U D 0 R G A . A . N VAN "BIOLCGIA MRRITIMA"

Nederlandse Vereniging van Zee-aquariumliefhebbers

(Opgericht : 1 2 Novexber 1 939)

TIJDSCHRIFT VOOR ZEEBIOLOGIE -" -- Jaargang no. 1 9, Juni 1969 REDACTIE: H .A.v.Vlimeren

Ridder vin Doorne Balistraat 96 DEN HAAG

Telefoon: 63.97.21/98.60.17

Contributie BM, incl abonn. op DE KOR f 15 ,-- Giro nr. 27.83.96 t.n.v. Penningmeester Bio1,:gia Karitima , AMSTERDAM Vaste Medewerkers: Famevod Let

I N D I T NUMMER o . a. I _ _ - - . P -_- Uitslag enquete 8 l Synbiose ~pinkrab/~nemoon83 In het KORt 88 KORrespondent ie 89

B O E K bespre

THE FISHES OF R3W GUIFJXA Ian S.R,Munro

king

19+ x 25T cm., 650 pag., + 78 zw.w.pl. 6 kl,pl, 23 tek, Department of Agriculture, Stock and Fisheries, Port Moresby, New Guinea 1967, E a,-.- Soms verschijnt er een boek waar je bijzonder enthousiast over kunt worden. The Fishes cf New Guinea is zo'n boek, Speciaal voor de sterk groeiende groep tropisch zeewater- enthousiasten is dit boek %an groot belang want U vindt hierin een groot aantal afbeeldingen van vissen uit het Indc-Pacific gebied, 1069 soorten worden beschreven en kunnen aan de hand van de uitgebreide tekst worden gedetermineerd. Behalve de determineerkenmerken wordt van pruc. tisch elke vis opgegeven waar ze zich precies ophouden, terwijl in veel gevallen ook de naam wordt opgegeven die de plaatselijke bevolking aan de vis heeft gegeven. De kleurentekeningen zijn voortreffelijk en ook de zwart-wit tekeningen zijn duidelijk en geschikt voor determinatie. Al bladerend door de platenpagina's steeg ons enthousiasme per bladzijde, Kijk bijvoorbeeld eens wat een verscheidenheid aan murene's, zeenaalden en platvissen. En daarbij dan nog al die kleurrijke koraalvissen, Helaas, voorlopig zullen weinigen van ons de gelegenheid hebben dit alles met eigen ogen te gaan bekijken. Vl.

THE ATLANTIC SHORE

J. Hay & P, Farb, 15 x 212 cm., 246 pag., vele m . w . tek. Harper & Row- New York-London, 1966

Als we aam d& Atlantische kust d.;nken zijn we vlug I11

geneigd aan de Euruppse kust te denken en vergeten dat de obstkust van Amerika ook aan de Atlantische kust ligt. De kust daar lijkt wel wat op die we van Frankrijk kennen. Rotsig met veel baaien en kapen die ver in zee steken. De kust van bv. Massachusetts is hemels- breed 192 mijl, maar gaat men de werkelijke kustlijn met alle inhammen meten daq blijkt deze een lengte te hebben van 2.200 .mi j l. Een ideaal oord voor de zeeaquarimhouder. Voeg daarbij de invloed van de warm: Golfstroom en het tijverschil van op sommige plaatsen zo'n 7 me$er en U heeft een ideaal. oord voor beestjes zoeken, Het boek laat U kennis maken met de rijkdom aan flora en fauna van deze kust en de zeebewoners. Het wordt meer beschrijvend gedaan dan systematisch rangschikkend. Toch een boek boordevol met grgcvzns en prettig om te lezen.

RVD

THE EVER-CHANGIIJG SEA - David B. Ericson & Goesta Wollin

16 x23 cm., 354 pag., S5 afb., 63 sh. MacGibbon & Wee Londen, l968

Het is sen merkwaardig verschijnsel dat a& de oceano- grafie t n t op heden aanzienlijk x inde r wordt uitgege- ven dan aan de ruimtevaart, doch dat het aantal populair wetenschappelijke boeken op het gebied van de oceanografie aanzienlijk groter is dan populair wetenschappelijke werken op hst gebied van de ruimte- vaart. The Ever-Changing Sea is een van de vele bocken op dit gebied. Als U reeds een of meerdere in De Kor bespro- ken boeken over oceanigrafie heeft gekocht, dan zal dit boek U niet veel nieuws bieden. Dit is een standaardbehandelingen aan circulatie, sedinent , geologie, diepzee en leven op grote diepte, Een interessant boek maar echt geen uitschieter.

DE UITSLAG VAN DE ENQUETE OP HET CONGRES 1968.

Van de aanwezigen op het congres van Biologia kIaritima op 28 april 1968 vulden 33 personen het enquete-formulier in. Van deze 33 personen was 94 % lid van 3iologia Maritima, 75 % van deze leden werd lid na 1960.

De krachtmeting tussen Noordzee en tropisch al of niet in kombi- natie het een Middellandse Zee bak bleef onbeslist.

Het meest voorkomende formaat show-bak blijkt te liggen tussen 150 en 300 liter ( 50 5). Groter of kleiner bleek gelijkelijk verdeeld, elk 25 $.

60 $ van d2 antr~03rdm vermeldt eiafzetting of jongen. Bij 45 $ ksraxnen de eitjes uiJc t,? 25 $I van de antwuorden vermeldt dat serieus gaprobeer? ri,m te k. ,'-en. Het betrof de volgeride die;-ar xten:

Blenni.?.~, Gasteristeus accleaus, Syngnatus acus, Zoarces vivP3aiuu, Cyclopterus lumpus, Gobius, Cottus scorpius, Chr0r.A~ xanthurus, Dascyllue triman~ulat~s, Dascyllus car- neus, krabben, gamnzile~ï , s ieurkr~bbrii, siakken, zinemonen.

