендокринолози и дијабетолози на Македонија

DEAR COLLEAGUES AND GUESTS,

Our Tradition Continues...

I have the great pleasure to invite you to the 4th diabetes days in Macedonia (with internation-al participation), that will be held in the city of Krushevo.

At this traditional gathering of the diabetologists of Macedonia we will learn about and share the knowledge of diabetes and its occurring difficulties. To our great satisfaction, we can announce that on March 29th - 31st we will gather again, and with our guests from the region and beyond - together we will try to compile an entertaining program. The current motto of the International World Diabetes Day is “Diabetes Concerns every family”, so this year our sympo-sium will be dedicated to diabetes and its complications. All the participants will be reminded of the seriousness of the diabetes complications, as well as listen to what is new in the prevention and treatment of said complications. I use this opportunity to invite you to take active participation during the symposium, which will undoubtedly contribute in great measure to its successful realization, and I hope that the newly gained knowledge will help you in your everyday practice.

Also, I hope that the days spent in Krushevo, socializing with colleagues and guests from abroad will be a memorable and worthwhile experience.

Sincerely, Prof. Dr. Tatjana Milenkovic

President of Scientific Association of Endocrinologists and Diabetologists of Macedonia

KRUSHEVOR. MACEDONIA 29-31 MARCH 2019

7

ИНФОРМАЦИИ ЗА СИМПОЗИУМОТ

Претседател на симпозиумот Проф. д-р Татјана Миленковиќ

Потпретседатели на симпозиумот Ас. д-р Саша Јовановска Мишевска Ас. д-р Ирфан Ахмети

Генерален секретар на симпозиумот Ас. д-р Искра Битоска

Претседател на Научен комитет Доц. д-р Ивица Смоковски

Помлад секретар на симпозиумот Д-р Надица Божиновска

Комитети Членови на Научен комитетПроф. д-р Татјана Миленковиќ Проф. д-р Славица Шубеска Стратрова Проф. д-р Снежана Марковиќ ТемелковаНаучен соработник д-р Тошо Плашески Проф. д-р Невена Лабан Гучева Ас. д-р Искра БитоскаАс. д-р Ирфан Ахмети Ас. д-р Саша Јовановска МишевскаАс. д-р Билјана ТодоровскаАс. д-р Александра СтевчевскаД-р Катерина АдамоваД-р Татјана Бајрактарова Прошева

Членови на Организационен комитет Ас. Д-р Арѓент Муча Д-р Ивана МладеновскаД-р Марија Живковиќ

GENEREAL INFORMATION

President of the Symposium Prof. Dr. Tatjana Milenkovik

Vice presidents of the SymposiumAss. Dr. Sasha Jovanovska Mishevska Ass. Dr. Irfan Ahmeti

Secretary General of the Symposium Ass. Dr. Iskra Bitoska

President of the Scientific Committee Ass. Prof. Dr. Ivica Smokovski

Junior Secretary of the Symposium Dr. Nadica Bozhinovska

CommitteesMembers of the Scientific Committee Prof. Dr. Tatjana MilenkovikProf. Dr. Slavica Shubeska StratrovaProf. Dr. Snezana Markovik TemelkovaAssis Prof. Dr. Tosho PlasheskiProf. Dr. Nevena Laban GuchevaAss. Dr. Iskra BitoskaAss. Dr. Irfan AhmetiAss. Dr. Sasha Jovanovska MishevskaAss. Dr. Biljana TodorovskaAss. Dr. Aleksandra StevchevskaDr. Katerina AdamovaDr. Tatjana Bajraktarova Prosheva

Members of the Organizational CommitteeAss. Dr. Argjent MuchaDr. Ivana MladenovskaDr. Marija Zivkovic


8

ABOUT KRUSHEVO

Kruševo is a picturesque mountainous town in Central Macedonia, on the Busava mountain, the highest town in Macedonia, surrounded with impeccable en‐vironment. The town of Krusevo is adorned with old and more recent houses built in the style of old Macedonian architecture leaving the town with virtually no apartment blocks. ThecityofKrusevoisthecenterofthemostfamousrebellionagainsttheOtto‐manEmpire,whichresultedinthecreationofthefirstRepublicoftheBalkans,calledtheKrusevoRepublic.KruševoisthehighesttownintheRepublicofMacedonia,andoneofthehighestsettlementsintheBalkans,knownbyvariousoutdooractivities. Kruševoisknownfor itsmanyfineexamplesofthe19thcenturytraditionalarchitecture,plentyofsmallcafesandtraditionalrestaurants.ThetownofKruševoisfull of old and more recent houses built in the style of the old Aromanian /Vlach/ archi‐tecture.ThetownwasfoundedbyMacedoniansinthe15thcentury.Kruševoexperi‐enced its cultural and economic growth and pinnacle when Aromunians from Epirus, in particularfromMoscopolis,settledthereinthethe18thcentury.ItishometoMečkinKamen,anhistoricallandmarkwhichmarksthespotoftheIlindenuprisingof1903,celebratingtheonly independentareainthewholeoftheOttomanRepublicatthetime.Onthe2ndofAugusteveryyear,itisthesiteofthetraditionalMacedonianIn‐dependenceDaycelebrations.KruševoalsohoststheMakedoniummonumenttotheIlindenUprisingandanumberofmuseumsoftheIlindenUprising.TheKruševotowngalleriesincludeanexhibitofthe19thcenturyiconsandamemorialtothemasterofmodernAromanianpaintingNikolaMartinovskiwhowasborn in this town.Thankstoitselevation,KruševoisoneofMacedonia’swintersportsdestinationsandsurelyfeaturestheperfectworldknownparaglidingconditions;thesamequalityalsomakesthispine-forestedgetawayacomfortabledestinationinsummer,whentheKruševoairstays cooler and more pure than in the arid lowlands.


9


10

ПРОГРАМАPROGRAM

Петок, 29ти март / Friday, March 29th

14:00-15:00 Сесија (Session) 1 Претседателство (Chairs): И. Битоска, И. Смоковски

14:00-14:20 Кои се надвор од целните ефекти на SGLT-2 инхибиторите WhatistheofftargeteffectsofSGLT2inhibitors NanetteSteinle,USA

14:20-14:40 Последни новини од клиничките студии за инкретин-базираниот третман Latestupdatesonclinicaltrialsofincretin-basedtreatment NebojshaLalic,Serbia

14:40-15:00 Дискусија (Discussion) 15:00-15:45 Сателитски симпрозиум 1 - Алкалоид Satellite Symposium 1 - Alkaloid Дуелкојдобива-ЛДЛнаспротиартерискахипертензија Duelthatwins-LDLversusarterialhypertension Татјана Миленковиќ, Марјан Бошевски

15:45-16:15 Кафепауза(Coffeebreak)

16:15-17:30 Сесија (Session) 2 Панел дискусија (Panel discussion) Модератор:ТатјанаМиленковиќ

Заедничка изјава – нови препораки за третман на тип 2 дијабетес Consensusstatement–newrecommendationfortreatmentof type2diabetes Панелисти(краток7минутивовед), Panelists(short7minintroductions): СашаЈовановскаМишевска,ИскраБитоска,ИрфанАхмети, ИвицаСмоковски

17:30-18:30 Сателитски симпрозиум 2 – Берингер Satellite Symposium 2 – Boehringher Ingelheim Емпаглифлозин:новодговорнастаритепредизвици


11

Empagliflozin”:newanswertooldchallenges Татјана Миленковиќ, Саша Јовановска Мишевска, Зоранчо Tрпковски (Slovenia)

20:30 Свечено отварање, коктел - Хотел Монтана Opening ceremony, Cocktail - Hotel Montana

Сабота, 30ти март / Saturday, March 30th

07:00-08:30 Доручек (Breakfast)

08:30-10:00 Сесија (Session) 3 Претседателство (Chairs): Т. Миленковиќ, И. Ахмети

08:30-09:10 Епидемиологија на дијабетесот и придружните ризик фактори Diabetes epidemiology and associated risk factors NamH.Cho,SouthKorea

09:10-09:50 Улогата на епигенетиката во разбирањето на тип 2 дијабетесот Roleofepigeneticsintheunderstandingoftype2diabetes JeanFrancoisGauitier,France

09:50-10:00 Дискусија (Discussion)

10:00-10:45 Сателитски симпозиум 3 – Плива Satellite symposium 3 – Pliva Дебелина,инсулинскарезистенција,дијабетесмелитустип2– предизвицисокоисесреќавамевопракса Obesity,insulinresistance,type2diabetes– challengesthatwemeetineverydaypractice Татјана Миленковиќ

10:45-11:15 Кафе пауза (Coffee break)

11:15-12:15 Сесија (Session) 4 Претседателство (Chairs): С. Јовановска Мишевска, D.Rahelic (Croatia)

11:15-11.35 Дијабетес и постење Diabetesandfasting InassShaltout,Egypt

11:35-11:55 Придонес на карадиоваскуларните бенефити базирани на


12

докази кон новиот начин на третман на тип 2 дијабетес мелитус Contributionofevidence-basedcardiovascularbenefitstonew managementoftype2diabetesmelitus MajaRadman,Croatia 11:55-12:15 Системи на затворен круг кај тип 1 – сензори наспроти пумпи Closedloopsystemsintype1-sensorsversuspumps? AndrewBehnke,USA


12:30-13:30 Сателитски симпозиум 4 – НовоНордиск Satellite symposium 4 – NovoNordisk Времеезазначајнапроменазапациентитесопредијабетеси дијабетес Itistimeforsignificantchangeinpatientswithprediabetesand diabetes Т. Миленковиќ, С. Јовановска Мишевска, И. Ахмети, И. Битовска

13:30-15:30 Ручек (Lunch)

15:30-16:30 Сателитски симпозиум 5 – Санофи Satellite symposium 5 – Sanofi Стабилноденес,забезбедноутре Stabletoday,forsafetomorrow Ивица Смоковски

16:30-17.00 Кафе пауза (Coffee break)

17:00-18:00 Работилница – Исхрана и дијабетес Work-shop–Nutritionanddiabetes ValentinaUroić(Croatia),Mедицинскисестри:В.Златановска, Т.Ѓорговски,Ј.Атанасова,С.Пановска,Т.Арсовска 18:00-18:45 Сателитски симпозиум 6 – Крка Satellite symposium 6 – Krka Ризикфакториикомпликациикајпациентисодијабетес–од превенцијадосеопфатноклиничколекување Riskfactorsandcomplicationsinpatientswithdiabetes– frompreventiontocompleteclinicaltreatment Оливер Бушљетиќ, Искра Битоска

20:30 Свечена вечера Хотел Панорама Спа Gala dinner Hotel Panorama Spa


13

Недела, 31ти март / Sunday, March 31th

07:30-09:00 Доручек (Breakfast)

09:00-10:30 Сесија (Session) 5 Претседателство (Chairs): Б. Крстевска, Z.Velija Ashimi (BiH)

09:00-09:20 Кој е одговорен за инерцијата во третманот на тип 2 дијабетесот? WhoisresponsibleforinertiainthetreatmentofType2diabetes? AzraBurekovic,BosniaandHercegovina

09:20-09:40 НАФЛД и дијабетес: промени во животниот стил и/или фармаколошки третман? NAFLDanddiabetes:lifestyleand/orpharmacologicaltreatment? DarioRahelic,Croatia

09:40-10:00 Гестациски дијабетес – терапевтски можности и исходи Gestationaldiabetes–therapeuticpossibilitiesandoutcomes DjuroMacut,Serbia 10:00-10:15 Дискусија (Discussion)

10:30-11:00 Кафе пауза (Coffee break)

11:00-12:15 Сесија (Session) 6 Претседателство (Chairs): Г. Пемовска, A.Burekovic (BiH)

11:00-11:20 Клинички офталмолошки процедури и очните компликации од дијабетесот Clinicalophthalmologicalproceduresandthediabeticeye complications НевенаЛабанГучева,Macedonia

11:20-11:40 Поврзаноста помеѓу фенотипот на предијабетесот и видот на третман Therelationshipbetweenprediabetesphenotypeandthetypeof treatment ZelijaVelijaAshimi,BosniaandHercegovina


12:00- Ручек и заминување (Lunch and departure)


14


15


16

44TH







29-31.03.2019


ПЛЕНАРНИ СЕСИИ PLENARY SESSIONS

WWW.NZEDM.MK



17

44TH







29-31.03.2019


ПЛЕНАРНИ СЕСИИ PLENARY SESSIONS

WWW.NZEDM.MK



18

СЕСИЈА 1 / SESSION 1Nanette Steinle, Вонреден професор, Регистриран нутриционист, Д-р Steinle е вонреден професор по медицина наМедицинскиот факултет при Универзитетот воМериленд. Главните истражувачки интереси над-р Steinle се насочени кон разбирање на моле-

куларнитеигенетскитеаспектинарегулацијатанакрвниотпритисок,обезноста,метаболниот синдром и нарушувањата во исхраната, поради што таа го имаобјавенопрвиотgenome-wideскензанавикитевоисхраната.Вомоментов,д-рSteinleпроучува геникоибиможеледаучествуваатворегулацијананавикитеза исхрана и соработува со истражувачи од Институтот за геномски науки воМериленд.ТааеистотакаеодговорназаПрограмотзапревенцијанадијабетесвоМедициснкиотцентарзаветеранивоБалтимор.Клиничкиотаспектоднејзинатакариера ја опфаќа соработката со пациенти во Ендокринолошката служба иЦентаротзаДијабетесиендокринологијаприУниверзитетотвоМериленд.Д-рSteinleечленнаповеќенатионалнииинтернационалникомитетииздруженијаи има објавено голем број на оригинални трудови, поглавја од книги и енаградувананаповеќенаучнипанели.Каковонреденпрофесортааимаулогаивопренесеувањеназнаењето,билаМенторнамногуперспективнистудентииеделодпроцедуритезадоделувањенаГрантовиод2004-тагодина.Сејавувакакопоканетпредавачнамногуинтернационалнинастани.

