2.3. dÖrdÜncÜ sinif fen ve teknolojİ · çıkarak kas, iskelet, soluk alıp verme, kalp,...

4. Sınıf Üniteler

57

2.3. DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ PROGRAMINDA ÜNİTE

ORGANİZASYONU


58

Üniteler 1. ÜNİTE : Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 2. ÜNİTE : Maddeyi Tanıyalım 3. ÜNİTE : Kuvvet ve Hareket 4. ÜNİTE : Işık ve Ses 5. ÜNİTE : Gezegenimiz Dünya 6. ÜNİTE : Canlılar Dünyasını Gezelim,Tanıyalım 7. ÜNİTE : Yaşamımızdaki Elektrik


59

İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ PROGRAMI

4. SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELERİ VE SÜRELERİ

ÖĞRENME ALANI ÜNİTELER KAZANIM SAYISI SÜRE/DERS SAATİ DERS SAATİ (%)

1. Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 23 24 16.6

6. Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 16 20 13.8 CANLILAR VE HAYAT

Toplam 39 44 30.6

2. Maddeyi Tanıyalım 46 36 25 MADDE VE DEĞİŞİM

Toplam 46 36 25.0

3.Kuvvet ve Hareket 13 12 8.3

4. Işık ve Ses 43 20 13.8

7. Yaşamımızdaki Elektrik 20 16 11 FİZİKSEL OLAYLAR

Toplam 76 48 33.3

5. Gezegenimiz Dünya 17 16 11 DÜNYA VE EVREN

Toplam 17 16 11.1

Genel Toplam 178 144 100


60

Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat

1. Ünite : Vücudumuz Bilmecesini Çözelim

Önerilen Süre : 24 ders saati

A. Genel Bakış

Fen ve Teknoloji Dersinin ilk ünitesi olan Vücudumuz Bilmecesini Çözelim, sistem kavramı kullanılmadan vücudun bir bütün olarak çalıştığı fikrini temel almaktadır. Hayat bilgisi dersinde, bu üniteye temel oluşturan vücudun genel yapısı, bazı önemli organlar (örn., duyu organları) ve işlevleri ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bu ünitede öğrenciler, vücudun hayat faaliyetlerini devam ettirebilmek için bütünlük halinde çalışan yapı ve organlara sahip olduğunu anlamalıdır. Öğrencinin kendi vücudunda gözlemleyebildiği hareketten yola çıkarak kas, iskelet, soluk alıp verme, kalp, dolaşım, nabız ve tüm bunlarla bağlantılı egzersizlerle vücudunu tanıması ve günlük hayatı ile ilişki kurması sağlanmalıdır. Bu yapı ve organların yerlerini ve genel hatları ile işlevlerini tanıma ve inceleme amacıyla değişik teknikler (model oluşturma, benzeşim, tartışma) kullanılmalıdır. Öğrenci, beşinci sınıfta beslenme, sindirim ve boşaltım kavramları ile vücudunu tanımaya devam edecektir. Bu ünite, aynı zamanda ilköğretimin ikinci kademesinde verilecek olan vücudumuzdaki sistemlere bir hazırlık niteliğindedir.

Nabız ile ilgili verilen öğretim ve değerlendirme etkinliği, performans değerlendirme açısından; temel kavramlar arasındaki ilişkilerin yoklandığı kelime ilişkilendirme ise öğrencilerin bu konu ile ilgili bellekteki bilişsel ağı ortaya koyması açısından önemli bir örnektir.

Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate alarak bireysel veya grup içi etkinliklerle tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği olarak kavram haritasında ortaya çıkan veriler daha sonra öğrenme etkinliklerin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Dersin sonunda yapılan kavram haritası, dersin başında yapılan kavram haritası ile karşılaştırılarak kavramsal değişim ve gelişime vurgu yapılmalıdır.

B. Ünitenin Amacı

Öğrencilerin bu ünitede; insan vücudundaki iskelet, kas, soluk alıp verme, kalp ve kan dolaşımı ile ilgili yapı ve organların yapısal ayrıntılarına girilmeden, yerlerini ve işlevlerini; tüm bu yapıların birbirinden bağımsız olarak değil, birlikte çalıştığını; egzersizin nabız ve soluk alıp verme hızına etkisini kavraması beklenmektedir.

C. Ünitenin Odağı Bu ünitede hareket kavramı etrafında öğrencilerin gözlem ve inceleme yeteneklerini

geliştirme, vücudu ile ilgili gözlem ve inceleme sonucunda elde ettiği verileri kaydetme, bu verileri yorumlama ve genelleme gibi becerilerini artırmaya odaklanılmıştır.


61

Ç. Önerilen Konu Başlıkları

• Destek ve Hareket

İskeletin Yapısı ve Görevi

Kasların Yapısı ve Görevi

Harekette İskelet-Kas İlişkisi

İskelet ve Kas Sağlığı

• Soluk Alıp Verme

• Kanın Vücutta Dolaşımı

• Egzersiz Yapalım

Egzersiz-Nabız İlişkisi

Egzersiz-Soluk Alıp Verme İlişkisi

4.Sınıf Üniteler

62

D. Ünite Kavram Haritası

Vücudumuz Dolaşım

Damarlar

Kalp

Kan

İskelet

Soluk Alma/Verme

Burun Yutak Gırtlak Soluk Borusu Akciğer

NabızEgzersiz

Kas

Kemikler

Eklemler

Kollar ve bacaklar Kafatası Omurga Gögüs

Kafesi

Kasılma -gevşeme

şekil verir

bölümüdürbölümüdür bölümüdürbölümüdür

parçasıdır

parçasıdır

hareket ettirir

geliştirir

yapar şekil verir / hareketini sağlar

ihtiyaç duyar

görev alırgörev alır

görev alırgörev alır görev alır

yapar

görev alır

görev alır

içinde dolaşır

pompalar

dakikadakiatış sayısıdır

artırır

sıklığını artırır

için gereklidir

*BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR

4.Sınıf Üniteler

63

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

VÜ

CU

DU

MU

Z BİL

ME

CE

SİNİ Ç

ÖZ

ELİM

1. İskelet, kas, hareket ilişkisi ile ilgili olarak öğrenciler: 1.1. Vücudumuzda sert bir yapıya sahip

kemiklerden oluşan bir iskeletin olduğunu belirtir.

1.2. İskeletin temel kısımlarını model ve/veya şema üzerinde gösterir. 1.3.Vücudumuzdaki kemikleri şekillerine

göre gruplandırır ve bunlara örnekler verir (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6).

1.4. Gözlemleri sonucunda kemikleri birbirine bağlayan eklemleri fark eder (BSB-1).

1.5. İskeletin ve kasların vücuda birlikte şekil verdiğini model oluşturarak gösterir (BSB-21).

1.6. Gözlemleri sonucunda, hareketi sağlayan kasların iskelete bağlı olduğunu belirtir.

1.7. Kasların lifli yapısı sayesinde kasılıp gevşediğini ve kemikleri hareket ettirdiğini açıklar.

1.8. Egzersiz ile kas ve kemik gelişimi arasında ilişki kurar.

1.9. İskelet ve kas sağlığını olumlu ve olumsuz etkileyecek davranışlara örnekler verir.

Kavram Haritası Oluşturalım Öğretmen giriş etkinliği olarak öğrencilerden iskelet-kas ve hareket ile ilgili akıllarına gelen kelimeleri söylemelerini ister. Söylenen kelimeler tahtaya yazılır. Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır ve öğrencilerden bu kelimeleri kullanarak bir kavram haritası oluşturmalarını ister. Grupların bu çalışmasından sonra kavram haritası etkinliği tahtada, tüm sınıfın katılabileceği biçimde beraber düzenlenir. Öğretmen kavram haritası yapımı sırasında belirlediği kavram yanılgılarını ve/veya bilgi eksikliklerini konu öğretimi sırasında dikkate alır. Tüm öğrencilerin hazırladığı bu kavram haritası, konu anlatımı sonrasında tekrar ele alınarak konu anlatımı öncesi ve sonrası kavramsal gelişim ve değişimin gözlenmesi sağlanır (1.1; 1.9).

Öğrenciler iskelet modeli, şema ve/veya diğer görsel (röntgen filmi gibi) materyaller üzerinde iskeletin temel kısımlarını, kemik çeşitlerini ve eklemleri gösterir (1.2;1.3;1.4), (BSB-1,2,3,4,5,6).

Kemik ve Eklemleri İnceleyelim Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Her grup çiğ tavuk kanadı veya bacağı getirir. Gruplar bu kanat veya bacaklarda kemikleri birbirine bağlayan eklemleri inceler. İnceleme sonuçlarını kendi vücudundaki eklemlerle ilişkilendirir (1.4; 1.7), (BSB-1, 2, 23).

Vücudum Dik Duruyor İskeletin vücudun dik durmasını ve hareketi sağladığını gözlemlemek amacıyla; her öğrenci bir beze bir çocuk şekli çizer ve bezi keser. Kesilen şekli elinde tutarak dik durup durmadığını gözlemler. İnce bir teli kestiği beze geçirerek tekrar bezi tutar. Şeklin neden dik durduğu tartışmaya açılır. Öğrenci teli öne ve yanlara bükerek şeklin hareket etmesini sağlar (1.1; 1.5), (BSB-15, 21, 22, 23).

Vücuduma Şekil Veren Ne? Kas ve iskeletin birlikte vücuda şekil verdiğini gözlemlemek için; öğrenciler öğretmen rehberliğinde telden insan modeli (çöp adam) yapar ve üzerini oyun hamuru, kil veya hamur ile kaplayarak modele vücut şekli verir (1.5), (BSB-1, 2, 21).

Güçlü Pazularım Öğrenci, sağ elini yumruk yapıp sol eliyle sağ kolunun pazusunu tutar. Sağ kolunu yavaş yavaş büküp açar. Öğrenciler, öğretmen rehberliğinde pazuda hissedilen değişikliğin ne olduğunu tartışırlar (1.6), (BSB-1, 2, 23).

Kasları İnceleyelim Öğrenciler getirdikleri bir parça haşlanmış tavuk göğsündeki kas liflerini diseksiyon iğnesi (veya yorgan iğnesi, kürdan vb.) ile ayırır ve büyüteçle inceler (1.7), (BSB-1, 2).

Yanlış mı? Doğru mu? Öğretmen, öğrencilere günlük hayatlarında yaptığı hareketleri (yerdeki hafif bir eşyayı kaldırma, sırada oturma, okul çantasını taşıma vb.) uygulamalı olarak yaptırır. Öğrenciler hareketlerin doğru yapılıp yapılmadığını öğretmen rehberliğinde tartışırlar (1.9), (BSB-1, 23).

1.1 Kemik yapısı verilmez. 1.2 İskeletin temel kısımları;

kafatası, omurga, göğüs kafesi, kollar ve bacaklar olarak verilir.

1.3 Kemik çeşitleri uzun, kısa ve yassı olarak verilecek; ayrıntıya girmeden belirgin örnekler seçilir.

1.4 Eklemlerin yapısı ve çeşitleri verilmez. [!] Etkinliklerden sonra temizliğe dikkat edilir.

Beden eğitimi dersinde yapılan etkinliklerin kemik ve kas gelişimine olumlu katkısı belirtilir.

Kariyer Bilinci Geliştirme: Yoğun kas gücü kullanımını gerektiren meslekler sporculuk, hamallık, inşaat işçiliği örnek verilir.

1.7 Kasın ayrıntılı yapısı (aktin, miyozin, tendon, kiriş vb. gibi) ve kas çeşitleri verilmez. [!] 1.7 Kasılma ile kasın kısaldığı, gevşemenin ise kasın normal (dinlenme) pozisyonu olduğu vurgulanır. [!] 1.9 Kemik gelişimindebeslenmenin (süt ve süt ürünlerinin önemi vurgulanır.

Açık Uçlu Soru Kelime İlişkilendirme Bulmaca Kes-Yapıştır-İsimlendir-Keşfet Sağlık Kültürü (1.8 - 14). Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim (1.3,

1.4, 1.5, 1.6, 1.8 - 1, 2, 3, 4, 9).

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

4.Sınıf Üniteler

64

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

2. Soluk alıp, verme ile ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Soluk alıp-vermede görevli yapı ve organları

belirtir. 2.2. Soluk alıp-verme sırasında havanın izlediği

yolu model üzerinde gösterir. 2.3. Soluk alıp vermenin vücudumuz için gerekli

olan oksijeni dış ortamdan alıp, zararlı olan karbondioksiti dış ortama vermeyi sağladığını belirtir.

2.4. Doğru soluk alıp vermeyi ve önemini tartışır.

Soluk Alıp Veriyorum Öğretmen giriş etkinliği olarak öğrencilerin derin derin soluk alıp vermelerini ister. Öğrenciler bu işleme hangi organ ve yapıların katıldığını ve soluk alıp vermede havanın izlediği yolu tahmin ederler. Daha sonra model, levha, şemalar üzerinde soluk alıp-vermeyi sağlayan yapı ve organları gösterirler. Konu anlatımından sonra, yaptıkları tahminleri ve model, levha, şema üzerindeki gösterim etkinliklerinin doğruluğunu öğretmen rehberliğinde tartışırlar. (2.1; 2.2), (BSB-1, 8).

Doğru mu Soluk Alıp Veriyorum? Öğretmen birkaç öğrenciye nasıl soluk alıp verdiklerini sorarak onlardan uygulamalı biçimde göstermelerini ister. Uygulamaların doğru yapılıp yapılmadığı tartışılır. Bu tartışmalardan sonra öğrenciler, doğru soluk alıp vermeyi uygulayarak gösterirler (2.4), (BSB-1, 23) .

2.1 Burun, yutak, gırtlak, soluk borusu ve akciğerlerin yapısı verilmeyecektir.

Açık Uçlu Soru Kelime İlişkilendirme Bulmaca Eşleştirme Sağlık Kültürü (2.1– 1)

VÜ

CU

DU

MU

Z BİL

ME

CE

SİNİ Ç

ÖZ

ELİM

3. Kanın vücutta dolaşımı ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Kanın vücutta dolaşımını sağlayan yapı

ve organları belirtir. 3.2 Kalp tarafından pompalanan kanın vücutta

damarlar içinde dolaştığını ifade eder. 3.3. Kanın vücutta maddeleri taşımak amacıyla

dolaştığını belirtir. 3.4. Kendisinin ve bir başkasının nabzını sayar

(BSB-1, 17; FTTÇ-1). 3.5. Kalbinin sesini dinlemek amacı ile basit bir

stetoskop yapar (BSB-1, 15, 21; FTTÇ-13).

Genç Doktor Öğretmen öğrencilere stetoskop ile ilgili bilgi verdikten sonra Y borusu (plastik veya cam), iki adet 35 cm’lik, bir adet 10 cm’lik plastik hortum ve huni verir. Öğrencilerden bu malzemeleri kullanarak basit bir stetoskop yapmalarını ister. Her öğrenci huninin geniş kısmını arkadaşının kalbinin üzerine koyar, uzun iki plastik hortumun uçlarını ise kulaklarına takarak 1 dakika süreyle arkadaşının kalp atışlarını sayar ve kaydeder. Öğretmen bu etkinlikten sonra, sınıfa doktorların kullandığı bir stetoskop getirerek, öğrencilerin bunu kendi yaptıkları stetoskop ile karşılaştırmalarını sağlar (Not: Basit stetoskop yapımında; aynı uzunluktaki (35 cm) iki plastik hortum Y borunun uçlarına takılır, “Y” borunun alt ucuna ise kısa (10 cm) plastik hortum takılır ve plastik hortumun ucuna huni yerleştirilir.) (3.5), (BSB-1, 15, 17, 20, 21; FTTÇ-1, 4, 13, 16, 35).

Öğrenciler model, levha ve/veya şemalar üzerinde vücutta kan dolaşımını sağlayan yapı ve organları gösterir (3.1).

Nabzımı Sayıyorum Öğrenci sol bileğinin iç kısmındaki ana damara sağ elinin baş parmağı hariç diğer parmaklarını koyarak 1 dk süreyle nabzını sayar ve sonucu kaydeder. Kendi nabız sayısı ile arkadaşlarının nabız sayılarını karşılaştırır (3.4), (BSB-1, 17, 20, 23; FTTÇ-1).

[!] 3.1 Kalbin yapısı ve damar çeşitleri, büyük ve küçük dolaşım, kan hücreleri üst sınıflarda verilecektir.

Kelime ilişkilendirme Bulmaca Sağlık Kültürü (3.1- 2)


4.Sınıf Üniteler

65

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

VÜ

CU

DU

MU

Z BİL

ME

CE

SİNİ Ç

ÖZ

ELİM

4. Egzersizin nabza ve soluk alıp vermeye etkisi ile ilgili olarak öğrenciler; 4.1.Gözlemleri sonucunda

egzersizin nabza etkisini fark eder (BSB-1).

4.2. Egzersiz sonucu nabız ile ilgili elde ettiği verileri kaydeder ve yorumlar (BSB-19,20,21; FTTÇ-1).

4.3.Gözlemleri sonucunda egzersizin soluk alıp verme sıklığına etkisini fark eder (BSB-1).

4.4. Gözlem ve araştırmaları sonucunda egzersiz, soluk alıp verme ve nabız arasında ilişki kurar (BSB-1,19,23).

4.5. Egzersiz dışında nabız ve soluk alıp verme sıklığına etki eden etkenleri belirtir.

Nabız ve Egzersiz Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her gruptan bir öğrenci seçilir. Bu öğrencilerin dinlenme durumunda nabzı sayılır ve kaydedilir. Aynı öğrenciler bahçede veya uygun bir ortamda 1dk koştuktan sonra, nabızları tekrar sayılarak kaydedilir. Öğrencilerden 2 ve 3 dk koştuktan sonra nabız sayılarının ne olabileceğini tahmin etmeleri istenir. Seçilen öğrenciler dinlendirildikten sonra 2 dk koşturulur ve nabızları tekrar sayılarak kaydedilir. Aynı işlem 3 dakikalık koşu için tekrar ettirilir. Elde edilen veriler kullanılarak sütun grafiği çizilir, grafik yorumlanır. Gruplar arasındaki bulguların farklılık ve benzerlikleri tartışmaya açılır. Öğrencilerin tahmin yoluyla buldukları sonuçlar karşılaştırılır (Not: Nabız sayım süresi 1 dk olarak alınacaktır) (4.1; 4.2; 4.4), (BSB-1, 17, 19, 20, 21, 22, 23; FTTÇ-1).

Soluk Alıp Verme ve Egzersiz Egzersiz ile soluk alıp verme sıklığı arasındaki ilişkiyi gözlemleyebilmek için, sınıftan bir öğrenci seçilir. Bu öğrencinin dinlenme durumundaki soluk alıp verme sıklığı gözlenir. Aynı öğrenci okul bahçesinde 2 dk koşturulduktan sonraki soluk alıp verme sıklığı gözlenerek aradaki fark tartışılır (4.3; 4.4), (BSB-1, 22, 23).

[!] 4.4 Bu konu ile ilgili olarak yapılan etkinliklerde sağlık sorunu (astım, kalp rahatsızlığı vb.) olan öğrenciler dikkate alınır.

[!] 4.4 Grafik çizimlerinde yatay eksene egzersiz süreleri (dinlenme durumu, 1dk, 2 ve 3.dk), dikey eksene ise nabız sayısı yazılır.

[!] 4.5 Nabız, soluk alıp verme hızına egzersiz dışında etki eden faktörler için heyecan, korku, sevinç ve yük taşıma örnekleri verilir. 4.2 kazanımı için Matematik dersi

“Sütun Grafiği” alt öğrenme alanı (Kazanım 1 ).

Çoktan Seçmeli Kelime İlişkilendirme Performans Değerlendirme

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle

İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

4.Sınıf Üniteler

66

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1

Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru

İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.5; 1.6; 1.7;1.8; 1.9; 2.4

Aşağıdaki sorulardan herhangi birini seçerek düşüncelerinizi yazınız. 1. İskeletimiz olmasaydı ne olurdu? 2. Düzenli olarak spor yapmanın kas ve kemik gelişimine etkileri neler olabilir? 3. Doğru soluk alıp verme niçin önemlidir? Etkinlik Numarası : 2

Etkinlik Adı : Çoktan Seçmeli

İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1

Yukarıdaki sütun grafiğinde Buğra adlı öğrencinin bir koşu esnasında birer dakika ara ile nabız sayıları verilmektedir. Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?

a) 1. dakikadaki nabız sayısı en azdır. b) 1. dakikadan 3. dakikaya kadar nabız sayısı artmaktadır. c) 3. dakikadan sonra nabız sayısı artışı durmuştur. d) Koşma süresi ile nabız sayısı arasında bir ilişki yoktur.

0102030405060708090

100

1.dakika 2.dakika 3.dakika 4.dakika

Nabız Sayısı

4.Sınıf Üniteler

67

Etkinlik Numarası : 3

Etkinlik Adı : Kelime İlişkilendirme

İlgili Olduğu Kazanımlar : (Anahtar kelimelerle ilgili tüm kazanımları kapsar)

Öğrencilere her biri ayrı sayfada olmak üzere iskelet, kas, soluk alıp verme, egzersiz, nabız, kalp anahtar kelimeleri verilir. Öğretmen, zamanı kontrol ederek öğrencilerden her anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelime/kelimeleri 45 sn içerisinde yazmalarını ister. Öğretmen; i) söylenen kelimelerin niteliği hakkında sorular sorabilir, ii) her anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelimelerin sayısal açıdan farklı olup olmadığına bakabilir, iii) öğrencilerden anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelimeleri içeren anlamlı cümleler kurmasını isteyebilir. Bu şekilde üretilen kelimelerin sayısı ve niteliği (Üretilen kelimeler anlamlı mı, anlamsız mı?), kelimeler arasında ilişkiyi anlama açısından önemlidir. Etkinlik Numarası : 4

Etkinlik Adı : Bulmaca

İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.4; 1.7; 1.8; 2.1; 3.1; 3.2

Aşağıdaki tanımlamalara karşılık gelen sözcükleri bulunuz. Bu sözcükleri bulmacadaki ilgili kutucuklara yerleştiriniz.

1- Vücudun dik durmasını sağlayan yapıdır. 2- Kemiklerin birbirine bağlanmasını sağlar. 3- Vücuda kan pompalar. 4- Kasılma ve gevşeme ile vücudun hareketini sağlar. 5- Kanın vücutta iletimini sağlar. 6- Soluk alıp vermeyi sağlayan iç organımızdır. 7- Kas ve kemiklerin sağlıklı gelişmesinde etkili olan dış faktördür.

1↓ 5↓ 7↓ 2→ 4↓ 6→ 3→

4.Sınıf Üniteler

68


Etkinlik Adı : Eşleştirme

İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2

Yandaki şekilde verilen sayılar ile soluk alıp vermeyi sağlayan yapıları eşleştiriniz. …………………Akciğer ………………….Gırtlak ………………….Soluk Borusu

4.Sınıf Üniteler

69


Etkinlik Adı : Kes-Yapıştır-İsimlendir-Keşfet

İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 1.3; 1.4

Arkeologlar, bir araştırma sonucu yıllar önce yaşamış bir canlıya ait kemikler buldular. Aşağıda bu kemikler karışık olarak verilmiştir.

1. Verilen bu iskeletin farklı parçalarını kesiniz.

2. Kestiğiniz parçaları beyaz bir kâğıt üzerine yapıştırarak tam bir iskelet oluşturunuz.

3. İskeletteki kemiklerin yanına uzun, kısa veya yassı kemik çeşitlerinden hangisine ait olduğunu yazınız.

4. Kemikler arasındaki eklem yerlerini gösteriniz.


70


Etkinlik Adı : Performans Değerlendirme

İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1; 4.2; 4.4

Nabız ile ilgili bu performans değerlendirmede gereken materyaller; zamanı belirlemek amacı ile saniyeyi açık gösteren bir saat (veya istediğinizde saniyeyi durdurabileceğiniz bir saat) ve 20-25 cm yüksekliğinde merdiven tipinde sabit bir yükseltidir. Kısa bir zaman aralığında yapılabilecek bu etkinlik; öğrencilerin i) uygun aralıklarla veri toplama ve kaydetme, ii) verilerdeki eğilimleri veya değişimleri belirtme ve özetleme, iii) vücudumuz ile ilgili bilgileri elde edilen verileri yorumlama ve açıklama becerilerini değerlendirmeye yöneliktir.

Etkinliğe başlamadan önce öğretmenlerin öğrencilere nabızlarını nasıl bulabileceklerini ve nabız sayımının nasıl yapılabileceğini göstermesi ve öğrencilerin bunları uygulamasını sağlaması gereklidir (Not: Solunum veya kalp ile ilgili problemi olabilecek öğrenciler bu etkinlikte yer almayabilir.).

Bu etkinlikte, beş dakika içinde merdivenlerden iniş ve çıkışınıza bağlı olarak nabız sayınızın nasıl değiştiğini bulmanız gerekmektedir.

Ne yapacaksınız: 1- Sol bileğinizdeki ana damara sağ elinizin baş parmağı hariç diğer parmaklarını koyarak

nabzının tespit ediniz (Eğer bulamadıysanız öğretmeninizden yardım isteyiniz).

2- Nabzınızı 10 saniye süreyle sayınız. Tespit ettiğiniz sayıyı yazınız.

3- Beş dakika boyunca öğretmeninizin tespit ettiği merdiven veya yükseltiden inip çıkınız ve bu esnada her bir dakika aralığında nabzınızı 10 saniye süreyle sayarak tespit ettiğiniz rakamı yazınız.

4- Bir tablo hazırlayınız. Bu tabloda ölçtüğünüz her zaman aralığını ve bu zaman aralığında tespit ettiğiniz rakamı yazınız.

5- Beş dakika boyunca yaptığınız hareketler sırasında nabız sayınızda nasıl bir değişme oldu? Açıklayınız.

6- Nabız sayınızın neden değiştiğini düşünüyorsunuz? Açıklayınız.


