2019 tarİh - pegem.net · coşkun ÇebİtÜrk (alan bilgisi) komisyon (alan eğitimi) Öabt tarih...

15
ÖABT KPSS 2019 TARİH Alan Bilgisi Alan Eğitimi 50 soruda 35 SORU pegemkampüs Video dersler ücretsiz olarak cebinizde Lütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz. KONU ANLATIMLI VİDEO DESTEKLİ Alan Bilgisi Coşkun ÇEBİTÜRK Alan Eğitimi Komisyon

Upload: others

Post on 31-Dec-2019

19 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

ÖABTKPSS

2019

TARİHAlan Bilgisi Alan Eğitimi

50 soruda

35SORU

pegemkampüs

Video dersler ücretsizolarak cebinizde

Lütfen detaylı bilgi içinön sözü okuyunuz.

KONU ANLATIMLIVİDEO DESTEKLİ

Alan BilgisiCoşkun ÇEBİTÜRK

Alan EğitimiKomisyon

Page 2: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi)Komisyon (Alan Eğitimi)

ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-241-387-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

9. Baskı: 2019, Ankara

Proje-Yayın Yönetmeni: Pelin ÖzdemirDizgi-Grafik Tasarım: Dilara Çetiner

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti.Kazımkarabekir cad. No:97/24 İskitler - Ankara

0312 341 00 02

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 14721

İletişim______________________________________

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: [email protected]İnternet: www.pegem.net

Page 3: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

ÖN SÖZ

Merhaba Sevgili Tarih Öğretmeni Arkadaşlarım,ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yüksektir. Öğretmen adayı arkadaşlarımızın mesleki hayatı açısından çok önemli olan ÖABT Ta-rih Hazırlık kitabını yazmak düşündüğünüzden daha zor oldu. Öncelikle yazacağım ÖABT Tarih kitabının sistematiğini oluşturmak gerekliydi ve “tarih” doğası gereği sistematiği oluşturulması zor bir branştır. Tarihin bazı konuları hakkında, bilim insanlarının fikir birliği içinde olmadığını görmekteyiz. Yine ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çelişir tutum içinde olduğunu bilmekteyiz. Tarihin diğer pozitif bilimlerdeki gibi bilimsel standartları tam olarak oturmamıştır. Belge ve bulgular değiştikçe bilgiler de değişebilmektedir. Neredeyse ülkemizde bulunan her üniversitede bir “tarih” bölümü bulunmaktadır. Peki, öğrenci arkadaş-larımızın üniversitelerde gördüğü tarih bölüm müfredatları aynı mıdır? Hayır! Hatta öğrenci arkadaşlarımız aynı üniversite gördüğü seçmeli dersler itibarıyla dahi farklı dersler almaktadır. ÖSYM, öncelikle farklı nitelikteki bu öğrencileri aynı potada birleştirmeli. Sorduğu soruların, öğrencilerin eğitim gördüğü üniversitelerin ders durumlarından kaynaklı farklılıkları sebebiyle mağduriyet oluşturmaması gereklidir. İşte ifade ettiğim bu konular, kitabın yazımı sırasında oluşturulacak sistematiğin önemli sorunlarındandır.Yazım sürecinde kuşkusuz ki ilk kılavuzumuz ÖSYM olmuştur. ÖSYM’nin günümüze kadar sorduğu soruların tümünü inceleyerek kitabın altyapısını oluşturduk. Kitabımızı, ÖSYM sorularının bilgi ve yorumları eşliğinde yapılandırdık. Kitabımızın şekillenmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitaplarıdır. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim ÖABT Tarih sorularını incelediğimizde, MEB'in açık ve örgün eğitim ders kitaplarına gönderme yapan soru örneklerini çokça görmek mümkündür. Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği olan Halil İnalcık, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Türk Tarih Kurumu ve Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Ya-yınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur.“Tarih” içine girdikçe küçüldüğümüzü hissettiğimiz bir alan. Okudukça bilgileniyor fakat bilgilen-dikçe “azlığımızı” hissediyoruz. Kitabı yazarken, öğrenci arkadaşlarımızın akademik derinliklerde boğulmasını önlemek amacıyla olabildiğince ince eleyip sık dokuduk. Üniversite ders kitaplarının sıkıcı sayfalarında, sizlerin sorumluluğunu taşıyor olmanın verdiği mesleki sorumlulukla motivas-yonumuzu sağladık. Kitabımızın akademik derinliğini pekiştirmek amacıyla son bölüme genişletil-miş “kronoloji” koyduk. “Kronoloji” bölümünün de alan hâkimiyetini tamamlayan bir unsur olarak çalışılması gerektiğini hatırlatmak isteriz.Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yürüyen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamam-lamak adına bu yayını hazırladık. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi [email protected] adresini kullanarak ya da 0507 316 60 66 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...Coşkun ÇEBİTÜRK

QR kodlar ile ilgili bilgiler bir sonraki sayfada yer almaktadır.

Page 4: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin
Page 5: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

v

ALAN BİLGİSİ1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ ��������������������������������������3Tarih Biliminin Özellikleri �������������������������������������4

B. TARİH YAZICILIĞI ��������������������������������������������10Tarih Yazım Türleri ��������������������������������������������10Tarih Yazıcılığının Gelişimi ��������������������������������12Türklerde Tarih Yazıcılığı ����������������������������������12

C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI ����13Çözümlü Test ���������������������������������������������������������������16Çözümler ���������������������������������������������������������������������192. BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR

A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER �����������������������������21Anadolu'nun Tarih Öncesi ���������������������������������23

B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI ��������������������24İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375) ������24Orta Çağ'ın Genel Özellikleri (375-1453) ����������25Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri (1453-1789) ��������25Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?) ������������25

C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI �������������������������������26Anadolu’da Kurulan Medeniyetler ���������������������26Mezopotamya Uygarlıkları ��������������������������������30Doğu Akdeniz Uygarlığı ������������������������������������34Ege Uygarlıkları ������������������������������������������������36

