21. Yüzyılda Su Yönetimi2013 Yaz Okulu

3-7 Haziran 2013

Temel Kavramlar (Su ve Ekoloji, Baskılar,

Kalite Parametreleri)

Y.Doç.Dr. Emre AlpODTÜ- Çevre Mühnedisliği Bölümü

Çevre Etiği

Doğa ile insan arasındaki etik ilişkiyi açıklayan felsefedir

Hukuk, sosyoloji, din bilim, ekonomi, ekoloji, çoğrafya v.b., onlarca disiplin üzerinde etkisi vardır.

Cuyahoga Nehri, Ohio –22 Haziran, 1969

Çevre Etiğinin Kökleri Dünya Günü, 22 Nisan 1970 Makaleler:

Lynn White: "The Historical Roots of our Ecologic Crisis" (Mart 1967)

Garrett Hardin's "The Tragedy of the Commons" (Science, 162(1968):1243-1248.)

Garett Hardin: "Exploring New Ethics for Survival", Kitaplar

Aldo Leopold: A Sand County Almanac, Toprak Etiği," (1949).

Rachel Carson, Sessiz Bahar (Silient Spring), 1962

Leopold (A Sand County Almanac,1949):

“Bir şey, canlılar topluluğunun bütünlüğünü, istikrarını ve güzelliğini korumayı sürdürdüğü zaman doğrudur. Bunun tersini yapmaya yöneldiğinde ise yanlış.”

“Toprak etiğini, topluluğun sınırlarını yalnız insan değil, karaları ve suları, bitki ve hayvanları, yani tüm toprağı kucaklayacak şekilde genişletmek olarak tanımlar”

“Toprak etiği, elbette bu kaynakların değiştirilmesini, kullanılmasını ve yönetilmesini durduramaz, fakat doğal ortamlarında varolma haklarını teslim eder.

Kanun ve Yönetmelikler

Çevre Kanunu9 Ağustos 1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu

(Değişiklik: 26/4/2006)

AmaçBu Kanunun amacı, bütün canlıların ortak varlığı olançevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma

ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır.           

Çevre Kanunu

Tanımlar

Çevre: Canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel ortamı,

Çevre korunması: Çevresel değerlerin ve ekolojik dengenin tahribini, bozulmasını ve yok olmasını önlemeye, mevcut bozulmaları gidermeye, çevreyi iyileştirmeye ve geliştirmeye, çevre kirliliğini önlemeye yönelik çalışmaların bütününü,

Çevre kirliliği: Çevrede meydana gelen ve canlıların sağlığını, çevresel değerleri ve ekolojik dengeyi bozabilecek her türlü olumsuz etkiyi,

ifade eder

Su Kalitesi ve Kirliliği

SU KİRLİLİĞİ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ(Resmi Gazete Tarihi: 31.12.2004 Resmi Gazete Sayısı: 25687,

Değişiklik:13/2/2008) Amaç ve Kapsam Madde 1 - Bu Yönetmeliğin amacı, Ülkenin yeraltı ve

yerüstü su kaynakları potansiyelinin korunması ve en iyi bir biçimde kullanımının sağlanması için, su kirlenmesinin önlenmesini sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde gerçekleştirmek üzere gerekli olan hukuki ve teknik esasları  belirlemektir.

Su Kalitesi ve Kirliliği SU KİRLİLİĞİ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ(Resmi Gazete Tarihi: 31.12.2004 Resmi Gazete Sayısı: 25687,

Değişiklik:13/2/2008) Madde 3 - Bu Yönetmelikte geçen;  (Değişik:RG-13/2/2008-26786)Alıcı ortam: Atıksuların deşarj

edildiği veya dolaylı olarak karıştığı göl, akarsu, kıyı ve deniz suları ile yeraltı suları gibi yakın veya uzak çevreyi,

Atık: Her türlü üretim ve tüketim faaliyetleri sonunda, fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik özellikleriyle karıştıkları alıcı ortamların doğal bileşim ve özelliklerinin değişmesine yol açarak dolaylı veya doğrudan zararlara yol açabilen ve ortamın kullanım potansiyelini etkileyen katı, sıvı veya gaz halindeki maddelerle atık enerjiyi ifade eder.

Noktasal Kirleticiler: Belli bir noktadan alıcı ortama giren miktarı rahatlıkla ölçülebilen kirleticiler Endüstriyel ve evsel atıksu Yayılı Kirleticiler: Yayılı, belirlenmesi zor, aralıklı

ve arazi kullanımı ile ilgili. Meteorolojik ve başka nedenler tetikliyor

Sulama geri dönüş suları Tarımsal yüzey akış suyu Kentsel yüzey akış suyu Atmosferik çökelme Terk edilmiş maden sahaları Kar erimeleri …

Baskılar

Fiziksel özellikler de değişiklik Debi değişimleri Nehir yatağının bozulması

Şehirleşme Yabancı türlerin istilası .. .. ..

