2023 yolunda perakende sektörü eğitim ihtiyaç...

2023 yolunda perakende sektörü Eğitim ihtiyaç analizi Şubat 2015

İçindekiler

2 Yönetici özeti 6 1. Perakende sektörünün ekonomik önemi 9 2. Perakende sektörü büyüme ve istihdam öngörüleri 12 3. Perakende sektöründe öne çıkan sorunlar 25 4. Perakende sektöründeki trendler ve etkileri 30 5. Perakende sektöründe yetkinlik gereksinimi 47 6. Mevcut eğitim altyapısı 50 7. Perakende sektöründe yetkinlik gelişimine yönelik global örnekler 58 8. Politika önerileri ve yol haritası 64 Ekler Ek 1: Okul programı önerileri Ek 2: İstihdam projeksiyonu metodolojisi Ek 3: Odak perakende sektörünün alt-sektör detayı Ek 4: Şekil ve tablolar 78 Kaynakça

2023 yolunda perakende sektörü Eğitim ihtiyaç analizi 1

2

Perakende sektörünün bir bölümünü oluşturduğu toptan ve perakende sektörü, imalattan sonra milli gelire en çok katkı sağlayan ikinci faaliyet koludur. 2013 yılında 188,4 milyar TL milli gelire katkı sağlayan bu faaliyet kolu, milli gelirin %12’sini oluşturmuştur. Toptan ve perakende ticaret faaliyet kolunun ekonomideki ağırlığı dolaylı etkileri de dikkate alındığında %12’den fazladır.

En çok verginin toplandığı sektörler arasında yer aldığından, perakende ticaret devlet gelirleri için de önemli bir sektördür. Perakende ticaret, kurumlar vergisi mükellef sayısı açısından ikinci, tahakkuk edilen vergi açısından üçüncü büyük sektördür.

Aynı zamanda, Türkiye’de en çok işyerini bünyesinde barındıran perakende ticaret sektörü, yarattığı istihdam açısından da önemlidir ve bina inşaatı sektörünün ardından ikinci sırada gelmektedir.

Yurt dışında mağazalaşan perakende markalarının Türkiye imajına olumlu katkısı da düşünüldüğünde, perakende sektörü Türkiye ekonomisi açısından oldukça öneme sahiptir. Türk markaları yurt dışında mağazalaştıkça, faaliyet gösterdikleri ülkelerde tüketici nezdinde mağazalaşmanın etkisiyle farkındalığın artması, ülke imajına da olumlu katkıda bulunacaktır.

2018’de perakende sektörü 384,6 milyar ABD doları büyüklüğe ulaşacak

2013-2018 döneminde perakende sektöründeki toplam satışların %27,2 artışla 384,6 milyar ABD doları düzeyine ulaşması öngörülmektedir. Aynı öngörüye göre gıda dışı perakende satışları %37,2 artarak, toplam perakende satışları içindeki payını 2013 yılında %56’dan 2018 yılında %60’a çıkaracaktır. Türkiye’de organize perakende pazarının da 2012-2023 döneminde yıllık bileşik %8,3 oranında büyüyerek 122 milyar ABD dolarından yaklaşık 295 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir.

Odak perakende sektörü 2023 yılında 675.427 yeni iş yaratacak

Türkiye ekonomisi açısından oldukça öneme sahip perakende sektörünün 2023 hedeflerine doğru yol alırken, pazar büyüklüğünde beklenen bu olumlu artışlarla paralel olarak istihdam ihtiyacı da artacaktır. 2014-2023 döneminde odak perakende sektörünün 675.427, toplam perakende sektörünün ise 1.252.597 yeni iş yaratacağı tahmin edilmektedir. Bu tahmine göre odak perakende ticaret sektöründeki istihdamın yıllık bileşik %5,6, toplam perakende istihdamının ise %4,7 oranında büyümesi öngörülmektedir. Odak perakende ticaret sektörünün 2014-2023 döneminde yaratacağı yeni işin dağılımı yan sayfadaki şekildedir:

Yönetici özeti

Perakende ticaret*

Mükellef sayısı Kurumlar vergisi tahakkuku

Gıda dışı perakende

62.944 mükellef sayısı

1.019 milyon TL

Odak perakende1

32.677 mükellef sayısı

564 milyon TL

*Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç Kaynak: 2012, Gelir İdaresi Başkanlığı

Toplam perakende

343 bin işyeri 2,02 milyon çalışan

Odak perakende2

141 bin işyeri 867 bin çalışan

Kaynak: 2012, SGK

1 - 2 Perakende ticaret sektörü genellikle gıda ve gıda dışı şeklinde iki gruba ayrılmaktadır. Bu çalışmada BMD üye profili doğrultusunda sektörün daha spesifik bir kısmına odaklanılmıştır. NACE sınıflaması iki basamak kırılımında 47 kodlu sektörler tanımlanan perakende ticaret sektörü, dört basamak kırılımında 37 alt sektöre sahiptir. 37 alt sektörün 28’i gıda dışı perakende sektörünü, 15’i ise çalışmanın odaklandığı kısmı oluşturmaktadır.

Türkiye’de gıda-gıda dışı perakende satışları 2012-2018 (milyar $)

Kaynak: Economist Intelligence Unit, Haziran 2014 Turkey Consumer Goods and Retail Report


Marka ekonomisine dönüşümde istihdam ihtiyacının yanı sıra sektördeki istihdamın niteliksel olarak geliştirilmesi de önem taşıyor

Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin Türkiye’nin 2023 ihracat hedefinin sektörel kırılımını sunduğu raporunda, hazır giyim ve konfeksiyon sektörünün 2023 yılı ihracatı için konan 52 milyar ABD doları hedefin %58’inin (30 milyar ABD dolarının) üretim ve marka etkisinden geleceği öngörülmüştür. Katma değeri yüksek ürünler üretebilen bir marka ekonomisine dönüşüm ile Türkiye’nin ülke imajının geliştirilmesi konularında perakende sektörüne önemli rol düşmektedir. Ancak perakende sektörünün bu alanlarda gelişime destek olabilmesi için “nitelikli eleman ihtiyacı” sorununa çözüm üretilmesi gerekmektedir.

Dolayısıyla, gıda dışı ve organize perakende sektörlerindeki büyüme beklentileri perakende sektöründe niceliksel olarak istihdam ihtiyacına yol açarken, sektördeki firmaların sürdürülebilirliği ve yurt dışı pazarlarda rekabetçiliği açısından iş gücünün niteliksel olarak geliştirilmesi de önem taşıyacaktır.

Perakendecilik, üretim ve tedarikçilerle tüketici arasında tüketiciye temas eden mağaza operasyonlarının yanı sıra

merkezdeki fonksiyonlar olan planlama, ürün tasarımı ve geliştirme, satın alma, lojistik ve depo, kanal yönetimi ve pazarlama ana süreç gruplarından oluşmaktadır. Bu ana süreç grupları sektör dinamiklerinden oldukça etkilenmektedir. Bu ana süreç gruplarını destekleyen insan kaynakları, finans, bilgi teknolojileri, ana veri yönetimi, stratejik planlama ve performans yönetimi gibi fonksiyonlar ise sektöre özgü know-how gerektirmekle birlikte diğer sektörlerdeki tecrübelerden faydalanılabilecek ve yetkinliklerin transfer edilebileceği alanlardır.

Özellikle perakende sektörünü en çok etkilemesi beklenen uluslararası büyüme, büyük veri, hızlı moda ve yeni teknolojiler gibi trendler de dikkate alındığında merkezdeki çalışanlar için uluslararası vizyon ve yönetim yetkinlikleri, pazar araştırmaları yapabilme, marka yönetimi yetkinlikleri, analitik yetkinlikler, veri madenciliği ve veriye dayalı karar verebilme, teknolojiye hakimiyet, online – mobil ve sosyal medya kullanımı, ticari odaklı estetik bakış açısı ve yabancı dil bilgisi öne çıkacaktır. Mağaza çalışanları için ise müşteri odaklılık, iletişim, yeni teknolojilere hakimiyet ve yabancı dil bilgisi önem taşıyacak ve bu yetkinliklerin geliştirilmesini destekleyen müfredatlara ihtiyaç duyulacaktır.

Hem uluslararası büyüme, büyük veri, hızlı moda ve yeni teknolojiler gibi trendlere cevap verebilmesi hem de marka ekonomisine dönüşümü konusunda sektörün beklenen katkıyı sağlaması için gelecekte öngörülen istihdam ihtiyacına cevap verecek iş gücünün yaratılması ve yetkinlik seviyesinin artırılarak perakende sektörüne özgü bilgi ve becerilere sahip duruma getirilmesi gerekmektedir.

Sektörde en çok istihdam açığı mağaza içi operasyonlar ile mağazacılık ve franchise yönetimi süreçlerinde bulunuyor

Perakende sektörü için kritik tüm pozisyonlardaki istihdam açığı değerlendirildiğinde özellikle mağaza içi operasyonlar (mağaza müdürü, satış danışmanı, kasiyer) ile mağazacılık ve franchise yönetimi süreçleri (satış direktörü, satış bölge müdürü, kiralama müdürü/uzmanı, mimari müdür/mimar, görsel tasarım uzmanı) ile ilgili pozisyonlar en yüksek istihdam açığı bulunan pozisyonlar olarak ortaya çıkmaktadır. Yetkinlik açığı perspektifinden bakıldığında ise, en çok yetkinlik açığı teknik birimlerden ürün planlama, ürün tasarımı ve geliştirme, satın alma ile destek birimlerden bilgi teknolojileri alanlarında öne çıkmaktadır.

2014-2023 döneminde yaratılacak yeni iş sayısı

Mağaza 574.113

Satış Danışmanı 492.097

Mağaza Müdürü 82.016

Merkez 93.209*

Mağazacılık ve Franchise Yönetimi 27.355

Finans ve Muhasebe 16.210

Pazarlama 10.131

Bilgi Teknolojileri (BT) 8.105

İnsan Kaynakları (İK) 8.105

Ürün Planlama 7.092

Satın Alma 6.079

Ürün Tasarımı ve Geliştirme 6.079

Depo ve Lojistik 4.053

2014-2023 döneminde odak perakende sektörünün yaratacağı yeni iş sayısının departmanı/pozisyon türüne göre dağılımı

Kaynak: Deloitte Analizi. *Mağazacılık ve Franchise Yönetimi kanalı dışında kalan toptan kanalın yürütülmesinden sorumlu Kanal Yönetimi birimi için öngörülen yeni iş sayısı 8.105 olup bu rakam merkez rakamına dahil edilmemiştir.

4

Bu anlamda, mağaza içi operasyonlar için gerekli insan kaynağını yetiştirecek meslek liseleri ve meslek yüksekokulları ile perakende yönetimi alanındaki iş gücünü yetiştirecek lisans programlarının hayata geçirilmesi kritik önem taşımaktadır.

Meslek liseleri ağırlıklı olarak mağaza içi çalışanların yetiştirilmesi açısından önemliyken, meslek yüksekokulları ve üniversiteler merkezdeki pozisyonlar için gerekli yetkinliklerin kazandırılması açısından kritik önem taşımaktadır.

Türkiye’de eğitim veren 3.299 meslek lisesinin sadece 226’sında (yani %7’sinde) pazarlama ve perakende bölümü bulunmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı web sitesi verilerine göre pazarlama ve perakende alanı bulunan 226 okulun ise sadece 141’inde (%62’sinde) satış elemanlığı dalı geçmektedir. Satış elemanlığı dalı bulunan 141 okulun yer aldıkları iller incelendiğinde perakende sektörünün güçlü olduğu (bin kişi başına düşen m2 yoğunluğunda Türkiye ortalamasının üzerindeki iller) bazı illerde (örneğin Kayseri) satış elemanlığı dalının hiç olmadığı gözlenmiştir. Yani satış elemanı dalı olan mevcut okullar da perakende sektörünün güçlü olduğu illerle uyumlu olarak dağılmamaktadır. Aynı zamanda bu okullardan önemli bir kısmının (49 adet) sektör algısı sebebiyle bölüme yeterli talep olmaması, öğretim görevlisi olmaması, vb. sebeplerle satış elemanlığı aktif olarak açık olanlar 83’dür.

2014-2015 eğitim öğretim yılından itibaren satış elemanlığı dalının olduğu meslek liseleri tüm kontenjanlarını dolduracak şekilde öğrenci alır ve öğrenciler liselerinde sunulan her dala eşit ilgi gösterip dallarından mezun olur ve bu trend 2023’e kadar devam ederse, 2014-2023 döneminde satış elemanlığı dalından 54.094 öğrenci mezun olabilecektir. Oysa yapılan istihdam projeksiyonu on yıllık dönemde ihtiyaç duyulacak satış danışmanı sayısının 492.097 kişi olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, meslek liselerindeki mevcut kontenjanlar, bu çalışma kapsamında odaklanılan odak perakende sektörünün satış danışmanı ihtiyacını karşılayacak düzeyde değildir.

2015-2016 yılında meslek liselerinde satış danışmanı yetiştirmeye yönelik yeni kontenjanların açılması durumunda, dallara yeni giren öğrenciler ilk defa 2018’in Haziran ayında iş gücüne katılabilecektir. 2018-2023 döneminde bu çalışma kapsamında odaklanılan odak perakende sektörünün ihtiyaç duyacağı satış danışmanı sayısı 279.891’dir. Aynı dönemde mevcut meslek liselerinden iş gücüne katılacak olan kişi sayısı ise 38.477’dir. Bu durumda aradaki 241.414 kişilik fark yeni kontenjan ya da okullarla karşılanmalıdır.

Yetkinlik Açğ

İstih

dam

Açğ

Düşük Yüksek

Düş

ükYü

ksek

Bilgi Teknolojileriİnsan Kaynaklar

Pazarlama

Mağazaclk ve FranchiseYönetimi

Ürün Tasarm ve Geliştirme

Ürün Planlama

Depo ve Lojistik

Mağaza içi Operasyonlar

Finans ve Muhasebe

Satn Alma

İstihdam açığı ve yetkinlik gereksinimine göre pozisyonlar

Kaynak: Deloitte Analizi

Türkiye’deki meslek liseleri – Satış elemanlığı dalı aktif olan okullar

ş ğ

49

7 2

83

141

Column2 C D E F

*Yeni açldğ için alt dallar belli olmayan meslek liseleri, satş elemanlğ aktif olarak açk olan okullara dahil edilmiştir.18 tane okula teyit amaçl ulaşlamamştr. Bu okullar da satş elemanlğ aktif olarak açk olan okullara dahil edilmiştir.Artuklu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi MEB sitesinde pazarlama ve perakende alan görülmesine rağmen okul arandğnda bu alann olmadğ belirtilmiştir. Sayya dahil edilmemiştir.

Milli Eğitim Bakanlğ sitesinde satş elemanlğ alan olduğu belirtilen meslek liseleri

Satş elemanlğ bölümü talep olmadğ için kapal olan okullar

Yeni meslek lisesine dönüştüğü için alt dallar olmayan okullar

Öğretim görevlisi olmadğ için alann açlamadğ okullar

Satş elemanlğ aktif olarak açk olan okullar*

Milli Eğitim Bakanlığı sitesinde satış elemanlığı alanı olduğu belirtilen meslek liseleri

Satış elemanlığı bölümü talep olmadığı için kapalı olan okullar

Yeni meslek lisesine dönüştüğü için alt dalları olmayan okullar

Öğretim görevlisi olmadığı için alanın açılamadığı okullar

Satış elemanlığı aktif olarak açık olan okullar*

*Yeni açıldığı için alt dalları belli olmayan meslek liseleri, satış elemanlığı aktif olarak açık olan okullara dahil edilmiştir.Teyit amaçlı yapılan okul aramalarında18 tane okula ulaşılamamıştır. Bu okullar da satış elemanlığı aktif olarak açık olan okullara dahil edilmiştir. MEB sitesinde Artuklu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi'nde pazarlama ve perakende alanı görülmesine rağmen okul arandığında bu alanın olmadığı belirtilmiştir. Sayıya dahil edilmemiştir.Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü web sitesi, telefon görüşmeleri (Ağustos-Eylül 2014)


Aynı şekilde meslek yüksekokulları incelendiğinde toplamda var olan 1.064 meslek yüksekokulundan sadece 9’unda perakende ve mağazacılık yönetimi bölümü olduğu görülmekte ve bunların sadece 3’ü aktif olarak eğitim hizmeti vermektedir. Meslek yüksekokulları dışında aktif olarak faaliyette olan 1 lisansüstü programı ve iki de daha kısa süreli sertifika programı bulunmaktadır. Ancak bu programlar istihdam gereksiniminin yüksek olduğu sektörde yeteri kadar kalifiye çalışan yetiştirilmesi açısından yetersiz kalmaktadır.

2014-2023 yılları arasında mağazalarda ve merkezde toplam yaklaşık 675.427 kişiyi yetiştirecek eğitim kapasitesine ihtiyaç duyuluyor

Perakende sektöründe hedeflenen marka ekonomisine geçişin sağlanması ve yurt dışı büyüme hedeflerinin gerçekleştirilmesi amacıyla nitelikli iş gücünün eğitilmesi, sektöre çekilmesi, elde tutulması ve geliştirilmesi için global örnekler de dikkate alındığında şu alanlarda gerekli aksiyonların alınması kritik önem taşıyacaktır:

1. Sektörün farklı seviyelerdeki insan kaynağı ihtiyacına yönelik Ulusal bir Yetkinlik Çerçevesinin geliştirilmesi ve detaylı müfredatların oluşturulması

2. Mevcut meslek liselerindeki dalın isminin ve kapsamının değiştirilmesi ve “perakende ve mağazacılık uzmanlığı” adı verilmesi; 2014-2023 yılları arasında perakende sektörüne odaklı toplam 492.097 satış danışmanı yetiştirecek eğitim kapasitesine sahip olunması

3. 2014-2023 yılları arasında perakende sektörüne odaklı toplam 82.016 mağaza yöneticisi yetiştirecek meslek yüksek okulu ve 56.736* merkez çalışanını yetiştirecek lisans programı eğitim kapasitesine sahip olunması

4. Belirlenecek 5 pilot okulda programları, ilk başta programlar belirli standarda oturana kadar, sektör temsilcilerinin yönetmesi

5. “Eğitimcilerin eğitimi” politikası oluşturularak sektörün gerekli eğitimcileri yaratmasının sağlanması

6. “Çalışan markası” olunması yolunda öncelikle sektörün insan kaynaklarına ve üst yönetimine yönelik bir markalaşma programının hayata geçirilmesi

Raporumuzun sektörün gelişimi için oldukça önemli olan nitelikli iş gücünün yetiştirilmesine yönelik eğitim altyapısına ışık tutmasına ve sektörün bir “çalışan markası” haline getirilmesine katkısı olmasını diliyoruz.

2014-2023 arası il bazında toplam satış danışmanı ihtiyacı

2014-2023 arası toplam mağaza yöneticisi ve merkez çalışan ihtiyacı*

Program adı Program Türü

Çalışan ihtiyacı ~

Perakende mağaza yöneticiliği

Meslek yüksek okulu

82.016

Perakende operasyon yönetimi

Lisans 27.355

Moda pazarlaması ve marka yönetimi

Lisans 10.131

Ürün planlama ve satın alma

Lisans 13.171

Moda tasarımı Lisans 6.079


* İnsan kaynakları, finans, bilgi teknolojileri, depo, lojistik ve toptan kanal yönetimi gibi fonksiyonlar ise sektöre özgü know-how gerektirmekle birlikte diğer sektörlerdeki tecrübelerden faydalanılabilecek ve yetkinliklerin transfer edilebileceği alanlar olduğundan 44.578 kişi ihtiyacı yukarıdaki tabloda belirtilmemiştir.

Çalışan ihtiyacı ~

İhtiyacın olduğu iller

179.480 İstanbul

38.066 Ankara, İzmir

21.779 Antalya, Bursa

10.990 Adana, Kocaeli, Konya, Denizli

7.263 İçel, Kayseri, Gaziantep

6.424 Hatay, Muğla

5.472 Samsun, Balıkesir, Tekirdağ

4.934 Eskişehir, Aydın, Trabzon, Manisa

3.875 Ordu, Sakarya, Diyarbakır

3.233 Zonguldak, Kahramanmaraş

2.496 Edirne, Malatya, Rize, Osmaniye

1.836 Şanlıurfa, Erzurum, Tokat, Sivas, Nevşehir, Yalova, Çanakkale, Kütahya, Isparta, Afyon, Giresun, Çorum

1.252 Batman, Kastamonu, Elazığ, Van, Aksaray, Kırklareli, Düzce, Uşak, Niğde, Bolu, Kars, Adıyaman, Mardin

833 Erzincan, Karabük, Amasya, Kırıkkale

559 Bartın, Ağrı, Artvin, Yozgat, Bilecik, Burdur, Sinop, Karaman, Çankırı, Kırşehir, Siirt

207 Kilis, Bingöl, Gümüşhane, Iğdır, Şırnak, Muş, Bitlis, Barburt, Hakkari, Tunceli, Ardahan

6

Perakende ticaretin bir bölümünü oluşturduğu toptan ve perakende ticaret, imalattan sonra milli gelire en çok katkı sağlayan ikinci faaliyet koludur. 2013 yılında 188,4 milyar TL ile milli gelire katkı sağlayan bu faaliyet kolu, milli gelirin %12’sini oluşturmuştur. Perakende ticaret mal ve hizmetlerin tüketiciye ulaşmasını sağlayan bir araç olduğundan, imalat başta olmak üzere ekonomideki diğer tüm faaliyet kollarına dolaylı etkileri vardır. Bu nedenle, toptan ve perakende ticaret faaliyet kolunun ekonomideki ağırlığı dolaylı etkileriyle birlikte %12’den fazladır.

Perakende ticaret sektörünün iç talebi tüketime dönüştüren bir araç olduğu Türkiye ekonomisinin krizlerden toparlanmasına yaptığı katkıdan da açıkça görülmektedir. 2001 krizinden sonraki bir yıllık toparlanma döneminde reel toparlanmanın %13,1’i, 2008 küresel finans krizinin Türkiye’de etkisinin hissedildiği 2009’dan sonraki bir yılda yaşanan toparlanmanınsa %18,1’i toptan ve perakende ticaret faaliyet kolundan gelmiştir. Her iki dönemde de toparlanmaya en çok katkı sağlayan ikinci faaliyet kolu olan toptan ve perakende ticaret, kriz sonrası dönemlerdeki iç talep artışının tüketime dönüşmesini sağladığından ekonominin hızlı toparlanmasını kolaylaştırmaktadır (Tablo 1).

En çok verginin toplandığı sektörler arasında yer aldığından, perakende ticaret devlet gelirleri için de önemli bir sektördür. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 2012 verilerine göre Türkiye’deki 623.132 kurumlar vergisi mükellefinin %13,1’i perakende ticaret sektöründe faaliyet göstermektedir. Sektördeki 81.860 kurumlar vergisi mükellefinden tahakkuk edilen 1,38 milyar TL vergi, tahakkuk edilen toplam kurumlar vergisinin %4,3’ünü oluşturmaktadır. Perakende ticaret, kurumlar vergisi mükellef sayısı açısından ikinci, tahakkuk edilen vergi açısından üçüncü büyük sektördür. Perakende ticaretin bu çalışmada odaklanılan1 kısmında ise 2012 itibariyle 32.677 kurumlar vergisi mükellefi faaliyet göstermekte olup, bu mükelleflerden 564 milyon TL vergi tahakkuk edilmiştir (Tablo 2).

Gelir vergisi için de kurumlar vergisi ile benzer bir durum söz konusudur. 2012 verilerine göre gelir vergisi mükelleflerinin %27,3’ü perakende ticaret sektörü bünyesindedir. Sektör bünyesindeki 495.746 gelir vergisi mükellefinden tahakkuk edilen 1,05 milyar TL gelir vergisi, ülkede tahakkuk edilen toplam gelir

Perakende sektörünün ekonomik önemi

Milli gelirden aldığı pay

Kriz sonrası reel toparlanmaya katkı

(2013) (2002) (2010)

İmalat %15,35 %11,3 %34,7

Toptan ve perakende ticaret

%12,04 %13,1 %18,1

Ulaştırma ve depolama

%11,96 %22,8 %14,5

Gayrimenkul faaliyetleri

%9,96 %3,6 %1,2

Tablo 1: Milli gelirden en çok pay alan dört sektörün 2001 ve 2008 krizleri sonrası reel toparlanmaya katkıları

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Deloitte Analizi

1 Perakende ticaret sektörü genellikle gıda ve gıda dışı şeklinde iki gruba ayrılmaktadır. Bu çalışmada BMD üye profili doğrultusunda sektörün daha spesifik bir kısmına odaklanılmıştır. NACE sınıflaması iki basamak kırılımında 47 kodlu sektörler tanımlanan perakende ticaret sektörü, dört basamak kırılımında 37 alt sektöre sahiptir. 37 alt sektörün 28’i gıda dışı perakende sektörünü, 15’i ise çalışmanın odaklandığı kısmı oluşturmaktadır. Odak perakende ticaret sektörünün alt sektör detayı Teknik Ek 1’de gösterilmektedir.

Tablo 2: En çok kurumlar vergisi tahakkuk edilen beş sektörün mükellef sayısı ve sektörden tahakkuk edilen kurumlar vergisi miktarı (2012)

Mükellefler Tahakkuk edilen kurumlar vergisi

Kurum sayısı Pay milyon TL Pay

Finansal hizmet faaliyetleri 3.651 %0,6 9.723 %30,4

Toptan ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç)

119.010 %19,1 3.550 %11,1

Perakende ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç)

81.860 %13,1 1.384 %4,3

Gıda dışı perakende 62.944 %10,1 1.019 %3,2

Odak perakende 32.677 %5,2 564 %1,8

Telekomünikasyon 2.290 %0,4 1.319 %4,1

Bina inşaatı 59.665 %9,6 1.290 %4,0

Toplam 623.132 %100 31.988 %100

Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı

1


vergisinin %14,2’sidir. Perakende ticaret, en çok gelir vergisi yaratan ikinci sektördür. Bu çalışma kapsamında incelenen odak perakende ticaret sektörü ise toplam gelir vergisi mükelleflerinin %9,3’ünü, tahakkuk edilen gelir vergisinin %3,9’unu oluşturmaktadır (Tablo 3).

Türkiye’de en çok işyerini bünyesinde barındıran perakende ticaret sektörü, yarattığı istihdam açısından bina inşaatı sektörünün ardından ikinci sırada gelmektedir. SGK’nın 2012 verilerine göre sektör 343 bin işyerinde 2,02 milyon kişi çalıştırmaktadır. Bu istihdamın 867 bin kişilik kısmı odak perakende ticaret sektöründe faaliyet gösteren yaklaşık 141 bin firma tarafından sağlanmaktadır. Hem işyeri hem de çalışan sayısı açısından öne çıkan sektörde işyeri başına yaklaşık 5,9 kişinin çalıştığı görülmektedir. Bu sonuç, sektörde faaliyet gösteren firmaların büyük bir kısmının küçük ölçekli olduğuna işaret etmektedir (Tablo 4).

2012 yılındaki toplam ücretlerin %7,7’si perakende ticaret sektörü, %3,4’ü ise odak perakende ticaret sektörü tarafından ödenmiştir (Tablo 4). En çok ücret dağıtan ve en çok gelir ve kurumlar vergisi yaratan sektörler arasında yer alan perakende ticaret bir gelir yaratma kaynağı olduğundan ekonominin dayanak noktalarından biridir (Lackey ve Eckenstahler, 1995).

Mükellefler Tahakkuk edilen gelir vergisi

Kurum sayısı Pay milyon TL Pay

Hukuk ve muhasebe faaliyetleri

88.779 %4,9 1.127 %15,3


495.746 %27,3 1.045 %14,2

Gıda dışı perakende 310.525 %17,1 796 %10,8

Odak perakende 168.228 %9,3 290 %3,9

Gayrimenkul faaliyetleri 47.955 %2,6 855 %11,6

Finansal hizmetler ile sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler

17.126 %0,9 828 %11,3

Toptan ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç)

139.966 %7,7 507 %6,9

Toplam 1.812.724 %100 7.353 %100

Tablo 3: En çok gelir vergisi tahakkuk edilen beş sektörün mükellef sayısı ve sektörden tahakkuk edilen gelir vergisi miktarı (2012)

Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı

İşyeri sayısı Çalışan sayısı Ödenen ücret

bin adet

Pay bin kişi

Pay milyon TL

Pay

Bina inşaatı 214,8 %10,2 3.144,4 %12,8 8.748,5 %5,2


343,4 %16,3 2.017,9 %8,2 13.051,3 %7,7

Gıda dışı perakende 238,5 %11,3 1.373,6 %5,6 9.236,6 %5,5

Odak perakende 141,5 %6,7 866,8 %3,5 5.687,8 %3,4

Eğitim 34,7 %1,6 1.539,3 %6,3 6.133,4 %3,6

Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı

162,6 %7,7 1.144,9 %4,7 7.306,5 %4,3

Özel inşaat faaliyetleri 81,2 %3,9 1.140,4 %4,7 5.613,0 %3,3

Tablo 4: İstihdama en çok katkı sağlayan beş sektörde işyeri ve çalışan sayısı ile sektörün ödediği toplam ücret (2012)

Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu

Milli gelirin %12'sini oluşturan perakende sektörü sağladığı istihdam, yarattığı gelir ve kurumlar vergisi ve yurt dışında mağazalaşarak ülke imajına katkısı ile ekonominin dayanak noktalarından biridir.

8

Perakende ticaret sektöründeki işyeri başına çalışan sayısının düşük olması, sektörü yerel ve bölgesel kalkınma için daha önemli kılmaktadır. Türkiye’nin gelişmekte olan veya az gelişmiş bölgelerinde perakende sektörü, küçük girişimler için uygun olduğundan büyümeyi tetikleyici bir unsur olarak ele alınabilir. Phillips (2000) iktisadi kalkınma stratejilerinde perakendeye gereken önemin verilmediğini, perakendenin imalat sanayiini takip edeceği şeklinde yanlış bir algının olduğunu belirtmektedir. Perakende ticaret sektörü çevreye daha duyarlı bir sektör olması nedeniyle bölgelerde temiz kalkınma fırsatı sunması, önemli vergi kaynağı olması ve bir bölgedeki gelirin bölgenin kendisinde kalmasını sağladığı için bölgesel kalkınma açısından en az imalat sektörü kadar önemlidir.

Şekil 1, odak perakende sektöründeki istihdamın illerin toplam istihdamındaki payı ile illerin gelişmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiyi göstermektedir. İki değişken arasında pozitif bir ilişki olduğu gözlenmektedir. Bu durumda, bölgesel kalkınma hedefleri doğrultusunda az gelişmiş illerde kalkınma sağlandıkça bireylerin harcama eğilimleri ve dolayısıyla illerdeki odak perakende sektörü aktivitesi artacaktır.

Yine perakende sektörü Türkiye’nin yurt dışında bilinirliğinin artırılması ve algısının yükseltilmesi açısından da önemli bir rol oynamaktadır. Türk markaları yurt dışında mağazalaştıkça faaliyet gösterdikleri ülkelerde tüketici nezdinde mağazalaşmanın etkisiyle farkındalığın artması ülke imajına da olumlu katkıda bulunacaktır. Bu anlamda, dünyada ilk kez uygulanan devlet destekli markalaşma programı olan Turquality Programı kapsamında destek verilen marka sayısı 2014 Eylül ayı itibariyle 166’ya ulaşmıştır. Bu markalar içerisinde 55 marka ve %33’lük pay ile perakende sektörü başı çekmektedir ki bu da yurt dışı pazarlarda ülke algısı açısından olumlu bir gelişmedir.

Şekil 1: Odak perakende ticaret sektöründeki istihdam ile ilin* gelişmişliği arasındaki ilişki

* Gelişmişlik endeksi değeri en yüksek yedi ilden oluşan çok gelişmiş iller grubu grafiğe dahil edilmemiştir.Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu, Gül ve Çevik (2014)

5

hedefleri doğrultusunda az gelişmiş illerde kalknma sağlandkça bireylerin harcama eğilimleri ve dolaysyla illerdeki odak perakende sektörü aktivitesi artacaktr.

Şekil 1: Odak perakende ticaret sektöründeki istihdam ile ilin* gelişmişliği arasndaki ilişki

Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu, Gül ve Çevik (2014)

* Gelişmişlik endeksi değeri en yüksek yedi ilden oluşan çok gelişmiş iller grubu grafiğe dahil edilmemiştir.

Yine perakende sektörü Türkiye’nin yurt dşnda bilinirliğinin artrlmas ve algsnn yükseltilmesi açsndan da önemli bir rol oynamaktadr. Türk markalar yurt dşnda mağazalaştkça faaliyet gösterdikleri ülkelerde tüketici nezdinde mağazalaşmann etkisiyle farkndalğn artmas ülke imajna da olumlu katkda bulunacaktr. Bu anlamda, dünyada ilk kez uygulanan devlet destekli markalaşma program olan Turquality program kapsamnda destek verilen marka says 2014 Eylül ay itibariyle 166’ya ulaşmştr. Bu markalar içerisinde 55 marka ve %33’lük pay ile perakende sektörü baş çekmektedir ki bu da yurt dş pazarlarda ülke algs açsndan olumlu bir gelişmedir. Tablo 5: 2007 - 2014 9. ay Turquality Program Marka Saylar

Sektör Turquality + Marka Program Toplam içindeki pay Perakende 54 33% FMCG 30 18% İnşaat Malzemeleri 19 11% Otomotiv 19 11% Dayankl Tüketim 13 8% Tekstil 8 5% Kimya 8 5% İlaç ve Sağlk Ekipmanlar 5 3% Diğer 10 6% Toplam 166 100%

Kaynak: Turquality Program web sitesi. Hazr giyim, kuyumculuk, mobilya, ev eşyalar kategorilerindeki markalar mağazalaşarak büyüdükleri için perakende sektörü altnda saylmştr.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

-4 -3 -2 -1 0 1 2 3

İlin

topl

am is

tihda

m i

çind

e od

ak p

erak

ende

se

ktör

ünün

pay (

%, 2

012)

İlin gelişmişlik skoru (2012)

Tablo 5: 2007 - 2014 9. ay Turquality Programı Marka Sayıları

Kaynak: Turquality Programı web sitesi. Hazır giyim, kuyumculuk, mobilya, ev eşyaları kategorilerindeki markalar mağazalaşarak büyüdükleri için perakende sektörü altında sayılmıştır.