Çözümlü Test ���������������������������������������������������������������44Çözümler ���������������������������������������������������������������������463. BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİ

A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ ��������������������������������������47

Türk Kelimesinin Anlamı �����������������������������������47Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar ���������������������47Türklerin İlk Ana Yurdu �������������������������������������48Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları�����������������������������������������������������������48İskitler (Sakalar) ������������������������������������������������49

B. İLK TÜRK DEVLETLERİ ����������������������������������50Asya Hun Devleti ����������������������������������������������50Avrupa Hun Devleti (375-469) ��������������������������52Göktürkler (552-630)�����������������������������������������54Kutluk Devleti (İkinci Göktürk Devleti ) (680-745) ����������������������������������������������������������55Uygur Devleti (744-840) �����������������������������������56Hazarlar (576-1006)������������������������������������������58Kırgızlar (840-1207) ������������������������������������������58Türgişler (659-766) �������������������������������������������59

C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ���������������������������59Avarlar (560-805) ����������������������������������������������59Bulgarlar (480 - 550) �����������������������������������������59Macarlar (896-1526) �����������������������������������������60Kumanlar (Kıpçaklar) ����������������������������������������60Peçenekler (860-1091) �������������������������������������61Oğuzlar (Uzlar) �������������������������������������������������61

Akhunlar (Eftalit) (350-564)�������������������������������62Sabarlar (Sabirler) 515-576 ������������������������������62Tabgaçlar (386-556)������������������������������������������62Karluklar (665-1221) �����������������������������������������62Başkırtlar�����������������������������������������������������������62Kimekler ������������������������������������������������������������62

D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK �����������������������������������������������������������63

Devlet Yönetimi�������������������������������������������������63Ordu (Sü) ����������������������������������������������������������66Sosyal Yaşam ���������������������������������������������������67Hukuk����������������������������������������������������������������67Ekonomi ������������������������������������������������������������68Din ve İnanış �����������������������������������������������������69Yazı, Dil ve Edebiyat �����������������������������������������70Sanat ����������������������������������������������������������������73Bilim ������������������������������������������������������������������75Spor ������������������������������������������������������������������75

Çözümlü Test ���������������������������������������������������������������76Çözümler ���������������������������������������������������������������������784. BÖLÜM: İSLAM TARİHİ

A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI �����������������������79İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu�������79İslamiyet’in Doğuşu ve Yayılışı �������������������������81Dört Halife Devri (632-750) �������������������������������85Emevi Devleti (661-750) �����������������������������������90Endülüs Emevi Devleti (756-1031) �������������������93Ben-i Ahmer Devleti ������������������������������������������93Abbasi Devleti (750-1250) ��������������������������������94Diğer Devletler ��������������������������������������������������97

B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI ��������������������97Devlet Yönetimi�������������������������������������������������97Sosyal Hayat�����������������������������������������������������98İktisadi Hayat ����������������������������������������������������98Ordu Teşkilatı ����������������������������������������������������99Yazı, Dil ve Edebiyat �����������������������������������������99Eğitim ve Bilim Hayatı ���������������������������������������99Sanat ��������������������������������������������������������������102

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������103Çözümler �������������������������������������������������������������������1055. BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR)

A. TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ �������������107Talas Savaşı (751) ������������������������������������������107

B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ ��������������������108İtil Bulgarları ���������������������������������������������������108Sacoğulları �����������������������������������������������������108Tolunoğulları (868-905) �����������������������������������108İhşidler (Akşitler) (925-969) ����������������������������108Karahanlılar (840-1212) ����������������������������������109Gazneliler (963-1187) ������������������������������������� 111Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ��������������� 113

İÇİNDEKİLER

Page 6: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

vi

C. DİĞER TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ �����������120Harzemşahlar �������������������������������������������������120Eyyubiler ���������������������������������������������������������120Memlûkler �������������������������������������������������������121

D. TÜRKİYE TARİHİ (11. - 13. YÜZYILLAR) �����121Anadolu’ya İlk Türk Akınları ����������������������������121Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ������������122Türkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti) ���������������������������������������������124Uçlarda Hayat ve Beylikler������������������������������133Anadolu Beylikleri’nin Genel Özellikleri ����������137

E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ����������������������������������������������������138

Devlet Yönetimi�����������������������������������������������138Hukuk Sistemi �������������������������������������������������142Toprak Sistemi ������������������������������������������������142Askerî Teşkilat�������������������������������������������������144Ekonomi ����������������������������������������������������������145Sosyal Hayat���������������������������������������������������147Din ve İnanış ���������������������������������������������������147Dil, Edebiyat ve Yazı ���������������������������������������148Eğitim ve Bilim ������������������������������������������������149Sanat ��������������������������������������������������������������153Mimari �������������������������������������������������������������154

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������159Çözümler �������������������������������������������������������������������1616. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL)TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL) �������������������������163

Moğollar ����������������������������������������������������������163Timur Devleti (1369-1507) ������������������������������165Türkistan’daki Gelişmeler �������������������������������166Hindistan’da Türk Sultanlıkları ve Babürlüler���������������������������������������������������167Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler �������������������169

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������170Çözümler �������������������������������������������������������������������1727. BÖLÜM: OSMANLI TARİHİA. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453) ������������������174

XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa ��������������������������������������������������������175Anadolu�����������������������������������������������������������175Memluklar (1250-1517)�����������������������������������176İlhanlı Devleti (1256-1335)������������������������������176Balkanlar ve Avrupa ����������������������������������������176Altınorda Devleti (1227-1502) �������������������������176Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi �����176Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Gelişimini Sağlayan Nedenler�������������������������176Osman Gazi Dönemi (1299-1326) ������������������177Orhan Gazi Dönemi (1326-1362) �������������������178I. Murat Dönemi (1362-1389)��������������������������179Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402) ������������181Fetret Devri (1402-1413) ��������������������������������183Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421)��������������183

