20171012 scriptie theatrale videoperceptie - definitief...onderzoek naar de beeldervaring van video...
TRANSCRIPT
ScriptieopleidingTechniekenTheater/DesignenTechnologieMentor:KarlKlomp|Scriptiebegeleiding:MaartenJansen
TheatralevideoperceptieJordiWolswijk|OTTX|12-10-2017
Onderzoeknaardebeeldervaring
vanvideointheatervoorstellingen.
2
Inhoudsopgave
Inleiding Pag.3
Aanleiding-Verschuivinginbeeldperceptie Pag.5
Onderzoeksmethode Pag.7
Video,vanTVtotkunstvorm Pag.8
Videoalstheatermedium Pag.12
Opinievanhetwerkveld Pag.15
Conclusie Pag.20
Bronnenlijst Pag.22
3
InleidingEenopleidingvormtjeleven,zoookmijnleven.Bijnavierjaarterugdeediktoelatingtotde
opleidingTechniekenTheatervanuiteentechnischelichtinteresseindetheaterwereld.Inde
afgelopenjarenbenikmijdoorprojectenenstagesbijonderandereRapenburgPlazaende
MünchnerKammerspielesteedsspecifiekergaanrichtenopvideospecialisatie.BijRapenburgPlaza
kwamikerachterdatdekennisdieikindeeerstetweestudiejarenhebopgedaanveelbreder
ingezetkanworden.Demusealetoepassingengavenmijweernieuweimpulsenomverdertezoeken
naardewerelddiehetbesteaansluitbijmijnmaniervanwerken.
Naasttheaterenmuseaisdegrootstopkomendetoepassingvanvideoenmediade
evenementensector.Erisgeenfestivalmeerzondervideotebedenkenensteedsmeerkleine
evenementenzoalsbedrijfscongressenziendevoordelenvanvideogebruik.Dekwantiteitvanhet
mediumisenormtoegenomendoordetechnischeontwikkelingenopdemarkt.Hetisbereikbaar
gewordenvooreengroteregroep.Daarmeeishetvideogebruikookinonzehuidigesocialemedia
cultuurnietmeerwegtedenken.Degrotevraagisofdekwaliteitnogsteedsgewaarborgdwordt
metdezeexplosievegroeiinkwantiteit.Heeftbeeldnogwelbetekenisenzijnwijalsmenste
verwendgewordendoordemultimedialeprikkelswaardoorvideogebruikinhettheaterminder
inhoudheeftgekregen?Verliesthettheatervideobeeldlangzaamzijnwaardeeninhoud?
Indeproductieswaarbijikzelfmetvideohebgewerktbenikvoortdurendopzoeknaarmanieren
waaropvideodaadwerkelijkintegreertmethetstuk.Hoezorgjeervoordatvideonietenkeleen
toevoegingis,maarookdramaturgischbelangheeft?Hetontwikkelenvaneenkaderofbeeldtaal
samenmetderegisseurisdaarindeeerstestap.
TijdensdiverseprojecteninsamenwerkingmetandereopleidingenvandeAcademievoorTheater
enDanshebikmetverschillendevideokunststijlenkunnenexperimenteren,zoalshetmanipuleren
vanruimteentijdsbesefineenvoorstellingtijdenshetOperaForwardFestival.Hierinwerdgespeeld
metliveenvoorafopgenomenvideomateriaal.Naastdatvideoindezeproductieeentoevoegingaan
zichtlijneninderuimtegaf,vervuldeheteensturenderol.Erwerdopsommigemomentenletterlijk
bepaaldwathetpubliekmoestziendoordateropdatmoment
geenzichtwasopdesolistenzelf.Videokreeghierinookeen
dramaturgischerolinhetstuk.Devoorafopgenomenbeelden
verbeelddendepsychischezoektochtvaneenvande
personagesindezelfderuimte,maarzonderhetorkest,het
publiekenhetdecor.Eenvoorbeeldvaneenanderetijd,spel
metruimteendoordemixvanwatmenliveenvooraf
opgenomenziet,eendramaturgischetoevoeging. Afb.2|OceanischVerlangen,OperaForwardFestival02-2017
4
Ineenprojectwaarbijwewerktenvanuithetthemamelancholie
vervuldevideoderolvaneentijddiegeweesthadkunnenzijn,
eenverlangenofdroom.Tijdensdezevoorstellingstondde
krachtvanhetverbeeldingsvermogencentraal.Erwarengeen
spelers,enkeldriekrukjeseneenstukplasticfolie.Hetfoliewerd
vanverpakkingsmateriaaleenillusiedoorverbeeldingskracht.
Videoprojectieophetfolievandezelfdekrukjesindezelfde
ruimtemetzittendesilhouettendiecontinuinsamenstelling
wisseldestuurdenhetpubliekomzelfhunverbeeldings-
vermogenteactiveren.Deprojectieenhetfolieverdwenen,je
werdalspubliekweerteruggetrokkennaarderealiteit,waarna
deovergeblevenkrukjesnogdeenigeblijvendeherinneringwas
vandeillusie.
Eengeheelanderevormvanvideogebruikisde
oudejaarsconferencevanDolfJansenin2016.Bijeencabaretier
moetvideogeenafleidingwordenvandecabaretierzelf.Hoe
krijgjeditvoorelkaaralshetprojectievlakhetenigedecorisen
ingrotemateaanwezigis.SamenmetdecorontwerperBartel
Meyburgontstondhetplanomhetthemavandevoorstelling
Veiligteverwerkenindestijlvaneencontrolekamer:zwart-wit
beeldenvanbewakingscamera’senbeeldenvanhettheater
waarinopdiedaggespeeldwerd.Eenconfrontatievoorhet
publiekmethetfeitdatjeoveralbekekenwordt.Isdathet
gevoelvanveiligheid?Hetthemaprivacykwamhiermeezowelin
deinhoudvandevoorstellingalshetdecor/videobeeldvoor.
Dooreencompositievandezebeeldentemaken,konerjuist
rustofchaosaandehandvandescenetoegevoegdworden.
Kleurgebruikentijdspeeldeneenbelangrijkerol,juistlangzame
onmerkbareovergangenzorgdenervoordatzoweldevideoalsde
cabaretierelkaarnietindewegstonden.
Inprojectenligtdeuitdaginginhetzoekennaarwelkevideomanipulatiesmetruimte,tijden
perspectieferingezetkunnenwordenomdramaturgischewaardetehebbenindevoorstelling.
Tijdenshetproceskanhetechterookgebeurendatvideonietmeegroeitmetdeinhoudvanhet
stuk,waardoorhetenkelnogdefunctievaneffectbejagheeft.
Afb.3|OceanischVerlangen,OperaForwardFestival02-2017
Afb.4|Alleenmaarluchtkastelen,03-2017
Afb.5+6|Veilig–DolfJansen12-2016
5
Verschuivinginbeeldperceptie
‘Hoezomaakjijgeenaftermovie’,zeidenmijnvriendennaeensurfvakantie.“Watduurtditlang,ik
hoefheusnietallestezien”.Noggeenhalfjaarlaterkreegikdezevragenbijeenvolgendevakantie
opnieuw.Hetlijktalsofsteedsmeermensenminderlangnaarvideobeeldenkunnenkijkenomdat
simpelwegdeinteresseverdwijnt.Deinformatiemoetsnel,compactendoelgerichtgebrachtworden.
Isditkijkgedragtewijtenaaneenveranderendetijdsgeesteninhoeverreheeftdesocialemediahier
impactop?