66 $ van degenen die de enquete-fcrmulieren invulden stelt prijs op deeln-tmc aan excursies. De animo voor deelname aan experimen- ten is iets ìagsr : 60 5. Over DE KOR zijn de meningen verdeeld,

OORDEEL : goed 46 $ matig 48,$ zeer matig 6 $ INHOUD : te oret~ncch. O $ te populair 26 $ juist goed 74 5 FOTO ' S : te veel O % teneinig55$ juistgoed45$

(enkele klachten ovtr kwaliteit fotot s) TEKENINGIN: duidelijk 85 $ onluidelijk 15 %

te veel O $ tev~ini.g40% juistgoed60$ BOEKBESPR. : belangrijk 92 % OnSeiangri jk 8 $

Volgens sommigen te veel, volgens raen enkeling te weinig. N.B. de kombinatie : belangrijk ec te veel komt ook voor ! ! Omvang DE K0R:voldoencle 42 $ t3 veel O $ te weinig 586

Zeebiologische artikelen uit andere bladen overnemen: overnemen 32 '$ uittreksel 60 % verwijzing 8 %

Populariteit van de diverse rubrieken in volgorde:

l, wetenschappelijke artikelen 2. dierbesprekingen 3. +quariumwaarnemingen 4. aquariuminrichting 5 . voor U en ons getest.

C.Th.0. Mulie - Amsterdam

SYMBIOSE ?

Naast de hphiprlon zijn er nog andere dieren die zich tussen en bij anemonen eshouden. O.a. een klein garnaaltje dat men in Artis in de kleine zaal kan bewonderen. Ook de spinkrab Hyas coarctatus, die zich (tenminste in het aquarium) gaarne bi j zeedahlia's ophoudt, is hiervan een be- kend voorbeeld. In Neptun van juni 1964 ontdekte ik een paar regels over de samenleving van een grondelsoort uit de Adriatische Zee, ge- vangen bij Rovinj in Joego-Slavië, met Anemonia sulcata. De grondel heette Gobius bucchichi. De symbiose kwam volgens zeggen ook in een aquarium tot stand.

DE REDACTIE WAC-IT MET SPAhTNING OP U'$ BIJDRAGE I N DE VORM VAN VACRRTIE ERVARINGEF.'

MAAK ANDEREN DEELGENOOT VAN UW BELEVENISSEN.

S Y M B I O S E T U S S E N

K R A B B E N E N Z E E A N E M O N E N .

Eten of opgegeten worden, i s een b e l a n g r i j k e verhouding tu s sen de bewoners van deze p l anee t c

Enn a ~ d e r s o o r t c o n t a c t w o ~ d t aangeduid doo:: h e t voord, d a t o n k ? meer de i i t e l v o n t v m d i t a r i i k e l , naziielijk s p b i o s e 1). D i r e c t . v e r t ~ a l d be tekent h e t samenleven. Ir, h e t d i e r e n r i j k z i j n echter ve l e manieren van samenleveïi, van y b n , u s i t i s n e t o t commen- salisme. Over h e t laatstgenoemde, d a t w i l . zeggen s p e n l e v e n zonder elkaar schade t e berokkenen, gaa t d i t m t i k e l . In de a r t i k e l e n van de Graaf 2) hebt U kunnen. lezei l d a t onder andere v e l e krabbe- en k ree f t e scc+ ten betrokken z i j n b i j symkiosu . Ik denk aan de poetsgasnalen. Deze doen hw. schoonmaaknerk op veste punten op h e t k o r a a l r i f . Een aantal s o o r 2 ~ e n v e s t i g e n z i c h hiervoor i n anemonen, d i e als h e t mare als s e r v i c e s t a t i o n 3) gebruikt worden. Nu i s h e t op z ' n minst merkwaardig t e iloezzìî d a t een anexoon, d.ir;? i n pr inc ipe a l l e s probeer t op t e e t e n u-at me-; z i j n t e n t ~ k e l s ii? aenmerking kont , eea garncnal v *i j e l i jk .';?.Jscen di.2 zoXdo te?.l;nl;els l a a t wand-elen. Nogel i jk weet de g a r n s r l de acepoon op dez.el.fde wijze am z i c h t e &wennen els de k o r a d i i s s e ? v a 3 hei; gez-1;xh.i. Amphiprion. Deze hebben een s t o f i n hun huid d i ? de axerocn 52- l e m e r t t e s t eken , hc-ig2.?n ech lsi r i ie t voldocnCz i s . %o In enemoon doet; ~ a r n e l i jk meer $in stekei?, Hij omstrengel t ~ i j n p roo i ook en g o b e e r t kien uit i.l.le-,r,.i-ls.t neai binnen t e werken, De Aqhiprio~Ls z i j n s t e r k genoeg o;: z icl i

. .. hiertegen t e v e r z e t t e n . Als U e c h t e r zoIn d i e r tezamen ~ e t c en Eiiemom gezj..cn heeJ'V t dan is V opgevaUe3 d c t de anemoon n i e t # : e g e r i n g s t e poging doe'^ de vis t e omstrengelen. De anemoon i s <LI;? eer1 bepsald gedrag c_ric.x!

diens aanwezigheid gecondit ioneerd. A l s we nameli jk een A~;?phiprion i n c.ex. aqiicrim b i j een aneiloon doer., z i e t men h e t volgende r i t u e e l 4 ' : de v i s o ~ l c i r k e l t dr anemoon gedurende en ige t i j d , wcarbi j h i j ~s;:lms<i.g aan de voe t van de anemoon s t i l l i g t , t e r w i j l h e t l i j k t 2 f h i j a an de z u i l b a b b e l t . Van t i j d t o t t i j d r a a k t de v i s t i jdc: is z i j n onzwervingen rond de anemoon met de anactlvin of de onder? t e l o b van de s t a m t v i n da tentakels. . .

Foto 1 . De ten take l s en de mondschijf verkennen en kleven aan de schelp.