71

Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim

2. Ünite : Maddeyi Tanıyalım


A. Genel Bakış

Öğrenciler, Hayat Bilgisi dersi kapsamında, birinci sınıftan itibaren, çeşitli madde, cisim, malzeme ve eşyalarla tanışmış; onlarla ilgili büyük-küçük, renkli-renksiz, sıcak-soğuk, kokulu-kokusuz, vb. kavram çiftleri ile alıştırmalar yapmış durumdadır. Bu ünitede, anılan nitelemelere dayanarak katı-sıvı-gaz, madde-cisim-malzeme-eşya, doğal madde-işlenmiş madde-yapay madde kavramları sezdirilecek; bu arada, yeni niteleme özellikleri sunulup öğrencilerin madde tanıtım yetileri geliştirilecek; kütle ve hacim büyüklükleri öğrenci tarafından ölçülüp sonuçların ifadesi için alıştırma yapılacaktır. Ayrıca öğrencinin, farklı sıcaklıkta maddeler arasındaki etkileşimi keşfederek ısıyı “sıcaktan soğuğa bir akış” düzeyinde sezmesi hedeflenmiştir. Ünitenin sonunda saf madde, karışım, çözünme, çözelti, ayırma, vb. kavramlara seziş, keşif ve tasarlama düzeyinde giriş yapılmaktadır. Böylece, ölçülebilir ve ayırt edici özellikler konusu için bir alt yapı oluşturulmuştur.

Anılan kavramlar işlenirken kaynakların bilinçli ve ölçülü kullanımı, doğal çevrenin temiz tutulması, mıknatıslık özelliğinin çöplerin değerlendirilmesinde uygulanışı, sıvıların şekil alma özelliklerinin döküm teknolojisi açısından önemi gibi FTTÇ becerileri ile doğrudan ilgili değinmeler yer almaktadır. Sınıflandırma, problem çözme, tasarlama, ölçme, veri toplama, kaydetme, sunma ve yorumlama, matematik ilişki kurma gibi BSB katkıları da gözetilmiştir.

Ünite işlenirken öğrencilerin uygun aralıklarla, öğrenecekleri kavramlar için alt yapı oluşturan nitelikteki mevcut bilgi ve deneyimlerini hatırlamaları, yeniden düzenlemeleri ve hazır oluş düzeylerinin öğretmence tespit edilmesi amacıyla, ön bilgi yoklama aktiviteleri öngörülmüştür. Maddelerin tanıtıcı özelliklerinin işlenişinde, sınıf ortamına uygun, zihnin yaşayarak yapılanması hedefli, bireysel farklılıkları da yer yer gözeten aktiviteler önerilmektedir. Maddenin mikro yapısına girilmemekle birlikte, mikro yapı ile makro özellikler arasında ilişki kurmaya yardımcı iki benzetim aktivitesi teklif edilmiştir. Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında kavram ilişkilendirme, istasyon, kavram haritası, akran değerlendirme, poster ve proje tipleri ağırlıktadır.

B. Ünitenin Amacı Bu ünitenin amacı, öğrencilerin maddeyi ve onun değişik formlarını nitelerken

kullandıkları kavramlarla tanışması, bu kavramlarla doğru betimlemeler yapması, maddenin iki temel özelliği olan kütle ve hacim büyüklükleri üzerinde ölçme ve sonuç bildirme alıştırmaları yaparak ölçülür nitelikler fikrine aşinalık kazanması, maddenin değişimi ve maddelerin etkileşmesi konularına en basit düzeyde bir giriş yapmasıdır.

C. Ünitenin Odağı

Bu ünite, en yakın çevrede yer alan madde, cisim, malzeme ve eşyalara ilişkin kavramların doğrudan deneyim yoluyla sezdirilmesi, bu deneyimler sırasında bilimsel bakışın bazı temel yönlerinin hissettirilmesi, bireyin kendi beş duyusu yoluyla maddesel olayları doğrudan keşfi; bu yolla, bilinçli tüketim, çevreye duyarlılık, tarafsız gözlem ve deney, basit kavram ve araçlarla problem çözme, veri toplama, sunma ve yorumlama odaklıdır.


72


• Çevremizde Sayısız Maddeler Vardır

Maddeyi Nasıl Niteleriz?

Madde-Cisim-Malzeme-Eşya

• Maddenin Hâlleri

• Maddenin Ölçülebilir Özellikleri

Kütle

Hacim

• Maddenin Değişimi

İnsanlar İşleyerek Maddeyi Değiştirirler (Doğallık, Yapaylık)

Doğa Olayları Maddeyi Değiştirir

• Maddenin Isı Etkisi ile Değişimi

Isınma-Soğuma

Hâl Değişimi

Bozunma

• Maddeler Doğada Karışık Hâldedir

Saf Madde-Karışım

Çözeltiler-Çözünme

• Karışımlar Ayrılabilir mi?

Süzme

Mıknatısla Ayırma

Buharlaştırma


73

D. Ünitenin Kavram Haritası

ifade edilir ifade edilir ifade edilirolabilirbenzer

örnektir

birden fazlaiçerirolur

oluşumunuaçıklar

yoluylaayrılamaz

örnektir

yoluylaayrılabilir

yoluylaayrılabiliryoluyla

ayrılabilir

olabilir

adlandırılır

adlandırılır

adlandırlır

olabilirolabilirolabilir

olabilir

değişir

değişir

olabilir

olabilir

olabilir

neden olur

neden olur

örnektir

sahiptir sahiptir ölçülür

sahiptir örnektirMADDE

KatıSıvıGaz

kg-g L-mL oCKüçük taneli

Doğa olayları

YağmurRüzgar

Isı

Bozunma

Karışım Saf maddeÇözeltiÇözünme

Süzme

ErimeDonma

Hal değişimi

Mıknatıs tarafından çekilen-çekilmeyen

Suda yüzen-batan Su geçiren-geçirmeyen

Suda çözünen-çözünmeyen

Yapay

Kokulu-kokusuz

Pürüzlü-pürüzsüz

Esnek-berk

Saydam-opak

Parlak-mat

Kütle Hacim Sıcaklık

Hava

Mıknatıs

Buharlaştırma

Niteleme Özellikleri

İşlenmiş

Doğal

Eşya

Cisim

Malzeme

dönüşürdönüşür



74

E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

1. Madde, cisim, malzeme ve eşya kavramlarıyla ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Maddeleri beş duyu organı ile fark

edilen özellikleri ile niteler (BSB-1, 2, 3, 4).

1.2. Maddeleri beş duyu organı ile fark

edilen özelliklerine göre sınıflandırır (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6).

1.3. Varlıkların sınıflandırılmasında

belirsizlik olabileceğinin farkına varır (FTTÇ-2).

1.4. Anlaşmazlık hâlinde bilimin önemini kavrar; Atatürk’ün akıl ve bilim ile sorunlara nasıl yaklaştığını açıklar (BSB-22, 23, 24; FTTÇ-2).

1.5. Madde, cisim, malzeme, eşya, alet

vb. kavramları cümle içinde doğru olarak kullanır (BSB-3, 4, 5, 6).

Evde-Okulda Kullandıklarımız Öğrenciler, ön bilgilerini kullanarak saydam-opak, parlak-mat, sert-yumuşak, esnek-berk, kırılgan-sağlam, su geçiren-su geçirmeyen, kokulu-kokusuz, katı-sıvı, vb. kavram çiftleri ile madde, malzeme, cisim ve eşyaları niteleyen metin yazar (1.1; 1.2; 1.3).

Ne Nedir, Nasıl Bileceğiz? Öğrenciler, sınıfa getirilen cisim, eşya, malzeme, alet türünden çok sayıda varlığı, madde, cisim, eşya, malzeme, alet başlıklı beş sütunda gruplandırır. Gruplandırma sırasında öğretmen, aynı varlığın birden çok şey olabileceğini hatırlatır.

Varlık Adı

Madde Cisim Malzeme Eşya Alet Özellikleri

Porselen fincan

Sert, parlak, kırılgan, su geçirmeyen...

Un Beyaz, küçük taneli... Zeytin yağı

Tornavida .....

Seçilen madde, malzeme, cisim ve eşyanın bu gruplardan hangisine girdiğine dair öğrencilerin tartışmaları istenir Öğrenci gruplarının hazırladığı listeler karşılaştırılır. Seçilen maddenin eşya mı, malzeme mi, cisim mi olduğu konusunda grupların ayrılıklara düşmesi muhtemeldir. Öğretmen, fikir birliği oluşmayan durumlar için sınıf içinde ortak tartışma açar. Bu tartışma sırasında kesinlikle yönlendirme yapılmaz. Üzerinde anlaşma sağlanmayan sınıflandırmaların tanım eksikliğinden kaynaklandığı öğretmence vurgulanır. Her terim için sınıf içinde bir tanım geliştirme denemesi yapılır. Örneğin; “Eşya: Bir işimize yaradığı için evde, okulda veya yanımızda bulundurduğumuz nesne.”, “Alet: Cisimlere şekil vermek veya onlar üzerinde bir iş yapmak için kullandığımız nesne.”, “Malzeme: Birçoğunu bir araya getirerek bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddeler.” şeklinde tanımlanabilir. Bu tanımlamalardan sonra hazırlanan listeler yeniden gözden geçirilir. Sorunların nasıl ortadan kalktığı görüldükten sonra, yapılan işin akılcılık ve bilimsellik ilkelerine uymak anlamına geldiği belirtilir. Konu Atatürk’ün sorunlara yaklaşımıyla ilişkilendirilerek Atatürk’ün sorun çözme tekniğinin üstünlüğü vurgulanır (1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5; 1.9).

[!] 1.3 Bir maddenin cisim, eşya ya da malzeme olduğu gibi tereddüte düşülen hâllerde, bu kavramlar arasında çok keskin bir sınır olmadığı, bunların kullanıldığı yere göre farklı isimler alabildiği, bazı durumlarda birinin yerine ötekinin de kullanıldığı vurgulanır.

Kariyer Bilinci Geliştirme: Maddenin malzemeye, cisme ve eşyaya dönüşmesiyle ilgili mesleklere kuyumculuk, marangozluk ve heykeltıraşlık örnek verilebilir. 1.2 kazanımı için Türkçe dersi

Dinleme öğrenme alanı; Dinlediğini Anlama (Kazanım 27) [!] 1.3,1.4,1.9 Maddeleri sınıflamada ortaya çıkabilecek belirsizlikleri gidermek için ölçmenin, bilimsel yaklaşımın ve akılcılığın önemi vurgulanıp buradan, Atatürkçülük ile ilgili 1.9 kazanımına geçilebilir. 1.4 kazanımı ile ilgili “Ne Nedir,

Nasıl Bileceğiz?” etkinliğinin arkasından Atatürk’ün kişiliğinin ilgili yönünü açıklayan bir okuma parçası verilir. [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (1.4 , 1.9-1) [!] 1.5 Malzeme, eşya ve alet kavramları ilgili maddenin işlevi temelinde verilir; araç ve gereç kavramlarının kullanıldığı ara durumlar örneklendirilir.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Madde-Malzeme-Cisim-Eşya

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


75

ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

1.6. Mıknatıslar tarafından çekilen ve çekilmeyen maddeleri ayırt eder (BSB-5, 6, 15).

1.7. Maddeleri suda yüzme - suda batma, ıslanma - kuru kalma, su çekme - çekmeme özelliklerine göre sınıflandırır (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6).

1.8. Maddelerin özellikleri ile gündelik hayatta kullanım alanları arasında ilişki kurar (FTTÇ-4).

1.9. Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önemi fark eder.

Mıknatısın Etkisi Masanın üzerine cam, ahşap, plastik, demir, nikel, bakır, alüminyum, gümüş, altından yapılmış maddeler konulur. Öğrenciler mıknatıs ile bu maddeleri çekmeyi deneyerek mıknatıs tarafından çekilen ve çekilmeyen maddelerin listesini oluşturur (1.6).

Suyu Çekenler-Suda Islananlar Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak gruplara her biri aynı büyüklükte temizlik bezi, kâğıt mendil, plastik (poşet, vb.), pamuklu kumaş, fotokopi kâğıdı gibi bazıları suyu çeken, bazıları da suyu çekmeyen çeşitli malzemeler verilir. Öğrenciler, malzemeleri kuru hâldeyken dokunarak gözlemlerini kaydeder. Yere su döküldüğünde ne ile temizlenebileceği sorulur. Öğrenciler tahminlerini söyledikten sonra deneyerek gözlemlerini not eder. Grupların ulaştığı sonuçlar sınıfta tartışılır (1.7).

Yüzen Batan Maddeler Küçük gruplar hâlinde oturan öğrencilere, suda batan ve batmayan çeşitli madde örnekleri (taş, mantar tıpa, kâğıt, zeytinyağı vb.) verilir. Öğrenciler, bu maddeleri suya atarak batanları ve batmayanları not eder; her grubu ayrı ayrı listeler (1.7).

Ne Nerede Kullanılır? Sınıfa çeşitli özellikte pek çok eşya ve malzeme örneği getirilir. Öğrenciler, bu eşya ve malzemelerin hangi maddelerden yapılmış olabileceğini tahmin eder. Söz konusu eşya ve malzemelerin yapımında belli bir maddenin kullanılmış olmasının sebepleri üzerinde fikir yürütür. Öğretmen, malzemenin özellikleri ile nesnenin işlevi arasındaki ilişkileri vurgular (1.8).

1.7 Yüzme ve batmanın sebebi ve

yoğunluk ile ilişkisi 5. sınıf Fen ve Teknoloji Ünite 2’de ele alınacaktır.

1.8 Şemsiye yapımı” öğrencilere proje konusu olarak verilebilir.

Kavram Haritası Oluşturma İstasyon Maddeler Nasıl Değişir? Bulmaca

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme

(Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


76

ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

2. Katıların, sıvıların ve gazların temel özellikleriyle ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Katıların belirli bir şekli olduğunu fark

eder (BSB-1, 2, 4, 5).

2.2. Sıvıların, konuldukları kabın şeklini aldığını farkına varır (BSB-1, 2, 4, 5).

2.3. Küçük taneli katıların sıvılara benzer davrandığını fark eder (BSB-1, 2, 4, 5).

2.4. Havanın varlığını nasıl fark edebileceğini açıklar (BSB-1, 8).

2.5. Gazların bulundukları ortamda yayıldığını gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15; FTTÇ-2 ).

2.6. Gazların, çok küçük gözeneklerden kaçabildiğini gösteren deney tasarlar (BSB. 14, 15; FTTÇ-2).

2.7. Maddeleri, katı, sıvı ve gaz hâllerine

göre sınıflandırır (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6).

Mutfakta Ne Çok Madde Var! Öğrenciler, önceki bilgilerini kullanarak mutfakta kullanılan katı, sıvı ve gaz hâlindeki maddeleri listeler.

Maddenin Hâlleri ve Özellikleri Tuz, şeker, pirinç, silgi, kalem, plastik veya cam bardak gibi katılar; su, zeytin yağı, süt gibi sıvılar ve hava dolu balon masanın üzerine konur. Öğrenciler bunları inceler ve özelliklerini kaydeder. Balonu farklı şekillere sokarlar. Öğrencilerden katı ve sıvı maddeleri farklı kaplara boşaltmaları istenerek katı, sıvı ve gazların neden farklı davrandıkları tartışmaya açılır. Öğrenciler, bu tartışmada katıların belli şeklinin olduğunu, şeker, tuz gibi küçük taneli katıların tanelerinin genel katı kavramına uyduğunu; ama sıvı gibi aktıklarını, sıvıların akma özellikleri sebebi ile konulduğu kabın şeklini aldığını fark eder (2.1; 2.2; 2.3; 2.7).

Havadan Kaçış Yok Öğrenciler, ellerine aldıkları bir kartonu sallayarak veya yanaklarını şişirerek havanın varlığını hissederler (2.4; 2.7).

Şişenin İçinden Çıkan Ne? Öğrenciler, içi boş küçük bir şişeyi içi su dolu geniş bir kaba, önce şişenin ağzı aşağı gelecek şekilde dik olarak daha sonra şişenin ağzı yukarı gelecek şekilde dik ve/veya eğik olarak batırırlar. Şişe baş aşağı konumda iken suyun neden dolmadığını tartışırlar. Öğretmen, havanın da bir yer kapladığını ve kendi bölgesine suyu yaklaştırmadığını vurgular. Buradan, havanın var olduğu çıkarımı yapılır. Şişe ağzı yukarı dönünce, çıkan kabarcıkların hava olduğu, içeri dolan suyun ancak hava çıktıktan sonra şişeye girebildiği, bu yüzden suyun şişeye girebilmesi için havanın çıkmasının beklenmesi gerektiği vurgulanır (2.4; 2.7).

Kokunun Yayılması Yumurta büyüklüğünde bir pamuk parçasına kolonya vb. keskin kokulu uçucu bir sıvı emdirilir, pamuk parçası öğrencilerden uzağa konur. Koku hissedenin parmak kaldırması istenir. Öğrenciler, şişeye yakın ve uzak öğrencilerin kokuyu hissettikleri zamanları not ederler. Kokunun nasıl ulaştığı ve ulaşma zamanı arasındaki fark tartışmaya açılır. Pamuk kuruduğu zaman, emdirilen sıvının nereye gitmiş olabileceği sorulup tartışılır; sıvının buhara dönüşmesi vurgulanır (2.4; 2.5; 2.6; 2.7).

Gazı Hapsetmek Zordur Öğrenciler, toplu iğne batırılmış bir balonu şişirirler. Balon şişirildikten sonra havanın toplu iğne ile açılan delikten çıkışı izlenir. Aynı balona su konularak suyun sızma özelliğinin çok daha az olduğu gözlemlenir ve vurgulanır (2.5; 2.6).

[!] 2.4 Gazların var olduğu ve madde olduğu gerçeği vurgulanır.

2.1-2.7 Maddenin tanecikli doğası sezgi düzeyinde düşünülebilir; duyusal özellikler kullanılarak maddenin hâlleri tanıtılır. 2.4 kazanımı için Sosyal

Bilgiler dersi “Yaşadığımız Yer” ünitesi (Kazanım 5).

2.4 “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesinde soluk-alıp verme ile ilişki kurularak havanın varlığı sezdirilir.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Bulmaca Boşluk Doldurma

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle İlişkilendirme



77


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

3. Hacim ve kütle kavramları ve birimleri ile ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Katı ve sıvı maddelerin kütlelerini

ölçer; g ve kg cinsinden ifade eder (BSB-15, 16, 17, 18, 20).

3.2. Gazların kütlesinin olduğunu göstermek için deney tasarlar (BSB-14, 15, 16; FTTÇ-2).

3.3. Kütle birimlerini (kg-g/g-kg) birbirine çevirir (BSB-18).

3.4. Sıvıların hacimlerini ölçüp L ve mL cinsinden belirtir (BSB-15, 16, 17, 18, 20).

3.5. Hacim birimlerini (L-mL/mL-L) birbirine çevirir (BSB-18).

3.6. Katıların hacmini ölçmek için yöntem önerir; bu yöntemle bir katının hacmini ölçer (BSB-14, 15, 16, 17, 18, 20).

Terazi Neyi Tartar? Öğrenciler, farklı büyüklüklerde çeşitli metal, tahta veya plastik cisimleri terazide tartar. Her birinin içerdiği madde miktarının farklı olduğu, kütle farkı ile gösterilir. Öğrenci, kütle kavramını sezerek anlar (3.1; 3.3).

Dara ve Net Kütle Öğrenciler, bir cam kabı önce boş, sonra içine herhangi bir sıvı (su, meyve suyu, çay, kola vb. ) koyup tartarlar. Böylece sıvının kütlesi hesaplanır (3.1; 3.3).

Havayı Tartmak Öğrenciler kauçuk içli bir voleybol topunu önce boş halde iken,daha sonra hava ile iyice doldurduktan sonra tartarlar. Kaydettikleri ölçme sonuçlarının niçin farklı olduğu sınıfta tartışılır (3.2; 3.3).

Tartmak Zor ise “Ölçek” Var! “Bir litre süt ne demektir?”, “Nasıl ölçülür?”, “Bir kilogram süt ile bir litre süt arasındaki fark nedir?” gibi sorular sorularak öğrencilerin hacim konusundaki ön bilgileri araştırılıp bunlar tahtaya yazılır. Sınıfın ortasına bütün öğrencilerin içine sığmayacağı bir bardak şekli çizilir. Öğrencilerden bu şeklin üzerinde durmaları istenir. Bazı öğrencilerin yer bulamamasından faydalanarak hacmin, yer kaplamak olduğu gerçeği sezdirilir. Öğrenciler, dereceli silindir ile bir bardak suyun, bir kutu meyve suyunun kaç mL geldiğini ölçerler (3.4; 3.5).

Ölçü Kabı Yapalım Öğrenciler, boş, silindirik ve konik gövdeli kaplara, bilinen hacimlerde su doldurarak kabın dışından taksimat çizgileri işaretlerler. Belli bir hacmin karşılığı durumundaki yükseklikler belli olunca diğer taksimat çizgilerinin yeni hacimler ölçmeden işaretlenip işaretlenemeyeceği tartışılır. Silindirin geometrisinin düzgünlüğü ile yapılan taksimatlandırma işinin doğruluğu arasındaki ilişki bir beyin fırtınasıyla irdelenir (3.4).

Biraz da Problem Çözelim! Öğrenciler, gruplar hâlinde, öğretmen tarafından kurgulanmış g-kg, kg-g, L-mL ve mL-L dönüşümlerini içeren problemleri çözerler (3.3; 3.5).

Katıların Hacmi Öğrenciler, dereceli bir kapta bulunan su içine düzgün veya düzgün olmayan çeşitli katılar atarak su seviyesindeki yükselmeyi gözlemlerler. Su seviyesindeki yükselmenin nedeni tartışılır. Son hacimden ilk hacim çıkarılarak katının hacmi bulunur. Bu yöntemin genelliği vurgulanır (3.6).

[!] 3.2 Balonlarla gaz kütlesini tartma, problem çıkarabilir. Havanın kaldırma kuvveti nedeniyle, az basınçlı gazların doğrudan tartılması problemlidir. 3.3 kazanımı için Matematik dersi

“Tartma” alt öğrenme alanı (Kazanım 2). 3.5 kazanımı için Matematik dersi

“Sıvıları Ölçme” alt öğrenme alanı (Kazanım 2).

3.4, 3.6 cm3, dm3, m3 gibi hacim birimleri bu düzeyde anlaşılması zor birimlerdir. [!] 3.3, 3.5 g-kg ve mL-L çevriminde 500’ün katları olan sayılar tercih edilir

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Bulmaca




78


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

3.7. Ölçü birimlerinde uluslar arası sistemi kabul etmenin insan ilişkileri ve ticaret açısından önemini açıklar (FTTÇ-4, 5, 27).

Her Yerde Aynı Birim Öğrenciler kütle ve hacim için herkesin ayrı bir ölçü birimi kullanması hâlinde çıkabilecek kargaşayı topluca tartışırlar. Öğretmen, bugün kullandığımız uluslar arası birimlerin kabul edilişinden önce karşılaşılan ticarî zorlukları anlatır. Öğrenciler, Cumhuriyet döneminde, Atatürk’ün önderliğinde bugünkü ölçü birimlerinin kabul edilişinin anlam ve önemi ile ilgili bir kompozisyon yazar veya bir poster hazırlar (3.7).

[!] Atatürkçülük ile ilgili konular (3.7 -1) [!] 3.7 Cumhuriyet inkılaplarından, ölçü ve tartıların uluslar arası ölçü ve tartılarla uyumlu hale getirilmesi ile ilgili bir okuma parçası ile verilebilir.




79


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

4. Doğal-işlenmiş-yapay madde ayrımı ile ilgili olarak öğrenciler;

4.1. Doğal, işlenmiş ve yapay madde

kavramlarını ayırt eder (BSB-4, 5, 6; FTTÇ-3, 15, 31).

4.2. Doğal, işlenmiş ve yapay tüketim maddelerine örnekler verir (FTTÇ-3, 15).

4.3. Doğa olaylarından rüzgâr, akarsu, yağmur ve buzlanmanın madde üzerine etkisini örnekleriyle açıklar (BSB-7, 24; FTTÇ-24).

4.4. Doğal kaynakların neden dikkatli

tüketilmesi gerektiğini, bu konuda insanların bilgilendirilmesinin önemini açıklar (BSB-24; FTTÇ-18, 22, 30).

Doğal-İşlenmiş-Yapay Öğrenciler küçük gruplar hâlinde ön bilgilerini kullanarak çevrelerindeki maddeleri doğal, işlenmiş ve yapay şeklinde sınıflandırırlar. Bu sınıflandırmalar, sınıfça tartışılıp doğal-işlenmiş-yapay kavramları arasındaki fark vurgulanır (4.1).

Biz de Tahta Yapabiliriz Öğrenciler tutkal ve odun talaşı kullanarak yapay tahta örneği üretirler. Doğal tahta parçası ile yaptıkları tahta parçasını karşılaştırıp doğal-yapay arasındaki farkı tartışırlar. Doğal-işlenmiş-yapay ayrımında ara durumlar (pastörize süt, cilâlı tahta, beton vb.) üzerinde durularak dünyamızın hep siyah ve beyazlardan oluşmadığı gerçeği sezgisel olarak kavratılır (4.1).

Her Şeyi Tüketme Hakkımız Yok Öğrencilere “doğal kaynaklar ve doğal kaynakların dikkatli tüketilmesi” konusu ile ilgili bir araştırma ödevi verilir. Öğrenciler, ödevlerini sınıfta sunar. Doğal kaynaklarımızın sınırlı olduğu ve tutumlu kullanma gereği vurgulanır (4.2; 4.4).

Rüzgârın, Karın, Yağmurun Maddeye Etkisi Öğrenciler, kaldırım taşları, tarihî eserler, yakın çevrelerinde gördükleri eski yapılar, dağlar, vb. üzerinde meydana gelen aşınmaların sebepleri hakkında tartışır. Rüzgâr, yağmur, sıcaklık değişimi, erime-donma gibi olayların açık havadaki maddeleri değiştirdiği vurgulanır (4.3).

Yenilenebilir ve yenilenemez kaynak kavramları bu düzey için erkendir. Bu kavramlara Fen ve Teknoloji dersi Canlılar ve Hayat öğrenme alanında üst sınıflarda girilecektir. 4.1 kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi ,

“Üretimden Tüketime” ünitesi (Kazanım 6)

Girişimcilik (4.1, 4.2 – 26).

4.2 Fen ve Teknoloji dersi “Işık ve Ses” ünitesinde yer alan “Doğal ve Yapay Işık Kaynakları” konusu ile ilişkilendirilir.

İnsan Hakları ve Vatandaşlık (4.4 – 33). 4.3 kazanımı için Türkçe dersi Görsel

Okuma ve Görsel Sunum öğrenme alanı, Görsel Okuma (Kazanım 10).