Scrollendkomtdeinformatievoorzieningonsanno2017tegemoet.Wijbepalenzelfwanneerenhoe
langwenaareenvideokijken.Gemiddeldwordt85procentvaneen30secondedurendevideoop
Youtubebekeken,bijvideo’svan2minutenisditalteruggedrongentot50procent1.Menkijkt
doelgerichtopzoeknaardejuisteinformatie.Hetisdanookgeenwonderdatdeidealelengtevan
Facebookvideo’sdievolledigwordenbekekenmaar21secondenbedraagt2.
Datdezestatistiekennietzomaargenegeerdkunnenwordenbewijstookdeveranderendekoersin
televisiekijkgedrag.Onderjongeredoelgroepenisereensterkedalinginhetlineair-tvkijken.Met
dezejaarlijksedalingvan20%staatinhetvooruitzichtdatin2021nauwelijksjongerenmeerbereikt
kunnenwordenviatelevisie3.DeonlineplatformenmakendeontwikkelingvanhetpersoonlijkeTV-
kanaalgebaseerdopjeeigeninteressesenbehoeftesmogelijk,waardoorlineairTVkijkenopden
duurverdwijnt.DetotalekijktijdoverdegeheleNederlandsepopulatiewordtdaarmeenietminder
doordedeverplaatsingvanhetmediumeneenpersoonlijkerkijkgedrag.
Dezeopsommingaanstatistiekenoverkijkgedragbrengtmijbijdevraagofdezeontwikkelingook
hetvideogebruikinhettheaterbeïnvloedt.Kunnenvideoontwerpersonsdoordezeontwikkeling
nogwelbereikenalsmendoorhetdoelgerichterkijkeneenveelkortereaandachtsspanneheeft?Mij
isindeafgelopenjarengeleerdomteexperimenterenmetvideostijlen,dezetekoppelenaanhet
onderwerpeneensprekendebeeldtaaltecreëren.Eenbepaaldevormmetvideotevindendie
informatieoverbrengt,ietstoevoegtaanhetgeheel.Maarwatalsdoordeinvloedvansocialemedia
alonskijkgedrag,zoookhettheater,isveranderd?Moetenwedaardoorjuistopzoekgaannaareen
nieuwevormomdebeeldtaalvansocialemediainhettheatertegebruiken.
Datmenalzoekendeis,iszeker.Inhettheaterzienwedaardoorooktweebewegingendielijnrecht
tegenelkaaringaan.Erwordtenerzijdsgestreefdnaarhettoelatenvandezedoorsocialemedia
beïnvloedevideovormenwaardoorsnellebeeldeneneenlagerekwaliteitgebruiktwordenomeen
extralaagofdimensieaaneenvoorstellingmeetegeven.InmijnstageperiodebijdeMünchner
1Trip,P.2Wittman,C.3Redactie.DitishetonlinevideokijkgedragvolgensMediabrands.
6
KammerspielezijnhierbijvoorbeelddevoorstellingenWUTenDerErsteFieseTypgoede
voorbeeldenvan,doorsnellevideo(gecombineerdmetaudio)interrupties,berichtenviavideoen
livegeënsceneerdeSnapchatvideo’s.Anderzijdsstrevenwedoordetechnologischevooruitgang
naarscherpereenrealistischerebeeldervaringen,ziedegrotemusicalproducties.Maarheefthier
videozijnfunctiealsonderdeelvanhetstuknogwelofvervultvideoenkelnogmaarderolvan
achtergrond/toevoeging?
Inditonderzoekwilikerachterkomeninhoeverrehetkijkgedragvanvideooponline
videoplatformenendesocialemediahetvideogebruikintheaterbeïnvloedt.Naarmijnmening
neemjebewustofonbewusthetvideokijkgedragvandehedendaagsemultimedialemaatschappij
meealsjenaareentheatervoorstellingkijkt.Ditzijnmisschienweltweeverschillendekijkvormen,
maardezezullenelkaarineenzekerematebeïnvloeden.Hoekijkenvideo-ontwerpersuitdiverse
generatieshiertegenaanenlatenzijzichhierdoorbeïnvloedeninhunwerk?Ikhebervoorgekozen
ominditonderzoekenkelvideo-ontwerperstebetrekken,geenregisseurs,scenografenofandere
theatermakers,omdatzijtussenalledisciplinesinstaan.Devierpersonenwaarmeeikgesproken
heb,vormeneenoverkoepelendreferentiekadervanvideotoepassingeninhettheater.Zijhebben
doorhuneigenvisieenwerkzichtophoevideoingezetwordtbijverschillendetheatermakersen
hoedeinhoudvaneenbeeldbeïnvloedkanworden.Depubliekservaringneemikinditonderzoek
ooknietmee,omdatditeenonderzoekopzichis.Ikrichtmijindetijdskadersvanditonderzoekop
deervaringenvanvideo-ontwerpersuithetwerkveld.
Probleemstelling
Inhoeverrebeïnvloedthethedendaagsevideokijkgedrag,gebaseerdoponline-
videoplatformenensocialemedia,deinhoudenbeeldervaringvanvideoineen
theaterbeeld?
7
OnderzoeksmethodeOmantwoordtekrijgenopdeprobleemstellingwilikmijteneersteindeontwikkelingenvan
videobeeldverdiepen.Ikwilerachterkomensindswanneervideoalsmediumwordtgebruikten
welketochthetheeftafgelegdominhettheatertebelanden.Welkegroepenenontwerpershebben
vervolgensdezenieuwedisciplinevormverderontwikkeldtotdevormendiewenuinhet
theaterlandschaptegenkomen.Centraalstaanindezetheoretischeverdiepingdebegrippen
ritme/tijd,resolutie/kwaliteit,kwantiteiteninhoud.Metdezebegrippenontstaateenkaderwaarin
wekunnensprekenovereenbepaaldevideovormofstijl.
Omtepeileninhoeverredehedendaagsesocialemediahetvideogebruikinhettheater
beïnvloeden,vraagikeenviertalvideo-ontwerpersafkomstiguitverschillendegeneratiesnaarhun
meningenenkijkopdezekwestie.Herkennenzijdeinvloedvansocialemedia?Merkenzijzelfdatze
hetmeenemeninhunontwerp?Welkeontwikkelingenzijneralgeweestgedurendedecarrièrevan
dezepersonen?Heeftvideovolgenshenmeerofminderbetekenisgekregeninhettheaterbeeld?
Hoebrengenzijbetekenisaaninhetbeeldzonderdathetalleeneentoevoegingwordt?Beinvloeden
denieuwetechniekendienutoegankelijkerzijndemaniervanontwerpen?
Doordeuitkomstenvandezeinterviewstevergelijkenentecombinerenmetdetheoretische
verdiepingkanikvervolgenseenantwoordformulerenopmijnprobleemstellingentoetsenofdit
overeenkomtmetmijneigenvisieenconstateringen.
8
Video,vanTVtotkunstvorm
Film,video,media..indeloopderjarenlijkthetofdezetermenallemaalhetzelfdegewordenzijn.
Erbestaatechterweldegelijkeengrootverschiltussendezetermen.Aandehandvanhetontstaan
vanvideokomenweerachterwelkebetekenisdezetermentoenhaddenentegenwoordighebben.
Indezereisdoordegeschiedenisspringenweafentoenaarhetheden,bekijkenweinhoeverre
ontwikkelingenuithetverledenookindehuidigetijdmerkbaarzijn.