Wanneer hij boven de anemoon zwemt, gaat dit gepaard met series golvende bewegingen van het lichaam, waarbij de staart lager dan de rest van het lichaam wordt gehouden. Wordt de anemoon geraakt, 'dan reageert deze aanvankelijk heftig. Naarmate het spel langer

. duurt, neemt de heftigheid van de reactie af en zo zien we na ver, loop van tijd de vis uit eigen wil, tot over zijn oren ongedeerd in de tentakelkrans verdwijnen. Ook als de vis enige tijd bij de anemoon verblijft, maakt hij boa genoemde golvende zwemtochten door de tentakelkrans, m.i. om de anemoon als het ware er aan te herinneren dat hij er nog is. Van de garnaal zijn bij mijn weten geen waarnemingen bekend over de wijze waarop hij de anemoon bewerkt. Wel weten we, hoe enige spinkrabsoorttfn van de Nederlandse kust de anemoon, waarbij ze

aan de voet zouden wi l len wonen, condit ioneren 5). Z i j porren met een van hun looppoben i n de t en take l s , De anemoon op z i j n beurt probeert de krab sari z i j n poot naar binnen te trekken, maar deze heef t z ich goed verankerd, D i t spe l he rhas l t zich gedurende vele uren en ook nu neernt, evenals d a t bo-,ren zagen, de r e a c t i e van de anemon i n hsf t ighvid a f . Krabben maken op a l l e r l e i wijze gebruik van memonel: d i e h s c h e r - ming bieden. Eehalve de soorte:~, d i e in of b i j een cneaoon z i t t e n , z i j n er*cok d i e e r 6 6 3 op hun rugschild ieccdrzgen. :JP geraffineerdste i s a i s sch len een &oor%? 6j.s de &nmooi? op z ' n achaa~ meedraagt om, als e r gevaar d r e i g t , d 3 aldus genapcade .' schaar ncar voren t o s'xlcen. PJcl;ed brij zzeaqusrianei~ i s de sym- biose tusserì de ensnooc f :a l l fzc-2s p a r a s i t i c a ( ~ o u c k ) e:i versch i l - lende soorten hexeri!ici;!rr~b13en; o. a- l.:jn,rrv..rus berl~hardus (L) , Darda- nus axoeor: (11erbnt) ,CJ.j.hzxn,ri.~r rí:i.sc :I-Lh.rqv.s, Heceiite orid~rzoekicgcn v.:; R035 6) h2b%en uitgeuazza d&",: hie.l zozce;. spir.U?rre i s V E ~ ~ ;y i .~ i ? io~e ~ U . S S C ~ I dc emmcon en de herexie t - kra3 ei: h e i sslzl'irl~erYïis zmxz i J8r, G;? dr: cnenlwn en het s2akke:iuis anderai jdu. Dak ee2 c b x : ic;ovi JNCS >_?I op e m door een he~en i e tkzab be~oond huis zit ., k-onii dooï2e.t; hij de groots-te k a m heef t zo ' n huis t e ontnaeten. De sl& d i e e r e e r a t i n woonde, le idde een verborgen leven; hei! I;virjam hei huis l e eg en vras dc kans i e t s g ro te r . Dc heremiegkrab s l e ep t h e t hu i s overal mee en daarmee komt de kans voor de anemoon. I k werd met he t f e i t , Gat de anenoon geen voorkeur hee f t voor een door een heremietkrab be~ioond huis , op de volgende wijze gecon- fronteerd. Als i k anemonen gebruik voor p roef jes , laat i k ze z ich vestigen op de binnenkant .van een mosselschelp. Nosselschelpen zi jn e r genoeg en zo kun je de anemoon gemakkelijk met subs t raa t en a l verplaatsen. Zo ook dus met de C a l l i a c t i s , d i e i k wilde doen poseren voor een s e r i e d i a ' s 7-m he t overstappen van de schelp naar de heremietkrab. Ik wachtte t o t i k een ons woog, e r gebeurde n i e t s , Later l a s i k het a r t i k e l van Ross en hers te lde m2.jn fout : i k p l a a t s t e de anemoon op een s teen en toen s t ap t e h i j wél over. De heremietkrabben u i t de omgeving van Den Helder ve rze t t en z ich tegen he t overstappen van de anemoon naar hun huis. Misschien omdat C a l l i a c t i s i n de Noordzee n i e t voorkomt ? Daarentegen vertoont de i n de Midddlandse Zee voorkomende here- mietkrab Dardanus a r rosor een gedx.rlg, w a t de anemoon j u i s t aan- moedifl on ovnr t e stappen:

85

2.Zuilbewegingen, voet 3.Voe-t los, beweegt zich na laat los / schelp, zit nog niet vad

- -

4.Voet in o o n t a T m e t . 5 . Anemoon zit op z ' n p l a mond

-- 6. Pagarus bernhardus met Calliact is parasitii

de krab kneedt de anemoon met zijn poten. Ross imiteerde dit gedrag door met aan zijn vingers bevestigde pijperagers de anemoon te kneden, waarbij deze inderdaad zijn substraat losliet. Calliactis heeft bij voorkeur een zitplaats op een slakkehuis, mogelijk vanwegen het voordeel bij het vergaren van voedsel. Calliactis fourageert namelijk hangend vanaf het huis op de grond en de heremietkrab brengt hem daarbij steeds op nieuwe plaGsen. Misschien is het toch 'de bedoeling' een door een heremietkrab bewoond huis te verkrijgen via z'n voorkeur voor slakkehuizen in he t algemeen.

Ben Schrieken. - Den Helcer Cliché's beschikbaar gesteld door "Het Aquarium".

' LITERATUUR :

Henry, S . N . , 1966: Symbiosis, Academic press, New York, London. de Graaf, F. 1967: Poetssymbiose, Het Aquarium 37 (12) 266-

274 e n 286. Limbaugh, C., H. Pederson en F.A. Chase: Shrimps that clean fishes. Bull. Flar. Sci. 11. Davenport D., K.S. Norris, 1958: Observations on the symbiosis of the ssa-anemone Stoichactis and the pomacentrid fish Amphiprion percula. Bi01 . Bull. 11 5, 397-41 0. Schrieken., B., 1965: Spinkrabben en Zee-anemonen, De Levende Natuur 68, 276-279. Ross, D.M., 1960: The associations between the Hermitcrab Eupagurus bernhardus (L. ) and the sea-anemone Calliac tis para- sitica (couch). Prov. Roy. Soc., blz. 55, 269-281.