“Peri bacalarının nasıl oluştuğu” ile ilgili olarak poster çalışması verilebilir.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Bulmaca




80


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

5. Maddenin hâlleri arasındaki dönüşüm ile ilgili olarak öğrenciler;

5.1. Farklı maddelerin sıcaklığını termometre

ile ölçer ve oC ile ifade eder (BSB-16, 17, 18, 20; FTTÇ-13, 31).

5.2. Sıcak ve soğuk maddelerin teması sırasında meydana gelen sıcaklık değişimlerini gösteren deney tasarlar (BSB-7, 14, 15, 22, 23).

5.3. Isınma-soğuma sürecinin ısı alışverişi ile gerçekleştiği çıkarımını yapar (BSB-2, 23; FTTÇ-16).

Sıcaktan Daha Sıcak-Soğuktan Daha Soğuk Öğrenciler, cıvalı veya alkollü termometre ile sınıf havasının, bahçenin, musluk suyunun, buzlu suyun ve kendi vücutlarının sıcaklığını ölçüp ortamı ve sıcaklığı bir tabloya kaydederler. Ölçtükleri değerler ile bir sütun grafiği oluştururlar. Grafikteki verilere dayanarak neyin sıcaklığının daha yüksek olduğu irdelenir. Sıcaklık değeri ile sıcak-soğuk nitelemeleri arasında ilişki kurulur (5.1, BSB-21).

Isı Akıyor Öğrenciler, gruplar oluşturur ve her grup bir büyük kâse ve bu kâsenin içine girebilecek boyutta bir kavanoz temin eder. Kâseye yeni kaynamış su, kavanoza ise musluk suyu konularak bunların sıcaklıkları ölçülüp kaydedilir. Kavanoz büyük kâsenin içine konur ve bir süre (5-10 dak) bekletildikten sonra her iki suda da sıcaklık ölçümü yapılır. Öğrenciler gözlemlerini kaydeder. ‘Başlangıçta soğuk olan suya ne oldu?’ ve ‘Başlangıçta sıcak olan suya ne oldu?’ sorularına cevap aranır. Sıcak suyun soğuk suya ne verdiği ve soğuk suyun sıcak sudan ne aldığı ayrıca tartışmaya açılır. Alınıp-verilenin ısı, yükselip-alçalanın sıcaklık olduğu vurgulanır. Termometreden okunan büyüklüğün sıcaklık olduğu, akan ısının bu deneyde ölçülmediği belirtilir (5.2; 5.3).

Buz da Sudur Öğrenciler; suyun buza, buzun da suya dönüşmesi için nelerin yapılabileceği konusunda tartışırlar. Buzun katılaşmış su olduğu vurgulanır (5.2).

5.1-5.6 Hâl değişim olayları ile ilgili erime sıcaklığı ve kaynama sıcaklığı kavramlarına 5. sınıfta girilecektir. [!] 5.1 “oC” kısaltması, “derece selsiyus”, veya “derece” şeklinde okunur. [!] 5.1 Bu seviyede “sıfırın altında” nitelemesinin kullanımı yeterlidir. ??? 5.2 Öğrenciler, sıcaktan soğuğa akması nedeniyle, ısıyı bir madde gibi algılayabilir; bunu düzeltiniz. ??? Öğrenciler, ısı alan maddenin kütlesinin artacağını düşünebilir, gerekirse bunu deneyerek düzeltiniz.

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle İlişkilendirme



81


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

5.4. Isının katı maddelerde yol açtığı

erime ve bozunma değişimlerini deneyle gösterir (BSB-14, 15).

5.5. Sıvıların, soğutulduğunda katı hâle

dönüştüğünü deneyle gösterir (BSB-14, 15).

5.6. Sıvıların şekil almasıyla

malzemelerin kalıba dökülmesi arasında ilişki kurar (BSB-4, 5, 7, 8, 22; FTTÇ-4, 13).

Kalıba Dökmek Öğrenciler, sütlü sade çikolataya nasıl farklı şekiller verilebileceğini tartışırlar. Önerilenleri yapmak için hangi araç gereçlerin kullanılabileceği tartışmaya açılır. Düşünülen araç gereçler yerine sınıfa getirilen bir metal çay tabağı ve ispirto ocağının kullanılıp kullanılamayacağı irdelenir. 5-6 kişilik gruplar bu araçları kullanarak sınıfa getirilen çikolatalara yeni şekil verirler. Ambalajlı çikolataların nasıl biçimlendirilmiş olabileceği konusunda tartışma açılır. Öğrenciler bu şekilde başka hangi ürünlerin biçimlendirilebileceğine örnek verirler. Bu ürünlerin hepsinin çikolata gibi, sıvı iken kalıba dökülüp sonra soğutularak biçim aldığı vurgulanır (5.2; 5.3; 5.4; 5.5; 5.6).

Mum Yanmadan Eriyebilir Öğrenciler, 5-6 kişilik gruplar hâlinde, 2-3 g kadar beyaz mum parçasını yüksek sıcaklığa dayanıklı deney tüplerinde, ispirto ocağı üzerinde ısıtırken gözlemlerini yazarlar. Eriyen mumun soğutulunca ne olacağını tahmin ederek tahminleriyle soğuma deneyinin sonucunu karşılaştırırlar. (5.4).

Her Katı Erir mi? Öğrenci grupları, yüksek sıcaklığa dayanıklı bir cam tüpe koydukları yaklaşık bir çay kaşığı toz şekeri, ispirto ocağı üzerinde ısıtarak, gözlemlerini rapor hâlinde yazar ve sunarlar. Şekerin erimeden bozunduğu ısının bazı maddelerde bozunmaya yol açtığı vurgulanır (5.4).

[!] 5.6 Kalıba dökülmüş malzemelere örnekler verilirken diş hekimliği, kuyumculuk ve seramik sanatçılığı ile ilişki kurulabilir. [!] 5.1- 5.4 Isıtmalar, öğretmen tarafından yapılır; öğrencilerin gözlem yapması istenir. [!] 5.4 Burada şekerin erimeden bozunduğu gerçeği vurgulanır.

“Farklı şekillerde mumun nasıl hazırlandığı” proje konusu olarak verilebilir.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Bulmaca Maddeler Nasıl Değişir? Boşluk Doldurma Ne Kadar Sıcak-Ne Kadar Soğuk

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme



82


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

6. Saf madde ve karışım arasındaki farklarla ilgili olarak öğrenciler;

6.1. Birden çok saf maddenin bir araya

gelerek karışım oluşturduğunu fark eder (BSB-7).

6.2. Karışan maddelerin karışma sonunda

kimliklerini koruduğunu deneyle gösterir (BSB-14, 15; FTTÇ-5).

6.3. Bildiği saf ve karışık maddeleri listeler

(BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6; FTTÇ-2, 15). 6.4. Bazı maddelerin suda çözündüğünü,

bazılarının ise suda çözünmediğini fark eder (BSB-1, 5, 7).

6.5. Suda çözünen maddenin kaybolmadığını

gösteren deney tasarlar (BSB-1, 5, 7, 14, 15; FTTÇ-2).

6.6. Erime ile çözünme arasındaki farkı

açıklar (BSB-1, 5, 7, 22; FTTÇ-5).

Önce Karıştır Sonra Ayır! Öğrenciler; gruplar hâlinde, demir ve kükürt tozlarını kâğıt üzerinde birbirine karıştırırlar. Karışımın görünümü, saf demir ve saf kükürt tozlarının görünümüyle karşılaştırılır. Demirin ve kükürdün mıknatıslık özellikleri sorulup bu karışımın nasıl ayrılabileceği irdelenir. Bir mıknatıs kullanılarak demir tozları kükürtten ayrılır. “Demir, mıknatıs ile ayrılabildiğine göre karışım içinde kendi kimliğini koruyor olabilir mi?” sorusu tartışılır (6.1; 6.2).

Bildiğimiz Karışımlar Öğrenciler; gruplara ayrılarak kum-şeker, mercimek-pirinç, tuz–karabiber gibi madde çiftlerinden karışım hazırlarlar. Hazırladıkları karışımların görünümünü; başlangıç maddelerinin görünümüyle karşılaştırarak gözlemlerini bir tabloya kaydederler. Gündelik hayattan böyle karışım örnekleri verirler (6.3).

Su Her Maddeyi Sevmez Öğrenciler, gruplar hâlinde, sınıfa getirdikleri şeker ve kum örneklerini, cam kaplar içerisinde su ile karıştırırlar. 5-10 dakika karıştırdıktan sonra her iki karışımın görünümü arasındaki farkları rapor ederler. Şekerin su içinde görünmez şekilde dağılmasının çözünme, oluşan karışımın da bir çözelti olduğu vurgulanır. Kumun suda çözünüp çözünmediği tartışmaya açılır. Suda çözünen ve çözünmeyen başka madde örnekleri öğrenciler tarafından listelenir. Şekerli çözeltiden birkaç damla alınarak bir saat camı üzerine konulur ve bir kenarda bırakılır. Kenarda bırakılan çözelti kuruduktan sonra gerideki kalıntı incelenir. Tadına bakılıp şekerin kaybolmadığı vurgulanır (6.2; 6.4; 6.5).

Bir İçecek Yapalım! Öğrenciler; evlerinde, su, şeker, limon, portakal, elma, vanilya, kekik vb. kullanarak değişik içecekler yaparlar. Yaptıkları içecekleri sınıfa getirerek nasıl elde ettiklerini anlatırlar. Katılan maddelere bağlı olarak içeceklerin lezzetlerinin de farklı olduğu vurgulanır. Örneğin; kekik, sıcak suya karışmadığı hâlde “Kekiğin kokusu içeceğe nasıl geçer?” sorusu tartışılır. Kekikteki bazı maddelerin suda çözünmüş olması gerektiği sonucuna ulaşılacak şekilde bir irdeleme yapılır (6.1; 6.2; 6.3; 6.4).

Erime Başka Çözünme Başka Katıların sıvı hâle dönüştüğü erime olayı hatırlatılarak şekerin çözünmesiyle mumun erimesi arasındaki fark tartışmaya açılır, çözünme ve erime kavramlarının farkı vurgulanır (6.6).

[!] 6.1, 6.3 Bu aşamada saf kavramı, “kendinden başka madde katılmamış” anlamında düşünülür; kimyasal anlamda saflık vurgusuna girilmez. Ancak saf süt, saf zeytin yağı gibi ifadelerde kullanılan saf kelimesinin ayrı bir anlam taşıdığı açıklanır.

6.4, 6.5 Çözünürlük kavramı kullanılmaz. “çözünme, çözücü ve çözünen” kavramları tanım yapılmadan kullanılır. ??? 6.6 Öğrenciler çözünmeyi, erime veya yok olma olarak algılayabilir. Çözünmenin, çözücü içinde dağılma olduğu vurgulanır.

6.6 Erimenin ısı etkisiyle sıvı hale dönüşme, çözünmenin sıvı içinde görünmez boyutta çok küçük parçacıklar halinde dağılma olduğu açıklanır.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Bulmaca Maddeler Nasıl Değişir? Karışan Maddeleri Ayıralım Boşluk Doldurma




83


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

6.7. Topraktaki tuzun yağmur suları ile

çözünüp taşınmasının denizlerin tuzluluğu ile ilişkisini kurar.

6.8. Saf madde ile karışım arasındaki farkı

açıklar.

Deniz Neden Tuzlu? Öğrenciler; evlerinde büyük bir kavanoza, bir kaşık tuz ve yeteri kadar su koyup çözdükten sonra bu çözeltinin 20-30 mL’lik kısmını bir bardağa aktarıp bardakta su seviyesini işaretlerler ve evin sıcak bir köşesinde bir kenara koyup bekletirler. Kavanozun kapağını da kapatırlar. İki günlük aralarla bardaktaki suyu kontrol ederler. Eksilen su kadar kavanozdan çözelti eklerler. Bu işlem 8-10 defa tekrarlandıktan sonra bardaktaki suyun tadını, kavanozdaki suyun tadı ile karşılaştırırlar. Bulgularını yazılı olarak rapor edip sınıfta anlatırlar. Bardaktaki tuzun buharlaşma ile kaybolup kaybolmayacağı sınıfta tartışılır. Öğretmen, az tuzlu suyun buharlaştıkça daha tuzlu hâle dönüşeceğini, denizlerin böyle oluştuğunu vurgular (6.7; 6.8).

6.7 Buharlaşmanın tanımına

girilmeden, günlük yaşam ile ilişkilendirilerek kavram sezdirilir.




84


MA

DD

EYİ T

AN

IYA

LIM

7. Bazı basit karışımları ayırma yöntemleriyle ilgili olarak öğrenciler;

7.1. Uygun bazı karışımların süzme yöntemi

ile ayrılabileceğini tahmin eder (BSB-8). 7.2. Suda çözünen maddelerin süzme yöntemi

ile ayrılmayacağını, buharlaştırmanın bir seçenek olduğunu fark eder (BSB-8).

7.3. Çöplerdeki demirli atıkların ayrılması

için yöntem önerir (BSB-14, 15; FTTÇ- 5, 23, 28, 30).

7.4. Buharlaştırmanın bir ayırma tekniği

olduğunu hazır yiyeceklerden örnekler vererek açıklar (BSB-7; FTTÇ-4, 13, 31).

7.5. Suda çözünmeyen maddeler karışımının

uygun hâllerde yüzdürülerek ayrılması için yöntem önerir (BSB-7; FTTÇ-4, 13, 31).

7.6. Suda yüzdürerek ayırmanın temel

koşulunu açıklar (BSB-7; FTTÇ-4, 13, 31).

Süz ki Ayrılsın Önceden yıkanmış bir miktar kırmızı mercimek veya pirinç, su ile karıştırılarak karışım gözlemlenir. Öğrenciler, bu karışımı ayırmak için yöntem önerirler. Doğru ayırma tekniği seçilip uygulanır; suyun tamamen uzaklaşması için ne yapılabileceği irdelenir (7.1).

Süzme Neye Yarar ki? Öğrenciler yemek sodasını suda çözerler. Karışımda sodayı görüp göremediklerini yazarlar. Karışımın tadına bakarlar; suyun tadına benzeyip benzemediğini irdelerler. Sodalı suyun süzülerek ayrılamadığı, ancak katının hâlâ suyun içinde olduğu çıkarımını yapabilecekleri bir tartışma açılır. Öğrenciler katının sudan nasıl ayrılabileceğini tartışırlar. Süzme, bir seçenek olarak görünüyorsa süzüp denerler. Çözeltilerde, çözünmüş maddenin süzülemeyecek kadar küçük parçalar hâlinde dağıldığı vurgulanır. Şekerli su örneği hatırlatılarak buharlaştırma seçeneğinin öğrencilerce düşünülmesi teşvik edilir. 8-10 damla sodalı su uygun bir yüzey üzerinde buharlaştırılarak sodanın geride kaldığı deneyle gösterilir (7.2).

Demirse Ayırmak Kolay Demir tozu ve kum karışımı, bir mıknatıs yardımıyla birbirinden ayrılır. Demir yerine alüminyum gibi başka bir metal konularak aynı metodun uygulanıp uygulanamayacağı denenir (7.3).

Büyüklerimize Soralım! Öğrenciler; pekmez, pestil ve salça gibi gıdaların nasıl elde edildiğini ailelerine sorup aldıkları bilgiyi sınıfta anlatırlar. Bol sulu karışımlardaki fazla suyun buharlaştırılarak uzaklaştırılabileceği vurgulanır (7.4).

Yüzen Üste-Batan Dibe! Öğrenciler, sınıfa getirilen ağaç, plastik, cam, alüminyum, demir, vb. kökenli cisimleri, büyük bir kovaya konmuş suya atarak neyin yüzdüğünü, neyin battığını incelerler. “Bu maddeler daha ufak boyutlarda karışsaydı birbirinden ayrılabilir miydi?” sorusunu tartışırlar. Yüzdürerek ayırmanın, suda yüzen ve batan madde karışımları için mümkün olduğu çıkarımını yaparlar (7.5; 7.6).

[!] Öğrenciler çalışmalar sırasında büyüklerine sormadan hiçbir şeyin tadına bakmamaları konusunda uyarılır.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Bulmaca Karışımlar Maddeler Nasıl Değişir? Karışan Maddeleri Ayıralım Boşluk Doldurma “Sanayide süt tozunun nasıl hazırlandığı”

ile ilgili poster çalışması verilebilir.




85

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1 Etkinlik Adı : Bulmaca İlgili Olduğu Kazanımlar : Soruların sonunda verilmiştir.

Aşağıdaki soruları cevaplandırarak cevaplarınızı bulmacadaki yerine yazınız. 1) Esnek olmayan cisimlere verilen ad nedir? (1.1; 1.2)

2) Maddenin belirli şekli ve hacmi olan hâline ne ad verilir? (2.1)

3) Maddenin kalıba dökülebilen hâline ne ad verilir? (2.2)

4) Sıvılar yeterince ısıtıldığında hangi hâle geçerler? (2.7)

5) Litre ve mililitre birimleri ile ölçülen büyüklük nedir? (3.4; 3.5)

6) Terazi ile ölçülen madde miktarı nedir? (3.1; 3.3)

7) Tuzu suya ekleyip karıştırdığımızda tuza ne olur? (6.4; 6.6)

8) Pirinci suya atıp karıştırdığımızda ne beklersiniz? (6.1; 6.2; 6.3)

9) Katının ısı yardımı ile sıvı hâle geçmesi durumuna ne denir? (5.4; 6.6)

10) Kendinden başka maddelerle karışmamış maddelere ne ad verilir? (6.1)

11) Maddenin süzülerek, yüzdürülerek, buharlaştırılarak veya mıknatısla ayrıldığı duruma ne ad

verilir? (7.1; 7.3)

12) Talaş-kum karışımını su yardımıyla ayırma yöntemine ne ad verilir? (7.5)

13) Kum-su, mercimek-su gibi karışımları ayırma yöntemine ne ad verilir? (7.2)

14) Plastik nasıl bir maddedir? (4.1; 4.2)

15) Su, orman, güneş ne tür kaynaklardır? (4.1; 4.4)

9 ↓ 11 ↓ 10 ↓ 12 ↓ 8 ↓ 5 14 7 1 ↓ 2 3 ↓ 13 15 6 4


86

Etkinlik Numarası: : 2 Etkinlik Adı : Kavram Haritası Oluşturma İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1-1.7

Aşağıda bir örneği verilen kavram haritasındaki katı, cisim, gaz (buhar) ve malzeme kavramları silinip oklar üzerindeki ifadeler eksiksiz yazılarak harita öğrencilere sunulur. Öğrenci grupları, kendi aralarında irdeleme yaparak boş yuvarlakların içini doldurur.

Benzer bir kavram haritasında, kavramların tamamı yerine yazılır; kavram ilişkilerini gösteren ifadelerden bazıları eksik bırakılır. Öğrenciler, kavramlar arasındaki ilişkileri kendi aralarında tartışarak her bir ok üzerine uygun ifadeyi yazarlar.

Bu aktiviteye, başlangıçta 5-6 kavramlık daha basit haritalarla başlamak, gittikçe daha karmaşık haritalarla devam etmek önerilir.

olabilir

olabilir

yaparkenkullanılır

halindeolabilir

halindeolabilir

ısıtıncadönüşür

ısıtıncadönüşür

ham maddesidir

halindeolabilir

her zamanolur

olabilir

olabilir

belirlidir

değişkendir

belirlidir

olabilir

değişkendir

değişkendir

belirlidir

olabilir

şekil verilinceolur

MADDE

Malzeme

Eşya

Katı

Sıvı

Gaz (Buhar)

Tüketim Maddesi

Cisim

Hacim

Şekil

Alet


87


Etkinlik Adı : Madde-Malzeme-Cisim-Eşya-Alet

İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1-1.4

Aşağıdaki tabloya etrafınızda karşılaştığınız başka varlıkları da ekleyiniz. Sonra bu

listedekileri, madde, malzeme, cisim, eşya ve alet olarak sınıflandırınız.

Varlık Adı Madde Malzeme Cisim Eşya Alet

Sandalye Tahta parçası Un Cam bilye Tuz Mutfak gazı Su Zeytinyağı Tornavida Matkap Buzdolabı Yastık Mendil Işık Ses Isı Hava


88


Etkinlik Adı : İstasyon

İlgili Olduğu Kazanımlar: 1.1-1.7

Not-Uygulanan istasyonlar; maddenin fiziksel özelliklerini incelemeye yönelik olarak

seçildi. Bu istasyonlar şunlardır: 1. Maddelerin Kokuları 2. Maddelerin Görünümü 3. Maddeleri Dokunma ile Tanımlama 4. Maddelerin Çözünürlüğü 5. Maddelerin Mıknatısla Çekilme Özellikleri İstasyonlarda deney ve araştırma yöntemi ile öğrencilerin öğrenmeleri için ortam hazırlanır.

1. İstasyon: Maddelerin Kokuları

Bu istasyonda öğrenciler; çeşitli maddeleri, bunların kokularını bilinen şeylere benzeterek tanımlarlar. Öğretmen numaralı şişelere farklı maddeleri doldurabilir. Öğrenciler her maddeyi kokulu-kokusuz şeklinde not eder, biliyorsa kokuyu benzettiği yaygın maddenin adını ayrıca belirtir.

2. İstasyon: Maddelerin Görünümü

Bu istasyonda öğrenciler; sınıfa getirilmiş çeşitli katı maddeleri, renkli-renksiz, saydam-opak, parlak-mat şeklinde nitelendirir. Bu iş için kömür, mermer, kaya parçası, kireç taşı, cam, plastik, metal çatal-kaşık vb. maddeler kullanılabilir.

3. İstasyon: Maddeleri Dokunma ile Tanımlama

Kartondan yapılmış, ön tarafında delik bulunan ve “algılama kutusu” da denilen bir kutu hazırlanır. Ön taraftaki delik öğrencilerin neye dokunduklarını anlamamaları için bir parça bez ile kapatılır. Dokunarak betimlenecek maddeler başlangıçtan itibaren kutunun içerisinde bulunurlar. Öğrenciler dokundukları maddeleri pürüzlü-pürüzsüz, sert-yumuşak şeklinde tanıtır, sonra tanıtımını yaptıkları maddeleri kutuyu açıp gözlemlerler.

4. İstasyon : Yüzme-Batma Ağaç, plastik, cam, metal vb. den yapılmış uygun büyüklükte cisimler masa üzerine konur. Öğrenciler, denemeye sunulan cisimlerin büyük bir kovaya doldurulmuş su içinde, yüzüp yüzmediğini inceler ve her cisim için gözlemlerini not ederler.

5. İstasyon : Maddelerin Çözünürlüğü

Farklı görüntü ve özellikte bulunan dört çeşit katı madde, örneğin tuz, şeker, kükürt tozu, bakır sülfat saat camları üzerine konulur. Öğrenciler, çay kaşığı ucu ile bu katılardan alıp deney tüpüne koyar ve sudaki çözünürlüklerini gözlemlemek için, her tüpe 5-10 mL su doldururlar ve en az 1 dakika karıştırırlar. Her maddenin suda çözünüp çözünmediğini tespit ederek not tutarlar.

6. İstasyon : Maddelerin Mıknatısla Çekilme Özellikleri

Bu istasyonda öğrenciler, yaklaşık on farklı maddenin mıknatıstan etkilenip etkilenmediğini gözlemleyerek not tutarlar (deneme için bakır, cam, demir, nikel, alüminyum, ağaç, taş, vb. kullanılabilir).


89

Öğrencilerin, her istasyondaki gözlemlerinin sonuçları aşağıda görüldüğü gibi bir çizelgeye

işlenip farklı grupların bulmuş olabileceği farklı nitelemeler tartışılır. Öğretmen,

anlaşmazlıkların nedenini açıklar; kimi nitelemelerde bir kesinlik olmayabileceğini vurgular.

AD : SOYAD : GRUP : NO: SINIF: 1. İSTASYON: Maddeleri koklayarak tanıyalım

(Bu istasyonda 5 dakika süreniz var) 2. İSTASYON: Maddeleri görünümlerine göre tanıyalım (Bu istasyonda 10 dakika süreniz var)

Kokulu Kokusuz Saydam Opak Parlak Mat

I. Madde ---------- ----------

II. Madde ---------- ----------

III. Madde ---------- ----------

IV. Madde ---------- ----------

I. Madde ---------- ---------- ---------- ----------

II. Madde ---------- ---------- ---------- ---------

III. Madde ---------- ---------- ---------- ----------

IV. Madde ---------- ---------- ---------- ----------

3. İSTASYON: Maddeleri dokunarak tanıyalım

(Bu istasyonda 5 dakika süreniz var)

4. İSTASYON: Yüzme-Batma


Esnek Berk Yüzen Batan

I. Madde ---------- ----------

II. Madde ---------- ----------

III. Madde ---------- ----------

IV. Madde ---------- ----------

I. Madde ---------- ----------

II. Madde ---------- ----------

III. Madde ---------- ----------

IV. Madde ---------- ----------

5. İSTASYON: Maddelerin Çözünürlüğü


6. İSTASYON: Maddelerin Mıknatısla Çekilme Özellikleri


Çözünüyor Çözünmüyor Etkileniyor Etkilenmiyor

I. Madde ---------- ----------

II. Madde ---------- ----------

III. Madde ---------- ----------

IV. Madde ---------- ----------

V. Madde ---------- ----------

I. Madde ---------- ----------

II. Madde ---------- ----------

III. Madde ---------- ----------

IV. Madde ---------- ----------

V. Madde ---------- ----------


90


Etkinlik Adı : Ne Kadar Sıcak, Ne Kadar Soğuk? İlgili Olduğu Kazanımlar : 5.1 Aşağıda verilen termometrelerin gösterdiği sıcaklık değerlerini termometrelerin altında verilen boşluklara yazınız. Gereken yerde “sıfırın altında” nitelemesini kullanınız.

i. A ve B bölümlerinde en yüksek sıcaklık ve en düşük sıcaklık değerlerini gösteren termometreleri belirtiniz.

ii. A ve B bölümleri için termometrelerin üstünde verilen numaraları kullanarak termometreleri sıcaktan soğuya doğru sıralayınız.

I II III A) ....................... ......................... ........................... I II III B) ........................... ........................... .........................