II. Murat Dönemi (1421-1451)�������������������������183Çözümlü Test �������������������������������������������������������������185Çözümler �������������������������������������������������������������������187B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600) ���������������������������������������������������������������189

Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481)�����189II. Bayezıt Dönemi (1481-1512) ����������������������194Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) �������195Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) ����������������������������������������������������197II. Selim Dönemi (1566-1574) �������������������������204III. Murat Dönemi (1574-1595)������������������������204III. Mehmet Dönemi (1595-1603) ��������������������205

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������206Çözümler �������������������������������������������������������������������208

OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ �����������������������������������������������������������������210

Devlet Yönetimi�����������������������������������������������210Osmanlılarda Ekonomik Hayat �����������������������226Osmanlı Toplumu ��������������������������������������������236Osmanlı Devleti’nde Hukuk ����������������������������240Osmanlı Devleti’nde Eğitim�����������������������������241Osmanlı Devleti’nde Bilim �������������������������������243Osmanlı Devleti’nde Dil, Yazı ve Edebiyat ������247Osmanlı Devleti’nde Sanat �����������������������������248Osmanlı Devleti'nde Mimari ����������������������������249

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������253Çözümler �������������������������������������������������������������������255C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL) ������������������������257

Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti – Avusturya İlişkileri ������������������������������������������257XVII.yy.da Osmanlı Devleti – İran İlişkileri ������258XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri ���������������������������������������������259XVII.Yüzyılda Osmanlı Devleti- Venedik İlişkileri ����������������������������������������������259Osmanlı - Malta İlişkileri����������������������������������260Osmanlı - Rusya İlişkileri ��������������������������������260II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı �260İç İsyanlar �������������������������������������������������������262XVII. Yüzyıl İsyanlarının Özellikleri �����������������264Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı ����������������������������������������������������������264XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri �����������������������265

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������268Çözümler �������������������������������������������������������������������270D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ �������272

III. Ahmet Dönemi (1703-1730) ����������������������272I. Mahmut Dönemi (1730-1754) ����������������������274III. Mustafa Dönemi (1757-1774) ��������������������275I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789) �����������������275III. Selim Dönemi (1789-1807) ������������������������277XVIII.yy.da Osmanlı Devleti’nin Islahatları ������279

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������283Çözümler �������������������������������������������������������������������285

Page 7: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

vii

8. BÖLÜM: EN UZUN YÜZYIL (1800-1922)XIX. YÜZYIL SİYASİ TARİH ��������������������������������286

II. Mahmut Dönemi (1808-1839) ���������������������287Abdülmecit Dönemi (1839-1861) ��������������������291Abdülaziz Dönemi (1861-1876) ����������������������294V. Murat Dönemi (1876) ����������������������������������295II. Abdülhamit Dönemi (1876-1909) ����������������295

XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ ���������301II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri ������������301Sultan Abdülmecit Dönemi Yenilik Hareketleri ������������������������������������������303Sultan Abdülaziz Dönemi Yenilik Hareketleri 304II. Abdülhamit Dönemi Yenilik Hareketleri �������306Osmanlı Devleti’nde Basın Yayın Hareketleri �308

Çözümlü Test ������������������������������������������������������������� 311Çözümler �������������������������������������������������������������������313OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ ���������������������������������������������������������315

Sened-i İttifak ��������������������������������������������������315Tanzimat Fermanı �������������������������������������������316Islahat Fermanı (1856) �����������������������������������318Kanunuesasi’nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet’in İlanı �����������������������������������������319İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi (1878-1908) �����321II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesi ��������������������������3221909 Anayasa Değişiklikleri ����������������������������322II. Meşrutiyet Dönemi'nde Siyasal Gruplar ve Partiler �������������������������������������������������������324Osmanlı Devleti'nde Çalışma Hayatı ������������ 326Osmanlı Devleti'nde Darbeler ����������������������� 326

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������328Çözümler �������������������������������������������������������������������3309. BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİXX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI ��������������������������332

1. Osmanlıcılık �����������������������������������������������3322. İslamcılık �����������������������������������������������������3333. Türkçülük (Turancılık) ���������������������������������3334. Batıcılık �������������������������������������������������������3345. Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik ������������������������������������3346. Sosyalizm ���������������������������������������������������334Dünyanın Genel Görünümü ����������������������������33431 Mart Vakası ������������������������������������������������336Trablusgarp Savaşı (1911)������������������������������337Balkan Savaşları ���������������������������������������������338I. Dünya Savaşı ����������������������������������������������342

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������354Çözümler �������������������������������������������������������������������35610. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİI - MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ ��������������������������������358

A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI �����������358İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ������������������������361Kuvayımiliye Ruhu ������������������������������������������362

B. CEMİYETLER �������������������������������������������������362Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler ������������������������363Zararlı Cemiyetler �������������������������������������������366

C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ��368Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkması (19 Mayıs 1919) ����������������������������������������������368Osmanlı Hükûmeti’nin Millî Mücadele ve Mustafa Kemal’e Karşı Tutumu ����������������������377

D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’NDE BASIN HAYATI ����������������������������������������������������������������385

Kurtuluş Savaşı’nın Mali ve Askerî Kaynakları �������������������������������������������������������387TBMM’ye ve Millî Mücadeleye Karşı 420 Çıkan İsyanlar �������������������������������������������������388

E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) ������392Sevr Antlaşması’nın Özellikleri �����������������������394Bilecik Görüşmeleri (5 Aralık 1920) ����������������394

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������395Çözümler �������������������������������������������������������������������397II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ����������������������������399

A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ ��������������������399Doğu Cephesi �������������������������������������������������399Güney Cephesi �����������������������������������������������400