Nanette Steinle, MD, RDN Dr.SteinleisAssociateProfessorofMedicineattheUniversityofMarylandSchoolofMedicine.Dr.Steinle’smajorresearchinterestsaredirectedatunderstandingthemo‐lecularandgeneticaspectsofblood-pressureregulation,obesity,metabolicsyndromeandeatingbehaviorandpublished thefirstgenome-widescanofeatingbehavioraltraits.SheiscurrentlystudyingcandidategenesthatmayregulateeatingbehaviorandiscollaboratingwithinvestigatorsinUMB’sInstituteforGenomeSciences.Additional‐ly,Dr.Steinleisinvolvedindiabetespreventionresearchandleadsadiabetespreven‐tionprogramattheBaltimoreVeteransAdministrationsMedicalCenter.HerClinicalvenue,alsoincludestheIn-patientEndocrineServiceandtheUniversityofMarylandCenterforDiabetesandEndocrinology.Dr.Steinleisamemberofseveralnationalandinternational committeesandAssociations. Shehaspublishedanumberoforiginalarticles,bookchaptersandhasbeenpartofnumerousScientificReviewPanels.ShehasbeeninvolvedintheTeachingServiceandhasbeenaMentorofmanyperspectivestudents.Dr.SteinlehasalsobeenpartofGrantsupportsince2004andacceptedIn‐vited lectures on many occasions across the world.


19

Кои се надвор од целните ефекти на SGLT-2 инхибиторите SGLT2инхибиторитесекласанановифармацевтскиагенсизадијабетес.SGLT2инхибиторитедејствуваатсозголемувањенабубрежнатаекскрецијанагли‐коза,соштосенамалувашеќеротвокрвтакајлицатасодијабетестип2.Покрајнамалувањетонагликозата,сепокажалодекаинхибиторитенаSGLT2покажувааткардиопротективни,ренопротективни,анти-хиперлипидемични,анти-атероскле‐ротични,анти-обезни,анти-неопластични,хепатопротективнииренопротективниефективоinvitro,предклиничкииклиничкистудии.Намаленоеисоздавањенауричнатакиселина.Негативнитеефективклучуваатреткислучаинадијабетичнакетоацидоза,зголеменризикодинфекцијанауринарниоттрактипотенцијалнонегативновлијаниеврзздравјетонакоските.Ќебидатдискутираниподатоциодголемиклиничкииспитувања,какоипредложенимеханизмизаисклучувањенацелнитеефектинаSGLT2инхибиторите,фокусирајќисенакоскенототкиво,срце‐вототкивоивоспалението.

What is the off target effects of SGLT2 inhibitors SGLT2 inhibitors are a class of novel diabetes pharmacologic agents. SGLT2inhibitors act by increasing renal excretion of glucose, thus lowering blood sugarin individualswith type2diabetes. Inaddition to loweringglucose,SGLT2 inhibitorshavebeenfoundtoexhibitcardioprotective,renoprotective,anti-hyperlipidemic,anti-atherosclerotic, anti‐obesity, anti‐neoplastic, hepatoprotective, and renoprotective effectsininvitro,pre-clinical,andclinicalstudies.Reductioninuricacidhasalsobeenobserved.Negativeeffects include rare casesofDKA, increased riskof urinary tractinfection, and potential negative impact on bone health. Data from large clinical trials willbediscussed,aswellasproposedmechanismsoftheofftargeteffectsofSGLT2inhibitors, focusing on bone, cardiac tissue, and inflammation.


20

Професор Nebojša M. LaličNebojšaLaličелекар,интернистиендокринолог-дијабе‐толог,коисвоитеактивностипредсе гифокусиранаклиничкатанега,истражувањеиедукацијавообластанадијабетесот.Д-рLaličработикакодијабетологвеќе30години.ТојбилвизитингдокторвоJoslinДијабетесцентарот воБостон,САД, а вомоментоведиректоришефнаОдделотзадијабетесприУниверзитетскатаболницавоБелград,којапакереферентенцентарзадијабетесвоСрбија.ПрофесорLaličепрофесорпоин‐тернамедицинаиендокринологија,какоиДеканна

ФакултетотзамедицинанаУниверзитетотвоБелград.ТојепретседателнаНацио‐налнатаекспертскакомисијазадијабетесиуредникнанационалнитенасокизадија‐бетес.Тојиманад700истражувачкипубликацииодобластанадијабетесот,одкои80севосписанијавоpeer-преглед.ТојеполноправенчленнаСрпскатаакадемијананаукитеиуметностите.Намеѓународнониво,тојслужелкакочленнаедукативниотодборнаИнтернационалнатаФедерацијазаДијабетес(IDF),билделодедукативникурсевииработилницивоЕвропа,АзијаиАфрика,аучествуваликакочленнагрупатанаIDFкојапишуваланасокизапостпрандијалнагликозаво2011-тагодина.БилделодпроектиподдржаниодIDFпроектите-DE-PLAN,IMAGE(тип2дијабетеспревен‐ција)иMANAGECARE(хроничентретманнадијабетес).ПрофесорЛалиќвомоментовечленнаодборотнаIDFЕвропаодСрбија.

Professor Nebojša M. LaličNebojša Lalič is a physician, internist and endocrinologist‐diabetologist by training who focusedhisactivitiesonclinicalcare,researchandeducationindiabetes.Dr.Laličhasbeenengagedindailyclinicalpracticeasadiabetologistfor30years.HewasvisitingscientistatJoslinDiabetesCenter,Boston,USA,andatpresentisDirectorandHeadoftheDiabetesdepartment at the University Hospital in Belgrade, which is the reference center fordiabetesinSerbia,aswellasProfessorofInternalmedicineandEndocrinologyandDeanof theFacultyofMedicine,UniversityofBelgrade.Dr. Lalič is chairmanof theNationalExpertCommitteeforDiabetesandeditorofnationalguidelinesindiabetes.Hehasover700diabetesresearchpublications,80oftheminpeer-reviewjournals.HeisafullmemberoftheSerbianAcademyofSciencesandArts.Attheinternationallevel,heservedasfacultymemberatIDF-supportededucationalcoursesandworkshopsinEurope,AsiaandAfrica,andasmemberoftheWritingGroupfortheIDFGuidelinesforPostmealGlucosein2011.HeparticipatedinIDF-supportedprojectsDE-PLAN,IMAGE(type2diabetesprevention)andMANAGECARE(chronicdiabetescare).HecurrentlyservesasanIDFEuropeboardmemberfromSerbia.


21

Последни новини од клиничките студии за инкретин-базираниот третман Големитекардиоваскуларниисходнистудии(CVOT)сотерапијабазирананаин‐кретини,севопораствомногуклиничкирелевантнирезултати.Какопрво,податоцитеодовиестудиисодипептилпептидаза-4инхибитори(DPP-4)покажуваатнеинфериор‐ноствоодноснанамалувањетонамајорнитенесаканикардиоваскуларни(CV)настани(MACE).Потоа,триCVOTсоGLP-1RA(LEADER,SUSTAIN-6,HARMONY)покажаазначителнонамалувањена3-PMACE,ефектотнатретманотнаиндивидуалнитекомпонентиодпри‐марнитезбирниисходисеразликувашемеѓупретставницитенаеднакласалекови.Вотојконтекст,лираглутидотгинамалувашеобете,ситепричинизасмртност(15%)и3-PMACEза13%,носигнификатностабешевоглавномпостигнатаоднамалувањетонаCVсмртза22%.Семаглутидотјанамалистапкатана3-PMACEза26%,иованамалувањебешевоглавнопорадизначајнонамалувањенастапкатананефаталенмозоченударза39%.Албиглутидгонамалиризикотод3-PMACEдо22%,ноодситетриMACEкомпонен‐ти,самомикоардниотинфарктпокажазначителнонамалувањеод25%. Резултатитеодситестудиипокажуваатумеренонамалувањенателеснататежи‐наисистолниоткрвенпритисок.Дополнително,бубрежнатапротекцијабешеистотакамониторирана.МожедасекажедекаLEADERиSUSTAIN-6покажаапозитивенефектнаисходотодбубрежнитекомпликации. На крај, можеме да заклучиме дека откако се докажа кардиопротективниотефект,GLP-1RAјадржатвторатапозицијакаколекодизборзатретманнапациентисотип2дијабетесмелитус,содокажанкардиоваскуларенризик,покрајSGLT2инхибитори‐те.Дополнителнистудиисепотребнизадасеобјаснатразликитевонивниоткардиоиренопротективенефект..

Latest updates on clinical trials of incretin-based treatment Majorcardiovascularoutcometrials(CVOT)withincretin-basedtherapieshavegrowthinmanyclinicallyrelevantresults.Firstly,CVOTdatawithdipeptidylpeptidase-4inhibitors(DPP-4i)showednon-inferiorityregardingthereductioninmajoradverseCVevents(MACE).Thereafter,threeCVOTwithglucagon-likepeptide-1receptoragonists(GLP-1RA)havedemonstratedCVbenefitscomparedwithplacebo. AlthoughCVOTwithGLP-1RA(LEADER,SUSTAIN-6,HARMONY)showedsigni-ficantreductionofthe3-PMACE,thetreatmenteffectsontheindividualcomponentsoftheprimarycompositeendpointdifferedbetweenclassmembers.Inthatcontext,liraglutidereducedbothall-causemortality(15%)andthe3-PMACEby13%,butthesignificance was mostly driven by the reduction in CV death by 22%. Semaglutidereduced the rate of 3-PMACE by 26%, and this reduction wasmostly driven by asignificantdecreaseintherateofnonfatalstrokeby39%.Albiglutidereducedtheriskof3P-MACEby22%butofallthreeMACEcomponents,onlyMIshowedasignificantreductionby25%.


22

The results of all trials support a modest reduction in body weight and systolic blood pressure. Additionally, renal protection, which adds to the CV benefits of GLP-1 RA, wasobserved.Indeed,LEADERandSUSTAIN-6demonstratedbeneficialeffectoncompositerenaloutcomes. Insummary,afterprovencardioprotectiveeffect,GLP-1RAhavebeenpositionasasecond line therapy inT2DpatientswithestablishedatheroscleroticCVdisease,alongsideSGLT2i.Furtherstudiesareneededtoexplainthedifferences inthere‘scardiovascularandrenal protective effects.


23

СЕСИЈА 2 / SESSION 2Профeсор д-р Татјана Миленковиќ, MD, PhD Д-р Татјана Миленковиќ е редовен професор наМедицинскиот факултет во Скопје, вработена наКлиниката за ендокринологија, дијабетес и мета‐болнизаболувањаод1985година,кадево1995гоосновалаОдделотзаедукацијаналуѓесодијабетес-чијшефедоденденес.Специјализиралаинтернамедицина1991,докториралавообластанадијабе‐тологијата1999,супспецијализиралаендокриноло‐

гија2004.Стручно се усовршувалавоВеликаБританија,ДанскаиИталија.Имапублициранонад100стручниинаучнитрудови,какоиучествокако главенис‐тражувачико-истражувачво16научнипроекти,одкои11меѓународнипроективклучувајкииGCPтренинг.Авторена2монографии,5поглавјавокниги.ЧлененаEASD,ADA,IDF,DESG(членнагенералниоткомитет).Од2013-тагодинаеПрет‐седателнаМакедонскотонаучноздружениенаендокринолозиидијабетолози.

Professor dr. Tatjana Milenkovic, MD, PhD

Dr. TatjanaMilenkovic is a professor of internalmedicine at theMedical Faculty inSkopje.Dr.Milenkovicworksat theClinicofEndocrinology,DiabetesandMetabolicDiseasessince1985,wherein1995shehasestablishedtheDepartmentofeducationofpeoplewithdiabetes-andshehasbeenHeadofthedepartmenteversince.Sheob‐tainedspecialtyinInternalMedicine1991,PhDinMedicalScience1999,andsubspe‐cialtyinEndocrinology2004.ShehassignificantlyimprovedherworkingexperienceandskillsinUK,DenmarkandItaly.Prof.Milenkovichaspublishedandauthoredmorethan100scientificarticles,andhasbeenprincipalinvestigatorandco-investigatorin16scientificprojectsofwhich11international,includingGCPtraining.Sheisauthorof2monographsand5bookchapters.SheisamemberoftheEASD,ADA,IDF,DESG(memberoftheGeneralCommittee).Since2013Prof.MilenkovicisthePresidentoftheMacedonianScientificAssociationofendocrinologistsanddiabetologists.