91


Etkinlik Adı : Karışımlar


Öğrenciler yukarıdaki kazanımlarla ilgili etkinlikleri uygularlar. Gözlemlerini not alırlar. Daha sonra öğretmen klasik yöntemle öğrencilere:

1. Saf madde-karışım arasındaki farklar nelerdir? Örnekleyiniz. 2. Karışım tipine göre ayırma yöntemi seçebilir miyiz? Örneğin, kum ile suyun

karışımını, bir katının sudaki çözeltisini, biri batan biri yüzen iki katının karışımını, su-tuz karışımını vb. nasıl ayırırız?

3. Mıknatısla ayırabileceğimiz karışımlar neler olabilir? sorularını sorar.

Öğrenciler; ders sonunda, öğrendiklerinin yardımı ile cevaplarını yazarlar. Öğretmen, aşağıdaki gibi bir değerlendirme tablosu hazırlar. Aşağıda verilen ölçütlere göre öğrencileri gözlemler ve tabloyu doldurur. Tablodaki veriler, “Öğrenci Gözlem Formu”na işlenebilir şekilde değerlendirilir.

Saf Madde-Karışım Ayırımı

Karışım tiplerine uygun ayırma yöntemi önerme

Mıknatısla ayırma Öğrencinin Adı ve

Soyadı Çok iyi iyi orta zayıf Çok iyi iyi orta zayıf Çok iyi iyi orta zayıf DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Birinci soru için; Çok iyi Saf maddede bir cins madde vardır. Karışımda en az iki cins madde vardır. Karışımlar süzme, yüzdürme, buharlaştırma yoluyla veya mıknatısla ayrılabilir. Her bir ayırma yöntemine birer örnek verilir. İyi Saf maddede bir cins madde vardır. Karışımda en az iki cins madde vardır. Karışımlar süzme, yüzdürme, buharlaştırma yoluyla veya mıknatısla ayrılabilir. Ayırma yöntemlerinden herhangi birine bir örnek verilir. Orta Saf maddede bir cins madde vardır. Karışımda en az iki cins madde bulunur. Çeşitli yöntemlerle ayrılabilir. Zayıf Soruyu boş bırakanlar / Soruyu tekrar yazanlar

İkinci soru için; Çok iyi Suda çözünmeden kalan katılar süzme ve yüzdürme yöntemleri ile ayrılabilirler (pirinç-su, mercimek-su, talaş-kum). Suda çözünen maddeler buharlaştırma yöntemi ile ayrılabilir (tuz-su, şeker-su). İyi Suda çözünmeden kalan katılar süzme ve yüzdürme yöntemleri ile ayrılabilir (pirinç-su / mercimek-su, talaş-kum). (Bu konuda tek örnek verilir) Suda çözünen maddeler buharlaştırma yöntemi ile ayrılabilir (tuz-su / şeker-su). (Bu konuda tek örnek verilir.) Orta Pirinç-su / mercimek-su gibi bazı karışımlar süzme yöntemi ile ayrılabilir. Talaş-kum gibi karışımlar yüzdürme yöntemi ile ayrılabilirler. Tuz-su / şeker-su gibi suda çözünen maddeler buharlaştırma yöntemi ile ayrılabilir.


92

Zayıf Boş cevap kâğıdı verenler / Soruyu tekrar yazanlar Üçüncü soru için; Çok iyi Karışımı oluşturan maddelerden biri metal(demir/kobalt/nikel) ise mıknatıs ile ayrılabilir (demir tozu-kum karışımı) İyi Metalleri çeker (Toplu iğne, demir çivi). Orta Toplu iğneyi çeker. Zayıf Her şeyi çeker. Soruyu boş bırakanlar / Soruyu tekrar yazanlar


93

Etkinlik Numarası : 7 Etkinlik Adı : Maddeler Nasıl Değişir? Hangi Kazanımlara Yönelik Olduğu : 1.1; 5.4; 6.1; 6.2; 6.4; 6.5; 7.2 Malzemeler: Küp şeker (4-5 tane), toz şeker, tuz, sıcak su, deney tüpü, ispirto ocağı / ısıtıcı / mum İşlem Basamakları :

1- Öğrenciler küp şekeri parçalar; şekerin, şeker olmaktan çıkıp çıkmadığını tartışırlar. Bir ölçüt olarak şekerin tadına bakabilirler.

2- Sıcak suyun içine biraz tuz atılıp çözüldükten sonra sudaki tuzun yok olup olmadığı tartışılır. “Tuz su içinde varlığını sürdürüyor mu?” sorusu tartışmaya açılır. Bunu anlamak için neler yapılabileceği irdelenir. Öğretmen, bu irdeleme sırasında öğrencilerin problem çözme, kavram ilişkilendirme ve tasarım yetileri ile ilgili verileri not edebilir. Su buharlaştırılır, geriye kalan tuzun tadından hâlâ tuz olduğu çıkarımına gidilir. “Tuz suda çözününce varlığı biter mi?” sorusu yeniden sorulup ilk soruda nispeten pasif kalan öğrenciler dikkatle gözlemlenir. Buradaki cevaplardan bir başka öğrenci grubunun bilimsel süreç becerileri hakkında notlar alınabilir.

3- Öğrenciler, bir deney tüpüne toz şeker koyup yavaş yavaş ve karıştırarak ısıtır. Şeker kahverengine dönünceye kadar ısıtma sürdürülür. Deney sırasında koku hissettikleri zaman ne kokusu aldıklarını not ederler ve ısıtmayı keserler. Rengi koyulaşan şeker, soğuduktan sonra bir kâğıt üzerine dökülür. Rengi ve tadı ilk baştaki şekerle karşılaştırılır. Şekerin ısıtma sonucu kimlik değiştirip değiştirmediği irdelenir. Bu değişimin “bozunma” olduğu vurgulanır. Öğrenciler, deney sırasında ve deney sonuçları tartışılırken öğretmen tarafından dikkatle gözlemlenir. Burada, öğrencilerin yaptıklarından sonuç çıkarma yetileri not edilebilir.

4- Öğrenciler, gözlem sonuçlarını aşağıdaki çizelgede özetlerler.

Madde Ne yaptım? Madde başka bir maddeye dönüştü mü?

Maddenin tadında değişim var mı?

Maddenin renk ve kokusunda bir değişim var mı?

Küp şeker Parçaladım Tuz Suda çözdüm Toz şeker Isıttım Bu çizelge, öğrencilerin gözlemlediklerini düzenli biçimde kayda geçirme yetilerini geliştirirken öğretmene de hangi öğrenciye ne şekilde yardım edilmesi gerektiğini anlama fırsatı verir.


94

Etkinlik Numarası : 8 Etkinlik Adı :Karışan Maddeleri Ayıralım İlgili Olduğu Kazanımlar: 1.1; 1.5; 6.1; 6.2; 6.4; 6.5; 7.1; 7.2; 7.3

1- Öğretmen, tuzu suda çözerek kap üzerine “Tuz –Su Karışımı” etiketini iliştirir. 2- Aynı şekilde kum-su karışımı hazırlanıp “Kum –Su Karışımı” etiketi; 3- Un ve çakıl karıştırılıp “Un-Çakıl Karışımı” etiketi; 4- Demir tozu ile su karıştırılıp “Demir Tozu-Su Karışımı” etiketi iliştirilir. 5- Hazırlanan karışımlar öğrenci gruplarına verilip aşağıdaki problem sunulur.

Problem Bu maddeler birbirine karışmıştır. Ahmet Beyin acilen, karışan maddelerin saf hâllerine ihtiyacı vardır. Ahmet Beye yardım etmek için bu karışımları ayırabilir misiniz? Ayırmak İçin Öğrencilere Sunulan Malzemeler Huni, su, süzgeç kâğıdı, mıknatıs, elek, beher / bardak, ispirto ocağı / ısıtıcı / mum Uyarı Öğrenciler, problemi çözmeye başlamadan önce aşağıdaki uyarılar yapılır: • Önerilen yöntemin kabul edilmesi için ayrılan maddeler olabildiğince bir diğer maddeyi

içermemeli ve yöntem pratik, uygulanabilir olmalı. • Gerekirse kitaplardan yararlanabilirsiniz ve bilmediklerinizi sorabilirsiniz. Öğrenciler, ayırma işlemlerine başlamadan önce, aşağıdakine benzer bir tablo üzerinde planladıkları işlemleri ve bu işlemlerden ne umduklarını belirtirler. Deney sırasında ikinci bir tablo kullanılarak yapılan işlemler ve gözlemlenen sonuçlar not edilir.

Karışım Ne yapacağız? Ne olacak? Un-Çakıl Kum-Su Demir tozu-Su Tuz-Su

Karışım Ne Yaptık ? Ne oldu ? Un-Çakıl Eledik. Un , çakıl ayrıldı. Kum-Su Süzdük. Kum su ayrıldı.

Demir tozu-Su Mıknatısla çektik. /

Süzdük. / Buharlaştırdık. Demir tozu su ayrıldı.

Tuz-Su Buharlaştırdık. Tuz su ayrıldı. İkinci tablodaki ‘eğik’ yazılmış ifadeler, beklenen cevaplardır. Öğrenciler, tahmin çizelgesini sonuç çizelgesi ile karşılaştırırlar. Öğretmen, tahmin çizelgesi doldurulurken öğrencilerin tahmin yapma ve yöntem tasarlama yetilerini; sonuçlar elde edilirken deney becerilerini, iletişim özelliklerini, dikkatlerini ve sorumluluk yükümlenme eğilimlerini gözlemleyip not edebilir.


95

Etkinlik Numarası : 9 Etkinlik Adı : Boşluk Doldurma İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2; 5.1; 5.4; 5.5; 6.4; 7.2

Verilen kavramları kullanarak aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları doldurunuz. Siz de bunlara benzer doldurma soruları düzenleyiniz. 1) Çikolatayı ısıtırsak ............................. olayı gerçekleşecek. 2) Sıcaklığı ölçmek için ................................ kullanılır. 3) Toz şeker ile suyu karıştırırsak şeker su içinde .............................. 4) Güneş, su birikintilerine geldiği zaman ..................................... olayı gerçekleşir. 5) Kum, çakıl taşı, un ve tahta ................................... maddelerdir. 6) Su donduğu zaman ......................... olur. 7) Suyu yeteri kadar soğutursak ............................. olayı gerçekleşir. 8) ............ farkı olan iki madde birbiriyle temas edince soğuk olan ısınır, sıcak olan soğur. 9) Kum ve su karışımını ............................ yöntemi ile ayırabiliriz. 10) Süt .................. ölçülerek satılır.

Aşağıdaki kutuda bulunan ve yukarıdaki cümlelerde kullanılmayan iki kelimeyi seçerek bunlarla iki düzgün cümle kurunuz.

Kavramlar : Isınma ve Buharlaşma Termometre Buz Hacim Erime Katı Süzme Sıvı Donma Çözünür Sıcaklık Kütle


96

Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar

3. Ünite : Kuvvet ve Hareket

Önerilen Süre : 12 Ders Saati

A. Genel Bakış

Öğrenciler, gerek günlük hayatta gerekse ilköğretimin ilk üç yılında bilimsel anlamlarını sorgulamadan, hareket ve kuvvet kavramlarını birçok defa kullanmışlardır. Bu ünite ile birlikte öğrenciler, hareket ve kuvvet kavramlarının genel özelliklerini ve bu kavramlar arasındaki temel ilişkileri anlamaya başlar. Öğrenciler, birçok doğa olayının anlaşılmasında önemli bir yere sahip olan kuvvet ve hareket kavramlarını, bilimsel süreç becerilerini geliştirmeyi amaçlayan etkinliklere katılarak temel düzeyde kavrarlar.

Bu ünitede öğrenciler, hareketi ve hareketin sebeplerini inceleyerek itme ve çekmenin birer kuvvet olduğunu ve kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerini fark ederler. Öğrenciler hareket eden veya etmeyen varlıkları gözlemleyerek ya da cisimleri iterek, çekerek, bükerek, gererek kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerini kavrar. Böylece öğrenciler, 5. sınıfta bahsedilecek temas gerektiren ve gerektirmeyen kuvvetleri fark etmeyi sağlayacak temel bir anlayış kazanırlar.

Ünitede verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye niteliğinde olup, fizikî koşullar da dikkate alınarak tüm öğrencilerin aktif katılımının sağlanacağı uygun bir öğrenme ortamı hazırlanabilir. Öğrencilerin çevrelerindeki hareketli varlıklarla ilgili gözlem ve deneyimlerine dayanılarak yapılan tartışmada ortayan çıkan ön bilgiler dikkate alınarak uygun bir öğrenme ortamı düzenlenir. Ayrıca ünitenin sonunda öğrencilerde meydana gelen kavramsal değişim ve gelişime dikkat edilmelidir.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitede öğrencilerin, çevrelerindeki hareketli varlıkları gözlemleyerek bunların hareket özelliklerini (duran, hızlanan, yavaşlayan, dönen vb. kelimelerle) tanımlamaları, itme ve çekmenin birer kuvvet olduğunu anlamaları, kuvvetin cisimlerin hareketi ve şekli üzerindeki etkilerini fark etmeleri amaçlanmaktadır. C. Ünitenin Odağı

Ünitede, kuvvet ve hareket kavramları etrafında, kavramsal değişim ve gelişimi

sağlamak amacıyla, gözlem, verileri kaydetme, sınıflandırma gibi bilimsel süreç becerilerini kullanma ve geliştirmeye odaklanılmıştır. Ç. Önerilen Konu Başlıkları

• Hareketli Varlıkları Gözlemleyelim • Cisimleri Hareket Ettirme ve Durdurma • Kuvvet Cisimlerin Hareketini ve Şeklini Etkiler


97




98

E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET

ÜNİTE

KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

1. Varlıkların hareketleriyle ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Hareket eden varlıklara çevrelerinden örnekler verir (BSB-1).

1.2. Hareket eden varlıkların hareket özelliklerini hızlı, yavaş, dönen ve sallanan gibi kelimelerle ifade eder (BSB-2).

1.3. Varlıkları hareket özelliklerine (yön değiştirme, hızlanma, yavaşlamalarına) göre karşılaştırarak sınıflandırır (BSB-5, 6).

Çevremizdeki Hareketleri Gözlemleyelim

Öğrenciler, çevrelerinde (örneğin evde, parkta, okulda vb.) hareket eden varlıkları gözlemler. Gözlem sonuçları ve deneyimlerine dayanarak örnekler üzerinde çeşitli hareket türlerini (hızlanma, yavaşlama, sallanma, dönme) tartışır. Tartışma sonucunda bir tablo oluşturarak örnekleri hareket özelliklerine göre sınıflandırır (1.1; 1.2; 1.3;).

1.3. kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma (Kazanım 10)

1.3 kazanımı için Türkçe dersi Dinleme öğrenme alanı, Dinlediğini Anlama (Kazanım 27)

KU

VV

ET

VE

HA

RE

KE

T

2. Cisimleri hareket ettirme ve durdurma ile ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Cisimleri iterek veya çekerek nasıl hareket ettirebileceğini gösteren bir deney önerir (BSB-14).

2.2. Cisimleri iterek veya çekerek hareket ettirebileceğini gösteren bir deney yapar (BSB-15).

2.3.Bir cismi iterek veya çekerek harekete geçirebileceği sonucunu çıkarır (BSB-22).

2.4. Hareket eden bir cismi iterek veya çekerek yavaşlatabileceği ya da durdurabileceği sonucunu çıkarır (BSB-22).

2.5. Hareket eden bazı cisimleri durdurmanın tehlikeli olabileceğini fark eder.

2.6. Kuvveti “itme veya çekme” kelimeleri ile tanımlar.

Cisimleri Hareket Ettirmek İçin Ne Yaparsınız? Öğrenciler, sınıf ortamında bulunan cisimleri hareket ettirmeye çalışırlar; itme ve çekme olmaksızın bu cisimleri hareket ettirip ettiremeyeceklerini tartışırlar.

Hareket Ettirmeyi Deneyelim Öğrenciler sınıf ortamında bulunan cisimleri nasıl harekete geçirebilecekleri konusunda önerilerde bulunurlar ve önerilerinin doğru olup olmadığını basit deneylerle sınarlar (2.1; 2.2; 2.3; 2,6).

Hareketli Cisimleri Durdurmak Tehlikeli Olabilir!

Öğrencilere hareket eden oyuncak bir araba gösterilir ve bu arabayı nasıl durdurabilecekleri sorulur. Öğrenciler hareket eden bazı cisimleri durdurmayı denemenin neden tehlikeli olabileceğini tartışır (Tartışmanın boyutu, değişik video filmler veya simülasyonlar kullanılarak genişletilebilir.) (2.4; 2.5; 2.6).

??? 2.3 Öğrenciler uygulanan kuvvetin her zaman harekete neden olacağı ya da her harekete bir kuvvetin eşlik ettiği yanılgısına düşebilir.

Durmakta olan veya sabit hızla hareket eden varlıklara etkiyen net kuvvetin sıfır olması gerektiği konusuna değinilmez. [!] 2.5 Öğrenciler, hareket eden bazı cisimlerin neden olabileceği tehlikeler konusunda uyarılır (hızlı hareket eden araçlar, hızla dönen cisimler).

Uygulanan Kuvvetleri Belirtelim



99

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

KU

VV

ET

VE

HA

RE

KE

T

3. Kuvvetin cisimler üzerindeki çeşitli etkilerini anlamak amacıyla öğrenciler;

3.1. Gözlemlerine dayanarak bir cisim hızlanıyor, yavaşlıyor veya yön değiştiriyorsa ona bir kuvvet uygulandığı çıkarımını yapar (BSB-1, 7).

3.2. Bir cisme kuvvet uyguladığında kuvvetin cisim üzerinde bazen şekil değişikliği yapabileceğini deneylerle gösterir (BSB-2, 14, 15, 23).

3.3. Cisimlere kuvvet uyguladığında bazı cisimlerin eski şekline döndüğünü, bazılarının ise dönmeyip şekil değişikliğine uğradığını deneylerle gösterir (BSB-14, 15, 23).

3.4. Kuvvetin cisimlerin hareket ve şekilleri üzerindeki etkilerini örneklerle açıklar (BSB-2, 3).

Cisimleri Hızlandırma, Yavaşlatma ve Durdurma

Öğrenciler, bir cisme kuvvet uygulandığında neler olabileceği hakkında tahminlerde bulunurlar; önerilen her bir tahminin doğruluğunu test edecek etkinlikler yaparlar (3.1).

Oyuncak Arabalarla Oynayalım

Öğrenciler, evlerinden getirdikleri oyuncak arabaları nasıl hızlandırıp yavaşlatacaklarını veya arabaların yönünü değiştirebilmek için ne yapılması gerektiğini deneyerek keşfeder (3.1).

Her Cismin Şeklini Değiştirebilir miyiz?

Öğrenciler; oyun hamuru, lastik, sünger, yay, kum torbası gibi materyaller kullanarak bunların şekillerini değiştirmeyi denerler. Şekilleri değiştirirken neler yaptıklarını (sıkma, germe, bükme vb.) tartışırlar. Öğrenciler, cisimlerde şekil değişikliğine neden olan etki ortadan kaldırıldıktan sonra, cisimlerin tekrar eski şekillerine geri dönüp dönmediklerini gözlemler. Gözlem sonuçlarını tartışırlar (3.2; 3.3; 3.4).

[!] Öğrenciler, cisimlerin şekil değişikliği ile ilgili etkinlikleri yaparken sıkma, bükme, germe, vurma esnasında oluşabilecek tehlikelere karşı uyarılır.

Kuvvetin büyüklüğünün nasıl ölçülebileceğine ilişkin uygulamalar ileriki sınıflarda işlenecektir.

Hikâye Yazalım

Cisimlere Kuvvet Uygulanırsa Ne Olur?




100


Etkinlik Adı : Uygulanan Kuvvetleri Belirtelim

İlgili Olduğu Kazanımlar: 2.1; 2.2; 2.3; 2.6

Aşağıdaki resimlerde cisimlere çeşitli şekillerde kuvvetler uygulanmaktadır. Buna göre;

a. İtme uygulanan resimlerin numaralarını yazınız._____________________

b. Çekme uygulanan resimlerin numaralarını yazınız.___________________

1

2

3

4

5

6

7

8

9


101


Etkinlik Adı : Hikâye Yazalım

İlgili Olduğu Kazanımlar: 2.6; 3.1; 3.2; 3.3; 3.4

İçerisinde kuvvet, hızlanma, yavaşlama, hareket, dönme, itme, çekme kelimeleri geçen 40-50 kelimelik bir hikâye yazınız.

.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................


Etkinlik Adı : Cisimlere Kuvvet Uygulanırsa Ne Olur?


Hareketli ve hareketsiz cisimlere kuvvet uygulandığında olabilecek durumlar aşağıda

verilmiştir. Olası durumları işaretleyiniz.

Durumlar Cisim hareketli ise Cisim hareketsiz ise Yönü değişebilir. Harekete başlayabilir. Daha hızlı hareket eder. Şekli değişebilir. Durabilir. Yavaşlayabilir.


102

Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar 4. Ünite : Işık ve Ses Önerilen Süre : 20 ders saati A. Genel Bakış

Öğrenciler, Hayat Bilgisi dersinde bu üniteye temel oluşturan aydınlık-karanlık kavramlarını ve çevrelerindeki değişik sesleri dinleme, ayırt etme becerilerini kazanmışlardır. Bu ünitenin sonunda öğrenciler, çevrelerinde doğal-yapay olmak üzere çeşitli ışık ve ses kaynakları olduğunu, bu kaynakların uygun kullanılmadığı durumlarda çevre kirliliğine yol açabileceğini gözlem ve deneyleri sonucunda keşfetmelidir. Bu ünitede hedeflenen kazanımlara ulaşmak için öğrenciler; gözlem, karşılaştırma ve sınıflandırma yapacaklar, tahminler üretecekler, tahminlerini test etmeye yönelik basit deneyler tasarlayacaklar, çeşitli kaynaklardan bilgi toplayarak öğrendiklerini çeşitli şekillerde sunacaklardır.

Ünite, ışık ve sesin doğasını keşfetmeye hazırlar nitelikte bir içerikle donatılmıştır. Işık ve ses ile ilgili seçilen konular, temel düzeyde ve yüzeysel tutulmuştur. Ünitenin içeriği, mümkün olduğunca öğrencinin yakın çevresinde gözlemlenebilir, basit araştırmalarla keşfedilebilir ve günlük hayatta sık karşılaşılabilir olayları kapsamaktadır. Ayrıca bu konular, üst sınıflarda ele alınacak olan ışığın yayılması ve yansıması ile sesin yayılması ve ses yalıtımı konularına temel oluşturacak bilgi ve becerileri içermektedir.

Ünitede, insan yaşamını kolaylaştıran ses ve aydınlatma teknolojilerinin gelişimine katkıda bulunan bilim insanlarının hayatlarından kesitler sunularak öğrencileri, geleceğin bilim insanları olma konusunda özendirmek ve teşvik etmek amaçlanmıştır.

Ünitede etkinlik örnekleri yapılırken öğretmenler, görme ve işitme rahatsızlıkları olan öğrencilerinin durumlarını dikkate almalıdır. Bazı etkinlikler okul dışında yapılabilecek gözlemleri içerdiği ve ışık ile ilgili bazı etkinlikler karanlık ortam gerektirdiğinden zamanlama ve planlamaya dikkat edilmelidir. Ünitelerde verilen tüm öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinliklerinin tavsiye niteliğinde olduğu unutulmamalı; bireysel veya grup içi etkinliklerle öğretmenler, fiziki koşulları da dikkate alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun öğrenme ortamları hazırlayabilmelidir.

B. Ünitenin Amacı Bu ünitede öğrencilerin; çevrelerinde çeşitli ışık ve ses kaynakları olduğunu fark

etmeleri; görebilmek için ışığın, duyabilmek için ise sesin gerekli olduğunu gözlemlemeleri; insanoğlunun ses ve aydınlatma ile ilgili çevre, toplum ve insanı etkileyen çeşitli teknolojiler geliştirmekte olduğunu bilmeleri; ışığın ve sesin bir enerji türü olduğunu sezmeleri hedeflenmektedir.

C. Ünitenin Odağı Ünitede, ışık kaynakları ve ses kaynakları kavramları etrafında; öğrencilerin gözlem,

karşılaştırma-sınıflandırma, tahmin, bilgi ve veri toplama, sunma gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye; teknolojinin zaman içerisinde gelişip değişerek çevreyi, toplumu ve insan hayatını etkilediği düşüncesini yerleştirmeye odaklanılmıştır.


103


• Karanlıkta Görebilir miyiz?

• Çevremizdeki Işık Kaynakları

• Geçmişten Günümüze Aydınlatma Teknolojileri

• Aydınlatma Teknolojileri Yaşamımızı Nasıl Etkiliyor?

• Işık da Çevre Kirliliğine Neden Olabilir mi?

• Her Sesin Bir Kaynağı Vardır

• Titreşimin Sonucu: Ses

• Sesin İşitmedeki Önemi

• Ses de Çevreyi Kirletebilir


104




105

E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 4.ÜNİTE : IŞIK VE SES



1. Işığın görmedeki rolüyle ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Varlıkları karanlıkta net olarak göremeyeceğinin farkına varır.

1.2. Görebilmek için ışığın gerekli olduğunu ifade eder.

Işık Hakkında Ne Biliyoruz? “Daha önce hiç karanlık bir ortamda bulundunuz mu? Eğer bulunduysanız ortam ile ilgili gözlemleriniz nelerdir?”, “Bu ortam daha sonra aydınlık hâle geldi mi?”, “Işık hakkında neler biliyorsunuz?”, “En çok yararlandığınız aydınlatma araçları nelerdir?” sorularına cevap arayan öğrenciler, ön bilgilerini, tecrübelerini, gözlemlerini öğretmen rehberliğinde arkadaşlarıyla paylaşırlar. Üniteye girişte “Aydınlık ve karanlık” ile ilgili bir şiir, hikâye veya okuma parçası okunarak öğrencilerin konuya ilgisi çekilir. Merak uyandırılır.

Karanlıkta Görmeyi Dene Öğrenciler, karanlık bir ortam (örneğin büyük bir kutu ile) oluştururlar. Karanlık ortamı inceleyerek gözlem yaparlar. Sonra ortamı kademe kademe aydınlatırlar. Yeni durum için tekrar gözlem yaparak sonuçları ilk durumdaki gözlemleriyle karşılaştırırlar. Işığın görme olayına etkisini yorumlarlar (1.1;.1.2).