B. BATI CEPHESİ �����������������������������������������������401Düzenli Orduların Kurulması���������������������������402Gediz Savaşı ��������������������������������������������������402I. İnönü Savaşı (10 Ocak 1921) ����������������������403II. İnönü Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921) ���������407Kütahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921)�������������������������������������408Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921) �����������������������������409Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eylül 1922) �������������������412

C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT VE EDEBİYATA YANSIMALARI �������������������������������415

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������416Çözümler �������������������������������������������������������������������41811. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİI - TÜRK DIŞ POLİTİKASI ����������������������������������������420

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ���������������������������420Saltanatın Kaldırılması������������������������������������420Lozan Barış Konferansı’na Katılan Devletler ��421Lozan’a Katılacak Türk Delegeleri ������������������421Lozan’da Görüşülen Konular ��������������������������422Lozan Konferansı’nda Karşılaşılan Güçlükler �422Lozan Antlaşması’nın Önemli Özellikleri ��������425

II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI �����������������426A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ��������������������������������������������������������426

Türk - Yunan İlişkileri Nüfus Mübadelesi���������426Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ��������������������427Türkiye - İngiltere İlişkileri Musul Sorunu (Irak Sınırı) ������������������������������������������������������427Türk - Fransız İlişkileri �������������������������������������428Türkiye - İtalya İlişkileri �����������������������������������430Türk - Sovyet İlişkileri��������������������������������������430

Page 8: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

viii

B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ��������������������������������������������������������430

Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932) �������������������������������������������������������������431Türkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934) ������431Türkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936) �����������432Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) ������������������������������������������432Sadabat Paktı ve Türkiye (8 Temmuz 1937)���433Nyon Konferansı ve Türkiye ���������������������������434Hatay’ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu) ���������������������������������������������434

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������436Çözümler �������������������������������������������������������������������438III - ATATÜRK DÖNEMİ İÇ OLAYLAR ����������������������440

A. II.TBMM’NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923) �440B. ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)����������������������������������������������������440C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923)����������������������������������������������������440D. 1924 ANAYASASI’NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924) ��������������������������������������������������443E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924) 444F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI ���������������������������������������������������445G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI ����������445H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU’NUN KABUL EDİLMESİ ����������������������������������������������446I. ATATÜRK DÖNEMİ’NDE SİYASİ PARTİLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI �������446

Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) ����������446Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) ���������������������������������������������448Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) �������������������������������������������451

İ. MUSTAFA KEMAL’İN HAYATI �������������������������455Çözümlü Test �������������������������������������������������������������459Çözümler �������������������������������������������������������������������461IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI ���������������������463

A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ �����������������������������������������������������463B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 463

Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar ������������������463Medeni Kanun’un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926) ����������������������������������������������464

C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 465Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924) ��������������������������������������������������466Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) �������467Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Düzenlemeler �������������������������������������468Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926) �������������������������468Yeni Türk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928) �����������������������������������������������469

Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928) ���������������������������������������������470Atatürk Dönemi Tarih Anlayışı ve Türk Tarih Kurumunun Kurulması ������������������������������������470Atatürk Dönemi “Dil” Çalışmaları ve Türk Dil Kurumunun Açılması (1932) ���������������������������471Üniversite Reformu (1933)������������������������������472Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler �����������������472

D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER �����������������������������������������������������472E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ��������������������������������������474

Şapka İnkılabı’nın Yapılması (25 Kasım 1925) ���������������������������������������������474Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934) ��������������475Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabulü (30 Kasım 1925) �����������������476Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabulü, Ölçü ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi �������������������������������������477Soyadı Kanunu'nun Kabulü (21 Haziran 1934) �������������������������������������������477Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934) ����������������������477Türk Kadınına Verilen Haklar ��������������������������477Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar ��478

F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ��478İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ��������������479Tarım Alanında Gelişmeler ��������������������������������479Aşar Vergisinin Kaldırılması ������������������������������480

G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER ��������481Kabotaj Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926) ��������������������������������������������481Gümrük Koruma Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1929) �������������������������������������������������������������481

H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER �����������482Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun Kabul Edilmesi ���482Devletçi Ekonomi Modelinin Kabulü ���������������482Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması ����483

I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER ���483İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER ������������483J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER ��484

İş Bankası (26 Ağustos 1924) �������������������������484Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925) ���484Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926) �����485Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930) �������������������������������������������485Sümerbank (1933) ������������������������������������������4851929 Dünya Ekonomi Bunalımı’nın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ������������������������������485Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler ������������486

V - ATATÜRK İLKELERİ �������������������������������������������487ATATÜRKÇÜLÜK �����������������������������������������������487CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ �������������������������������488MİLLİYETÇİLİK İLKESİ ��������������������������������������490

Page 9: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

ix

LAİKLİK İLKESİ ��������������������������������������������������490HALKÇILIK İLKESİ ���������������������������������������������490DEVLETÇİLİK İLKESİ ��������������������������������������� 491İNKILAPÇILIK İLKESİ ����������������������������������������492

VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER �������������������������������������������493

İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI 495VII - ATATÜRK’E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI ��495Çözümlü Test �������������������������������������������������������������497Çözümler �������������������������������������������������������������������50012. BÖLÜM: ORTA ÇAĞ'DAN 20. YÜZYIL'A DÜNYA TARİHİ

A. ORTA ÇAĞ TARİHİ ����������������������������������������502Feodalite Sistemi ��������������������������������������������502Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ������������502Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi ���������������503Orta Çağ Siyasi Tarihi �������������������������������������504Coğrafi Keşifler �����������������������������������������������506Yeni Çağ Avrupası'nın Küresel Güçleri �����������509Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş) ���������509Avrupa’da Reform Hareketleri ������������������������512XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa ������������������515

B. YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ������������������������������526Fransız İhtilali (1789) ��������������������������������������526Avrupa Dışı Dünya: Batı Karşıtı İlk Hareketler 535Sanayi İnkılabı ������������������������������������������������537

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������542Çözümler �������������������������������������������������������������������54413. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİXX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA �������������������������546