24

Асситент д-р Саша Јовановска Мишевска

Ассистентд-рСашаЈовановскаМишевскаеспеција‐лист по интернамедицина, супспецијалист по ен‐докринологија,директорнаУниверзитетскатаКли‐никазаендокринологија,дијабетесиметаболичкизаболувања. Од 2017-та е доктор на медицинскинауки,содокторскадисертацијаодобластанаен‐докринологијата. Се јавува како автор и ко-авторнастручниинаучнитрудовивобројнинационалнии интернационални изданија, со активно учество

наповеќеинтернационалниконгресииработилницивоземјатаивостранство.Ко-инвестигаторбилавонеколкуклиничкистудииодобластанадијабетесот.Д-рЈовановскаМишевскае активенчленнаповеќеинтернационални здруженија,какоEASD,иМАО,какоиПотпретседателнаНаучнотоздружениенаендокрино‐лозиидијабетолозинаМакедонија(НЗЕДМ).

Assistant dr. Sasha Jovanovska Mishevska

Ass.dr.SashaJovanovskaMishevskaisaspecialistininternalmedicine,subspecialistinendocrinologyandmedicaldirectoroftheUniversityClinicofEndocrinology,DiabetesandMetabolicDiseasesinSkopje.Since2017shehasaPhDintheareaofendocrinology.Dr. Jovanovska Mishevska has authored and co‐authored a large number of scientific articles innationaland internationalmedical journals,shehastakenpartofseveralinternational conferences and workshops in the country and abroad, and has been a co‐investigator in several clinical studies in the field of diabetes. Dr. Jovanovska Mishevska is an active member of several international associations, EASD, andMAO,andcurrentlyholds thepositionofVicePresidentof Scientific associationofEndocrinologists and Diabetologists of Macedonia.


25

Ассистент д-р Искра Битовска, MD, M.Sc

Ассистентд-рИскраБитоскаеинтернист-ендокри‐нолог, вработена во ЈЗУ Клиника за ендокриноло‐гија,дијабетесиметаболнинарушувањавоСкопјеод2001година.Магистерпомедицинскинаукиод2009година,авотекотна2017-тагодинајаодбранинејзинатадокторскадисертацијаодобластанаен‐докринологијатаисестекнасотитулатадокторнамедицинскинауку.ПовеќегодиниешефнаодделотзатироиднинарушувањанаКлиникатазаендокри‐

нологијавоСкопје.Членнамногумеѓународниорганизацииодобластанаендо‐кринологијатаидијабетесот.Авторикоавторнабројнипубликацииобјавенивоземјатаивостранство.

Assistant dr. Iskra Bitovska, MD, M.Sc

Assistant Dr. Iskra Bitovska is specialist in internal medicine and subspecialist inendocrinology,anemployeeof theUniversityClinicofEndocrinology,DiabetesandMetabolic Disorders in Skopje, since 2001. She has a Master of Medical Sciencesdegree since2009,and since2017 shehasaPhD in theareaofendocrinology.Dr.BitovskaisHeadofthedepartmentforThyroiddisordersattheClinicinSkopje.Sheisalsomemberofmanyinternationalorganizationsinthefieldofendocrinologyanddiabetes, and author of numerous publications published in the country and abroad.


26

Ассистент д-р Ирфан Ахмети

Асистентд-рИрфанАхметиеинтернист-ендокрино‐лог, вработен на Универзитетска Клиника за ендо‐кринологија, дијабетес и метаболички нарушувања,Скопје.Шефнаотсекотзадијабетичностапало.Прет‐седателенаНационалнатакомисијазадијабетеснаМакедонијаипотпретседателнаНаучнотоЗдружениенаЕндокринолозииДијабетолозинаМакедонија.Од2017-тагодинаедокторнамедицинскинауки,адок‐торкскатадисертацијамубешеододлбастанадијабе‐

тологијата.ЧлененаМеѓународнатаработнагрупазадијабетичностапало(IWGDF)одМакедонијaиеучесникнапоследнитенасокизадијабетичнотостапалоод2015годинавоХаг,Холандија.Посебнополенаинтерес:тип2дијабетес,хроничником‐пликациинадијабетес,дијабетичностапало,тироиднизаболувања.Авторикоавторенаоколу50стручнитрудовиобјавенивоземјатаистранство.

Assistant dr. Irfan Ahmeti

Ass.Dr.IrfanAhmetiisaspecialistininternalmedicineandanendocrinologist,employeeoftheUniversityClinicofendocrinology,diabetesandmetabolicdisorders,Skopje.HeistheHeadoftheDiabeticfootdepartmentattheClinic.Currently,heisthepresidentoftheNationaldiabetescommitteeofMacedonia,aswellasvice-presidentoftheMacedonianAssociationofendocrinologistanddiabetlogists.Since2017hehasaPhDintheareaofdiabetology.HeisalsoamemberoftheInternationalWorkingGroupondiabeticfootandisamemberofthelatestguidelinesfordiabeticfootof2015inTheHague,Netherlands.Hisspecialfieldofinterestare:type2diabetes,chroniccomplicationsofdiabetes,diabeticfoot,thyroiddisease.Dr.Ahmetiisanauthorandco-authorof50paperspublishedinthecountry and abroad.


27

Д-р Ивица Смоковски

Д-рИвицаСмоковски (mr.sci.med,dr.sci.med)eспе‐цијалистпоинтернамедицинанаУниверзитетска‐та клиника за ендокринологија, дијабетес имета‐болички нарушувања во Скопје. Д-р Смоковски едокторнамедицинскинауки, содокторскадисер‐тацијаодобластанадијабетесикардиоваскуалрнинарушувања. Има големо искуство во клиничкитеистражувањаидобратаклиничкапраксакајдијабе‐тесотиеодговорензабројнинационалнипроектиодобластаназдравството.

Dr. Ivica Smokovski

Dr.IvicaSmokovski(M.D.,mr.sci.med,dr.sci.med.)isаspecialistofInternalMedicineattheUniversityClinicofendocrinology,diabetesandmetabolicdisordersinSkopje.Hehasworkedintheareaofdiabetologyformanyyears,andhasaPhDintheareaofdiabetologyandcardiovasculardiseases.HasavastexperienceinclinicalresearchandGCPindiabetesandhasbeenresponsiblefornumerousnationalhealthcareprojects.


28

СЕСИЈА 3 / SESSION 3Професор Nam H. Cho

ПрофесорNamH.ChoвомоментовживеевоЈужнаКорејаиедиректорнаЦентаротзаклиничкаепиде‐миологијанауниверзитетскатаболницаАјоувоСу‐вон,Кореја.Тоје,истотака,актуелниотпретседателнаИнтернационалатаФедерацијазаДијабетес(IDF),какоипретседателнаАтласотзадијабетесвоавтор‐ствона IDF.ЗаинтересираностазадијабетесоткакоболесткајпрофесорChoзапочналауштеводалеч‐

ната1984година,одкогазапочналдајаразвиванеговатаакадемскакариеравоправецнаистражувањенадијабетесот,сопоставенфокуснаепидемиолошкиотаспектиобластиодјавнотоздравство.Тојимаобјавеноповеќеод80рецензиранитрудовизадијабетес.ПрофесоротNamH.Choбилвоповеќеорганизациизадија‐бетес,каконанационално,такаинамеѓународнониво,притоагоимаоснованоРегистаротзатип1дијабетесвоКореја,аеодговоренизанаправенатапроценанапреваленцанадијабетестип2воКореја.ВонеговотобогатопортфолиоспаѓаичленствовоКомитетотзаклиничкиупатствазагестацискидијабетесиизвештајотна баријатрична хирургија, двете издадени од IDF. Од 2004 година, тој во дванавратибилизбранзаизвршенчленнасоветотнаIDF-WPRибилизбранзапрет‐ставникодрегионотвопериодот2010-2012година.Истотака,д-рЧобилишефнакатедранаОдделотзапревентивнамедицинанаАјоуФакултетотзамедицинаизгоранатоаеиизвршендиректорисопственикнадвекомпанииод2000година.

Professor Nam H. Cho

ProfessorNamH.Cho currentlyresidesinSouthKoreaandservesasaDirectoroftheCentreforClinicalEpidemiologyattheAjouuniversityschoolofMedicineandHospitalinSuwon,Korea.HeisalsoPresident-electoftheIDF,aswellasChairmanoftheIDFdiabetesAtlas.ProfessorChoBecameinterestedindiabetesin1984andhasdevelopedan academic career in diabetes research that focuses on epidemiology and public health areas.Hehaspublishedover80peerreviewedpapersondiabetes.ProfessorChohasservedinnationalandinternational levelsofdiabetesorganizations,makinghimthefounder of type 1 registry in Korea, in addition to being responsible for estimatingtheprevalenceoftypediabetesfortheKoreanpopulation.HeservedasacommitteememberfortheIDFclinicalguidelinesforgestationaldiabetesandtheIDFreportonbariatricsurgery.Since2004,hehasbeenelectedtwiceasanexecutivecouncilmemberofIDF-WPRandwasChairElectoftheRegionin2010-2012.Furthermore,professorChohasservedasachairmanoftheDepartmentofPreventiveMedicineatAjouUniversitySchoolofMedicine,andismoreoveraCEOandowneroftwocompaniessince2000.


29

Епидемиологија на дијабетесот и придружните ризик фактори Дијабетесотесериозноглобалноздравственопрашање,аимаповеќеод425ми‐лионилуѓекоиживеатсодијабетесвосветот.Бројотналуѓетосодијабетессезголему‐варечисинасекаде,нопозначајновоАзија.Вотекотнаизминатите17години,бројотналуѓетокоиживеатсодијабетесезголеменза274милиони(151милионилуѓекоиживеатсодијабетесвосветотво2000година,сега425милиони,IDFАтлас2017).Овазначидекасепоставувадијагнозазадијабетеснасекои6секунди.Дополнителни352милиониво‐зраснилицасеизложенинависокризикодразвојнадијабетестип2.Затоа,никојнееслободеноддијабетесиникаквоместоназемјатанеебезбеденооддијабетес.Сепак,факторитенаризикповрзанисодијабетеснесецелосноидентификуваниисèуштеимаатпотребаодпонатамошнииспитувањазаподоброразбирањенаболеста.Презентацијатаќегиопфатифакторитенаризикидентификуваниодеднатековнаепидемиолошкасту‐дијаштоезапочнатаво2001 година.Оваастудијадосегаоткриладекаепи-генетските,вообичаенитефактори,какоибиолошкитефакторииграатзначајниулогикакофакторизаризикотоддијабетес.Сепак,неидентификувавменитуеденSNPкојесилноповрзанкакоглавенризикзадијабетес.Факторитекоисенезависноповрзанисоризикотоддијабетессеметаболиченсиндром,животвоурбанитесредини,постаравозраст,фамилијарнаис‐торијананарушенајаглехидратнатолеранција,хипертензија,пушење,статусотнаконсу‐мацијанаалкохол,функцијатанацрниотдроб,нивоанасекрецијанаинсулин,нивоанаинсулинскарезистенцијаиHbA1cнивоа.Какозаклучок,факторитенаризикзадијабетесотсеразлични,аетничкитеваријациисеевидентниинашатастудијапокажаадекаеколош‐китеивообичаенитефакторинаризиксепосилниодгенетскитефакторизаризикотоддијабетес.

Diabetes epidemiology and associated risk factors Diabetesisaseriousglobalhealthissue,andtherearemorethan425millionpeopleliving with diabetes worldwide. The numbers of people with diabetes are rising almost everywherebutmoresignificantlyinAsia.Overthepast17years,thenumberofpeoplelivingwithdiabeteshasincreasedby274million(151millionpeoplelivingwithdiabetesintheworldin2000;now425million,IDFAtlas2017).Thismeansapersonisdiagnosedwithdiabetesevery6seconds.Afurther352millionadultsareathighriskofdevelopingtype2diabetes.Therefore,nooneisfreefromdiabetes,andnoplaceonearthissafefromdiabetes. However,theriskfactors related to diabetes are not fully identified and still in need of further investigation for the better understanding of the disease. The presentation will be covering the risk factors identified fromanongoingcommunitybasedepidemiologicstudythatbeganin2001.Thisstudy,sofar,has revealed epi‐genetics, habitual factors, and biological factors are playing significant roles as factorsfortheriskofdiabetes.However,wehavenotidentifiedasingleSNPthatisstronglyassociated as the main risk for diabetes. Those factors independently associated for the risk of diabetes include metabolic syndrome status, living in urban areas, older age, family history of diabetes glucose tolerance status, hypertension, smoking, alcohol imbibing status, liver function,insulinsecretionlevels,insulinresistancelevels,andHbA1clevels.Inconclusion,therisk factors for diabetes are diverse and ethnic variations are evident, and our study has revealed environmental and habitual risk factors are stronger than genetic factors for the risk of diabetes.