[!] 1.2 Işık görmek için gereklidir; ancak fazla ışık zararlı olabilir. Örneğin, güneşe çıplak gözle bakmak sakıncalıdır. Bu konuda öğrenciler uyarılır.

Kelime İlişkilendirme

IŞIK

VE

SE

S

2. Çevredeki ışık kaynaklarıyla ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Bazı cisimlerin çevrelerine ışık yaydıklarını gözlemler (BSB-1).

2.2. Farklı ışık kaynaklarına örnekler verir. 2.3. Işık kaynaklarını, doğal/yapay oluşları ve

parlaklıkları bakımından sınıflandırır (BSB-5, 6; FTTÇ-3).

2.4. Bazı cisimlerin, ortamda bulunan başka ışık kaynaklarının varlığında ışık yayıyormuş gibi göründüklerini fark eder.

2.5. Işığın bir enerji türü olduğunu sezer.

Işık Kaynaklarını Gözlemleyelim Öğrenciler, çevrelerindeki, çeşitli ışık kaynaklarını (Güneş, yıldız, ampul, mum, trafik ışıkları, el feneri vb.) gözlemler ve karşılaştırırlar. Gözlem sonuçlarını tartışırlar. Gözlem sonuçlarına göre ışık kaynakları, doğal/yapay oluşları ve parlaklıkları bakımından sınıflandırırlar (2.1; 2.2; 2.3).

Bazı Cisimler Işık Kaynağı Gibidir Öğrenciler, aydınlatıldıklarında çevrelerine ışık yayıyormuş gibi görünen çeşitli cisimleri (bisiklet veya otomobil reflektörü, ayna, yemek kaşığı, alüminyum folyo gibi nikelaj kaplı, metalik görünümlü) sınıfa getirirler. Cisimleri önce aydınlatmadan, sonra bir el feneri yardımıyla aydınlatarak gözlemlerler. Gözlem sonuçlarını yorumlarlar (2.4).

??? 2.2 Öğrenciler, gözün bir ışık kaynağı olduğu yanılgısına düşebilir.

2.4 Yansıma olayına girilmez. 2.4 Işığın yansıması 6. sınıfta işlenecek olan “Işık

ve Ses” ünitesinde ele alınır. ??? 2.4 Öğrenciler, Ay’ın bir ışık kaynağı olduğu yanılgısına düşebilir.

Kompozisyon, Işık Kaynaklarını Sınıflandırma Işık Kaynaklarını Bul ve Sınıflandır.


106

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 4.ÜNİTE : IŞIK VE SES



3. Geçmişten günümüze kullanılan aydınlatma teknolojileriyle ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Geçmişten günümüze çeşitli tekniklerle geliştirilen aydınlatma araçlarına örnekler verir.

3.2. Geçmişte kullanılan çeşitli aydınlatma teknolojileri ile günümüzde kullanılanları karşılaştırır (BSB-5).

3.3. İnsanların, aydınlatma sorunlarını çözmek için düşünce ürettiklerini, araç ve teknikler geliştirdiklerini fark eder (FTTÇ-4).

3.4. Aydınlatma teknolojilerinin gelişimine emek harcayan insanları tanır ve takdir eder (FTTÇ-33).

Geçmişten Günümüze Aydınlatma Araçlarını Araştıralım Öğrenciler, elektriğin yaygın kullanılmadığı yılları görmüş aile büyükleriyle konuşarak, geçmişte kullanılan aydınlatma teknolojilerinin neler olduğunu araştırırlar. Kütüphane, internet gibi bilgi kaynaklarına başvurarak geçmişten günümüze kullanılan aydınlatma teknolojilerinin gelişimini karşılaştırırlar. Atatürk’ün “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” özdeyişi çerçevesinde bilimin insan hayatına yön vermesi gerektiğini yorumlar (3.1; 3.2; 3.3; 3.4).

Bir Bilim İnsanının Hayat Hikâyesi Öğrenciler, aydınlatma teknolojilerinin gelişimine hizmet etmiş insanların hayat hikâyeleriyle ilgili kaynaklar (T. A. Edison’un hayat hikâyesi vb.) bulup sınıfa sunarlar (3.4).

[!] 3.2 Mum, meşale, gaz lambası vb. aydınlatma araçlarının da ampul, flüoresans gibi birer teknoloji ürünü olduğu vurgulanır.

3.1 ve 3.2 kazanımları için Sosyal Bilgiler dersi “İyi ki Var” ünitesi (Kazanım 1, 3, 4)

3.2 kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi “Geçmişimi Öğreniyorum” ünitesi (Kazanım 2)

3.3 Kariyer Bilinci Geliştirme: Aydınlatmanın önemli olduğu fotoğrafçılık, mimarlık gibi meslekler örnek verilir.

IŞIK

VE

SE

S

4. Aydınlatma teknolojilerinin yaşamımıza etkileriyle ilgili olarak öğrenciler;

4.1. Aydınlatma teknolojilerinin insan ve toplum yaşamı üzerine etkisini fark eder (FTTÇ-31, 32).

4.2. Göz sağlığı açısından ortamların uygun ve uygun olmayan şekilde aydınlatılmasını karşılaştırır (BSB-5).

4.3. Ortamları uygun şekilde aydınlatmanın önemli olduğunun bilincine varır.

4.4. Aydınlatma araçlarının tasarruflu kullanımının aile ve ülke ekonomisi bakımından öneminin bilincine varır.

Ya Olmasaydı? Öğrenciler, aydınlatma teknolojilerinin yaşam kalitemize etkisini, “mum olmasaydı, Edison ampulü icat etmeseydi, otomobillerin farları olmasaydı ne olurdu?” vb. sorulara tartışarak cevap ararlar (4.1).

Uygun Aydınlatma Nasıl Olmalıdır? Öğrenciler, ortamların uygun ve tasarruflu şekilde nasıl aydınlatılabileceğini tartışılırlar. Işık kaynağının parlaklığı, yeri-konumu, çeşidi, maliyeti vb. nasıl olmalı sorularına cevap ararlar (4.2; 4.3; 4.4).

Yanlışı Bulalım Öğrenciler, çeşitli ışık kaynaklarının yer aldığı bir ortamın (sınıf, iş yeri, alışveriş merkezi, otoyol, vb.) resmini veya fotoğrafını inceleyerek, aydınlatmanın uygun olmadığı durumları tespit ederler ve düzeltilmesi için öneriler sunarlar (4.2; 4.3; 4.4).

4.2 Sosyal Bilgiler dersi “İyi ki Var” ünitesi

(Kazanım 6) Psikolojik Danışma ve Rehberlik (4.2, 4.3 -

13) [!] 4.2 Uygun aydınlatmanın göz sağlığını korumadaki önemi vurgulanır.

Hataları Bul 4.4 İnsan Hakları ve Vatandaşlık (4.4 – 33).


107




5. Çevre kirliliğinin bir türü olan ışık kirliliğiyle ilgili olarak öğrenciler;

5.1. Işık kirliliğinin ne olduğunu ifade eder.

5.2. Işık kirliliğinin; doğal hayata, gök cisimlerinin gözlenmesine olumsuz etkilerini listeler (FTTÇ-25).

5.3. Işık kirliliği konusunda yaptığı araştırmanın sonuçlarını; sözlü, yazılı ve/veya görsel malzeme kullanarak uygun şekillerde sunar (BSB-19, 24).

5.4. Işık kirliliğini azaltmak için alınabilecek önlemleri ifade eder (FTTÇ-5).

5.5. Işık kirliliği problemi için çözüme yönelik düşünceler üretir (FTTÇ-5).

Işık Kirliliğini Araştıralım

Öğrenciler, ışık kirliliğinin ne olduğunu ve doğal hayata olumsuz etkilerini (deniz kaplumbağaları, göçmen kuşlar vb. canlılara etkileri) konu alan bir araştırma projesi hazırlarlar (5.1; 5.2; 5.3) .

Işık Kirliliğini Nasıl Azaltabiliriz?

Öğrenciler, ışık kirliliğinin azaltılması hakkında çeşitli kaynaklardan bilgi toplarlar. Elde ettikleri sonuçları değerlendirirler, çözüme yönelik projeler üretirler (5.4; 5.5).

Varsa, ışık kirliliğinin, yıldızların gözlenmesine olumsuz etkilerini konu alan bir belgesel film izletilir.

5.1 Işık kirliliği; ışığın yanlış yerde, yanlış miktarda, yanlış yönde ve yanlış zamanda kullanılmasıdır. Konu, bu sınırlama dahilinde işlenir.

Sağlık Kültürü (5.2, 5.4, 5.5 – 28)

5.3 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma (Kazanım 14)

5.3 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Sunu (Kazanım 9)

IŞIK

VE

SE

S

6. Çevredeki farklı sesler ve ses kaynaklarıyla ilgili olarak öğrenciler;

6.1. Çeşitli ses kaynaklarına örnekler verir (BSB-1).

6.2. Gözlemlerine dayanarak her sesin bir kaynağı olduğu sonucunu çıkarır (BSB-7).

6.3. Ses kaynaklarını doğal ve yapay oluşları bakımından sınıflandırır (BSB-5, 6; FTTÇ-3).

Bir Müzik Aleti Yapalım

Konuya Girişte Öğrencilerin İlgisini Çekmek Ve Onları Konuya Hazırlamak İçin Öğrencilerden Basit Araç Gereçler (Farklı Seviyelerde Su İle Dolu Şişeler Veya Cam Bardaklar, Farklı Uzunlukta Veya Çapta Borular Vb.) Kullanarak Farklı Sesler Oluşturan Müzik Aletleri Yapmaları İstenir.

Ses Hakkında Ne Biliyoruz ?

Öğrenciler, “Ses Hakkında Ne Biliyorsunuz?”, “Çevrenizde Duyduğunuz Sesler Nelerdir?”, “Sesleri Hangi Duyu Organımızla Algılarız?”, “Sessiz Bir Ortam Aradığınızda Nereye Gidersiniz, Ne Yaparsınız?”, “Etrafınızdaki Sesleri Duyamasaydınız Ne Olurdu?” Gibi Sorulara Cevaplar Arayarak Konuyla İlgili Ön Bilgi, Gözlem Ve Tecrübelerini Arkadaşlarıyla Paylaşırlar (6.1).

Çoklu Zekâ

Ne Biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim?

Kavram Haritası Yapalım

Çevremizdeki Farklı Ses Kaynakları


108




6.4. Bir kaynaktan çıkan sesin her yönde yayıldığını fark eder.

6.5. İşitme duyusunu kullanarak ses kaynağının yeri hakkında fikirler öne sürer (BSB-9).

6.6. İşitme duyusunu kullanarak hareket eden bir ses kaynağının yaklaştığını veya uzaklaştığını kestirir (BSB-9).

Çevremizdeki Ses Kaynakları Öğrenciler, çevrelerinde farklı sesler çıkaran kaynakları (insanlar, hayvanlar, su, rüzgâr, otomobiller, müzik aletleri vb.) gözlemler ve gözlem sonuçlarını tartışarak ses kaynaklarını doğal ve yapay oluşları bakımından sınıflandırır (6.1; 6.2; 6.3) .

Ses Her Yönde Yayılıyor Öğrenciler, ses kaynağı olarak kullanılmak üzere bir çalar saat (veya radyo vb.) sınıfa getirirler. Saat bir iple sınıfın ortasında tavana asılır. Saat çaldığında öğrenciler sesi dinlerler. Saate göre farklı konumlarda oturan öğrenciler, sesi duyup duymadıkları hakkında görüşlerini bildirirler. Kaynaktan çıkan sesin hangi yönlerde yayıldığını araştırırlar (6.4).

Ses Kaynağının Yerini Tahmin Et Öğrencilerden birkaçının gözleri bağlanır. Bu öğrenciler, farklı uzaklıklardaki bir ses kaynağından (çalar saat, radyo vb.) çıkan sesi dinler. Kaynağın uzaklığını (daha yakın veya daha uzak şeklinde) kestirmeye çalışır. Bu deney, ses kaynağı hareket hâlindeyken de tekrarlanarak sonuçlar tartışılır. Öğrenciler bu deneyle ilgili, günlük yaşamlarından örnekler verirler örneğin hareket hâlindeki bir ambulans ya da polis arabasının siren seslerinin uzaklıkla değişimi gibi. (6.5; 6.6).

[!] 6.2 Gözlem sadece göz ile yapılan bir etkinlik değildir, dinleme de bir gözlem aktivitesidir.

[!] Etkinlikler yapılırken işitme yetersizliği olan öğrenciler de dikkate alınır.

IŞIK

VE

SE

S

7. Titreşim ve ses oluşumu ilişkisiyle ilgili olarak öğrenciler;

7.1. Çeşitli cisimler kullanarak farklı sesler üretir (BSB-14).

7.2. Ses üreten cisimlerin titreştiğini fark eder (BSB-1).

7.3. Titreşen her cismin ses üretebileceğini ifade eder.

7.4. Sesin bir enerji türü olduğunu sezer.

Titreşim ve Ses Öğrenciler sınıfa paket lastiği, esnek bir cetvel, teneke kutu, ağzına balon gerilmiş bir kavanoz vb. malzemeler getirirler. Bu malzemeleri kullanarak çeşitli sesler üretirler. Ses üreten bu malzemelerde titreşim olduğunu gözlemlerler. Konuşurken parmaklarını gırtlaklarına değdirerek, titreşimi hissederler. Gözlem sonuçlarını tartışarak, sesin cisimlerin titreşmesi sonucunda ortaya çıktığını keşfederler (7.1; 7.2; 7.3).

[!] 7.2 Ses çıkartan her titreşimin fark edilemeyebileceği vurgulanmalıdır.

[!] 7.3 İnsan kulağının, titreşen maddelerin ürettiği her sesi duyamayabileceği vurgulanır.

Müzik dersinde, keman, mandolin gibi telli veya davul, tef gibi vurmalı çalgılarla üretilen seslere atıf yapılır.

Sesin dalga özelliğine girilmez.


109



IŞIK

VE

SE

S

8. Sesin işitmedeki rolü ile ilgili olarak öğrenciler;

8.1. Her sesin insan kulağı tarafından işitilemeyeceğini fark eder.

8.2. Sesi duyabilmemizi sağlayan özelliğinin sesin şiddeti olduğunu ifade eder.

8.3. Aynı sesin değişik uzaklıklardan dinlendiğinde şiddetinin değiştiğini fark eder.

8.4. Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişkiyi açıklar.

8.5. Ses şiddetini değiştirmeye ve işitme yetimizi geliştirmeye yarayan araçlara örnekler verir (FTTÇ-13).

8.6. Teknolojik tasarımın aşamalarını uygulayarak daha iyi işitmeyi sağlayacak bir araç geliştirir (FTTÇ-6).

8.7. İşitme kaybını engellemek için yüksek sesten korunmak gerektiğini ifade eder (FTTÇ-35 ).

İşitemediğimiz Sesler de Var mıdır?

Öğrenciler, “Her sesi duyabilir miyiz? İşitemediğimiz sesler de var mıdır?” sorularına, çeşitli kaynaklardan bilgi toplayıp araştırma yaparak cevap ararlar (8.1).

Ses Şiddeti ve Uzaklık Arasındaki İlişki Nedir?

Öğrenciler sınıftaki bir ses kaynağına (çalar saat, teyp vb.) yaklaşıp ondan uzaklaşarak sesin nasıl değiştiği hakkında gözlem yapar. Gözlem sonuçları tartışılır. Aynı ses kaynağının ürettiği sesin farklı uzaklıklarda, farklı şekilde duyulmasının sebebi açıklanırken öğretmen, sesi duyabilmemizi sağlayan özelliğinin “sesin şiddeti” olduğunu vurgular (8.2; 8.3; 8.4).

Ses Şiddetini Değiştirmek Elimizde

Öğrenciler, ses şiddetini değiştirmeye ve işitme yetimizi geliştirmeye yönelik araçları (işitme cihazı, yükseltici vb.) araştırır. Bu araçlarla ilgili olarak topladıkları bilgileri sınıfa sunarlar (8.5).

İşitme ve Sağlık

Öğrenciler, şiddeti yüksek olan seslerin işitme sağlığı açısından zararlarını ve bu zararlardan korunmak için alınabilecek önlemleri tartışırlar (8.7).

Kulağın yapısı ayrıntılı olarak 7. sınıfta işlenecektir.

[!] 8.1 Bazı hayvanların (köpek, yarasa, yunus vb.) işitme duyuları daha gelişmiş olduğundan, insanların duyamadığı birçok sesi duyabildikleri açıklanır.

Frekans kavramına girilmez.

[!] 8. 1 Hayvanların, avlarını bulmada ve tehlikeleri algılamada seslerden nasıl yararlandıklarından bahsedilir.

[!] 8. 1 İnsan kulağının işitemediği titreşimlerden günlük yaşamın birçok alanında (yer kabuğunu inceleme, tıp, haberleşme, petrol arama gibi) yararlanıldığından bahsedilir.

8.1 Desibel kavramına girilmez.

[!] 8.. 7 Yüksek sesle müzik dinlemenin işitmeye ve kulak sağlığına olumsuz etkileri vurgulanır.

Nasıl Daha İyi İşitiriz?



110

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 4.ÜNİTE : IŞIK VE SES ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

IŞIK

VE

SE

S

9. Çevre kirliliğinin bir türü olan ses kirliliğiyle ilgili olarak öğrenciler;

9.1. Düzensiz ve şiddeti yüksek seslerin, ses kirliliğine (gürültüye) neden olacağını fark eder.

9.2. Çevresini gözlemleyerek ses kirliliğinin yoğun olduğu mekânları tespit eder (BSB-19; FTTÇ-19).

9.3. Gözlemlerinden elde ettiği verileri derleyip işleyerek mekânlardaki ses kirliliği yoğunluğunu gösteren bir model oluşturur ve sunar (BSB-21, 24).

9.4. Ses kirliliğinin insan ve çevre sağlığına olan olumsuz etkilerini açıklar (FTTÇ-19).

9.5. Yaşadığı çevredeki ses kirliliğini azaltmak için alınabilecek önlemleri araştırır (FTTÇ-4).

9.6. Ses kirliliğini azaltmaya yardımcı olan belirli kişisel eylemleri ve ürünleri tanımlar (FTTÇ-18, 21).

Bir Ses Kirliliği Haritası Yapalım

Öğrenciler, çevrelerindeki bir mekânın (örneğin okuldaki) farklı bölümlerindeki (sınıf, koridor, kantin, kütüphane vb.) ses kirliliği yoğunluğunu, farklı zamanlarda gözlemler. Gözlem sonuçlarını hazırladıkları modelde (örneğin ses kirliliği yoğunluğunun çeşitli renklerle gösterildiği bir şema, poster, kroki vb.) sunarlar (9.1; 9.2; 9.3).

Ses Çevrede Kirlilik Oluşturur mu?

Öğrenciler, ses kirliliğinin çevre ve insan sağlığına olan zararları ve kirliliği azaltmak için alınması gereken önlemleri, beyin fırtınası yaparak tartışırlar. Bu tartışmanın sonunda öğrenciler, günlük yaşamlarında ses kirliliğini azaltmaya yönelik davranış ve yöntemler önerirler (9.4; 9.5; 9.6).

[!] 9.1 Uzun süreli ve tekrarlanan gürültünün işitme kaybına sebep olabileceği vurgulanır.

[!] Öğrencilerin, sınıf içindeki ses kirliliğini azaltmaya yönelik davranışları öğretmen tarafından izlenerek, bu davranışlar değerlendirmeye katılır.

Sağlık Kültürü (9.4, 9.5, 9.6 – 28)

Çoklu Zekâ

Boşluk Doldurma

Ne Biliyorum? Ne Öğrenmek İistiyorum? Ne Öğrendim?



111


Etkinlik Adı : Çoklu Zekâ

İlgili olduğu Kazanımlar: 6.1-9.6

Bu etkinlik için öğretmen, kaç grup oluşturulacağını ve her gruptaki öğrencilerin ne tür etkinlikler yapacaklarını kısaca açıklar. Öğrenciler, istekleri doğrultusunda gruplardan birine katılırlar. Öğretmen, gruplar oluşturulurken grupların adlarını (sözel dil zekâ alanı, mantıksal matematik zekâ alanı, müziksel ritmik zekâ alanı gibi) kesinlikle belirtmez. Aşağıda verilen grupların çoklu zekâ boyutlarına ait adlar yalnızca uygulayıcılara bilgi vermek için yazılmıştır. Bu adlar, hiç bir şekilde öğrencilere aktarılmayacaktır.

1. Grup (Sözel Dil Zekâ Alanı ) Öğretmen “İşitme organımız hangisidir?”, “Çevremizdeki ses kaynakları nelerdir?”,

“Kaynağına göre ses değişir mi?”, “Hangi tür seslerden hoşlanırsınız?”, “Çevrenizdeki gürültülü yerler nelerdir ?” gibi soruları sorar. Gruptan konunun alt başlıkları ile ilgili farklı kaynaklardan (kütüphane, kitap, dergi, internet gibi) araştırma yapmalarını ister. Araştırma sonuçlarını rapor şeklinde yazmaları ya da ses konusunu konu çerçevesinde bütün hatlarıyla anlatan hikâye yazmaları istenir. Ses kirliliğinin insan ve çevre sağlığına olumsuz etkilerini gösteren bir drama hazırlarlar.

2. Grup (Mantıksal Matematik Zekâ Alanı) Birinci grubun hazırladığı raporun ana hatlarını çıkarırlar.Ünitenin ilk konusunda olan

ışık ile ses kavramlarını karşılaştırıp benzer ve farklı özelliklerini ortaya çıkartırlar. İşitme duyularını kullanarak ses kaynağının yeri, durumu (hareketli, hareketsiz gibi) ve ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişki hakkında tahminlerde bulunmaları, bu tahminlerini kontrol etmeleri istenir. Daha iyi işitmeyi sağlayacak bir araç tasarlarlar. Ayrıca çevrelerini gözlemleyerek ses kirliliğinin yoğun olduğu mekanları tespit ederler ve gözlemlerinden elde ettiği verileri derleyip işleyerek mekanlardaki ses kirliliği yoğunluğunu gösteren bir model oluşturlar. Yaşadığı çevredeki ses kirliliğini azaltmak için ne gibi önlemlerin alınabileceği konusunda tahminlerde bulunurlar. Elde ettikleri verileri ve sonuçları poster ve konunun akış şeması hazırlanmak üzere dördüncü gruba verirler.

3. Grup (Müziksel Ritmik Zekâ Alanı) Ses kavramıyla ilgili farklı yayın organlarında çıkmış şiirleri, yazıları tararlar. Ses ile

ilgili şarkı, türkü araştırması yaparlar. Bilinen bir şarkı ya da türkünün ritmine diğer grupların hazırladığı ses ile ilgili bilgi, beceri ve tutumları uyarlamaya çalışırlar. Ortaya çıkan müzik parçasını sınıfta söylerler.

4. Grup (Görsel Uzamsal Zekâ Alanı) Diğer tüm grupların hazırladığı ses ile ilgili materyalleri görsel olarak zenginleştirip (ses

ile ilgili resimler, karikatürler gibi ) bütün hatlarını poster olarak hazırlarlar. Ayrıca ses konusu ile ilgili kavramları ve bu kavramlar arasında ilişkiyi gösteren bir akış şeması geliştirirler.

5. Grup (Sosyal Zekâ Alanı) Ses teknolojisi ile ilgili araçlardan, ses şiddetini değiştirmeye ve işitme yetimizi

geliştirmeye yarayan araçları ses kirliliğini azaltmaya yardımcı olan belirli kişisel eylemleri ve ürünleri ilgili kişilerle görüşerek araştırırlar. Elde ettikleri tüm bilgileri birinci gruba aktarırlar. Bu grup birinci grup ile beraber dördüncü grubun hazırladığı poster ve konunun akış şemasını sunarlar. Bu grup ayrıca tüm gruplar arasında bilgi alışverişini ve koordinasyonu sağlar.


112

6. Grup (Bedensel Zekâ Alanı) Diğer gruplardan ses ve ses kaynağı arasındaki ilişkiyi öğrenirler. Bu bilgilerden

yararlanarak farklı sesler üreten müzik aletleri yaparlar. Ayrıca diğer gruplardan ses kirliliğinin nedenlerini öğrenerek, sınıfta gürültü oluşmaması için basit düzenlemeler (oturma şekli, duvarları kaplama gibi ) yaparlar. Birinci grubun hazırladığı dramayı sınıfta sunarlar.


Etkinlik Adı : Ne biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim?


Bu etkinliğin amacı; öğrencilerin konuyla ilgili ön bilgilerinin tespiti, bu tespite dayalı olarak hissettikleri öğrenme ihtiyacı ve bunların sonucunda da geldikleri düzeyi öğrenci gözüyle belirlemektir. Bu etkinlik için aşağıdakine benzer üç sütundan oluşan bir tablo kullanılır. Önce öğrencilere konu ile ilgili olarak neler bildikleri sorulur ve alınan cevaplar tartışılmaksızın “Ne biliyorum?” başlıklı sütuna yazılır. Bu yazma işlemi tamamlandıktan sonra öğrencilere konu ile ilgili ne öğrenmek istedikleri sorulur. Alınan cevaplar öğretmen rehberliğinde (düzey, konunun sınırları, yaş grubu ve çevrenin özellikleri gibi ) tartışılarak, soru cümlesi niteliğinde “Ne Öğrenmek İstiyorum?” başlıklı sütuna yazılır.

İlgili konu işlendikten sonra (aktif kitap okuma ile) öğrencilere neler öğrendikleri sorulur. Alınan cevaplar “Ne Öğrendim?” başlıklı sütuna yazılır. Oluşturulan tablo, öğretmen rehberliğinde incelenir. Öğrencilerin konu ile ilgili gelişim süreçlerini (Nereden geldik? Nerdeyiz? Nereye gidiyoruz? ) somut olarak görmeleri sağlanır. “Ne öğrendim?” başlığı altında hedeflenen ancak bilgi, beceri ve tutuma dönüşmeyen kazanımlar varsa ve bunlar ilgili öğrenme etkinliklerin yapılmasına rağmen kazanılmamışsa, ilgili konular tekrar edilir. Gerçekleştiremeyen kazanımlar ile ilgili etkinlikler yoksa öğrenciler ya yeni kaynaklara yönlendirilir ya da yeni etkinlikler ile bunlar verilmeye başlanır. Bunlardan sonra tablo yeniden düzenlenir ve ikinci sütundaki soruların cevabı alınıncaya kadar bu işlemlere devam edilir.