A. I. DÜNYA SAVAŞI �������������������������������������������546Paris Barış Konferansı ������������������������������������546I. Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları ����������������������������������������������������547

B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI ����������������������������547

Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali �547Rusya’nın Orta Asya’yı İstilası ������������������������549SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu ����������������������������������������������������������549Basmacı Hareketi ������������������������������������������550

C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI �������������������������������������������������������550

İngiltere ve Orta Doğu�������������������������������������552Fransa ve Orta Doğu ��������������������������������������552

D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA �������553E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ ����������������������553

Ekonomik Kriz Öncesi Dünya �������������������������553Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe) ��������������������������������������������553İki Savaş Arası Dönemde Avrupa �������������������554Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat ������������556İki Savaş Arası Dönemde Dünya ��������������������559

Atatürk Dönemi Dış Politika ����������������������������560F. II. DÜNYA SAVAŞI ������������������������������������������560

Savaş Öncesinde Gelişmeler �������������������������560Avrupa’da Savaş ���������������������������������������������565Kuzey Afrika’da Savaş ������������������������������������567Asya ve Pasifik’te Savaş���������������������������������567Barışa Doğru���������������������������������������������������568Savaşın Etkileri �����������������������������������������������572Savaş Yıllarında Türkiye ���������������������������������574

G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ ������������������������������578Doğu Bloku'nun Kuruluşu �������������������������������580Batı Bloku’nun Kurulması �������������������������������583Paylaşılamayan Orta Doğu �����������������������������585Uzak Doğu’da Gelişmeler �������������������������������586Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ���������������������������587Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye������������������589Türkiye’de Hayat ���������������������������������������������591Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya �������������������595

H. YUMUŞAMA DÖNEMİ VE SONRASI ������������596Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci �����������596Yumuşama Dönemi Politikaları �����������������������597Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları �����������������������������������������������598Barış İçinde Bir Arada Yaşama �����������������������601Arap İsrail Savaşları����������������������������������������602Uluslararası Politikada Petrolün Yeri ��������������605Irak - İran Savaşları (1980-1988) ��������������������606Yumuşama Dönemi Dünya �����������������������������608Türk Dış Politikası �������������������������������������������610Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’nin ABD ve SSCB İle Olan İlişkileri ������������������������������������612Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960-1983) ���������613Türkiye Cumhuriyeti'nde Darbeler ve ABD �����616

I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA �������������������������������618SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri ��618Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması �������620Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar����������������������������������������������������������623NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi �����������������623Avrupa Birliği ve Dünya ����������������������������������624Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar ������������������626Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı �����������627Değişen Dünya ve Türk Dış Politikasının Genel Özellikleri����������������������������������������������630

İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER ����������������������������634Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri �����634Küreselleşme ve Etkileri ���������������������������������6351980 Sonrası Türkiye��������������������������������������635

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������643Çözümler �������������������������������������������������������������������645KRONOLOJİ �������������������������������������������������������������647KAYNAKÇA ��������������������������������������������������������������688

Page 10: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

x

ALAN EĞİTİMİI - TARİH İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE TARİH ANLAYIŞLARI �����������������������������������������������693

A. TARİH NEDİR? �����������������������������������������������693B. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER ��������������696C. ROMANTİK TARİH ANLAYIŞI ������������������������697D. POZİTİVİST TARİH ANLAYIŞI ������������������������697E. ALMAN TARİHSELCİLİĞİ �������������������������������697F. MATERYALİST TARİH ANLAYIŞI ��������������������698

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������699Çözümler �������������������������������������������������������������������700II - TARİH EĞİTİMİNİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE AMAÇLARI ���������������������������������������������������������������701

A. DÜNYADA TARİH EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ �������������������������������������������������������������701B. TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ �������������������������704C. TARİH ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI �����������������712

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������717Çözümler �������������������������������������������������������������������718III - ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI VE LİSE TARİH PROGRAMLARI ���719

A. DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI �����������������719B. BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH EĞİTİMİNE YANSIMALARI ���������������������������������719C. YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI VE TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI �����������������722D. LİSE TARİH PROGRAMLARI �������������������������724E. TARİH DERSİ (9. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI

ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI �����������������������������728

F. TARİH DERSİ (10. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI������������������������������728

G. TARİH DERSİ (11. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI�����������������������������728

H. TÜRKİYE CUMHURİYETİ İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI �����������������������������729

I. ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ������������730

2018 Yılında Yayımlanan Tarih Dersi Öğretim Prog-ramlarında Değer Eğitimi ����������������������������������� 730

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������732Çözümler �������������������������������������������������������������������734YETKİNLİKLER ��������������������������������������������������������735

A. TARİHSEL DÜŞÜNCENİN GELİŞTİRİLMESİ ����736B. KRONOLOJİK DÜŞÜNME ������������������������������737C. DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİĞİ ALGILAMA ���������739D. TARİHSEL KAVRAMA BECERİSİ ������������������739E. TARİHSEL ANALİZ VE YORUM BECERİSİ ���740F. TARİHSEL SORUN ANALİZİ VE KARAR

VERME BECERİSİ ������������������������������������������741G TARİHSEL SORGULAMAYA DAYALI

ARAŞTIRMA BECERİSİ ����������������������������������742

H. TARİHSEL EMPATİ �����������������������������������������743 1. Düzey: Aptal Geçmiş ����������������������������������744 2. Düzey: Klişe Genellemeler �������������������������744 3. Düzey: Günlük Empati ��������������������������������744 4. Düzey: Sınırlı Tarihsel Empati ��������������������744 5. Düzey: Bağlama Uygun Tarihsel Empati ����������744I. NEDEN-SONUÇ İLİŞKİSİ KURMA �������������������745İ. TARİHSEL ÖNEM ������������������������������������������ 745TARİH EĞİTİMİNDE ÇOK PERSPEKTİFLİLİK � 745TARİHSEL MEKAN ALGILAMA BECERİSİ ������� 746