30

Професор Jean-Francois Gautier Jean-FrancoisGautier е професорпомедицинаирако‐водител на Одделот за ендокринологија и дијабетесво болницата Lariboisière, Париз, Франција, кој функ‐ционира од 2013-та година какомултидисциплинаренамбулантен центар посветен на дијабетес и вклучувадијабетолози, кардиолози, офталмолози, хепатолози,нефролози, гинеколози, уролози, ортопедичари, под‐дијатри, медицински сестри, диететичари и физичкивоспитувачи.Тојистотакаеклиничкиистражувачвоис‐тражувачката групанасловена како „метаболичко вос‐

палениекајдијабетесинеговитекомпликации“наФранцускиотнационаленинститутзаздравствоимедицинскиистражувања(Institutnationaldelasantéetdelarecherchemédicale,INSERMU1138),ЦентарзаистражувањанаCordelier,Париз.Главнитеистражу‐вачкиинтересинапрофесоротGautierсепатофизиологијатанадебелинатаидијабетесоттип2,какоинивнитекомпликации,предсефокусирајќисенаепигенетскотопотеклонавоспалениетосонизокстепенкајовиесостојби.Тој,истотака,гоистражуваиефектотнаинтраутеринотоопкружувањенапредиспозицијатазатип2дијабетесикардиоваску‐ларнитеболести,какоимеханизмитекоисевклучениворазвојотнаатипичендијабе‐тес-какодијабетестип2подложеннакетоза,подтипнадијабетесчестозабележанвосубсахарскаАфрика.ПрофесорGautierмагистиралнаКралскотомедицинскоучилиштеК(Cochin-PortRoyalMedicalSchool,RenéDescartesUniversity,)воПариз,аеспецијалистзаендокринологијаиметаболизамод1990година.Докториралвообластанахумана‐таисхрана,физиологијаипатофизиологијаодУниверзитетотвоПаризво1996година.ПрофесорGautierимаиздаденонад145оригиналнитрудовиипридонесолза14при‐рачници.ТојечленнаАмериканскотоздружениезадијабетес(ADA),Европскатаасоција‐цијазапроучувањенадијабетесот(EASD)иФранцускотоздружениезадијабетес(SociétéFrancophoneduDiabète)иопштатасекреторијанаФондацијатазаистражувањенадија‐бетес(FFRD)нафранцускијазик.

Professor Jean-François Gautier

Jean-François Gautier is Professor of Medicine and Head of the Department ofEndocrinologyandDiabetesatLariboisièreHospital,UniversityParis7,Paris,Franceinwhichhasbeensettledin2013amultidisciplinaryambulatorycentrededicatedtodiabetes that includes diabetologists, cardiologists, ophthalmologists, hepathologists, nephrologists, gynaecologists, urologists, orthopaedists, podiatrists, nurses, dieticians,physicaleducators…He is alsoa clinical researcher in the researchgroupentitled “metabolic inflammation in diabetes and its complications” at the FrenchNationalInstituteofHealthandMedicalResearch(Institutnationaldelasantéetdela recherchemédicale, INSERM U1138), Cordelier Research Centre, Paris.ProfessorGautier’s principal research interests are the pathophysiology of obesity and type


31

2 diabetes and its complications, focussing on the epigenetic origin of low gradeinflammationintheseconditions.Heisalsoinvestigatingtheeffectoftheintrauterineenvironmentonpredisposition to type2diabetesand cardiovasculardiseases, andthe mechanisms involved in the development of atypical diabetes such as ketosis‐prone type 2 diabetes, a subtype of diabetes frequently observed in Sub-SaharanAfrica. Professor Gautier received his MD degree from Cochin-Port Royal MedicalSchool,RenéDescartesUniversity,Paris,andqualifiedasaspecialistinendocrinologyandmetabolism in 1990.Heobtained his PhD inHumanNutrition, Physiology andPathophysiologyfromtheUniversityofParisin1996.ProfessorGautierhaspublishedover145originalpapersand contributed to14handbooks.He is amemberof theAmericanDiabetesAssociation,theEuropeanAssociationfortheStudyofDiabetes,andtheFrenchDiabetesSociety (SociétéFrancophoneduDiabète)andthegeneralsecretoryoftheFrenchspeakingFoundationforDiabetesResearch(FFRD).

Улогата на епигенетиката во разбирањето на тип 2 дијабетесот

За инфламацијата (воспалителни процеси) веќе е добро познато декаигра клучна улога воразвојот на тип2дијабетес.Навистина, покажаноедекавоспалениетомупретходинапочетокотнатип2ДМвомоделитенаглувцинадиета предизвикана од дебелина и во поново време кај луѓето, што сугерирадека може да има предизвикувачка улога во патогенезата на тип 2 ДМ.Понатаму, воспалението придонесува за изнемоштување на дијабетичнитекардиоваскуларни компликации, како што се дијабетична нефропатија иатеросклероза. Така, постојат се поголем број на докази дека хроничнотовоспаление игра клучна улога во дијабетесот и неговите кардиоваскуларникомпликации.Иако тип2ДМевисоконаследнаболест, кумулативнитестудиизацелиотгеномоткриваатсамоограниченкандидатскилокускојбигиповрзалдијабетесот и неговите компликации со генетската пре-диспозиција. Порадивлијанието на интеракциите на ген-средина, епигенетските механизми, истотака,можат да играат клучна улога во патогенезата на дијабетесот и неговитеваскуларни компликации. Епигенетика е дефинирана како модификација наепигенпмотбездасеменувасеквенцатанаДНК.Овиемодификациирезултираатсодекомпактирањенахроматиннаодредениделовиодгеномоткојеповрзансоповисокагенскаекспресијаисозголемувањенапристапностанарегулаторнитерегионинаовиегени.Прогресијатанаболестаможедаседолжинамеморијатана претходна изложеност на целните клетки до високи нивоа на гликоза ивоспалителни фактори, што пак доведува до постојаност на неговите штетниефектипрекуепигенетскитефактори.Вооваапрезентацијаќеобјаснименекоиепигенетскимеханизмииќејаобјавимезапочнататаистражувачкаработа(којаесеуштеворанафазаи)којајаповрзувавоспалителнатасостојбанадијабетестип2соепигенетскитепромени,какоидалисетооваможедаотвориновиобластинабиомаркериитерапевтскицеливообластанадијабетесот.


32

The role of Epigenetics in the understanding of diabetes

Inflammationisnowwellrecognizedasplayingakeyroleinthedevelopmentoftype2diabetes.Indeed,inflammationhasbeenshowntoprecedetheonsetofT2Din murine models of diet‐induced obesity and more recently in humans suggesting that itmighthaveacausativerole inT2Dpathogenesis.Furthermore, inflammationcontributes to debilitating diabetic cardiovascular complications such as diabetic nephropathy and atherosclerosis. Thus, there are increasing evidences that chronic inflammation plays a crucial role in diabetes and its cardiovascular complications. Although T2D is a highly inherited disease, genome-wide association studies haveuncovered only limited candidate loci linking diabetes and its complications to genetic pre‐disposition. Because of the influences of gene‐environment interactions, epigenetic mechanisms may also play a key role in the pathogenesis of diabetes and of its vascular complications. Epigenetics is defined as modifications of the epigenome without alteringthesequenceofDNA.Thesemodificationsresulttochromatindecompactingat certainpartsof thegenome that is associatedwithahighergeneexpressionbyincreasing accessibility of the regulatory regions of these genes. Progression of the diseasecouldbeduetoamemoryofpriorexposureof targetcells tohighglucoselevels and inflammatory factors, leading to persistence of its deleterious effects through epigenetic factors. In this presentation, we will explain some epigeneticmechanismsandreporttheearlyworkthat linkedtheinflammatorystateoftype2diabetes to epigenetic alterations, and whether it may open new areas of biomarkers and therapeutic targets in the field of diabetes.


33

СЕСИЈА 4 / SESSION 4Професор Inass Shaltout InassShaltoutдипломираланаФакултетотзамеди‐цина,приУниверзитетотвоКаиро.Таагистекналанејзинитемагистерскиидокторскититулинаинтер‐намедицина,истотака,одУниверзитетотвоКаиро.Ги поминала сите академски нивоа во кариератапочнувајќикакостажант,специјализант,помошникпредавач,предавачпоинтернамедицина,доцентипрофесорпоинтернамедицинанаМедицинскиотфакултетприУниверзитетотвоКаиро,Египет.Нејзи‐

натабогатабиографијавклучува:Научнаработаод2004-тагодинакакопрофесорпоинтернамедицинаидијабетес,приУниверзитетотвоКаиро;ПретседателнаСекторотзаинтернамедицинаодделение4,УниверзитетвоКаиро,од2017годи‐на;ПретседателнаАрапскатаасоцијацијазапроучувањенадијабетесиметабо‐лизам;ЧленнаИнтернационалнатафедерацијазадијабетс(IDF);ПочесентуторнадијабетесприУниверзитетвоКардиф,ВеликаБританија;ЧленнаЕвропскатаасоцијацијазапроучувањенадијабетес(EASD),наEгипетскотодруштвозаинтер‐намедицина,ЕгипетскотоздружениезанефрологијаиЕгипетскотодруштвозадијабетес.

Professor Inass ShaltoutInassShaltoutgraduatedfromfacultyofMedicine,CairoUniversity.ShegotMSCandMDdegreeofInternalMedicinealsofromCairoUniversity.SpentallacademicCareerstarting with residency, Assistant lecturer, Lecturer of Internal Medicine, AssistantprofessorandprofessorofInternalMedicineinfacultyofMedicine,CairoUniversity.Herrichbiographyincludes:Workingscience2004asaProfessorofInternalMedicineandDiabetes,CairoUniversity;ChairmanofUnit4InternalMedicineDepartment,CairoUniversity,since2017;PresidentofTheArabicAssociationfortheStudyofDiabetesandMetabolism;Memberof the InternationalDiabetesFederation;HonoraryTutorof Diabetes, Cardiff University; Member of European Association for the Study ofDiabetes,EgyptianSocietyofInternalMedicine,EgyptianSocietyofNephrologyandEgyptianSocietyofDiabetes.

Дијабетес и постење Завременасветиотисламскимесец,Рамазан,муслиманитеморадапо‐статодзоридозајдисонце.Многумуслиманиобичнопостативодругиприлики.какоштоселунарнитеденовиодсекојмесецивонекоидругиисламскиденови.Хранатаи течноститеможеда се консумираат слободново текотнаноќта, нозабранетоевотекотнаденот,вклучувајќигитукаиоралнителекови.Овојначиннесомненовклучуваненадејнаиголемапроменавораспоредотнаоброцитевотекотнаденот.Коптскитехристијанинејадатмесо,живинаимлечнипроизво‐диповеќеод250денагодишно.Постојатидругивидовинаверскипостовикои


34

сеспецифичнизаХиндусите,ЕвреитеиМормоните.Дополнително,проценетоедекаповеќеод140милионилуѓесодијабетеспостатзавременаРамазан. Ризиците од постот вклучуваат хипогликемија, хипергликемија, кетоа‐цидоза,дехидратацијаитромбоза.Луѓетосодијабетесобичнотребадапобараатодсвојотлекаринформациидалиможатдапостатбезбедноилине,врзоснованаподелбатана4групи:сомногувисокризик,високризик,умеренилинизокризик.Овие4групиќебидатдискутираниводетали.Луѓетосодијабетесможеданегипослушаатлекарскитесовети,притоаизложувајкисенаризикодмногусериозникомпликации.ЕдукатијатавоодноснаРамаданзапациентитеможедадоведедоминимизирањенаовиеризици.СправувањесопостотзаРамазанкајлуѓетосодијабетесвклучуванасокизавнеснахрана,честимерењанагликемијаимодификацијаналековизадијабетесот,вклучувајќиорални,инсулинскиине‐инсулинскиантидијабетицисоинекции.Ќебидатразгледанидеталнимодифи‐кацииналековите.НекоилековисепобезбеднизаупотребазавременапостотРамазан.

Diabetes and fasting During theholy Islamicmonth,Ramadan,Muslimsmust fast fromdawn tosunset. Many Muslims usually fast other days like lunar days of each month and some Islamic occasions. Food and fluidsmay be consumed freely during the night, butforbidden during day time, including oral medication. This will involve a sudden and majorchangeinthedailymeals.TheCopticChristiansfastfromeatingmeat,poultryanddairyproductsmorethan250daysperyear.Thereareothertypesof religiousfastinginHindus,JewishandMormon.Thereisanestimateofmorethan140millionpeoplewithdiabetesfastduringRamadan. The Risks of Fasting Include hypoglycemia, hyperglycemia, ketoacidosis,dehydration and thrombosis. Diabetics should usually ask their treating doctor whether theycanfastsafelyornotaccordingto4groupsofveryhighrisk,high,moderateorlowriskquantification.Those4groupswillbediscussedindetails.Peoplewithdiabetesmay not obey medical advice and they are at risk of many serious complications. Pre Ramadanpatienteducationmayleadtominimizingthoserisks.ManagementoffastingRamadan inpeoplewithdiabetes includesguidanceof food intake, frequentSMBGand modification of antidiabetic medications including oral, insulin and injectablenoninsulinantidiabetics.Detailedmedicationmodificationswillbediscussed.SomemedicationsaresafertouseduringfastingRamadan.