Videovondzijnoorsprongindevideokunstvoordatheteenrolinhettheaterinisgaannemen.De
videokunstiseenreactieophetoudstevideomedium:televisie.Videokantechnischomschreven
wordenalseensynchroneopnamevan(bewegend)beeldengeluid.Hetgroteverschilmet
bijvoorbeeldfilmis,datdezeelektronischwordtopgeslagenopeenmagneetstrip(casette).Filmis
fotografischenbestaatuitfysiekebeeldenperseconde.Deeerstefilmvertoningvondalin1895door
degebroedersLumièreplaats4.Videokandoordathetelektronischisvoorafwordenopgenomenof
directlivewordenuitgezonden.In1930verzorgdePhilipsinNederlanddeeerstetelevisie-
uitzending.Vanaf1951werdditvoorhetgrotepubliekbeschikbaar.Detelevisiezoudemensen
dichterbijelkaarbrengen,werdervolverwachtingoverhetnieuwemediumgezegd.Deeerste
uitzendingenbestondendaaromuitlive-programma’smettelefoongesprekkenmetkijkers,gasten
dieoverberoepenofhobby’skwamenpraten.Televisieveranderdeechterindebeginjarenvaneen
tweewegcommunicatiemiddeltoteeneenwegcommunicatiemiddel.Alleprogramma’swerden
voorafopgenomen,waaringesleuteldkonwordenaanderealiteitvandevideobeelden.
Deboodschapwerdenkelnogmaarvanzendernaarhetpubliekovergebracht.Ditkijkpatroon
zorgdevooreengestandaardiseerdemaniervankijkennaarvideobeeldenviatelevisie5.
Devideokunstisontstaanalstegenreactieopdezeontwikkelinginhetmassamediumtelevisie.Er
ontstondenanti-bewegingenzoalsFluxusenHappening.Dezeexperimentelevideovormenwaren
gebaseerdophetDadaïsmeenwildenheteenrichtingsverkeervantelevisieopheffen.Hetpubliek
werdbijdeFluxusenHappeningmanifestatiesbetrokken.Doelwasomkunstendemaatschappijbij
elkaartebrengen.Hetbeginvanhetsocialeenpolitiekengagementindekunst6.Eeninternationale
pioneerophetgebiedvanvideokunstwasdeKoreaanNamJunePaik.Hijcombineerdeelektronica
metdeFluxusperformances.Monitoren,videospelersentelevisiekregeneenprominenterol.Over
televisiezeihij:‘Langetijdheeftdetelevisiedeintellectuelengemarteld,hetwordttijddatde
intellectuelendetelevisiegaanmartelen.’7
4Blank,P.5Jansen,M.6Onbekend.Fluxus.7Onbekend.NamJunePaik.
9
Nederlandsevideokunst
LivinusvandeBundtwaseenvandeeersteNederlandse
kunstenaarsdieindejaren50aandeslaggingmethet
mediumvideo.Hijontwierpeeneigenschildervormmetvideo
incombinatiemetelektronischemuzieksamenmetzijnzoon
Jeep.Enkelefragmentenuitdezekortevideo’slatende
abstractieinkleurenzien8.
In1965kwamheteerstedraagbarevideosysteemopdemarkt
voorconsumenten:deSonyPortapack.Dekunstenaars
gebruiktenindebeginjarenvoornamelijkdetechnische
mogelijkhedenvanhetapparaat.Hetwasnietbelangrijkwater
gezienwerd,maarhoehetvideobeeldgemanipuleerdkon
wordenmetbijvoorbeeldmagneten.
Videometverhaal
DeontwikkelingnaarverhalendemogelijkhedenvanvideokwamopgangdoordeAmerikaanse
videokunstenaarMichaelCardena.Indejaren60kwamhijnaarNederlandomteexperimenteren
metvideotijdensdehevigepolitiekeencultureleverschuivingenzoalsdestudentenprotesten,
opkomstvanseksuelevrijheid,AktieTomaatendeNotenkrakeractie.Hijverwerktetaboethema’sals
homoseksualiteitalsverhaalmetbehulpvanvideo.Deontwikkelingvanvideometeeneigenverhaal
i.p.v.enkelregistratievandewerkelijkheidkwampasechtopgang
toenereennieuwegeneratieopgroeidemethetmedium
televisie.Hetwerdonderdeelvanhetdagelijkseleven.
Hieruitontstondenindejarenzeventigdeeerste
productiehuizenenpresentatieruimteswaarin
videokunstenaarszichkondenontplooien.Voorbeeldenvan
ditsoortwerkplekkenzijnStichtingdeAppel,Montevideoen
TimeBasedArts.MontevideowerdsamenmetTimeBased
Artsin1993hetcentrumvanhetNederlandsinstituutvoor
mediakunst.
8Onbekend.MoiréLivinus&JeepvandeBundt1975.
Afb.7+8|LivinusvandeBundt-theultimatepictorialart8
BillViola(1951)
InalzijnwerkenzoektBillnaarhetervarenvaneenmoment,
specifiekdemagischeonderwaterwerelddievoorhemontstondbijeenvalin
eenmeeropzesjarigeleeftijd.Menselijkeervaringenalsgeboorte,doodenhet
bewustzijn,zijnmetvideoalsmanipulatorbijuitstekte
gebruiken9.
10
VanafhetbeginvanMontevideoin1978toondeLivinusvandeBundtindegalerievanhetpandaan
deSingelzijnwerken.NietsneldaarnavolgdenkunstenaarsalsBillViola9,GaryHill,ShellySilveren
GaborBody10.
Devideo-ontwikkelingenbuitendevideokunststondenechterooknietstil.In1985lanceerdeSony
deVideo8consumentencamera.Omstreeks1996konookdemiddenstandsklassemetvideoaande
gangdoordekomstvandeDV(Digitalevideo)camera.Ditwasdedoorbraakvanhomevideo’s.Deze
camera’skondenopMiniDV-Casettesallengtesvan60minutenopnemen11.Detapeverdweenna
tienjaarlangzaamuitbeelddoordeontwikkelingenvandigitaleopslag/geheugen.Preciesin
dezelfdetijdkwamdooreenexponentiëlegroeivanhetmediuminterneteengeheelnieuwemanier
vanvideoverkeeropgang.
Vanaf2005,deoprichtingvanYoutube,werdsteedsmeervideoverkeerviaonlinekanalenverspreid.
Kenmerkeninhetvideogebruikvandeafgelopen12jaarviralzijn:
• Snelheid,video’swordensteedskorter.Zezijnnietlangerdantweeminutenomhetpubliek
geboeidtehouden12.
• Kwaliteit,technischevernieuwingzorgenvooreenrealistischereweergavevande
werkelijkheid.
• Kwantiteit,iederepersoonmeteensmartphoneoftabletkanvideo’sproducerenen
verspreiden,erkomensteedsmeerdienstenopdemarktdiehetmogelijkmakenom
gemakkelijkvideotepubliceren.
• Inhoud,storytellingisdenieuwemanierominkortetijdeenpersoonlijkoffictiefverhaal
overtebrengen13.Hierdoorkaneenbetereindrukachtergelatenwordendanhetsimpel
opsommenvaninformatievefeiten.Hetfenomeenvloggen(videobloggen)wordthiermee
eenbelangrijkevideovormindehuidigetijd.
• On-Demand,televisieenfilmwordtsteedsmeerbekekenopdemomentendathet
persoonlijkuitkomt.ZiestreamingdienstenalsNetflix14,HBO,NPOGemist,RTLXLenNLZIET.
9Barnett,L.10Onbekend.GeschiedenisNIMK.11Blank,P.12Trip,P.13Hekman,E.14Onbekend.Netflix.