Ne Biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim? Kulak beş duyu organımızdan birisidir.

Çevremizdeki farklı ses kaynaklarını

Her sesin bir kaynak tarafından oluşturulduğunu

Sesleri kulaklarımız sayesinde işitiriz.

Ses ve ses kaynağı arasındaki ilişkiyi

İşitme duyumu kullanarak ses kaynağının yerini ve durumunu tahmin etmeyi

Çevremizde birçok değişik sesler duyarız.

Seslerin nasıl oluştuğunu Titreşen her maddenin ses ürettiğini ancak bazı titreşimler sonucu oluşan sesleri duyamadığımı

Duyamadığım seslerin var olup olmadığını

Sesleri duyabilmemizi sağlayan özelliğin ses şiddeti olduğunu

Hayvanların da benim duyduğum sesleri duyup duymadığını

Ses şiddetinin uzaklık ile ilişkisini

Ses şiddeti ve uzaklık arasındaki ilişkiyi

Farklı araçlar ile ses şiddeti değiştirilerek işitme yetisinin geliştirilebileceğini

Ses şiddetini hangi araçlar ile değiştirebileceğimi

Yüksek seslerden korunmak gerektiğini

Ses kirliliğinin ne olduğunu Ses kirliliğinin çevre kirliliğine neden olduğunu

Ses kirliliğini hangi yollarla azaltabileceğimi

Ses kirliliğini azaltıcı önlemleri

Not: Bu etkinlik öğrenci seçki dosyasında saklanabilir.


113


Etkinlik Adı : Kavram Haritası Yapalım

İlgili olduğu Kazanımlar: 6.1-9.6

Önerilen bu etkinlik öğrencilerin konuya başlamadan önce sahip oldukları ön bilgilerini ortaya çıkarmak için kullanılabileceği gibi konu sonunda öğrencilerin başarılarını ölçmek için de kullanılabilir.

Ses konusuna başlamadan önce öğrencilere ilk olarak ses ile ilgili hangi kavramları bildikleri sorulur. Alınan cevaplar doğrultusunda kavramlar listelenir. Daha sonra listelenen kavramlar arasında ne gibi ilişkilerin olabileceği sorulur. Listelenen kavramlar arasında tahmin edilen ilişkiler göz önüne alınarak konunun kavram haritası ya da akış şeması hazırlanır. Hazırlanan kavram haritası ya da akış şemasında öğrencilerden alınan farklı kavram ve kavramlar arasındaki ilişkiler aynı anda kullanılmalıdır. Böylelikle öğrencilerin hazır bulunuşlukları, sahip oldukları kavramlar ve kavram yanılgıları ortaya çıkarılır. Öğretmen bu durumu dikkate alarak konunun içerik detayını, kullanılacak materyalleri ve öğretim metotlarını belirler.

İlgili konu işlendikten sonra, ses ile ilgili hangi kavramları öğrendikleri sorulur. Alınan cevaplar listelenir. Öğrencilere kavramlar arasındaki ilişkiler sorularak, konunun kavram haritası ya da akış şeması tekrar oluşturulur. Bu kavram haritası ya da akış şeması konuya başlamadan önce oluşturulan ile karşılaştırılır. Bu sayede, öğrencilerin gelişimlerini kendilerinin görmeleri sağlanır


Etkinlik Adı : Kompozisyon


Aşağıdaki sorulardan herhangi birine cevap oluşturacak şekilde düşüncelerinizi belirten bir paragraf yazınız.

a. Işık kaynakları olmasaydı hayatımız nasıl olurdu?

b. Elektriğin henüz keşfedilmediği zamanlarda yaşıyor olsaydınız, aydınlatma sorununu nasıl çözerdiniz?

c. Yanlış yerde, yanlış miktarda, yanlış yönde ve yanlış zamanda ışık kullanılması nelere neden olabilir?


114


Etkinlik Adı : Işık Kaynaklarını Sınıflandırma


Aşağıda resmi verilen ışık kaynaklarını:

a. Hangi özelliklerine göre sınıflandırabilirsiniz?

b. Işık kaynaklarını “a” şıkkında belirlediğiniz bir özelliğe göre sınıflandırınız.

...........................................................................................................................................

........................................................................................................................................... Etkinlik Numarası : 6

Etkinlik Adı : Işık Kaynaklarını Bul ve Sınıflandır.

İlgili Olduğu Kazanımlar: 2.2; 2.3

Aşağıda verilen resimde yer alan ışık kaynaklarını bulunuz. Bulduğunuz ışık kaynaklarını karşılaştırarak sınıflandırınız.

Buraya çeşitli ışık kaynaklarının yer aldığı bir ortamın (sınıf, ofis, alışveriş merkezi, otoyol, vb.) resmi veya fotoğrafı verilebilir.

G

A B C

D E F

H J L K I


115



İlgili Olduğu Kazanımlar :1.1-5.5

Öğrencilere “ışık, karanlık, kirlilik, kaynak. görme” anahtar kelimelerinin her biri ayrı ayrı sayfalara gelecek şekilde verilir. Öğretmen zamanı kontrol ederek öğrencilerden her anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelimeleri 60 saniye içerisinde yazmalarını ister. Öğretmen: i) Söylenen kelimelerin niteliği hakkında sorular sorabilir. ii) Her anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelimeleri sayısal açıdan farklı olup olmadığına bakabilir. iii) Öğrencilerin bulduğu anahtar kelimeleri, anlamlı bir cümle içinde kullanmalarını isteyebilir. Anahtar kelimeler için bulunan kelimelerin sayısı ve niteliği kelimeler arasında ilişkiyi anlama açısından önemlidir.


116


Etkinlik Adı : Hataları Bul


Aşağıda verilen resmi dikkatle inceleyerek soruları cevaplayınız.

a. Resimdeki ışık kaynaklarını bulunuz.

b. Şekilde görülen ortamda aydınlatma uygun mudur? Cevabınızın nedenini açıklayınız.

c. Bu ortamda siz olsaydınız, aydınlatma için neler yapardınız?


117


Etkinlik Adı : Çevremizdeki Farklı Ses Kaynakları


Otomobil 1 Hoparlör 2 Su 3 Keman 4

Gök gürültüsü 5 Rüzgar 6 Radyo 7 İnsan 8

Yukarıdaki tabloda bazı ses kaynaklarının isimleri verilmiştir. Buna göre;

a. Doğal ses kaynaklarının numaralarını yazınız._____________________

b. Yapay ses kaynaklarının numaralarını yazınız._____________________


Etkinlik Adı : Nasıl Daha İyi İşitiriz?


Amaç: Basit malzemeler kullanarak kulak üzerine yerleştirilebilecek hafif bir araç geliştirmek.

Ön araştırma: Öğrenci kulağın anatomik yapısı ve duymaya nasıl yardımcı olduğu konusunda bilgi edinir. Kulak kepçesinin işlevini öğrenir. Daha hassas duymanın nasıl kolaylaştıracağını araştırır.

Tasarım ve yapım: Bir araç geliştirmeye yönelik düşünce geliştirir. Çizim yaparak taslak(lar) geliştirir.

Seçtiği taslağı gerçekleştirmek üzere hangi malzeme ve araç gereçlere ihtiyacı olduğunu belirler.

Malzemeyi işleyerek ona istenen şekli verir (Bant, tutkal, zımba, makas, cetvel vb kullanılır.).

Değerlendirme: Oluşturduğu ürünü dener ve arkadaşları ile paylaşır.


118


Etkinlik Adı : Boşluk Doldurma

İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1; 6.3; 7.3; 8.2; 8.3; 8.4; 9.4

Aşağıda ses konusuyla ilgili bir paragraf verilmiştir. Bu paragrafta yer alan cümlelerdeki boşluklara verilen kelimeleri yazarak cümleleri doğru ve anlamlı bir biçimde tamamlayınız.

“titreşim, düşük, gürültü, ses, doğal, hava, yüksek”

Çevremizde farklı ses kaynakları tarafından oluşturulmuş bir çok …….. duyarız. Bu seslerin bazıları …….. ses kaynakları tarafından bazıları ise yapay ses kaynakları tarafından oluşturulur. Kuş sesi ya da ağaç yapraklarının hışırtısı şiddeti …….. olan seslerdir. Arabaların sesleri, sokakta oynayan çocukların sesleri ise şiddeti …….. olan seslerdir. İşitme kaybını engellemek için şiddeti yüksek olan seslerden korunmamız gerekir. Seslerin tamamı …….. sonucunda oluşur. Ses üretmenin birçok yolu vardır. Farklı metaryalleri kullanarak farklı sesler üretebiliriz. Ancak düzensiz ve şiddeti yüksek sesler …….. kirliliğine neden olur. Gürültü kirliliğinin insan ve çevre sağlığına olumsuz etkilerini vardır.


119

Öğrenme Alanı : Dünya ve Evren

5. Ünite : Gezegenimiz Dünya


A. Genel Bakış

Erken yaşlardan itibaren Dünya’nın şekli, yapısı, taş, toprak, su gibi konular merak edilen, gözlemlenebilen ve öğrencilerin yaşantısında var olan olgulardır. İnsanlar çok eski zamanlardan beri üzerinde yaşadıkları Dünya ve onunla ilişkili olaylar hakkında bilinmeyenleri niteleme ve ifade etme arzusu taşırlar. İlköğretimin ilk yıllarında öğrenciler, hayat bilgisi dersinde su kaynakları, sel baskınları, hava, su ve toprakların yaşam için önemi başlıkları altında belli bazı bilgi, beceri ve tutumlar kazanmışlardır. İlköğretimin dördüncü sınıfında ise, üzerinde yaşadıkları Dünya’nın şekli ve yapısı ile ilgili kazanımlar edineceklerdir.

“Gezegenimiz Dünya” ünitesinde yer alan konular temelde, Dünya’mızın şekil ve yapı özellikleri ile ilgilidir. Konu seçimi yapılırken, konuların olabildiğince öğrencinin yakın çevresinde gözlemlenebilir, basit araştırmalarla keşfedilebilir, günlük hayatta sık karşılaşılabilir olaylar olmasına özen gösterilmiştir. Bu noktadan hareketle, Dünya’nın yapısında bulunan maddeler; taş, toprak, su, hava gibi görünür ve hissedilir olanlardan başlayarak ele alınmıştır. Öğrenciler bu üniteyle Dünya’nın yapısında yer alan maddeleri inceleme-araştırma, gezi, gözlem, tartışma, benzetişim vb. yollarla keşfetmeli ve öğrendiklerini hayat bilgisi dersindeki kazanımların üzerine yapılandırmalıdır. Bu sebeptendir ki “Dünya ve Evren” öğrenme alanı içerisinde ilköğretimin dördüncü sınıfıyla başlayan yolculuğun ilk durağının, öğrencinin üzerinde yaşadığı “Gezegenimiz Dünya” ünitesi olması kaçınılmazdır. Bu ünite, öğrencilerin ileriki sınıflarda karşılaşacakları, Güneş ve Ay Tutulması, Ay’ın Evreleri, Dünya’nın Hareketleri, Güneş Sistemi gibi konuları öğrenmelerine zemin hazırlayacaktır. Öğrenciler, hedeflenen kazanımlara ulaşabilmek için, gözlem, karşılaştırma ve sınıflandırma yapacaklar, tahminler yürütecekler, tahminlerini doğrulamaya yönelik etkinliklere yönlendirileceklerdir. Ayrıca, inceleme ve araştırma sonucu elde edilen bilgi ve bulguların sınıf ortamında çeşitli tekniklerle (sözlü-yazılı anlatım, poster sunusu vb.) sunulması yoluyla öğrencilerin iletişim ve konuşma, bildiklerini ifade etme, başkalarıyla paylaşma gibi temel sosyal becerilerini geliştirmelerini de sağlamak hedeflenmektedir.

Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Kelime İlişkilendirme” ile öğrencilerin konu ile ilgili sahip oldukları temel kavramlar arasındaki ilişkileri yoklanarak, bellekteki bilişsel ağın ortaya konması amaçlanmaktadır. Farklı anahtar kelimeler ile aynı kelimelerin ilişkilendirilme sıklığı ve anahtar kelimelerin birbirleri ile doğrudan ilişkilendirilmesi aralarında daha kuvvetli bir ilişki kurulduğu anlamına gelecektir. Önerilen “Çoklu Zekâ” etkinliğinin amacı, farklı bireysel ihtiyaç ve yönelimleri olan öğrencileri hep birlikte kucaklayacak ve değişik yönlerden gelişimlerini sağlayacak tek düze olmayan etkinlikler sunmaktır. Böylece, öğrencilerin farklı yönlerden gelişimi için fırsatlar oluşturulur ve kendi yatkın oldukları zekâ alanları kadar diğer alanlarda da deneyim geçirmeleri sağlanır.

Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye niteliğindedir. Öğretmenler, bireysel veya grup içi etkinlikler ile fizikî koşulları da dikkate alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca, ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan veriler, daha sonraki öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır.


120

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitede öğrencilerin; üzerinde yaşadığı Dünya’nın şeklini kavramaları, Dünya’nın şekli ile ilgili geçmişten günümüze öne sürülen fikirler hakkında bilgi sahibi olmaları ve Dünya’nın yapısında bulunan hava, su, toprak gibi temel yaşam kaynaklarını fark etmeleri; Dünya’nın yapısında bulunan maddelerle yaşam gereksinimleri arasında ilişki kurmaları; toprak, su, hava gibi yaşamsal faktörlerin kirlilik boyutu ile ilişkilendirilmesi sonucunda bir çevre bilinci geliştirmeleri; bilim insanlarının, araştırmalar sonucu elde ettikleri bulguları insanlara aktarırken bazen bilimsel modellerden yararlandıklarını kavramaları; Dünya’nın yapısında bulunan tabakaların, küresel katmanlardan (hava küre, su küre, taş küre, ağır küre, ateş küre) oluşan bir modelle temsil edilebileceğinin vurgulanması hedeflenmektedir.


Ünite deney, araştırma ve gözleme dayalı olup ünitenin odağı, üzerinde yaşadığımız Dünya’mızdır. Bu noktadan hareketle konu bu düzeyde, Dünya’nın şekil ve yapı özelliklerinin ana hatlarıyla ele alınması şeklinde sınırlandırılmıştır.


• Dünya’mızın Şekli Neye Benzer? Dünya’nın Şekli ile İlgili Olarak Geçmişte Öne Sürülen Fikirler

• Dünya’mızın Yapısını Tanıyalım Dünya’mızın Yapısında Neler Var? Katman Modeli


121




122

E. ÖĞRETİM PROGRAMI ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN 5. ÜNİTE: GEZEGENİMİZ DÜNYA


1. Dünya’mızın şekli ile ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Dünya’nın şeklinin küreye benzediğini ifade eder.

1.2. Dünya’nın şeklinin küreye benzediğini gösteren örnekler verir (BSB-1, 7).

1.3. Geçmişte, insanların Dünya’nın şekliyle ilgili çeşitli görüşlere sahip olduklarının farkına varır (FTTÇ-2, 11, 12, 13, 14).

Dünya’mızın Şekli Neye Benziyor? Öğrenciler, “Dünya’mızın şekli nasıldır?” sorusuna ön bilgilerine dayanarak cevap ararlar. Daha sonra, uzaydan çekilmiş fotoğraflar, varsa, video-CD, slayt ve bilgisayar simülasyonları yardımıyla bir fikir birliğine varırlar (1.1; 1.2).

Uzaklardan Yaklaşan Sessiz Gemi Çok uzaklardan yaklaşmakta olan bir geminin ilk olarak hangi kısmının görülebileceği öğrencilere sorulur. Öğrenciler, çeşitli tahminlerde bulunarak cevabı tartışır ve dünya modeli üzerinde tahminlerini kontrol ederler (1. 2).

Dünya’mızın Şekli ile İlgili Geçmişte Neler Yaşandı Neler Öğrenciler, Dünya’nın şekli ile ilgili olarak geçmişte öne sürülen fikirlerin neler olduğunu çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-CD, internet vb.) araştırır, sonuçlarını sınıfa çeşitli şekillerde sunarlar. Öğrenciler, Atatürk’ün “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” özdeyişi çerçevesinde bilimsel çalışmaların sayesinde cehaletin nasıl yenildiğini bu bağlamda yorumlarlar (1.3).

[!] 1.1 Küre, sınıfa getirilen küre örnekleriyle ayrıntıya girilmeden hatırlatılır. [!] 1.3 Dünya’nın şekliyle ilgili görüşler öne süren bilim insanlarının biyografileri vb. verilir.


GE

ZE

GE

NİM

İZ D

ÜN

YA

2. Dünya’nın yapısında bulunan maddeler ve bu maddelerin önemi hakkında öğrenciler;

2.1. Karalar, sular ve bunları saran hava tabakasının Dünya’nın gözlemlenebilir katmanlarını oluşturduğunu fark eder (BSB-1).

2.2. Dünya yüzeyinde kara ve suların kapladığı alanları karşılaştırır (BSB-1, 2, 3, 4).

2.3. Karaların kayaçlardan oluştuğunu ifade eder.

2.4. Kayaçların minerallerden oluştuğunu bilir.

Dünya Modeli Üzerinde Kara ve Denizleri İnceleyelim Öğrenciler Dünya modeli üzerinde, Dünya yüzeyindeki kara ve suların dağılımını inceler. Daha sonra havanın varlığını; sınıfa getirilen bir yelpazeyi sallayarak ya da ağzı açık bir poşeti sınıfın farklı yerlerinde salladıktan sonra ağzını bağlamak suretiyle gözlemlerler (2.1; 2.2).

Üç Küme Sınıftaki öğrenciler üç kümeye ayrılır. Her bir küme hava, su ve kara isimlerini alarak, bu katmanların belirgin özelliklerini çeşitli kaynaklardan araştırır ve farklı şekillerde (poster, drama, model, sergi vb.) sınıfa sunar. Öğrenciler, “Hava, su veya karalar olmasaydı, ne olurdu?” şeklindeki sorulara cevap arayarak hava, su ve karanın yaşam için önemini tartışırlar (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.9).

Kayaçları, Mineralleri ve Madenleri Tanıyoruz Öğrenciler, yakın çevrelerinden (arazi, üniversite veya ilgili kurumlar) edindikleri çeşitli kayaç, mineral ve maden örneklerini sınıfa getirirler. Sınıfa getirdikleri örneklerin çeşitli özelliklerini (renk, yüzey, şekil, sertlik, ufalanabilirlik, su geçirgenliği vb.) dikkate alarak benzer ve farklılıklarına göre karşılaştırırlar. Benzerlik ve farklılıkları listeleyip sonuçlar üzerinde tartışırlar (2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.7).

[!] 2.1 Su ve toprakta havanın varlığına yönelik etkinlikler yapılır.

2.1 Atmosfer kavramı sadece tanım olarak verilir ve hava olayları konusuna girilmez.

Kariyer Bilinci Geliştirme: 2.3-2.6 kazanımları için jeologluk, maden mühendisliği gibi meslekler örnek verilir.



123

ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN 5. ÜNİTE: GEZEGENİMİZ DÜNYA ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

GE

ZE

GE

NİM

İZ D

ÜN

YA

2.5. Ekonomik değeri olan mineral veya kayaçları maden olarak tanımlar (FTTÇ-3, 4).

2.6. Mineral, kayaç ve maden arasında ilişki kurar (BSB-23).

2.7. Toprağın nasıl oluştuğunu açıklar (BSB-23; FTTÇ-3, 15).

2.8. Erozyonla toprak kaybı arasında ilişki kurar (BSB-23).

2.9. Hava, toprak ve suyun yaşam için öneminin bilincine varır (FTTÇ-16, 17).

2.10. Hava, toprak ve su kirliliğini önlemek için alınabilecek önlemleri araştırır ve sunar (FTTÇ-18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28).

Ülkemizin Maden Yataklarını Araştıralım Öğrenciler, ülkemizdeki belli başlı maden yataklarını, madenlerden nasıl yararlanıldığını ve madenlerin nasıl işlendiğini çeşitli kaynaklardan (resmi ve özel kuruluşlar, üniversiteler, video-CD, ansiklopediler, kütüphane, internet vb.) araştırır, sonuçlarını sınıfa çeşitli şekillerde sunarlar (2.5; 2.6).

Topraklarımız Nasıl Oluştu Acaba? Öğrenciler, yapacakları araştırmalarla “Toprak nasıl oluşur? Hangi etkenler toprak oluşumunda önemli rol oynar?” sorularına cevap ararlar. Toprağın, kayaçların çeşitli etkilerle (rüzgar, su vb.) ufalanmasıyla başlayan uzun bir süreç içerisinde oluştuğu gerçeğine ulaşırlar (2.7).

Erozyonla Mücadele Etmeliyiz! Öğrenciler, erozyonun zararlarını çeşitli kaynaklardan (ilgili resmî ve gönüllü kuruluşlar, üniversiteler, ansiklopediler, video-CD, internet vb.) bilgi toplar, araştırma sonuçlarını sınıfa çeşitli şekillerde sunarlar (2.8; 2.9).

Havamız, Suyumuz, Toprağımız Kirlenmesin! Öğrenciler, hava, toprak ve su kirliliği konularında araştırmalar yaparak, arkadaşlarına bu konunun önemi, çevre ve insan sağlığına olan etkileri ve alınabilecek önlemler hakkında bir sunum yaparlar (2.9; 2.10).

Çevre Gönüllülüğü Çevre kirliliği ve erozyonla mücadele konularında çalışmalar yapan resmi kurumlar ile gönüllü kuruluşların çalışmalarına dikkat çekilerek, öğrenciler konunun önemini tartışırlar (2.8; 2.9; 2.10).

2.6, 2.7 Fosiller konusuna girilmez. Toprakların, kayaçların çeşitli etkilerle ufalanmasıyla başlayan uzun bir süreçte oluştuğu ayrıntıya inilmeden açıklanır.

2.7 Yerkabuğunun şeklini değiştiren etmenler konusuna girilmez.

Afetten Korunma ve Güvenli Yaşam (2.8 – 17)

2.8 Kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi “Yaşadığımız Yer” ünitesi (Kazanım 8)

Yazılı Anlatım

Kariyer Bilinci Geliştirme: 2.9 Kazanımı için hava olaylarının en çok etki edebileceği (pilot, denizci, balıkçı vb.) mesleklerden insanların konu alındığı bir hikâye yazdırılır.

2.9 Kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi “Yaşadığımız Yer” ünitesi (Kazanım 6)

Sağlık Kültürü (2.10 – 28)



124

ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN 5. ÜNİTE: GEZEGENİMİZ DÜNYA


GE

ZE

GE

NİM

İZ D

ÜN

YA

2.11. Dünya’daki karaların taş küre (yer kabuğu), suların su küre ve bunları çevreleyen havanın hava küre adı verilen bilimsel bir modelle temsil edildiğini ifade eder (FTTÇ-6).

2.12. Dünya yüzeyinin derinliklerindeki katmanları temsil eden ateş küre ve ağır kürenin (çekirdek) belirgin özelliklerini ifade eder.

2.13. Dünya’nın yapısındaki katmanları genel özelliklerine göre karşılaştırır (BSB-3, 4).

2.14. Dünya’nın katmanlarını gösteren kendine özgü bir model oluşturur ve sunar (BSB-21, 22, 24; FTTÇ-6).

Dünya’yı Yüzeyden İtibaren Kazabilir misiniz?

Öğrenciler; “Dünya’yı yüzeyden itibaren kazabilecek imkân ve donanıma sahip olsaydınız, nelerle karşılaşabileceğinizi tahmin edersiniz?” sorusuna cevap ararlar. Tahminlerini kontrol etmek amacıyla çeşitli kaynaklardan Dünya’nın katmanlarıyla ilgili bilgi toplarlar. Öğrenciler daha sonra uygun renkte oyun hamurları kullanarak Dünya’nın katmanlarını temsil eden bir model oluşturur ve sunarlar. Ayrıca, bilim insanlarının hava, su ve karaların yanında yerin altındaki tabakaları da dikkate alarak, Dünya’nın yapısını açıklamak için, küresel katmanlardan oluşan bilimsel bir model kullandıkları sonucuna varırlar (2.11; 2.12; 2.13; 2.14).

[!] 2.11 Taş küre yerine “yer kabuğu”; ağır küre yerine “çekirdek” terimleri kullanılabilir.

Kelime ilişkilendirme

Çoklu zekâ

[!] 2..11., 2..12 Jules Verne’nin “Dünya’nın Merkezine Yolculuk” isimli macera romanı önerilir.

Dünya’nın katmanları, nitel özellikleriyle (daha sıcak, daha kalın vb.) ele alınır; nicel ayrıntılara (sıcaklık değeri, kalınlık miktarı, yoğunluk vb.) girilmez.

Boşluk Doldurma

Kavram Haritalama

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


125

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri

Etkinlik Numarası : 1 Etkinlik Adı : Kelime İlişkilendirme İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.7; 2.8; 2.9; 2.10; 2.11; 2.12; 2.13 Öğrencilere; Dünya, küre, kara, hava, su, kayaç, toprak, yer kabuğu, mineral, maden, erozyon, çevre kirliliği, bilimsel model, ateş küre, ağır küre, katman gibi bu ünitede geçen kavramlardan en az beş tanesi anlamlı bir bütünlük oluşturacak ve diğerlerini tetikleyecek şekilde “anahtar kelime” olarak verilir. Bir kâğıt dörde katlanarak kesilir ve her parçanın üst kısmına anahtar kelimeler yazılır (Gerektiğinde sayfaların her iki yüzü de kullanılır). Öğretmen zamanı kontrol ederek öğrencilerden, her anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri konu ile ilgili kavramları 60 saniye içerisinde anahtar kelimelerin altlarına yazmalarını ister. Öğrencileri etkinliğe hazırlamak ve etkinliği başlatmak için: “Şimdi ben zaman tutacağım. Siz de vereceğim her kelimeye karşılık Dünya’mızın şekli ve yapısı ile ilgili aklınıza gelen ne kadar kelime varsa alt alta yazacaksınız.” der ve belirlediği ilk anahtar kelimeyi verir.