35

Професор Maja Radman

ПрофесорMajaRadmanвомоментовешефнаОд‐делот заинтернамедицина, во Универзитетскатаболница во Сплит, како и заменик директорот наХрватското здружение за Ендокринолошка онко‐логија.Таајазапочналасвојатаакадемскакариераво 1998 година, кога добила титула магстер, а во2010-тагодинајаодбраниласвојатадокторскади‐сертација.Специјалистпоендокринологијаидија‐бетологијата е од 2007-ма година. Д-р Radman ја

посетувалаиBrookwoodакадемијатаво1999година,кадештодобиланадградба-GoodClinicalPracticeforInvestigatorsTraininginthefieldofHealthcareResearch.Тааеавторнаголембројнаобјавенинаучнистатиииимаучествувановоголембројнанаучнипроектииистражувањавополетонадијабетесот.

Professor Maja Radman

ProfessorMajaRadman is currentlyHeadof theDepartmentof InternalMedicine,attheUniversityHospitalCentre inSplit,aswellasdeputyDirectoroftheCroatianAssociation forEndocrineoncology.Shestartedheracademiccareer in1998whenshegotherMSdegree,anddefendedherPhDthesisin2010.Shebecamespecialistofendocrinologyanddiabetologyin2007.SheattendedtheBrookwoodAcademyin1999,whereshereceivedaGoodClinicalPracticeforInvestigatorsTraininginthefieldofHealthcareResearch.Sheistheauthorofanumberofpublicizedscientificarticlesandhasparticipatedinanumberofscientificprojectsandresearchondiabetes.

Придонес на карадиоваскуларните бенефити базирани на докази кон новиот начин на третман на тип 2 дијабетес мелитус

Дијабетесмелитусбарадоживотнопланирањеиконтролирањенажи-вотниотстилсовисокстепенналичнаодговорност.Управувањетосоначинотнаживеење,вклучувајќитерапијасоправилнаисхрана,физичкаактивност,губењенатежината,советувањезапрестанокнапушењетоипсихолошкаподдршка,сефундаменталниаспектина грижата задијабетесот. „Пациентотвоцентаротнатретманот“седефиниракакогрижакојагипочитуваиескроеназадаодговаранаиндивидуалнитепараметринапациентот,неговитепотребиинавики,притоаобезбедувајќискроенитеиндивидуалнипараметридабидатглавнивоносењетона одлки за третманот. Атеросклеротичната кардиоваскуларна болест (ASC‐VD)еводечкапричиназасмрткајлуѓетосодијабетес тип2.ДијабетесотдавазначителеннезависенризикзаASCVD,аповеќетолуѓесодијабетестип2имаатдополнителни фактори на ризик како што се: хипертензија, дислипидемија,дебелина, физичка неактивност, хронична бубрежна болест (ХББ) и пушење.


36

Намалувањата во кардиоваскуларните настани (од атеросклеротично потекло)исмрттасевидливикогаповеќефакторинаризикодASCVDсерешаваатисто-времено,содолгогодишнибенефити.ASCVDуправувањесоризикотесуштинскидел од управувањето со дијабетесот. Проценката на клучните карактеристикина пациентот, како што се начин на живот, коморбидитети (ASCVD, хроничнабубрежна болест, срцева слабост), клинички карактеристики (возраст, HbA1c, тежина), психолошка состојба со културни и социо-економски можности, сил-но влијаат врз изборот на третман на пациенти со дијабетес. Потребата заидеална терапија кај пациенти со дијабетес и кардиоваскуларни фактори наризикбибилаинтервенција/лекштогинамалувакардиоваскуларнитенастаниисмртностаиистовременојаподобруваконтролатанагликемијата.Новитедоказија поддржуваат употребата на одредени лекови врз основа на резултатите одкардиоваскуларните испитувања кои покажуваат значителни придобивки какоинхибиторинаSGLT2иагонистинарецепторитенаGLP-1содокажанакардио-васкуларнакорист,какоделодменаџментотнагликемијата.

Contribution of evidence-based cardiovascular benefits to new management of type 2 diabetes melitus

Diabetes mellitus requires lifelong planning and controlling lifestyles with high degreeofpersonalresponsibility.Lifestylemanagement, includingmedicalnutritiontherapy,physicalactivity,weightloss,counselingforsmokingcessation,andpsycho‐logical support, are fundamental aspects of diabetes care. Patient-centered care isdefinedascare that is respectfulofand responsive to individualpatientpreferenc‐es,needs,andvaluesandensuringthatthepatientvaluesguideallclinicaldecisions.Atheroscleroticcardiovasculardisease(ASCVD)istheleadingcauseofdeathinpeo‐plewithtype2diabetes.Diabetesconferssubstantial independentASCVDrisk,andmostpeoplewithtype2diabeteshaveadditionalriskfactorssuchashypertension,dyslipidemia,obesity,physical inactivity,chronickidneydisease(CKD),andsmoking.ReductionsinASCVDeventsanddeathareseenwhenmultipleASCVDriskfactorsareaddressedsimultaneously,withlong-standingbenefits.ASCVDriskmanagementisanessentialpartofdiabetesmanagement.Assessingkeypatientcharacteristicssuchaslifestyle,comorbidities(ASCVD,chronickidneydisease,heartfailure),clinicalcharac‐teristics (age,HbA1c,weight), psychological statewith cultural and socio-economicpossibilitiesstronglyinfluencethechoiceoftreatmentofpatientswithdiabetes.


37

Д-р Andrew Behnke, Претседател на центарот заендокринологијавоCumberlandValley,LLC

Д-рBehnkeдипломиралнаДржавниотуниверзитетнаПенсилванијанаКолеџот замедицинаво1987година. Сега работи во Карлајл, Пенсилванија ие специјализист по ендокринологија, дијабетес иметаболизам. Д-р Behnke е член на повеќе коми-сии, тој учествувал во повеќеод 40 клинички сту-дии и има објавено голем број на оригиналнистатии и рецензии. Неговата богата работна исто-

рија вклучува и функции како - Ассистент професор по медицина (USUHS) воВашингтон; Интернист во MGMC Медицинскиот центар, USAF; МедицинскидиректорнаДијабетеси ендокринологијацентарот воШарон.Д-рBehnkeеиФулбрајтоввизитингпрофесорпомедицинанаДржавниотуниверзитетзаме-дицинавоКишињев,Молдавија.Од2002годинатојеипретседателнаЦентаротзаендокринологијаCUMBERLANDVALLEY,LLC(Carlisle,PA).

Andrew Behnke, President, Cumberland Valley Endocrinology Center, LLC

Dr.BehnkegraduatedfromthePennsylvaniaStateUniversityCollegeofMedicinein1987.HeworksinCarlisle,PAandspecializesinEndocrinology,Diabetes&Metabo‐lism.Dr.Behnkeisamemberofseveralcommittees,hasbeenintegralpartofmorethan40Clinicalstudiesandhaspublishedanumberoforiginalarticlesandreviews.Hisvastworkhistoryincludes-AssistantProfessorofMedicine(USUHS)inWashing‐ton,DC;StaffInternistatMGMCMedicalCentar,USAF;MedicalDirectoroftheDia‐betesandEndocrinologyCenterinSharon,Pa;FulbrightScholarVisitingProfessorofMedicineattheStateUniversityofMedicineinChisinau,Moldova.Since2002heisaPresidentoftheCumberlandValleyEndocrinologyCenter,LLC(Carlisle,PA).

Системи на затворен круг кај тип 1 – сензори наспроти пумпи

Предавањето за дијабетес пумпи и сензори е научен преглед на овиесовремени модалитети на третман со дијабетесот. Почнувајќи со кратокисториски преглед, публиката ќе биде водена во критичен и научен прегледнапријавенитепридобивкиоддветеинсулинскипумпи (CGII) и континуираниглукозни монитори (CGM). Тековните достапни уреди ќе бидат разгледани.Доказитеоднаучнитестудииќегииспитааттврдењатазаподобренаконтроланагликозата,хипогликемијаидозинаинсулин.Предавањетоќезавршисопогледнасистемитесозатворенциклусинивнатапотенцијалнакориствоуправувањетосодијабетесот.


38

Closed loop systems in type 1 - sensors versus pumps?

The lecture on Diabetes Pumps and Sensors is a scientific review of thesecontemporary modalities of diabetes treatment. Beginning with a brief historical review, the audience will be guided in a critical and scholarly review of reported benefits of both Insulinpumps(CGII)andContinuousGlucoseMonitors(CGM).Currentavailabledeviceswillbereviewed.Evidencefromscientificstudieswillexamineclaimsofimprovedglucosecontrol,hypoglycemia,andInsulindoses.Thelecturewillconcludewithalookatclosedloop systems and their potential benefit in diabetes management.


39

СЕСИЈА 5 / SESSION 5Професор д-р Azra Bureković, MD, PhD

Професор д-р Azra Bureković, работи на одделот зануклеарнамедицинаиендокринологија,приунивер‐зитетскиотклиничкицентарвоСараево(БоснаиХер‐цеговина).Тааеспецијалистпоитнамедицина,какоиспецијалистпоинтернамедицина-сосупспеција‐лизација по ендокринологијата и дијабетологијата.Во2006-тагодинастаналадокторнанауки,адокто‐ратотбилодобластанадијабетологијата.Проф.Azra

Burekovićвомоментотешефнаодделотзаинтензивнаипост-интензивнанега.ТааеипрофесорпоинтернамедицинанаУниверзитетотвоСараево.Активенчлененанеколкудомашниимеѓународниорганизациииимаобјавеноголембројнаори‐гиналнистатии.Воминатото,какоисегаредовноучествувавоклиничкистудии,ачестоеипоканетпредавачнаповеќенастаниодобластанадијабетологијата.

Professor Azra Bureković

Prof.dr.AzraBureković, worksattheDepartmentofNuclearMedicineandEndocrinology,UKCSSarajevo(BosniaandHerzegovina).SheisspecialistofEmergencymedicine,aswellasspecialistofinternalmedicine,withasubspecialtyinendocrinologyanddiabetes.ShehasaPhDsince2006intheareaofdiabetology.Prof.BurekovićiscurrentlytheHeadofIntensiveandPost-intensiveCare.InadditiontothissheisaProfessorofMedicineattheUniversityinSarajevo.Prof.Burekovićisamemberofseveralnationalandinternationalorganizationsandhaspublishedanumberoforiginalarticles.Shehasbeenpartofclinicalstudies and accepted many invited lectures in the area of diabetology.

Кој е одговорен за инерцијата во третманот на тип 2 дијабетесот?

Според литературата индексирана воMEDLINE, терминот „клинич‐каинерција“првпатбешеопишанодстрананаФилипсво2001година.Тојизјавилдека„Акодокторотнејазапочнеилиинтензивирамоменталнатате‐рапија,штоенеопходно,тоаесостојбанаклиничкаинерција“.Сумирано,поимотклиничкаинерцијапретставуваважнатеоретскаконструкција,којаседефинирасонедоволнаинецелоснаупотребанаефективниметодиналекување(коиседелодмедицинатабазирананадокази),коисеефективнивоспречувањетонасериознипоследицикакоштосепредвременасмрт,ми‐окарденинфарктилимозоченудар.Дијабетесотинеговитедоцнимикроимакроваскуларникомпликациизначителногонамалуваатквалитетотнажи‐вототивомногуслучаидоведуваатдопредвременасмрт.СтудијатаSOLVEспроведенаво10земји,натриконтиненти,покажадекаипокрајдобродо‐кументиранитепридобивкиоднавременоконтролирањенагликемијатаипостигнатиотконсензусзатерапија,коизаеднопоттикнуваатпретходнаупо‐требанаинсулин,постоизначителнаклиничкаинерцијавоодносназапоч-


40

нувањенасоодветнаинсулинскатерапијакајлуѓесотип2дијабетесмели‐тус.Американскатаасоцијацијазадијабетес(АДА)даденовипрепоракизадијабетесво2019година,коицелатконпострогицелинагликозираниотхе‐моглобин,какоштоевредностаод6,5%,заизбранилица-серазбирадо‐колкуоваавредностможедасепостигнебеззначителнахипогликемијаилидругинегативниефектиодтретманот.Соодветнипациентизаоваавредностможедабидатониесократковреметраењенадијабетес, тип2дијабетестретирансамосоначиннаживотилисамосометформин,илинемањезна‐чајникардиоваскуларнизаболувања.Помалкустрогитецелизагликозира‐ниотхемоглобинсовредностод8,0%,можедабидатсоодветнизапациентисоисторијанатешкихипогликемији,ограниченживотенвек,напредними‐кроваскуларниилимакроваскуларникомпликации,екстензивникоморбид‐нисостојбиилидолготраендијабетес,кајкоицелтаетешкодасепостигнеипокраједукацијазасамоуправувањесодијабетес,соодветноследењенагликозатаиефективнидозинаповеќеагенсизанамалувањенагликозата,вклучувајќииинсулин.