GEBEURDE E R I>E LAATSTE T I J D IETS I N T E R E S S A R T S I N

UW AQUARIUM? J A ? S C H R I J F ER DAN EENS OVER &W DE

REDhCTIE, WE Z I J N ER ZEKER V U , DAT ANDEREN ER

BEL.íWGSTELLING VOOR HEBBEN !

ZIJN GEDEYLTELIJKE VERSLIJMDE AKTINIA'S TEN DODE OPGESCHREVEN ?

Het grote regeneratievermogen van anemonen in aanmerking genomen kunnen we in het algemeen aannemen dat zich gedeeltelijk verslijmdt anemonen nog een redelijke overlevingskans hebben indien het aan- getaste deel niet te groot is en eenvoudig met een zeer scherp mes vanuit de mondopening wordt weggesneden. Dit kan mijns inziens alleen indien de verslijming of de ontsteking niet meer dan 1/3 van de cirkelvormige omtrek beslaat. Dit is ook beschreven in Aquarien und Terrarien oktober 1966 door Fr. Bauer. IIzt dier moet na deze ingreep in een bak met goede fil- tering en hecbtingsmogelijkheden, zoals onbedekte bodems of g r o t e stenen geplaatst wq~iien, waarna m.i. een redelijke kans op rege- neratie aanwezig is. Dit kan natimrlijk enkele weken in beslag nemen. Pas na samentrekking en herstel. van d-. slijmvlakken kan weer voorzichtig met voedering worden begonnel;. Indien liet voedsel niet direkt wordt aangenomen, dit weef uit de bak verwijderen. Deze behandeling heeft m.i. alleen sulcses bij Aktinials die zich ook uit eigen beweging kunnen delen zoals Ann.Sulcata e.d.

EIAFZETTING ;)OOR ZEEEGELS OP KOhi!.UND$~

Op 22-11 plaatste ik mi@ Paracentroyus lividus van een aquarium o met een watertemperatuur van i 2 C in een bak waarvan de tempera- o tuur 22 C bedroeg. Deze algerneen voorkomende zeeegel maslnte deze

temperatuursprong zonder zichkbaar nadelige gevolgen mee. Op de avond van. 24-11 verspreidde het enc dier een grote massa geel- witte eieren in het water. Datze l-i'de bereikte ik in de daaropvohgende o winter. Op 5-? zette ik hetzelfde dier van 8' C over in 23 C. Deze keer begon het dker reeds na l* uur talloze eieren in het water af te stoten. Interessant is het te weten dat ik het dier vele jaren heb gehouden en slechts bij grote temperatuursschomme- lingen eiafzetting heb kunnen konstateren.

G. Hutjens-Amsterdam.

l

Dat cor respondent ie over onze hobby leerzaam kan z i j n is enige t i j d geleden weer gebleken. Omdat v e e l van onze l e z e r s h i e r i e t s van kunnen l e r e n geven w i j de b r i e f w i s s e l i n g tu s sen de heer S t o l k en s e c r e t a r i s Ates ve rko r t weer.

Geachte hee r Ates ,

Gaarne zou i k h e t volgende van U w i l l e n vernemen. Nijnzee-aquarium hee f t op h e t ogenblik een pH van 6 , w a t geloof ik n i e t goed is, want mijn aneno?eri en a n j e l i e r e n z i j n a l wekei? achterew ges lo t en en e r wac een g r i j z e t r o e b e l i n g i n he t water . I k heb ze e r nu a l l emaa l u i tgehaa ld eri h e t :akr i s weer h e l d e r , maar i k ben nu bang voor mijn v i s sen . I k ben ook a l met een l o o g f l e s bez ig gereeb':, maar i k z a g toen nu cn dan eedn druppel loog neegaan n a a r mijn u i t s t ro iners . Of kan da t geen kwaad als e r nu en dan een druppel l o o g i n h e t aquarium zou komen ? Ik heb e r nu geen l o o g f l e s t u s sen , Verder wilde i k U nog een vraag s t e l l c n t e n behoeve van een n i e t - l i d van B.FI. Hij heef t ook eeil zee-aquarium, o n g e v \ , ~ s 66x1 jaar. Verleden week z i j n binnen twee dagen i Y c ens a l l e v i s s e n dood ge- gaan, behalve de heremie tkreef ten , k ra t ben, steurkrabben en arie-. monen d i e h e t nog hee l goed doei?. Nu heeft h i j de h e l f t v e r s water gehasla en e r toen 2 p u i t a l e n , botjes en 1 zeedonderpad i n gedaan, maar na twee dagen a l l e s weer dood. Er l i g t ook n i e t s t e r o t t e n , de pH i s ".C en de temperatuur is

17' C , dus d a t z i t geloof i k wel go, 2 .

Vat zou nu h i e r de oorzaak van kunnen z i j n ?

Uw antwoord met b e l a n g s t e l l i n g tegemoet ziende teken i k met v r i e n d e l i j k e groeten

Geachte hee r S to lk ,

Mijn excuses voor de l a t e beantwoording van Uw b r i e f van 28-10-68. I k ben bezig met he t bouwen van een zanta al aqua r i a ern met he t i n r i c h t e n van mijn hobbyschuurtje waar deze aquar i a g e ï n s t a l l e e r d worden, zodat i k de l a a t s t e maand e r g weinig t i j d over gehad heb, Tussen de bedr i jven door z a l i k t r a c h t e n Uw b r i e f zo goed moge- l i j k t e beantwoorden.