Baskılar (devam)

Yüzey Sularının Bütünlüğü

Yüzey sularının bütünlüğü

Yüzek sularının bütünlüğü nasıl ölçülmeli? Bütüncül değerlendirme

Biyolojik bütünlük Kimyasal bütünlük Fiziksel bütünlük

Biyolojik Bütünlük Biyolojik bütünlük organizmaların çeşitlilik

özellikleri ve fonksiyonel birimleri ile referans habitatlar arasında benzerlik gösterebilmesi (karşılaştırılabilen) ve dengeli bir yaşamı destekleyen ve sürdürebilmeleri için gerekli şartların bütünüdür

Biyolojik bütünlük bozulmamış referans alanlar ile karşılaştırılır.

Biyolojik Bütünlük

Su kütlesi farklı türleri barındırabilmeli Türlerin dağılımı:

Meteoroloji, çoğrafi konum, yükseklik, göl ve akarsu morfolojisi, insanlar tarafından yapılmış akarsu habitatındaki değişiklikler .

Çeşitlikik indeksi Biyolojik İndeksler Ekosistem üzerindeki baskıların göstergesidir Kirlenmemiş ekosistemlerde tek bir türün değil

çeşitli türlerin yaşaması beklenir Su kütlesindeki tahribat Türlerin dağılımını etkiler

Dayanıklı organizmalar sayı olarak artış gösterir Az dayanıklı organizmalar sayıları azalır

Biyolojik kriter ve Kimyasal kriter Uygulama ve yorum açısından farklılık gösterir Kimyasal kriterler su kullanım amacına yönelik

sınır değerleri belirtir Biyolojik kriterler ekosistemin sağlık seviyesini

gösterir

Biyolojik Değerlendirme Biyolojik değerlendirme su kalitesinin bütüncül

anlamda göstergesidir Ekosistem üzerindeki değişimler ve baskılar

hakkında fikir verir Barajlar Toksik maddelerin varlığı Evsel atıksular Yayılı kirlilik Dere yatağında yapılan tahribatlar Şehirleşme Kimyasal kazalar ...

Index of Biotic Integrity (IBI)

Index of Biotic Integrity (IBI): Türlerin dağılımını ve çeşitliliğinin göstergesidir.

IBI sayısı referans ekosistemler ile karşılaştırılır. Balık örnekleri electrically shocking yöntemi ile toplanır IBI skorunun 12 olması hiç bir balık türünün gözlenmediğini belirtir 5 farklı sınıfda değerlendirme yapılır Kimyasal kriterlerin yerini almaz, kimyasal kriterler ile birlikte

yorumlanması gerektiğinden tamamlayıcı özelliği vardır IBI skoru kimyasal parametrelerin ölçüm sonuçları ile

ilişkilendirilebilir

Index of Biotic Integrity (IBI)

Index of Biotic Integrity (IBI)

Invertebrate community Index (ICI) Invertebrate community Index (ICI):

IBI indeksine benzer şekilde hesaplanır Makro omurgalıların çeşitliliğini ölçer. Dere yataklarından ve kenarlarından toplanır.

Invertebrate community Index (ICI)

.

Radikal, 12.8.2007

Milliyet, 8.9.2008

CNNTURK, 10.11.2008

Örnek ÇalışmaPestisit Kazası: Biyo değerlendirme ve hukuki yaptırım

Problem: • 2000 yılında Rock Creek’da (Potomac Nehri,

Maryland ve the District of Columbia) 150000 balık ölümü gözlendi

• Balık ölümlerinin ardından Maryland Çevre Müdürlüğü su ve sedimanda analizler yaparak yüksek miktarlarda toksik maddeler belirlediler

• Ölçümler sonuçları özellikle pestisit fabrikası civarında yüksek miktarlarda toksik madde gözlemlendi

• Fabrika ile ilgili soruşturma başlatıldı

Delil, Tahribat ve İyileşme:

Örnek ÇalışmaPestisit Kazası: Biyo değerlendirme ve hukuki yaptırım

Yüzey sularının Fiziksel Bütünlüğü

Yüzey sularının Fiziksel Bütünlüğü

Ölçülebilen kirlilik olmasa bile ekosistem fiziksel özelliklerdeki tahribat sonucu bozulabilir

Fiziksel bütünlük akarsuların dinamik dengesinin zaman içinde ekolojik hayatı tahrip edecek şekilde şekilde bozulmamasıdır

Akarsular ile ilgili fiziksel parametreler, paternler ve profiller ölçülür ve değerlendirmeler sonucu fiziksel bütünlük belirlenir.

Doğal akarsularda erozyon ve çökelme arasında dinamik bir denge vadır.