Who is responsible for inertia in the treatment of Type 2 diabetes?

According to the literature indexed in MEDLINE, “clinical inertia” wasfirstdescribedbyPhillips in2001.He stated that „If thedoctordoesnot startor intensify the momentary therapy, which is necessary, it is a state of clinical inertia“.Summedup,thetermClinicalinertiarepresentsanimportanttheoreticalconstruct, which is defined by insufficient and incomplete use of effective methods of treatment (that are part of evidence basedmedicine) that are effective inthe prevention of serious consequences such as premature death, myocardial infarction or stroke. Diabetes and his late micro and macrovascular complications significantly reduces the quality of life, and in many cases lead to premature death.TheSOLVEstudythatwasconductedin10countries,onthreecontinents,showed that despite well‐documented benefits of timely glycaemic control and consensus guidelines encouraging earlier use of insulin, considerable clinical inertiaexistswithrespecttoinitiatingappropriateinsulintherapyinpeoplewithT2DM.TheAmericanDiabetesAssociation(ADA)madenewrecommendationfordiabetesin2019thatsuggestmorestringentA1Cgoalssuchas6.5%,forselectedindividuals’ - if this canbeachievedwithout significanthypoglycemiaorotheradverse effects of treatment. Appropriate patients might include those with shortdurationofdiabetes, type2diabetes treatedwith lifestyleormetforminonly,longlifeexpectancy,ornosignificantcardiovasculardisease.LessstringentA1Cgoalssuchas8,0%maybeappropriateforpatientswithahistoryofseverehypoglycemia,limitedlifeexpectancy,advancedmicrovascularormacrovascularcomplications,extensivecomorbidconditions,orlong-standingdiabetesinwhomthe goal is difficult to achieve despite diabetes self‐management education, appropriate glucose monitoring, and effective doses of multiple glucose‐lowering agents including insulin.


41

Доцент Dario Rahelič

DarioRaheličедоцентираководителнаОдделотзаендокринологија,дијабетесиметаболнина‐рушувањавоУниверзитетскатаболницаДубра‐ва,Загреб,Хрватска,иеактуеленпретседателнаХрватскотоздружениезадијабетесиметаболнинарушувања на Хрватското лекарско здруже‐ние.ТојистотакаечленнаИзвршниоткомитетна Студиската група за дијабетес и исхрана наЕАСД, Хрватското здружение за ендокриноло‐

гија,ХрватскотоздружениезадебелинаиХрватскотодруштвозаендокринаонкологија.Д-рDarioRaheličимаобјавенонеколкупоглавјавонационалниимеѓународникниги,статиивонаучнисписанија,абилипоканетпедавачнамногунационалниимеѓународниконференции.Неговитенаставниан‐гажмани сенаМедицинскиотфакултет,Факултетот за прехранбена техно‐логијаибиотехнологијаиФармацевтскиотибиохемискиотфакултет.БилнаусовршувањавоболницатаСветиМихаилво Торонто (Канада), КлиникатаМајо во Рочестер (САД) и КлиникатаМотол, Прага (Чешка). Д-р Рахелич ечленнаАмериканскиотколеџзаендокринологијаинаКралскиотколеџзалекаривоЕдинбург.ДобитникенанаградиодСтудискатагрупазадијабетесиисхрананаЕАСД,одхрватскотодруштвозаендокриниболестиинагра‐датаEtzwillerRisingStar.Активноститенад-рDarioRaheličсеконцентрираатнаподобрениотпристапдомодерентретманнадијабетес,подобрувањенаедукацијатанапациентот,вклучувањевопарламентарниидругидискусиизадонесувањеодлуки,ноглавнозаподобрувањенаквалитетотнаживототналуѓетосодијабетес.Тојверувадекамотивирањетоналуѓетосодијабетесдауправуваатсонивнатасостојбаепоефикасноотколкусамодасезборувазаможникомпликации.

Assistant Professor Dario Rahelič

DarioRaheličisanassistantprofessorandHeadofDepartmentofEndocrinology,DiabetesandMetabolicDisordersatDubravaUniversityHospital,Zagreb,Croatia,andisthecurrentPresidentoftheCroatianSocietyforDiabetesandMetabolicDisorders of the Croatian Medical Association. He also serves as ExecutiveCommitteemember of the Diabetes and Nutrition Study Group of EASD, theCroatian Endocrine Society, the Croatian Society for Obesity and the CroatianSociety for Endocrine Oncology. Dr. Rahelič has published several chapters innational and international books, articles in scientifc journals, andwas invitedspeakeratmanynationalandinternationalconferences.Histeachingengagementsare at the Faculty of Medicine, the Faculty of Food Technology and Biotechnology andtheFacultyofPharmacyandBiochemistry.Hewas visitingscientistatSt.Michael‘sHospitalinToronto(Canada),MayoClinicinRochester(USA)andMotol


42

Clinic,Prague(CzechRepublic).Dr.RaheličisaFellowoftheAmericanCollegeofEndocrinologyandof theRoyalCollegeofPhysiciansof Edinburg.He receivedawardsfromtheDiabetesandNutritionStudyGroupofEASD,fromtheCroatianEndocrine Society, and the Etzwiller Rising Star Award. Dr Rahelič activitiesconcentrate on improved access to modern diabetes treatment, improvement in patient education, involvement in parliamentary and other decision‐making discussions, but mostly on improving the quality of life for people with diabetes. Hebelieves thatmotivatingpeoplewithdiabetes tomanage their condition ismore effective than only talking about possible complications.

НАФЛД и дијабетес: промени во животниот стил и/или фармако-лошки третман?

NAFLD (не-алхохолно стеатоза на црниот дроб) е сериозен јавенздравственпроблемкојрастепаралелносодебелинатаворазвиенитеземји,анесомненоможеданапредувадоцирозанацрниотдробихепатоцелу‐ларен карциноми е веќе втора причина за трансплантација на црндроб,например,воСАД.Тааедефиниранакакостеатоза,лобуларновоспалениеи хепатоцелуларно балонирање. Златен стандард за дијагностицирање наNAFLDостанувабиопсијанацрниотдроб.ХистопатолошкатаевалуацијанапримероцитеодбиопсијатаостанувазлатенстандардзадијагностицирањенаNAFLD/NASH.Зажал,воповеќетослучаи,NAFLDостануваасимптомат‐скаболест, седодеканесеразвиенапреднооштетувањенацрниотдроб.Бидејќипрекумернатаакумулацијанахепаталнамастпретставуватипичнакарактеристиканапациентитесодијабетес,NAFLDечестакомпликацијанаовиепациенти,ноистотакаисаматаNAFLD/НАСХможедабидефакторнаризикзадијабетесмелитус.NAFLDесостојбакојаможедадоведедотешкикомпликации.Некоитерапевтскиопциикоидоаѓаатвопредвидсеинтер‐венцијананачинотнаживот,баријатричнахирургијаинеколкутерапиисолекови,коинесеиндициранивоNAFLD,носедокажаавоклиничкитеиспи‐тувањакакосоодветнизанамалувањенахепаталнитемастииподобрувањенахистологијатанацрниотдроб.Доброепознатодека10%одгубењенате‐жинатаепотребнозадасенамаливоспалениетоизарегресијанафиброзакајпациентисоNAFLD,а3-5%одгубењенатежинатаможедајанамалихе‐паталнатастеатоза.НовитедијабетичнитерапиикоијанамалувааттежинатасепокажаавонеколкуиспитувањазадасеподобриNAFLD.БидејќиNAFLDистотакаеповрзансозголеменризикодсмртенслучајвоодноснаопштатапопулација,важноедасеимапредвидоваативка,носериознаболест.


43

NAFLDanddiabetes:lifestyleand/orpharmacologicaltreatment?

NAFLD(non-alchoholicfattyliverdisease)isaseriouspublichealthproblemthat grows in parallel with obesity in developed countries that may progress to cirrhosis of the liver and hepatocellular carcinoma, and is already the second causeoflivertransplants,forexample,intheUS.Itisdefinedassteatosis,lobularinflammation, and hepatocellular ballooning. The gold standard for diagnosing NASH remainsa liverbiopsy.Histopathological evaluationofbiopsy specimensremains thegoldstandard fordiagnosingNAFLD/NASH.Unfortunately, inmostcasesNASHremainsasymptomaticuntiladvanced liverdiseasehasdeveloped.As excessive hepatic fat accumulation represents a typical feature of diabeticpatients,NASHiscommoncomplicationnithesepatients,butalsoNAFLD/NASHcanbeariskfactorfordiabetesmellitus.NAFLD(non-alcoholicfattyliverdisease)is a condition that can lead to NASH and more serious complications. Sometherapeutic options are lifestyle intervention, bariatric surgery and several drug therapies, thatarenot indicated inNASH,butproved inclinical trials toreducehepaticfatandimproveliverhystology.Itiswellknownthat10%ofweightlossisneededtoreduceinflammationandfortheregressionoffibrosisinNASHpatients,and3-5%ofweightlossmayreducehepaticsteatosis.Noveldiabetictherapiesthat reduceweight proved in several trials to improveNASH. AsNASH is alsoassociated with an increased risk of CV death relative to the general population, it is important to have in mind this silent disease that, to screen diabetic patients onNAFLDandNASH,toactivelyapproachwithlifestylemodificationandweightloss and multidisciplinary care.


44

Вонреден професор Đuro Macut

Đuro Macutевонреденпрофесорпоинтернамеди‐цинаиендокринологијанаМедицинскиотфакултетпри Универзитетот во Белград, Србија. Дипломи‐рал,завршилклиничкаспецијализацијапоинтернамедицина и ендокринологија и добил докторскистудиивоистатаинституција.Билделодклинички‐те програми за усовршување во универзитетскитеболницивоБолоња,УпсалаиОксфордијазавршилпрограмата за постдипломски студии по репроду‐

ктивнамедицинанаУниверзитетотвоЖеневаиСветскатаздравственаоргани‐зација.Д-рĐuroMacutвомоментовезаменик-директорнаКлиникатазаендо‐кринологија,дијабетесиметаболнизаболувања,КлиничкицентарнаСрбијаипретседателнаОрганизацискиотодборзагранициииновациивомедицината,ГодишенсимпозиумнаМедицинскиотфакултетприУниверзитетотвоБелград

Associate Proffesor Đuro Macut

Đuro Macut is Associate Professor of Internal Medicine and Endocrinology at theFacultyofMedicine,UniversityofBelgrade,Serbia.Hegraduated,completedclinicalspecializationininternalmedicineandendocrinology,andobtainedPhDdegreeatthesameinstitution.HewasonclinicalattachmentprogramsattheUniversityHospitalsinBologna,UppsalaandOxford,andcompletedpostgraduateprograminReproductiveMedicine from theUniversity ofGeneva andWorldHealthOrganization.DrMacutis currently Deputy Director of the Clinic of Endocrinology, Diabetes and Metabolic Diseases, Clinical Center of Serbia, and President of the Organizing Committee ofFrontiersandInnovationsinMedicine,AnnualSymposiumoftheFacultyofMedicine,UniversityofBelgrade.

Гестациски дијабетес – терапевтски можности и исходи

Гестацискиотдијабетесмелитус (ГДМ)есостојбананарушенметаболи‐замнагликозазавременабременоста.Тојепредизвиканодпретходнопосто‐ечка инсулинска резистенција, влијание на цитокините, етничка припадност ичувствителенгеном,aсепретходнонабројанозаеднопретставувапредиспози‐цијаизадијабетестип2(T2ДМ)подоцнавоживотот.Концентрацијатанаплазмаглукоза(FPG)нагладноилиHbA1cсеважнизаоткривањенапрегестациондија‐бетес.Сепак,HbA1cечестонормаленкајГДМ,особеновопрвиоттриместародбременоста.Денес,најчестосекористи2часовенораленглукозатолеранстест(ОГТТ)со75грамагликоза,којсеизвршувавопериодотод24-28неделигестацијасопретходнодефиниранивредностинагликозана0,60и120мин(еднаквиилинад5.1,10.0и8.5mmol/L,соодветно).ПредвиднитефакторизаГДМвклучува‐


45

атетничкаприпадност,BMI>27kg /m2предбременоста,возраст>25 години,претходна историја на ГДМи семејна историја на Т2ДМ.Додека инсулинскатарезистентностјакарактеризирафазатанапрегестација,дефективосекрецијатанаинсулинможедапостојатзавременабременоста.ГДМкакопроинфламатор‐насостојбасекарактеризирасоинверзнакорелацијанациркулирачкиотTNFαиинтерлеукин6соинсулинскасензитивност.ЛептинепронајденпокаченвоГДМ,иакоглавнатадетерминантаналептиностануватежинатанапред-гравидиранатамајка.ГДМносиседумкратенризикодТ2ДМ.СепокажалодекаГДМносиризич‐ниалелизаT2ДМ.Поконкретно,варијантитена генизачувствителностна глу‐кокиназаиTCF7L2локусисеповрзанисоповисокинивоанагликозаприоралнитестовизатолеранцијанагликозакајбременижени.НајчестиотисходнамајкатакајГДМецарскирезипрееклампсија.Сепак,најчестатакомпликацијанафетусотехипогликемијатаведнашпопородувањето,когавнесотнагликозаодмајкатае нарушени новороденчето се уште е хиперинсулинемично.Образованието иисхраната се камен-темелникна управувањето со ГДМ.ОАДТ сометформиниглибуридсепокажалекакоефикаснибездоказизаоштетувањенафетусот,иакодолгорочнатабезбедностостанувазагрижувачка.Неодамнабешепокажанодекаподложностанаметформинзависиодприсуствотонатранспортеринаметфор‐мин и зрелост намитохондријалната функција. Инсулинската терапија, или сохуманиинсулиниилинекоиодинсулинскитеаналози,седокажанитерапевтскимодалитетииседодаваатакоцелитенеседобиенисопроменанаживотниотстил.