Een pH van 6.0 i s inderdaad n i e t zo guns t ig ; d i e van de open zee i s 8 ,2 à 8,3.Door ons werd eens b i j de p ie ren van IJmuiden gemeten 7 , O , hetgeen voor ons reden i s om aan t e nemen d a t de zuurgraad van he t aquariumwater soms minder b e l a n g r i j k kan z i j n . Wel b e l a n g r i j k i s een goede door lucht ing , e f f e c t i e v e f i l t e r i n g en een zo groot mogelijke waterbeweging. De algemene r e g e l s geef i k omdat u i t Uw b r i e f e i g e n l i j k weinig op t e maken i s over de oorzaak en de aa rd van de mislukking. Een l o o g f l e s i s overbodig en z e l f s g e v a a r l i j k a l s e r loog i n het aquarium komt. De door U genoemde ve r sch i jnse len kunc@n misschien ook duiden op v e r g i f t i g i n g door loog of een ander metaal. ][aar nogmaals , i k kan n i e t s anders aanraden dan voor goede f i l - t e r i n g en waterstroming t e zorgen: d a t z i j n o.a. de geheimen van h e t succesvol houden van zee-aquaria.

De weergegeven ve r sch i jnse len i n h e t aquarium van Uw vr iend sch i jnen n i e t t e duiden op v e r g i f t i g i n g , omdat de mislukking pas komt na 1 j aa r . Het i s zee r merkwaardig d a t de v i s s e n h e t e e r s t doodgegaan z i j n . I k zou e i g e n l i j k moeten weten of de v i s sen een vreemd gedrag ver- toonden toen z i j doodgingen en of z i j van t e voren een versnelde ademhaling hadden, waardoor h e t mogelijk i s om een bepaalde

veronders te l l ing t e u i t en over de doodsoorzaak. I n f e i t e i s meestal zo d a t de l agere d ieren gevoeliger z i j n dan de vissen. Zoals U z i e t kan i k n i e t s d e f i n i t i e f s meedelen over de pech, om- dat i k t e weinig gegevens heb. Hoe f i l t e r i n g ?, t o t a l e f i l t e rmassa ?, groo t te van he t aquarium ?, veel d ieren 3, worclt ~ a + e r vaak ververs t3 , typische verschijnse- l en qan de doodgegane d ie ren ? Na binnenkomst van deze gegevens w i l i k gaarne nog een poging doen een mening t e geven over de mislukking.

Geachte heer Ates,

Hedenmorgen Uw b r i e f ontvangen, waarvoor mijn ha r t e l i j ke dank. A l s U ook nog een pH s e t voor m i j m i l t kopen dan zeg i k graag, want h i e r is z o i e t s n i e t t e koop. Ongeveer een week nadat i k U voor de ee r s t e keer had geschreven ben i k i n Ouwerkerk ( 5 km van mijn wocnplaats) i n kontakt gekomen met de heer van Vlimmeren. Deze i s naar mijn bak mezen ki jken en heef t me de r a d gegeven om over kool t e gaan f i l t e r e n . D i t heb i k gedaan en na twee dagen w a s mijn bak weer helder en dat i s zo gebleven. I k heb een bak (inh. 100 l i t e r ) van beton i n de huiskamer s taan, met de volgende bewoners. 1 pal ing 40 cm., 1 p ~ l i n g 10 cm., 1 zeenaald 45 cm., 2 pui ta len , 2 bo t jes , 1 schol , 3 meunen, 1 s lakdolf en 17 zees tekelbaars jes en zo nu en dan steurkrabben, maar d ie z i j n meestal zo genuttigd door de zeenaald en de s lakdolf den!: i k , want overdag heb i k hem nog nooi t z ien eten. Verder nog twee krabben, twee kle ine en één grote heremietkreeft , één wulk, enkele fuikhocrns en alikruken. Ook nog ongeveer 10 anemonen en an j e l i e r en en een s te r s lak . Wat de plantengroei b e t r e f t i s he t n i e t veel . Enkele s t uk j e s zeesla en een bee t j e wier u i t he t "3iepe G a t " en een paar s tuk jes sponswier.

Mijn f i l t e r , inhoud 80 l i t e r , b e s t aa t u i t : onderin grof g r i n t dan f i l t e rwa t t en , schelpgruis , grof brikkezand, a c t i eve f i l t e rkoo l en f i l temvatten.Het f i l t e r s t a a t i n de schuur, l 5 meter van de bak vandaan en d i t i s dan tevens mijn koel ing want de bu i s j e s 1S:gen 75 c n die;, i n de grond. 08 de warmste dag i n de zomer i s de tem-

O port-,tuur n i e t boven de 20 C geweest en i s nu 10 C . Van d2 bak naar de f i l t e r .csorCLt geheveld en t e rug v i a een Zoobee- 'm cen-hic~ugsolpomp~:. Dser heb i ? ~ e r twee v m , een op reserve, r m i t ze 1 , ) ~ 9x1 i10ciL eens vast: A2lccn 1.oop.b de h3vel n ie i; zo v l ~ g , v a t he t f i l t e r a t c s t b i j n a a l t i j d droog, CLs d a t ai1 i k xog vermr*aran 2l r e c t i!: n9g n i e t hoe. -. ue l ~ c h i t p c p ln~rtgl bol ten ic eez !;as'; je ( n i e t mee: over een loop f l e s ) ne-L d - s uj--ku Lròmcrn 7 3 bciika:ihou-keil s top j e s m2 t d s rezul- 2. vazt veel 7rci:-i3e3ct j e s , Tu'ci. orgevGer z 2 c rcaandeii doe i k e r nieuwe . . sto;.,jcs Lx i ?;lJ: 6-rl 71,311 zv 13:- $12 roJü. .&;s v?u.: g kr~;Li; i:; r?.zssci~-- , tic i k i? eec kakje i n he t f i l t e v ~ Z T * ; G - ? C; r' rn ~ 3 : l r q x 23:. 3 az?ozmn~! t j e 3 Df.2 ueecca?d :ind nog noci.:, .<c?-dries-a?sgsrnsal. t j e s gcge.hn, mmr m Ce s-t.j~~!;?xhtue;l. 02 2.;$:1 gr.a-l- h i j e r toch ook v m eter,. t ' e ïdc~ . s t aan e r n3g e n i r l e r tenen d i e c v m a l s de wanc?en a l mooi begrc2id ~ i s i l . Lx Gay Cic vcrl.iclitinz nog, 2 TL de luxe van 20 w a t t , d i2 ozgevee? v i j f uur per dag branden. Voor de nacht heb i k een s t q c o x t m t lampje. Daar ik &m d i c h t b i j de zeedi jk woon en nogal w a t bekenden heb '