Sektör Turquality + Marka Programı

Toplam içindeki pay

Perakende 54 33%

FMCG 30 18%

İnşaat Malzemeleri 19 11%

Otomotiv 19 11%

Dayanıklı Tüketim 13 8%

Tekstil 8 5%

Kimya 8 5%

İlaç ve Sağlık Ekipmanları 5 3%

Diğer 10 6%

Toplam 166 100%


EIU verilerine göre 2013-2018 beş yıllık döneminde perakende sektöründeki toplam satışların %27,2 artışla 384,62 milyar ABD doları düzeyine ulaşması öngörülmektedir. Aynı öngörüye göre gıda dışı perakende satışları %37,2 artarak, toplam perakende satışları içindeki payını 2013 yılında %56’dan 2018 yılında %60’a çıkaracaktır (Şekil 2).

GYODER’in tahminlerine göre Türkiye’de organize perakende pazarı 2012-2023 döneminde yıllık bileşik %8,3 oranında büyüyerek 122 milyar ABD doları büyüklükten yaklaşık 295 milyar ABD doları büyüklüğe ulaşacaktır (Şekil 3). Diğer bir ifadeyle organize perakende pazarının on bir yılda %142 büyüyeceği öngörülmektedir.

2023 yılında gıda dışı organize perakende sektörünün ise 201 milyar ABD doları olması öngörülmektedir.

Perakende sektörü büyüme ve istihdam öngörüleri

6

2. Perakende Sektörü Büyüme ve İstihdam Öngörüleri

EIU verilerine göre 2013-2018 beş yllk döneminde perakende sektöründeki toplam satşlarn %27,2 artşla 384,62 milyar ABD Dolar düzeyine ulaşmas öngörülmektedir. Ayn öngörüye göre gda dş perakende satşlar %36,5 artarak, toplam perakende satşlar içindeki payn 2013 ylnda %56’dan 2018 ylnda %60’a çkaracaktr (Şekil 2).

Şekil 2: Türkiye’de gda-gda dş perakende satşlar (milyar ABD Dolar, 2012-2018)

Kaynak: Economist Intelligence Unit, Haziran 2014 Turkey Consumer Goods and Retail Report

GYODER’in tahminlerine göre Türkiye’de organize perakende pazar 2012-2023 döneminde yllk bileşik %8,3 orannda büyüyerek 122 milyar ABD Dolar büyüklükten yaklaşk 295 milyar ABD Dolar büyüklüğe ulaşacaktr (Şekil 3). Diğer bir ifadeyle organize perakende pazarnn on bir ylda %142 büyüyeceği öngörülmektedir. Çalşan başna pazar büyüklüğünün sabit kalmas varsaymyla organize perakendedeki istihdam da organize perakendedeki büyüme beklentisi ile uyumlu olarak artş göstererek 2023 itibariyle 2012 düzeyinin 2,4 katna ulaşacaktr.

2 Economic Intelligence Unit Haziran 2014 öngörüsü baz alnmştr.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Gda dş perakende satşlar

Perakende gda satşlar

Şekil 2: Türkiye’de gıda-gıda dışı perakende satışları 2012-2018 (milyar $)

Kaynak: Economic Intelligence Unit, Haziran 2014 Turkey Consumer Goods and Retail Report

2 Economic Intelligence Unit Haziran 2014 öngörüsü baz alınmıştır.

Şekil 3: Türkiye organize perakende pazarı büyüklüğü 2005-2023 (milyar $)

Kaynak: GYODER

7

Şekil 3: Türkiye organize perakende pazar büyüklüğü (milyar ABD Dolar, 2005-2023)

Kaynak: GYODER

Türkiye’nin perakende pazar büyüklüğünde beklenen artşlarla paralel olarak istihdam ihtiyac da artş gösterecektir. İstihdam öngörüsü organize perakende ve perakende satşlar öngörülerine dayanlarak hesaplanmştr.

Tablo 6’da 2009 Eurostat verilerine göre giyim eşyalarnn imalat sektöründe en çok üretim yapan yedi Avrupa ülkesinde giyime yönelik imalat ve perakende sektörleri3 arasndaki işyeri ve istihdam ilişkisi kyaslanmaktadr. Türkiye, İtalya’dan sonra giyim eşyas üretimi en yüksek ülke olmakla birlikte giyim eşyasna yönelik perakende aktivitesi diğer alt ülke kadar gelişmemiştir. Giyim eşyalarnn imalatndaki işyeri says başna giyim eşyalarnn perakende ticaretindeki işyeri says AB’de ortalama 1,85 iken ayn oran Türkiye’de 0,34’tür. Gelişmiş ve katma değeri yüksek üretim yapan diğer alt ülkede hem işyeri says hem de istihdam için hesaplanan oranlarn Türkiye’deki orann üzerinde olmas, Türkiye’nin perakende sektöründeki gelişim ihtiyacn ortaya çkarmaktadr. Tablo 6: Seçilmiş ülkelerin giyim imalatndaki işyeri says başna giyim perakendeciliğindeki işyeri says ve giyim imalatndaki istihdam başna giyim perakendeciliğindeki istihdam says

Üretim değeri (milyon Avro,

2009)

Konfeksiyona yönelik imalat sektöründeki

istihdam başna perakende sektöründeki istihdam

(2009)

Konfeksiyona yönelik imalat sektöründeki işyeri says başna perakende

sektöründeki işyeri says (2009)

AB-27 ortalamas 65 1,85 3,34

İtalya 28,7 0,78 2,99Türkiye 13,2 0,34 1,53Almanya 7,4 8,95 11,25İspanya 6,4 2,66 6,47Fransa 6,0 3,91 6,29Portekiz 2,7 0,45 1,71Birleşik Krallk 2,5 14,55 4,27

3 İmalat sektörünü temsilen NACE 14 kodlu “giyim eşyalarnn imalat” sektörü, perakende sektörünü temsilense NACE 4771 kodlu “belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda giyim eşyalarnn perakende ticareti” ile 4772 kodlu “belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda ayakkab ve deri eşyalarn perakende ticareti” sektörleri kullanlmştr.

55

122

193

295

2005 2012 2017 2023

2

Organize perakende pazarının 2012 - 2023 döneminde yıllık bileşik %8,3 oranında büyüyerek 295 milyar ABD dolarına ulaşması beklenmektedir.

10

Türkiye’nin perakende pazarı büyüklüğünde beklenen artışlarla paralel olarak istihdam ihtiyacı da artış gösterecektir. İstihdam öngörüsü organize perakende ve perakende satışları öngörülerine dayanılarak hesaplanmıştır.

Tablo 6’da 2009 Eurostat verilerine göre giyim eşyalarının imalatı sektöründe en çok üretim yapan yedi Avrupa ülkesinde giyime yönelik imalat ve perakende sektörleri3 arasındaki işyeri ve istihdam ilişkisi kıyaslanmaktadır. Türkiye, İtalya’dan sonra giyim eşyası üretimi en yüksek ülke olmakla birlikte giyim eşyasına yönelik perakende aktivitesi diğer altı ülke kadar gelişmemiştir. Giyim eşyalarının imalatındaki işyeri sayısı başına giyim eşyalarının perakende ticaretindeki işyeri sayısı AB’de ortalama 1,85 iken aynı oran Türkiye’de 0,34’tür. Gelişmiş ve katma değeri yüksek üretim yapan diğer altı ülkede hem işyeri sayısı hem de istihdam için hesaplanan oranların Türkiye’deki oranın üzerinde olması, Türkiye’nin perakende sektöründeki gelişim ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır.

Perakende ticaret sektörü pazar büyüklüğü ve satış öngörüleri ile Türkiye’nin gelişmiş Avrupa ekonomilerine kıyasla perakende sektörünü imalat sektörüyle paralel geliştiremediği bulgusu 2023 hedeflerine doğru yol alırken perakende sektöründe yoğun bir istihdam ihtiyacı olacağını göstermektedir. Şekil 4’de bu çalışma kapsamında odaklanılan odak perakende sektörü4 ile toplam perakende sektörü için 2014-2023 istihdam projeksiyonları yer almaktadır. 2014-2023 döneminde odak perakende sektörünün 675.427, toplam perakende sektörünün ise 1.252.597 yeni iş yaratacağı tahmin edilmektedir. Bu tahmine göre odak perakende ticaret sektöründeki istihdamın yıllık bileşik %5,6, toplam perakende istihdamının ise %4,7 oranında büyümesi öngörülmektedir.

Tablo 6: Seçilmiş ülkelerin giyim imalatındaki işyeri sayısı başına giyim perakendeciliğindeki işyeri sayısı ve giyim imalatındaki istihdam başına giyim perakendeciliğindeki istihdam sayısı

Üretim değeri (milyon Avro,

2009)

Konfeksiyona yönelik imalat

sektöründeki istihdam başına perakende

sektöründeki istihdam (2009)

Konfeksiyona yönelik imalat sektöründeki

işyeri sayısı başına perakende

sektöründeki işyeri sayısı (2009)

AB-27 ortalaması

65 1,85 3,34

İtalya 28,7 0,78 2,99

Türkiye 13,2 0,34 1,53

Almanya 7,4 8,95 11,25

İspanya 6,4 2,66 6,47

Fransa 6,0 3,91 6,29

Portekiz 2,7 0,45 1,71

Birleşik Krallık 2,5 14,55 4,27

Kaynak: Eurostat

3 İmalat sektörünü temsilen NACE 14 kodlu “giyim eşyalarının imalatı” sektörü, perakende sektörünü temsilense NACE 4771 kodlu “belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda giyim eşyalarının perakende ticareti” ile 4772 kodlu “belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda ayakkabı ve deri eşyaların perakende ticareti” sektörleri kullanılmıştır.4 Perakende ticaret sektörü genellikle gıda ve gıda dışı şeklinde iki gruba ayrılmaktadır. Bu çalışmada BMD üye profili doğrultusunda sektörün daha spesifik bir kısmına odaklanılmıştır. NACE sınıflaması iki basamak kırılımında 47 kodlu sektörler tanımlanan perakende ticaret sektörü, dört basamak kırılımında 37 alt sektöre sahiptir. 37 alt sektörün 28’i gıda dışı perakende sektörünü, 15’i ise çalışmanın odaklandığı kısmı oluşturmaktadır. Odak perakende ticaret sektörünün alt sektör detayı Teknik Ek 1’de gösterilmektedir.

Şekil 4: Perakende ve odak perakende sektörleri istihdam öngörüleri

Kaynak: SGK, Deloitte Analizi

8

Kaynak: Eurostat

Perakende ticaret sektörünü pazar büyüklüğü ve satş öngörüleri ile Türkiye’nin gelişmiş Avrupa ekonomilerine kyasla perakende sektörünü imalat sektörüyle paralel geliştiremediği bulgusu 2023 hedeflerine doğru yol alrken perakende sektöründe yoğun bir istihdam ihtiyac olacağn göstermektedir. Şekil 4’de bu çalşma kapsamnda odaklanlan odak perakende sektörü4 ile toplam perakende sektörü için 2013-2023 istihdam projeksiyonlar yer almaktadr. 2013-2023 döneminde odak perakende sektörünün 675.427, toplam perakende sektörünün ise 1.252.597 yeni iş yaratacağ tahmin edilmektedir. Bu tahmine göre odak perakende ticaret sektöründeki istihdamn yllk bileşik %5,6, toplam perakende istihdamnnsa %4,7 hzla büyümesi öngörülmektedir.


Kaynak: SGK, Deloitte Analizi

Odak perakende sektöründeki istihdamn yaklaşk %85’i mağazalarda, %15’i ise firma merkezlerindedir. Merkez ve mağazalardaki istihdamn departmanlara göre dağlmnn sabit kalacağ varsaym altnda odak perakende ticaret sektörünün 2013-2023 döneminde yaratacağ yeni iş dağlm Tablo 7’de görülmektedir.

4 Perakende ticaret sektörü genellikle gda ve gda dş şeklinde iki gruba ayrlmaktadr. Bu çalşmada BMD üye profili doğrultusunda sektörün daha spesifik bir ksmna odaklanlmştr. NACE snflamas iki basamak krnmda 47 kodlu sektörler tanmlanan perakende ticaret sektörü, dört basamak krnmda 37 alt sektöre sahiptir. 37 alt sektörün 28’i gda dş perakende sektörünü, 15’i ise çalşmann odaklandğ ksm oluşturmaktadr. Odak perakende ticaret sektörünün alt sektör detay Teknik Ek 1’de gösterilmektedir.

0,87 0,93 0,99 1,06 1,14 1,22 1,28 1,36 1,41 1,47 1,54 1,60

1,15 1,20 1,25 1,30 1,36 1,42 1,46 1,51 1,57 1,64 1,70 1,78

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

perakende sektörü (odak sektörler hariç)odak perakende sektörü


Odak perakende sektöründeki istihdamın yaklaşık %85’i mağazalarda, %15’i ise firma merkezlerindedir. Merkez ve mağazalardaki istihdamın departmanlara göre dağılımının sabit kalacağı varsayımı altında odak perakende ticaret sektörünün 2014-2023 döneminde yaratacağı yeni iş dağılımı Tablo 7’de görülmektedir.

Tablo 7: 2014-2023 döneminde odak perakende sektörünün yaratacağı yeni pozisyon sayısının departman veya pozisyon türüne göre dağılımı

Kaynak: Deloitte Analizi. *Mağazacılık ve Franchise Yönetimi kanalı dışında kalan toptan kanalın yürütülmesinden sorumlu Kanal Yönetimi birimi için öngörülen yeni iş sayısı 8.105 olup bu rakam merkez rakamına dahil edilmemiştir.

2014-2023 döneminde yaratılacak yeni iş sayısı

Mağaza 574.113

Satış Danışmanı 492.097

Mağaza Müdürü 82.016

Merkez 93.209*

Mağazacılık ve Franchise Yönetimi 27.355

Finans ve Muhasebe 16.210

Pazarlama 10.131

Bilgi Teknolojileri (BT) 8.105

İnsan Kaynakları (İK) 8.105

Ürün Planlama 7.092

Satın Alma 6.079

Ürün Tasarımı ve Geliştirme 6.079

Depo ve Lojistik 4.053

Odak perakende sektöründe istihdam yıllık bileşik %5,6 oranında büyüyerek 2014-2023 döneminde 675.427 yeni iş yaratacaktır.

12

Perakende sektöründe öne çıkan sorunlar

Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin Türkiye’nin 2023 ihracat hedefinin sektörel kırılımını sunduğu raporunda, ülkenin zayıf yanları arasında “katma değeri düşük ürün karması”, “nitelikli, yetişmiş, mesleki iş gücü ve meslek eğitimleri”, “pazarlama elemanı eksikliği” ve “Türk malı imajı yetersizliği” gibi sorunlu alanlar listelenmiştir. Aynı çalışmada hazır giyim ve konfeksiyon sektörünün 2023 yılı ihracatı için konan 52 milyar ABD doları hedefinin %58’inin (30 milyar ABD doları) üretim ve marka etkisinden geleceği öngörülmüştür. Bu hedefin gerçekleşmesi için özellikle ürün karması, nitelikli iş gücü, Türk malı imajı gibi alanlarda iyileşme sağlanması gerekmektedir. Nitekim, hazır giyim ve konfeksiyon sektörünün değişim gündeminin ana maddesi olarak “markalaşmak, tasarım ve koleksiyonlarla moda yapıcı ülke konumuna geçmek” başlığı belirlenmiştir.

Katma değeri yüksek ürünler üretebilen bir marka ekonomisine dönüşüm ile Türkiye’nin ülke imajının geliştirilmesi konularında perakende sektörüne önemli rol düşmektedir. Ancak perakende sektörünün bu alanlarda gelişime destek olabilmesi için “nitelikli eleman ihtiyacı” sorununa çözüm üretilmesi gerekmektedir.

3.1. Nitelikli Eleman İhtiyacı

Uzmanlaşmış Meslek Edindirme Merkezleri projesi (UMEM) dahilinde 2010 yılında gerçekleştirilen anketin verileri kullanılarak perakende ticaret sektöründeki nitelikli eleman ihtiyacı ve beceri uyumsuzluğu analiz edilmiştir. Bu ankette, perakende sektöründen toplam 425, diğer sektörlerden de toplam 2.150 firma verisine yer verilmektedir. Faaliyet gösterdiği sektörü tanımlamayan firmalar analiz dışı bırakılmıştır. Analiz kapsamında şu ana bulgular tespit edilmiştir:

•Perakende sektöründe her beş işletmeden biri çalışanların sahip oldukları bilgi birikimi ve tecrübenin iş tanımının gerektirdiği becerilerle uyumsuz olduğunu düşünmektedir, büyük ölçekli firmalarda ise bu oran artmaktadır.

•Çalışanların beceri uyumsuzluğu perakende sektöründe Türkiye ortalamasının üstünde bir problem olarak göze çarpmaktadır. – Yapılan işin gerektirdiği becerilere hakim olma: Perakende sektöründeki çalışanların iş tanımının gerektirdiği becerilere olan hakimiyeti Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Perakende sektöründe faaliyet gösteren firmaların sadece %55’i çalışanlarının büyük çoğunluğunun yaptıkları işe

hakim olduklarını belirtmektedir. – Çalışanların eğitim seviyesi: Perakende sektöründen ankete katılan firmalardaki çalışanların üçte ikisinin meslek lisesi, yüksekokul veya üniversite ve üstü diploması yoktur. Sektördeki çalışanların çoğu mesleki formasyon kazandırmayan düz liselerden ya da ilköğretim ve altı düzeyde eğitim kurumlarından mezundur.

– İŞKUR mesleki eğitim kursları: İŞKUR mesleki eğitim kursundan mezunların işe alımı konusunda perakende sektörünün isteksizliği Türkiye genelinin biraz daha üzerinde olmakla birlikte işe alınan İŞKUR mezunlarından perakende sektörünün duyduğu memnuniyet Türkiye ortalamasından daha fazladır.

– Stajyer çalıştırmaya yaklaşım: Perakende sektöründeki şirketlerin sadece dörtte biri stajyer çalıştırırken, bu oran Türkiye genelinde %50 civarındadır. Oysaki stajyer tercih eden sınırlı sayıdaki işyerinin stajyerlerinden memnuniyeti yüksek sayılacak düzeydedir.

– Yeni mezun istihdamına yaklaşım: Son bir yılda yeni mezun çalıştıran firmalar perakende sektöründeki firmaların %40’ıdır ve yeni mezun olarak işe başlayan çalışanlardan %63’ünün özel sektörün sorunlarına çözüm üretebilecek bilgi birikimiyle kariyerlerine başlamadıkları belirtilmektedir.

– Hizmet içi eğitim verme durumu: Beceri uyumsuzluğu problemi yaşadığını düşünen ve düşünmeyen perakende şirketlerinin hizmet içi eğitimi kullanma sıklığının çok benzer olması, uyumsuzluk olduğunu düşünen şirketlerin hizmet içi eğitimin bu uyumsuzluğu giderebileceğini düşünmediklerini göstermektedir.

– Eğitim seviyesine göre beceri uyumsuzluğu: Temel amacı özel sektörün nitelikli iş gücü ve ara eleman ihtiyacını karşılamak olan meslek liseleri ile yüksekokullarındaki durumun düz liselere göre neredeyse benzer seyretmesi, mevcut mesleki eğitim sisteminin günümüz ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde olmadığını göstermektedir. Eğitim seviyesindeki artış (ilköğretimden liselere, liselerden üniversiteye) beceri uyumsuzluğunu gidermede bir ölçüde etkili olsa da yine de yeterli seviyede olamamaktadır.

– Nitelikli iş gücü ihtiyacı ve beceri uyumsuzluğunun en fazla hissedildiği pozisyonlar: Beceri uyumsuzluğu olduğunu düşünen şirketlerin önemli bir bölümünün satış danışmanları konusunda sıkıntı yaşadıkları görülmektedir. Bu olumsuzluğun nedenleri olarak da çalışanların meslek ile ilgili yeterli eğitimi almamış olmaları, deneyim eksikliği ve iletişim

3


becerilerinin yeterli olmaması gösterilmektedir.

•Perakende sektöründeki şirketlerin yaklaşık yarısı hedeflerine ulaşmada beceri uyumsuzluğunun önemli bir engel olduğunu düşünmektedir.

•Son olarak, bir ekonometrik analiz yapılarak beceri uyumsuzluğuna etki eden faktörler incelenmiştir. Bu analize göre yeni mezun ve stajyer çalıştıran firmalar çalıştırmayanlara göre daha fazla beceri uyumsuzluğu ile karşılaşırken ilköğretim ve altında çalışanların sayısı beceri uyumsuzluğunu doğrudan etkilemektedir. Bu bulgu da özel sektör ihtiyaçlarına göre mevcut eğitim müfredatlarının gelişime açık olduğuna işaret etmektedir.

Beceri uyumsuzluğu analizi

Örnekleme dahil edilen firmaların “Çalışanların sahip olduğu beceriler ile firmanın ihtiyaç duyduğu beceriler arasında uyumsuzluk var mı?” sorusuna verdikleri cevaplar baz alınarak perakende sektörü özelinde beceri uyumsuzluğu analiz edilmektedir.

Yandaki tabloda görüldüğü üzere, perakende sektöründeki şirketlerde beceri uyumsuzluğu %20 düzeyinde olup sektördeki problemin Türkiye geneline göre daha ciddi olduğu göze çarpmaktadır. Bir başka deyişle, perakende sektöründe her beş işletmeden biri çalışanların sahip oldukları bilgi birikimi ve tecrübenin iş tanımının gerektirdiği becerilerle uyumsuz olduğunu düşünmektedir.

Şirketlerin ölçeğine göre beceri uyumsuzluğu incelendiğinde, iki yüz elliden fazla çalışanı olan büyük ölçekli şirketlerin beceri uyumsuzluğundan diğer ölçeklere göre daha şikayetçi olduğu gözlenmektedir. Daha da önemlisi, her ölçek grubunda perakende sektörü Türkiye’nin geneline göre daha yüksek bir oranda beceri uyumsuzluğundan şikayet etmektedir. Özetle, ölçek yapısından bağımsız olarak perakende sektöründe çalışanların firma ihtiyaçlarını karşılaması Türkiye geneline oranla daha büyük bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır.

Beceri uyumsuzluğu analizi kapsamında ankete katılan firmaların şu alt başlıklardaki görüşleri daha detaylı olarak incelenmiştir:

•Yapılan işin gerektirdiği becerilere hakim olma

•Sektör çalışanlarının eğitim seviyesi

• İŞKUR mesleki eğitim kurslarına yaklaşım

• Stajyer çalıştırmaya yaklaşım

•Yeni mezun istihdamına yaklaşım

• Hizmet içi eğitim verme durumu

• Eğitim seviyesine göre beceri uyumsuzluğu

• Nitelikli iş gücü ihtiyacı ve beceri uyumsuzluğunun en fazla hissedildiği pozisyonlar

Firma Sayısı (Perakende)

% Firma Sayısı (Türkiye-perakende hariç)

%

Evet 87 20,47 331 15,40

Hayır 338 79,53 1.819 84,60

Toplam 425 100 2.150 100

Perakende Evet, uyumsuzluk

var %

Hayır, uyumsuzluk

yok %

Çalışan sayısı <10 kişiden küçük firmalar 23,08 76,92



Çalışan sayısı >250 kişiden büyük firmalar 27,91 72,09

Türkiye-Perakende hariç Evet, uyumsuzluk

var %

Hayır, uyumsuzluk

yok %




Çalışan sayısı >250 kişiden büyük firmalar 19,87 80,13

14

Yapılan işin gerektirdiği becerilere hakim olma

Beceri uyumsuzluğunu yaratan faktörler arasında yer alan “iş tanımının gerektirdiği becerilere hakim olmama” durumu, ankette sorulan “çalışanlardan işe tamamıyla hakim olanların yüzdesi nedir?” sorusuna verilen cevaplarla analiz edilmiştir.

Yandaki anket sonuçları, perakende sektöründeki çalışanların iş tanımının gerektirdiği becerilere olan hakimiyetinin Türkiye ortalamasının altında kaldığını göstermektedir. Perakende sektörünün sadece yarısından biraz fazlası (%55) çalışanlarının büyük çoğunluğunun yaptıkları işe hakim olduklarını belirtmektedir.

Perakende sektörü, iş tanımının gerektirdiği becerilere hakim olma konusunun bir “beceri uyumsuzluğuna” yol açtığı konusunda görüş belirtmektedir. Çalışanlarının yarısından azının (%0-50) işlerine tamamıyla hakim olduğunu düşünen sektör temsilcileri bunun sektörde bir beceri uyumsuzluğu problemine yol açtığına işaret etmiştir.

Bu sonuçlar Türkiye geneli ile karşılaştırıldığında perakende harici sektörlerdeki firmalardan, çalışanlarının küçük bir bölümünün işe hakim olduğunu söyleyenlerin %63,46’sının beceri uyumsuzluğu beyan ettiği görülmektedir. Bu oran perakende sektöründe %84,21’dir. Bu da beceri uyumsuzluğu probleminin perakende sektöründe daha fazla olduğunu gösteren bir başka bulgu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Firma Sayısı (perakende)

% Firma Sayısı (Türkiye-perakende hariç)

%

Küçük bir bölümü (%0-25)

19 4,47 52 2,42

Yarısından az (%26-50) 28 6,59 101 4,70

Yarısından fazla (%51-75) 142 33,41 612 28,47

Büyük çoğunluk (%76-100)

236 55,53 1.385 64,42

Toplam 425 100 2.150 100

Perakende Tamamıyla işe hakim


Yarısından azı

(%26-50)

Yarısından fazlası

(%51-75)

Büyük çoğunluğu (%76-100)

Uyumsuzluk var 84,21 60,71 25,35 7,63

Uyumsuzluk yok 15,79 39,29 74,65 92,37

Türkiye- Perakende hariç

Tamamıyla işe hakim


Yarısından azı

(%26-50)

Yarısından fazlası

(%51-75)

Büyük çoğunluğu (%76-100)

Uyumsuzluk var 63,46 56,44 24,67 6,50

Uyumsuzluk yok 36,54 43,56 75,33 93,50

Türkiye'nin marka ekonomisine dönüşümüne perakende sektörünün destek olabilmesi için nitelikli eleman sorununun çözülmesine ihtiyaç duyulmaktadır.


Sektör çalışanlarının eğitim seviyesi

Ankete cevap veren işletmelerde toplam çalışan sayısının 11.378 olduğu görülmektedir. Perakende sektöründe çalışanların cinsiyeti, eğitim durumu ve yaş dağılım ile ilgili soruların hepsini cevaplayan 356 firma dikkate alınırken, diğer sektörler için toplam 1.778 firmanın cevapları dikkate alınmıştır. Perakende sektöründeki çalışanların eğitim seviyesi incelendiğinde her beş çalışandan birinin en fazla ilköğretim mezunu olduğu, çalışanların yaklaşık yarısının ise düz lise mezunu olduğu görülmektedir. Sektörde çalışanların tam olarak üçte ikisinin meslek lisesi, meslek yüksekokulu veya üniversite ve üstü bir düzeyden diploması yoktur. Türkiye geneli ile karşılaştırıldığında perakende sektöründe herhangi bir mesleki formasyon almamış düz lise mezunlarının önemli ölçüde daha fazla sayıda olduğu görülmektedir. Meslek yüksekokulu ve üniversite mezunlarının toplam çalışanlar içindeki düşük payı Türkiye’nin geneliyle paralel olarak perakende sektörünün de problemlerinden biridir. Özetle, perakende sektöründe nitelikli iş gücünün yetersizliği anket sonuçlarında net olarak ortaya çıkmaktadır.

İŞKUR mesleki eğitim kurslarına yaklaşım

Anket sonuçları, İŞKUR mesleki eğitim kursundan mezunların işe alımı konusunda perakende harici sektörlerdeki şirketlerin %88,7’sinin isteksiz olduğunu göstermektedir. Bu eğilim perakende sektöründe biraz daha fazladır (%91,29). Bu noktada ilginç olan bir başka bulgu sınırlı sayıda işe alınan İŞKUR mezunlarından perakende sektörünün duyduğu memnuniyetin fazla olmasıdır. Ankete cevap veren perakende sektör temsilcilerinin üçte ikisi İŞKUR mesleki eğitim kursundan gelen çalışanlardan tamamen memnun olduğunu söylerken yaklaşık %25’i de kısmen memnun kaldığını dile getirmiştir. Bu sonuçlar İŞKUR mesleki eğitim kursuna karşı olumsuz bir önyargı olduğunu göstermekle beraber, aynı zamanda İŞKUR ve sektör arasındaki işbirliği ağlarının daha sıkı olması gerektiğini de vurgulamaktadır.

Perakende Sektörü Çalışanlarının Eğitim Durumu Dağılımı

Türkiye- Perakende hariç Sektörlerdeki Çalışanların Eğitim Durumu Dağılımı

İlköğretim ve altı %20,60 İlköğretim ve altı %32,55

Düz Lise %46,24 Düz Lise %34,49

Meslek Lisesi %11,46 Meslek Lisesi %10,60

Meslek Yüksek Okulu %8,03 Meslek Yüksek Okulu %8,81

Lisans ve üstü %13,67 Lisans ve üstü %13,55

Perakende sektöründe İŞKUR mezunlarını işe alım istekliliği

Sayı % Perakende sektöründe İŞKUR mezunları olarak işe alınanlardan duyulan memnuniyet

Sayı %

Evet 37 8,71 Evet, tamamen 24 64,87

Hayır 388 91,29 Kısmen 9 24,32

Toplam 425 Hiç memnun kalmadım 4 10,81

Türkiye-Perakende hariç sektörlerde İŞKUR mezunlarını işe alım istekliliği

Sayı % Türkiye-Perakende hariç sektörlerde İŞKUR mezunları olarak işe alınanlardan duyulan memnuniyet

Sayı %


Hayır 1.907 88,70 Kısmen 78 32,10

Toplam 2.150 Hiç memnun kalmadım 32 13,17

Perakende sektöründe çalışanların 2/3'ünün meslek lisesi, meslek yüksekokulu veya üniversite üstü bir düzeyden diploması bulunmuyor.

16

Perakende sektörü Stajyer çalıştırmaya isteklilik

Evet Hayır

“Evet, uyumsuzluk var” Beceri uyumsuzluğu olduğunu düşünen firmalar

27,10 18,24

“Hayır, uyumsuzluk yok” Beceri uyumsuzluğu olmadığını düşünen firmalar

72,90 81,76

Türkiye-Perakende hariç sektörler Stajyer çalıştırmaya isteklilik

Evet Hayır

“Evet, uyumsuzluk var” Beceri uyumsuzluğu olduğunu düşünen firmalar

16,83 13,89

“Hayır, uyumsuzluk yok” Beceri uyumsuzluğu olmadığını düşünen firmalar

83,17 86,11

Stajyer çalıştırmaya yaklaşım

Esnek istihdam tartışmalarında önemli bir yer tutan stajyer çalıştırma konusunda perakende sektörünün Türkiye geneline oranla bu yolu çok daha az tercih ettiği görülmektedir. Perakende sektöründeki şirketlerin sadece dörtte biri stajyer çalıştırırken bu oran Türkiye genelinde %50 civarındadır. Perakende sektöründe stajyer çalıştıran şirketler arasında stajyerlerinden memnun olanların oranının %60 düzeyinde olması dikkat çekmekle birlikte bu oranın perakende dışı sektörlerin ortalaması olan %65 seviyesinin biraz altında kaldığı göze çarpmaktadır. Bu sonuçlar İŞKUR mesleki eğitim kursundan mezun olanların çok düşük oranda istihdam edilmesiyle birleştirildiğinde, özellikle perakende sektöründe şirketlerin stajyer ve İŞKUR mezunlarına önyargılı yaklaştıkları söylenebilir.

Bununla beraber daha detaylı bir analiz, perakende sektöründe stajyer çalıştırmayan şirketlerin önemli bir bölümünün (%81,76) zaten beceri uyumsuzluğu olmadığını düşündüğünü göstermektedir. Beceri uyumsuzluğu olduğunu düşünen ve stajyer çalıştıran şirketlerin %27,10 düzeyinde kalması perakende sektörünün stajyer çalıştırmayı uyumsuzluğu gidermek için bir çözüm olarak görmediğine işaret etmektedir.