Gestational diabetes – therapeutic possibilities and outcomes

Gestationaldiabetesmellitus(GDM)isastateofdeterioratedglucosemetabo-lism during pregnancy. It is caused by preexisting insulin resistance, influence ofcytokines,ethnicity,andsusceptiblegenomethatarealltogetherpredisposingtype2diabetes(T2DM)laterinlife.Fastingplasmaglucose(FPG)concentrationorHbA1careimportanttodetectpre-gestationaldiabetes.However,HbA1cisoftennormalinGDMparticularly in the first trimesterofpregnancy.Today,mostwidelyused is2hOGTTwith75gofglucoseperformedat24-28weeksofgestationwithpredefinedglucosevaluesat0,60and120min(equalorover5.1,10.0and8.5mmol/L,respectively).ThepredisposingfactorsforGDMincludeethnicity,BMI>27kg/m2beforepregnancy,age >25 years, previous history of GDMand family history of T2DM.While insulinresistance characterize pregestation phase, defects in insulin secretion could existduringpregnancy.GDMasproinflamatoryconditionischaracterizedwithaninversecorrelation of circulating TNF and interleukin 6 with insulin sensitivity. Leptin hasbeenfoundelevatedinGDMalthoughthemaindeterminantofleptinduringremainsthepre-gravidmaternalweight.GDM iscarryingsevenfold riskofT2DM.GDMwasshowntocarryriskalleles forT2DM.Morespecifically,susceptibilitygenesvariantsofglucokinaseandTCF7L2 lociareassociatedwithhigherglucose levelsduringoralglucose tolerance tests in pregnant women. The most common maternal outcome of GDM is Caesarean section and preeclampsia. However, themost common fetal


46

complication is hypoglycaemia immediately after delivery when glucose input from the mother is disrupted and the newborn is still hyperinsulinemic. Education and dietisthecornerstoneofGDMmanagement.Oralantidiabeticagentmetforminandglyburide have shown efficacy with no evidence of harm to the foetus, although long‐termsafetyremainsaconcern.Recentlyitwasshownthatsusceptibilitytometformindepends on the presence of metformin transporters and maturity of mitochondrial function.Insulintherapy,eitherwithhumaninsulinsorsomeoftheinsulinanaloguesare proven therapeutic modalities and added if targets are not obtained with the change of lifestyle.


47

СЕСИЈА 6 / SESSION 6

Вондреден Професор Невенка Лабан-Гучева

Д-р Невенка Лабан - Гучеваработикакоофталмо‐логнаКлиниката за ендокринологија, дијабетесиметаболнинарушувања,кадеработатасопациентисодијабетесинивнитекомпликацииипретставувасекојдневие. Специјализирала офталмологија воOHSU,Портланд-ОрегонвоСАД.Во2008-тагодинаодбраниладокторат,асегаевонреденпрофесорпо

офталмологијанаУниверзитетот„ГоцеДелчев„воШтип.Члененамногуугледниздруженија,какоштосеЛекарскатакоморанаМакедонија,НЗЕДМ,МакедонскоздружениезадебелинаиМакедонскоОфталмолошкоздружение.

Associate Proffesor Nevenka Laban - Gucheva

Dr. Nevenka Laban Gucheva works as an ophthalmologist at the Clinic of Endocrinology, Diabetes andMetabolic Disorders in Skopje, where she is constantlyworkingwithpatients with diabetes and its complications. She specialized in ophthalmology inOHSU,Portland-OregonintheUnitedStates.In2008shedefendedherdoctoralthesisandisnowanassociateprofessorofophthalmologyattheUniversity„GoceDelchev“in Stip.Dr.Gucheva is alsoamemberofmany reputableorganizations suchas theMedicalChamberofMacedoniaScientificsocietyforendocrinologistanddiabetologistof Macedonia, Macedonian Association for obesity and the Macedonian Ophthalmic Society.

Клинички офталмолошки процедури и очните компликации од дијабетесот

10%одновитедијагностициранислепилицасеслепикакопоследицанадијабетес.Покрајтоа,макулопатијата,глаукомотикатарактатадополнителногонарушуваатвидотнапациентитесодијабетес.Брзатадијагнозанаовиекомпли‐кации,раниот третманиекспертскотоследењесеклучнивонамалувањетонакатастрофалниот ефект на дијабетесот врз видот. Офталмолошките методи вонивнатасуштинасеразличниначининавизуелизацијанаодредениделовиоданатомијатанаочите.Одосновната,нофундаменталнапроценканавизијатанапациентот со табелите на Снелен, преку фундоскопија со рачни офталмоскоп‐скиинформациисесобираатинформациизавидот,проѕирноста,притисокотиструктурниотинтегритетнаразнитеделовизаочитекоисеодговорнизавидот.Микроскопијанапресеченатасветилкадува40патинасликатанамрежницатаипатекатанавлезнатасветлина.Дополнителнидетализакомпликациитенамреж‐ницатаседобиенисофундусфотографијаифлуоресцеинангиографија.Оптичка‐


48

такохерентнатомографијаовозможувавизуелизацијанаретиналнитекомпли‐кации,какоинивнитеквантификации.Ултрасонографијатаиразличнитевидовина тонометрија на очите дополнително ги прошируваат можностите за точнадијагноза надијабетични компликациина окото.Индикациите, контраиндика‐циитеинесаканитеефектиодовиеметодипонатамуседискутираат.Клиничкитеофталмолошкипроцедуриовозможуваатнесамодијагностицирањенадијабе‐тичникомпликациинаокото, тукудаваатможност за следењена третманотитретманотнаразличнитемедицинскииликонкретноофталмолошкиметодиналекување.

Clinical ophthalmological procedures and the diabetic eye complications

10%ofnewlydiagnosedblindpeopleareblindasaconsequenceofdiabetes.In addition, maculopathy, glaucoma and cataracts are further impair the vision ofdiabetic patients. The prompt diagnosis of those complications, early treatment and expert follow-up are key in diminishing the devastating effect of diabeteson vision. The ophthalmologic methods in their essence are different ways of visualisation of particular parts of the eye anatomy. From the basic but fundamental assessementof patient’s visionwith Snellen tables, through fundoscopywithhandheld ophthalmoscope information is gathered on vision, translucency, pressure and structural integrityof variouseye visiongeneratingeyeparts. Slit lampmicroscopyblowsup40foldtheimageoftheretinaandtheincominglightpathway.Additionaldetails on the complications on the retina are gotten with fundus photography and fluorescein angiography. Optical coherent tomography enables the visualisation of retinal complicationsaswellas theirquantifications.Ultrasonographyanddifferenttypes of eye tonometry further enlarge possibilities of accurate diagnosis of diabetic eyecomplications. Indications,contra-indicationsandsideeffectsofthosemethodsare further discussed. Clinical ophthalmological procedures enable not only the diagnosis of diabetic eye complications, but give the opportunity of a follow up of treatment and treatment effects of various medical or specifically ophthalmological methods of treatment.


49

Професор Д-р Zelija Velija-Ašimi

Професор Zelija Velija-AšimiепрофесорнаКлини‐катазаендокринологија,дијабетесиболестинаме‐таболизмот, при Клиничкиот центар на Универзи‐тетскатаКлиникавоСараево,БоснаиХерцеговина.Од2005тагодинаешефнаOдделотзадијагностикаиполиклиникасодневнаболница,наКлиничкиотцентар при Универзитетот во Сараево. ПрофесорZelija Velija-Ašimi била дел од многу клинички ис‐тражувачкипроектииимаобјавеноголембројна

публикацииинаучниистручнитрудовивоиндексиранисписанија,апокрајтоаеирецезентнакниги.Сејавувакакопоканетпредавачнамногуконференцииинастанииечленнамногунационалниимеѓународниорганизацииикомисии.Имаосвоенонагради,меѓукоиеЗлатнатаповелба„ДокторХуманистнагодина‐та“во2013-тагодина.

Associate Professor dr. Zelija Velija-Ašimi

Professor Zelija Velija-Ašimi isAssoc.ProfessorattheMedical faculty,UniversityofSarajevo,BosniaandHerzegovina. Since2005she is theChiefof thePolyclinicandDailyHospital“drAlTawil inSarajevo.ShehasbeenpartofmanyClinicalResearchProjectsandhashadmanyproductionworkandpublications.ProfessorVelija-Ašimihasalsopublishedanumberofscientificandprofessionalpapersinindexedjournals,inadditiontobeingabookandjournalreviewer.Shehasacceptedmanyinvitedlecturesandisamemberofmanynationalandinternationalorganizationsandcommittees.Shehaswonprizes,amongstwhich is theGoldenCharter„DoctorHumanistof theYear“November,30th,2013.

Поврзаноста помеѓу фенотипот на предијабетесот и видот на третман

Повеќеод90%одлуѓетосопре-дијабетеснезнаатдека гоимаат.Пре-дијабетесот е сериозна здравствена состојба со зголемен ризик за развој надијабетестип2,срцевизаболувањаимозоченудар.Пре-дијабетес,дефиниранкако нарушена гликемија на гладно (FPG) и / или нарушена толеранција нагликоза(IGT),еповрзансозголеменризикодракод15%,особенонастомакот/колоректумот,црниотдроб,панкреасот,дојкатаиендометриумот.Пре-дијабетесезнакзапредупредувањедекаметаболизмотенадвородрамнотежа.Луѓетоседизајниранидабидатфизичкиактивниловциисобирачикоимногуседвижатијадатсамоповремено.Ованееонаштоповеќетооднасгоправат.Восуштина,основната причина за пре-дијабетесот е дека има повеќе достапна гликоза


50

отколку што може да се искористи. Ова може да биде поради прекумерновнесувањенадиеталнијаглехидратиишеќери,порадиинсулинскарезистенцијаилипорадитоаштоцрниотдробправипремногугликоза.Замногулуѓесопре-дијабетес, тоаможеда се промени со вежбање во комбинација со јадење сонискаупотребанајаглехидрати(диетасонизокгликемискииндекс).Факторитекои ги разликуваат дебелите лица кои ќе развијат пре-дијабетес и дијабетесод оние кои остануваат метаболно здрави, не се добро карактеризирани.Распространетостанаектопичнамастпредвидувафенотиповинапре-дијабетес.Губењенатежинатаод5до7процентии150минутиумереновежбањенеделноможе да ја намали шансата за лице со дијабетес од тип 2 пре-диајбетес за58%. Ефикасноста на интервенциите за животниот стил за подобрување нагликемијатаможеда се разликува споредфенотип на пре-дијабетес, со огледнаразликитевонивнатапатофизиологија.IFGеповрзансонарушенаранафазанасекрецијанаинсулин,носупранормалнавторафазанасекрецијанаинсулинкоја резултира со нормален ОГТТ. IGT е поврзан со нарушена рана и доцнафазана секрецијанаинсулин.Инсулинскатачувствителност серазликуваикајIGFиIFG. IGTеповрзансонамаленоослободувањенаглукозастимулираносоинсулинвоспоредбасоNGT.Спротивнонатоа,IFGеповрзансонормалноилиречисинормалноотстранувањена глукозата стимулирано соинсулин.Бидејќи90%одотстранувањетонагликозатасејавувавоскелетнитемускули,овиенаодисугерираатдекаскелетнитемускулисеинсулинскиотпорнинаIGT,нонормалниили близу до нормални во IFG. Понатаму, IFG и IGT се поврзани со хепаталнаинсулинскарезистенција.Сепак,IFGеповрзансопотешкахепаталнаинсулинскарезистенцијаодIGT.Интервенциитезаживотниотстилкајпре-дијабетеспокажааефикасноствоподобрувањетонаOGTиFPGод2часа,додекадругистудиинепокажаа подобрувања во OGT и FPG за 2 часа. Диететските модели може давлијаатнаOGTод2часа,нонеинаFPG,штоукажуванатоадекаIGTможедабидеповеќеодговорензадиететскитеинтервенцииотколку IFG.Овиенабљудувањасугерираат дека пристапот на “персонализирана медицина” во превенција надијабетесотможедаимовозможиналекаритедагиприлагодатпрепоракитезаживотниотстилнапотребитенанивнитепациенти.