11
Vanaf2016kanhierdeontwikkelingvanlivecontent,VR(VirtualReality,virtuelegecreëerde
werelden),AR(AugmentedReality,hettoevoegenvanextrainformatieaanderealiteit)en360
gradenvideo’saantoegevoegdworden.Dezeelementenvergrotendedirectebetrokkenheidvande
kijkertotdezender.Interactiviteitenpersoonlijkheidzijn
codewoordenvan2017.InliveQ&A’s(Questionsand
Answers)wordenklantenbijvoorbeelddirectgeholpen.
Maarookbedrijvendievliegticketsaanbiedenverwerken
bagageinformatieininteractievevideo’swaarindekijker
bepaaltwatergebeurt.Hierdoorkanopeensnelle
manierdejuistepersoonlijkeinformatieaangeboden
worden15.
Eenvoorbeeldvandegepersonaliseerdevideois
bijvoorbeeldeenjaarafrekeningvaneen
energiemaatschappij.Nuonexperimenteertmet
dezemaniervaninformatievoorziening16.Uit
onderzoekisnamelijkgeblekendatvaneenvideo
70%meerinformatiewordtonthoudendanhetlezenvan
eentekst.Dooreencombinatievangepersonaliseerdeeninteractieve
onderdelentegebruikenineenkortevideokandezevideoinformeren,onderzoekenenentertainen.
Dezeonderdelenzorgenervoordatdeaandachtbehoudenblijftgedurendedekorte
aandachtspannediewedooronsonlinekijkgedragontwikkeldhebben.
Hetlijkteropdatdekomstvanliveinternetvideodeoorspronkelijkrolvantelevisieheeft
overgenomen:hetdichterbijelkaarbrengenvanmensen.Detweewegcommunicatiedietelevisiein
zichhadvoordatalleprogramma’svoorafopgenomenwerdenisdaarmeehersteld.ViaLive-
Facebooksessieshebjecontactmetjekijkers,envloggersbetrekkenhetpubliekbijhun
uitzendingen.ViaSnapchatcommuniceerjeletterlijktussenpersonenmetbehulpvanvideo.Het
gebruikenvanhetmediumvideoalstweewegcommunicatiemiddeldoorsocialemediaen
interactieveinformatievoorzieningisdaarmeeindehuidigetijdlastiguitdemaatschappijwegte
denken.
15Onbekend.Bagagelijndienstmaatschappijen.16Grande,D.
Netflix
WistjedatNetflixalin1998isbegonnenmeteenonlinevideo
on-demanddienst?FilmswerdenviadesitebesteldenviaDVDperpostbezorgd.Menkondezefilmsvooronbepaaldetijd
huren.Doordetechnischebreedbandmogelijkhedenvanhetinternetwaseenlogischgevolgeenstreamingaanbod.Vanaf2010isNetflixgefaseerdbuitendeVSuitgeroldenteltopditmomentruim104miljoen
abonneeswereldwijd13.
12
VideoalstheatermediumDehogemateriaalkostenmaaktenhettotheteindevandejarenzeventigonmogelijkommet
videoteexperimenteninhettheater.Tochdurfdenenkelepioniershetaanommetfilmenvideoin
hettheateraandeslagtegaan.
Videokunstwerdsteedsbekenderbijhetgrotepubliek,maarwelkestappenwarenernodigomvan
devideokunsthettheaterintebelanden?UitdestromingenvanHappeningenFluxusontstondeen
nieuwekunstvorm:deperformancekunst.Indezevormwasnietdetekst,maarmuziek,bewegingof
beeldleidend.17Dezekunstvormmoestdichterendirecterbijhetpubliekkomen.Indejaren
zeventigverplaatstendekunstenaarszichmetdezeperformancekunstnaarhettheater18.De
performancekunstkreegdoorderegistratieviavideomeerbekendheid,maarzagzelfookdefunctie
vanhetgebruikvanvideoindeperformances.Zoontstonddeeerstetheatervideovormliveart.
Vooralchoreografendurfdenmethetmediumteexperimenteren.Heteffectwasechternietmeer
daneenopgenomenfilmalsachtergrond.Defilmhadhierdoorgeenbelangrijkerolinde
voorstelling.PasdoordehervormingvanhettheaterlandschapnaAktieTomaatzagen
theatermakersmogelijkhedenommethetmediumvideoteexperimenterenineigentijdsevormen
dienietgebondenwarenaandeklassieketheatervorm1918.
Inplaatsvaninformatietotonstenemenviadekrant,werd
televisiedebelangrijksteinformatievoorziening.Inhettheater
probeerdentheatermakersdezetaalvancommunicatiete
veranderen.Zehanteerdennietlangerdetraditionelemanier
vanhetvideomedium.Hetpubliekzelfstaatinde
belangstellingofdeinformatiewordtopgenomendoor
verschillendeverhaallijnenvoorteschotelenviavideoen
tegelijkertijdindelive-performance.Watdaadwerkelijk
hetbeginpuntisvanhetgebruikvanvideoinhet
Nederlandsetheaterislastigtestellen.Veel
voorstellingenuitdezebeginjarenzijnnooit
gedocumenteerd.Eenvandeeerstevoorstellingenuit1979
diewelgedocumenteerdis,isLivevanchoreograafHansvanManen.Dansers
werdenbuitendezaalgevolgdmetcamera’sterwijlerophettoneelnoganderescènesbezigwaren.
Hetpubliekkonzichhierdoorveelbeteridentificerenmetdepersonagesdoordezichtbaarheidvan
17Onbekend.Performanceart.18Jansen,M.19Jansen,M.
MickeryTheater
RitsaerttenCate(1970)boodmetzijnMickeryTheatereenplaatsaaninternationale
gezelschappenwaarmenkonexperimenterenmetderol
vanhetpubliekenhetgebruikvannieuwemediaen
technieken.Zijninspanningenhebbentotdehedendaagsemultidisciplinairevormvan
theatergeleid20.
13
emotiesenonderliggendeverhaallijnen.Opinternationaalgebiedwasereenplekwaar
theatermakerskondenexperimentenmetdenieuwemedia:HetMickeryTheater.20
EenvandezeinternationalegezelschappenwashetNew-Yorkse
gezelschapTheWoosterGroup.Eenvooraanstaandexperimenteel
collectiefdatopzoekgingnaareeneigentheatertaalwaarinde
mediatekst,video,bewegingenmuzieksamenkomen.Ditleidde
vaaktotBrechtiaansevoorstellingenwaarinnietdeinhoud,maar
geluid,beeld,ritmeentimingleidendwas.Stukkenwerden
geregisseerdalsscenariovooreenmultimedialeclip21.In1981
werderbijdevoorstellingRoute1&9allive-videogebruikt.DeDrie
Zusterswerdin1990ondergedompeldindeWooster-theatertaal
inhetstukBRACEUP!metopnieuwveelgebruikvanlive-video.
DaarmeeisTheWoosterGroupzekereenvandepioniersvan
videogebruikinhettheater.22.
ErzijnenkeleNederlandsegezelschappenwaarvanbekendisdatzijvernieuwendeelementenmet
videoinhunvoorstellingenverwerkten.VoorbeeldenhiervanzijnhetROtheaterenHotelModern.
MediakunstenaarPeterMissotenvoegderond2000videotoe
aanproductiesmetregisseurGuyCassiersvoorhetZuidelijk
ToneelenhetROtheater.Hijnoemtineeninterviewuit2003
deverschillentussenfilm,videoentheater:
Filmisdekunstvandeafwezigheid:demensendiejegrootse
emotiesbezorgen,zijnerniet.Theaterisdekunstvande
aanwezigheid:eriseenduidelijksociaalkaderwaarinéénof
meerderemensengedurendetwee,drieofzelfsachtuurde
kanskrijgenomhunmeningtezeggentegendemenseninde
zaal,dievriendelijkverzochtwordenomaldietijdhunmondte
houden.Videoentelevisiezijndekunstvandeleugen:dekunstvanhetvervormenvande
werkelijkheid.Datgaattotinhetabsurde:altijdiserminstenséénonderdeeltjegelogen.Deleugenis
deessentievantelevisie23.