Perakende sektöründe stajyer çalıştırmaya isteklilik

Sayı % Perakende sektöründe stajyer çalıştırmadan duyulan memnuniyet

Sayı %


Hayır 318 74,82 Kısmen 36 33,64

Toplam 425 Hiç memnun kalmadım 6 5,61

Türkiye-Perakende hariç sektörlerde stajyer çalıştırmaya isteklilik

Sayı % Türkiye-Perakende hariç sektörlerde stajyer çalıştırmaktan duyulan memnuniyet

Sayı %

Evet 1.099 51,12 Evet, tamamen 715 65,06

Hayır 1.051 48,88 Kısmen 323 29,39

Toplam 2.150 Hiç memnun kalmadım 61 5,55


Perakende sektöründe son 1 yılda yeni mezun çalıştıran firmalar

Sayı % Türkiye-Perakende hariç sektörlerde son 1 yılda yeni mezun çalıştıran firmalar

Sayı %

Evet 171 40,24 Evet 760 35,35

Hayır 254 59,76 Hayır 1.390 64,65

Toplam 425 Toplam 2.150

Perakende sektörünün yeni mezun istihdamı konusunda görüşleri

Sayı % Türkiye-Perakende hariç sektörlerin yeni mezun istihdamı konusunda görüşleri

Sayı %

Fazlasıyla hazırlıklılardı 5 2,92 Fazlasıyla hazırlıklılardı 26 3,42

Yeteri kadar hazırlıklılardı

58 33,92 Yeteri kadar hazırlıklılardı

319 41,98

Yeteri kadar hazırlıklı değillerdi

65 38,01 Yeteri kadar hazırlıklı değillerdi

298 39,21

Hiç hazırlıklı değillerdi 43 25,15 Hiç hazırlıklı değillerdi 117 15,39

Yeni mezun istihdamına yaklaşım

Yeni mezunların şirketler tarafından istihdamı ve performanslarından duyulan memnuniyet, lise, meslek okulları ve üniversite eğitiminin özel sektörün ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde tasarlanması gerektiği konusunda önemli ipuçları oluşturmaktadır. Bu çerçevede “Son 1 yıl içinde yeni mezun çalıştırdınız mı ve çalıştırdıklarınızdan memnun kaldınız mı?” sorusuna şirketlerin verdiği cevaplar önem kazanmaktadır.

Anket sonuçları perakende ve perakende dışı sektörlerde yeni mezun çalıştıran şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payının yarıdan daha az olduğunu göstermektedir. Bu oran %40 ile perakende sektöründe Türkiye’nin geneline göre (%35) daha yüksektir.

Şirketlerin yeni mezunlardan duydukları memnuniyet, Türkiye’deki eğitim sisteminin özel sektörün ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde tasarlanmadığı konusunda çok önemli bir kanıt sunmaktadır. Perakende sektöründe yeni mezun çalıştıran şirketlerden yeni mezunları “Hiç hazır bulmayan”ların payı %25 iken (bu oran Türkiye genelinde %15), “Yeteri kadar hazır bulmayan” şirketlerin payı %38’dir. Dolayısıyla, perakende sektöründe daha fazla hissedilmek suretiyle, yeni mezunların %63’ünün özel sektörün sorunlarına çözüm üretebilecek bilgi birikimiyle kariyerlerine başlamadıkları açıkça görülmektedir.

Hizmet içi eğitim verme durumu

Yeni mezunların önemli bir bölümünün işe hazırlıklı olmaması hizmet içi eğitimin iş gücü verimliliğini artırma ve beceri uyumsuzluğunu azaltmada etkin olarak kullanılabileceğini akla getirmektedir.

Anket sonuçları perakende sektöründe diğer sektörler ortalamasına göre biraz daha fazla olmak üzere (sektördeki şirketlerin %51,76’sı) hizmet içi eğitimin şirketler tarafından düzenli olarak verildiğini göstermektedir. Bu da, bir önceki bölümün bulgularıyla örtüşmektedir. Anket sonuçları bir başka ilginç bulguyu da gündeme getirmektedir. Beceri uyumsuzluğu olduğunu düşünen ve düşünmeyen şirketlerin hizmet içi eğitimi kullanma sıklığı neredeyse aynıdır. Bu da, hizmet içi eğitimin beceri uyumsuzluğunu çözecek bir araç olarak kullanılmadığına işaret etmektedir.

Perakende sektöründeki firmaların hizmet içi eğitim verme durumu

Sayı % “Evet, uyumsuzluk

var” %

“Hayır, uyumsuzluk

yok” %

Sadece işe girdiklerinde veriyoruz 38 8,94 10,34 8,58

Düzenli olarak veriyoruz 220 51,76 52,87 51,48

Ara sıra veriyoruz 111 26,12 26,44 26,04

Hiç vermiyoruz 56 13,18 10,34 13,91

Toplam 425 87 338

Türkiye-Perakende hariç sektörlerdeki firmaların hizmet içi eğitim verme durumu

Sayı % “Evet, uyumsuzluk

var” %

“Hayır, uyumsuzluk

yok” %

Sadece işe girdiklerinde veriyoruz 164 7,63 8,76 7,42

Düzenli olarak veriyoruz 1087 50,56 51,36 50,41

Ara sıra veriyoruz 514 23,91 28,40 23,09

Hiç vermiyoruz 385 17,91 11,48 19,08

Toplam 2.150 331 1.819

18

Eğitim seviyesine göre beceri uyumsuzluğu

Anket sonuçlarının, perakende sektöründe daha fazla hissedilmek üzere, ekonominin tamamında bir beceri uyumsuzluğu problemine işaret ettiği açıktır. Bu problemi gidermede odaklanılması gereken politika alanları arasında en öne çıkanlardan biri “eğitim” olduğundan, anket sonuçlarını çalışanların eğitim seviyesine göre ayrıştırarak değerlendirmek, perakende sektörünün ihtiyaçlarını daha net tespit etmek açısından önemlidir.

Bu amaçla sorulan;

1. Çalışanlarınız ortalama olarak görev alacakları iş için ne kadar hazırlıklılardı? Sizce okulda aldıkları eğitim yeterli midir?

2. Beceri uyumsuzluğu var mı?

sorularına verilen cevapları çalışanların en son aldıkları eğitimin düzeyine göre ayrıştırdığımızda yandaki sonuçlar elde edilmektedir.

Perakende sektörü

Çalışanların hazırlık seviyesi Beceri uyumsuzluğu

var

Beceri uyumsuzluğu

yok

Toplam firma sayısı

Hazırlıklı değiller 21 61 82

% 8,6 25,1

Hazırlıklılar, ama yeterli değil 18 57 75

% 7,4 23,5

Hazırlıklılar 8 78 86

% 3,3 32,1

Perakende sektörü


var

Beceri uyumsuzluğu

yok



% 3,8 17,2


% 8,4 30,5


% 3,2 36,9

İlköğretim mezunları: Perakende sektöründe ilköğretim mezunu çalıştıran şirketlerin %20’ye yakını çalışanlar ve görev tanımları arasında bir beceri uyumsuzluğu olduğunu düşünmektedir. Uyumsuzluk olduğunu düşünen firmaların %83’ü çalışanların işlerine hazırlıklı olmadığını ve becerilerinin yeterli olmadığını belirtmektedir.

Düz lise mezunları: Düz lise mezunu çalıştıran perakende sektörü şirketlerinin %15,4’ü beceri uyumsuzluğu probleminden şikayet etmektedir. Uyumsuzluk olduğunu düşünen firmaların yaklaşık %80’inin lise mezunlarının işe yeterince hazırlıklı olmadığını veya hiç hazır olmadığını düşündükleri görülebilir. Lise mezunlarında uyumsuzluk olduğunu düşünen firma sayısı oranının ilköğretime göre daha az olması da şaşırtıcı değildir.

Düz lise ve meslek lisesi mezunlarının iş gücü niteliği açısından önemli farklılıklar göstermemesi, meslek lisesi müfredatlarının özel sektör katılımı ile gözden geçirilmesi ihtiyacına işaret etmektedir.


Meslek lisesi mezunları: Aynı analiz meslek lisesi mezunlarına yapıldığında ortaya çıkan sonuçlar düz lise mezunları için elde edilenlerle neredeyse paraleldir. Perakende sektöründe meslek lisesi mezunu çalıştıran şirketlerin %16’sı beceri uyumsuzluğu problemini dile getirirken bu kesimin %71’i çalışanların işe hazırlıklı olmadığını ve becerilerinin yeterli olmadığını belirtmiştir.

Düz lise mezunları ile meslek lisesi mezunlarının iş gücü niteliği açısından önemli farklılıklar göstermemesi, meslek lisesi mezunlarının mevcut sistem içinde fark yaratamadıkları anlamına gelmektedir. Bu da, politika önerileri bölümünde de bahsedileceği üzere, meslek lisesi müfredatının ve uygulamalarının özel sektörün de katılımıyla yeniden tasarlanması gerektiğine işaret etmektedir.

Meslek Yüksekokulu Mezunları: Analiz sonuçları beceri uyumsuzluğu probleminin ilköğretim mezunlarından sonra düz lisenin aksine en fazla meslek liseleri ile birlikte meslek yüksekokulu mezunları çalışanlarında yaşandığını (%16,1) göstermektedir. Ancak uyumsuzluk olduğunu düşünen şirketlerin büyük bir kısmının (%88) çalışanlarını hazır ya da yeterince hazır bulmaması, meslek yüksekokullarının mevcut sistemde nitelikli iş gücü ihtiyacını karşılamaktan uzak olduğunu göstermektedir (hazırlık seviyesi eksikliği meslek liselerinin üzerindedir). Burada not edilmesi gereken başka bir nokta, bu olumsuzluğun perakende sektörüyle sınırlı kalmadığı, ekonominin genelinde meslek yüksekokulu mezunu çalıştırmanın beceri uyuşmazlığını gidermediğidir.

Lisans mezunları: Benzer problemler üniversitelerin lisans programlarından mezunlar için de geçerli olmakla birlikte bu grup için tablo biraz daha iyimserdir. Perakende sektöründeki şirketlerin sadece %10’u çalıştırdıkları lisans mezunlarının becerilerinin kendilerinden beklenen iş ile uyuşmadığını düşünmektedir. Burada da uyumsuzluk olduğunu düşünen şirketlerin %75’i elemanlarının işe hazırlıklı olmadığını veya yeterince hazırlıklı gelmediğini belirtmiştir. Dolayısıyla, eğitim seviyesindeki artış beceri uyumsuzluğunu gidermede etkili olsa da bu değişim yine de istenilen seviyede olamamaktadır.

Perakende sektörü


var

Beceri uyumsuzluğu

yok



% 4,1 12,2


% 7,6 33,1


% 4,7 38,4

Perakende sektörü


var

Beceri uyumsuzluğu

yok



% 3,4 8,7


% 10,7 25,5


% 2 49,7

Perakende sektörü


var

Beceri uyumsuzluğu

yok



% 3,7 10,7


% 3,3 26,6


% 2,3 53,3

20

Sonuç olarak, temel amacı özel sektörün nitelikli ve ara eleman ihtiyacını karşılamak olan meslek okulları ve meslek yüksekokullarının sebep olduğu beceri uyuşmazlığının düz liselerle neredeyse aynı olması, mevcut mesleki eğitim sisteminin günümüz ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde –ve tercihen perakende sektörü temsilcileri ile beraber- revize edilmesini gündeme getirmektedir.

Eğitim seviyesindeki artış (ilköğretimden liselere, liselerden üniversiteye) beceri uyumsuzluğunu gidermede bir ölçüde etkili olsa da yine de söz konusu etki yeterli seviyede olamamaktadır.

Bu analizler çalışanların başlangıç ücretleri ve ortalama çalışma sürelerine göre yapıldığında elde edilen sonuçlar, meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunlarının ortalama çalışma süreleri artsa da beceri uyumsuzluğu problemini diğer eğitim gruplarına göre daha fazla aşamadıklarını, problemin daha yüksek maaş alan meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunlarında da devam ettiğini göstermektedir.

Nitelikli iş gücü ihtiyacı ve beceri uyumsuzluğunun en fazla hissedildiği pozisyonlar

Beceri uyumsuzluğu probleminin en fazla hissedildiği sektörlerden biri olan perakende sektöründe doğru mesleki eğitim politikalarını geliştirmek için ihtiyaç duyulan en önemli verilerden biri, şirketlerin doldurmakta zorlandıkları ve beklentilerini karşılamayan pozisyonların belirlenmesidir. Bu amaçla şirket anket verileri incelendiğinde, beceri uyumsuzluğu olduğunu düşünen şirketlerin önemli bir bölümünün satış konusunda sıkıntı yaşadıkları görülmektedir. Dolayısıyla, perakende sektörü içinde en fazla satış danışmanlarının şirket beklentilerini karşılayacak donanım ve birikime sahip olmadıkları görülmektedir. Şirketlere satış bölümünde çalışanlar

hakkında bu olumsuzluğun nedenleri sorulduğunda en fazla öne çıkan faktörler:

1. Meslek ile ilgili yeterli eğitimi almamış olmaları (Pozisyonların %70’i için bu neden gösterilmiş),

2. Deneyim eksikliği (Pozisyonların %70’i için bu neden gösterilmiş),

3. İletişim becerilerinin yeterli olmaması (Pozisyonların %30’u için bu neden gösterilmiş) olarak belirlenmiştir.

Perakende dışındaki diğer hizmetler sektörlerinde de beceri uyumsuzluğunun en fazla yaşandığı pozisyonlar arasında satış danışmanlığı ön plana çıkmaktadır. Paralel olarak, meslek ile ilgili yeterli eğitimin alınmaması, personel devir hızının yüksekliği, deneyim ve iletişim beceri eksikliği en temel nedenler olarak ön plana çıkmaktadır.

Elde edilen sonuçlar, oluşturulması gereken mesleki eğitim politikası için de önemli ipuçları vermektedir. Perakende sektöründe “satış” departmanlarında nitelikli iş gücü ihtiyacı sektörün öncelikli problemlerinden biri olarak ortaya çıkmaktadır. Perakende sektörünün emek yoğun ve satış odaklı yapısı düşünüldüğünde, özellikle mağazacılık alanında ortaya çıkan olumsuz tablonun etkili bir mesleki eğitimle azaltılması hedeflenmelidir. Meslek liseleri ve meslek yüksekokullarının firma ihtiyaçlarına karşılık verecek bir eğitimi mevcut durumda sunamamaları, yükseköğrenim boyunca staj ya da yarı-zamanlı istihdam sayesinde deneyim eksikliğinin kapanmaması, mesleki eğitim konusunda özel sektörün de entegre olduğu bir reformu gerekli kılmaktadır. Özel sektörün bu süreçte eğitim kurumları ve kamuyla daha etkili bir çalışma içine girmesi ve öğrencilere perakende sektörünü önemli bir kariyer fırsatı olarak sunması, çalışanların da sektöre daha olumlu yaklaşmasını ve sektördeki personel devir hızını düşürmeyi sağlayacaktır.


Beceri Uyumsuzluğunun Etkileri

İşyerinin talep ettiği becerilerle çalışanların sahip olduğu tecrübe ve birikim arasındaki fark olarak tanımladığımız “beceri uyumsuzluğunun” firmalara ve sektörlere çeşitli olumsuz etkileri bulunmaktadır.

Ankete katılan şirketlerin “Uyumsuzluk firmanızın amaçlarına ulaşmasına engel teşkil ediyor mu?” sorusuna verdikleri cevaplar incelendiğinde perakende sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin yaklaşık üçte biri “fazla teşkil ediyor” derken bu oran “çok fazla teşkil ediyor” diyen şirketlerle birleştirildiğinde %45’e ulaşmaktadır. Bir başka deyişle, perakende sektörünün yaklaşık yarısı hedeflerine ulaşmalarında beceri uyumsuzluğunun önemli bir engel olduğunu düşünmektedir. Ankete cevap veren perakende şirketlerinin sadece %6’sı beceri uyumsuzluğunu bir problem olarak görmemektedir. Bu oranlar Türkiye genelinde daha düşüktür.

Sektörün karşılaştığı başlıca sorunlar ve iş gücü ihtiyacı

Perakende sektöründeki şirketlere karşılaştıkları başlıca sorunlar sorulduğunda en önemli iki problemin “kalite standartlarının altında kalmak” ve “pazar payını kaybetmek” olduğu görülmektedir. Bu sorunlardan birincisinin nedenleri arasında emek-yoğun bir yapısı olan perakende sektörünün nitelikli iş gücüne sahip olmaması yer almaktadır. Aynı zamanda şirketlerin azalan rekabet gücünün yeniden kazanılması da verilen işin gerektirdiği özelliklere sahip ve verimliliği yüksek iş gücünün istihdam edilmesiyle mümkündür.

Türkiye’nin geneline bakıldığında ise kalite standartlarının yakalanamaması temel sorun olarak ortaya çıkarken, üretim maliyetlerindeki artış da önemli bir sorun olarak görülmektedir.

Beceri uyumsuzluğunun firma amaçlarına ulaşmaya etkisi

Perakende sektöründeki

firma sayısı

% Türkiye-Perakende hariç sektörlerdeki

firma sayısı

%

Çok fazla engel teşkil ediyor

12 13,79 41 12,39

Fazla engel teşkil ediyor 27 31,03 83 25,08

Az engel teşkil ediyor 42 48,28 191 57,70

Hiç engel teşkil etmiyor 6 6,90 16 4,83

Toplam (uyumsuzluk var diyenler)

87 331

Perakende sektöründeki firmaların karşılaştıkları başlıca sorunlar %

Pazarımızı ve müşterilerimizi diğer firmalara kaptırıyoruz 41,74

Bazı hizmetleri/ürünleri sunamamaya başladık 30,43

Gerekli kalite standartlarının altında kalıyoruz 45,22

Üretim/hizmet ve/veya işletme maliyetlerimiz arttı 37,39

Teknolojik yenilikler getiremiyoruz 13,91

Diğer 8,70

Türkiye-Perakende hariç sektörlerdeki firmaların karşılaştıkları başlıca sorunlar

%

Pazarımızı ve müşterilerimizi diğer firmalara kaptırıyoruz 30,56

Bazı hizmetleri/ürünleri sunamamaya başladık 23,15

Gerekli kalite standartlarının altında kalıyoruz 48,38

Üretim/hizmet ve/veya işletme maliyetlerimiz arttı 46,53

Teknolojik yenilikler getiremiyoruz 12,04

Diğer 6,48

Beceri uyumsuzluğunun en fazla yaşandığı pozisyonlar arasında satış danışmanlığı ön plana çıkmaktadır.

22

Örnek Analiz: Ekonometrik analiz

Olumsuz etkileri yukarıda tartışılan ve perakende sektörünün sürdürülebilir bir büyüme yakalaması için çözülmesi gereken problemlerden biri olan “beceri uyumsuzluğunu” etkileyen faktörler ekonometrik bir model çerçevesinde incelenmiştir.5 Beceri uyumsuzluğunu etkileyen faktörler (açıklayıcı değişkenler) ise sırasıyla “çalışanların işe hakimiyeti”, “hizmet içi eğitim”, “İŞKUR kursuna katılan birinin işe alınması”, “yeni mezun çalıştırma”, “eğitim ve yaş kategorilerindeki çalışan yüzdeleri”, "firma büyüklüğü ve faaliyet gösterilen il" olarak seçilmiştir.

Ekonometrik analiz sonucunda elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

1. Yeni mezun çalıştıran firmalar çalıştırmayanlara oranla “beceri uyumsuzluğu” ile daha fazla karşılaşmaktadır.6 Bu sonuç da, Türkiye’deki eğitim sisteminin özel sektörün ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlenmesi gerektiğini bir kez daha göstermektedir.

2. Benzer bir şekilde stajyer çalıştıran şirketlerin çalıştırmayan şirketlere oranla “beceri uyumsuzluğu” ile karşılaşma olasılıkları (%11,5) daha fazladır.

3. Çalışanların içinde ilköğretim ve altında eğitim düzeyine sahip olanların fazlalığı –beklendiği üzere – beceri uyumsuzluğunu artırmaktadır.

4. İlginç bir bulgu, hizmet içi eğitim değişkeninin modele eklenmesinde elde edilmektedir. Şirketlerin sağladığı hizmet içi eğitimin “beceri uyumsuzluğunu” gidermede etkisiz olduğu görülmektedir. Hizmet içi eğitim veren ve vermeyen şirketler arasında beceri uyumsuzluğu açısından istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamaktadır.

5. Analize dahil edilen açıklayıcı değişkenler arasında uyumsuzluğu azaltan en önemli faktör “yapılan işe hakim olma seviyesi” olarak bulunmaktadır. Elde edilen bulgular, perakende sektöründe “çalışanlarının yalnızca küçük bir bölümünün işe hakim olduğunu” düşünen firmaların “çalışanlarının büyük çoğunluğunun işe tamamıyla hakim olduğunu” düşünen şirketlere göre %73,6 daha fazla olasılıkla uyumsuzlukla karşılaştığını göstermektedir. Bu etki, çalışan sayısının artmasıyla kısmen de olsa azalmaktadır. Bir başka deyişle, işe hakim olma şirket ölçeği küçüldükçe uyumsuzluğa daha fazla neden olmaktadır. Bu sonuçlar da, perakende sektöründeki şirketlerin nitelikli eleman ihtiyacını giderebildikleri sürece, sürdürülebilirlik ve rekabet gücü açısından büyük önem taşıyan “beceri uyumsuzluğu” problemi ile karşılaşmayacaklarını göstermektedir.

5 Raporun odak noktasından kopmamak için ekonometrik modelin detayları ana metinde yer almamaktadır. Açıklanan değişken olan “beceri uyumsuzluğu” 1 ya da 0 değerleri aldığından (beceri uyumsuzluğu var ise 1, yok ise 0), analizde logit model kullanılmıştır. 6 Yeni mezun çalıştıran bir şirketin uyumsuzlukla karşılaşma olasılığı %11,5 daha yüksek ve istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur.

Beceri uyumsuzluğu firmaların hedeflerine ulaşmasına engel teşkil etmektedir.


Perakende deneyimi hakkındaki düşünce

Perakende deneyimi olan tüm öğrenciler

İş deneyiminin neredeyse tümü

perakende sektöründe olanlar

İş deneyiminin büyük kısmı

perakende dışı sektörlerde olanlar

Çok kötü %1,2 %1,4 %0,8

Çoğunlukla kötü %5,0 %5,6 %4,0

Ne iyi ne de kötü %45,0 %48,1 %39,5

Çoğunlukla iyi %37,9 %37,0 %39,5

Çok iyi %10,9 %7,9 %16,1

Öğrenci sayısı 340 216 124

Toplam Erkek Kadın

Tamamen itici %27,9 %22,5 %30,5

Çok az çekici %27,9 %27,9 %27,4

Ne çekici ne de itici %19,7 %21,6 %19,0

Gayet çekici %18,2 %23,4 %15,9

Çok çekici %6,2 %4,5 %7,1

Öğrenci sayısı 340 111 226

Tablo 8: Öğrencilerin perakende sektöründeki deneyimleri hakkındaki düşünceleri

Tablo 9: Mezuniyet sonrası çalışmak için perakende sektörünün çekiciliği

Kaynak: Broadbridge, Maxwell ve Ogden (2007)

Kaynak: Broadbridge, Maxwell ve Ogden (2007)

3.2. Olumsuz Perakende Algısı

Broadbridge vd (2007) Stirling Üniversitesi ve Glasgow Caledonian Üniversitesi’nin iş idaresi bölümlerinde eğitim gören 30 yaş altında ve perakende sektöründe deneyime sahip 340 öğrenciye 2007 yılı ortalarında yapılan anketle öğrencilerin perakende sektöründe istihdam konusundaki algıları incelenmiştir. Tablo 8 ve Tablo 9’da bu çalışmanın iki bulgusu sunulmaktadır.

340 öğrencinin perakende sektöründeki deneyimleri hakkındaki düşünceleri sorulduğunda öğrencilerin %45’i ne iyi ne de kötü yanıtını vermiştir. Kötü bir deneyim olduğunu belirtenler %6,2 gibi küçük bir kısımdır. Ancak, çarpıcı olan bulgu, perakende sektöründe daha çok zaman geçiren öğrencilerin deneyimleri konusundaki düşüncelerinin diğer sektörlerde daha çok zaman geçiren öğrencilere kıyasla kötü olmasıdır. Genellikle yarı zamanlı çalışma olanağı sunduğu için öğrenciler perakende ve hizmetler (bar, restoran, otel, çağrı merkezi) sektörlerinde deneyim kazanmaktadır. Hem perakende hem de diğer hizmetler sektörlerinde çalışma şansı bulan öğrenciler sektörler arasında kıyaslama yapabildiğinden bu kategorideki öğrencilerin %55,6’sı perakende deneyimlerinin iyi olduğunu beyan etmiştir. Diğer taraftan hemen hemen tüm deneyimleri perakende sektöründe olan öğrencilerin %44,9’u deneyimlerinin iyi olduğunu belirtmiştir. Çok iyi bir deneyim yaşadığı yanıtını veren öğrenciler ise hemen hemen tüm deneyimi perakendede olanların %7,9’u iken birden fazla sektörde deneyim sahibi olanların %16,1’idir. Öğrenciler perakende sektöründe daha fazla zaman geçirdikçe ve başka sektörlerle kıyaslama yapamıyorlarsa sektördeki deneyimlerinden duydukları memnuniyetsizlik artmaktadır (Tablo 8).

24

Aynı öğrencilere “mezuniyet sonrasında çalışmaya başlamak için perakende sektörü sizce ne kadar çekici” diye sorulduğunda öğrencilerin %55,8’i sektörün çekici olmadığı, %19,7’si ne çekici ne de itici olduğu, %24,4’ü ise çekici olduğu cevabını vermiştir. Erkek öğrencilerin %50,4’ü sektörün çalışmak için çekici olmadığını belirtirken, kadın öğrencilerin %57,9’u çekici değil cevabını vermiştir. Kadınların özel yaşamlarına daha çok zaman ayırmak istemeleri ve perakende sektöründeki uzun mesai süreleri nedenleriyle sektörün kadınlar için daha az cazip olabileceği düşünülebilir. Ancak Broadbridge vd (2007)’da yapılan ki-kare testi perakende sektörü algısı konusunda kadın-erkek arasında anlamlı bir istatistiki farklılık olmadığını göstermiştir.

Hart vd (2007) İngiltere’nin beş farklı bölgesindeki 121 perakendeci ile yüz yüze veya telefonla görüşme ve odak grup toplantısı yoluyla perakende sektöründeki beceri açığına yönelik nitel analiz yapmıştır. Görüşülen tüm perakendeciler sektörlerinin mevcut ve olası çalışanlar için çekici bir kariyer yolu olarak algılanmadığını belirtmiştir. Bu bulgu Broadbridge (2003), Cummins ve Preston (1997) ve Swinyard vd (1991)’de de yer almaktadır. Bulgulara göre İngiltere'de görüşülmüş olan perakendeciler, olası adayların perakende sektöründe çalışmayı kölelik olarak algıladığını, sektörde çalışmanın aşağılayıcı bulunduğunu belirtmiştir. Bu nedenle perakende sektörü uzun vadeli kariyer seçimi olarak değil de “son şans”, “ikinci opsiyon” ya da “daha iyi bir iş bulana kadar sıçrama tahtası” olarak düşünülmektedir. Sektöre yönelik diğer olumsuz algılar, algılanan çalışma koşullarından kaynaklanmaktadır. Perakendeciler bu durumu “yedi gün iş”, “sıkıcı”, “uzun saatler”, “düşük ücret”, “hiç durmayan talepler” gibi sözlerle ifade etmiştir. Diğer taraftan perakendeciler, sektöre girdikten sonra algının değiştiğini ve sektörün karakteristiklerine uygun çalışanların işlerinden tatmin olduğunu belirtmiştir. Özellikle “hiçbir gün ötekine benzemiyor”, “eğer insancıl biriyseniz çalışabileceğiniz en iyi iş” gibi cümleler sektörün pozitif taraflarını ifade etmek için kullanılmıştır. Sektör temsilcileri, sektöre yönelik olumsuz algının ortadan kalkması için kariyer konusunda daha çok bilgiye ihtiyaç olduğunu belirtmiştir. Perakende sektöründeki kariyer olanakları konusundaki bilgi yetersizliği sektörün çekiciliğini azaltmaktadır. DTI Foresight 2001 tarihli raporuna göre gençlerin %65’inden fazlası perakende sektöründe satış pozisyonlarının ötesinde kariyer alternatifi olmadığını düşünmekte ve perakende sektörüne yönelik iyi kariyer yönlendirmesine erişememektedir.

Mokhlis (2014) Malezya’da pazarlama bölümünde okuyan 271 lisans öğrencisine yaptığı anketle yıllardır dile getirilen perakende sektörüne yönelik olumsuz algının hala devam ettiğini vurgulamıştır. Öğrencilerin yalnızca %35,4’ü “perakende sektöründe kariyer yapmak ister misiniz?” sorusuna "evet" cevabını vermiştir. Bu oran Malezya’daki olumsuz algının varlığını vurgular niteliktedir. Organize perakendenin oldukça gelişmiş olduğu İngiltere gibi gelişmiş ülkelerde bile perakende sektörünün olumsuz algılanması, Türkiye için de benzer durumun söz konusu olduğunun bir göstergesidir.

Malezya hakkında yapılan çalışma, bu olumsuz algının değiştirilmesinde eğitmenlere ve sektör temsilcilerine düşen rolleri de tartışmıştır. Eğitmenlerin öğrencilerin kariyer seçimlerinde yönlendirici rol üstlenebileceğini ve bu nedenle sektörün iyi yanlarını ve sektördeki farklı kariyer olanaklarını öğrencilerine anlatmaları gerektiğini belirtmiştir. Diğer taraftan sektör temsilcilerinin öğrenci kulüpleri ile temas halinde olarak üniversitelerde tanıtıcı faaliyetlerde bulunması gerektiği de çalışmadaki öneriler arasında yer almaktadır.

Literatürdeki mevcut çalışmalar üniversite öğrencilerine yönelik olsa da, öğrencilerin kariyer seçimlerinde sosyal çevre faktörünün de etkisi olduğu düşünüldüğünden perakende algısının toplumsal olarak iyileştirilmesi gerekmektedir. Tüketicilerin mağazalarda temas kurduğu çalışanlar satış danışmanları olduğundan, perakende sektöründeki tek istihdam yolunun satış danışmanlığı olduğu algısı oluşmaktadır. Bu sorunun aşılmasında eğitmenler ve sektör kadar devlete de görev düşmektedir. Geleneksel ve sosyal medya araçları kullanılarak olumlu bir perakende algısının tesis edilmesinde özel sektör-kamu işbirliği daha başarılı bir netice sağlayacaktır.

Uluslararası büyüme, büyük veri, hızlı moda ve yeni teknolojiler hem sektörü en çok etkileyecek hem de en çok yetkinlik gereksinimine yol açacak trendlerdir.


Gıda dışı ve organize perakende sektörlerindeki büyüme beklentileri perakende sektöründe niceliksel olarak istihdam ihtiyacına yol açarken aynı zamanda sektördeki firmaların sürdürülebilirliği ve yurt dışı pazarlarda rekabetçiliği açısından iş gücünün niteliksel olarak da geliştirilmesi önem taşıyacaktır. Önümüzdeki dönemde özellikle uluslararası büyüme, büyük veri, hızlı moda ve yeni teknolojiler gibi trendler hem sektörü en çok etkileyecek hem de en çok yetkinlik gereksinimine yol açacak ana gelişmeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer yandan, mağaza çalışanları ve merkezdeki mağazacılık ve franchise yönetimi süreçlerinde görev alan çalışanlar istihdam ve yetkinlik açığının en yüksek olduğu alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır ve bununla uyumlu bir eğitim altyapısını gerektirmektedir.

Türkiye perakende sektörü gelişimi ve beklentiler

Türkiye’de faaliyet gösteren pek çok perakende şirketi, üretim şirketi olarak operasyonlarına başlamış ve üretim becerilerini kısa sürede oldukça iyi kalite standartlarına ulaştırarak pek çok global dünya markasına hizmet verebilir duruma ulaşmışlardır.

Üretim becerilerinin yerleşmesi ile firmalar bir dönüşüm sürecine girmiş ve üretim ve toptan ağırlıklı satış yöntemininden tüketici gözünde kendi markalarını yaratan, marka konumlandırmaları doğrultusunda perakendecilik konseptlerini geliştirip uygulamaya odaklanılan yeni bir döneme geçmişlerdir. Üretimden farklı olan mağazalaşma ve markalaşma süreci, tüketiciyi merkeze alan, tüketiciyi daha iyi tanımayı gerektiren, kendi marka kimliğini ortaya koyan, kendi tasarımını yapan ve tüketiciyle temasa geçilen tüm noktalarda standart bir müşteri deneyimi sunan yeni yetkinlikleri beraberinde gerektirmektedir. Bununla birlikte, Türkiye perakende sektörüne baktığımızda çeşitli trendlerin önümüzdeki dönemde sektörü etkilemesi beklenmektedir. Bu trendlere karşı firmaların hazırlıklı olabilmeleri için hem merkezde hem mağaza çalışanları açısından gerekli yetkinliklerin geliştirilmesi oldukça önemli olacaktır.

Önümüzdeki dönemde sektörü etkilemesi beklenen bu trendler sektör oyuncularını etkileme düzeyleri ve insan kaynağına etki düzeyleri açısından değerlendirilmiştir. Uluslararası büyüme, büyük veri, hızlı moda ve yeni teknolojiler, hem önümüzdeki dönemde sektörü en fazla derecede etkileyecek olmaları hem de en çok geliştirilmesi gereken yeni yetkinliklere yol açmaları açısından trendler arasında ön plana çıkmaktadır.