d i e met fu iken v i s sen i s he t voor m i j geen probleem om i n de zomer aan v i s t e komen. I k heb nu ze l f ook een s leepnet gekocht, Cxs kan i k mijn geluk gaan beproeven. Hopende d a t U he t geduld gehad heb f t ooi d i t he le verhaal t e lezen, . teken i k met v f i ende l i j ke groeten,

<TJ. Stolk.

Geachte heer S to lk ,

Door z i ek t e ben i k n i e t i n staat geweest Uw b r i e f van 18-1-69 omgaand t e beantwoorden, zoals na he t lezen ervan i n mijn bedoeling lag. Het i s namelijk zo d a t i k gaarne l e e s en z i e hoe andere liefheb- 1

bers problemen bet reffende onze hobby oplossen.

92

Uw brief geef t een a a n t a l oplossingen en in te ressan te gegevens, waarvan i k zeker weet da t een aan ta l l e z e r s van DE KOR h i e r m a a r a l t e graag kennis van zouden nemen. Uw br ief on t lok t m i j de volgende r eac t i e . De heilzame werking van kool a l s f i l t e r m a t e r i a a l wordt tegenwoor- dig door niemand meer betwijfeld. Bepaalde ongerechtigheden d i e in opgeloste vorm i n het aquar iumate r voorkomen worden e r door verwijderd. De gele k leur d i e aquariumvater b e s l i s t na een be- paalde t i j d k r i j g t , verdwijnt na f i l t e r i n g over kool. Nu i s het b i j mijn weten zo da t kool n i e t de organische a fva l s to f - fen van de dieren u i t het water haa l t . De n i t r i e t e n en n i t r a t e n , d a t z i j n de s t o f f en d ie u i t e i n d e l i j k door de werkzaamheden van bakteriën i n het water ontstaan, ver- dwijnen n i e t doch komen i n he t zeewater i n s teeds g ro te re koncen- t r a t i e s voor. De l a a t s t e t i j d t w i j f e l t men ech te r aan hun schade- lijkheid op kor te termijn. D a t is u i t e raa rd t e r z i jde . Vat i k w i l beweren is da t he t minder waarschi jn l i jk is da t de tegenslag waarvan U melding maakt i n Uw e e r s t e b r i e f , veroorzaakt werd door opeenhoping van schadel i jke , d i e r l i j k e afvals toffen. Deze zouden immers door de kool n i e t verwijderd worden en ver- moedelijk weer aanle iding geven t o t een ze l fde écheo, t e n z i j he t water i n het geheel ve rvers t werd. Een verg i f t ig ing of verontre iniging door een andere s t o f i s m . i . aannemelijker. De kwestie van de loogf les d r ing t z ich meteen weer op. Zoals U z i e t , b l i j f t h e t ook nu een kwestie van gissen. Enerei jds i s d i t het gevolg van geringe bekendheid met he t hoe en waarom van de zee-aquariumtechniek, anderzi jds met de geringe bekendheid me t Th- zee-aquarium, hoewel Uw l a t t t s t e b r i e f veel duim d e l i jkhei0 verschaf t . De opsomming vzn Uw d ieren i n Uw aquarium is werkelijk kolossaal . De gedachte dat de verhouding tussen het aantal bewonere en de hoeveelheid water t e veel t e n nô,dele komt van de dierenwereld (het g ro te a an t a l d ieren ve rvu i l t he t water chemisch veel t e sne l ) wordt a l l e en getemperd door he t besef da t de f i l termassa v r i j groot is. Voor eer- beginners aquarium i s 80 l i t e r f i l t e r inhoud werkeli jk opvallend. I k vermoed da t U d i t zo uitgekomen is, doordat U b i j toeval de beschikking had over een zo grote bak d i e voor d i t doel geschikt was.

I k ben b l i j i n DE KOR nog eens t e kunnen zien d a t de wijze van koel ing zoals U d i e toepast i n de p r ak t i j k voldoet. Deze wijze i s wel zo goedkoop. U i t Uw b r i e f l e e s i k ook d a t U i n Uw aquarium een slakdolf heef t . I n deze v i s soor t ben i k zeer ge in t e r e swr rd , omdat het m i j t o t nu toe n i e t gelukt i s om her: langer dan 1-2 maand i n l.even t e houdcn. De r edac t i e van DE KOR z a l het zeker op p r i j s stellen Indien U Uw ervaringen mt $it d i e r eens op papier w i l t zetten. U kunt ervciî versekerd z i j , d a t i:: li.; b r i e f met g ro te aanclacht heb gelezen. I k vertrour; erop naar genoegen geantwoord t e hebben. Met vr iendel i jke groeten,