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������748Çözümler �������������������������������������������������������������������750V - TARİH ÖĞRETİMİNDE KAYNAK MATERYALLERİN KULLANIMI ��������������������������������751

A. TARİH ÖĞRETİMİNDE GÖRSEL KAYNAKLARDAN YARARLANMA ������������������751

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YAZILI KAYNAKLARDAN YARARLANMA ������������������756

C. TARİH ÖĞRETİMİNDE EDEBÎ ÜRÜNLERDEN YARARLANMA ���������������������759

D. TARİH ÖĞRETİMİNDE TARİHÎ MEKÂNLARDAN VE MÜZELİK MATERYALLERDEN YARARLANMA �����������������������������������������������761

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������764Çözümler �������������������������������������������������������������������766VI - TARİH ÖĞRETİMİNDE DEĞERLER, ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ ��������������������������������768

A. TARİH ÖĞRETİMİ İLE ÖĞRENCİLERE KAZANDIRILACAK DEĞERLER, VATANDAŞLIK VE KİMLİK������������������������������768

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YARARLANILAN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ �������������������������������������������������771

C. TARİH ÖĞRETMENLERİNİN YETERLİLİKLERİ��������������������������������������������776

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������779Çözümler �������������������������������������������������������������������782VII - TARİH ÖĞRETİMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ �����������������������������������������������������������784

A. OKUL DIŞI TARİH ÖĞRETİMİ ������������������������784B. SÖZLÜ TARİH YÖNTEMİ �������������������������������785C. YEREL TARİH YÖNTEMİ �������������������������������786D. PROJE TABANLI TARİH ÖĞRETİM

YÖNTEMİ ��������������������������������������������������������788E. KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ ���������������790F. TARİHSEL CANLANDIRMA/DRAMA

YÖNTEMİ ��������������������������������������������������������792VIII - TARİH DERSLERİNDE KAVRAMLAR VE ÖĞRETİMİ �����������������������������������������������������������������793TARİH ÖĞRETİMİNDE KAVRAMLARIN KULLANIMI����������������������������������������������������������������794Çözümlü Test �������������������������������������������������������������798Çözümler �������������������������������������������������������������������801KAYNAKÇA ��������������������������������������������������������������804

Page 11: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

ALAN BİLGİSİ

Page 12: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin
Page 13: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

1.BÖLÜMTARİH BİLİMİ

3

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

Tarih kelimesi, Arapça “verreha” fiilinden türemiştir: “Kamer, ay, zaman” anlamındadır. “Ay”ın tarihi demek-tir. Tarihî olayın gerçekleşme anını belirlemek, hikâye etmek, nakletmek anlamlarında da kullanılır. Kelimenin Batı dillerindeki karşılığı Grekçe “İstoria, İstorien” söz-cüğüne dayanır. Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve gelişmeleri “yer” ve “zaman” göstererek “se-bep” ve “sonuç” ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir.

Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafın-dan farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ilişkin bazı görüşleri şu şekildedir:

Tarihin Tanımı Hakkında Bilim İnsanlarının Görüşleri

Leopold Von Ran-ke

Akademik tarihçiliğin kurucusu olarak kabul edilir. Tarih araştırmalarını ana kaynakla-ra dayalı olarak yürütmüş ve ikinci elden kaynakları incelemelerde kapsam dışı tut-muştur. Ranke: "Gerçeğin ancak belgelerin eleştirisiyle ortaya çıkacağına inanmış belge yoksa tarih de yoktur." demiştir. Tarih araş-tırmalarındaki “özel konuları”, dünya tarihi ile ilişkilendirmiştir. Tenkidçi tarih anlayışıyla Alman tarih ekolününe temel oluşturmuştur.

HerodotTarihi, "İnsanların ve insan topluluklarının başlarından geçenleri kaydetme yoluyla edi-nilen bilgiler" şeklinde tanımlamıştır.

E.H.CarrTarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etkile-şim ameliyesi, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog.

Marc Bloch Zaman içinde insanların ilmi. Bir müşahede ilmi.

Fernand Braudel

Bütün tarihlerin toplamı, geçmiş ve gelecek-teki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi.

İbni Haldun

İslam tarihçisi ve sosyoloğudur. “Geçmişler geleceğe, suyun suya benzemesinden daha çok benzer.” sözü ile geçmiş ve gelecek arasındaki ilişkinin önemini ortaya koymuş-tur. Tarihin, gerçeği araştırarak ve olayların sebeplerini ortaya koyacağını ifade eder. Tarihin sadece rivayetlerden ibaret olamaya-cağını olay-olgu zincirinin bulunduğunu ifade etmiştir. Devlet yaşantısının, insan yaşantısı ile benzerlik gösterdiğini ifade etmiştir.

TurnerGeçmişten bize uzanan, günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla ince-lenen kalıntılar.

John Tosh

“Tarihin Peşinde” adlı eserinde tarihçinin gö-revini “İnceleyeceği çağın insanının kimliğine bürünüp dünyayı onun gözünden görerek ve mümkün olduğu kadar onun standartlarıyla değerlendirerek o insanın neyi, niçin yaptığı-nı bulmaktır.” şeklinde tanımlamıştır.

Ahmet Cevdet Paşa

"Tarih" kelimesini "Bir olayın tarihini bilmek değil, olayları değerlendirmek ve ders al-maktır." şeklinde tanımlamıştır.

Halil İnalcık

Gerçek bir tarihe ulaşmak için kaynaklara gi-derek kaynakların tenkit edilmesi gerekliliğini savunmuştur.

Zeki Velidi Togan

Çağdaş hayatın, geçmiş hayatın bir tekamül olarak anlatılması.

Ernest Bernheim

Tarih, insanın evrimlerinin ve bunların yaptık-larının anlatılmasıdır.