Perakende sektöründeki trendler ve etkileri

Farkllaşmak için markalaşma ve pazarlamaya yatrmlar sürecek

Büyüme uluslararas pazarlardan gelecek

Hzl moda tüm süreçleri dönüştürüyor

Artan maliyetler ve hzl moda ile etkin tedarik zinciri yönetiminin önemi artacak

“Büyük veri”ye yatrm devam ederek veriye dayal karar verme yaygnlaşacak

Mobil ve online satşlarn yaygnlaşmas kanallar aras snrlar kaldracak

Teknolojik gelişimler müşteri deneyimini kökten değiştirecek

3D printing tüm tedarik zincirini dönüştürecek ve tüketiciye daha özelleştirilmiş ürünler sunulabilecek

Tüketicilerin artan çevresel duyarllğ satn alma süreçlerini etkileyecek

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Trendin sektördeki insan kaynağna etki düzeyi

Tren

din

sekt

ör o

yunc

ularn e

tkile

me

düze

yi

Düşük Yüksek

Düş

ükYü

ksek

Markalaşma

Hzl Moda

Etkin Tedarik Zinciri

Büyük Veri

Mobil ve Online

Yeni Teknolojiler

3D Printing

Etik Satn Alma

Uluslararas Büyüme

Şekil 5: Trendlerin Etki Düzeyi

Kaynak: Deloitte Analizi ve Değerlendirmesi

4

26

Farklılaşmak için markalaşma ve pazarlamaya yatırımlar sürecek

Türkiye’de uzun seneler uluslararası markalara fason üretim yapan firmalar, marka ve pazarlama alanlarına yatırım yaparak kendi markalarını yaratmaya başlamıştır. Yurt içinde belirli bir bilinirliğe sahip olduktan sonra da yurt dışı pazarlara açılmaktadırlar. Yurt dışı pazarlarda kendilerini tanımayan tüketiciler karşısında global markalarla rekabet içindedirler. Özellikle ürünü çoğu kez markanın sattırdığı bir sektör olarak hazır giyimde marka yönetimi ve uluslararası pazarlama yetkinlikleri oldukça önem kazanmaktadır.

Perakende merkez çalışanlarına etkileri:

•Ürün ve üretim odaklı değil müşteri odaklı bakabilen, marka yaratma ve yönetme tecrübesine sahip, reklam ve iletişim kanalları ve kullanımı konusunda deneyimli pazarlama ve marka sorumlularına ihtiyaç duyulmaktadır.

• Dijital kanalların, sosyal medyanın kullanımının artmasıyla geleneksel pazarlama yöntemleri yerine dijital pazarlama ve sosyal medyanın reklam ve tanıtım amaçlı kullanımı giderek artacaktır.

Büyüme uluslararası pazarlardan gelecek

Perakendeciler için kendi pazarları dışında özellikle gelişmekte olan ülkeler iyi bir büyüme fırsatı sunmaktadır. Bununla birlikte pek çok şirket yeterli ölçüde araştırma yapmadan giriş yaptığı pazarlarda başarısız olarak operasyonlarını sonlandırarak pazardan çıkmak zorunda kalabilmektedir.


•Büyüme ile ilgili kararlarda doğru adımların atılabilmesi için uluslararası pazarlar hakkında araştırmalar yapılması ve pazara giriş stratejilerinin bu doğrultuda kurgulanması başarı açısından önem taşımaktadır. Bu da, pazar araştırmaları yapabilen, verilere dayalı karar alabilen, yabancı dil bilen, uluslararası bir iş gücünü yönetebilecek insan kaynağına duyulan ihtiyacı artıracaktır.

Hızlı moda tüm süreçleri dönüştürüyor

Tüketicilerin sürekli yeni ürünler beklemesi ve hızlı modanın hayatımıza girmesi ile ürün tasarımından planlama, satın alma ve tedarik zincirine pek çok sürecin gözden geçirilmesi ve bu bakış açısıyla tasarlanması gerekmektedir.


• Sezon sayısının geleneksel iki sezondan çoklu sezona geçmesi ile tüm moda döngüsü kısalmakta bu da ürün tasarımı, satın alma, planlama, lojistik süreçlerinin daha hızlı ve etkin yapılmasını gerektirmektedir. Hızlı modaya uygun ürün yönetimi yetkinliklerinin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

• Mağaza içi görsel sunum ve alan planlama süreçleri de bu doğrultuda çoklu sezon yapısının gerektirdiklerine göre yapılanacaktır.

• Hızlı moda ile birlikte ürünlerin ilk fiyattan satışlarının ve ürünlerin sell-through performansının artırılması için ilk fiyatlarının belirlenmesinde ve indirim sürecinde hangi ürüne, ne zaman, ne derinlikte ve ne kadar süre ile indirim verilmesine ilişkin kararlar alırken analitik yetkinliklerin geliştirilmesi gerekmektedir.

Mağaza çalışanlarına etkileri:

•Sezon sayısının artması ile ürün çeşidi artarken mağaza çalışanlarının ürünleri yeterli seviyede tanımaları için gerekli süre daralmaktadır. Daha geniş bir ürün yelpazesine hakim olabilecek daha yetkin çalışanlara ve mağaza içi tüm organizasyonu yönetecek mağaza müdürlerine ihtiyaç duyulacaktır.

Artan maliyetler ve hızlı moda ile etkin tedarik zinciri yönetiminin önemi artacak

Hazır giyim üretiminde düşük maliyetli ülkeler, zaman içinde bu ülkelerde belirli bir uzmanlığın gelişmesi ile eskisi gibi maliyet açısından rekabetçi olamamaktadır. Bu da aslında sürekli yeni pazarlarda maliyet açısından daha rekabetçi ve kalite beklentileriyle uyumlu yeni tedarikçilerin bulunması ihtiyacına yol açmaktadır. Üretim maliyetlerinin yanı sıra bir yandan hızlı modanın da hayata girmesi ile tedarik zinciri süreçlerinin, ürün ve tedarik tiplerini ayrıştırarak hız ve maliyet açısından maksimum faydayı sağlayacak şekilde yapılandırılması giderek önem kazanmaktadır.


•Stratejik satın alma becerileri önem kazanacaktır. Ürünlerin niteliklerine göre kategorize edilmesi (ör: basic ürünler, high-fashion ürünler, sezon içi çıkarılan flash ürünler) ve kategoriler doğrultusunda satın alınacak lokasyonların ve tedarikçilerin belirlenmesi ve satın alma planlarının yapılandırılması kritiktir. Stratejik satın alma yapabilecek yetkinliğe sahip, yabancı dil bilgisi güçlü ve global vizyona sahip satın almacılara


ihtiyaç artacaktır.

•Farklı ürünlerde farklı ülkelerden tedarik ihtiyacı ortaya çıktıkça, lojistik ve dağıtım maliyetlerinin optimum seviyeye getirilebilmesi için alternatif dağıtım çözümlerinin geliştirilmesi, dağıtım ağının düzenli gözden geçirilerek gelişim fırsatlarının sürekli tespit edilmesi maliyet yönetimi açısından önem kazanacaktır.

•Tüm ürünlerin tedarik zinciri boyunca görünürlüğünü artıran ve daha etkin stok yönetimini mümkün kılan RFID uygulamalarının yaygınlaşması bu teknolojileri uygulayabilecek yetkinlikleri gerektirecektir.


• Sadece merkezde değil mağaza çalışanlarının da stok yönetimine katkıda bulunmaları, stokları takip etmeleri, stoksuz kalmamak ve süreçlerin geliştirilmesi için gerekli bakış açısına sahip olup geri bildirimde bulunmaları önem taşımaktadır.

“Büyük veri”ye yatırım devam ederek veriye dayalı karar verme yaygınlaşacak

Bilgiyi elde etme ve depolama maliyetlerinin düşmesi ile firmalar tüketici verilerinin daha fazla toplanmasını mümkün kılan sistemlere daha fazla yatırım yapmaktadır.

Veriye erişim ve bu verinin analitik yetkinlikler ile analiz edilerek karar süreçlerini desteklemesi, ileriye yönelik tahminler yapılabilmesine, mağaza alan planlamasından tüketici iletişimine, kampanyalardan ürün geliştirmeye pek çok alanda perakendecilerin iş yapış şekillerini değiştirecektir.


•Talep ve stok verilerinin incelenmesi ile tedarik planlama, envanter yönetimine ilişkin kararlar daha çok veriye dayalı olarak verilebilecek ve yok satmanın önüne geçilirken doğru ürünün doğru zamanda rafta olması sağlanabilecektir.

•Tüketicilerin geçmiş talep verilerinin analizlerinin yapılması yeni ürün geliştirme, tasarım ve planlama süreçlerine ışık tutmaktadır.

•Mağazalar bazında tüketici verilerinin ve karakteristiklerinin analiz edilmesi ile doğru ürünlerin doğru miktarlarda doğru mağazalara alokasyonu mümkün kılınmaktadır.

• Kişi bazında tüketici verilerinin analizi kişiye özel mesaj,

ürün önerileri, kampanya/promosyon fırsatlarının sunulmasına yardımcı olmaktadır.

•Chief Data Officer gibi yeni pozisyonların oluşması beklenmektedir.


•Mağazaişgücü,trafikverilerinegöredahaanalitikyöntemlerle iş gücü planlaması yapılabilecektir.

Mobil ve online satışların yaygınlaşması kanallar arası sınırları kaldıracak

Internet ve mobil telefon penetrasyonunun artmasıyla e-ticaret, mobil ticaret ve mobil etkili alışverişin perakende satışları içindeki payı hızla yükselmektedir. Deloitte’un TÜBİSAD için hazırladığı Türkiye’de E-Ticaret raporuna göre, 2013 yılı için toplam e-ticaret büyüklüğü yaklaşık 14 milyar TL’ye ulaşmıştır. Bunun ise yaklaşık 7,3 milyar TL’lik kısmı ise e-perakendeden gelmektedir. Buna paralel olarak artan akıllı telefon kullanımı ile birlikte 2012’de mobil perakende (m-perakende) pazarının ise yaklaşık 300 milyon TL’lik bir büyüklüğe ulaştığı, akıllı telefonların perakende satışlarına etkisinin ise 1,7 milyar TL olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Böylece mobil etki, 300 milyon TL olarak öngörülen 2012 mobil perakende satışlarının yaklaşık 6 katı kadar gerçekleşmiştir. Mevcut durumda Türkiye nüfusunun sadece %15’inin akıllı telefonu bulunurken bu oranın 2017’ye kadar hızlı bir şekilde artarak %40’lara ulaşması beklenmektedir. Bu da mobil ve online satışların giderek daha fazla yaygınlaşması anlamına gelirken perakendeciler için de göz ardı edilemeyecek birer alternatif satış kanalı konumuna geleceklerini ortaya koymaktadır.

Sadece fiziksel mağazası olan perakendecilerin birçoğu mağaza satışlarını sanal mağazacılıkla da desteklerken bunun tam tersi de söz konusudur. Yalnızca internet üzerinden faaliyet gösteren markalar sanal satışlarını desteklemek üzere belirli noktalarda fiziksel mağazalar açabilmektedir. Tüketiciler sanal mağazada gördükleri bir ürünü fiziksel olarak gidip mağazalardan alabildikleri gibi mağazalarda ürünleri denedikten sonra internetten en uygun fiyat arayışına da girebilmektedir.

Bu sebeple, müşteri hangi kanalı tercih ederse etsin tüketicilerin 360 derece bilgisini biriktirmek ve bu bilgileri analiz ederek müşterilere özelleştirilmiş bir deneyim sunabilmek müşterileri mağazalarda ya da sanal ortamda alışverişe teşvik etmek için kritik hale gelmektedir.

28

Yine tüm kanalların birbirleriyle entegre bir şekilde yönetilmesi marka tutarlılığının sağlanması açısından kritik önem taşımaktadır.


•Müşteriye özel mesajlar ve bilgilendirmeler ile tüm kanallarda tüketiciyle birebir iletişim kurabilmek için kapsamlı bir şekilde verilerinin depolanmasına yönelik bilgi teknolojileri altyapısı ve yetkinliklerin geliştirilmesi ihtiyacı oluşmaktadır.

•Bu verileri kullanarak müşterilerle doğru zamanda doğru mesaj, kampanya vb. ile temasa geçilmesini sağlayacak analitik ve güçlü pazarlama yetkinlikleri önem kazanmaktadır.

•Farklı kanalların birbirlerine etkisini ve katkılarını gözlemleyerek tek bir müşteri deneyimi yaratılması kritikleşmektedir.

•Mağaza ağının e-ticaretin yaygınlaşması ile birlikte optimize edilmesi ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.

•Tedarik zinciri ağının çok kanallı yapının ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde yapılandırılması, bazı fiziksel mağazaların küçük birer dağıtım merkezi olarak tasarlanması, sanal ortamda alınan ürünün mağazada teslim alınabilmesine yönelik sistem ve yapıların geliştirilmesi gerekecektir.

•Mevcut web sitelerinin mobil uyumlu bir şekilde tasarlanması ihtiyacı oluşmaktadır.

•Mobil ve internet üzerinden alışverişin yaygınlaşması ile siber güvenlik ve mahremiyete yönelik uygulamalar önem kazanacaktır.


•Müşteriye hizmet sunarken markanın tüm kanallarda sunduğu ürün gamı ve fiyatlandırma yapısı hakkında bilgi sahibi olunması kritik olacaktır.

Teknolojik gelişimler müşteri deneyimini kökten değiştirecek

E-ticaret ve mobil ticaretin artmasıyla fiziksel mağazalara tüketicileri çekmek her geçen gün daha zor hale gelecektir. Perakendeciler için tüketicileri mağazalara çekecek ilgi çekici bir müşteri deneyimi yaratılması giderek daha da önem kazanacaktır.

Mağaza içi yüz tanıma, heat map tracker, augmented reality, iBeacon/ Geofencing gibi çeşitli teknolojilerin kullanımı ile mağaza deneyimi çok daha çekici hale getirilecektir:

•Yüz tanıma teknolojileri ile mağaza çalışanları tüketicilerin kimliğini tespit ederek geçmiş alışveriş verilerine ulaşabilecek ve satın alma kararlarında daha etkin yardımcı olabileceklerdir.

•Mağazalarda yer alan özel kameralarla mağaza içi tüketicinin dolaşım haritası çıkarılabilecek ve tercihlerinin anlaşılmasına ışık tutacaktır. Bu da perakendecilerin mağaza yerleşim planlarını veriye dayalı bir şekilde yapılandırmalarını sağlayacaktır. San Francisco merkezli moda markası Betabrand ve New York Chelsea’de bulunan Story konsept mağazasında daha etkin alan yerleşimi yapmaya fırsat veren heatmap tracker uygulaması kullanılmıştır.7

•Hareketi tanıyan kameralar ve ekranların kullanımı ile perakendeciler sanal bir soyunma kabini yapabilmekte ve tüketicilerin gerçekten fiziksel olarak üstlerini değiştirmeden kıyafetleri denemeleri mümkün olabilmektedir.

•iBeacon/ Geo-fencing teknolojisi ile tüketicilerin mobil cihazları tespit edilebilecek, belirli bir anda mağaza içindeki müşteri sayısı ve kimler oldukları görülebilecek ve tüketiciler de bulundukları lokasyona uygun reklamlar, promosyon ve kampanyalar alabileceklerdir. Örneğin, Kuzey Amerika’da faaliyet gösteren HBC Department Group’un Lord & Taylor katlı mağazalarında uygulamaya alınan iBeacon uygulaması ile tüketiciler bulundukları lokasyona göre odaklı mesajlar alabilmektedir.

Bu teknolojilerin yanı sıra ödeme sistemleri de gelişmeye devam etmektedir:

•Mobil, biometrik ve NFC (near field communications) gibi çözümlerin yaygınlaşması ile ödeme süreçleri daha güvenli, daha verimli ve hızlı hale gelecektir.

• Süpermarketlerde yavaş yavaş yerini alan self check-out kasaları ve teknolojisi diğer alt perakende sektörlerinde de yaygınlaşacaktır.

• RFID’nin kullanılması ile ürünler hakkında tüm bilgilere (kullanım talimatları, elektronik cihazlar için bakım/tamirat bilgileri, geri dönüşüm bilgileri vb.) hızla ulaşılabilecektir.

7 http://www.businessinsider.com/how-retailers-track-shoppers-in-heat-maps-2014-1


Perakende merkez çalışanlara etkileri:

•Bu yenilikleri hayata geçirebilecek teknoloji altyapısı ve bilgi teknolojileri ve yazılım yetkinliklerine duyulan ihtiyaç artacaktır.

•Bu teknolojiler ile toplanan veriyi analiz ederek tüketicinin bulunduğu lokasyona uygun odaklı özelleştirilmiş kampanya, mesaj vb. geliştirebilecek ve mağaza alan planlaması yapabilecek analitik yetkinlikler önem taşıyacaktır.


•Artan teknoloji kullanımı mağaza içi tabletler ile stok kontrolü yapabilme, ödemeleri kasaya gitmeden alabilme, ürün tanıtımı yapabilme, ürün bilgisi sunabilme mümkün olacaktır.

• Mağaza çalışanlarının sadece bilgi sağlayıcı olmanın ötesine geçerek ellerindeki teknoloji ve veriyi kullanarak müşteri deneyimini zenginleştiren, müşterinin katılımını sağlayan, özelleştirilmiş tavsiyelerde bulunan uzmanlara dönüşmesi ihtiyacı ortaya çıkacaktır.

3D printing tüm tedarik zincirini dönüştürecek ve tüketiciye daha özelleştirilmiş ürünler sunulabilecek

3D printing teknolojisinin gelişmesi ve yaygınlaşması ile perakendeciler bitmiş ürün envanterlerini azaltabilecek ve bu teknoloji ile tüketicilere özel ürünlerin sunulması daha fazla mümkün olabilecektir. Avustralya’lı bir start-up şirketi olan ve online faaliyet gösteren Shoes of Prey markası tüketicilere kendi ayakkabılarını tasarlama imkânı sunarken mevcut durumda 3D printing konusunda da çalışmalar yürütmektedir. 3D printing için (mevcut durumda ağırlıklı plastik ve metal malzemeler olmak üzere) kullanılan malzemelerin gelişmesiyle farklı ürünlere yaygınlaşması da mümkün olacaktır.


•Bitmiş ürün envanterinin azaltılması tüm tedarik zincirinin dönüşmesi anlamına gelecek ve sipariş üzerine üretim mümkün olabilecektir. Bu anlamda satın alma, ürün planlama yetkinliklerinin 3D printing’in etkisini de dikkate alarak geliştirilmesi ihtiyacı oluşacaktır.

•Ürün geliştirme ve prototip üretimi çok daha hızlı bir şekilde yapılabilecek ve yeni ürünlerin lansmanı için gereken süreler düşürülebilecektir. Bu da bu alandaki teknik bilgi ve yetkinliklerin geliştirilmesini gerektirecektir.


•Tüketici bilgilerinin depolanması ile tüketici siparişine göre, tüketiciye uygun ölçülerde ve de kişiselleştirilmiş üretim yapılabilecektir. Bu anlamda üretimin bir kısmının perakende satış noktasına kayması satış danışmanlarının tüketici ihtiyaçlarını daha doğru bir şekilde anlamalarına yönelik yeni yetkinlikleri gerektirecektir.

Tüketicilerin artan çevresel duyarlılığı satın alma süreçlerini etkileyecek ve etik tedarik önem kazanacak

Tüketicilerin satın aldıkları ve kullandıkları ürünler konusunda farkındalıkları bilgiye erişimin yaygınlaşması ile hızla artmaktadır. Bu farkındalık seviyesi arttıkça tüketiciler ürünlerin hangi koşullarda kimler tarafından üretildiği, üretim sırasında çevreye zarar verilip verilmediği, kullanılan girdilerin sağlık açısından uygun olup olmadığına ilişkin bilgileri talep edebilecek ve marka tercihlerini buna göre yapabileceklerdir.

Perakende merkez çalışanlara etkileri:

•Tedarik zinciri ve satın alma birimlerinin etik tedarik konusundaki teknik bilgilerinin ve becerilerinin artması gerekecektir.

• Pazarlama ve iletişim birimlerinin şirketin etik satın alma konularına hassasiyet gösterdiği ve tüketicilerin endişe duydukları konulara ilişkin iletişim ve medya kanalları aracılığıyla bilgilendirme çalışmaları yapması önem kazanacaktır.


• Mağaza çalışanlarının markanın satın alma prensipleri konusunda daha fazla bilgi sahibi olması, tüketicilerin bu konudaki duyarlılıklarını daha iyi tespit etmeleri ve bu doğrultuda ürünler hakkında bilgilendirme yapabilmeleri önem kazanacaktır.

30

Perakendecilik, üretim ve tedarikçilerle tüketici arasında tüketiciye temas eden mağaza operasyonlarının yanı sıra merkezdeki fonksiyonlar olan planlama, ürün tasarımı ve geliştirme, satın alma, lojistik ve depo, kanal yönetimi ve pazarlama ana süreç gruplarından oluşmaktadır. Bu ana süreç grupları sektör dinamiklerinden oldukça etkilenmekte ve sektöre özgü tecrübe ve yetkinlikleri zorunlu kılmaktadır.

Bu ana süreç gruplarını destekleyen insan kaynakları, finans, bilgi teknolojileri, ana veri yönetimi, stratejik planlama ve performans yönetimi gibi fonksiyonlar ise sektöre özgü know-how gerektirmekle birlikte diğer sektörlerdeki tecrübelerden faydalanılabilecek ve yetkinliklerin transfer edilebileceği alanlardır. Bu çalışma kapsamında ilk gruptaki fonksiyonların perakende sektörüne özgü yetkinlikler gerektirmeleri itibariyle özellikle bu süreçlerdeki yetkinlik gereksinimlerine odaklanılmıştır. Ayrıca, pozisyon bazında duyulan yetkinlik açığı gereksinimleri değerlendirilmiştir.

Özellikle perakende sektörünü en çok etkilemesi beklenen uluslararası büyüme, büyük veri, hızlı moda ve yeni teknolojiler gibi trendler de dikkate alındığında merkezdeki çalışanlar için uluslararası vizyon ve yönetim yetkinlikleri, pazar araştırmaları yapabilme, marka yönetimi yetkinlikleri, analitik yetkinlikler, veri madenciliği ve veriye dayalı karar verme, teknolojiye hakimiyet, online – mobil ve sosyal medya kullanımı, ticari odaklı estetik bakış açısı, yabancı dil bilgisi öne çıkacaktır. Mağaza çalışanları içinse müşteri odaklılık, iletişim, yeni teknolojilere hakimiyet ve yabancı dil bilgisi önem taşıyacak ve bu yetkinliklerin geliştirilmesini destekleyen müfredatlara ihtiyaç duyulacaktır.

Perakende sektöründe yetkinlik gereksinimi

Yetkinlik gereksinimlerine ek olarak, aynı zamanda yapılan istihdam projeksiyonlarıyla da bu süreçleri yürüten pozisyonlar için ihtiyaç duyulacak yeni istihdam gereksinimleri de tespit edilmiştir.

Yapılan değerlendirmeler doğrultusunda, perakende sektörü için kritik tüm pozisyonlar istihdam açığı ve yetkinlik açığı açısından değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme doğrultusunda mağaza içi operasyonlar (mağaza müdürü, satış danışmanı, kasiyer) ile mağazacılık ve franchise yönetimi (satış direktörü, satış bölge müdürü, kiralama müdürü/uzmanı, mimari müdür/mimar, görsel tasarım uzmanı) süreçleri ile ilgili pozisyonlar en yüksek istihdam açığı bulunan pozisyonlar olarak ön plana çıkmaktadır. Yetkinlik açığı perspektifinden bakıldığında ise, en çok yetkinlik açığı teknik birimlerden ürün planlama, ürün tasarımı ve geliştirme, satın alma ile destek birimlerden bilgi teknolojileri alanlarında öne çıkmaktadır.

Bu anlamda, mağaza içi operasyonlar için gerekli insan kaynağını yetiştirecek meslek liseleri ve meslek yüksekokulları ile perakende yönetimi alanındaki iş gücünü yetiştirecek lisans programlarının hayata geçirilmesi kritik önem taşımaktadır.

Perakende Sektörü Değer Zinciri

© 2014. For information, contact Deloitte Turkey, Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited 1

Sektöre özelDiğer sektörlerden transfer edilerek geliştirilebilecek süreçler

Kapsam dş

Sezon Öncesi

Planlama

Ürün Tasarm & Geliş-

tirme

Satn Alma

Alokasyonİkmal,

Transfer-ler, Perf. Yönetimi

Lojistik ve Depo


Mağaza içi Operas-yonlar Tü

ketic

i

Pazarlama

Bilgi Teknolojileri İnsan Kaynaklar Finans Ana Veri YönetimiEntegre Performans Yön.

Üretim / Tedarikçiler

Kanal Yönetimi

Şekil 6: Perakende Sektörü Değer Zinciri

5

Mağaza çalışanlarıyla merkezdeki mağazacılık ve franchise yönetimi süreçleri, istihdam açığının en yüksek olduğu alanlardır.


Pozisyon Mevcut İstihdam

(2013)

Öngörülen İstihdam

(2023)

Yeni Net İstihdam Gereksinimi

(2014-23)

Merkez 127.790 221.000 93.209

Planlama ve alokasyon 9.723 16.815 7.092

Satın alma 8.334 14.413 6.079

Ürün tasarımı ve ürün geliştirme

8.334 14.413 6.079

Mağazacılık ve franchise yönetimi

37.504 64.859 27.355

Pazarlama 13.890 24.022 10.131

İnsan kaynakları 11.112 19.217 8.105

Bilgi teknolojileri 11.112 19.217 8.105

Mali işler 22.225 38.435 16.210

Depo ve lojistik 5.556 9.609 4.053

Mağaza

Mağaza içi operasyonlar 787.124 1.361.237 574.113

Tablo 10: Pozisyon bazında yeni istihdam gereksinimi


Yetkinlik Açğ

İstih

dam

Açğ

Düşük Yüksek

Düş

ükYü

ksek

Bilgi Teknolojileriİnsan Kaynaklar

Pazarlama


Ürün Tasarm ve Geliştirme

Ürün Planlama

Depo ve Lojistik

Mağaza içi Operasyonlar

Finans ve Muhasebe

Satn Alma

Şekil 7: İstihdam açığı ve yetkinlik gereksinimine göre pozisyonlar

Kaynak: Deloitte Analizi ve Değerlendirmesi

Merkezde •uluslararasıyönetim, •pazararaştırma, •markayönetimi, •analitik, •teknolojiyehakimiyet, •sosyalmedyakullanımı, •ticariodaklıestetik bakış açısı, •yabancıdilbilgisi yetkinliklerinin geliştirilmesine... ...mağazalarda ise •müşteriodaklılık, •iletişim, •yeniteknolojilere hakimiyet, •yabancıdilbilgisi yetkinliklerinin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

32

Planlama ve Alokasyon

Ürün ve tüketici bilgisi doğrultusunda talebin öngörülmesi, satış ve karı maksimum seviyeye getirecek şekilde kanallara göre assortment (ürün çeşitlilik ve derinlik) planlarının yapılması, hedef fiyat seviyelerinin belirlenmesi, sezon içinde stok ve talep durumuna göre promosyon/kampanya ve indirim zaman ve oranlarının planlanarak satışların hızlandırılmasının sağlanmasından sorumludur.

Mevcut İstihdam (2013) 9.723

Öngörülen İstihdam (2023) 16.815

Yeni Net İstihdam Gereksinimi (2014-23) 7.092

Pozisyon Planlama Müdürü Planlama Sorumlusu/Uzmanı Allocator

Dahil Olduğu Süreçler Sezon Öncesi Planlama: Stratejik ve Finansal Planlama; Ürün Finansal Planlama; Kanal/Mağaza Planlama; Koleksiyon Planlama; Assortment (Ürün Çeşitlilik ve Derinlik) Planlama; İlk Tahsisat(Allocation) ve Satın Alma Planları; Mağaza Yerleşimi ve Kapasite Planlama; Mağaza Kümeleme

Sezon İçi Planlama: Tahsisat (Allocation); İkmal (Replenishment); Mağazalar Arası Transferler; OTB ve RPT Yönetimi; Ürün Performans Yönetimi; İndirim ve Promosyon Yönetimi

Talep Tahmin: Uzun Vadeli Talep Tahmin; Kısa Vadeli Talep Tahmin

Alt Perakende Sektörleri Tüm alt sektörler

Görev ve Sorumluluklar •Kurumsal stratejiler ve hedefler doğrultusunda ürün ve mağaza planlarının hazırlanması (büyüme, ciro, karlılık, adet, stok, mark-up vb.)

•Sezon öncesi planlama, sezon içi planlama ve talep tahmini süreçlerinin yönetilmesi

•Koleksiyon planlarının oluşturulması, tasarım ve satın alma ekiplerine hedef maliyet, hedef fiyat, hedef opsiyon sayısı bilgilerinin sağlanması

•Tüketiciler tarafından tercih edilen ürün özelliklerinin araştırılması ve ürün gamına (opsiyon sayısı) girdi sağlanması

•Mağaza ve ürün özelliklerine göre mağazaların ürün çeşitlilik ve derinlik planlarının yapılması, ilk tahsisat ve satın alma planlarının oluşturulması

•Sezon öncesi planlama girdilerinin sezon içi planlama süreçlerine etkin bir şekilde aktarılmasının sağlanması ve sezon içinde planların takibinin yapılması ve gerektiğinde ilgili planların güncellenmesi

•Sezon içinde mağazalardaki ürün satış performansının takip edilmesi ve mağazalar arası ve mağaza – merkez depo arası ikmal ve transfer kararlarının alınması, depo, lojistik ve mağazacılık ekipleri arasındaki koordinasyonun sağlanması

•Sezon içinde ürün satışlarının, karlılığın ve stok seviyelerinin takibinin yapılması ve satış ve stok hızına göre gerekli aksiyonların (iyi satan ürünlere ek sipariş açılması, flash ürün devreye alınması, indirim, kampanya, promosyon, outlet’e gönderme kararlarının verilmesi vb.) satın alma, pazarlama ve kanal yönetimi ile koordineli bir şekilde alınması

•Görsel düzenleme ve tasarım sorumlularına mağaza yerleşimi ve görsel sunumların hazırlanmasında destek olunması

Kritik Yetkinlikler •Planlama araçlarına ve metodolojilerine hakimiyet, farklı birimlerden gelen bilgileri birleştirip düzenli, periyodik veya ihtiyaca yönelik bulgular ve raporlar hazırlayabilme yetkinliği

• Analitik düşünme, veri analizi yapabilmek, hesap tablolarını ve satış/karlılık rakamlarını analiz etmek için matematiksel (ve giderek artan oranda iş analitiği) yetkinlikler

• Mükemmel derecede organizasyon, planlama ve önceliklendirme yetkinliği

• Stres ve yoğun iş temposunda sakin ve etkin davranabilme

• İnisiyatif alma ve problem çözme yeteneği

• Etkin karar verme kapasitesi

• Etkin iletişim becerileri

• Takım çalışması yapabilme yeteneği

Trendlerin Etkisi •Büyük veriye ulaşımın artması ile tüketici talebini daha iyi analiz edecek ve bu veriye dayalı kararlar alınmasını sağlayacak analitik yetkinlikler önem kazanacaktır.

•Online kanal gibi yeni kanalların hızla büyümesi bu kanalların dinamiklerinin ve etkilerinin anlaşılarak ürün – kanal planlaması yapılması gerekliliğini zorunlu kılacaktır.


Satın Alma

Tüm kanallarda satılacak ürünlerin en uygun fiyat ve koşullarda ve planlanan zamanlarda tedarikinin sağlanmasından sorumludur.




Pozisyon Satın Alma Müdürü Satın Alma Sorumlusu Teknik Tedarik Sorumlusu

Dahil Olduğu Süreçler Satın Alma: Satın Alma Yönetimi; Numune Yönetimi; Kapasite ve Kumaş Yönetimi; Kalite Kontrol ve Güvence; Tedarikçi İlişkileri ve Performans Yönetimi


Görev ve Sorumluluklar •Yeni tedarikçi araştırmalarının yapılması, bu kapsamda yeni tedarikçi bulunması için ticari fuar ve moda haftalarına katılım gösterilmesi

• Tasarımcılarla yakın çalışılarak numune üretimlerinin yapılmasının organize edilmesi

• Ürün kalitesinin değerlendirilmesi ve tedarikçilerle ortaya çıkan sorunların çözümlenmesi

• Karlılığı maksimum seviyeye getirmek için tedarikçilerle pazarlıkların yürütülerek en uygun fiyat, teslimat koşulları, ödeme şartları, vb. satın alma şartlarının sağlanması

• Tedarikçilerle satın alım sözleşmelerinin yapılması

• Tedarikçi performansının düzenli olarak değerlendirilmesi ve geri bildirim verilmesi

• Siparişlerin takibinin yapılması ve ürünlerin zamanında ve düzgün bir şekilde ulaşmasının sağlanması

• Pazardaki uzmanlar, tedarikçiler, sektör uzmanları ile görüşülerek renk, kumaş, stil ve diğer moda trendleri hakkında bilgi edinilmesi ve ürün tasarımcıları ve merchandise planlamacılar ile paylaşılması

Kritik Yetkinlikler • Müzakere becerisi ve insanları ikna etme kabiliyeti

• Güçlü yazılı ve sözlü iletişim yetkinliği

• Stres ve zaman baskısı altında ve son teslim tarihlerine uyarak çalışabilme

• Etik ilkelere bağlılık

• Matematiksel yetenek, bütçe ve rakamlarla çalışma yetisi

• Takım çalışması yetkinlikleri

• Detaycı ve planlı çalışma yetkinliği

Trendlerin Etkisi • En uygun şartlarda satın alım yapılması için stratejik satın alma yapabilecek, global vizyonu olan ve dil bilen satın almacılara duyulan ihtiyaç giderek artacaktır.