Geachte heer A V r s ,

"L r b-icf van:aorgen ontvangen, vaarvoor m l jì;_ $ank, Wat de inhocd - ~ m n i jn f i l t e r b e t r e f t ? deze i s geen 80 doch 30 l i t e r en da3r~n ; i is ongeveer 25 l i t e r werkende inhoud, Daar e r naar h2t f i l t e r t;c!leveld ï:oïd*k moet de ui t loop dus lager z i t t e n da_r de ;.,to:si,ctrid J dc brk en toch boveii he t f i l t c rmass~ uit!:o~i:ii. Het ve:vá,l i s dan ongeveer 10 cm. Daar dc poxp r ~ e c ï w@-:;e? - ~ c r c e t dan de hevel aal kan lopen steixt h e t water in h& r i l t e r !::ct boven de filtermclssa, wat wc1 jamer is. Alleer. uuriiïaer de pons u i~i ;val~t , Ù m loopt he t f i l t e r geheel vol . Eens p e l r,lzsnd spoel i!; dt bovenste f i l t e rwa t t en evea u i t , want dzn l i g t c^ een l a zg j e d-ap op, Vo lg~ns de gcS.ruikoaanmijzing? d i e b i j de kool is verpclkt, is het n i e t goed dat het water sne l ?.oor de kool heengaat, w a t dus b i j m i j viel he t geval is . I k ga dan ook va t anders probemn. Er z i j n tegemoordig grote p l a s t i c buizen voor r i o l e r i n g e.d. i n de handel, met eindstukken. I k had gedacht aan ongeveer 150 cm lang met l00 c m als weïkmde inhoud. De ui t loop van de hevel kan dan ongeveer 50 cm beneden de woterstand i n de bak i n he t f i l t e r komen, met als resultaat da t de hevel veel vlugger gaat lopen

De d i e r l i j ke e fva l s to f fen haal i k van de bodem met een s to fzu iger aangesloten op de luchtpomp. Nat mijn slakdolf b e t r e f t , moet i k U t e l eu r s t e l l en , want h i j i s verleden week doodgegaan. Ik had dat wel verwacht, daar e r geen levende steurgarnalen meer in mijn bak aanwezig waren. Doch he t einde i s wel p lo t s e l i ng geweest, want Eén uur tevoren was e r nog n i e t s buitengewoons aan hem t e zien, w a t b i j andere vissen meeAtal h e t geval is. I k heb hem d r i e maanden i n de bak gehad. Dat was dan de beantwoording van Uw b r i e f . Het ene waterpompje i s a l twee maanden t e r r epa r a t i e b i j een f i r - ma i n Haarlem. Gisteren l i e p ook mijn reservepompje va s t , maar da t heb i k ge- lukkig weer draaiende gekregen. Een nieuw Zoobeko waterpomp je kos t f65,-- maar ze kunnen geen vier maanden achtereen b l i j v w draaien. Beet U misschien een ander merk wat be t e r i s ? Vrijdag 28 februar i is e r een l e z ing met l ichtbeelden op Ouwer- kerk, door de heer van Vlimmeren. Zo kri jgen we de kans om ook de duikers, v issen en al w a t e r verder l e e f t onder water eens van nabi-j t e zien. Hopende ne t bovenstaande van dierist t e zi jri gcwecs t , t eken i k met vr iendel i jke grbeten,

J . Stolk .

Geachte heer Stolk ,

De door U voorgenorm wijzigingen met betrek- king t o t het f i l t e r , z i j n aan t e beveLen. De lange p l a s t i c buizen zoals door U -?oorgesteld, voldoen wel als f i l t e r . A l s de doorstroornsnelheic t e k le in wordt, kunnen zuurstofloze omstandigheden ontstactm, d ie speciaal i n een f i l t e r ten a l l en t i j de vermeden moeten worden.

Verstopping kan wel l i ch t s n e l l e r plaatsvinden dan b i j een breder f i l t e r door he t geringe oppervlak. Groot f i l t e rmare r i aa l gebruiken, zoals grof zand. Een k l e i n kool f i l t e r kunt U misschien apa r t inschakelen, b i j de bak. U z i e t da t e r een aan t a l nadelen aan d i t f i l t e r type kleven. De voordelen z i jn : grote f i l t e rmassa op een k l e in oppervlak, neemt weinig ruimte in . Indien U een luchthevel gebruikt i n d i t f i l t e r , z u l t U waar- s c h i j n l i j k een grote waterhoeveelheid u i t he t f i l t e r komend konstateren. De hoogte van de buis heef t een gunstige invloed op h e t e f f e c t van de pomp, indien deze k rach t ig genoeg i s . Over de kwa l i t e i t van de diverse luchtpompen durf i k geen u i t - s l u i t s e l t e geven. I k heb v r i j goede resu ta ten met Zoobeko en ook met Cycloon, hevel v r i j vaak een membraantje verwisseld moet warden. D i t behoeft echter c i e t duur t e z i j n . Vaag i n mijn achterhoofd heb i k het plan om a l l e beschikbare aquarium- luchtpompen eens aan t e s t s t e onderwerpen zoals de coxsur;ientrm- bond d i t met andrre ~ r t i k e l e n doet. De benodigde gelden hii r- voor z i j n jammer genoeg n i e t l o s t e k r i jgen , neem i k aan. De vereniging kan z i j n geiden w e l be te r gebruiken. Daarom; h e t zou zeer aanbevelenswasrdig z i j n dat a l l e lezers d i e s lech te o f goede ervaringen hebben met bepaalde pompen, deze op s c h r i f t t e s t e l l e n t e r pub l ica t ie i n DE KOR. Over mijn slakdolfen heb i k een s tuk je geschreven voor DE KOR. I k vertrouw erop U naar genoegen t e hebben beantwoord.

HEEFT U BCKENDEN DIE BELAHGSTELLING HEBBEN VOOR

ADVEHTEREnT I N D E K O R NEEM DAN CONTACT

OP M3T CE SECRETíBIS, DIE U GRAmE DE TAKIEVERr

ZAL VERSTREKWN. HET WERK Am DE OMSLAG VOOR

VOLGEND JAAR BEGINT BINNEN E3N MAAND, DUS.