Leon Halkin

“Tarih Tenkidinin Unsurları” adlı eserinde “Geçmişi biz ancak başkasının aracılığı sa-yesinde tanımaktayız." sözlerini söylemiştir. Tarihin bilinmesini geleceği düşünmek için zorunluluk olarak görmüştür.

Mübahat Kütükoğlu

Tarih, insanlarda ahlakın ve manevi değerle-rin gelişmesini sağlar.

Ömer Hayyam

"Tarihi, kainatın vicdanıdır." sözüyle tarih bi-liminin, yaşanan gelişmeleri adalet ve taraf-sızlık ekseninde gelecek nesillere aktarma-sının gerekliliğini ortaya koymuştur.

Voltaire

Tarih, milletlerin tarlası olarak görmüş ve her toplumun, ne ekmişse gelecekte onu biçece-ğini ifade etmiştir. Tarihi, bir nesilden diğer nesile aktarılan hikayeler şeklinde tanımla-mıştır.

Karl MarxTarihi, "Büyük adamların değil, toplumsal sı-nıfların arasındaki savaşın anlatımı" şeklin-de tanımlamıştır.

J.J. Rousseau

Tarihi; okuyana, kendi gözünün görme dere-cesine göre, yol gösteren bir kılavuz olarak tanımlamıştır.

Anthony Smith, (Antoni Simit)

“Hafıza yoksa kimlik yoktur; kimlik yoksa ulus yoktur.” sözüyle tarihin insan hafızası gibi bir işlev üstlendiğini ifade etmiştir. Tari-hin, toplumun uluslaşma sürecini sağladığı toplumda birlik ve beraberlik ruhunu geliştir-diğini ifade eder. Hafızası olmayan bir insan nasıl yaşamını şekillendiremez, sürdüremez ise tarihini bilmeyen bir toplum da hayatını devam ettirmekte zorlanır.

ÖABT Çıkmış Soru

Tarihin asıl ödevini, “sadece olayların nasıl olduklarını göstermek” biçiminde tanımlayan ve bu metodolojik çerçevede modern tarih yazımı-nın temelini oluşturan tarihçi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ranke B) Herder C) Fichte

D) Schiller E) Michelet

Çözüm:

Tarihin asıl ödevini, “sadece olayların nasıl oldukları-nı göstermek” biçiminde tanımlayan ve bu metodolo-jik çerçevede modern tarih yazımının temelini oluştu-ran tarihçi Ranke’dir. Ranke:

• Tarih araştırmalarının ana kaynaklara dayalı olarak yürütülmesini savunmuş ve ikinci elden kaynakları incelemelerde kapsam dışı tutmuştur.

• Tarih araştırmalarındaki “özel konuları”, dünya tari-hi ile ilişkilendirmiştir.

• Tenkidçi tarih anlayışıyla Alman tarih ekolünün te-melini oluşturmuştur.

Cevap A

Page 14: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

4

TARİH BİLİMİ1.BÖLÜM

Annales OkuluFransa’da iki büyük savaş arası dönem-de, 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih anlayışıdır. Annales Ekolü, tarihin olduğu gibi yeniden inşasına yönelik gelen eleşti-riler üzerine ortaya çıkmıştır. İsmini Fran-sız dergisi “Annales d’histoire économique et sociale”den almıştır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febvre, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. An-nales ekolünün önemli fikirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarih-çilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, siyasete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir tarih anlayışı hâkim olur. Üçüncü olarak, diğer disiplinlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçek-leştirmeye çaba gösterir. Annales Okulu'nun Türkiye'deki başlıca temsilcileri arasında: Ömer Lütfi Barkan, Halil İnalcık, Mustafa Akdağ, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Bahaeedin Ögel, Osman Turan, Mehmet Altay Köymen, İbrahim Kafesoğlu bulunur.

Akademik Bakış

Tarih Biliminin Özellikleri

9 İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir.

9 İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprüdür.

9 Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönüyle pozitif bilimlerden ayrılır.

9 Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir.

9 Tarihin laboratuvarı arşivlerdir� Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan güveni artırır. Tarih şahitliklere dayalı olarak yazılır. Tarihin şahitleri vesikalardır. Vesikalar, araştırılmalı, kontrol edilmeli ve de yazılmalıdır.

9 Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgiler de deği-şir. Örneğin, ilk Türk parasının Türgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktürkler Dönemi’ne ait paralar ortaya çıkmıştır.

9 Tarihî olaylar arasında sebep – sonuç ilişkisi vardır.

9 Tarihsel empati ile insanların geçmiş yaşamları, de-ğerleri ve hisleri anlaşılabilir.

9 Yer – zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar.

9 Anakronizm, “tarihlendirmede yanılgı içerisinde bu-lunma” anlamına gelir. Anakronizm, tarihçilerin tarihî olguları açıklarken yaşadıkları dönemin değer yargı-larını kullanmalarıdır.

9 Tarihî olaylara tarafsız (objektif, nesnel) bir gözle yak-laşılmalıdır. Subjektif (taraflı, öznel) olunmamalıdır.

9 Bir olayın tarihi kayıt altına alınması için üzerinden belirli bir sürenin geçmesi beklenmelidir. Bu durumun sebebi olay hakkındaki tüm belgelerin ortaya çıkması-nı sağlamak ve tarih yazarının üzerinde iktidar baskı-sının oluşmasını engellemektir.

9 Tarihçi geçmişte yaşanan olay ve olguları araştırır, nakleder ve de yorumlar. Tarihçi geçmişin aynası de-ğil, aynayı tutan kişidir.

9 Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu için-dedir; deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı üzerindeki etkileri de ta-rihin konusu kapsamındadır.

9 Dinamik ve evrenseldir.

ÖABT Çıkmış Soru

Tarih metodolojisi üzerine yazı yazan bir araştır-macı “Tarihçi, incelediği çağdaki insanın kimliğine bürünmelidir.” şeklinde bir ifadede bulunmuştur.