• Etik satın alma anlayışının yaygınlaşması ile tedarikçi seçiminde ve geliştirilmesinde bu bakış açısına sahip satın almacılara duyulan ihtiyaç artacaktır.

34

Ürün Tasarımı ve Ürün Geliştirme

Markalara sezon bazında yeni materyal, stil, renk ve desenlerden oluşan yeni ürün tasarlanmasından ve koleksiyonların oluşturulmasından sorumludur.




Pozisyon Moda Tasarımcısı Asistan Moda Tasarımcısı

Dahil Olduğu Süreçler Ürün Tasarımı ve Geliştirme: Trend Araştırma; Ürün Tasarımı/Ürün Seçimi; Ürün Geliştirme

Satın Alma: Numune Yönetimi

Alt Perakende Sektörleri Hazır giyim, ev tekstili

Görev ve Sorumluluklar •Kumaş, renk, stil ve kalıplardaki trendlerin analizi, takibi ve hatta tahmin edilmesi

• Konseptlerin kurgulanması, markalar için belli tarzlarda, marka konumlandırmalarına uygun koleksiyonların hazırlanması

• Temel kalıpların çıkarılıp desenlerin belirlenmesi ve kıyafet/aksesuar tasarımlarının yapılması

• Kullanılacak malzemeler ile üretim maliyetlerinin öngörülmesi

• Satın alma ile koordineli çalışılarak sezon öncesi numune ürettirilmesi

Kritik Yetkinlikler • Estetik bakış açısı, yaratıcılık ve hayal gücü

• İyi bir renk, tasarım, desen ve kumaş zevki

• Kalite odaklılık

• Araştırma ve (özellikle trendler konusunda) öngörü yapabilme becerisi

• Teknik uzmanlık: Tasarımların uygulanabilirliğini öngörmek açısından üretim süreçlerine ve maliyetlere hakimiyet, kalıp kesme/hazırlama ve dikiş konusunda temel teknik bilgiler

• Resim çizme yetkinliği

• Bilgisayar tasarım programlarını kullanabilme yetkinliği

• Ticari odaklılık ve zeka ve ticari bakış açısı ile ürün geliştirme

• Stres ve zaman baskısı altında üretebilme yeteneği

• Etkili sunum yapma yeteneği

Trendlerin Etkisi • Hızlı moda karşısında ürünlerin daha hızlı tüketilmesi daha hızlı araştırma ve tasarım yapma gücünü gerektirecektir.

• Globalleşme sonucu faaliyet gösterilen tüm pazarlardaki tüketici eğilimlerinin takip edilmesi ve koleksiyonların pazarlarla doğru eşleştirilmesini sağlayacak global vizyona sahip tüketici odaklı tasarımcılara duyulan ihtiyaç artacaktır.

•Hızlı moda ve maliyetlerin artması sonucu ticari yönü kuvvetli tasarım yapabilme yetkinliği önem kazanacaktır.


Mağazacılık ve Franchise Yönetimi

Mağazacılık Operasyonları Yönetimi

Fiziksel ve online tüm satış kanallarının entegre bir şekilde yönetilmesinin sağlanması, merkez ve mağazalar ile köprü görevi görerek tüm kanallardaki satış hedeflerinin gerçekleştirilmesinin sağlanmasından sorumludur.

Mağazacılık ve Franchise Yönetimi Toplam




Pozisyon Satış Direktörü / Müdürü

Satış Bölge Müdürü

Dahil Olduğu Süreçler Kanal Yönetimi ve Operasyonları: Lokasyon Seçimi ve Mağaza Açılış; Mağaza Operasyonları; Visual Merchandising; E-mağaza Yönetimi


Görev ve Sorumluluklar •Bölge yapılanmasının oluşturulması ve bölge yöneticilerinin işe alınması ve koordinasyonu

• Mağaza müdürlerinin işe alınması ve performanslarının takibi ve gerekli yönlendirmelerin yapılması

• Mağaza çalışma saatlerinin belirlenmesi ve mağaza içi prosedürlerle ilgili olarak merkez ile koordinasyonun sağlanması ve mağazalarda bu prosedürlerin hayata geçirilmesinin sağlanması

• Mağazalarda ortaya çıkan ürün, müşteri ve diğer sorunların çözümlenmesi için gerekli koordinasyonun sağlanması ve çözüme ulaştırılması

• Mağaza ağının gözden geçirilmesi, yeni satış noktaları için gerekli çalışmaların yapılması

• Mağaza açma ve kapama süreçlerinin yönetilmesi

• Satış hedefleri belirlenirken mağazalar ve merkez arasında koordinasyonun sağlanması

• Mağaza satış rakamlarının incelenmesi ve gelecek satış rakamlarına dair öngörüler yapılabilmesi için satışa etki eden faktörler konusunda geri bildirimde bulunması

• Mağazaların her türlü ihtiyaçlarının ve ürün dışı hizmet/malzeme satın alımlarının onaylanması

• Mağaza denetimlerinin organize edilmesi ve mağaza ziyaretlerinin gerçekleştirilmesi

Kritik Yetkinlikler • Takım yönetme ve başkalarını motive etme becerisi

• Koçluk ve mentorluk yapabilme

• Performans yönetimi

• Planlama ve organizasyon

• Problem çözme

• Stres altında çalışma

• İnisiyatif kullanma ve karar alma yeteneği

• İş sorumluluğu

• Etkin iletişim becerisi

Trendlerin Etkisi • Online satışların artması, daha küçük formatlı mağazalara geçiş vb. sebeplerle mağaza ağının gözden geçirilmesi ihtiyacı artacaktır.

• E-ticaret potansiyelinin artması online mağazanın başlı başına bir mağaza gibi yönetilmesini gerektirecektir.

36

Lokasyon Seçimi ve Kiralama

Şirket stratejileri çerçevesinde mağaza için uygun lokasyonları belirler, gerekli fizibilite çalışmalarını yapar ve kiralama işlemlerini yürütür.

Pozisyon Kiralama Müdürü

Kiralama Uzmanı

Dahil Olduğu Süreçler Kanal Yönetimi ve Operasyonları: Lokasyon Seçimi ve Kiralama


Görev ve Sorumluluklar • Açılması planlanan mağazalar için uygun bölgelerin ve lokasyonların araştırılması

• Belirlenen lokasyonlar için veri toplanması (trafik yoğunluğu, rekabet, kira bedelleri, vb.)

• Toplanan veriler doğrultusunda fizibilite çalışmalarının yürütülmesi

• Uygun lokasyonlar için gayrimenkul sahipleri ile görüşmelerin gerçekleştirilmesi

• Sözleşme sürecinin yürütülmesi

Kritik Yetkinlikler • Analitik düşünme ve rakamsal hâkimiyet

• Araştırmacı ve bilgi toplama

• Ticari odaklılık

• Stratejik düşünme

• Etkin iletişim ve ikna gücü

• Uzlaşma becerisi

Trendlerin Etkisi • Müşteri deneyiminin ön planda olduğu mağaza konseptlerine uygun olabilecek lokasyonların seçilmesi önem taşıyacaktır.

•Yine büyük verinin kullanımı ile birlikte lokasyon seçimi ve fizibilite çalışmalarında analitik yöntemler daha yaygınlaşacaktır.


Mimari Projeler

Mağaza açılışlarında şirketin mağaza konseptine uygun olarak dekorasyonundan sorumludur. Dekorasyonun yapılması için müteahhit firmaların araştırılması, anlaşmaların yapılması, inşaat sırasında sürecin takip edilmesi ve kontrol edilmesinden sorumludur.

Pozisyon Mimari Müdür

Mimar

Dahil Olduğu Süreçler Kanal Yönetimi ve Operasyonları: Mağaza Açılış


Görev ve Sorumluluklar • Mağaza lokasyonu belirlendikten sonra marka standartları doğrultusunda mağazanın mimari tasarımının yapılması

• Uygulama ve detay projelerinin tamamlanması

• Tasarlanan projelerin uygulanmasına yönelik müteahhit firmaların araştırılması ve anlaşma sürecinin yürütülmesi

• İnşaat süresince müteahhit firmanın ve uygulamaların projeye uyumunun kontrol edilmesi ve denetlenmesi

• Mağaza renovasyonlarında yine mimari projenin seçilmesi, müteahhit firmanın belirlenerek uygulamanın takip edilmesi

Kritik Yetkinlikler • Takım yönetme ve başkalarını motive etme becerisi

• Planlama ve organizasyon

• Problem çözme

• Stres altında çalışma

• İnisiyatif kullanma ve karar alma yeteneği

• Detay odaklılık


• Teknik uzmanlık

• Yaratıcılık

• Zaman yönetimi

Trendlerin Etkisi • Müşteri deneyiminin ön planda olduğu mağaza konseptlerinin geliştirilmesi önem taşıyacaktır.

• Teknolojik gelişmelerin yakından takip edilmesi ve mağaza deneyimine entegre edilmesi önem taşıyacaktır.

38

Görsel Tasarım ve Uygulama (Visual Merchandising)

Markaların mağaza içi ürün sergileme, vitrin düzenlemeleri, vb. dikkat çekici ve marka konumlamalarıyla uyumlu görsel sunum ve tasarımlarının yapılmasından sorumludur.

Pozisyon Görsel Tasarım Uzmanı

Görsel Uygulama Uzmanı

Dahil Olduğu Süreçler Kanal Yönetimi ve Operasyonlar: Visual Merchandising


Görev ve Sorumluluklar • Estetik ürün sunumları için yaratıcı fikirler üretilmesi, vitrin sergilemelerinin yapılması

• Müşteri deneyimini zenginleştirecek, marka ruhunu yansıtacak şekilde mağaza içi görsel düzenlemelerin yapılması ve mağaza alanını en etkin şekilde kullanacak kat/mağaza planlarının yapılması ve mağaza ihtiyaçlarına göre özelleştirilmesi

• Spesifik bir ürün ya da kampanyayı sunmak için özel planlar tasarlanması

• Markalı görsel sunum paketlerinin hazırlanıp tüm mağazalara dağıtılması

• Görsel sunum konusunda merkezi şirket kararlarının mağazalarda uygulanması

• Satış danışmanlarına ürünlerin nasıl sergilenmesi gerektiğinin gösterilmesi

• Belirli dönemlerde mağaza ziyaretleri gerçekleştirerek belirlenen planlar dahilinde görsel sunum gerçekleştirildiğinin kontrol edilmesi

Kritik Yetkinlikler • Estetik bakış açısı, yaratıcılık ve hayal gücü

• Tasarım, moda ve popüler kültürdeki gelişme ve trendlere yakın ilgi ve takip

• Tüketici davranışlarını anlama ve ürün ve satış bilgisine hakim olma

• Veri bazlı analiz yapabilme ve mağaza planlarını bu doğrultuda şekillendirme

• Kalite ve detay odaklılık

• Sıkı zaman planlarına uyabilme yetisi, zaman yönetimi

• Teknik resim yeteneği ve bilgisayar bazlı tasarım programlarını kullanma becerisi

• Hem bireysel hem ekip çalışmasına yatkınlık

Trendlerin Etkisi • Çok farklı kanallarda aynı anda sunulan ürünlerin görsel sunumunun kanal bazlı hazırlanabilmesi (özellikle online kanala özel) ve birbirleriyle de uyumlu olmasının sağlanması önem kazanmaktadır.

• Online kanalın büyümesi ile birlikte mağazalarda daha yaratıcı görsel sunum tekniklerinin kullanılarak müşteri deneyimini pozitif yönde etkileyecek tasarımların yapılabilmesi önem kazanacaktır.


Pazarlama

Pazardaki fırsatların ve eğilimlerin tespit edilmesi, rakip aktivitelerinin yakından takip edilmesi, marka konumlandırması geliştirilmesi ve yönetilmesi, tüketici segmentasyon çalışmalarının yapılması ve tüketici bilgilerinin analiz edilerek satışları tetikleyecek iletişim ve kampanyaların tasarlanmasından ve yönetilmesinden sorumludur.




Pozisyon Pazarlama Müdürü

Pazarlama Sorumlusu

Dahil Olduğu Süreçler Pazarlama ve Marka Yönetimi: Pazar, Rakip ve Müşteri Analitiği; Marka Konumlandırma; Kampanya Yönetimi


Görev ve Sorumluluklar • Marka stratejilerinin belirlenmesi, içselleştirilmesi için kurum içinde gerekli eğitimlerin verilmesi

• Müşteri segmentasyon çalışmalarının yürütülmesi, müşteri ihtiyaç ve beklentilerinin anlaşılması, hedef segmentlerin oluşturulması ve oluşturulan segmentlerin profillerinin çıkarılarak iç görülerin tasarım, ürün planlama, görsel sunum gibi birimler ile paylaşılması

• Müşteri bilgileri analizi doğrultusunda doğru shopper marketing program ve kampanyalarının oluşturulması (sergileme, ambalajlar, promosyonlar, vb.)

• Müşteri sadakat programlarının geliştirilmesi, performans takibi ve geliştirmelerin yapılması

• Pazar ve rakip bilgilerinin düzenli takip edilmesi ve ilgili birimlerin bilgilendirilmesi

• Mağazalara tüketici çekilmesini sağlayacak reklam ve kampanyaların ilgili birimlerle koordine edilerek oluşturulması ve uygulanmasının sağlanması

• İletişim ajansları ile koordineli çalışılarak markanın medya ilişkilerinin yürütülmesi

Kritik Yetkinlikler • Stratejik ve ticari bakış açısı

• Yaratıcılık

• Analitik düşünme ve analiz yapabilme

• Tüketici bilgilerini toplama ve yönetme

•Etkin iletişim

• Müşteri odaklılık

• Karar verme

Trendlerin Etkisi • Shopper marketing’in artan önemi ile müşteri verilerinin toplanması, analizi ve müşterilere özel kampanya, mesajlar vb. kurgulanması giderek daha önem kazanacaktır.

• Veri madenciliği ve online pazarlama gibi konulara yönelik yeni pozisyonlar oluşabilecektir.

• Müşteri sadakatinin artırılması ve marka bağımlılığının yaratılması özellikle marka ekonomisine dönüşümde oldukça önemli hale gelmektedir.

40

İnsan Kaynakları

Perakende firmasının hem merkez hem mağaza çalışanlarının işe alımı, oryantasyonu, eğitim ihtiyaçlarının tespiti ve bu süreçlerin organizasyonundan, performans yönetimi, kariyer planlama ve ödüllendirme gibi tüm süreçlerin yönetiminden sorumludur.




Pozisyon İK Müdürü

İK Sorumlusu

Dahil Olduğu Süreçler İnsan Kaynakları

Görev ve Sorumluluklar • Şirket için tüm pozisyonlar için iş tanımlarının hazırlanması

• En iyi adayların çekilmesini sağlayacak işe alım programlarının tasarlanması

• İşe alım görüşmelerinin yapılması ve işe alım süreçlerinin koordinasyonu

• Oryantasyon programlarının hazırlanması

• Eğitim ihtiyaç analizlerinin yapılması ve eğitim programlarının geliştirilmesi

• Performans değerlendirmelerinin yapılması için sistemlerin kurgulanması ve sistematik bir şekilde uygulanmasının sağlanması

• Ödüllendirme, teşvik ve prim sistemlerinin motivasyon artırıcı şekilde kurgulanması ve uygulanmasının sağlanması

Kritik Yetkinlikler • Etkin iletişim ve insani ilişkiler becerisi

• Koçluk ve mentorluk

• Performans yönetimi

• Organizasyonel bilinç

Trendlerin Etkisi • Özelliklerde mağaza personelinin elde tutulması giderek zorlaşmakta, perakende sektörünün algısıyla birleşince potansiyel adaylar için çekici kariyer yolları ve gelişim fırsatları sunabilmek önem kazanmaktadır. Mağaza çalışanlarına yönelik kariyer planlarının belirlenmesi ve buna yönelik altyapının oluşturulması önem kazanacaktır.


Bilgi Teknolojileri

Firmaların iş hedeflerini destekleyecek şekilde bilgi işlem teknolojileri konusundaki stratejilerinin belirlenmesi, gereksinimlerin iş birimleri ile birlikte tespit edilmesi ve giderilmesi için gerekli çözümlerin ve donanımların geliştirilmesi, iyileştirilmesi veya tedarik edilmesinden sorumludur.




Pozisyon Bilgi Teknolojileri Müdürü

Bilgi Teknolojileri Sorumlusu/Uzmanı

Dahil Olduğu Süreçler Bilgi Teknolojileri

Görev ve Sorumluluklar • Şirketin bilgi teknolojilerine ilişkin stratejisinin geliştirilmesi

• Mevcut donanım ve yazılım altyapısının incelenmesi, iş birimleri ile görüşülerek ve sektördeki gelişimler takip edilerek bilgi teknolojileri konusunda şirket gereksinimlerinin belirlenmesi

• Bu ihtiyaçlara en uygun donanım ve yazılım çözümlerinin belirlenmesi, tasarlanması, mevcut altyapının geliştirilmesi ya da 3. bir partiden tedarik edilmesine yönelik araştırmaların yürütülmesi

• Kurulan donanım ve yazılımlara ilişkin gerekli şirket içi bilgilendirmenin yapılması, eğitimlerin verilmesi/verilmesinin organizasyonu ve değişim yönetimi

Kritik Yetkinlikler • Stratejik bakış açısı

• Teknik uzmanlık (teknoloji ve yeni uygulamaların takibi ve hakimiyet)

• Organizasyonel bilinç

• Değişim yönetimi

• Zaman yönetimi

Trendlerin Etkisi • Sektörü etkileyen yeni teknolojilerin gelişmesi ile bu yeniliklerin takip edilmesi, firmaya etkilerinin ve firma için getirilerinin değerlendirilmesi ve firmada hayata geçirilebilmesine yönelik yetkinliklere sahip olunması önem kazanacaktır.

•Online ve mobil kanalın yaygınlaşması ile tek bir tüketici deneyimini sağlayacak şekilde kanallar arası entegrasyonu kurgulayacak yetkinliklere ihtiyaç duyulacaktır.

42

Mali İşler

Şirketin finansal stratejisini belirleyerek bütçe planlama sürecinin yürütülmesi, mali tablo ve finansal raporların hazırlanması, hazine, maliyet kontrolü, şirket varlıklarının yönetimi vb. finansal aktivitelerden sorumludur.




Pozisyon Mali İşler Müdürü

Bütçe Finans Müdürü / Yöneticisi

Muhasebe Müdürü / Yöneticisi

Muhasebe Uzmanı

Dahil Olduğu Süreçler Finans/Hazine, Muhasebe, Bütçe Planlama

Görev ve Sorumluluklar • Şirketin finansal stratejisinin belirlenmesi

• Şirketin finansal raporlama ihtiyaçlarının belirlenmesi

• Mali tablo ve finansal raporların hazırlanması için bilgilerin toplanması, analizi ve raporlanması

• Bütçe, planlama ve analiz sürecinin koordine edilmesi

• İç denetim faaliyetlerinin planlanması

• Yasal defterlerin ilgili mevzuatlara uygun olarak tutulması/tutulmasının sağlanması

• Vergi beyannamelerinin zamanında ve eksiksiz verilmesi/verilmesinin sağlanması

• Dış ticaret süreçlerinin Mali İşler ile ilgili kısımlarının (akreditifler, beyannameler vb.) yürütülmesi/koordine edilmesi

• Cariler, bankalar ve diğer kurumlar ile mutabakatların yapılması/yapılmasının sağlanması

• Şirketin varlıklarının yönetimine ilişkin planlamaların yapılması ve yönetimi

• Perakende muhasebesi kapsamında tüm mağazalardan gelen evrakların/fiş/fatura ve sliplerin muhasebe kayıtları ile olan uyumunun kontrol edilmesi

• Grup şirketlerinin (yurt içi/yurt dışı) konsolide mali tablolarının hazırlanması/hazırlanmasının sağlanması

Kritik Yetkinlikler • Analitik düşünme ve rakamlarla çalışabilme

• Stratejik bakış açısı

• Teknik uzmanlık

• Detay odaklılık


Depo ve Lojistik

Satın alınan ürünlerin doğru zamanda tüm kanallarda ve doğru miktarlarda ve optimum maliyetle yer almasının sağlanması için lojistik ağının tasarlanması, ulaşım metotlarına karar verilmesi ve depo süreçlerinin yönetilmesinden sorumludur.




Pozisyon Lojistik Müdürü

Lojistik Sorumlusu

Dahil Olduğu Süreçler Lojistik ve Depo Yönetimi: Siparişten Teslimata Süreç, Ağ ve Ambar içi Operasyonlar


Görev ve Sorumluluklar • Ürünlerin tedarikçilerden dağıtım merkezlerine ve mağazalara zamanında dağıtımı için en uygun dağıtım yollarının seçilmesi

• Yola çıkan ürünlerin takibi ve ürünlerin düzgün ve zamanında mağazalara dağıtıldığından emin olunması

• Tedarik zinciri ağının iyileştirilmesi, lojistik maliyetlerinin azaltılması için depo lokasyonlarının gözden geçirilmesi, dağıtım ağının optimizasyonu

• Depo alanı kiralanması ve lojistik operatörleri ile görüşmeler yapılması ve en uygun koşulların elde edilmesinin sağlanması

• Depo içi stokların ve operasyonların yönetimi

Kritik Yetkinlikler • Güçlü iletişim, müzakere becerisi ve ikna kabiliyeti

• Problem çözme

• İnisiyatif kullanma


• Analitik düşünme ve bu doğrultuda karar alma yetkinliği

Trendlerin Etkisi • Online kanalın güçlenmesi, tüketicilerin hızlı teslimat beklentilerinin artması ile birlikte lojistik ağının bu kanalın etkisini de dikkate alacak şekilde tasarlanması gerekecektir.

44

Mağaza İçi Operasyonlar

Mağaza Yönetimi

Mağazanın günlük tüm işleyişinin takibi, yönetimi, mağaza çalışanlarının satış performansı ve motivasyonlarının artırılması ile hedeflerin gerçekleştirilmesinin sağlanmasından sorumludur.

Mağaza İçi Operasyonlar Toplam


Öngörülen İstihdam (2023) 1.361.237


Pozisyon Mağaza Müdürü

Dahil Olduğu Süreçler Mağaza içi Operasyonları: Mağazanın Yönetimi, Mağaza Envanterinin Yönetimi, Mağaza Çalışan Planlama ve Yönetimi


Görev ve Sorumluluklar • Mağaza ziyaret verilerine göre iş gücü planlaması yapılması

• Satış danışmanlarının yönetilmesi, performanslarının takibi, motivasyonlarının sağlanması ve gerekli yönlendirmelerin yapılarak satış hedefinin gerçekleştirilmesinin sağlanması

• İşe alımların ve alınan çalışanların eğitiminin merkez İK ile koordineli bir şekilde takip edilmesi

• Müşterilerden mağaza ile ilgili gelen geri bildirim, şikayet ve taleplerin merkezle koordineli bir şekilde çözümlenmesinin sağlanması

• Stokların takibi ve gerektiğinde yeni sipariş geçilmesi (otomatik beslenmiyor ise) ve gelen ürünlerin kabulü

• Merkez tarafından düzenlenen promosyon, kampanya ve mağaza içi satış aktiviteleri vb. inisiyatiflerin mağazada uygulanmasının sağlanması

• Mağaza satış rakamlarının incelenmesi, gelecek satış rakamlarına dair öngörülerde bulunulması ve merkez mağaza yönetimi ile önerilerin paylaşılması

• Mağazanın fiziksel ve görsel durumunun takibi, mağazanın ve stokların güvenliğinin sağlanması

• Mağazanın günlük tamirat, satın alma vb. ihtiyaçlarının karşılanmasının sağlanması

Kritik Yetkinlikler • Takım yönetme ve motive etme becerisi

• Sayısal zeka, rakamlarla çalışabilme, excel gibi uygulamalara hakimiyet

• Stres altında çalışabilme

• Karar alma yeteneği ve sorumluluk duygusu

• Güçlü iletişim yetkinlikleri ve insan ilişkileri yönetimi becerisi

• Yabancı dil bilme

• Müşteri hizmetleri konusunda yetkin, zor müşterileri yönetebilme ve ikna gücü

• Müşteri odaklı bakış açısına sahip olma ve satış danışmanlarına tecrübesini aktarabilme

• Ürün bilgisi

• Hedef bazlı çalışabilme

Trendlerin Etkisi • Teknolojinin mağazalara her anlamda daha çok girmesi artan teknoloji kullanımını gerektirecektir.

• Mağaza içi deneyimin önem kazanması ile merkez uygulamalarının mağazalarda doğru hayata geçirilmesinin sağlanması; müşteri gözlemleri sonucu önerilerin merkez ile paylaşılması kritik önem taşıyacaktır.

• Artan ürün çeşitliliği doğrultusunda güçlü ürün bilgisine (özellikle elektronik, ev aletleri vb. perakende noktalarında) sahip olunması gerekecektir.

• Müşteri merkezli anlayışın giderek daha çok önem kazanıyor olması; veri analitiği ile müşteri segment, ihtiyaç ve isteklerinin daha iyi anlaşılmasının artan önemi yetkinlik gereksinimlerine de yansıyacaktır.


Satış

Mağaza hedeflerinin gerçekleştirilmesi için satış sürecinde müşteri ihtiyaçlarının anlaşılarak müşteriye destek olunması, mağaza içi ürünlerin düzenlenmesi, yeni gelen ürünlerin kabulünden sorumludur.

Pozisyon Satış Danışmanı

Dahil Olduğu Süreçler Mağaza içi Operasyonları: Mağaza Ürün Kabul ve Kayıt, Mağazanın Düzenlenmesi, Fiyat Değişikliklerinin Uygulanması, Satış, İadeler


Görev ve Sorumluluklar • Ürünleri tanıyarak, kampanyalardan haberdar olarak satış sürecinde müşterilere danışmanlık yapılması ve hizmet verilmesi, ürünlerin bulunması ve çapraz satış fırsatlarının değerlendirilmesi

• Stok bilgilerinden haberdar olup gerektiğinde müşterilere alternatif ürünler hakkında bilgi ve tavsiyesi verilmesi

• Müşterilere ürünler ve kullanımları hakkında bilgi verilmesi (özellikle elektronik ve yapı marketlerde marka opsiyonları, garanti koşulları, özellikler, faydalar, son kullanma tarihi, kullanma talimatları, fiyatlar, ödeme koşulları, vb.)

• Rafların ve ürünlerin sunumunun merkez tarafından belirtilen standartlar doğrultusunda çekici bir şekilde düzenlenmesi ve eksik ürünlerin tamamlanması

• Özel kampanyaların ve mağaza kartlarının tüketicilere tanıtımı

• Ürün siparişlerinin geçilmesine destek olunması (otomatik ikmal süreci yok ise)

• Müşteri şikayetleri ile ilgilenilmesi ve şikayetlerin gerektiğinde yöneticilere iletilerek çözümlenmesinin sağlanması

• Rakip markaların ürünleri ve fiyat skalaları hakkında bilgi sahibi olunarak müşterilerin yönlendirilmesi

• Mağazaya gelen ürünlerin kabulü ve fiyat etiketlerinin hazırlanması

Kritik Yetkinlikler • Etkin iletişim becerileri

• Satış ve çapraz satış yetkinlikleri

•Takım çalışması yapabilme yetisi

• Müşteri odaklı çalışma anlayışı ve müşteri ihtiyaçlarını tespit edebilme yetkinliği (ölçü, renk, fiyat aralığı, kullanım yeri/şekli, vb.)

• Mağaza bölümlerine ve ürünlere hakimiyet ve müşteriyi yönlendirebilme

• Teknoloji kullanımı

• Çatışma yönetimi

• Yabancı dil bilgisi

Trendlerin Etkisi • Teknolojinin mağazalara her anlamda daha çok girmesi ile teknolojiye hakim çalışanlara duyulan ihtiyaç artacaktır.

• Artan ürün çeşitliliği ürün bilgisine hakim çalışanlara ihtiyacı daha da artıracaktır.

• Müşteri merkezli anlayışın giderek daha çok önem kazanıyor olması ve veri analitiği ile müşteri segment, ihtiyaç ve isteklerinin okunması ve buna uygun önerilerde bulunabilecek çalışanlara ihtiyaç artacaktır.

46

Kasa İşlemleri

Mağaza içi ödemeler ve iadeler ile kasa işlemlerinin yürütülmesinden sorumludur.

Pozisyon Kasiyer

Dahil Olduğu Süreçler Mağaza içi Operasyonları: Kasa işlemleri


Görev ve Sorumluluklar • Müşterilerin aldığı ürünlerin kasadan geçirilmesi

• Ürünlerdeki güvenlik alarmlarının çıkarılması

• İstenilen ürünlerin paketlenmesi/hediye paketi yapılması

• Mağaza kartlarının, kuponların ve çeklerin işleminin yapılması

• Ödemelerin alınması ve gün sonu kasa kapanışının eksiksiz/hatasız yapılması

• İadelerin kabul edilmesi, müşteriye geri ödemenin yapılması ve kasa işlemlerinin gerçekleştirilmesi

• Kasa çevresinde promosyon ve kampanyalar konusunda bilgilendirme yapılarak ürün satışının desteklenmesi

• Müşteri sadakat programlarının tanıtımı ve müşteri kazanılması

Kritik Yetkinlikler • Müşteri odaklılık ve müşterilerle iyi ilişkiler kurma

• Elektronik ödeme sistemlerini, barkot okuyucuları ve bilgisayar destekli sistemleri kullanabilme yetisi

• Para işi ile uğraşma özgüven ve kabiliyeti

• Baskı ve stres altında çalışma kabiliyeti

• Dayanıklılık, müşteri şikayetleri ile başa çıkma ve yöneticilere iletme yetisi

• Takım çalışmasına yatkınlık

• Yabancı dil bilgisi

Trendlerin Etkisi • Müşterilerin kendi check-out yapması ya da mağaza içi tabletlerin kullanılması gibi farklılaşan ödeme şekillerine uyum sağlayabilen ve teknolojiyi kullanabilen çalışanlara ihtiyaç artacaktır.


Meslek liseleri ağırlık olarak mağaza içi çalışanların yetiştirilmesi açısından önemliyken meslek yüksekokulları ve üniversiteler merkezdeki pozisyonlar için gerekli yetkinliklerin kazandırılması açısından kritik önem taşımaktadır.

Mevcut durumda Türkiye’de eğitim hizmeti veren meslek liseleri, meslek yüksekokulları ve üniversiteler incelenmiştir.

Türkiye’de eğitim veren 3.299 meslek lisesinin sadece 226’sında (yani %7’sinde) pazarlama ve perakende bölümü bulunmaktadır.8

Milli Eğitim Bakanlığı web sitesi verilerine göre pazarlama ve perakende alanı bulunan 226 okulun ise sadece 141’inde (%62’sinde) satış elemanlığı dalı geçmektedir. Pazarlama ve perakende alanı altında satış elemanlığı bulunmayan okullarda emlak komisyonculuğu, gıda satış ve/veya sigortacılık dalları bulunmaktadır.

Mevcut eğitim altyapısı

Meslek Liseleri – Satş Elemanlğ

30733299

226

A B Column3

Pazarlama ve perakende alan bulunan meslek liseleri

Pazarlama ve perakende alan bulunmayanlar

Meslek liseleriŞekil 8: Türkiye’deki Meslek Liseleri – Pazarlama ve Perakende Alanı Bulunan Okullar

Meslek liseleri

Pazarlama ve perakende alanı bulunmayanlar

Pazarlama ve perakende alanı bulunan meslek liseleri

Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü web sitesi, telefon görüşmeleri (Ağustos-Eylül 2014)

Meslek Liseleri – Satş Elemanlğ

85

226

141

0

40

80

120

160

200

Column3 Column4 Column2

Satş elemanlğ alan bulunan meslek liseleri

Satş elemanlğ dal olmayan meslek liseleri

Pazarlama ve perakende alan bulunan meslek liseleri

Şekil 9: Türkiye’deki Meslek Liseleri – Satış Elemanlığı Dalı Bulunan Okullar


Pazarlama ve perakende alanı bulunan meslek liseleri

Satış elemanlığı dalı olmayan meslek liseleri

Satış elemanlığı alanı bulunan meslek liseleri

6

8 Mevcut durumu ortaya koymak amacıyla, Ağustos - Eylül 2014 tarihleri arasında Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ve üniversite web sitelerinde yer alan veriler kullanılarak bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Meslek liseleri için MEB web sitesinde satış elemanlığı dalı açık olarak belirtilen okullar aynı dönemde telefonla aranarak mevcut durum tablosu ortaya konmuştur.

48

Satış elemanlığı

olan meslek lisesi sayısı

Meslek lisesinin bulunduğu il

23 İstanbul

9 Ankara, Bursa

6 Samsun

5 Antalya, İzmir

4 Gaziantep, Kahramanmaraş

3 Adana, Çanakkale, Denizli, Kastamonu, Kocaeli, Konya, Sakarya

2 Adıyaman, Amasya, Bartın, Bilecik, Çorum, Erzurum, Eskişehir, Isparta, Kütahya, Manisa, Nevşehir, Tekirdağ, Tokat, Trabzon, Yozgat

1 Afyokkarahisar, Aydın, Balıkesir, Bingöl, Bolu, Burdur, Düzce, Gümüşhane, Hakkari, Hatay, Karaman, Kars, Kırıkkale, Malatya, Mersin, Muğla, Muş, Niğde, Osmaniye, Rize, Sinop, Şanlıurfa, Şırnak, Uşak, Zonguldak

Tablo 11: Satış elemanlığı dalı olan meslek liselerinin illere göre dağılımı


Satış elemanlığı dalı bulunan 141 okulun yer aldıkları iller incelendiğinde perakende sektörünün güçlü olduğu (bin kişi başına düşen m2 yoğunluğunda Türkiye ortalamasının üzerindeki iller) bazı illerde (örneğin Kayseri) satış elemanlığı dalının hiç olmadığı gözlenmiştir. Yani satış elemanı dalı olan mevcut okullar da perakende sektörünün güçlü olduğu illerle uyumlu olarak dağılmamıştır.