20Onbekend.Mickery–Amsterdam.21Zonneveld,L.22Onbekend.Braceup!.23Beaten,M.
Afb.4|LavaLounge2002–RoTheater
21
Afb.9|BRACE-UP!1991–TheWoosterGroup
14
Missotengeefteenduidelijkstandpuntoverhetgebruikvandezevormeninhettheater.Hijvermijdt
hetomdekunstvandeafwezigheidvandeleugenteintroduceren,omdathetdeessentievan
theateronderuithaalt.Volgenshemisdefascinatievoorvideovantheatermakersontstaandoorhet
gebruikvanClose-Ups.Inzijnwerkenstreefthijechternaarhetinzettenvanvideometheleandere
doelen.Doorvervreemdingseffectentegebruikenkanjuistderelatietussentheaterenaudiovisuele
mediagethematiseerdworden,endaarmeedeinhoud.Deopkomstvanfilmheeftvolgenshemeen
goedescheidinggemaakttussendekunstvandeleugen,watentertainmentwerd,endekunstvan
watechtwas,hettheater19.
RegisseurGuyCassierswerktnaastPeterMissotenvanaf2004voornamelijksamenmetvideo-
ontwerperArjenKlerkx.Indezesamenwerkinggaanzegedurendehetrepetitieprocesopzoeknaar
manierenomvideoenmediateintegrerenmetdespelers.Hierdoorwetenregisseur,spelersen
ontwerpersdirectwelkdramaturgischeffectdevideoheeftinbepaaldescenes.Hetgaathemom
hetontwikkelenvaneennieuwetaalendimensiedoorhetgebruikvanvideoineenvoorstelling.
Ruimtelijkgebruikvanvideo(projectieoppervlaktenenbronnen)evenalsdebeeldtaalvanvideozijn
beideaspectendievolgenshemdekrachtbepalenvaneenvideobeeld24.
HotelModernspeeltvanaf1997methetmacroperspectiefomgruwelijkethema’salsde
verschrikkingvanoorlogtebehandelen.Inmaquettesdiegefilmdenvergrootgeprojecteerdworden
schetsendemakersopeenbeeldendeenspeelsemaniermetpoppetjeseenverhaal.Als
toeschouwerkijkjedoorhetoogvandecamerameemetdepoppetjes,alsofhetlevensechtwordt.
Eengoedvoorbeeldvanvideogebruikvoordeperspectiefveranderingvanhetpubliek.Menwordt
gestuurddoordegecreëerdewerkelijkheidopvideo,maarheeftookdekeuzetezienhoedeze
werkelijkheidgemaaktwordt25.Videokandusoptalvanmanierendeervaringvanruimte,
perspectiefofdetijdmanipuleren.Metvideokanhetpubliekgestuurdworden,erkanopandere
wijzegecommuniceerdworden.Doorvideogebruikkunjedeverbeeldingsprincipesvanhettheater
verbreken.Zoalseenspelmettijd:liveenvoorafopgenomenmateriaal,hettonenvanandere
ruimtes,perspectieven.Eenverhaalishierdoorcomplexerengelaagdtemaken.Doorde
beschikbaarheidaantechnischmateriaalzienwedatditechternietaltijdhetgevalis.Enerzijdsheb
jedepartijendiemetveelgelddenieuwstematerialeninzettenineenproductiewaarbijvideoals
decorwordtgebruikt,dedramaturgischewaardeishierbijvanminderbelang.Bijvoorbeeld
musicalproductiesalsTheBodyguard,MoederikwilbijdeRevueendeTweeling.Anderzijdszijnerde
theatermakersdievideogebruikenalsexperimenteledramaturgischetaal.Hetdoelvormtdemanier
waaropvideoingezetwordt.
24Klerkx,A.25Onbekend.Overhotelmodern.
15
Opinievanhetwerkveld
Nadezeduikindegeschiedenishebikdiversevideoontwerpersuitdetheaterwereldbenaderdomtepeilenhoezijdevideoontwikkelingenindeafgelopenjarenhebbenervaren,welkeinvloeddeopkomstvanandere(sociale)mediahieropheeftgehadenwaarzijnaaropzoekgaanineenvideoontwerp.Dezegroepbestaatuitvideo-ontwerpersArjenKlerkxenKarlKlomp.Zijzijnhalverwegedejaren
negentiggaanexperimenterenmetvideointheatraletoepassingen.Klerxisvanaf1997verbonden
aanhetRO-TheaterenwerktnogregelmatigsamenmetregisseurGuyCassiers.Klompheeftjaren
alshoofdvideobijToneelgroepAmsterdamgewerktenheeftmeteenVJachtergronddelive-video
enmanipulatievanvideoapparatuur(glitching)hettheateringebracht.Daarnaasthebiktechnisch
videospecialistenReynoudvanderMolenenDaanHazendonkgesproken.Zijzijnindeafgelopen10
jaarafgestudeerdaandeOTTenvormeneenkijkophetvideogebruikonderjongemakersennieuwe
technieken.Aandehandvandezegesprekkenprobeerikeenantwoordteformulerenopde
onderzoeksvraag.Alsleidraadzijnhiervoordekenmerkenvanvideokijkgedragingedeeldinde
volgendethema’s:ritme/tijd,kwaliteit/resolutie,kwantiteit,ruimte,perspectiefeninteractiviteit.Op
basisvandezethema’sprobeerikverbandenteontdekkentussenhettheoretischekader,mijneigen
constateringenenhetwerkveld.
Ritmeentijd
HetritmevandevideofragmentendiegebruiktwordeninhettheaterzijnvolgensKlerkxnietsterk
veranderddoorhethedendaagsekijkgedrag.Erwordtjuistgestreefdnaaranderebeeldtalendande
snelle,flitsendevideovormendieopbijvoorbeeldsocialemediagebruiktworden.Theatermoet
volgensHazendonkjuistonderscheidenennietmeegaaninditkijkgedrag26.Pervoorstellingwordt
eenkaderbepaaldvoordebeeldtaalvanvideoindevoorstelling.Voordynamiekenritmevande
voorstellingkandevideobeeldtaaljuisthetcontrasterendezijn.Invloedenvaneenkorte
aandachtspanneophettheatervideobeeldherkentKlompniet.Eriseengrootverschilindefunctie
vandefilmpjesdieopinternetverschijnenenhetvideogebruikineentheatervoorstelling.Ineen
voorstellinghoefjehetpublieknietcontinuteboeienmetvideo,eriseenafwisselingenopbouw
nodig,netalshetstukzelfeenopbouwheeft27.Tijdaanbrengenheeftooktemakenmetbeweging.
Metvideokanietstotlevenwordengewektwatnormaalstatischis.Inmusealetoepassingwordtdit
veelaltoegepast,maarookinhettheaterzijnvoorstellingenwaarinstatischeobjectenlevenkrijgen,
waardoorobjectensomspersonagesopzichvormen.28
26Hazendonk,D.27Klomp,K.28Molen,vander,R.
16
Kwaliteit/Resolutie/Kader
Dekwaliteitinvideovormisdeafgelopenjarentoegenomendoordebeschikbaarheidvanhet
materiaal.Inhettheaterishetconceptleidendenbepaaltdaarmeeincombinatiemethetbudgetde
keuzevoordekwaliteitvanvideoapparatuur.Indeevenementensectorishetconceptnietvan
belangenisergeldaanwezig,dusiserruimteomnieuwetechniekendirecttoetepassen29.