Öğrenciler, verilen anahtar kelimeler ile ilgili kavramları yazdıktan sonra öğretmen değerlendirmeyi öğrencilerle birlikte veya kendisi yapabilir. Öğretmen, öğrencilerle birlikte değerlendirmeyi yaparken; sınıf içi etkileşimi teşvik etmek için bazı öğrencilerden buldukları ilişkilendirme kelimelerini tahtaya yazmalarını ister. Daha sonra ilişkinin ne/neler olabileceği sınıfça tartışılır. Ayrıca öğrencilerin anahtar kelime ile ilişkilendirme kelimesini birlikte cümle içinde kullanmaları istenir.

Öğretmen, etkinliği kendisi değerlendirirken; yazılan kelimelerin anahtar kelimeyle ilişkisinin olup olmadığına ve her anahtar kelime ile ilişkilendirilen kelimelerin sayısal açıdan farklı olup olmadığına bakar. Bu farklılık, ilişkilendirme sıklığı açısından yorumlanır. Etkinliğin devamında öğrencilerden, anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri her bir kelimeyi cümlede kullanmalarını ister ve cümlenin niteliğini değerlendirir.


126

Etkinlik Numarası : 2 Etkinlik Adı : Boşluk Doldurma İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.11; 2.12; 2.13; 2.14 Aşağıda verilen kelimeleri kullanarak cümlelerde yer alan boşlukları uygun kelimelerle doldurunuz.

taş küre sular karalar katman ateş ağır hava denizler kayaç

I. Dünyamızın şekli ..................... benzer.

II. Dünya yüzeyi üzerinde.............................., ...........................daha az yer kaplar.

III. Karalar....................... oluşur.

IV. Dünyamızın yapısı;

............... küre, ..................... küre, ................... küre,..................... küre,................ küre

olarak ifade edilen beş ..........................oluşan bir modelle temsil edilir.

Etkinlik Numarası : 3 Etkinlik Adı : Yazılı Anlatım İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.9; 2.10 Hava, su ve toprağın yaşam için önemini anlatan en az 50 kelimelik bir paragraf yazınız.

…………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………...


127

Etkinlik Numarası : 4 Etkinlik Adı : Kavram Haritalama İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 2.1; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.7; 2.8; 2.9; 2.10; 2.11; 2.12

Aşağıdaki kelimeleri kullanarak kavram haritasını uygun şekilde tamamlayınız.

Teknoloji Su Küre Hava Karalar

Küre Kayaç Çevre Ateş Küre


128

Etkinlik Numarası : 5 Etkinlik Adı : Çoklu Zekâ İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 2.1; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 2.7; 2.8; 2.9; 2.10; 2.11; 2.12; 2.13 Öğretmen, bu etkinlik için kaç grup oluşturulacağını ve her gruptaki öğrencilerin ne tür etkinlikler yapacaklarını kısaca açıklar. Öğrenciler, istekleri doğrultusunda gruplardan birine katılırlar. Öğretmen, gruplar oluşturulurken grupların adlarını (Sözel Dil Zekâ Alanı, Mantıksal Matematik Zekâ Alanı, Müziksel Ritmik Zekâ Alanı gibi) kesinlikle belirtmemelidir. Aşağıda verilen grupların çoklu zekâ boyutlarına ait adlar yalnızca uygulayıcılara bilgi vermek için yazılmıştır. Bu adlar hiç bir şekilde öğrencilere aktarılmayacaktır.

1. Grup (Sözel Dil Zekâ Alanı) Öğretmen; “Dünya’mızın şekli nasıldır? Yaşam alanımız olan Dünya, bize yaşamamız için hangi imkânları sunar? Dünya yüzeyindeki kara parçaları içlerinde neleri barındırır? Kayaçlarla mineraller arasındaki ilişki nedir? Madenlerden nasıl yararlanırız? Madenler nasıl işlenir? Topraklarımız nasıl oluşur? Erozyonun zararları nelerdir? Hava, su ve toprak kirliliği ne gibi sonuçlara yol açar? Hava, su ve toprak kirliliğini önlemek için neler yapılabilir? Bilim insanları Dünya’nın yapısında bulunan tabakaları nasıl bir bilimsel modelle açıklamışlardır?” gibi soruları bu grubun öğrencilerine sorar ve gruptan, ünitenin alt başlıkları ile ilgili farklı kaynaklardan (kitap, ansiklopedi, dergi, kütüphane, internet vb.) araştırma yapmalarını ister. Öğrenciler, araştırmaları sonucunda edindikleri bilgileri rapor ederler ve son olarak ünite çerçevesinde konuyu bütün hatlarıyla anlatan bir hikâye yazarlar.

2. Grup (Mantıksal Matematiksel Zekâ Alanı) Bu grupta yer alan öğrenciler, birinci grubun hazırladığı raporun ana hatlarını belirlerler. Dünya’nın şekline benzeyen kürenin geometrik cisim özelliklerini ortaya çıkartırlar. Öğrencilerden daha sonra, Dünya’nın yapısı hakkında, Dünya yüzeyindeki karalarla denizlerin oranı hakkında tahminlerde bulunmaları ve bu tahminlerini Dünya modeli üzerinde kontrol etmeleri istenir. Öğrenciler, elde ettikleri verileri ve sonuçları poster ve ünite akış şeması hazırlamak üzere dördüncü gruba verirler. 3. Grup (Müziksel Ritmik Zekâ Alanı) Bu gruptaki öğrenciler, içlerinde Dünya, su, toprak gibi kelimeler geçen, farklı yayın organlarında çıkmış şiirleri, şarkıları, türküleri, yazıları araştırır. Bilinen bir şarkı ya da türkünün ritmine diğer grupların hazırladığı, anılan konuyla ilgili, bilgi, beceri ve tutumları uyarlamaya çalışırlar. Ortaya çıkan müzik parçasını sınıfta söylerler.

4. Grup (Görsel Uzamsal Zekâ Alanı)

Bu grubun öğrencileri, diğer grupların hazırladığı materyalleri görsel olarak zenginleştirip (ilgili resimler, karikatür gibi) bütün hatlarını gösteren bir poster hazırlar ve üniteyle ilgili kavramları ve bu kavramlar arasında ilişkiyi gösteren bir akış şeması geliştirirler.

5. Grup (Sosyal Zekâ Alanı) Grupta bulunan öğrenciler, Dünya’nın yapısında bulunan madenlerin teknoloji sayesinde nasıl işlendiği ve insanların çevre kirliliğini önlemek için hangi teknolojileri kullandıkları hakkında ilgili kişilerle temasa geçerek bilgi toplarlar. Sonuçta elde ettikleri tüm bilgileri birinci gruba aktarırlar. Öğrenciler, birinci grupla beraber, görsel grubun hazırladığı poster ve akış şemasını sunarlar. Bu grup ayrıca tüm gruplar arasında bilgi alışverişini ve koordinasyonu sağlar.


129

6. Grup (Bedensel Kinestetik Zekâ Alanı) Bu gruptaki öğrenciler, diğer gruplardan Dünya’nın şekli ve yapısı hakkında bilgi edinerek Dünya’nın şeklini ve katmanlarını gösteren kendilerine özgü modeller (model bu amaçla yapılmış bir pasta bile olabilir) oluşturur ve diğer gruplarla paylaşır. Ayrıca bu gruptaki öğrenciler, çevre kirliliğini önlemek için, kirliliğinin nedenlerini ilgili gruplardan öğrenerek, sınıfta ve bahçede kirliliğin oluşmaması için basit düzenlemeler (çöp kutularının yerleşim düzeni vb.) yaparlar.


130

Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat

6. Ünite : Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım


A.Genel Bakış

İnsan doğumundan itibaren yaşadığı çevreyi tanımaya ve anlamaya çalışan bir varlıktır. Okul öncesi fen-doğa-matematik etkinlikleri ve hayat bilgisi dersinde öğrenciler, canlıların ortak özellikleri, canlı ve cansızlar arasındaki farklar ve bunlar arasındaki ilişkileri genel hatları ile öğrenmişlerdir. Canlılık kavramının daha iyi anlaşılması için, bu ünitenin, önceki dönemlerde alınan bilgileri arttıran ve derinleştiren bir biçimde verilmesi önemlidir. Öğrencilerin canlılık özelliklerini (hareket, soluk alıp verme, beslenme, büyüme, üreme, uyartı alabilme ve tepki verebilme, boşaltım) kavramaları beklenir. Ayrıca, öğrencilerin yakın çevrelerindeki yaşam alanları ve bu yaşam alanlarında bulunan canlılar ile ilgili bilgileri edinmeleri, çevreyi tanımak ve korumak için bireysel sorumluluk bilinci kazanmaları sağlanmalıdır. Tüm bu nedenlerden dolayı, ünitede birbirinden farklı öğrenme etkinliklerinin (ör. gezi-gözlem-inceleme etkinliği, deney yapma ve model oluşturma, tartışma gibi) kullanılması önerilmiştir.

Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri bölümünde, öğrencilerin performans değerlendirmeye örnek teşkil eden bir yaşam alanına ilişkin tuttukları kayıtlar, beşinci sınıfta tekrar kullanılacağından saklanmalıdır. Uyku hâlindeki canlıları da içeren canlılık özelliklerine ilişkin yapılandırılmış grid canlı ve cansız varlıkları birbirinden ayırt eden özelliklerin tam olarak değerlendirilmesi için de önemli bir örnektir. Öğretmenler yapılandırılmış gridin içeriğini veya kare sayısını değiştirerek farklı biçim ve konularda kullanabilirler. Öğrenciler, gözle görülmeyen mikroskobik canlıların varlığının da farkına varabilmelidir. Bu nedenle öğrencilere gözlem ve incelemelerden sonuca gidebilecekleri uygun öğrenme ortamı ve her öğrencinin mikroskop kullanması sağlanmalıdır.

Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate alarak bireysel veya grup içi etkinliklerde, tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği olarak yapılan canlı ve cansız varlıkları gruplandırma ve gruplandırma sonucunda ortaya çıkan veriler daha sonra öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Konu bitiminde, giriş etkinliğinin sonuçları tekrar ele alınarak kavramsal değişime ve gelişime vurgu yapılmalıdır. Mikroskobik (gözle görülemeyen) canlıları gözlemlemek amacıyla yapılacak Gizemli Dünya etkinliği için bir hafta, Solucan Bahçesi etkinliği için 4-5 gün önceden hazırlık yapılmalıdır.

B.Ünitenin Amacı

Öğrencilerin bu ünitede canlı ve cansız varlıkları birbirinden ayırt eden özelliklerini, yakın çevrelerindeki yaşam alanlarını tanımaları ve korumaları ile bilgileri edinmeleri; canlıların çevreyle nasıl uyumlu bir bütün oluşturduğunu kavramaları; çevre kulübü, park yapımı, ağaç dikimi ve bakımı, çöp toplama kampanyası gibi etkinliklerle çevreyi sevmeleri, korumaları ve bireysel sorumluluk bilincini kazanmaları beklenmektedir.

Ç. Ünitenin Odağı

Bu ünitede yakın çevredeki yaşam alanları kavramı etrafında verilen özelliklerinden hareketle bir varlığın canlı olup olmadığına, canlı ve cansızların özelliklerini de ele alarak öğrencilerin gözlem, inceleme ve karar verme becerilerini arttırmaya odaklanılmıştır. Bu bağlamda Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkisi açısından çevreyi temizlemek amacı ile basit yöntemler geliştirilmesi ve çevreyi korumak için bireysel sorumluluk bilincinin kazanılması önemlidir.


131

D. Önerilen Konu Başlıkları

• Çevremizdeki Varlıkları Tanıyalım

• Yaşadığımız Çevre

Yaşam Alanları

Çevre Kirliliği

Çevre Koruma


132

D. Ünite Kavram Haritası

Çevre

Canlı Varlıklar

Cansız Varlıklar

Yaşam Alanları

Mikroskobik Canlılar Bitkiler Hayvanlar

Koruma ve geliştirme

İnsan faaliyeti

Çevre kirliliği

Bireysel Sorumluluk

Bilinci

olabilir olabilirolabilir

vardır

vardır

etkiler

sağlar

ihtiyaç duyar

ihtiyaç duyar

yol açar

Önlemek için önemlidir

olumsuz etkileretkiler

koruma için önemlidir

içerir

içerir



133

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM


CA

NL

ILA

R D

ÜN

YA

SIN

I GE

ZE

LİM

, TA

NIY

AL

IM

1. Canlı ve cansız varlıklar ile ilgili

olarak öğrenciler: 1.1.Gözlemleri sonucunda

çevresinde bulunan canlı ve cansız varlıklara örnekler verir (BSB-1, 2; FTTÇ-16).

1.2. Bir varlığın canlı ya da cansız olduğuna sorgulayarak karar verir (BSB-3, 4, 5, 6,; FTTÇ-16).

1.3. Bitki ve hayvanları canlılık özellikleri açısından karşılaştırır (BSB-1, 2, 3, 4, 5).

1.4. Gözle görülemeyecek kadar küçük canlıların olup olmadığını tartışır.

1.5. Mikroskop kullanarak gözle görülemeyecek kadar küçük bazı canlıları gözlemler (BSB-1,15,20; FTTÇ-13).

1.6. Uyku halindeki canlı varlıkların uygun koşullar oluştuğunda canlılık özelliği gösterdiği çıkarımını yapar (BSB-7).

Varlıkları Gruplandıralım Öğretmen öğrencileri dörder kişilik gruplara ayırır. Her gruptan, yakın ve uzak çevresinde bildikleri varlıkların adlarını yazmalarını ve bu varlıkları canlı, cansız olarak gruplandırmalarını ister. Öğrenciler gruplandırmada kullandıkları özellikleri listeleyerek öğretmene verirler. Öğretmen bu özellikleri (özellikle kavram yanılgıları) konu anlatımı sırasında dikkate alarak öğretimi yönlendirir. Konu bitiminde öğrencilere dersin başında yaptıkları listeler geri verilerek gruplandırmada kullandıkları özellikler tekrar tartışmaya açılır. Tartışma sonuçlarına göre doğru listeleme yapmaları sağlanır (1.1; 1.2), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6, 19, 20,23; FTTÇ-16).

Bil Bakalım Öğretmen kapalı bir kutu içine bir varlık (böcek, tohum, yumurta, taş, kalem, solucan, küçük bir saksı bitkisi vb.) koyduğunu söyler. Öğrencilerden bu varlığı bulabilmeleri için akıllarına gelebilecek her soruyu yöneltmelerini ister. Öğrenciler öğretmenin sorulara verdiği “Evet-Hayır” tipindeki cevaplardan bu varlığın ne olduğunu bulurlar (1.2), (BSB-8, 23; FTTÇ-16).

Tartışma Öğretmen öğrencilere “Uzun süre bekletilen yemek, meyve vb. besinler neden bozunur? Ekmek neden küflenir? Sonbaharda dökülen bitki yaprakları bir süre sonra neden çürür?” vb. sorular yönelterek gözle görülemeyecek kadar küçük canlıların olup olamayacağını tartışmaya açar (1.4), (BSB- 7).

Gizemli Dünya Ağzı açık bir kavanozun içinde birkaç gün dinlendirilmiş çeşme suyuna meyve kabuğu, kuru yaprak, saman vb. maddeler atılır. Ilık ve aydınlık bir ortamda birkaç gün bekletilir. Öğretmen bu kavanozdan aldığı bir damla su örneği ile preparat hazırlayarak öğrencilerin mikroskopta gözlem yapmalarını sağlar. Öğrenciler mikroskopta gördüklerini çizerler. Kitaplarda veya diğer kaynaklarda gördükleri mikroskobik canlıların resimleri ile kendi çizdikleri resimleri karşılaştırırlar (1.4; 1.5), (BSB-1, 15, 19, 20, 23; FFTÇ-13).

, 1.3 Canlılık özellikleri olarak

hareket, solunum, boşaltım, beslenme, uyartı alabilme ve tepki verebilme, üreme ve büyüme kavramları verilir; hücre kavramına girilmez. Hücre ve ilgili kavramlara 6. sınıfta yer verilecektir. ??? Öğrenciler çoğunlukla, farklı nedenlerle (Örn. Hareketsizdirler.) bitkilerin canlı olmadığını düşünürler.

Mikroskobun kısımları anlatılmayacaktır. 1.5 Mikroskop bu aşamada hücresel yapı

için değil, gözle görülemeyecek kadar küçük canlılar için kullanılır ve bu canlıların isimleri belirtilmez. Gözle görülemeyecek kadar küçük canlılar (mikroskobik canlılar) ile ilgili bilgiler 5. sınıf “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesinde verilecektir. [!] 1.5 Mikroskopta gözle görülemeyen canlıları gözlemlerken sağlık kurallarına dikkat edilmelidir. [!] Uyku hâli için tohumlar ve yumurta vb örnekler verilir.

Çoktan Seçmeli Yapılandırılmış Grid




134

ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

CA

NL

ILA

R D

ÜN

YA

SIN

I GE

ZE

LİM

, TA

NIY

AL

IM

2. Yaşam alanları ve bu alanlara insan etkisi ile ilgili olarak öğrenciler: 2.1.Çevresinde farklı tipte

yaşam alanları olduğunu keşfeder (BSB-1; FTTÇ-15).

2.2.Bir yaşam alanında bulunabilecek canlıları tahmin eder (BSB-7, 8).

2.3. Çevresinde bir yaşam alanındaki canlıları ve bu canlıların içinde bulunduğu şartları gözlemler ve kaydeder (BSB-1, 20).

2.4.Yaşam alanlarının insan faaliyetlerinin olumsuz etkisinden korunması gerektiği çıkarımını yapar (BSB-7; FTTÇ- 18, 21, 22).

2.5.Yakın çevresindeki kirliliği fark eder ve bu kirliliğe neden olan maddeleri listeler (BSB- 1, 20; FTTÇ-18, 24, 27).

2.6.Çevreyi temizlemek amacı ile basit yöntemler geliştirir (FTTÇ-20, 23, 26, 28, 30).

Gezelim Gözlemleyelim Gezi-gözlem-inceleme amacı ile öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Gruplar yaşam alanlarını inceleyerek gördükleri varlıkları ve bulundukları yerleri, bu yerlerin benzer ve farklı özelliklerini önceden dağıtılmış gözlem formlarını kullanarak kaydederler. Bu etkinlikte elde edilen sonuçlar karşılaştırılıp tartışmaya açılır. Grupların farklı yaşam alanlarını incelemelerine özen gösterilmelidir (Bu etkinlik portfolyoda saklanabilir. Örnek bir gözlem formu bu ünitenin sonundaki öğretim ve değerlendirme bölümündeki 3 numaralı Gezi-Gözlem-İnceleme Etkinliğinde verilmiştir. Bu form geliştirilerek kullanılabilir) (2.1; 2.2; 2.3; 2.4), (BSB-1, 2, 4, 20, 23; FTTÇ-15).

Evi Neresi? Öğretmen öğrencilere yakın çevresinden farklı yaşam alanlarına ait resimler gösterir. Öğrenciler değişik canlı adlarını kartlara yazar ve hangi canlının hangi yaşam alanında yaşayabileceğini tahmin ederek uygun yaşam alanına yapıştırır (2.2), (BSB-1,8).

Bir Avuç Dünya Öğrenciler değişik yerlerden getirdikleri bir avuç toprağı, içinde bulunabilecek canlıları görmek için, kağıda dökerek, büyüteçle incelerler (2.3), (BSB-1, 15; FTTÇ-13).

Solucan Bahçesi Yapalım Öğrenciler gruplara ayrılarak her gruptan bir solucan bahçesi yapmaları istenir. Bunun için plastik şişenin tepesi kesilerek içine toprak ve kum birkaç sıra hâlinde yerleştirilir (Toprak kalın, kum ince şerit hâlinde olmalıdır.). Kuru yaprak, soğan ve patates parçaları yüzeye yayılarak solucanlar şişenin içine konulur. Plastik şişe kapağı bantlanmış, kapı gibi açılıp kapanabilen ayakkabı kutusunun içine yerleştirilir. Kutunun üzerinde solucan bahçesine hava girmesi için delikler açılır. Kutu dördüncü gün boyunca dışarıda, serin ve kuru bir yerde bırakılır. 4. günün sonunda solucan bahçesinde meydana gelen değişiklilikler gözlenir ve sınıfta tartışılır (2.3), (BSB-1, 15, 21, 22; FTTÇ-15, 16).

Dikili Bir Ağacınız Var mı? Öğretmen öğrencilere “Dikili bir ağacınız var mı?” sorusunu yönelterek ağaç dikmenin önemine dikkat çeker. Okul idaresi ve ailelerle iş birliği yaparak düzenlenen veya TEMA vb. vakıfların düzenlediği ağaç dikimi ve bakımı kampanyalarına öğrencilerin katılımını sağlar (2.6, 2.7, 2.8), (FTTÇ-21, 26).

[!] 2.1 Öğrenci seviyesine uygun olmadığı için habitat kavramı yerine yaşam alanı kavramı kullanılmıştır.

2.2, 2.3 Yakın çevredeki yaşam alanları olarak okul bahçesindeki veya yol kenarındaki taş altı, küçük su birikintileri, ağaç dibindeki yaprak altları, bir kütük altı veya çiçek bulunan bir saksı gibi örnekler ele alınır.

2.3 kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi “Yaşadığımız Yer” ünitesi (Kazanım 6) [!] 2.5 Gezi-gözlem-inceleme etkinliğindeki gözlem formları o yaşam alanlarında değişiklik olup olmadığının saptanması amacıyla 5. sınıf “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesinde tekrar kullanılacağından saklanır. [!] 2.6 Çevreyi temizlemek veya güzelleştirmek amacı ile geliştirilebilecek basit yöntemler olarak; ağaç dikmek, çiçek ekmek, okul bahçesini geliştirmek, çöp toplama kampanyası vb etkinlikler düşünülür.

İş eğitimi dersinde öğrencilerin sınıf içerisinde bitki ekimi için kullanacakları çeşitli kaplar değişik biçimlerde tasarlanabilir.

Açık Uçlu Soru Gezi-Gözlem-İnceleme Raporu Kısa Cevaplı Soru




135

ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

CA

NL

ILA

R D

ÜN

YA

SIN

I GE

ZE

LİM

, TA

NIY

AL

IM

2.7.Çevreyi korumak amacı ile yapılan bir çok faaliyete gönüllü olarak katılır (FTTÇ-26).

2.8.Çevreyi korumak ve geliştirmek için bireysel sorumluluk bilinci kazanır (FTTÇ-21, 22, 26).

2.9. Atatürk’ün çevre ile ilgili yaptığı çalışmalara örnekler verir.

Genç Bahçıvan Öğrenciler, öğretmen rehberliğinde okul bahçesinde park yapımı için uygun bir alanı seçerler. Toprağı ekim için uygun hâle getirirler. Hazırlanan ortama, coğrafî şartlar dikkate alınarak istenilen çiçek, sebze vb. bitkiler ekilir. Parkın bakımı düzenli olarak öğrenciler tarafından yapılır. [Not: bu etkinlik için uygun alan yoksa sınıf içinde çeşitli kaplar (yağ tenekesi, yoğurt kapları, plastik büyük su şişeleri vb.) kullanılarak istenilen bitkiler ekilir.] (2.6; 2.7; 2.8), (BSB-15, 21; FTTÇ-20, 21, 22, 26).

Çevre Kulübü Kuralım Sınıfta gönüllü öğrencilerden bir çevre kulübü kurulur. Sınıfın diğer elemanları kulübün doğal üyesidir. Çevre kulübü, çalışmalarını sergileyebilmek amacı ile bir pano hazırlar. Kulüp üyeleri; öğrencilerde çevre bilincini geliştirmek amacı ile; i) yakın çevresindeki kirliliğe neden olan maddeleri listeleyerek ünite köşesinde sergileme ii) kirliliğe neden olan maddeleri toplama kampanyası düzenleme iii) çöpü çöp kutusuna atma, yere tükürmeme, suyu ve elektriği kullandıktan sonra kapatmanın önemini yazma ve uygulamalı olarak gösterme gibi farklı etkinlikler düzenlerler (2.4; 2.5; 2.6; 2.7; 2.8), (BSB-19, 24; FTTÇ-20, 21, 22, 23, 26, 28, 30).

İnsan Hakları ve Vatandaşlık (2.5, 2.6, 2.7, 2.8 – 55, 56)

Rehberlik ve Psikolojik Danışma (2.5, 2.6, 2.7, 2.8 – 10)

Sağlık Kültürü (2.6, 2.8 - 28) Kariyer Bilinci Geliştirme: Canlı ve

cansızlarla ilgilenen mesleklere örnek verilir. [!] 2.9 Yürüyen Köşk: 1930 yılında bir çınar ağacının tek dalını kestirmemek için Yalova’daki Köşkü 4.80 m kaydırarak yaptırması, Atatürk’ün insan sevgisi ile bütünleşen doğa sevgisinin bir ağaç dalında vücut bulan yaşam felsefesidir. Atatürk’ün çevreye verdiği önem ile ilgili başka örnekler verilir. [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (2.9 -2)




136

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1 Etkinlik Adı : Çoktan Seçmeli İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 1.6

Aşağıdaki varlıklardan hangisi uyku hâlinde iken uygun çevre koşulları oluştuğunda canlılık özelliği gösterir?

a) et b) fasulye tohumu c) peynir d) yaprak

Etkinlik Numarası : 2 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.5; 2.6; 2.7; 2.8 Yakın çevrenizin kirlenmesine yol açan maddeleri listeleyerek bu kirliliğin önlenmesi için

hangi önlemleri alabileceğinizi belirtiniz.

Etkinlik Numarası : 3 Etkinlik Adı : Gezi-Gözlem-İnceleme Raporu İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2; 2.3; 2.4 Öğrenme etkinliklerinde belirtilen belli bir yaşam alanındaki (küçük su birikintileri, park, bir

taş altı, yaprak altı vb.) Gezi-Gözlem-İnceleme Etkinliği ile ilgili olarak;

a. Bulgularınızı aşağıdaki gibi bir tabloda düzenleyiniz.

Canlı Adı

Dış Görünüşü ve Çizimi

Sayı (Belli Bir Alanda) Yaşam Alanının Özelliği

Örnek: Solucan Açık kırmızı, uzun ince vücut (10 cm), sümüksü deri vb.

10

Toprak altı, nemli ve karanlık

b. İncelediğiniz yaşam alanındaki canlıyı görmeseniz bile bıraktığı izlerden bu canlının ne

olacağı hakkında nasıl bir çıkarım yapabilirsiniz?