141 satış elemanlığı dalı olan okul telefonla aranmış ve bu okulların ise önemli bir kısmında (49 okulun) bölüme yeterli talep olmadığı için ilgili bölümün açılamadığı tespit edilmiştir. Yapılan telefon görüşmelerinde talep olmadığı için satış elemanlığı bölümünün kapalı olduğunu belirten okullar “satış elemanlığı” bölümüne öğrencilerin daha negatif yaklaştıkları ve bölümün “tezgahtarlık” ile eşleştirildiğinden yeteri kadar tercih edilmediğini belirtmişlerdir. Açık olan bölümlerden 9 tanesi ise öğretim görevlisi olmaması ve yeni meslek lisesine dönüştüğü için alt dalların olmaması sonucu satış elemanlığı konusunda eğitim vermemektedir. Satış elemanlığı aktif olarak açık olan 83* okul bulunmaktadır.

Sektörün marka ekonomisine dönüşümüne beklenen katkıyı sağlaması için gelecekte öngörülen istihdam ihtiyacına cevap verecek iş gücünün perakende sektörüne özgü bilgi ve becerilere sahip olması gerekmektedir. Mağazalardaki satış danışmanlığı kadrolarını dolduracak iş gücünün meslek liselerinin ilgili dallarından mezun olması ve iş gücüne dahil olmadan önce deneyim kazanması önem arz etmektedir. Mevcut durumda meslek liselerindeki pazarlama ve perakende bölümü altında sunulan satış elemanlığı dalı bu ihtiyacı karşılamak amacıyla tasarlanmıştır. Ancak Milli Eğitim Bakanlığı verilerine göre 2014-2015 döneminde satış elemanlığı dalından mezun olacak öğrenci sayısı 2.792 (2 yıllık) kişidir. Bu trendin değişmeden devam etmesi durumunda 2014-2023 döneminde satış elemanlığından mezun olacak öğrenci sayısı 13.960’tır. Şayet 2014-2015 eğitim öğretim yılından itibaren satış elemanlığı dalının olduğu meslek liseleri tüm kontenjanlarını dolduracak şekilde öğrenci alır ve öğrenciler liselerinde sunulan her dala eşit ilgi gösterip dallarından mezun olur ve bu trend 2023’e kadar devam ederse, 2014-2023 döneminde satış elemanlığı dalından 54.094 öğrenci mezun olabilecektir. Oysa yapılan istihdam projeksiyonu on yıllık dönemde ihtiyaç duyulacak satış danışmanı sayısının 492.097 kişi olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, meslek liselerindeki mevcut kontenjanlar, bu çalışma kapsamında odaklanılan odak perakende sektörünün satış danışmanı ihtiyacını karşılayacak düzeyde değildir.

Şekil 10: Türkiye’deki Meslek Liseleri – Satış Elemanlığı Dalı Aktif Olan Okullar

ş ğ

49

7 2

83

141

Column2 C D E F

*Yeni açldğ için alt dallar belli olmayan meslek liseleri, satş elemanlğ aktif olarak açk olan okullara dahil edilmiştir.18 tane okula teyit amaçl ulaşlamamştr. Bu okullar da satş elemanlğ aktif olarak açk olan okullara dahil edilmiştir.Artuklu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi MEB sitesinde pazarlama ve perakende alan görülmesine rağmen okul arandğnda bu alann olmadğ belirtilmiştir. Sayya dahil edilmemiştir.

Milli Eğitim Bakanlğ sitesinde satş elemanlğ alan olduğu belirtilen meslek liseleri

Satş elemanlğ bölümü talep olmadğ için kapal olan okullar

Yeni meslek lisesine dönüştüğü için alt dallar olmayan okullar

Öğretim görevlisi olmadğ için alann açlamadğ okullar

Satş elemanlğ aktif olarak açk olan okullar*

*Yeni açıldığı için alt dalları belli olmayan meslek liseleri, satış elemanlığı aktif olarak açık olan okullara dahil edilmiştir.Teyit amaçlı yapılan okul aramalarında 18 tane okula ulaşılamamıştır. Bu okullar da satış elemanlığı aktif olarak açık olan okullara dahil edilmiştir. MEB sitesinde Artuklu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi'nde pazarlama ve perakende alanı görülmesine rağmen okul arandığında bu alanın olmadığı belirtilmiştir. Sayıya dahil edilmemiştir.Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü web sitesi, telefon görüşmeleri (Ağustos-Eylül 2014)

Milli Eğitim Bakanlığı sitesinde satış elemanlığı alanı olduğu belirtilen meslek liseleri

Satış elemanlığı bölümü talep olmadığı için kapalı olan okullar

Yeni meslek lisesine dönüştüğü için alt dalları olmayan okullar

Öğretim görevlisi olmadığı için alanın açılamadığı okullar

Satış elemanlığı aktif olarak açık olan okullar*


2015-2016 yılında meslek liselerinde satış danışmanı yetiştirmeye yönelik yeni kontenjanların açılması durumunda, dallara yeni giren öğrenciler ilk defa 2018’in Haziran ayında iş gücüne katılabilecektir. 2018-2023 döneminde bu çalışma kapsamında odaklanılan odak perakende sektörünün ihtiyaç duyacağı satış danışmanı sayısı 279.891’dir. Aynı dönemde mevcut meslek liselerinden iş gücüne katılacak olan kişi sayısı ise 38.477’dir. Bu durumda aradaki 241.414 kişilik fark yeni kontenjan ya da okullarla karşılanmalıdır.

Aynı şekilde meslek yüksekokulları incelendiğinde toplamda var olan 1.064 meslek yüksekokulundan sadece 9’unda perakende ve mağazacılık yönetimi bölümü olduğu görülmektedir. Bunların 6 tanesinin öğretim görevlisi olmaması, kontenjan açılmaması ya da bölümün tümden kapanmış olması sebebiyle aktif faaliyet göstermemekte ve 9 okuldan sadece 3’ü aktif olarak eğitim hizmeti vermektedir.

Meslek yüksekokulları dışında aktif olarak faaliyette olan 1 lisansüstü programı ve iki de daha kısa süreli sertifika programı bulunmaktadır. Ancak bu programlar istihdam gereksiniminin yüksek olduğu sektörde yeteri kadar kalifiye çalışan yetiştirilmesi açısından yetersiz kalmaktadır.

Üniversite - MYO

1051

9 2 3 1 3

1064

A B E Column2 Column3 F G*Süleyman Demirel Gönen MYO’nun talep olmadğ için kapandğ/öğrenci almadğ belirtilmiştir. Faruk Saraç Tasarm MYO 2014 ylnda kapanmştr. İstanbul Ticaret Üniversitesi MYO, Gazi Üniversitesi Uzaktan Öğrenim MYO, İzmir Ekonomi Üniversitesi MYO’lar ise bu sene kontenjan açmamştr. Afyon Kocatape Üniversitesi Sultandağ MYO’u ise öğretim görevlisi olmadğ için öğrenci alm yapamamaktadr.Aktif olarak açk MYO’larna sertifika programlar ve Yüksek lisans program dahil edilmemiştir.

Perakende ve mağazaclk yönetimi olmayanlar

Perakende ve mağaza yönetimi bölümü olanlar

Öğretim görevlisi olmadğ için öğrenci alnamayanlar

Perakendeve mağaza yönetimi aktif olarak açk olanlar*

Perakende ve mağaza yönetimi kapanmş olanlar

Perakende ve mağaza yönetimine kontenjan açlmamş olanlar

Tüm MYO’lar

Perakende ve mağazacılık yönetimi olmayanlar

Perakende ve mağaza yönetimi bölümü olanlar

Perakende ve mağaza yönetimi kapanmış olanlar

Perakende ve mağaza yönetimine kontenjan açılmamış olanlar

Öğretim görevlisi olmadığı için öğrenci alınamayanlar

Perakendeve mağaza yönetimi aktif olarak açık olanlar*

Şekil 11: Türkiye’deki Meslek Yüksekokulları

*Süleyman Demirel Gönen MYO’nun talep olmadığı için kapandığı/öğrenci almadığı belirtilmiştir. Faruk Saraç Tasarım MYO 2014 yılında kapanmıştır. İstanbul Ticaret Üniversitesi MYO, Gazi Üniversitesi Uzaktan Öğrenim MYO, İzmir Ekonomi Üniversitesi MYO’ları ise bu sene kontenjan açmamıştır. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sultandağı MYO’u ise öğretim görevlisi olmadığı için öğrenci alımı yapamamaktadır.Aktif olarak açık MYO’larına sertifika programları ve yüksek lisans programı dahil edilmemiştir. Kaynak: YÖK, telefon görüşmeleri (Ağustos-Eylül 2014)

Üniversite Program Bölüm Sertifika /eğitim program adı

Kontenjan Lisans türü

İstanbul Teknik Üniversitesi

Petek Fen Bilimleri E. Lisansüstü Programları

Hazır Giyim Perakende ve Moda Yönetimi Tezsiz

30 Yüksek Lisans

İstanbul Arel Üniversitesi

Sürekli Eğitim Merkezi

Perakendecilik Eğitim Programı

- Sertifika

Marmara Üniversitesi

M.Ü. Sürekli Eğitim Merkezi/BM Institute

İşletme Fakültesine Bağlı - 60 Saatlik Sertifika programı

Perakende ve Mağaza Yönetimi Sertifika Programı

- Sertifika

Tablo 12: Perakende Konusunda Programı olan Yüksek Lisans ve Sertifika Programları

Kaynak: Üniversite websiteleri (Ağustos-Eylül 2014)

Mevcut meslek liseleri ve meslek yüksekokulları 2015-2023 arası öngörülen istihdam ihtiyacını karşımada yeterli olamamakta ve yeni kontenjanlara ihtiyaç duyulmaktadır.

50

Perakende sektöründe yetkinlik gelişimine yönelik global örnekler

Perakende sektöründe nitelikli iş gücünün yetiştirilmesi ve yetkinlik geliştirilmesine yönelik önerilerin belirlenmesi amacıyla gelişmiş ve gelişmekte olan farklı ülkelerdeki perakende sektörü uygulamaları incelenmiştir. Ülkeler kendi perakende sektörlerindeki gereksinimleri doğrultusunda farklı alanlara ağırlık vermektedir. Bununla birlikte, tüm ülkelerde eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesine yardımcı olacak mesleki eğitime yönelik standartların oluşturulması ve yetkinliklerin tanımlanması önemli bir odak alanı olarak ortaya çıkmaktadır.

Hindistan

Hindistan’daki National Skill Development Corporation (NSDC), yüksek kaliteli ve kar amacı güden mesleki eğitim kurumlarının kuruluşu için katalizörlük görevi üstlenerek ülkede farklı sektörlerin ihtiyaç duydukları mesleki yetkinliklerin geliştirilmesini amaçlamaktadır.

Hindistan’da da diğer pek çok ülkede olduğu gibi yetkinlik konusunda arz ve talep arasında bir fark bulunmaktadır. NSDC bu boşluğu kapamaya yönelik inisiyatifleri yürütme misyonu ile hareket etmekte ve hızlı bir şekilde ölçeklenebilerek ülke geneline yayılabilecek, mesleki eğitim inisiyatiflerine fon sağlamaktadır. Aynı zamanda kalite güvence, eğitimcilerin eğitilmesine yönelik akademilerin oluşumlarını da doğrudan ya da oluşturduğu işbirlikleri ile desteklemektedir.

Kurum, Finans Bakanlığı’nın önderliğinde %49 kamu, %51 özel sektör ortaklığı ile kurulmuştur. NSDC sektör meclislerinin kuruluşu için gerekli kriterleri, başvuru süreçlerini ve başvuru için gerekli şablonları sağlamaktadır. Bugüne kadar içlerinde perakende sektörü de olmak üzere 17 tane sektör için yetkinlik meclisi kurulmuştur.

Retailers Association's Skill Council of India (RASCI) kamu desteği ve özel sektör (Retailer’s Association of India, Reliance Retail, Future Retail India, Shoppers Stop, Globus Stores, Trent, Infiniti Retail ve Connaught Plaza Restaurant) sermayesi ile kurulmuştur. RASCI endüstri, eğitim kurumları, okullar, sertifika programları, çalışanlar, öğrenciler, iş arayanlar için sektöre yönelik yetkinlik gelişimi konusunda bir uzman kaynak görevi görmektedir.

RASCI sektördeki belirli pozisyonlar (Kasiyer, Satış Danışmanı, Mağaza Operasyonları Yardımcısı) için gerekli mesleki standartları ve gerekli yetkinlikleri tanımlamaktadır. Bunlar aynı zamanda bu pozisyonlara yönelik eğitim müfredatının ve değerlendirme

Örnek Ülkeler

Odak Alanları

Hindistan •Mağaza içi çalışanlara yönelik mesleki standartların, yetkinliklerin, eğitim seviyesi ihtiyaçlarının ve değerlendirme kriterlerinin belirlenmesi

Birleşik Krallık

• Mağaza ve merkez çalışanlarına yönelik mesleki yetkinliklerin ve eğitim seviyelerinin belirlenmesi

• Özel sektör kanalıyla eğitim merkezlerinin oluşturulması (yetkinlik geliştirme merkezleri)

• Sektör algısına yönelik “çalışan markası” çalışmaları

İrlanda • Mağaza ve merkez çalışanlarına yönelik mesleki yetkinliklerin ve eğitim seviyelerinin (sertifika, lisans, lisansüstü programlar) belirlenmesi

• Üniversite işbirlikleri ile eğitim programları sunulması

Avustralya • Mağaza ve merkez çalışanlarına yönelik mesleki yetkinliklerin ve eğitim seviyelerinin (sertifika, lisans, lisansüstü programlar) belirlenmesi

• Sektör algısına yönelik “çalışan markası” çalışmaları

Türkiye (Sigorta Sektörü)

• Merkez ve saha çalışanlarına yönelik mesleki yetkinlikler ve eğitim seviyelerinin belirlenmesi

• Değerlendirme sisteminin oluşturulması

• Eğitim programları sunulması

sistemlerinin oluşturulması için de temel oluşturmaktadır. RASCI’nin web sitesinde her bir pozisyon için gerekli mesleki standartlar, yetkinlikler, değerlendirme kriterlerinin yanı sıra eğitim alınabilecek ve değerlendirmeyi yapabilecek kurumların listelerine de yer verilmektedir.

Birleşik Krallık

National Skills Academy for Retail oluşumu öncesinde, İngiltere’de ulusal çapta kabul gören bir yetkinlik çerçevesi sağlayan ve perakende sektörüne yönelik eğitim veren bir kuruluş bulunmamaktadır. Sonucunda da pek çok perakende sektörü mensubu sadece ad-hoc bir şekilde çalışanlarına eğitim vermekte ve net kariyer planlarından yoksun bir şekilde faaliyet göstermektelerdi.

National Skills Academy for Retail, kaliteli yetkinlik geliştirme merkezleri (skills shop) ağı, onaylı eğitim sağlayıcıları ve eğitmenleri sağlayarak bu ihtiyaca yönelik işverenlere ve gelecekteki iş gücüne yönelik kaliteli eğitime erişim sunma misyonu ile kurulmuştır.

7


National Skills Academy, bu anlamda, eğitimler ve yetkinlik geliştirme programları sunarak perakende sektöründeki işverenlerin ve çalışanların üretkenliklerinin artırılmasını amaçlamaktadır. Sektördeki bu yetkinlik açığı problemine karşı ulusal çapta tutarlı bir eğitim ve yetkinlik geliştirme yaklaşımı geliştirmiştir. Her biri bir bölgedeki yerel perakendecilerin, AVM’lerin, eğitim sağlayıcılarının işbirliği içerisinde yine yerel olarak yönetilen ve kaliteli eğitim ve danışmanlık hizmeti sağlayan perakende yetkinlik geliştirme merkezlerinin (skills shop) kurulmasını sağlamıştır. 50’nin üzerinde aktif olarak faaliyette olan yetkinlik geliştirme merkezleri özellikle kolay erişim için önemli alışveriş merkezleri ve alışveriş caddelerinde yer almaktadır.

National Skills Academy for Retail perakende sektörünün ihtiyaçlarını doğru yansıtan eğitim programları için Tesco, John Lewis, House of Fraser, Waitrose ve Boots gibi perakendeciler ile işbirliği içinde çalışmaktadır. Her bir yetkinlik geliştirme merkezi müfredatı o bölgedeki perakendecilerin ihtiyaçlarına özel olarak tasarlanmakta ancak ulusal çapta standardizasyonu National Skills Academy for Retail garanti altına almaktadır.

Yetkinlik geliştirme merkezlerinde çalışanlar ve iş arayanlara perakende eğitimi ve koçluğu sağlanmakta, kariyer tavsiyesi ve yönlendirmesi yapılmakta, iş tavsiyeleri verilmekte, işe giriş öncesi eğitim sağlanmakta, perakende sektöründe iş fırsatları ve staj fırsatlarına yönelik bilgi verilmekte ve okullar ve kolejlerle mesleki eğitim konusunda işbirlikleri yürütülmektedir. Perakendeciler için ise, onların gereksinimlerine göre eğitim ve yetkinlik geliştirmeye yönelik özel sınıflar sağlanabilmekte, staj ve çıraklık fırsatları için adaylar sunulabilmekte, işe giriş öncesi eğitimler verilmekte, bağımsız perakendeciler için iş geliştirme programları sağlanabilmekte, yönetim, liderlik, müşteri hizmetleri, satış yetkinlikleri, merchandising ve ikmal konusunda programlar sunulmaktadır.

Birleşik Krallık’taki diğer bir iyi uygulama ise Perakende Elçileri Programı’dır. Birleşik Krallık’ta hızlı büyüyen bir sektör olan perakende sektörü için istekli, yenilikçi, ileri düşünceli gelecek liderlerin yetiştirilmesi oldukça önem taşımaktadır. Bu sebeple de, 2009 yılında Perakende Elçileri Programı adlı bir program hayata geçirilmiştir. Perakende Elçileri sektörde çalışan kişilerden oluşmaktadır. Bu kişiler zamanlarının bir kısmını sektöre yeni çalışanların kazandırılması için gönüllü aktivitelere ayırmaktadır. 2009’dan bu yana Marks & Spencer, John Lewis Partnership, The Entertainer ve diğer küçük

bağımsız perakende firmalarında görev alan pek çok profesyonel Perakende Elçisi programına katılmış ve binlerce öğrenci ile deneyimlerini paylaşmışlardır.

Perakende Elçilerinin amacı, İngiltere’deki okulları ve eğitim kurumlarını ziyaret ederek, endüstrinin yüzü olarak pek çok gence perakende sektöründe çalışma, sektördeki kariyer yolları ve kendi tecrübeleri konusunda gerçek hayattan bilgiler vermektir. Perakende Elçileri, kendi gerçek hayat hikâyelerini kullanarak perakendeciliğin heyecanlı fırsatlar sunduğunu anlatmayı ve sektördeki bilinmeyen kariyer fırsatları konusunda öğrencileri bilgilendirmeyi amaçlamaktadır.

Programa katılmak ve Perakende Elçisi olabilmek için yaklaşık 1,5 saatlik bir online eğitim tamamlanmaktadır. Akabinde öğrenciler ile konuşma esnasında kullanılabilecek bir araç seti (perakende sunumu, kimlik vb. materyaller) ilgili kişiye gönderilmektedir. Aynı zamanda bu kişiler Perakende Elçisi veri tabanına kayıt edilmektedir. Bir okul perakende sektörüne yönelik tanıtım amaçlı sunum talep ettiğinde, veri tabanından ilgili bölgeye yakın bir elçi ile temasa geçilmekte ve uygun olanlar bu okulu ziyaret ederek sunumu gerçekleştirmektedir.

İngiltere’de ayrıca 2013 yılında hayata geçirilen tamamen perakende sektörüne odaklanarak iş arayanlar ve işverenleri bir araya getiren bir portal (http://www.yourretailjob.com/) da bulunmaktadır. Bu portal kanalıyla işverenler ve iş arayanlar tek noktadan perakende sektöründeki insan kaynakları etkinliklerine, iş fırsatlarına, özgeçmiş hazırlama desteği, mülakat, maaş görüşmesi vb. konularda önerilere ulaşabilmektedir.

İrlanda

İrlanda’da çok farklı alanlarda faaliyet gösteren, farklı ölçekteki perakendeciler bir araya gelerek sektörü temsil eden bir işbirliği yapısı kurmuşlardır. IBEC Retail Skillnet, perakende sektöründe çalışanlar için eğitim ve öğrenim programları geliştirmesi ve sağlanması amacıyla 2000 yılında kurulmuştur.

IBEC tarafından tanımlanan eğitimleri tamamlayan çalışanlar eğitim sonrası ulusal çapta kabul gören bir sertifikaya sahip olmaktadır. Tüm eğitimlerin %50’si Ulusal Eğitim Fonu ile finanse edilmektedir. Bu fon İrlanda’daki Eğitim ve Yetkinliklerden sorumlu Bakanlık tarafından sağlanmaktadır ve İrlanda’nın eğitim ve yetkinlik geliştirilmesinden sorumlu kuruluşu olan Skillnet tarafından yönetilmektedir.

52

İş hayatında çalışmaya dayalı öğrenim programları işyerinde anında sonuç almaya yönelik tasarlanmıştır. Bu sebeple de eğitime katılanlar sınav sistemine dayalı bir değerlendirme sistemi yerine iş üzerinde (on the job) bir değerlendirme sistemi ile değerlendirilmektedir.

IBEC Retail Skillnet (IRS) Yönlendirme Komitesi Brown Thomas, Heatons, Topaz, Easons, Mothercare, Kilkenny, IBEC ve Letterkenny Institute of Technology’den oluşan temsilcilerden oluşmaktadır. Tüm eğitim programları perakende sektörü profesyonellerine danışılarak oluşturulmaktadır.

IBEC Retail Skillnet, Letterkenny Institute of Technology işbirliği ile bir yüksek lisans programı ve iki lisans programı sunmaktadır (İnsan Kaynağı Yönetimi ve Mentorluk, Perakende Yönetimi, İnovasyon ve Liderlik). Aynı zamanda da 9 modülden oluşan farklı sertifika programları (Perakendede Müşteri Hizmetleri, Perakende İletişim, Perakendede Satış, Perakendede Güvenlik, Perakendede Görsel Sunum, İşyerinde Güvenlik ve Sağlık, İş Deneyimi, Depo Yönetimi ve Bireysel Etkinlik) da önerilmektedir.

Avustralya

Bir firmanın rekabetçiliği ve üretkenliği bugün ve gelecekte ihtiyaç duyduğu yetkinliklere ne kadar erişimi olduğuyla çok ilişkilidir. Bu düşünceden hareketle, Avustralya’da 11 sektörde Endüstri Yetkinlik Meclisleri oluşturulmuştur. Görevleri endüstri temsilcilerini, eğitim kurumlarını ve hükümeti bir araya getirerek endüstri ihtiyaçlarına yönelik yetkinlik ve iş gücü gelişimi konusunda tek bir aksiyon planı oluşturmaktır. Avustralya Hükümeti tarafından finanse edilen ve yetkinlik gelişimini destekleyen 11 endüstri yetkinlik meclisinden biri olan Service Skills Australia kar amacı gütmeyen ve perakende de dahil olmak üzere hizmet sektörlerine yönelik kurulan bağımsız bir organizasyondur. Service Skills Australia sektör, çalışanlar, eğitim kurumları, öğrenciler ve iş arayanlar için hizmet sektörlerinde yetkinlik gelişimi konusunda bağımsız, kapsamlı uzman bir kaynak olarak faaliyet göstermektedir.

Service Skills Australia’nın amacı:

•Endüstri bilgisi sağlamak ve hükümete ve şirketlere iş gücü gelişimi ve yetkinlik gereksinimleri konusunda ışık tutmak

• Eğitim paketleri de dahil olmak üzere yüksek kaliteli eğitim, iş gücü gelişimine yönelik ürün ve hizmetlerin

aktif olarak gelişimini desteklemek, uygulamak ve iyileştirmek (SSA mevcut durumda 7 endüstri eğitim paketini yönetmektedir.)

•Şirketlere yetkinlikler ve eğitimler konusunda, eğitim ihtiyaçlarının hangi eğitim çözümleriyle giderilebileceği gibi konular da dahil olmak üzere bağımsız tavsiyelerde bulunmak

•Şirketler, iş gücü hizmeti sağlayıcıları, eğitim sağlayıcıları ve hükümetler ile eğitim müfredatlarının oluşturulması konusunda işbirliği yapmak

Service Skills SA’nın yönettiği yedi eğitim paketinden biri olan Perakende Hizmetleri Eğitim Paketi, perakende ve toptan sektörlerine yönelik yetkinlik gelişimi konusunda ulusal bir çerçeve sağlamaktadır. Paket, ulusal bazda kabul edilen ve kişileri eğitmek ve değerlendirmek için gerekli yetkinlik ve nitelikleri tanımlamaktadır. Eğitim paketi yetkinlik standartlarını, değerlendirme kriterlerini ve elde edilebilecek dereceleri tanımlamaktadır:

•Yetkinlik standartları: Perakende sektöründeki çalışanların ihtiyaç duydukları bilgi ve yetkinlikleri tanımlamakta, performans seviyesi ihtiyacını ve bu performansı ölçmek için gerekli kriterleri belirlemektedir. Tanımlanan becerilere paralel yetkinlik gösterildiğinde kişiye ulusal çapta yetkinliklerinin tanınmasını sağlayan bir Başarı Beyanı verilmektedir.

•Değerlendirme Kriterleri: Değerlendirme Kriterleri perakende sektörünün yetkinlik standartlarına göre bireyleri değerlendirmeye yarayan bir politika dokümanıdır.

•Elde Edilecek Dereceler: Hangi derecelerin altında hangi yetkinlik standartlarının gruplandığını ve Avustralya Derecelendirme Çerçevesiyle nasıl ilişkili olduğunu göstermektedir.

Sektörde aşağıdaki dereceler (sertifika, diploma, vb.) tanımlanmıştır ve alınacak eğitimlerle bu derecelere hak kazanmak mümkün olmaktadır:

•Sertifika I – Perakende: Perakende endüstrisinde çalışmaya başlayabilmek için gerekli çok temel bilgi ve becerilere yönelik eğitimleri sağlar.

•Sertifika II – Perakende: Müşteri iletişimi, satış noktası yönetimi, perakendeye özgü araçların kullanımı gibi perakende ortamında gerekli temel yetkinliklerin kazanılmasını sağlar. Eğitim standart başlangıç seviyesi yetkinliklere göre tasarlanmıştır ve perakende sektöründe çalışmaya başlayarak becerilerini geliştirmek isteyen adayları hedeflemektedir.


•Sertifika III – Perakende Operasyonları: Perakende operasyonları ve süpervizörlük pozisyonlarında çalışmak isteyenler içindir. Mağaza güvenliğinin sağlanması, müşterilerle ilişki geliştirilmesi gibi konularda bilgiye sahip olunmasını sağlar. Aynı zamanda çeşitli perakende formatlarında (ör: butik mağazalar, süpermarketler, çok katlı mağazalar, fast-food, vb.) pratik çalışma imkânı sunar.

•Sertifika IV – Perakende: Perakende sektöründe temel seviye yöneticilik tecrübesi kazanılmasını sağlar. Küçük bir mağazayı yönetenler, çok katlı mağazada bir departmanı yönetenler, vb. kişiler içindir.

•Perakende Yönetimi Diploması: Daha üst seviyede yöneticilik yapmak isteyenlere yönelik yetkinlik ve bilginin geliştirilmesini sağlamaktadır. Büyük bir perakende zincirinde üst yönetimi destekleyen pozisyonda çalışanlar veya bir perakende noktasından tamamen sorumlu olanlar içindir.

•Visual Merchandise Diploması

•Perakendede Liderlik – Lisansüstü Sertifika Programı

Service Skills SA Yönetimi perakende sektöründeki iyi eğitimli yöneticileri bulma ve yetenekli çalışanları sektörde tutabilme zorluğuna karşı Retail Executive İnisiyatifi adı altında bir proje de geliştirmişlerdir.

Bu proje ile yüksek kaliteli insan kaynağını sektöre çekmek ve elde tutmak için hızlandırılmış bir kariyer ve eğitim planı sunarak perakende sektörünün gelişmesi amaçlanmaktadır. Endüstri ihtiyaçlarından doğan bu proje, Avustralya’daki en büyük ve hızlı büyüyen sektörlerden biri olan perakende sektöründeki üst yönetim fırsatlarını ortaya çıkarmaktadır.

Program 8,3 milyon dolar devlet desteği, 1 milyon doların üzerinde özel sektör katkısı, 120 işveren ve 21 eğitim kuruluşunun (RTO) faaliyeti ile hayata geçirilmiştir. 2009 yılında hayata geçirilen bu kapsamlı iş gücü geliştirme inisiyatifi birden fazla projeden oluşmaktadır. Retail Executive Programı, Sertifika IV ve Perakende Yönetimi Diplomasını birleştiren bir kariyer gelişim programıdır. Program mevcut yetkinliklerin değerlendirilmesi suretiyle geçmiş tecrübenin tanınmasını sağlamakta, endüstri uzmanlarına, etkinlik ve forumlara erişim vermekte, mentorluk fırsatları sunmaktadır.

Diğer bir proje, Retail Executive Kariyer Sitesi’dir. Bu site ile perakende sektörü büyüklüğü, kapsamı ve dinamikleri tanıtılmakta, perakende sektöründe kariyer yapma konusunda yanlış bilinen konulara değinilmekte,

perakende sektöründe izlenebilecek kariyer yolları, iş tanımları ve gerekli eğitimler konusunda bilgi verilmekte ve Retail Executive Programı ile nasıl perakende yöneticisi olunabileceği anlatılmaktadır.

Avustralya’da diğer bir iyi uygulama Avustralya Hükümeti Endüstri Bakanlığı tarafından yönetilen My Skills web sitesidir. Bu web sitesi sadece perakende sektörü ile sınırlı olmamakla birlikte, tüm ülke genelinde perakende sektörüne yönelik eğitimlerin aranabileceği, eğitim programlarının detayları, pozisyon bazında maaş seviyeleri, eğitimle ilgili finansman destekleri, eğitimi veren kuruluşların listesi, eğitim sonrası işe giriş istatistikleri vb. faydalı bilgilere ulaşılmasını sağlayan bir portaldır.

Bu web sitesi kapsamında şu bilgiler sağlanmaktadır:

•Eğitim Programı arama motoru: Öğrenciler, işverenler, iş arayanlar için eğitim programları konusunda en güncel bilgiyi sağlamaktadır. – Ders detayları: Açıklamalar, ilgili eğitim programını tamamlayarak yapılabilecek görev ve sorumluluklar ve olası iş ünvanları, ilgili işler, çalışılabilecek alt sektörler, programa giriş gereksinimleri, bu sertifikadan sonra alınabilecek eğitimler belirtilmektedir.

– Ders yapısı: Alınması gereken zorunlu ve seçmeli dersler ve açıklamalarına yer verilmektedir.

– Eğitim veren kurumlar: Sertifikayı veren özel kuruluşlar, devlet kurumları ve enstitüler listelenmektedir.

– Eğitim sonrası öğrenci istatistikleri: Eğitimi alanların işe girme durumu, tam ve yarım zamanlı çalışan yüzdesi, ortalama maaş, işe girilen pozisyonlar, işe girilen alt sektörler, eğitimden duyulan memnuniyet, vb. istatistikler konusunda bilgi sağlanmaktadır.

•Başarı Hikâyelerine ilişkin videolar: Mesleki eğitimler sayesinde geleceklerini güvenceye almış gerçek başarı öykülerine yer verilmektedir. Bu videolar, ulusal çapta tanınan bir eğitime yatırım yapmanın nasıl daha iyi iş bulma fırsatları sunduğu, daha fazla iş güvenliği sağladığı, daha fazla kazanma şansı verdiği konusunda örnekler sunmaktadır. İşverenler için de aynı şekilde en iyi uygulamaların paylaşımıyla küçük ölçekli ya da büyük ölçekli kurumların ulusal çapta tanınan bir eğitim programını desteklemelerinin sağlayacağı faydalara değinilmektedir.

•Finansal Destekler: Eğitim programlarını alacak olanlara yönelik ülke çapında sağlanan finansman kaynaklarından bahsedilmektedir.

54

Services Skills SA tarafından Perakende Eğitim Paketinde tanımlanan eğitimler belirli Onaylı Eğitim Kurumları tarafından sağlanmaktadır. Hatta özel sektörden de onaylı eğitim kurumu olabilmek için başvuru yapılabilir.

Örneğin, Avustralya’nın en büyük bağımsız süpermarket zinciri olan ve Güney Avustralya ve Queensland’de 50’nin üzerinde mağazası, 800 milyon doların üzerinde cirosu ve 4.500 çalışanı ile faaliyet gösteren Drakes Süpermarketleri Avustralya’daki Onaylı Eğitim Kurumlarından biridir (RTO- Registered Training Organisation). Çalışanlarına yönelik sunduğu kariyer planları ve eğitim programları ile kendisini sektörde farklılaştırmaktadır. Bu anlamda, çalışanlarına herhangi bir masraf olmaksızın ulusal bazda tanınan yetkinliklerin kazandırılmasına yönelik imkânlar sağlamaktadır.