HetgebruikvaneenslechterekwaliteitroeptvolgensKlompeenlive-ervaringop.Opdezemanier
kunjedetoeschouwermeehetverhaalintrekken.Hetkaderheeftjuistemotioneelinvloed.
Klerkxbenadruktdathettoneelbeeldhetcanvasbepaalt.Hetgaatomdeschaalwaaropdevideote
zienisenopwelkemateriaal.Eenvideoheeftopsmartphoneformaateenheelandereffectdan
geprojecteerdopeenwandvanzevenmeterbreed.Daaromisdevergelijkingtussenkijkgedragvia
socialemediaenhettheaterooknietdirectmetelkaarverbonden.
Kwantiteit
Erisveelvideoapparatuurvoorlagerebedragenbeschikbaargekomenopdemarkt.Steedsmeer
kleineregezelschappenenamateurskunnendaardoormetvideoaandeslag.Daarmeeverschijnter
ooksteedsmeervideomateriaalonline.Deconstateringofhetvideobeeldinhettheaterzijninhoud
verliestdoordehoeveelheidvisueleprikkelsdieweinhetdagelijkslevenoponsafkrijgenwerddoor
geenvandepersonenbevestigd.DatisvolgensKlerkxvolkomenafhankelijkvanhetdoelvande
voorstellingenisonpeilbaarbijhetpubliek.Degrotehoeveelheidbeschikbaarmateriaalheefter
volgensHazendonkwelvoorgezorgddattheatermakersombudgettaireredenenvakervideozijn
gaangebruikentervervangingvandecor.Dezevormvangoedkoopbehangheeftzowelinhet
gesubsidieerdealsdecommerciëleproductieseengroteraandeelgekregen30.VolgensKlerkxishier
zekernogweleenverschiltussen,decommerciëleproductiesgaanvoornamelijkvoorfunctionaliteit
vanvideo,terwijldegesubsidieerdedegrotehoeveelheidaanmiddelengebruikenomte
experimenteren31.Dezetweevullenelkaardaarmeeaan.
Eenanderonderwerpindekwantiteitisnaasthetmateriaal,hetbeschikbaregeproduceerde
materiaal.Hetgroteverschiltusseneenvideo-ontwerpervoortheatereneenvideomakerop
internetishetmakentegenoverhetimplementeren.Intheaterisvideogeenvoorstellingopzich,
maaraltijdonderdeelvanhettotaalplaatje.Deimplementatieervaninhetgeheelmaaktjuisthet
ambachtvanhetvakvideoontwerper32.Hetgegenereerdevideomateriaalviainternetvormtwel
eeninspiratiebron.Hetverbreedtjevisuelecreatieveproces.
29Klomp,K.30Hazendonk,D.31Klerkx,A.32Klerkx,A.
17
Ruimte/Locatie
Hetmediumvideowordtingezetomietstecreërenuitniets.Hetscheppenvannieuweonbestaande
werelden33.VolgensKlerkxishierinnietdeletterlijkeruimteleidend,maardeervaringenhetgevoel
vandieruimte.Hijkijktnaarhettotaalbeeld.Videoismaareenonderdeelvanallevisueleprikkelsin
eentoneelbeeld,hetisdekunstomcontinucontroletehoudenopaldezeprikkelsendejuiste
verhoudingtevinden.Eenruimtelijkfunctioneeldoelkanookdezichtbaarheidvanacteursopof
naasthettoneelzijn.Geendirectezichtlijnen,maarviavideoeenuitbreidingvanhetzicht.Steeds
meerzienweookdatderuimteeenonrealistischevirtueleruimteisdiepaltegenoverdereële
toneelvloerstaat29.Videokanhierineencontrasterendbeeldvormen.Deruimtekanvolgens
Hazendonkookeenweergavevaneentijdzijn,bijvoorbeeldeenhistorischkader.Eenvoorbeeld
hiervanishetvideogebruikinSoldaatvanOranjeofANNE.Erwordteenruimte/kadergeschetst
doorvideotegebruikenomhetpubliektesturen.Hetdaadwerkelijkedecorismaareenhelekleine
ruimtebinnendegeschiedenis.Videokandebuitenwereldmeenemenentegelijkertijdkanhetstuk
intiemenpersoonlijkzijn.
Perspectief
Theatermakerszettenvideovaakinalsmiddelomviaeenanderperspectiefopdesituatietekijken.
EerderhaaldeikbijvoorbeeldHotelModernaan,diemeteenmacroperspectiefeenstatischewereld
totlevenwekt.Dekrachtvandezeperspectiefveranderingzitindevergrotingsfactor34.Hetdirecte
effectvandezevergrotingisemotieoproepen.Doormiddelvanclose-upeneenzorgvuldig
uitgekozenkaderkunnenemotiesvanpersonagesversterktworden.
DefascinatievoorvideozitbijKlompvoornamelijkinhetinstabieleenontastbarevanhetmedium.
Jekunthetpubliekmeenemenensturen.Jebepaaltalsvideo-ontwerperdoorwelkkaderjenaarde
voorstellingkijkt.Dekrachtvanvideozithemindemetadatavanvideo.Nietwatervertoondwordt,
maardemanierwaaropdeinformatietotonskomt.Bijvoorbeeldhetgebruikvansoepeleofjuist
schokkendecamerabewegingen.Deverwachtingspatronenwekkenbijhetpubliekdeervaringdat
hetliveis.Doormiddelvanextrainformatieindemaniervanvideovertonen,opnemenof
manipulerenkanvideodramaturgischingezetwordenomhetperspectiefvanhetpubliekte
beïnvloeden35.
33Molen,vander,R.34Klomp,K.35Klomp,K.
18
Interactiviteit(AR/VR),personalisering
Interactiviteitisinhetvideogebruikopinternetsteedsmeervanbelang,inhettheaterlijktdit
lastigerterealiseren.DetweewegscommunicatiezitvolgensKlerkxinhetgespreknadevoorstelling.
Klompzietdezecommunicatieindevrijheidomtebepalenwatjewiltzien.Volgjeeenspeler,de
videoofstaarjenaarhetdecor.Bijtelevisieenfilmhebjedezevrijheidniet.Erismaareenfactor:
beeldineenvastkader.
AllegesprokenpersonenzijnhuiverigoverdekomstvanVirtualRealityalsvideovorminhettheater.
Theateriseengezamenlijkeaangelegenheid.DoormiddelvanVRcreëerjejuisteenindividuele
ervaringwaartheatermakersnietnaaropzoekzijn,tenzijjeeenervaringsvoorstellingof
locatievoorstellingmaakt36.AlsvoorbeeldwordtdeervaringsvoorstellingTerraNovavanCREW
aangehaald.Eenonderzoeknaaronzeverhoudingtotdewerkelijkheid.Devoorstellingbestonduit
driedelenwaarinjeinheteerstedeelindividueelwereldenviaVRverkent,maarjeinbijvoorbeeld
hetderdedeelookhetmedepubliekindezewereldgemanipuleerdzietworden.Erisnadezedelen
eengezamenlijkslottafereel37.DatmaaktVRineenvormvanervaringstheaternietindividueel.Als
verlengingvaneenklassieketheatervoorstellingzietvanderMolenwelmogelijkhedeninVR.