Bu ifadeyle aşağıdakilerden hangisi vurgulan-mak istenmiştir?

A) Tarihsel gelişmeler arasında neden-sonuç ilişkisi olduğu

B) Tarihî olayları kavrarken dönemin şartlarının gözetilmesi gerektiği

C) Tarihî gelişmelere objektif yaklaşılması gerek-liliği

D) Tarihte yer ve zamanın en önemli unsur olduğu

E) Tarihte birincil kaynakların önemli olduğu

Çözüm:

İnsanların yaşadığı zamana ve mekana göre değer yargılarında değişmeler meydana gelir. Geçmiş çağ-larda yaşanan bir gelişmenin bugünün değer yargı-ları ile incelenmesi hâlinde, olayın ortaya çıkma ge-rekçeleri ve sonuçları tam olarak ortaya koyulamaz. “Tarihçi incelediği çağdaki insanın kimliğine bürüne-rek” empati yeteneğini geliştirir ve olayı dönemin ko-şullarına uygun olarak değerlendirir. Böylelikle geç-mişte yaşanan bir olayı günümüzde aktarırken daha tarafsız bir değerlendirme yapmış olur.

Cevap B

Olay (Vaka): Hayat içerisinde tek tek meydana gelen de-ğişmelere verilen isimdir. Olgu (Vakıa): Aynı türden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir.

9 Olgular, olaya göre daha soyut ve geneldir. 9 Olgular belli bir yer ve zaman içinde gerçekleşmez. 9 Olgular, genellik ve süreklilik gösterir. 9 Olgular, olayların neticesinde ortaya çıkar.

Page 15: 2019 TARİH - Pegem.Net · Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi) ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı ISBN 978-605-241-387-6 Kitapta yer alan bölümlerin

5

TARİH BİLİMİ1.BÖLÜM

Örnek

Malazgirt Savaşı ve Miryakefalon Savaşı “olay” iken Anadolu’nun Türkleşmesi “olgu”dur.

Olay Olgu

- Yer ve zaman vardır.

- Somut ve özeldir.

- Anlık değişim vardır.

- Kısa sürelidir.

- Kendine has özellik-leri vardır.

- Yer ve zaman yoktur.

- Soyut ve geneldir.

- Süreklilik vardır.

- Uzun sürelidir.

- Olayların neticesinde ortaya çıkar.

1. Tarih Biliminin Yöntemi

Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yön-temlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilimler-den farklı olarak “kanun” yoktur, tekrarlanamaz, deney ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler var-dır. Bu işlem basamakları şunlardır:

Tarih Yazımının Basamakları

4. Tenkit

5. Terkip

3. Tahlil

2. Tasnif

1. Tarama

Birinci Elden Kaynaklar

9 Yazılı Kaynaklar

9 Kalıntılar

9 Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar

9 Hikâye

9 Efsane

9 Mitos

9 Destan

9 Menkıbe

9 Ders kitapları

9 Akademik araştırmalar

İkinci Elden Kaynaklar

Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptan-masından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır. Türkiye'de, kütüphanelerde yaygın olarak "Dewey Onlu Sınıflama Sistemi"yle kitap tasnifi yapılmıştır. John De-wey, "Tarih" alanında kod olarak 900-999 sayı aralığını kullanırken "Yakın Doğu ve Türk Tarihi" için kod numara-sı olarak 956'yı kullanmıştır.

a) Tarama:

Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşa-masıdır. Olayın geçtiği döneme ait ve olayla ilgili her türlü bulgu, Birinci Elden Kaynak’tır (Ana Kaynak). Ferman, emirname, anlaşma metni, olay anısına dikilen taş yapıt vb. belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve

araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak’tır. Hikâye, efsane, mitos, destan, menkıbe gibi sözlü eserlerde ikin-ci el kaynak değeri taşır.

Kaynaklar, türüne göre de kendi içinde sınıflandırılır.

Yazılı Kaynaklar: Para, mühür, ferman, berat, hüküm, muahedename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname (kronikler), bi-yografi, otobiyografi, gazete, kitap, kitabe, tablet, şece-reler, anallar, noter belgeleri, nüfus cüzdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları.

• Vekayinamelerin en eski örneği Kayseri piskoposu Eusebios'ca 323'te yazılmıştır.

• Transkript: Bir metni yazıldığı alfabeden başka bir alfabeye çevirme işidir. Eksik harflerin yerine özel işaretler kullanılır. Transliterasyon da denilen yazım çevrimi "tercüme" değildir. Zira dil değil, alfabe çevrilir.

• Tarihin ilk süreli yayınları Roma'da bilgilen-dirme amaçlı yazılan "Acta Diurna" veya "Acta Publica" adlı duvar gazeteleridir.

• Salnameler (Yıllıklar), devlet kurumları ve görevlileri hakkında bilgiler verir.

DİKKAT

Sözlü Kaynaklar: Menkıbe (aziz, evliya, şeyh gibi din büyüklerine ait kerametleri anlatır eser), destan, mani, efsane, (mytoslar-çok tanrılı din dönemi efsaneleri), fık-ra, hikâye (kaynağını gerçek hayattan alan tarihi söylen-ce), tarihi şiir, atasözü.

Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her türlü arke-olojik buluntular; lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaş-ları arma, mühür, dolmen, menhir.

Çizili, Sesli, Görüntülü Kaynaklar: Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD gö-rüntüleri.

• Tarih araştırmalarında bulunan önemli kü-tüphane malzemeleri şunlardır: Şecereler, takvimler ve yıllıklar, vekayinameler, bi-yografiler (Tercüme-i hâl), otobiyografiler, hatıralar, seyahatnamaler, süreli yayınlar.

• Tarih araştırmalarında bulunan önemli mü-zelik malzemeler şunlardır: Abide, heykel, zafer takıları, lahid, mezar taşları, hudud taşları, madalyalar, para, arma, mühür.

Akademik Bakış