Okullarla staj programları yürütmenin yanı sıra mevcut çalışanlar belirli eğitimlerden istediklerini kendi departman yöneticileri, mağaza müdürleri ya da eğitim koordinatörleri ile görüşerek tamamlayabilirler.

•Sertifika II – Perakende: Giriş seviyesi programıdır, işte eğitimden oluşur.

•Sertifika III – Perakende: Gelecekte yönetim ya da süpervizörlük görevine adım atılmasına yardımcı olur ve iş yeri dışında eğitim verilir.

• Sertifika IV – Perakende Yönetimi: Seçilen uzmanlık alanında yönetici pozisyonuna hazırlar ve iş yeri dışında eğitim verilir.

• Perakende Yönetimi Diploması: Kıdemli mağaza yöneticisi pozisyonuna hazırlar. Mağaza yöneticisi, mağaza yönetici yardımcısı, büyük bir mağazada bölüm yöneticisi olma imkânı sunar ve iş yeri dışında eğitime dayalıdır.

Firma, merkezdeki birçok pozisyonu (ör: insan kaynakları pazarlama, finans, bilgi teknolojileri, idari işler, işyerinde sağlık ve güvenlik, bordro, vb.) mağaza çalışanlarına kariyer fırsatları sunabilmek için içeriye ilan açarak doldurur. Eğitime yaptıkları yatırımlar sonucunda 2012’de Drakes Yılın İşvereni seçilmiştir. Çalışan bağlılığı ve sadakati firmayı rakiplerinden ayırmaktadır ve ortalama çalışma süresi açısından firma sektördeki çalışanlarını en uzun süre elde tutan firma haline gelmiştir.

Türkiye – Sigortacılık Sektörü

Sigortacılık sektörü sektörün nitelikli iş gücü ihtiyacının karşılanması amacıyla çeşitli inisiyatifleri başarıyla hayata geçirmiş bir örnektir.

Sigortacılık Eğitim Merkezi, 2007 yılında Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketler Birliği bünyesinde tüzel kişiliği haiz olarak kurulan bir meslek kuruluşudur. Kurumun misyonu sigortacılık alanındaki eğitim ve sınav faaliyetlerinin standartlarını oluşturarak sektörde nitelikli eleman istihdamını artırmak, sektörün hizmet kalitesini yükseltmek ve gelişimine katkıda bulunarak uluslararası düzeye getirmektir. Kurumun temel görevleri şu şekilde özetlenebilir:

•Sigortacılık alanındaki eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesine yönelik araştırmalar yapılması

• Sigortacılık alanında mevcut eğitim programlarının geliştirilmesine ve etkinliğine katkı sağlanması

• Sigortacılıkla ilgili mesleki nitelik taşıyan sınavların tarafsız olarak uygulanması ve değerlendirilmesine ilişkin tedbirlerin alınması

• Sigortacılık sektörüne nitelikli eleman istihdamına katkıda bulunulması

• Sigortacılık alanındaki eğitim faaliyetlerine ilişkin olarak konferans, seminer, eğitim programları düzenlenmesi; kitap, dergi ve broşürler yayınlanması

• Yurt içindeki ve dışındaki ilgili kuruluşlarla sigortacılık alanındaki eğitim faaliyetlerine ilişkin olarak işbirliği yapılması

• Sigorta ve risk bilincinin toplum geneline yayılması ve sigortacılığın ayrı bir uzmanlık alanı olarak benimsenmesinin sağlanması

Kurum aşağıdaki pozisyonlar için gerekli eğitim seviyelerini ve yeterlilik sınav koşullarını tanımlamıştır. Yürürlüğe konulan kanun ve yönetmelikler, sigortacılık sektöründe yer alan personelin iş tanımını ve mesleğin standartlarının belirlenmesini sağlamıştır. Meslek olarak tanımlanan sigortacılık belirli bir eğitim seviyesini şart koşmaktadır.

Sigorta Eksperliği:

•Kara araçları eksperlik dalında en az iki yıllık, diğer eksperlik dallarında dört yıllık yükseköğretim kurumlarından mezun olunması gerekmektedir.

• Sigorta eksperliği yönetmeliğinde eksperler, yılda bir kez beş iş gününü geçmemek üzere en az beş yılda bir


Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı ise 1970 yılında TSB ve Milli-Re tarafından Türk sigorta sektörünün ilk ve tek uluslararası eğitim ve araştırma merkezi olarak kurulmuştur. Sektörün mevcut istihdamının niteliğinin artırılması amacıyla eğitim programları düzenlemekte ve sigorta sektörü kurumları ile paylaşmaktadır. Sigortacılık eğitiminin niteliğinin artırılması için akademisyenleri eğitim programlarına ücretsiz kabul etmekte, üniversitelerde ücretsiz sigortacılık seminerleri düzenlemekte ve araştırmaları desteklemektedir. Sigortacılık (temel ve ileri düzey), e-öğrenme, BES ve kişisel gelişim (liderlik, etkili sunum, sonuç odaklı müşteri hizmetleri, sonuç odaklı yönetim, eğitimcinin eğitimi) olmak üzere 4 kategoride eğitim sunmaktadır ve her bir eğitimin hedef kitlesini ve kapsamını tanımlamaktadır.

Sigortacılık sektöründeki bu gelişmelerin ve standartların oluşturulmasının sektör çalışanlarının yetkinlik seviyesine de olumlu etkileri olmuştur. Bu etkileri görebilmek adına, UMEM kapsamında yapılan anket çalışmasına göre perakende ticaret sektörü, “çalışanlarda beceri uyumsuzluğu”, “çalışanların işe hakimiyeti” ve “hizmet içi eğitimin verilme sıklığı” açılarından “sigorta acentelerinin ve aracılarının faaliyetleri” sektörü ile kıyaslanmıştır.8

8 UMEM anketinde NACE 47 kodlu perakende ticaret sektöründe faaliyet gösteren 425, 66.22 kodlu sigortacılık sektöründe faaliyet gösteren 32 firmanın verisi mevcuttur. Örneklem sayıları arasındaki fark sektörlerin ekonomideki ağırlıklarının farklılığından kaynaklanmaktadır. Ancak gözlem sayıları kıyas yapmak için yeterli düzeydedir.

SEGEM tarafından verilecek eğitime katılacaklardır.

Aktüerya:

• Lisans derecesine sahip olunması gerekmektedir.

• Aktüerlerin 3 seviyeli 13 alandan girecekleri sınav alanları belirlenmiştir.

Sigorta Acentaları:

• Acente faaliyetinde bulunacak gerçek kişilerde, en az dört yıllık yükseköğretim kurumlarından veya en az iki yıllık aktüerya, pazarlama, risk yönetimi ve sigortacılık ile ilgili meslek yüksekokullarından mezun olunması ve iki yıllık mesleki deneyim şartı aranmaktadır.

• Sigorta acenteleri teknik personeli için en az lise veya dengi okul mezunu olması şartı aranmaktadır. Sigortacılıkla ilgili kurum veya kuruluşların meslekle ilgili bölümlerinde en az iki yıl mesleki deneyim kazanılmış olması gerekmektedir.

• En az üç yılda bir beş iş gününü geçmemek üzere verilecek eğitime tabi tutulur.

56

UMEM verileri ile yapılan analiz sigortacılık sektöründeki beceri uyumsuzluğu sorununun perakende sektörüne kıyasla daha az olduğunu göstermektedir. Sektörlerdeki firmaların “Sizce şimdiki çalışanlarınızın sahip olduğu beceriler ile firmanızın ihtiyaç duyduğu beceriler arasında uyumsuzluk var mı?” , “Firmanızda çalışanların yüzde kaçının yaptığı işe tamamıyla hakim olduğunu söyleyebilirsiniz?” ve “Çalışanlarınıza hizmet içi eğitim veriyor musunuz? Ne sıklıkla?” sorularına verdikleri cevaplar sigortacılık sektöründe beceri uyumsuzluğunun daha az, işe hakimiyetin daha yüksek olduğuna işaret etmektedir.

Perakende ticaret sektöründeki firmaların %20,47’si beceri uyumsuzluğu problemi yaşadıklarını beyan ederken, aynı oran sigortacılık sektöründe %6,25’tir. UMEM hizmetler anketine katılan tüm firmalar için bu oranın %16,2 olduğu düşünüldüğünde sigortacılık sektörü en az beceri uyumsuzluğu sorununa sahip sektörlerden biridir.

Çalışanların eğitim durumuna göre beceri uyumsuzluğuna bakıldığında da benzer bir sonuçla karşılaşılmaktadır. Sigortacılık sektöründeki 32 firmanın 10 tanesi, yani %31,3’ü ilköğretim mezunu çalıştırırken, bu oran perakende sektöründe %60’tır. Düz lise mezunları için de benzer bir durum söz konusudur. Sigortacılık firmalarının %68,8’i düz lise mezunu çalıştırırken, perakende firmalarının %82,8 düz lise mezunu istihdam etmektedir. Sigortacılıkta en öne çıkan eğitim düzeyi meslek yüksekokullarıdır. Sigortacılık sektöründe %68,8 olan meslek yüksekokul mezunu çalıştırma oranı perakende sektöründe %38,8’tir. Çalışanların eğitim düzeyleri arasındaki farklılık iki sektör arasındaki genel beceri uyumsuzluğu farkının nedenlerinden biri olabilir. Ancak sigortacılık firmalarının %90’ı ilköğretim ve düz lise mezunu çalışanlarında beceri uyumsuzluğu sorunu olmadığını beyan etmiştir. Perakende sektöründeki firmaların ise %81’i ilköğretim mezunu çalışanlarında, %85’i düz lise mezunu çalışanlarında beceri uyumsuzluğu problemi olmadığını beyan etmiştir.

İki sektör arasındaki en bariz farklılıklardan biri de çalışanların işe hakimiyetidir. Sigortacılıktaki firmaların %91’i çalışanlarının büyük çoğunluğunun işe tamamen hakim olduğunu beyan ederken, perakende sektöründe aynı oran %56’dır. Perakende sektöründeki firmaların %11’inin çalışanlarının yarısından azının işe tamamen hakim olmadığını beyan etmesi de sektördeki nitelikli eleman ihtiyacı sorununun sigortacılığa göre çok daha olumsuz olduğuna işaret etmektedir.

Firma sayısı (Perakende)

% Firma sayısı (Sigorta)

%

Küçük bir bölümü (% 0-25) 19 4.47 - -

Yarısından azı (% 26-50) 28 6.59 - -

Yarısından fazlası (% 51-75) 142 33.41 3 9.38

Büyük çoğunluğu (% 76-100) 236 55.53 29 90.63

Toplam 425 100 32 100

Beceri uyumsuzluğu var mı?

Firma Sayısı (Perakende)

% Firma Sayısı (Sigorta)

%

Evet 87 20.47 2 6.25

Hayır 338 79.53 30 93.75

Toplam 425 100.0 32 100.0

Sigorta Perakende

Evet uyumsuzluk

var

Hayır uyumsuzluk

yok

Evet uyumsuzluk

var

Hayır uyumsuzluk

yok

İlköğretim 1*

10.00

9

90.00

47

18.43

208

81.57

Düz Lise 2

9.09

20

90.91

53

15.06

299

84.94

Meslek Lisesi 2

14.29

12

85.71

28

15.30

155

84.70

Meslek Yüksek Okulu

2

9.09

20

90.91

24

14.55

141

85.45

Üniversite (4 yıllık)

2

8.00

8

92.00

20

8.93

204

91.07

Mesleki Eğitim Kursları

1

12.50

7

87.50

3

7.69

36

92.31

* Yukarıda yer alan değer firma sayısını, aşağıdaki ise satırın temsil ettiği eğitim düzeyinden mezun olmuş çalışanı olan firmalar içindeki payı göstermektedir.


Beceri uyumsuzluğunu azaltmak için hizmet içi eğitimin kullanılabileceği süregelen bir öneridir. İki sektördeki firmaların ne sıklıkla hizmet içi eğitim verdiği incelendiğinde sigortacılık sektöründeki firmaların %65,6’sının, perakende sektöründeki firmaların ise %51,8’inin düzenli olarak hizmet içi eğitim verdiği gözlemlenmektedir. Perakende firmalarının %13,2’si hiç hizmet içi eğitim vermezken, aynı oran sigortacılıkta %6,3’tür.

Düzenli olarak verilen hizmet içi eğitimin beceri uyumsuzluğuna çözüm olma açısından sigortacılık sektöründe perakende sektörüne göre daha başarılı olduğu yandaki tablolarda görülmektedir. Sigorta sektöründe düzenli olarak hizmet içi eğitim veren 21 firmanın 19’u (%90,5), perakende sektöründe düzenli olarak hizmet içi eğitim veren 220 firmanın ise 174’ü (%79,1) çalışanlarında beceri uyumsuzluğu olmadığını beyan etmiştir.

Sigorta Perakende

Firma sayısı % Firma sayısı %

Sadece işe girdiklerinde veriyoruz 2 6.25 38 8.94

Düzenli olarak veriyoruz 21 65.63 220 51.76

Ara sıra veriyoruz 7 21.88 111 26.12

Hiç vermiyoruz 2 6.25 56 13.18

Toplam 32 425

Sigorta Perakende

Evet uyumsuzluk

var %

Hayır uyumsuzluk

yok %

Evet uyumsuzluk

var %

Hayır uyumsuzluk

yok %

Sadece işe girdiklerinde veriyoruz

0

0

2*

100

9

23.68

29

76.32

Düzenli olarak veriyoruz

2

9.52

19

90.48

46

20.91

174

79.09

Ara sıra veriyoruz

0

0

7

100

23

20.72

88

79.28

Hiç vermiyoruz 0

0

2

100

9

16.07

47

83.93

Toplam (sayı) 2 30 87 338

* Yukarıda yer alan değer firma sayısını, aşağıdaki ise satırın temsil ettiği hizmet içi eğitim verme sıklığı grubuna göre beceri uyumsuzluğu oranını göstermektedir.

58

Perakende sektöründe hedeflenen marka ekonomisine geçişin sağlanması ve yurt dışı büyüme hedeflerinin gerçekleştirilmesi amacıyla nitelikli iş gücünün sektöre çekilmesi, elde tutulması ve geliştirilmesi için şu alanlarda gerekli aksiyonların alınması kritik önem taşımaktadır:







Politika önerileri ve yol haritası


Sektöre kalifiye insan kaynağı yetiştirilmesini sağlamak amacıyla tüm eğitim inisiyatiflerinin üzerine kurgulanabileceği sektöre özgü bir yetkinlik çerçevesine ihtiyaç bulunmaktadır.

Bu yetkinlik çerçevesini özel sektör temsilcileri ile işbirliği içinde tanımlamaktan sorumlu bir organizasyonun kurulması ve bu kurumun kamu, özel sektör ve eğitim kurumları arasında köprü vazifesi görerek sektörün yetkinlik ihtiyaçlarını ortaya koyması, bu yetkinliklerin elde edilmesine yönelik eğitim seviyelerini ve detaylı müfredatları belirlemesi önerilmektedir.

Böyle bir yapının oluşturulması aynı zamanda yeni trendler doğrultusunda perakende sektörünün gelecekte ihtiyaç duyacağı yeni yetkinliklerin tespit edilmesini ve yetkinlik çerçevesine dahil edilmesini de sağlayacaktır.

Bu yetkinlik çerçevesi ve müfredat yapısı kullanılarak çeşitli eğitim kuruluşları (özel ya da kamu) kendi programlarını ve müfredatlarını tasarlayabilecektir. Bu da, sektörde ulusal çapta kabul gören ve standart bir eğitim altyapısının oluşturulmasını sağlayacaktır.

8

* İnsan kaynakları, finans, bilgi teknolojileri, depo, lojistik ve toptan kanal yönetimi gibi fonksiyonlar ise sektöre özgü know-how gerektirmekle birlikte diğer sektörlerdeki tecrübelerden faydalanılabilecek ve yetkinliklerin transfer edilebileceği alanlar olduğundan 44.578 kişi ihtiyacı yukarıdaki tabloda belirtilmemiştir.


Yetkinlik Çerçevesi Seviyeleri

1. S

eviy

e

2. S

eviy

e

3. S

eviy

e

4. S

eviy

e

5. S

eviy

e

6. S

eviy

e

7. S

eviy

e

8. S

eviy

e

9. S

eviy

e

10. S

eviy

e

Tem

el

Tem

el

Ope

rasy

onel

Ope

rasy

onel

Ope

rasy

onel

Süpe

rviz

yon

Mağ

aza

Yöne

timi

Yöne

tim v

e Pe

rake

nde

Prof

esyo

nlle

ri

Kur

umsa

l

Lide

rlik

Kur

umsa

l

Lide

rlik

Yönetsel Yetkinlikler

Stratejik düşünme

Liderlik

Koçluk ve mentorlük

İş yönetimi

Performans yönetimi

Teknik Yetkinlikler - Merkez

Marka yönetimi

Kategori yönetimi

Ürün planlama

Lojistik planlama

Müşteri ilişkileri yönetimi

Stratejik satın alma

Bilgi teknolojileri

Lokasyon seçimi ve analizi

Finans ve muhasebe

Veri madenciliği

Online pazarlama ve sosyal medya yönetimi

İnsan kaynakları yönetimi

Ürün tasarımı ve geliştirme

Teknik Yetkinlikler – Mağaza içi Operasyonlar

Müşteri hizmetleri

Satış

Ödemeler

Görsel sunum ve mağaza içi düzenleme

Envanter yönetimi

Genel Yetkinlikler

Ürün bilgisi

Problem çözme

Analitik bakış açısı ve matematiksel zeka

Araştırma ve bilgi toplama

Planlama ve organizasyon

Veriye dayalı karar verme

Müzakere becerisi ve ikna gücü

Sunum yapma becerisi

Ekip yönetimi

Temel Yetkinlikler

Müşteri odaklılık

Etkin yazılı ve sözlü iletişim

Takım çalışma

Teknoloji kullanımı/teknolojiye hâkimiyet

Yabancı dil

Tablo 13: Örnek Yetkinlik Çerçevesi

60


2014-2023 döneminde satış elemanlığı dalına yönelik yapılan istihdam projeksiyonu on yıllık dönemde ihtiyaç duyulacak satış danışmanı sayısının 492.097 kişi olduğunu göstermektedir. İlk defa 2015-2016 yılında meslek liselerinde satış danışmanı yetiştirmeye yönelik yeni kontenjanların açılması durumunda, dallara yeni giren öğrenciler ilk kez 2018’in Haziran ayında iş gücüne katılabilecektir. 2018-2023 döneminde odak perakende sektörünün ihtiyaç duyacağı satış danışmanı sayısı 279.891’dir. Aynı dönemde mevcut meslek liselerinden iş gücüne katılacak olan kişi sayısı ise 38.477’dir. Bu durumda aradaki 241.414 kişilik fark yeni kontenjan ya da okullarla karşılanmalıdır.

Odak perakende sektörüne yönelik, il bazında ihtiyaç duyulan satış danışmanı sayısı Tablo 14’de gösterilmektedir. Beceri uyumsuzluğunun en çok yaşandığı pozisyonlardan biri olan satış danışmanlığı için, satış danışmanı yetiştirmeye yönelik yeni kontenjanların açılması ve müfredatın gözden geçirilmesi perakende sektörünün önemli sorunlarından birine çözüm olacaktır.

Mevcut meslek liselerindeki ilgili kontenjan “satış elemanlığı” dalı olarak geçmektedir. Dalın ismi olumsuz perakende algısını devam ettirecek nitelikte olduğundan hem mevcut dalın isminin ve kapsamının değiştirilmesi hem de yeni kontenjanlara “perakende ve mağazacılık uzmanlığı” adı verilmesi önerilmektedir.


Satış danışmanı ihtiyacı ~

İhtiyacın olduğu iller

179.480 İstanbul

38.066 Ankara, İzmir

21.779 Antalya, Bursa

10.990 Adana, Kocaeli, Konya, Denizli

7.263 İçel, Kayseri, Gaziantep

6.424 Hatay, Muğla

5.472 Samsun, Balıkesir, Tekirdağ

4.934 Eskişehir, Aydın, Trabzon, Manisa

3.875 Ordu, Sakarya, Diyarbakır

3.233 Zonguldak, Kahramanmaraş

2.496 Edirne, Malatya, Rize, Osmaniye

1.836 Şanlıurfa, Erzurum, Tokat, Sivas, Nevşehir, Yalova, Çanakkale, Kütahya, Isparta, Afyon, Giresun, Çorum

1.252 Batman, Kastamonu, Elazığ, Van, Aksaray, Kırklareli, Düzce, Uşak, Niğde, Bolu, Kars, Adıyaman, Mardin

833 Erzincan, Karabük, Amasya, Kırıkkale

559 Bartın, Ağrı, Artvin, Yozgat, Bilecik, Burdur, Sinop, Karaman, Çankırı, Kırşehir, Siirt

207 Kilis, Bingöl, Gümüşhane, Iğdır, Şırnak, Muş, Bitlis, Barburt, Hakkari, Tunceli, Ardahan

Tablo 14: 2014-2023 arası il bazında toplam satış danışmanı ihtiyacı

Program adı 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Toplam

Toplam mağaza eleman ihtiyacı

54.769 61.988 63.363 67.454 57.543 61.577 48.666 50.773 52.872 55.109 574.113

Mağaza yöneticisi ihtiyacı

7.824 8.855 9.052 9.636 8.220 8.797 6.952 7.253 7.553 7.873 82.016

Satış danışmanı ihtiyacı

46.945 53.132 54.311 57.817 49.322 52.780 41.713 43.520 45.319 47.236 492.097


Tablo 15: 2014-2023 arası mağaza eleman ihtiyacı



Mağaza yöneticiliği pozisyonunda çalışacak kişilerin perakende sektörünün değer zincirine hakim ve yönetimle ilgili bilgi ve becerilere sahip olması gereklidir. Bu ihtiyacın meslek yüksekokullarında sunulacak “perakende mağaza yöneticiliği” isimli bir programla karşılanması mümkündür.

Perakende sektörünün merkez kısmında ve özellikle yönetim-operasyon, pazarlama, satın alma, ürün planlama ile ürün tasarım ve geliştirme departmanlarında çalışan kişilerin ise sektöre ve alanlarına spesifik teorik ve pratik bilgi ile donanması markalaşma için önem arz etmektedir. Bu ihtiyaca yönelik dört tip lisans programı önerilmektedir: “Perakende operasyonları yönetimi”, “moda pazarlaması ve marka yönetimi”, “ürün planlama ve satın alma” ve “moda tasarımı”.

Mevcut durumda perakendeye yönelik faaliyette olan meslek yüksekokulları ve lisans programları oldukça sınırlı sayıdadır. Tablo 16, Tablo 7’deki istihdam öngörüleri ile uyumlu şekilde mağaza yöneticisi ve merkez çalışanı ihtiyacını göstermektedir.

Kaynak: Deloitte Analizi* İnsan kaynakları, finans, bilgi teknolojileri, depo, lojistik ve toptan kanal yönetimi gibi fonksiyonlar ise sektöre özgü know-how gerektirmekle birlikte diğer sektörlerdeki tecrübelerden faydalanılabilecek ve yetkinliklerin transfer edilebileceği alanlar olduğundan 44.578 kişi ihtiyacı yukarıdaki tabloda belirtilmemiştir.


Firma anketlerinden derlenen sonuçlar, sektöre nitelikli iş gücü sağlaması beklenen yükseköğrenim kurumları da dahil olmak üzere, eğitim kurumlarının sağladığı mesleki ya da yükseköğrenimin firma taleplerini karşılamakta yetersiz olduğunu göstermektedir. Ekonometrik analiz sonuçları, yeni mezun çalıştıran firmaların “beceri uyumsuzluğu” problemiyle daha fazla karşılaştığını ve stajyerlerin iş tanımının gerektirdiği becerilerden uzak olduğunu net bir biçimde ortaya koymaktadır.

Bu durum, sadece Türkiye’ye özgü olmayıp, mesleki eğitimde gerekli ivmeyi kazanamamış ekonomilerde de temel problemlerden biridir. OECD raporları ve başarılı ülke örnekleri incelendiğinde ise çözüm önerilerinden biri sektör temsilcilerinin, çatı kuruluşların ve firmaların mesleki eğitim ve yükseköğrenimde daha etkin olduğu bir eğitim çerçevesi oluşturmak olarak ortaya çıkmaktadır. Sektör temsilcileri ve firmaların faaliyet gösterdikleri bölgelerdeki eğitim kurumları ve kamu kuruluşlarına sadece iş gücü taleplerini ileten bir paydaş olmanın ötesine geçip, müfredat tasarımından pratik uygulamalara kadar geniş bir spektrumda çözüm ortağı olarak yer almaları, beceri uyuşmazlığı ve nitelikli iş gücü ihtiyacını önemli ölçüde azaltacak potansiyele sahiptir. Bunu sağlamak için de ilk başta 5 pilot okulda perakende programlarını sektör temsilcilerinin yönetmeleri sağlanabilir. Programlar belirli bir standarda oturduktan sonra ise üniversite – özel sektör işbirlikleri özel sektörün öğrencilere staj ve iş imkânları sağlamaları, derslere misafir konuşmacı olarak katılarak pratik tecrübelerini paylaşmaları, seminerlere katılmaları vb. örneklerle sürdürülebilir.

Tablo 16: 2014-2023 arası toplam mağaza yöneticisi ve merkez çalışan ihtiyacı*

Program adı Program türü Mağaza yöneticisi ve merkez çalışan ihtiyacı ~

Perakende mağaza yöneticiliği Meslek yüksek okulu 82.016

Perakende operasyon yönetimi Lisans 27.355

Moda pazarlaması ve marka yönetimi Lisans 10.131

Ürün planlama ve satın alma Lisans 13.171

Moda tasarımı Lisans 6.079

62


Perakende sektörünün nitelikli iş gücü ihtiyacının karşılanamamasının en önemli nedenlerinden biri de sektörün ihtiyaçlarına yönelik eğitim veren meslek lisesi ve yüksekokul sayısının yetersiz olmasıdır. Sektörün Türkiye ortalamasının üstünde büyüyeceği öngörüsü ve istihdama yapacağı önemli potansiyel katkı düşünüldüğünde atılması gereken ilk adımın eğitimin yaygınlaştırılması olduğu söylenebilir. Bununla beraber eğitim altyapısını zenginleştirmek için okul sayısının artırılması sorunun çözümünü tek başına sağlamayacaktır. Mevcut durumda en önemli problemlerden biri de eğitmen sayısının yetersizliği ve eğitmenlerin bilgi donanımlarının sektörün güncel ihtiyaçlarına karşılık verebilecek yenilikte olmayışıdır. Almanya, Avusturya, Güney Kore örnekleriyle beraber İtalya’da belli sektörlerdeki (makine ve tekstil) mesleki eğitim politikaları incelendiğinde bu sorunun “eğitimcilerin eğitilmesi” (train the trainers) yoluyla aşıldığı görülmektedir. Bu politikanın temelinde, ilk olarak sektör kuruluşlarının meslek liseleri, yüksekokullar ve hatta üniversitelerde perakende sektörüne yönelik eğitim veren bölümlerle işbirliği yaparak, bu eğitim kurumlarındaki eğitmenlerin bilgi ve müfredatlarının sektörün ihtiyaçlarına göre güncellenmesi yer almaktadır. Böylece mevcut eğitmen havuzunun niteliğinin artırılması ve eğitim çerçevesinin gerçek hayat uygulamalarıyla senkronizasyonu sağlanmaktadır. Eğitimcilerin eğitilmesi anlayışının daha belirgin bir başka özelliği de, sektörde tecrübe kazanmış ve bilgi birikimini sektörün potansiyel iş gücüyle paylaşmaya hazır olan donanımlı uzmanlardan eğitmen olarak yararlanmaktır. Sektör temsilcileri her bölgede bu donanımlı uzmanları “eğitmen havuzları” oluşturarak toplayıp pedagojik bir formasyon sağladıktan sonra eğitim kurumlarıyla işbirlikleri yaparak uzmanların tecrübe ve bilgi birikimlerini eğitim kurumlarına aktarmasını hedefleyebilir. Bu yaklaşım, sektördeki gerçek durum uygulamalarını ve pratik yaklaşımları eğitim kurumlarına kazandırarak mevcut sistemin çok daha verimli ve sektörün ihtiyaçlarına cevap verebilir hale getirilmesini sağlayacaktır. Eğitimcilerin eğitimi uygulamasının önemli bir yan etkisi de, eğitim kurumlarındaki öğrencilerin sektörde başarılı olmuş yüksek kariyerli eğitmenleri yakından tanıyıp “rol model” olarak benimsemeleri ve perakende sektörüne karşı olumsuz önyargılarını azaltmaları olacaktır.


Perakende sektörünü diğer sektörlerden olumsuz anlamda ayıran faktörlerden biri de çalışanların perakende sektörünü uzun dönemli bir kariyer yolu olarak görmemeleri ve bunun sonucunda yaşanan iş gücü kaybıdır. Sektör ağırlıklı satış danışmanlığı pozisyonları ile bilinmekte, yoğun çalışma saatleri, vb. algılar sebebiyle de çalışanların tercihlerinde ön sıralarda yer alamamaktadır. Sektörde kariyer yollarının dışarıya iletişiminin yapılmıyor olması da kalifiye iş gücünün sektöre çekilmesi konusunda bir engel teşkil edebilmektedir. Satış danışmanlığını sadece geçici bir iş olarak gören çalışanlar kısa sürede sektörden ayrılmakta, bu da sektör algısını daha da olumsuz etkileyerek kendi içinde bir kısır döngüye yol açmaktadır. Firmalar, ortalama çalışma süresi oldukça kısa (ve çoğunlukla yeni mezun) çalışanlarına yatırım yapmaktan çekinirken, iş deneyimi ve hakimiyeti yüksek olan sınırlı sayıda çalışan da sektörde “aranan” eleman haline geldikleri için sıkça iş değiştirmektedirler. Bu da, firmalardaki kurumsal hafızaya ve iş gücü verimliliğine olumsuz yansımaktadır.

Perakende sektörünün güçlü bir “çalışan markası” olabilmesi için sektör paydaşlarının katılımı ile sektörün iş gücü ve üst yöneticiler nezdinde markalaşmasına yönelik bir aksiyon planı oluşturulması kritik önem taşıyacaktır.

Markalaşma programı kapsamında perakende sektörünün önemi, perakende sektöründe hayat, sektörde nasıl bir kariyer izlenebileceği, sonuna kadar satış danışmanı olunmayacağı ve gerçek başarı öyküleri anlatılarak perakende sektörünün bir iş gücünü çeken bir “çalışan markası”na dönüşmesi sağlanmalıdır.

64

Mağaza ve merkez çalışanları için kariyer planlarını da dikkate alan farklı seviyelerde programlar önerilmektedir. Program içeriklerinin sektör temsilcileri ile birlikte detaylı bir şekilde tasarlanması önerilmektedir. Aşağıda global uygulamalar da dikkate alınarak öneri program içerikleri paylaşılmıştır:

Okul program önerileri

Meslek Liseleri Meslek Yüksekokulları Lisans Programları Yüksek Lisans Programları

Hedef Kitle

Satış danışmanları ve mağaza yöneticileri, mağaza bölge yöneticileri için temel lise eğitimi

Mağaza yöneticileri ve mağaza bölge yöneticileri için ön lisans programı

Merkezdeki pozisyonlar Merkezdeki yönetici pozisyonları

Program Önerisi

• Perakende ve mağazacılık uzmanlığı

• Perakende mağaza yöneticiliği

• Perakende operasyonları yönetimi

• Moda pazarlaması ve marka yönetimi

• Ürün planlama ve satın alma

• Moda tasarımı

•Uluslararası perakendecilik yönetimi

• Uluslararası moda marka yönetimi

• Moda perakendeciliği yönetimi

Ek1


Meslek Lisesi Programı

Perakende ve mağazacılık uzmanlığı: Mevcutta satış elemanlığı olarak geçen dalın perakende ve mağazacılık uzmanlığına dönüştürülmesi ve mevcut müfredatın aşağıdaki taslak içerik doğrultusunda zenginleştirilmesi önerilmektedir. Yeni açılacak meslek liselerindeki programların da yine bu isim ve bu kapsamda hayata geçirilmesi perakende sektörünün ihtiyaçlarının doğru karşılanabilmesi açısından önem taşıyacaktır.