Hierdoorkanmeerinformatiegegevenwordenvoorofnadevoorstelling.Aantheatermakersde
uitdagingomditineenvormtegietenwaarinhetgehelepubliek,ongeachtwelofgeenvoorkennis,
denodigeinformatiemeekrijgtomdedaadwerkelijkevoorstellingtezien.Interactieveelementenuit
hetvoortrajectkunnenookindevoorstellinggebruiktworden,reactiesopgebeurtenissenofhet
publiekdatzelffoto’softekstenverzameltdieindevoorstellinggebruiktkunnenworden.Hiermee
betrekjehetpubliekopeenactievemaniermetdethematiseringvandevoorstelling.Augmented
Realityheeftdaarentegenwelpotentieel,erkanextrainformatieoverdegeestestoestandvande
personagestoegevoegdwordenoferkunnengedachtes/visioenenviavideogetoondwordendieer
inhettoneelbeeldnietzijn.
Hetgebruikvanvideointeractietijdenseenvoorstellingisechtervooralsnogvooralvoor
programmeurfanatenweggelegd,aldusVanderMolen.Hetistelastigomeeninteractiefsysteemte
ontwikkelenalsjecomputerprogrammatuurkennismist.Hetiseenspecialisatierichtingopzich.
Deinteractievanhetpubliektijdensdevoorstellingheeftdeafgelopenjareneenaantal
experimentenopgeleverd.HetpubliekdathetverloopvanhetstukbepaaldeofSMSberichtendie
livewerdenweergegeven.DezemanierenzijnvolgensVanderMolenalweerachterhaald,zehadden
niethetgewensteinteractieveeffect.Klompgeeftaandatinteractietussenpubliekenmakerook
nietthuishoortineenklassieketheatervorm.Demakerwilhetpubliekietszeggenenhetpubliekwil
36Klomp,K.37Onbekend.TerraNovaRelease2011.
19
geleidworden.Hetpubliekiszelfgeenmaker.Ervaringstheaterkanvolgenshemjuistweleenvorm
zijnwaarininteractieeenveelgrotererolkanspelen.
Eenontwikkelingdieookeenvormvaninteractieinzichheeft,maardantussenspelersentechniek,
zijndevormen:live-editenenzelfgenerendecontent.Ditkanzorgenvooreendialoogtussen
spelersendetechniek.Onderliveeditenverstaanwededirectetoepassingenvanvideo-effectenop
livecameramateriaalgemengdmetcontent.DitheeftveelwegvandeVJ-scenebijevenementen.
Zelfgenererendecontentkanopbasisvanbeweging,geluidofanderewaarneembareprikkelseen
actieteweegbrengeninvideo.Defrictiediekanontstaantussenspelersentechniekishetgeenwat
volgensvanderMolenjuistvoorextraspanningkanzorgen.Hetvoordeelvanditsoortsystemenzijn
desnelheidenflexibiliteitwaarmeemetvideomateriaalomgegaankanworden.Naarflexibiliteitis
volgensKlerkxmomenteeldegrootstevraag,debeperkendefactorisdecomputerrekenkracht.Er
zalgestreefdwordennaarhetdirecttoepassenvaneffectenenmanipulerenvanbeeldenzonder
rendertijd.Liveaanpassenvanmateriaalgedurendehetmontageproceszondereenaantaluurte
moetenwachten.Derendertijdzalechternietmakkelijkverminderen,aangezienwesteedsmeer
willenenrekenkrachtvragen.Realistischerebeelden,driedimensionaliteitendehogere
beeldkwaliteitvragenomsteedsmeerrekenkracht.
Tochkanmenmeteentelefoontegenwoordigveelsnellerbeeldmanipuleren,regisseurs
verwachtendaardoordatvideoookdirectaangepastkanworden.Hetgroteverschilzitheminde
professionaliteit,schaalencomplexiteit38.Jebekijkthetfilmpjenietopeenschermpjeopeen
apparaat,maaropbijvoorbeeldeengrootprojectievlakwatviacomputers,mediaservers,
beeldmengersenandereapparatuuraangestuurdwordt.Deverhoudingtussenditprojectievlaken
deomgevingisdegrootstefactor.Ditisookmeermaalshetpuntwaardoorveelvideomateriaalniet
werkt,omdathetnietinbalansismetdeanderedisciplines.Eriseenenormverschilinervaring
tusseneenbeeldopeenkleinsmartphoneschermofeenprojectievantienmeterbreed.Snellecuts
tussenbeeldenhebbenopgroteschaalveelmeerkrachteninvloeddanopeenkleinmonitortje.
Zelfgenererendecontentgaatmetdeontwikkelingvanlive-effectmachinesgepaard,maarvraagt
expertiseenopnieuwveelrekenkracht.Decontentwordtlivebeïnvloeddoordespelers,waardoor
devoorstellingnooitexacthetzelfdeis.
38Molen,vander,R.
20
Conclusie
Deonderzoeksvraagdieikbijaanvanghebgesteldwas:
Inhoeverrebeïnvloedthethedendaagsevideokijkgedrag,gebaseerdoponline-videoplatformenensocialemedia,deinhoudenbeeldervaringvanvideoineentheaterbeeld?
Hettheoretischonderzoeknaardegeschiedenisvanhetmediumvideoheeftlatenziendatvanuitde
ontwikkelingenoptelevisiegebieddevideokunststromingenalstegenreactieopkwamen.Doorde
apparatuurtemanipulerenwerdertegenhetgestandaardiseerdetelevisiekijkgedragingegaan.
StromingenalsFluxusenHappeningbrachtenkunstendemaatschappijbijelkaar,videokondaar,
doordatheteennieuwetaalwas,eengrotebijdrageaanleveren.Dekomstvan
consumentencamera’sbrachtenvideodehuiskamersin.Homevideo’sincombinatiemetde
opkomstvaninternetontwikkeldenzichvanafhalverwegedejarennegentigtotdemultimediale
visuelemaatschappijwaarwijonsnuinbevinden.Hetkijkgedragisintheoriekortergeworden,
persoonlijkerendoelgerichter.
Volgensdepersonenuithetwerkveldiserechtergeendirectverbandtussenhetkijkgedragvan
videoviaonlinevideoplatformenenhetkijkgedragvanvideoinhettheater.Defunctietussenbeiden
isingrotemateverschillend,waardoorerooktweeapartevormenvankijkgedragzijn.Inhettheater
isvideoeenvandetalenwaarmeegecommuniceerdwordt,bijsocialemediaishetdeenige
informatievoorziening.Datmaaktdatdeaandachtspannebijeenvideoopsocialemediavaneen
groterbelangisdanineentheatervoorstelling.Daarneemtvideonetalsderestvanhetstukeen
opbouwendynamiekaan.Opeenbepaaldmomentisvideoleidend,opeenandermomentde
personagesofdetekst.Doordehoeveelheidvisueleinformatieinhetdagelijkselevenzijnwe
gewendgeraaktaandeacceptatievaninformatievoorzieningviavideo.Hetkadervandezevideois
echterbepaald;wezienhetopschermenopeentweedimensionaalvlak.Eenkunstenaarmaaktzelf
eenconcept/kaderterwijldevideoplatformenopsocialemediaaleenkaderbieden,de
veronderstellingofwijallemaalvideokunstenaarszijnwordthiermeeverworpen.Een
videokunstenaarkanmetdezeconceptontwikkelingookeennieuwkijkgedragontwikkelen.
Opdevraagofwehetkijkgedragvansocialemediaenonlinevideoonbewustmeenemenalswenaar
theatergaanzijnalleondervraagdenhetoneens;erwordtjuisteennieuwevideotaal
gecommuniceerd.Deinhoudvanvideowordtechterwelbeïnvloeddoordekwantiteitaan
beschikbaartechnischmateriaal.Erwordtvakeruitbudgettaireredenengekozenvoorvideoals
decordanenkelejarengeleden.