Yüzey sularının Fiziksel Bütünlüğü Fiziksel faktörler su kütlesinin bütünlüğünü

ektiler Hidrojeoloji, jeomorfolojik özellikler, dere

yatağı özellikleri, kıyı bölgelerinde gel git özellikleri

Coğrafi konum ve yüksekliksıcaklık

IBI ve ICI indekslerine göre daha az maliyet ile değerlendirme yapılabilir

Fiziksel Bütünlüğü etkileyen Parametreler

Debi Mevsimsel Dereler Debi değişimleri Deşarjların baskın olduğu dereler

Fiziksel Bütünlüğü etkileyen Parametreler

Hidrolik Derinlik: en en düşük: 0.30 m Hız: en düşük: 0.25 m/s

Habitat Parametreleri: Eğim ve hız:

Dağ akarsuları Dağ eteği Vadi akarsuları Ova ve kıyı şeritleri

Sığlık/havuz oranı, Besin: Dere yatağının bileşenleri Gömülme oranı: İnce sediman tarafından

örtülü alan

Fiziksel Bütünlüğü etkileyen Parametreler

Kimyasal Bütünlük

Kimyasal Kirleticiler Biyolojik olarak parçalanabilen organikler,

çözünmüş oksijen ve sediman oksijen ihtiyacı Besinler (azot, posfor) Toksik kirleticiler Tuzluluk pH Askıda katı madde

Organik Maddelerin Su Kalitesi Üzerine Etkileri Organik maddenin parçalanması sonucu oksijen

tüketilir ve CO2 , H2O üretilir Yüksek miktarlarda organik maddenin varlığı

oksijen seviyelerini ekosistem için tehlike yaratabilecek düşük seviyelere kadar indirebilir

Biyokimyasal oksijen ihtiyacı KOİ

Noktasal ve yaylı kirlilik kaynaklarının ektileri

Çözünmüş Oksijen

ÇO Standardı 1. seviye: balık ölümlerini engelleyecek

değer 2. Seviye: Balık ve sucul yaşamın sorunsuz

yaşamasına olanak veren değer 3. Seviye: Balıkların sorunsuz olarak

beslenme, üreme ve gelişimlerini sağlaması için gerekli değer

BALIK YAŞAMININ DESTEKLENMESİ AMACIYLA KORUMA VE İYİLEŞTİRME GEREKSİNİMİ BULUNAN TATLI SULARIN KALİTESİ HAKKINDA 18 TEMMUZ 1978 TARİHLİ KONSEY DİREKTİFİ (78/659/EEC)

Para-Metreler

Salmonid Sular Cyprinid Sular Analiz yada inceleme Metodları

Minimum örnekleme ve ölçüm frekansları

Gözlemler G I G I

1. Isı(C)

1. Bir termal boşaltımın aşağı noktasında ölçüler ısının (karışım bölgesinin kıyısında) etkilenmemiş bölge ısısından şu miktarlardan daha fazla aşmamalıdır:

Termometri Haftalık, termal boşaltım noktasının hem üst kısmında hem de alt kısmında

Isıda ani ve yüksek değişikliklerden kaçınılmalıdır.15 C     3 C

2. Termal boşaltımlar, termal boşaltım noktasının aşağısında (karışım bölgesinin kıyısında) aşağıdaki ısıları geçmemelidir.21,5 10 28 1010 C ısı sınırı yalnızca üreme için soğuk suya gereksinim duyan türlerin yetiştirilmesi dönemlerinde ve bu türleri içerebilecek sularda uygulanacaktır.Ancak ısı sınırları toplam sürenin %20’sinde daha yüksek olmamalıdır.

2. Çözül-müş Oksijen(mg/l)

% 50 9 % 50 9Oksijen konsantrasyonu 6 mg/l’nin altına düşerse, Üye Devletler 7 (3). Madde hükümlerini uygulayacaklardır. Yetkili otorite bu durumda mutlaka bu istasyonun balık nüfusunun dengeli gelişimi için zararlı sonuçlara neden olmayacağını kanıtlamalıdır.

% 508 %1005

% 50 7Oksijen konsantrasyonu 4 mg/l’nin altına düşerse, Üye Devletler 7 (3). Madde hükümlerini uygulayacaklardır. Yetkili otorite bu durumda mutlaka bu istasyonun balık nüfusunun dengeli gelişimi için zararlı sonuçlara neden olmayacağını kanıtlamalıdır.

Winkler metodu yada spesifik elektrodlar (elektro-kimyasal metod)

Aylık, en azından bir örnek örnek alma günündeki düşük oksi-jen şartla-rını temsil etmelidir.Ancak, eğer gün içinde bü-yük deği-şiklikler-den şüphe-leniliyorsa, bir günde en azından iki örnek alınmalıdır.

 

Besin maddelerinin etkileri Nitrifikasyon denitrifikasyon:

Azot farklı formlarda bulunur: Azot gazı (N2) Organiz Azot (NH4

+, NH3)

NH4++OH NH3+H2O (pH<7~ionized

ammonium, pH>9~nonionized ammnonia)

Nitrit (NO2-)

Nitrat (NO3-)

Nitrifikasyon: 2 aşamalı reaksiyon NH4+ NO2

- NO3-

Denitrifikasyon: NO3- N2