Program türü

Süre Diğer

Teknik Lise 4 yıl 1., 2. sınıf dersle eğitim, 3. sınıfta yarım zamanlı staj, 4. sınıfta tam zamanlı staj

Ders yapısı

1. S

ene

•Perakende Endüstrisine Giriş (Global ve Türkiye’de Perakendecilik Sektörü, Perakendecilik Temel Kavramlar, Alt Sektörler, Perakendecilik ve Mağazacılık Çeşitleri, Perakende Değer Zinciri, Mağaza Yeri Seçimi ve Önemi, Mağaza Türü Bazında Organizasyon Yapıları)

• Tüketici Davranışları (İhtiyacın Ortaya Çıkmasından Satın Almaya Karar Verme Süreçleri, Müşteri Özellikleri ve Profilleri, Müşteri Odaklılık)

• Temel Marka Yönetimi ve Pazarlama Prensipleri (Marka nedir? Marka Yaratma, Marka Konumlandırma, Marka Kimliği ve Uygulamaları, Reklam ve İletişim Yöntemleri)

• Mağazacılık (Mağaza Atmosferi, Ürün Kabul Ve Kayıt, Mağazanın Düzenlemesi Ve Mağaza Bakımı, Fiyat Değişikliklerinin Uygulanması, Satış, Kasa Işlemleri, İadeler)

• Görsel Düzenleme (Vitrin Düzenleme (Temizlik, Işıklandırma, Vitrin Değişimi, Manken Montajı), Mağaza Girişi, Teşhir Alanları Düzenleme, Görsel Malzemeler, Mağaza İçi Manken Kullanımı, Kasa Ve Sıra)

• Yabancı Dil

2. S

ene

• Temel Satış Teknikleri (Kişisel bakım, Konuşma ve Diksiyon, İhtiyaç Tespiti, Ürün Önerme, Ürün Bilgisi, Çapraz Satış, Ürün Deneme ve Müşteri İletişimi)

• Mağaza içi Müşteri Deneyimi Yönetimi (Müşteriyi Anlama ve Gözlemleme Yöntemleri, Tüketici Odaklı Mağaza Alan Planlama ve Ürün Teşhiri)

• Tedarik Zinciri Yönetimi (Tedarik Zincirinde Arz ve Talep Yönetimi, Satın Alma, Lojistik ve Dağıtım Planlaması, Depo içi Operasyonlar (Mal Kabul, Stok Yönetimi, Paketleme, Sevkiyat, İadeler), Mağaza içi Depo Yönetimi)

• İleri Mağazacılık Yönetimi (Mağaza Açılış ve Kapanışları, Mağaza Stok Yönetimi, Mağaza içi İş Gücü Planlama, Mağaza Denetleme, Mağaza Güvenliği)

• Yabancı Dil

3. S

ene

• İleri Satış Teknikleri 2

• Müşteri Hizmetleri Yönetimi (Tüketici Odaklılık, CRM Uygulamaları ve Sadakat Programları, İade ve Şikayet Yönetimi)

• Bilgi ve İletişim Teknolojileri (Mağaza içi Uygulamalar ve Kullanımı)

• E-ticaret ve Sosyal Medya

• Yabancı Dil

• Yarım zamanlı staj

4.

Sene • Tam zamanlı staj

• Yabancı Dil

66

Meslek Yüksekokulu Programı

Perakende mağaza yöneticiliği

Program türü

Süre Diğer

Meslek Yüksekokulu

2 yıl 1. sınıf dersle eğitim, 2. sınıf yarım zamanlı staj

Ders yapısı

1. S

ene

•Perakende Endüstrisine Giriş ve Trendler (Global ve Türkiye’de Perakendecilik Sektörü, Perakende Sektörü Dinamikleri, Alt Sektörler, Perakendecilik Çeşitleri, Perakende Değer Zinciri, Sektördeki Trendler)

•Tüketici Davranışları (İhtiyacın Ortaya Çıkmasından Satın Almaya Karar Verme Süreçleri, Tüketici Segmentasyonu ve Profilleri)

•Marka Yönetimi ve Pazarlama Prensipleri (Marka nedir? Marka Yaratma, Marka Konumlandırma, Marka Kimliği ve Uygulamaları, Marka Tanıtımı ve İletişim Yöntemleri, Marka Performans Yönetimi, Ürün, Fiyatlandırma, Promosyon, Kanallar)

• Mağazacılık (Mağaza Atmosferi, Ürün Kabul ve Kayıt, Mağaza Stok Yönetimi, Mağazanın Düzenlemesi ve Mağaza Bakımı, Fiyat Değişikliklerinin Uygulanması, Satış, Kasa İşlemleri, İadeler, Mağaza Güvenliği)

• Mağaza Tasarımı ve Görsel Sunum (Marka Odaklı Mağaza Tasarımı, Görsel Sunum Konseptleri (Vitrin, Mağaza Girişi, Ürün Teşhir Alanları, Görsel Malzemeler, Kasa, Tüketici Odaklı Mağaza Alan Planlama)


2. S

ene

• Ekip Yönetimi ve Motivasyon (Yönetim ve Yönlendirme, Delegasyon, İkna Teknikleri, Motivasyon Teknikleri)

• İleri Mağazacılık Yönetimi (Mağaza Ağı Yönetimi, Mağaza Gruplama, Mağaza Açılış ve Kapanışları, Mağaza Operasyonel Yönetimi (Stok Yönetimi, Mağaza içi İş Gücü Planlama, Mağaza Denetleme, Mağaza Finansal Yönetimi)

• Bilgi ve İletişim Teknolojileri (Mağaza içi Uygulamalar, Merkez ile İletişimi, Mağazalar Arası İletişim)

• Finans ve Muhasebe

• İnsan Kaynakları Yönetimi (İşe Alım, Kariyer Planlama, Performans Yönetimi, Eğitim Planlama)

• Yarım zamanlı staj


Lisans Programları

Perakende Operasyonları Yönetimi

Program türü

Süre Diğer

Lisans 4 yıl 1., 2. ve 3. sınıflarda staj, 4. sınıfta yarım zamanlı çalışma, reel sektörde danışmanlık projesi

Ders yapısı

1. v

e 2.

Sen

e

•Perakende Endüstrisine Giriş ve Trendler (Global ve Türkiye’de Perakendecilik Sektörü, Perakende Sektörü Dinamikleri, Alt Sektörler, Perakendecilik Çeşitleri, Perakende Değer Zinciri, Sektördeki Trendler)

• Tüketici Davranışları (İhtiyacın Ortaya Çıkmasından Satın Almaya Karar Verme Süreçleri, Tüketici Segmentasyonu ve Profilleri)

• Mağaza içi Operasyonlara Giriş (Mağaza Yönetimi, Ürün Kabul ve Kayıt, Mağaza Envanter Yönetimi, Mağazanın Düzenlemesi, Fiyat Değişikliklerinin Uygulanması, Satış, Kasa İşlemleri, Mağaza Çalışan Planlama ve Yönetimi, İadeler)

• Marka Yönetimine Giriş (Marka Yaratma, Marka Konumlandırma, Marka Tanıtımı ve İletişim Yöntemleri, Marka Performans Yönetimi)

• Stratejik Pazarlamaya Giriş (Ürün, Fiyatlandırma, Promosyon, Kanallar)

• Ürün Planlamaya Giriş (Sezon Öncesi ve Sezon için Ürün Planlama, Alokasyon, Performans Yönetimi, Mağaza Gruplama)

• Satın Almaya Giriş (Satın alma Yönetimi, Numune Yönetimi, Kalite Güvence, Tedarikçi Performans ve İlişki Yönetimi)

• Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi (Taşıma Yöntemleri, Lojistik Planlama, Gümrük vb. İşlemler, Ambar içi Operasyonlar, Siparişten Teslimata Süreç)

3. v

e 4.

Sen

e

• Perakende Lokasyon Seçimi ve Kiralama (Mağaza Ağı Yönetimi, Bölge Analizi, Fizibilite Çalışmaları, Müzakere ve Sözleşmeler)

• Mağaza içi Müşteri Deneyimi Yönetimi (Heatmap ve Müşteri Gözlemleme Yöntemleri, Tüketici Odaklı Mağaza Alan Planlama)

• Mağaza Tasarımı ve Görsel Sunum (Marka Odaklı Mağaza Tasarımı, Görsel Sunum Konseptleri)


• İleri Mağazacılık Yönetimi (Mağaza Ağı Yönetimi, Mağaza Gruplama, Mağaza Açılış ve Kapanışları, Mağaza Operasyonel Yönetimi (Stok Yönetimi, Mağaza içi İş Gücü Planlama, Mağaza Denetleme, Mağaza Bakımı, Mağaza Güvenliği), Mağaza Finansal Yönetimi)

• Liderlik ve Motivasyon (Liderlik Yöntemleri, Delegasyon, İkna Teknikleri, Motivasyon Teknikleri)


• İnsan Kaynakları Yönetimi (İşe Alım, Kariyer Planlama, Performans Yönetimi, Eğitim Planlama)

68

Moda Pazarlaması ve Marka Yönetimi

Program türü

Süre Diğer

Lisans 4 yıl 1.,2., ve 3. sınıflarda staj, 4. sınıfta yarım zamanlı çalışma, reel sektörde danışmanlık projesi

Ders yapısı

1. v

e 2.

Sen

e

•Moda Endüstrisine Giriş, Moda Tarihi ve Moda Akımları

• Perakende Endüstrisine Giriş ve Trendler (Global ve Türkiye’de Perakendecilik Sektörü, Perakende Sektörü Dinamikleri, Alt Sektörler, Perakendecilik Çeşitleri, Perakende Değer Zinciri, Sektördeki Trendler)

• Tüketici Davranışları (İhtiyacın Ortaya Çıkmasından Satın Almaya Karar Verme Süreçleri, Tüketici Segmentasyonu ve Profilleri)

• Moda Marka Yönetimi (Marka Yaratma, Marka Konumlandırma, Marka Tanıtımı ve İletişim Yöntemleri, Marka Performans Yönetimi)

• Stratejik Pazarlamaya Giriş (Ürün, Fiyatlandırma, Promosyon, Kanallar)

• Araştırma Yöntemleri ve İstatistik (Kalitatif ve Kantitatif Tüketici Araştırma Yöntemleri, Pazar Araştırma Metotları)

• Kurumsal İletişim (Kurumsal Sosyal Sorumluluk, Kriz Yönetimi)

• Reklamcılık (Çizgi Altı ve Çizgi Üstü Uygulamalar, Ajans Seçimi, Ajans Yönetimi, Medya Planlama, Medya Satın Alma)

3. v

e 4.

Sen

e

• Uluslararası Markalaşma (Uluslararası Pazarlarda Marka Konumlandırma, Global Marka Yönetimi, Marka Kimliği, Marka İçselleştirme, Marka Performans Yönetimi)


• Mağaza içi Müşteri Deneyimi Yönetimi (Müşteri Analitiği, Heatmap ve Müşteri Gözlemleme Yöntemleri, Tüketici Odaklı Mağaza Alan Planlama)


• Fiyatlandırma (Fiyat Belirleme Yöntemleri, İndirim ve Kampanya Yönetimi, Performans Yönetimi)

• Dijital Pazarlama ve Sosyal Medya Yönetimi


Ürün Planlama ve Satın alma

Program türü

Süre Diğer

Lisans 4 yıl 1.,2., ve 3. sınıflarda staj, 4. sınıfta yarım zamanlı çalışma, reel sektörde danışmanlık projesi

Ders yapısı

1. v

e 2.

Sen

e


• Ürün Geliştirme ve Temel Üretim Teknikleri

• Perakende Endüstrisine Giriş ve Trendler (Global ve Türkiye’de Perakendecilik Sektörü, Perakende Sektörü Dinamikleri, Alt Sektörler, Perakendecilik Çeşitleri, Perakende Değer Zinciri, Sektördeki Trendler)

• Tüketici Davranışları (İhtiyaç Tespitinden Satın Almaya Karar Verme Süreçleri, Tüketici Segmentasyonu ve Profilleri)

• Marka Yönetimine Giriş (Global Marka Yaratma, Marka Konumlandırma, Marka Tanıtımı ve İletişim Yöntemleri, Marka Performans Yönetimi)

• Ürün Planlamaya Giriş (Sezon Öncesi ve Sezon içi Ürün Planlama, Alokasyon, Performans Yönetimi, Mağaza Gruplama)

• Satın Almaya Giriş (Satın alma Yönetimi, Numune Yönetimi, Kalite Güvence, Tedarikçi Performans ve İlişki Yönetimi)

• Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi (Taşıma Yöntemleri, Lojistik Planlama, Gümrük vb. İşlemler, Ambar içi Operasyonlar, Siparişten Teslimata Süreç)

3. v

e 4.

Sen

e

• Moda ve Trend Tahminleme (Trend Araştırma, Sektörel Fuarlar, Ürün Seçimi)

• Kategori Yönetimi (Organizasyon Yapısı, Süreçler, Performans Takibi)

• İleri Ürün Planlama (Finansal Ürün Planlama, Mağaza Planlama, Asorti Planlama, SKU Planlama, Mağaza Yerleşim Planlama)

• Performans Yönetimi ve Alokasyon (Mağaza Gruplama, Mağaza – Ürün Dağılımı, İkmal ve Transferler, Performans Değerlendirme, Stok Yönetimi, Promosyon ve İndirim Yönetimi)

• Stratejik Satın Alma (Ürün Kategorizasyonu ve Kategori Bazında Satın Alma, Hızlı Moda – Yavaş Moda, Global Pazarlar ve Tedarik Kaynakları)

• Müzakere ve İkna Teknikleri

• Etik Satın Alma ve Sürdürülebilirlik

70

Lisans Programları için Seçmeli Ders Önerileri

Seçmeli Dersler

•Uluslararası Büyüme ve Perakendecilik (Pazar Araştırma Yöntemleri, Pazar Değerlendirme ve Seçimi, Pazara Giriş Yöntemleri, Operasyon Modelleri)

• Franchise Yönetimi (Franchise Seçimi, İş Planı Oluşturma, Sözleşmeler, Franchise Performans Yönetimi)

• Alışveriş Merkezi Yönetimi

• Girişimcilik

• Lüks Marka Yönetimi

• Hızlı Moda Markası Yönetimi

• Büyük Veri ve Analitik Uygulamalar

• Çok Kanallı Perakendecilik

• E-Ticaret

• Satış Teknikleri

• Bilgi Teknolojileri Yönetimi

•Tüketici Hakları


Moda Tasarımı: Mevcut durumda meslek liselerinde çeşitli modelistlik bölümleri (ayakkabı, çocuk giyim, deri giyim, erkek giyim, iç giyim, kadın giyim, dekoratif ev tekstili, dokuma desinatörlüğü, halı desinatörlüğü) ve meslek yüksekokullarında ise toplam 3.348 kontenjanlı (moda tasarımı, moda ve çorap tasarımı, takı tasarımı, ayakkabı tasarımı) tasarım programları yer almaktadır. Bu bölümler üretim tesislerinde duyulan teknik personel ihtiyaçlarının karşılanmasında da önemli rol oynamaktadır.

Ancak merkezdeki Ürün Geliştirme ve Tasarım bölümlerindeki ihtiyaca yönelik, ticari öngörüye sahip, perakendecilik sektörünün dinamiklerini anlayan ve tasarımın marka yaratmada en önemli faktör olduğu bilinci ile tasarım yapabilecek öğrencilerin yetiştirilmesi amacıyla 4 yıllık moda tasarımına yönelik lisans programları önerilmektedir. Bu çerçevede mevcut meslek yüksekokulları ve meslek liselerindeki eğitim müfredatları da perakende sektörüne daha iyi hizmet verebilmek için geliştirilebilir.

Program türü

Süre Diğer

Lisans 4 yıl 1. ve 2. sınıf sonlarında staj, 3. sınıfta yarım zamanlı çalışma, 4. sınıfta tam zamanlı çalışma

Ders yapısı

1. v

e 2.

Sen

e


• Ürün Geliştirme ve Temel Üretim Teknikleri

• Perakende Endüstrisine Giriş ve Trendler (Global ve Türkiye’de Hazır Giyim Perakendeciliği, Perakende Sektörü Dinamikleri, Perakende Değer Zinciri, Sektördeki Trendler)

• Tüketici Davranışları (Tüketici Segmentasyonu ve Profilleri ve Tüketici Eğilimleri)

• Moda Marka Yönetimi (Global Moda Markaları, Marka Yaratma, Marka Odaklı Tasarım)

• Ürün Planlama ve Satın Alma (Sezon Öncesi ve Sezon içi Ürün Planlama, Numune Yönetimi, Kalite Güvence, Ürün Seçimi)

• Kumaşlar ve Malzemeler

• Dijital ve Manuel Tasarım Teknikleri

• Moda Tasarımı ve Uygulama 1-2 (Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yöntemleri, Tasarım Süreçleri, Konsept Geliştirme, Koleksiyon Oluşturma, Uygulama, Maliyetler)

3. v

e 4.

Se

ne

• Sürdürülebilir ve Etik Moda

• Moda ve Trend Tahminleme (Trend Araştırma, Sektörel Fuarlar, Ürün Seçimi)

• İleri Moda Tasarımı ve Uygulama 3-4 (Araştırma Yöntemleri, Tasarım Süreçleri, Konsept Geliştirme, Koleksiyon Oluşturma, Uygulama, Maliyetler)

72

Lisansüstü Programlar

Uluslararası Perakendecilik Yönetimi

Program türü

Süre Diğer

Lisansüstü 2 yıl 1. sınıf sonunda staj, reel sektörde danışmanlık projesi

Ders yapısı

1. S

ene

•Perakende Endüstrisi ve Trendler (Global ve Türkiye’de Perakendecilik Sektörü, Perakende Sektörü Dinamikleri, Alt Sektörler, Perakende Değer Zinciri, Sektördeki Trendler)


• Stratejik Yönetim (Kurum Stratejisi Belirleme, Stratejik Planlama ve İş Planı Oluşturma, Kurum Performans Yönetimi)

• Stratejik Marka ve Pazarlama Yönetimi (Marka Yaratma, Marka Konumlandırma, Marka Tanıtımı ve İletişim Yöntemleri, Marka Performans Yönetimi, Ürün, Fiyatlandırma, Promosyon, Kanallar)

• Ürün Planlama ve Satın Alma (Sezon Öncesi ve Sezon için Ürün Planlama, Alokasyon, Performans Yönetimi, Mağaza Gruplama, Satın alma yönetimi, Numune Yönetimi, Kalite Güvence, Tedarikçi Performans ve İlişki Yönetimi)

• Global Tedarik Zinciri Yönetimi (Siparişten Teslimata Süreç, Taşıma Yöntemleri, Sevkiyat Planlama, Stok Yönetimi)

• Organizasyonel Yönetim (Organizasyon Yapıları, Faaliyet Modelleri)

• Uluslararası Ticaret

• Uluslararası Büyüme ve Perakendecilik (Pazar Araştırma Yöntemleri, Pazar Değerlendirme ve Seçimi, Pazara Giriş Yöntemleri, Operasyon Modelleri)

2. S

ene



• Müşteri Hizmetleri Yönetimi (CRM Uygulamaları ve Sadakat Programları)


• İnsan Kaynakları Yönetimi (İşe Alım, Kariyer Planlama, Performans Yönetimi, Değişim Yönetimi)

• Girişimcilik (İş Planı Oluşturma, Finansman Yöntemleri, Şirket Kurma, Regülasyonlar)


• Karar Destek Sistemleri

• Büyük Veri ve Analitik


Uluslararası Moda Marka Yönetimi

Program türü

Süre Diğer


Ders yapısı

1. S

ene


• Perakende Endüstrisi ve Trendler (Global ve Türkiye’de Hazır Giyim Perakendecilik Sektörü, Perakende Sektörü Dinamikleri, Perakende Değer Zinciri, Sektördeki Trendler)


• Stratejik Marka Yönetimi (Moda Markası Yaratma, Marka Konumlandırma, Marka Tanıtımı ve İletişim Yöntemleri, Marka Performans Yönetimi)

• Stratejik Pazarlama (Ürün, Fiyatlandırma, Promosyon, Kanallar)

• Araştırma Yöntemleri ve İstatistik (Kalitatif ve Kantitatif Tüketici Araştırma Yöntemleri, Pazar Araştırma Metotları)


• İletişim ve Reklamcılık (İletişim Kanalları, Çizgi Altı ve Çizgi Üstü Uygulamalar, Ajans Seçimi, Ajans Yönetimi, Medya Planlama, Medya Satın Alma)

2. S

ene

• Uluslararası Markalaşma (Uluslararası Pazarlarda Marka Konumlandırma, Global Marka Yönetimi, Marka Kimliği, Marka İçselleştirme, Marka Performans Yönetimi)

• Müşteri Hizmetleri Yönetimi (Tüketici Odaklılık, CRM Uygulamaları ve Sadakat Programları)


• Fiyatlandırma (Fiyat Belirleme Yöntemleri, İndirim ve Kampanya Yönetimi, Performans Yönetimi)

• Dijital Pazarlama ve Sosyal Medya Yönetimi



74

Moda Perakendeciliği Yönetimi

Program türü

Süre Diğer


Ders yapısı

1. S

ene

• Moda Endüstrisine Giriş, Moda Tarihi ve Moda Akımları

• Perakende Endüstrisi ve Trendler (Global ve Türkiye’de Hazır Giyim Perakendecilik Sektörü, Perakende Sektörü Dinamikleri, Perakende Değer Zinciri, Sektördeki Trendler)


• Stratejik Yönetim (Kurum Stratejisi Belirleme, Stratejik Planlama ve İş Planı Oluşturma, Kurum Performans Yönetimi)

• Stratejik Marka ve Pazarlama Yönetimi (Marka Yaratma, Marka Konumlandırma, Marka Tanıtımı ve İletişim Yöntemleri, Marka Performans Yönetimi, Ürün, Fiyatlandırma, Promosyon, Kanallar)

• Ürün Planlama ve Satın Alma (Sezon Öncesi ve Sezon için Ürün Planlama, Alokasyon, Performans Yönetimi, Mağaza Gruplama, Satın alma yönetimi, Numune Yönetimi, Kalite Güvence, Tedarikçi Performans ve İlişki Yönetimi)

• Global Tedarik Zinciri Yönetimi (Siparişten Teslimata Süreç, Taşıma Yöntemleri, Sevkiyat Planlama, Stok Yönetimi)


2. S

ene



• Müşteri Hizmetleri Yönetimi (CRM Uygulamaları ve Sadakat Programları)


• İnsan Kaynakları Yönetimi (İşe Alım, Kariyer Planlama, Performans Yönetimi, Değişim Yönetimi)



• Karar Destek Sistemleri

• Büyük Veri ve Analitik


İstihdam projeksiyonu metodolojisi

2008-2012 döneminde perakende ticaret sektöründeki toplam istihdamın ortalama değişiminin organize perakende ticaret pazarının ortalama değişimine oranı 0,576’dır. Diğer bir ifadeyle organize perakende pazarı %1 büyürken, perakende istihdamı %0,576 artmıştır. 2008-2012 döneminde perakende pazarındaki büyümenin %54,7’si ise organize perakendeden kaynaklanmıştır. GYODER ve EIU’nun öngörülerine göre organize perakendenin toplam perakende pazarındaki payı mevcut %55 seviyelerinden 2023’de %60’lar üzerine çıkacaktır. Bu bilgiler doğrultusunda raporda perakende sektörünün 2008-2012 döneminde gözlemlenen dinamiklerin 2012 sonrası dönemde de aynı şekilde süreceği varsayılmıştır. Bu nedenle, perakende istihdamının organize perakende pazarına esnekliği olan 0,576 değeri 2012-2023 dönemi için sabit kabul edilmiştir.

Çalışma kapsamında odaklanılan odak perakendenin toplam perakende ticaret sektörü istihdamı içindeki payının, EIU’nun öngördüğü toplam ve gıda dışı perakende pazarı büyüklükleriyle uyumlu şekilde değişeceği varsayılmıştır. EIU öngörülerine göre gıda dışı perakendenin toplam perakende pazarı içindeki payı 2012’de %55,3 düzeyinden sürekli artarak 2018’de %60,2 düzeyine ulaşacaktır. 2019-2023 dönemi için aynı oranın %61 seviyesinde sabit kalacağı kabul edilmiştir. Organize perakendenin toplam perakende istihdamı içindeki payının yıllık değişimleri ile gıda dışı perakendenin toplam perakende pazarı içindeki payının değişiminin aynı olacağı varsayılarak perakende ticaret sektörünün 2013-2023 istihdam projeksiyonu organize perakende-organize olmayan perakende şeklinde iki gruba dağıtılmıştır.

Ek2

76

Odak perakende sektörünün alt-sektör detayı

NACE kodu

Sektör adı Perakende sektörü istihdamından aldığı pay (2012)

Perakende sektöründeki işyeri sayısından aldığı pay (2012)

Odak perakende %42,96 %41,20

4751 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda tekstil ürünleri perakende ticareti

%9,05 %7,75

4771 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda giyim eşyalarının perakende ticareti

%8,72 %7,88

4759 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda mobilya, aydınlatma teçhizatı ve diğer ev eşyalarının perakende ticareti

%4,80 %4,67

4719 Belirli bir mala tahsis edilmemiş mağazalarda yapılan diğer perakende ticaret

%3,33 %2,24

4754 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda elektrikli ev aletlerinin perakende ticareti

%2,85 %2,74

4772 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda ayakkabı ve deri eşyaların perakende ticareti

%2,67 %3,11

4777 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda saat ve mücevher perakende ticareti

%2,08 %3,47

4742 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda telekomünikasyon teçhizatının perakende ticareti

%2,02 %2,26

4741 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda bilgisayarların, çevre donanımlarının ve yazılım programlarının perakende ticareti

%1,91 %1,95

4743 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda ses ve görüntü cihazlarının perakende ticareti

%1,87 %1,78

4775 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda kozmetik ve kişisel bakım malzemelerinin perakende ticareti

%1,16 %1,18

4753 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda halı, kilim, duvar ve yer kaplamalarının perakende ticareti

%0,87 %1,01

4791 Posta yoluyla veya internet üzerinden yapılan perakende ticaret %0,77 %0,38

4764 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda spor malzemelerinin perakende ticareti

%0,50 %0,39

4765 Belirli bir mala tahsis edilmiş mağazalarda oyunlar ve oyuncakların perakende ticareti

%0,37 %0,38

Ek3


Şekil ve tablolarEk4

Şekil 1: Odak perakende ticaret sektöründeki istihdam ile ilin* gelişmişliği arasındaki ilişki

Şekil 2: Türkiye’de gıda-gıda dışı perakende satışları (milyar ABD Doları, 2012-2018)

Şekil 3: Türkiye organize perakende pazarı büyüklüğü (milyar ABD Doları, 2005-2023)


Şekil 5: Trendlerin Etki Düzeyi

Şekil 6: Perakende Sektörü Değer Zinciri

Şekil 7: İstihdam Açığı ve Yetkinlik Gereksinimine Göre Pozisyonlar

Şekil 8: Türkiye’deki Meslek Liseleri – Pazarlama ve Perakende Alanı Bulunan Okullar

Şekil 9: Türkiye’deki Meslek Liseleri – Satış Elemanlığı Dalı Bulunan Okullar

Şekil 10: Türkiye’deki Meslek Liseleri – Satış Elemanlığı Dalı Aktif Olan Okullar

Şekil 11: Türkiye’deki Meslek Yüksekokulları

Tablo 1: Milli gelirden en çok pay alan dört sektörün 2001 ve 2008 krizleri sonrası reel toparlanmaya katkıları

Tablo 2: En çok kurumlar vergisi tahakkuk edilen beş sektörün mükellef sayısı ve sektörden tahakkuk edilen kurumlar vergisi miktarı (2012)

Tablo 3: En çok gelir vergisi tahakkuk edilen beş sektörün mükellef sayısı ve sektörden tahakkuk edilen gelir vergisi miktarı (2012)

Tablo 4: İstihdama en çok katkı sağlayan beş sektörde işyeri ve çalışan sayısı ile sektörün ödediği toplam ücret (2012)

Tablo 5: 2007 - 2014 9. ay Turquality Programı Marka Sayıları

Tablo 6: Seçilmiş ülkelerin giyim imalatındaki işyeri sayısı başına giyim perakendeciliğindeki işyeri sayısı ve giyim imalatındaki istihdam başına giyim perakendeciliğindeki istihdam sayısı

Tablo 7: 2013-2023 döneminde odak perakende sektörünün yaratacağı yeni pozisyon sayısının departman veya pozisyon türüne göre dağılımı

Tablo 8: Öğrencilerin perakende sektöründeki deneyimleri hakkındaki düşünceleri

Tablo 9: Mezuniyet sonrası çalışmak için perakende sektörünün çekiciliği

Tablo 10: Pozisyon bazında yeni istihdam gereksinimi

Tablo 11: Satış elemanlığı dalı olan meslek liselerinin illere göre dağılımı

Tablo 12: Perakende Konusunda Programı olan Yüksek Lisans ve Sertifika Programları

Tablo 13: Örnek Yetkinlik Çerçevesi

Tablo 14: İl bazında ihtiyaç duyulan meslek lisesi perakende ve mağazacılık uzmanlığı programı sayısı (100 kişilik kontenjanlı)

Tablo 15: 2014-2023 arası mağaza eleman ihtiyacı

Tablo 16: Türkiye’de odak perakende sektörünün 2023 istihdam gerekliliği doğrultusunda ihtiyaç duyduğu yükseköğretim programı sayıları

8

9

9

10

25

30

31

47

47

48

49

6

6

7

7

8

10

11

23

23

31

48

49

59

60

60

61

Sayfa no:

78

Kaynakça

•Broadbridge, A. (2003). Student perceptions of retailing as a destination career. International Journal of Retail & Distribution Management, 31(6), 298-309.

•Broadbridge, A. M., Maxwell, G. A., & Ogden, S. M. (2007). Students' views of retail employment–key findings from Generation Ys. International Journal of Retail & Distribution Management, 35(12), 982-992.

•Commins, J., & Preston, D. (1997). The attractiveness of retailing as a career for graduates: an update. International Journal of Retail & Distribution Management, 25(4), 120-125.

•Gül, H. E., & Çevik, B. (2014). 2010 ve 2012 verileriyle Türkiye’de illerin gelişmişlik düzeyi araştırması. İş Bankası Araştırma Raporu, Şubat 2014.

•Hart, C., Stachow, G. B., Farrell, A. M., & Reed, G. (2007). Employer perceptions of skills gaps in retail: issues and implications for UK retailers. International Journal of Retail & Distribution Management, 35(4), 271-288.

•Lackey, S. A., & Eckenstahler, C. R. (1995). The forgotten role of retail in economic development. Economic Development Review, 13, 85-85.

•Mokhlis, S. (2014). The image of retailing as a graduate career: evidence from Malaysia. International Business Management, 8(2), 146-152.

•Phillips, R. (2000). What are the positive impacts of retail-based economic growth for communities? Journal of Shopping Center Research, 7(1), 7-28.

•Swinyard, W. R., Langrehr, F. W., & Smith, S. M. (1991). The appeal of retailing as a career-a decade later. Journal of Retailing, 67(4), 451-465.

•DTI/Foresight (2001). Destination retail: a survey of young people’s attitudes towards a career in retailing. www.foresight.gov.uk.

•UKCES, Wholesale and Retail: Sector Skills Assessment 2012, Briefing Paper, November 2012.

•Service Skills Australia and Australian Workforce and Productivity Agency, Retail Workforce Study, March 2014.

•Expert Group on Future Skills Needs, Future Skills Needs of the Wholesale and Retail Sector, April 2010.

•National Skill Development Corporation, Human Resource and Skills Requirements in the Organised Retail Sector 2022.


Notlar

80

Notlar

Deloitte, denetim, vergi, danışmanlık ve kurumsal finansman alanlarında, birçok farklı endüstride faaliyet gösteren özel ve kamu sektörü müşterilerine hizmet sunmaktadır. Dünya çapında farklı bölgelerde 150’den fazla ülkede yer alan global üye firma ağı ile Deloitte, müşterilerinin iş dünyasında karşılaştıkları zorlukları aşmalarına destek olmak ve başarılarına katkıda bulunmak amacıyla dünya standartlarında yüksek kaliteli hizmetler sunmaktadır. Deloitte, 200.000’i aşan uzman kadrosu ile kendini mükemmelliğin standardı olmaya adamıştır.

Deloitte; İngiltere mevzuatına göre kurulmuş olan Deloitte Touche Tohmatsu Limited (“DTTL”) şirketini, üye firma ağındaki şirketlerden ve ilişkili tüzel kişiliklerden bir veya birden fazlasını ifade etmektedir. DTTL ve her bir üye firma ayrı ve bağımsız birer tüzel kişiliktir. DTTL (“Deloitte Global” olarak da anılmaktadır) müşterilere hizmet sunmamaktadır. DTTL ve üye firmalarının yasal yapısının detaylı açıklaması www.deloitte.com/about adresinde yer almaktadır.

Bu belgede yer alan bilgiler sadece genel bilgilendirme amaçlıdır ve Deloitte Touche Tohmatsu Limited, onun üye firmaları veya ilişkili kuruluşları (bütün olarak Deloitte Network) tarafından profesyonel bağlamda herhangi bir tavsiye veya hizmet sunmayı amaçlamamaktadır. Deloitte Network bünyesinde bulunan hiçbir kuruluş, bu belgede yer alan bilgilerin üçüncü kişiler tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.

© 2015. Daha fazla bilgi için Deloitte Türkiye (Deloitte Touche Tohmatsu Limited üye şirketi) ile iletişime geçiniz.

www.deloitte.com.tr

Deloitte Türkiye

İstanbul OfisiDeloitte Values House Maslak No1 34398 İstanbul+90 (212) 366 60 00

Ankara OfisiArmada İş MerkeziA Blok Kat:7 No:8Söğütözü, Ankara06510+90 (312) 295 47 00

İzmir OfisiPunta Plaza 1456 Sok.No:10/1 Kat:12 Daire:14 - 15 Alsancak, İzmir+90 (232) 464 70 64

Bursa OfisiZeno Center İş MerkeziOdunluk Mah. Kale Cad. No:10 d Nilüfer, Bursa+90 (224) 324 25 00

Çukurova OfisiGünep Panorama İş Merkezi Reşatbey Mah. Türkkuşu Cad. Bina No:1 B Blok Kat:7 Seyhan, Adana+90 (322) 237 11 00

/deloitteturkiye

/deloitteturkiye

/company/deloitte-turkey

/company/deloitte-turkey

2023 yolunda perakende sektörü eğitim ihtiyaç...

Documents