137

Etkinlik Numarası : 4 Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.6 Aşağıdaki kutucuklarda çeşitli canlı ve cansız varlıklara ait örnekler verilmiştir. Kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

AYÇİÇEĞİ

4

a. Yukarıdaki kutucuklardan hangileri cansız bir varlığı içerir? Uygun kutucukları seçerek numarasını yazınız. b. Yukarıdaki kutucuklardan hangileri şu anda yaşayan canlı bir varlığı içerir? Uygun kutucukları seçerek numarasını yazınız.


138

Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir: C1 C3 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı C2 C4 C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5 ile çarpılır. Etkinlik Numarası : 5 Etkinlik Adı : Kısa Cevaplı Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.2

Aşağıda verilen yaşam alanlarında bulunabilecek hayvanları karşısındaki noktalı bölüme

yazınız.

Yaşam Alanı Bulunabilecek Hayvanlar -------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

-------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

-------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

-------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

-------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

Açık arazide bir taş altı

Yol üzerinde küçük bir su birikintisi

Ağaç dibindeki yaprak altı

Bahçede 10 cm derinliğe kadar kazdığınız küçük bir alan

İçinde çiçek bulunan bir saksı


139

Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar 7. Ünite : Yaşamımızdaki Elektrik Önerilen Süre : 16 ders saati A. Genel Bakış

Öğrenciler, hayat bilgisi derslerinde evlerindeki araçların güvenli kullanımı hakkında bazı ön bilgi ve deneyimler kazanırlar. Bunun yanı sıra günlük yaşamlarında da elektriğin kullanıldığı birçok alan ile karşılaşırlar. Bu ünitede öğrenciler, okuldaki ve evdeki buzdolabı, saat, çamaşır makinesi vb. araçların nasıl çalıştığı ile ilgili temel bir anlayış kazanarak, bu araçları kullanırken ne gibi güvenlik önlemlerinin alınması gerektiğinin farkına varır. Öğrenciler, basit elektrik enerjisi kaynakları (pil, akü vb.), ampul, anahtar, duy ve bağlantı kabloları gibi devre elemanları ile çeşitli uygulamalar yaparak bir enerji çeşidi olan elektriğin nasıl tüketildiğinin bilincine varır.

Öğrenme etkinliklerinde ünitenin niteliği açısından özellikle deney yapma ve problem çözme gibi etkinlikler önerilmektedir. Böylece öğrenciler farklı elektrik devreleri kurmaya teşvik edilerek, elektrik devrelerinde meydana gelen basit aksaklıkları çözebilecek (devrenin tamamlanmaması, pilin bitmesi vb.) yeterliliğe ulaşır.

Bu ünitenin sonunda, elektrik enerjisinin kullanımının toplum yaşantısına olan etkisini kavrayan öğrenciler; evde, okulda, köyde, şehirde elektriğin bilinçli bir şekilde kullanılması gerektiği anlayışını ve pil atıklarının çevre-insan sağlığına olumsuz etkilerinin olabileceği bilincini kazanır. Daha üst sınıflarda ise, elektriğin nasıl üretildiği ile ilgili uygulamalara ve daha karmaşık elektrik devrelerine (seri, paralel bağlı lambalar, piller vb.) geçiş yapılacaktır.

Verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye niteliğinde olup, fizikî koşullarda dikkate alınarak tüm öğrencilerin aktif katılımının sağlanacağı uygun bir öğrenme ortamı hazırlanabilir. Ayrıca ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde öğrencilerin ön bilgilerini tespit etmek için “Elektrik Hakkında Ne Biliyoruz?” sorusuna cevap bulabilecek bir “Kelime İlişkilendirme” etkinliği konulmuştur. Bu etkinlikte ortaya çıkan veriler, dersin işlenişi sırasında dikkate alınabilir. Ayrıca dersin sonunda da tekrar uygulanıp, önceki uygulama ile karşılaştırılarak öğrencilerin kavramsal değişiminin nasıl olduğu tespit edilebilir.

B. Ünitenin Amacı Bu ünitede öğrencilerin; çevrelerindeki elektrikli araçları gözlemleyerek, bu araçların

kullanım amaçlarını ayırt etmelerini; araçları kullanırken nelere dikkat etmeleri gerektiğini bilmelerini; pilleri tanıyarak çeşitli cihazların çalıştırılmasında nasıl kullanıldığını keşfetmelerini; basit elektrik devreleri kurabilmelerini sağlamak amaçlanmaktadır.


Ünitede, elektriğin uygulamaları etrafında öğrencilerin; gözlem, karşılaştırma, sınıflama, tahmin, bilgi ve veri toplama, deney yapma gibi bazı bilimsel süreç becerileriyle problem çözme yeteneğini geliştirmeye ve elektriğin çevreyi, toplumu ve insan hayatını etkilediği düşüncesini yerleştirmeye odaklanılmıştır.


140


• Elektrik ile Tanışalım

• Elektriğin Günlük Yaşantımızdaki Yeri ve Önemi

• Farklı Elektrik Enerjisi Kaynakları

• Elektriğin Yol Açabileceği Tehlikeler

• Pillerle Tanışalım

• Basit Elektrik Devreleri Kuralım

• Oyuncak Evimizi Aydınlatalım


141




142

E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 7.ÜNİTE : YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK


1. Bir enerji çeşidi olan elektriğin günlük hayattaki kullanım alanlarıyla ilgili olarak öğrenciler;

1.1 Elektrikle çalışan araçlara örnekler verir (BSB-1).

1.2 Elektrikle çalışan araçları kullanım amaçlarına göre (aydınlatma, ses üretme, ısıtma, haberleşme, hareket v.b.) sınıflandırır (BSB-6).

1.3 Elektriğin bir enerji çeşidi olduğunu fark eder,

1.4 Elektriğin günlük yaşamdaki önemini araştırır ve sunar (BSB-24).

Elektrik Hakkında Ne Biliyoruz? Öğrenciler, elektrikli araçlar, elektrik kaynakları, pil, ampul gibi anahtar kelimeleri içeren sayfalara bu kelimelerin çağrıştırdığı kelime veya kelime gruplarını yazarlar. Öğrenciler, bu kelimeleri içeren anlamlı cümleler kurarak, aralarındaki ilişkiyi bulmaya çalışırlar.

Çevremizdeki Elektrikli Araçları Gözlemleyelim Öğrenciler, çevresindeki elektrikle çalışan araçları gözlemler. Gözlem sonuçlarına dayanarak araçları kullanım amaçlarına göre sınıflandırırlar. Sınıflandırmada bazı araçların birden fazla sınıfa girebileceğini tartışırlar (1.1; 1.2).

Bir Enerji Çeşidi Olarak Elektrik Öğrenciler, elektriğin değişik araçları çalıştırarak farklı yollardan (ısı, ışık, ses vb.) yaşamımızı kolaylaştıran bir enerji kaynağı olduğu konusunda tartışırlar. Elektriğin insan ve toplum yaşamındaki önemi ile ilgili bilgi toplayarak arkadaşlarına sunarlar (1.3; 1.4).

[!] 1.2 Öğrenciler elektrikli araçları kullanım amaçlarına göre sınıflandırırken, bazı araçların (ana işlevi dışında) birden fazla kategoriye girebileceği vurgulanır.

1.1 kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi “İyi ki Var” ünitesi (Kazanım 1)

1.4 kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi “İyi ki Var” ünitesi (Kazanım 4)


2. Elektrikli araçların farklı elektrik enerjisi kaynaklarını kullanımıyla ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Çevresinden, farklı elektrik kaynaklarıyla çalışan araçlara örnekler verir (BSB-1).

2.2. Elektrikli araçları, kullandıkları kaynağa göre sınıflandırır (BSB-6).

Elektrik Enerjisi Kaynaklarını Tanıyalım Öğrenciler, çevrelerinde farklı elektrik kaynakları ile çalışan araçları gözlemleyerek, bunları elektrik kaynaklarına (pil, akü, şehir cereyanı vb.) göre sınıflandırırlar (2.1; 2.2).

“Elektrikli Araçları Kaynaklarına Göre Sınıflandıralım” etkinliği

YAŞA

MIM

IZD

AKİ E

LE

KT

RİK

3. Elektriğin yol açabileceği tehlikeleri bilme ve önlem almayla ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Elektrik çarpmasına yol açabilecek durumları fark eder.

3.2. Elektriğin güvenli kullanımı için dikkat edilmesi gereken hususları listeler.

3.3. Elektrik çarpmasını önlemek için gereken önlemleri araştırır ve sunar.

Elektriğin Kullanımına Dikkat! Öğrenciler, elektriğin yol açabileceği tehlikeler hakkındaki deneyim, gözlem ve bildiklerini paylaşırlar. Daha sonra video film veya simülasyonlar izleyerek elektriğin güvenli kullanımı hakkında daha da bilinçlenirler (3.1; 3.2).

Bir Bilene Soralım! Öğrenciler, elektrikli araçların tamiri ve bakımıyla ilgili uzman kişilerle görüşerek, araçların güvenli kullanımı hakkında bilgi toplar ve arkadaşlarına sunarlar (3.3).

[!] 3.1 Öğrenciler, çevrelerindeki (ev veya okul) elektrik prizlerine, yıpranmış kablolara vb. dokunmalarının tehlikeli olabileceği noktasında uyarılmalıdır. Ayrıca öğretmen, sınıf içerisinde elektrik tehlikesinden korunmak için önlem alan öğrencileri destekler.

] [!] 3.2 Elektrikle çalışan araçların tamirinin tehlikeli olacağı ve uzman kişiler tarafından yapılması konusunda öğrenciler uyarılır.

Rehberlik ve Psikolojik Danışma (3.2 – 8) Özel Eğitim (3.2 – 12)



143

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 7.ÜNİTE : YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK Ünite Kazanımlar Etkinlik Örnekleri Açıklamalar

4. Bir elektrik enerjisi kaynağı olan pillerin kullanımı ile ilgili olarak öğrenciler;

4.1. Pille çalışan cihazlarda, pillerin pil yatağına uygun yerleştirilmemesi durumunda cihazın çalışmayacağını kavrar.

4.2. Pillerin (+) ve (-) olmak üzere iki kutbu olduğunu fark eder.

4.3. Pilin (+) ve (-) kutuplarına bağlantı yapar. 4.4. Pil atıklarının çevreye ve insan sağlığına verebileceği

zararlarını ifade eder (FTTÇ-27).

Pillerle Tanışalım

Öğrenciler değişik pil örnekelrini inceleyerek pillerin üzerinde yer alan rakamların (1,5 V-9 V), sembollerin (+,-) veya şekillerin neler ifade ettiğini tartışarak yorumlamaya çalışırlar.

Pilleri Uygun Takalım Öğrenciler sınıfa, farklı boyutlarda pillerle çalışan çeşitli araçlar (el feneri, saat, TV uzaktan kumanda cihazı, radyo vb.) getirir. Bu araçların her biri için uygun olan pili seçerek, bunları araçların pil yataklarına yerleştirir. Seçilen pilleri araçlardaki pil yataklarına takarken (+) ve (-) kutuplarının dikkate alınarak yerleştirilmesinin önemini tartışırlar (4.1; 4.2; 4.3) .

Pilleri Çevreye Atmayalım!... Öğrenciler, bitmiş pillerin çevre ve insan sağlığına etkileri hakkında araştırmalar yaparak, edindikleri bilgileri arkadaşlarına sunarlar (4.4).

[!] 4..2. Pildeki kutup kavramının, coğrafi veya manyetik kutup kavramları ile karıştırılmaması gerektiği vurgulanır.

Sağlık Kültürü (4.4 – 28)

Yaş

amımız

daki

Ele

ktri

k

5. Basit elektrik devreleri oluşturma ile ilgili olarak öğrenciler;

5.1. Basit bir elektrik devresinin, temel devre elemanlarını (pil, ampul, duy, anahtar, kablo, pil yatağı) tanır ve kullanır (BSB-15).

5.2. Basit bir elektrik devresi kurar ve çalıştırır (BSB-15). 5.3. Bir elektrik devresinin hangi durumlarda

çalışmayacağını fark eder. 5.4. Devredeki ampulün istenilen verimde çalışabilmesi

için pil ile uyumlu olması gerektiğini fark eder. 5.5. Çalıştırdığı basit elektrik devresinin resmini çizer

(BSB-21). 5.6. Verilen çeşitli devre resimlerini inceleyerek, devrenin

kurulduğunda çalışıp çalışmayacağını tahmin eder ve sebebini açıklar (BSB-8).

5.7. Basit bir elektrik devresinin kullanıldığı bir sistem tasarlar ve çalıştırır (FTTÇ-4).

Bir Ampul Yakalım

Öğrenciler, masa üzerinde hazır bulunan ampul, duy, anahtar, pil yatağı ve kabloları gözlemleyerek tanır. Bu malzemeleri ve bir pili kullanarak ampulü yakmayı dener. Başarısız olan denemelerin sebeplerini (devrenin tamamlanmaması, kablolarda bir kopukluk olması, bağlantıların pilin tek kutbuna yapılması veya ampulün sağlam olmaması) tartışırlar. Daha sonra çalışan devreyi gösteren bir resim çizerek bu çizimi açıklarlar (5.1; 5.2; 5.3; 5.4; 5.5).

Ampul Neden Yanmadı? Öğrenciler, çalışan ve çalışmayan devre resimlerini inceleyerek, devrelerin çalışıp çalışmayacağı hakkında tahminlerde bulunurlar. Bazı durumlarda devrenin niçin çalışmadığını tartışırlar (5.6).

Bir Model Tasarlayalım Öğrenciler, basit bir elektrik devresi kullanarak el feneri, hırsız alarmı veya oyuncak bir evi aydınlatan sistem vb. modeller tasarlar ve bunları çalıştırırlar (5.7).

5.1 Elektrik devre elemanlarının sembolik

gösterimleri kullanılmamalıdır. Bu konu 5. sınıfta ele alınacaktır.

Kabloların uçlarındaki teli saran plastik kaplamanın soyulmasının sebebi 6. sınıfta işlenecektir. [!] 5.4 Ampulün, üzerinde yazan değerden fazla değere sahip olan bir pile bağlanması durumunda zarar görebileceği uyarısında bulunulur.

Ampulü Pile Doğru Bağlayalım

Devredeki Problemi Çözelim



144




Öğrencilere üniteye giriş aktivitesinde olduğu gibi elektrik ile ilgili anahtar kelimelerin her biri ayrı ayrı sayfalara gelecek şekilde verilir. Öğretmen zamanı kontrol ederek öğrencilerden her anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelimeleri belli bir süre (45-60 s) içerisinde yazmasını ister. Öğretmen; i) Söylenen kelimelerin niteliği hakkında sorular sorabilir. ii) Her anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelimelerin sayısal açıdan farklı olup olmadığına bakabilir. iii) Anahtar kelime için bulunan kelimeleri içeren anlamlı cümleler kurmasını isteyebilir. Anahtar kelimelere üretilen cevap kelimelerinin sayısı ve niteliği (Kelimeler anlamlı mı yoksa anlamsız mı?) kelimeler arasında ilişkiyi anlama açısından önemlidir (Bu etkinlik, anahtar kelimelerle ilgili tüm kazanımları kapsar.).


Etkinlik Adı : Devre Oluşturma

İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 5.1; 5.2; 5.3 “ampul, pil, pil yatağı, bağlantı kabloları, anahtar, duy” Öğrenciler masaları üzerinde bulunan yukarıdaki devre elemanlarını kullanarak;

a. Ampulün devamlı olarak yanmasını sağlayan bir devre, b. Ampulü yakıp, söndürecek bir devre kurmaya çalışır.


145


Etkinlik Adı : Elektrikli Araçları Kaynaklarına Göre Sınıflandıralım


Öğrenciler aşağıdaki tabloda araçların hangi elektrik kaynağı ile çalışacağını sınıflandırır (Bu etkinlik öğrenci seviyesine göre sadece araç adları verilip, tabloyu öğrencilerin kendisinin oluşturması şeklinde de yapılabilir.).

Elektrik Kaynağı Araç Pil Şehir Cereyanı Kol saati

Duvar saati El feneri

Flüoresan lamba Masa saati Bilgisayar

Saç kurutma makinesi

Televizyon


Etkinlik Adı : Ampulü Pile Doğru Bağlayalım


Aşağıda bir ampül ve bir pilden oluşan devreler, öğrencilerin elektrik konusunda

genelde sahip oldukları kavram yanılgılarını içeren bağlantılardır. Her bir öğrenci aşağıdaki devreleri kurarak ampulün neden yanmadığını bulur ve

doğru bağlantıyı sağlayıp ampulü yakmaya çalışır.


146


Etkinlik Adı : Devredeki Problemi Çözelim


Öğrenciler 4. etkinliği yaptıktan sonra; i) Masalarında kurulu olan aşağıdaki elektrik

devrelerini inceleyerek, bu devrelerdeki lambaların neden yanmadıklarını bulmaya çalışır. Ampulleri yanar hâle getirir. Ampullerin hangi durumda yandıklarının kaydını tutar ve doğru şemayı çizer. ii) Aynı işlem devre resimleri verilerek tekrarlanabilir.

(Bu etkinlikte devrelerdeki hataları bulmaya çalışmada ve doğru devreyi kurmada istekli öğrenciler, öğretmen tarafından ödüllendirilir.)

(Ampul yuvaya tam yerleştirilmeyecek!)


147

2.4 DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU

SINIF

ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI AFETTEN KORUNMA VE GÜVENLİ YAŞAM

KAZANIMLARI

Dünya ve Evren/

Gezegenimiz Dünya 2.8.Erozyonla toprak kaybı arasında ilişki kurar. 17. Afetin olumsuz etkilerini azaltmak için neler yapılabileceğini

açıklar.

ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE

DERS KAZANIMLARI GİRİŞİMCİLİK KAZANIMLARI

1.4 Buğdaydan ekmeğe, pamuktan,kumaşa, demirden bıçağa vb. dönüşüm süreçlerini yazılı ifade ederek madde, malzeme, cisim ve eşya kavramlarını doğru olarak cümle içinde kullanır. 4.1. Doğal, işlenmiş ve yapay madde kavramlarını ayırt eder.

Madde ve Değişim/ Maddeyi Tanıyalım

4.2. Doğal işlenmiş ve yapay tüketim maddelerine örnekler verir.

26.Kaynakları doğal, insan ve kapital olarak sınıflandırır.

ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI İNSAN HAKLARI VE VATANDAŞLIK KAZANIMLARI


4.4.Doğal kaynakların neden dikkatli tüketilmesi gerektiğini, bu konuda insanların bilgilendirilmesinin önemini açıklar.

33.Kaynakların verimli kullanılması ve bilinçli tüketilmesi gerektiğini kabul eder.

3.4. Aydınlatma teknolojilerinin gelişimine emek harcayan insanları tanır ve takdir eder.

12.Bilimsel çalışmalara ve çalışmaları yapan kişilere saygı duyar.

4

Fiziksel Olaylar/

Işık ve Ses 4.4.Aydınlatma araçlarının tasarruflu kullanımının aile ve ülke ekonomisi bakımından öneminin bilincine varır.

33.Kaynakların verimli kullanılması ve bilinçli tüketilmesi gerektiğini kabul eder.

2.5.Yakın çevresindeki kirliliği fark eder ve bu kirliliğe neden olan maddeleri listeler.

2.6.Çevreyi temizlemek amacı ile basit yöntemler geliştirir.

2.7. Çevreyi korumak amacı ile yapılan birçok faaliyete gönüllü olarak katılır .

Canlılar ve Hayat/

Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım

2.8.Çevreyi korumak ve geliştirmek için bireysel sorumluluk bilinci kazanır .

55. Çevre haklarının varlığını bilir. 56. Çevrenin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasının bir vatandaşlık görevi olduğu bilincine uygun davranışlar gösterir.


148

SINIF

ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI ÖZEL EĞİTİM KAZANIMLARI


1.1.Maddeleri beş duyu organı ile fark edilen özelliklerine göre sınıflandırır.

4.Yetersizlikten etkilenmiş duyu organının işlevini yerine getirebilmek için diğer duyu organlarının geliştirilmesinin önemini fark eder.

Fiziksel Olaylar/ Yaşamımızdaki Elektrik

3.2. Elektriğin güvenli kullanımı için dikkat edilmesi gereken hususları listeler. 12.Yazılı ve sözlü önergelere uyar.

ÖĞRENME ALANI

TEMA/ ÜNİTE

DERS KAZANIMLARI

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA

KAZANIMLARI

4.2. Göz sağlığı açısından ortamların uygun ve uygun olmayan şekilde aydınlatılmasını karşılaştırır.

Fiziksel Olaylar/

Işık ve Ses 4.3. Ortamları uygun şekilde aydınlatmanın önemli olduğunun bilincine varır.

13.Verimli ders çalışmayı engelleyen durumları fark eder.

2.5.Yakın çevresindeki kirliliği fark eder ve bu kirliliğe neden olan maddeleri listeler. 2.6.Çevreyi temizlemek amacı ile basit yöntemler geliştirir.

2.7. Çevreyi korumak amacı ile yapılan birçok faaliyete gönüllü olarak katılır.

Canlılar ve Hayat/ Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım

2.8.Çevreyi korumak ve geliştirmek için bireysel sorumluluk bilinci kazanır.

10.Çevre duyarlılığına sahip olur.

4

Fiziksel Olaylar/

Yaşamımızdaki Elektrik

3.2. Elektriğin güvenli kullanımı için dikkat edilmesi gereken hususları listeler.

8.Kuralların önleyici ve koruyucu yanlarını fark eder.


149

SINIF


DERS KAZANIMLARI SAĞLIK KÜLTÜRÜ KAZANIMLARI


14. Sağlıklı yaşam için düzenli hareket ve spor yapmanın yararlarını açıklar.

2.1.Soluk alıp-vermeyi sağlayan organlarını belirtir. 1.Solunum sistemi organlarını belirtir.

Canlılar ve Hayat/

Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 3.1. Kanın vücutta dolaşımını sağlayan yapı ve organları

belirtir. 2.Dolaşım sistemi organlarını belirtir.

5.2. Işık kirliliğinin doğal hayata, gök cisimlerinin gözlenmesine olumsuz etkilerini listeler.

9.4.Ses kirliliğinin insan ve çevre sağlığına olan olumsuz etkilerini açıklar.

9.5.Yaşadığı çevredeki ses kirliliğini azaltmak için alınabilecek önlemleri araştırır.

9.6.Ses kirliliğini azaltmaya yardımcı olan belirli kişisel eylemleri ve ürünleri tanımlar.

5.4 Işık kirliliğini azaltmak için alınabilecek önlemleri ifade eder.

4

Fiziksel Olaylar/

Işık ve Ses

5.5. Işık kirliliği problemi için çözüme yönelik düşünceler üretir. 2.6.Çevreyi temizlemek amacı ile basit yöntemler geliştirir. 4

Canlılar ve Hayat/ Canlılar Dünyasını Gez elim ,Tanıyalım 2.7.Çevreyi korumak ve geliştirmek için bireysel

sorumluluk bilinci kazanır.

28. Sağlıklı çevreyi oluşturabilmede öz sorumluluk geliştirir.


150

Fiziksel Olaylar/ Yaşamımızdaki Elektrik

4.4 Pil atıklarının çevreye ve insan sağlığına verebileceği zararlarını ifade eder.

Dünya ve Evren/

Gezegenimiz Dünya

2.10.Hava, toprak ve su kirliliğini önlemek için alınabilecek önlemleri araştırır ve sunar.

SINIF


DERS KAZANIMLARI SPOR KÜLTÜRÜ VE OLİMPİK EĞİTİM KAZANIMLARI

1.3.Vücudundaki kemikleri şekillerine göre gruplandırır ve örnekler verir

1. İskelet sistemini oluşturan kemiklerin yerlerini bilir.

1.4. Gözlemleri sonucunda kemikleri birbirine bağlayan eklemleri fark eder.

2. Kemiklerin birbirlerine eklemlerle bağlandığını ve işlevlerini bilir.

1.5. İskeletin ve kasların birlikte vücuda şekil verdiğini model oluşturarak gösterir.

3. Kasların vücudumuzdaki yerlerini ve işlevlerini bilir.

1.6. Gözlemleri sonucunda hareketi sağlayan kasların iskelete bağlı olduğunu belirtir.

4. Kemik, kas ve eklemlerin bir bütün olarak hareket sistemini oluşturduğu ifade eder.

4

Canlılar ve Hayat/

Vücudumuz Bilmecesini Çözelim


9.Sporun beden üzerindeki (solunum, dolaşım, sindirim, sinir vb. sistemleri metabolizma yorgunluk, zindelik vb.) etkilerini açıklar.


151

2.5 DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ

KONULAR TABLOSU

SINIF

ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ KONULAR

ÖĞRENME ALANI

/ ÜNİTE

DERS KAZANIMLARI VE

AÇIKLAMALAR

1) Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önemi kavrayabilme AÇIKLAMA • Atatürk’ün akılcılığa ve bilime önem verdiği

belirtilerek, Atatürk’ün akılcılık ve bilim konusundaki görüşleri vurgulanacaktır.

• Bilimin her konuda insan hayatına yön vermesi gerektiği vurgulanarak , bilimsel çalışmalar sayesinde cehaletin nasıl ortadan kalkabileceği açıklanacaktır.

• Atatürk’ün yaptığı her işte akılcılığı ve bilimi esas aldığı vurgulanarak , Atatürk’ün “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” özdeyişi açıklanacaktır.


1.4. Anlaşmazlık hâlinde bilimin önemini kavrar; Atatürk’ün akıl ve

bilim ile sorunlara nasıl yaklaştığını açıklar (BSB-22, 23, 24; FTTÇ-2).

1.9. Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önemi fark eder.

3.7. Ölçü birimlerinde uluslar arası ilişkileri ve ticaret açısından önemini açıklar (FTTÇ-4, 5, 27).

4

2) Atatürk’ün çevreye verdiği önemi kavrayabilme

AÇIKLAMA • Atatürk’ün çevre ile ilgili yaptığı

çalışmalara örnekler verilerek, Atatürk’ün çevre bilincinin geliştirilmesi ile ilgili sözleri değerlendirilecektir.

Canlılar ve Hayat / Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım

2.9. Atatürk’ün çevre ile ilgili yaptığı çalışmalara örnekler verir.

2.3. dÖrdÜncÜ sinif fen ve teknolojİ · çıkarak kas, iskelet, soluk alıp verme, kalp,...

Documents