HAAST U, VOOR ALLE PLAATSEN Z I J N VERKOCiIT ,

T K E ENGLISH COAST J , A e Steers

12 x 18 cm,, 192 pag., 24 fo to pag., en 23 zw*w, tek . Coliins Clear Type Press. , ~ondon/Glasgow 816

De Engelse kust is 2750 m i j l l ang , a2152 inhammen en baaien meegemeten. A l s de h e l e engelse bevolking mannetje naast manuletje langs de kus t zou gaan s t aan , zou e r n i e t voor allen p1aa.t~ z i j n . Geen wonder da t de engelsen steed-s op zoek ii jn naar nieuwe mogelijkheden om kusts t roken kladaar ' ~ e maken voor r e c r e a t i e , In d i t bo2kje is d e kust a l s het ware geca ta logiseerd . Voor ons zeeaquariumhouders i s be t een u i t s tekende g ids waarin we t e weten kunnen Bomen wzar d e v o o r ons i n t e r e s s a n t - s te de lcn z i j n t e vind.&n. Gaat U naar Engeland met vacgnt ie dan moet U dit boekje beslist aanschaffen. RVD

1 1 , 5 x 18 cm 192 pag., v216 a f b . , i n k l . f 5,75 , bij intekening f f 90 per dee l .

58 pagina's van d e e l 3 worden besteed azn de bespreking van de bouw van d e vissen. Hie rb i j vinden w e zeer gede ta i l l se rdc tekeni-gen d i e heel wat verduideli j k m . Vervolgens worden de karperzalmen van Afrika en Zi~id-Amerika besproken. In d e e l 4 vinden we i n het algeril ,en gedevl te 29 paginq 's over h c t leven van de v i s s e n en Caarna het systematisch gedeel te met bespreking van: mesrissen, t a p i r v i s s e n , koornaarvis sen, snavelbekvissen l n eierleggende tand- karpers. Evenals de vorige d e z l t j e s z i j n deze boGkjes zeer i n t e r e s s a n t en uitstekend ge i l l t l s t r ez rd .

Vl.

HET NIEUWE AQUARIUMBOEEI K.Klingbei.1 l l .t, .x 18 cm-. , 185 pag.., vele ill. in kl. Elsevier-Amsterdam, 1967 f 4,50

Deze Elsevier pocket behandelt op frisse overzidzìtelijke wijze het aquariumhouden. Rjeuw is dat nu eindelijk ook eens aandacht geschonken wordt aan het zeewater- aquarium en wel aan het koraal aquarium en het Middel- landse zeeaquarium. De opsomming van de aanschaf fingspri j zen ( in onderdelen) wat de inrichting en bevolking van diverse aquaria is nuttig, alleen lijken de prijzen mij wel wat aan de lage kant, En f S,-- planten voor een zeeaquariun lijkt mij niet te realiseren. Bij het bespreken van de bewoners g i j n ook die voor het zeeaquarium betrokken, onderverdeeld in koraal en Middellandse Zee. Sommige nederlandse namen van de zeevissen komen mij volkomen onbekend voor. Chronis wordt Monniksvis genoemd en de Girelle Zeejonker, waarschijnlijk een Germanisme1

l . RVD

BRITISH SHELLS Nors F, McMillan 1 5 x 22 cm., 196 pag., 32 kl.pl.48 zw.pL Prederick Warren - London 50 sh, 1968 De schelpenverzamelaars in onze vereniging zullen verheugd zijn met dit zojuist verschenen boek. U treft hierin een volledig overzicht van de zee- en landschelpen van Engeland, waarmede U dus in staat zult zijn In Engeland (en Bretagne) verzameld materiaal op naam te brengen. Totaal worden 355 schelpdieren afgebeeld en bi jna 800 besproken, Ons bezwaar is dat de zwart-wit afbeeldingen nogal simpel zijn gehouden en de kleurenplaten tamel'. jk flets zijn,

v1

? beschr i jv ing i s ech tv r z ~ e r d u i d e l i j k en maakt dus weer :t een zn ander goed.

V l .

) ' , ~ ~ THE SEA ,R .Dean

I x 225 c m , , 128 pag., 14 2w.w. f o t o ' s grafkeken. >om, Son & Ferguson / ~ l a s ~ o w , 1966 42 sh.

~nderd j a a r geleden begon de H.M.S. Challenger aan z i j n jaar durende r e i s en lu idde d ~ a r m e c h e t t i j d p e r k van de benanografie i n . P r ins Albcrt I van Monaco vervolgde i n i85 he t werk door gedurende 30 j a a r lang monsters van 6000 tcr d i e p t e naar boven t e ha len , Hat duurde t o t 1960 voor- t deze d i e p t e overxrof'fen gerd door Professor Picard i e i n de beroemde bathyscaaf T r i e t s e voor h e t e e r s t Ln mens naa r een d i ~ > p t e van 7 m i j l w i s t t e breLigen. k geschiedenis van de oceamgra f i e wordt i n d i t boek tvhvrig beschreven, naast de haas t onv-rmi jde l i jke somming van wat de zee ons alleniaal t e bieden h e e f t .

haast onvoorstelbare rijkdom van d e zee z u l l e n wc i n nabi j e toekomst wel no,t en gebruiken,

BIOLOGISCHE ri\rERKGROEP N .O .B.

Biologische Werkgroep van de Nederlandse Onderwater- o r t B'md g< a t deze zomer gedurende t w e ~ week-ends in eland tezamen n e t biologen van h e t Delta I n s t i t u u t k ~ l e k o l o n i s a t i e p r o ~ v e n doen. ikers zu l l en bepaalde p laa t sen onder water gcheel i j maken van p lantaard ig en d i e r l i j k leven en daa rna regelmatige t i j d e n gaan k i jken wat e r terugkomt en

nneer. j zullen waarschijn l i j k i n de tozkomst hiaromtrent nader nnen berichten.

Vl.

f:orn?~~;ir 14 X 21 cm. C;chn:~den ;n 'ishrnsvi: hand rnc-t goir;i kc-str.<ripr;!ci

ei) rxrndag riaar kieureriifia var; A. varr den ?G~uw;-nisti 'sen, vsiw . ~ srclkridc r3ricbar1danemti;2i1ui$~~e1% (Ampitipriow pr,ii.iila'> IJ-:

hun 5ylr;biosc-ane~~oorl. Priji f je;-