The relationship between prediabetes phenotype and the type of treatment

Morethan90%ofpeoplewithprediabetesdon’tknowtheyhaveit.Predia‐betesisaserioushealthconditionwithincreasedriskofdevelopingtype2diabetes,heartdisease,andstroke.Prediabetes,definedas impaired fastingglycaemia (FPG)and/orimpairedglucosetolerance(IGT),wasassociatedwitha15%increasedriskofcancer,specificallyofthestomach/colorectum,liver,pancreas,breastandendometri‐um.Prediabetesisawarningsignthatmetabolismisgettingoutofbalance.Humansaredesignedtobephysicallyactivehuntersandgathererswhomovealotandeatonly


51

occasionally.Thisisn’twhatmostofusdo.Essentially,theunderlyingcauseofpredia‐betes is that there is more glucose available than can be used up. This can be because ofexcessintakeofdietarycarbsandsugars,becauseofinsulinresistance,orbecausethe liver is making too much glucose. For many people with prediabetes, it can be reversedwithexercise in combinationwith aeatinga low-carbdiet (low-glycaemicindexdiet).Factorsthatdifferentiateobesepersonswhowilldevelopprediabetesanddiabetes from those who will remain metabolically healthy have not been well charac‐terized.Ectopicfatdistributionpredictsphenotypesofprediabetes.Aweightlossof5to7percentand150minutesofmoderateexerciseperweekcanreducethechanceofapersonwithprediabetesdevelopingtype2diabetesby58percent.Theefficacyoflifestyleinterventionstoimproveglycemiamaydifferaccordingtoprediabetesphe‐notypegiventhedifferencesintheirpathophysiology.IFGisassociatedwithimpairedearlyphaseofinsulinsecretionbutsupranormalsecond-phaseofinsulinsecretionre‐sultinginanormalOGTT.IGTisassociatedwithbothimpairedearlyandlatephaseofinsulinsecretion.InsulinsensitivityalsodiffersinIGTandIFG.IGTisassociatedwithreducedinsulin-stimulatedglucosedisposalcomparedwithNGT.Incontrast,IFGisas‐sociatedwithnormalornear-normalinsulin-stimulatedglucosedisposal.Because90%ofglucosedisposaloccursinskeletalmuscle,thesefindingssuggestthattheskeletalmuscleisinsulinresistantinIGT,butnormalornearnormalinIFG.Furthermore,IFGandIGTareassociatedwithhepaticinsulinresistance.However,IFGisassociatedwithmoreseverehepaticinsulinresistancethanIGT.Lifestyleinterventionsinprediabeteshavedemonstratedefficacyinimproving2-hrOGTandFPG,whileotherstudieshavefailedtodemonstrateimprovementsin2-hrOGTandFPG.Dietarypatternsmayaffect2-hrOGTbutnotFPGsuggestingthatIGTmaybemoreresponsivetodietaryinterven‐tionsthanIFG.Theseobservationssuggestthata“personalizedmedicine”approachtodiabetespreventioncouldallowclinicianstotailorlifestylerecommendationstotheirpatients’needs.

БЛАГОДАРНОСТ ДО:

OUR SINCERE GRATITUDE TO THE SPONSORS:

Victoza® - Единствениот*

GLP-1 RA кој докажано превенира кардиоваскуларни настани 1,2**

Постигнете ги придобивките што им се потребни на вашите пациенти со # 1 пропишуваната GLP-1 RA терапија 2,10

GLP-1 RA - Glucagon Like Peptid 1 Receptor Agonist; *достапен во Македонија; **во студијата LEADER, Victoza® споредено со плацебо го намали КВ ризик (КВ смрт, нефатален МИ или нефатален мозочен удар) кај пациенти со ДМ тип 2 со висок КВ ризик третирани со стандарднa заштита (КВ-кардиоваскуларен/а ; МИ- миокарден инфаркт).

Скратено упатство за пропишување Victoza® (liraglutide) Пред да го пропишете лекот, Ве молиме прочитајте го Збирниот извештај со особините на лекот. Фармацевтска форма: Претходно наполнетото пенкало за еднократна употреба содржи 18 mg лираглутид во 3 ml раствор. Индикации: Victoza® се пропишува за третман на возрасни лица со недоволно контролиран дијабетес мелитус тип 2; како надополнување на диета и вежбање. Victoza® се пропишува како монотерапија (кога метформин се смета за несоодветен поради интолеранција или контраиндикации) или како комбинирана терапија во надополнување на други лекови за третман на дијабетес. Дозирање и начин на употреба: За да се подобри гастро-интестиналната толерабилност, почетната доза е 0,6 mg лираглутид дневно. По најмалку една седмица, дозата треба да се зголеми на 1,2 mg. Кај некои пациенти се очекува корист од зголемување на дозата од 1,2 mg на 1,8 mg и врз основа на клиничкиот одговор, по најмалку една седмица дозата може да се зголеми на 1,8 mg за понатамошно подобрување на гликемиската контрола. Victoza® може да се додаде на постоечката терапија со метформин или на комбинираната терапија со метформин и тиазолидиндион. Тековните дози на метформин и тиазолидиндион може да останат непроменети. Кога Victoza® е додадена на терапијата со сулфонилуреа или инсулин, треба да се земе предвид потребата од намалување на дозата на сулфонилуреа или инсулин со цел да се намали ризикот од појава на хипогликемија. Само-контрола на гликемија не е потребна за прилагодување на дозата на Victoza®. Кај возрасни пациенти (> 65 години) не е потребно прилагодување на дозата согласно годините. Не е потребно прилагодување на дозата кај пациенти со лесно, умерено или тешко ренално оштетување. Не постојат терапевтски искуства кај пациенти со ренални заболувања во краен стадиум и поради тоа Victoza® не се препорачува за употреба кај овие пациенти. Употребата на Victoza® не е препорачлива кај пациенти со тешка форма на хепатално нарушување. Victoza® се дава еднаш дневно во кое било време, независно од оброците и може да се инјектира поткожно во пределот на абдоменот, надколеницата или надлактицата. Victoza® не треба да се администрира интравенски или интрамускулно. Контраиндикации: Пречувствителност на активната супстанција или на некоја од помошните супстанции. Посебни предупредувања и мерки на особена претпазливост при употреба: Лираглутид не треба да се употребува кај пациенти со дијабетес мелитус тип 1 или за третман на дијабетична кетоацидоза. Лираглутид не е замена за инсулин. Не постојат терапевтски искуства кај пациенти со конгестивно срцево заболување класа IV според Њујоршкото здружение за срце-New York Heart Association (NYHA) и од таа причина лираглутид не се препорачува за примена кај овие пациенти. Постои лимитирано искуство кај пациенти со инфламаторно цревно заболување и со дијабетична гастропареза. Употребата на лираглутид се поврзува со транзиторни гастроинтестинални несакани реакции, вклучувајќи гадење, повраќање и дијареа. Акутен панкреатитис е забележан при употреба на GLP-1 рецептор агонисти. Пациентите треба да бидат информирани за карактеристичните симптоми на акутен панкреатитис. Доколку постои сомневање за панкреатитис, треба да се прекине земањето лираглутид, доколку се потврди акутен панкреатитис, не смее да се почнува повторно со лираглутид. Несакани дејства врз тиреоидната жлезда, како што е гушавост беа пријавени за време на клиничките студии и тоа воглавно кај пациенти кај кои претходно постоело заболување на тиреоидната жлезда. Поради тоа, кај овие пациенти лираглутид треба да се применува претпазливо. Пациентите кои примаат лираглутид во комбинација со сулфонилуреа или инсулин можат да имаат зголемен ризик од хипогликемија. Пациентите кои примаат лираглутид треба да бидат советувани за потенцијалниот ризик од дехидратација поврзана со гастро-интестинални несакани дејства и да преземат мерки на претпазливост за да избегнат губиток на течности. Бременост: Лираглутид не треба да се употребува за време на бременост и наместо тоа се препорачува употреба на инсулин. Доколку пациентката сака да забремени, или доколку забремени, треба да го прекине третманот со Victoza®. Доење: Victoza®не треба да се употребува за време на доењето. Несакани дејства: Најчесто пријавувани несакани реакции за време на клиничките студии беа гастро-интестинални пореметувања: гадење и дијареа беа многу вообичаени, додека повраќање, констипација, болки во стомакот и диспепсија беа вообичаени. На почетокот на терапијата, овие гастро-интестинални несакани реакции можат да се појавуваат почесто. Овие реакции обично се намалуваат по неколку дена или седмици при континуиран третман. Вообичаени беа и главоболка и назофарингитис. Понатаму, хипогликемијата беше вообичаена и многу вообичаена при комбинација на лираглутид со сулфонилуреа. Тешка хипогликемија примарно е забележана при комбинација со сулфонилуреа. Панкреатитис беше исто така пријавен и пост-маркетиншки. Беа пријавени и случаи на алергија и дехидратација (понекогаш со намалена бубрежна функција). Предозирање: Од клиничките студии и употребата на пазарот, биле пријавени предозирања до 40 пати над препорачаната доза на одржување (72 mg). Генерално, пациентите пријавиле сериозно гадење, повраќање и дијареа. Ниту еден од пациентите не пријавил сериозна хипогликемија. Сите пациенти се опоравиле без компликации. Лекот може да се издава само со лекарски рецепт. Број и датум на решението за ставање на лекот во промет: 11-9201/2 од 28.09.2018. Victoza® е трговска марка во сопственост на Ново Нордиск А/С, Данска. Производител: Novo Nordisk A/S, DK-2880 Bagsvaerd, Denmark.

Референци:1. Marso SP, Daniels GH, Brown-Frandsen K, et al; the LEADER Steering Committee on behalf of the LEADER Trial Investigators. Liraglutide and cardiovascular outcomes in type 2 diabetes. N Engl J Med. 2016;375(4):311-322. 2. Victoza® Збирен извештај со особините на лекот https://lekovi.zdravstvo.gov.mk/drugsregister/detailview/55747) 3. Pratley R, Nauck M, Bailey T, et al; for the 1860-LIRA-DPP-4 Study Group. One year of liraglutide treatment offers sustained and more effective glycaemic control and weight reduction compared with sitagliptin, both in combination with metformin, in patients with type 2 diabetes: a randomised, parallel-group, open-label trial. Int J Clin Pract. 2011;65(4):397-407.4. Nauck M, Rizzo M, Johnson A, Bosch-Traberg H, Madsen J, Cariou B. Once-daily liraglutide versus lixisenatide as add-on to metformin in type 2 diabetes: a 26-week randomised controlled clinical trial. Diabetes Care. 2016;39(9):1501-1509. 5. Buse JB, Nauck M, Forst T, et al. Exenatide once weekly versus liraglutide once daily in patients with type 2 diabetes (DURATION-6): a randomised, open-label study. Lancet. 2013;38(9861):117-124. 6. Pratley RE, Nauck MA, Barnett AH, et al. Once-weekly albiglutide versus once-daily liraglutide in patients with type 2 diabetes inadequately controlled on oral drugs (HARMONY 7): a randomised, open-label, multicenter, non-inferiority phase 3 study. Lancet Diabetes Endocrinol. 2014;2(4):289-297. 7. Buse JB, Rosenstock J, Sesti G, et al; for the LEAD-6 Study Group. Liraglutide once a day versus exenatide twice a day for type 2 diabetes; a 26-week randomised, parallel-group, multinational, open-label trial (LEAD-6). Lancet. 2009;374(9683):39-47. 8. Dungan KM, Provedano ST, Forst T, et al. Once-weekly dulaglutide versus once-daily liraglutide in metformin-treated patients with type 2 diabetes (AWARD-6); a randomised, open-label, phase 3, non-inferiority trial. Lancet. 2014;384(9951):1349-1357. 9. Pratley RE, Nauck M, Bailey T, et al: for the 1860-LIRA-DPP-4 Study Group. Liraglutide versus sitagliptin for patients with type 2 diabetes who did not have adequate glycemic control with metformin: a 26-week, randomised, parallel-group, open-label trial. Lancet. 2010;375(9724):1447-1456.10. Internal calculations based on IMS MIDAS database September 2017.

Докажана превенција на кардиоваскуларни настани1,2

Ненадминати намалувања наHbA1C

3-9

Ненадминати намалувања на телесната тежина 3-9

Ново Нордиск е регистрирана марка на Ново Нордиск А/С

Ново Нордиск Фарма ДООЕЛул. Никола Кљусев бр 11, Скопје, Македонија тел: +389 2 2400 202; www.novonordisk.com

D-02/01-03/2019

Овој материјал е наменет само за здравствени работници

29 31. 03.2019 krushevo , r. macedonia 44 · 2020. 5. 19. · the krusevo republic. kruševo is the...

Documents