21
Indecontentdiegetoondwordtzijngeenhevigegemeenschappelijkeontwikkelingenmerkbaar.
Iedereproductievraagtomeeneigenbeeldtaalenstijl,waardoorergeenverbandentetrekkenzijn
tussenhetritme,kwaliteit,ruimteenperspectiefinhetonlinevideogebruikenhettheaterbeeld.
Metditonderzoekwildeikmijmeerverdiepeninhetmediumvideo.Metnamedegeschiedenisen
deintroductieervaninhettheater.Doorhetmaatschappelijkbelangvanvideoindehuidige
maatschappijtetoetsenaanervaringenvanontwerpersuithetwerkveldhebikgeconcludeerddat
socialemediaweinigeffecthebbenopdeinhoudenbeeldervaringvanvideoineentheaterbeeld.
Dezeuitkomtwasvoormijnietzoalsverwacht.Ikhadverwachtdatontwerperszichmeerzouden
verhoudentotdeanderevideovormenbuitenhettheateromenpubliekjuistmeeraanzouden
willensprekendoormeetegaaninhetonlinekijkgedrag.Dezeverkeerdeinschattingkomtvooreen
grootdeelvoortuitmijnonervarenheidinhetwerkveld.Eenvandedoelenvanditonderzoekwas
danookhetbeeldvanvideogebruikinhettheaterpersoonlijkteverduidelijken.Datisopdeze
maniergelukt.Ineeneventueelvervolgonderzoekzouikeengroterreferentiekadervanvideo-
ontwerpers,maarookregisseurs,scenografenenanderetheatermakerskunnengebruikenvoor
nauwkeurigeresultaten.Ookzouikmeeronderzoekmoetendoennaarwathetkijkgedragprecies
inhoudtenvooraldenadrukleggenopdeervaringvanhetvoorstellingspubliek.
Ikzalzelfblijvennadenkenoverhoeikmethetkijkgedragkanexperimenterenennieuwevormen
uitproberendiedegrenstussendetheatervideotaalenhetvisuelehedendaagsekijkgedraglaten
vervagen.
22
Bronnenlijst
Barnett,L.Portraitoftheartist:BillViola,videoartist.TheGuardian.15mei2012.Bekekenop15september
2017.https://www.theguardian.com/culture/2012/may/15/portrait-of-the-artist-bill-viola-video-artist
Beaten,M.PeterMissottenendeFilmfabriek:digitaletheaterkunst.TheaterUAntwerpen.Etcetera,2003-04,
jaargang21,nummer86.Bekekenop21september2017.
http://theater.uantwerpen.be/etc/page.py?f=2003-04_jg21_nr86_23-26.xml
Blank,P.Video-geschiedenis.Postproduktie.nl.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop15september2017.
http://www.postproduktie.nl/video-geschiedenis.html
Grande,D.Deplekvanonlinevideoinjouwcommunicatiemix.Frankwatching.28november2016.Bekekenop
13september2017.https://www.frankwatching.com/archive/2016/11/28/de-plek-van-online-video-
in-jouw-communicatiemix-3-stappen/
Hekman,E.5onlinevideotrendsdiejein2017indegatenmoethouden.Frankwatching.20februari2017.
Bekekenop13september2017.https://www.frankwatching.com/archive/2017/02/20/5-online-
videotrends-die-je-in-2017-in-de-gaten-moet-houden/
Jansen,Maarten.‘Doorhetoogvandecamera.BachelorscriptieTheaterschoolAmsterdam,AHK,2012.
Onbekend.Fluxus.Hetpostmodernisme.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop15september2017.
http://kunst-postmodernisme.blogspot.nl/p/fluxus.html
Onbekend.NamJunePaik.Wikipedia.11januari2007.Bekekenop29september2017.
https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nam_June_Paik&action=history
Onbekend.MoiréLivinus&JeepvandeBundt1975.LIMA.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop15
september2017.http://www.li-ma.nl/site/catalogue/art/livinus-jeep-van-de-bundt/moir/23#
Onbekend.GeschiedenisNIMK.NederlandsInstituutvoorMediakunst.Datumpublicatieonbekend.Bekeken
op29september2017.http://www.nimk.nl/nl/organisatie/geschiedenis-nimk
Onbekend.Netflix.Wikipedia.2013-2017.Bekekenop22september2017.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Netflix
Onbekend.Bagagelijndienstmaatschappijen.Vliegtickets.nl.2017.Bekekenop22september2017.
https://www.vliegtickets.nl/klantenservice/bagage/bagage-lijndienstmaatschappijen
Onbekend.Mickery–Amsterdam.Theaterencyclopedie.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop21
september2017.http://www.eenlevenlangtheater.nl/Ritsaert%20ten%20Cate/Biografie/Mickery%20-
%20Amsterdam
Onbekend.Braceup!.TheWoosterGroup.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop3oktober2017.
http://thewoostergroup.org/brace-up
Onbekend.Overhotelmodern.HotelModern.Datumpublicatieonbekend.Bekekenop21september2017.
http://www.hotelmodern.nl/flash_nl/l_about/about.html
Onbekend.Performanceart.Wikipedia.2003-2017.Bekekenop10oktober2017.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Performance
23
Onbekend.TerraNovaRelease2011.Crewonline.2011.Bekekenop10oktober2017.
http://www.crewonline.org/art/project/138
Redactie.DitishetonlinevideokijkgedragvolgensMediabrands.Adformatie.5juli2016.Bekekenop13
september2017.http://www.adformatie.nl/nieuws/dit-het-online-video-kijkgedrag-volgens-
mediabrands
Trip,P.Kortishot!Deidealelengtevoorjouwvideo’sopFacebook&YouTube.Frankwachting.29augustus
2016.Bekekenop13september2017.https://www.frankwatching.com/archive/2016/08/29/kort-is-
hot-de-ideale-lengte-voor-jouw-videos-op-facebook-youtube/
Wittman,C.WanttoSucceedwithFacebookVideos?KeepThemShort.Socialbakers.8augustus2014.
Bekekenop13september2017.https://www.socialbakers.com/blog/2222-want-to-succeed-with-
facebook-videos-keep-them-short
Zonneveld,L.Hethaakseenhoekigetheatervandejarentachtig.LoekZonneveld.nl.Datumpublicatie
onbekend.Bekekenop21september2017.http://www.loekzonneveld.nl/docs/wooster.htm
Interviews
PersoonlijkinterviewHazendonk,Daan(Amsterdam,02-10-2017)
PersoonlijkinterviewKlomp,Karl(Amsterdam,20-09-2017)
PersoonlijkinterviewMolen,vander,Reynoud(Amsterdam,22-09-2017)
PersoonlijkinterviewKlerkx,Arjen(Amsterdam,28-09-2017)
Afbeeldingen
1Voorblad VoorstellingDerErsteFieseTyp–MünchnerKammerspiele,05-2017.
https://www.muenchner-kammerspiele.de/inszenierung/der-erste-fiese-typ
2 VoorstellingOceanischVerlangen,03-2017.JordiWolswijk
3 VoorstellingOceanischVerlangen,03-2017.JordiWolswijk
4 VoorstellingAlleenmaarluchtkastelen,02-2017.RobertvanderRee
5 OudejaarsconferenceVeiligDolfJansen,12-2016.JordiWolswijk
6 OudejaarsconferenceVeiligDolfJansen,12-2016.JordiWolswijk
7 LivinusvandeBundt-theultimatepictorialart,1975.
http://www.li-ma.nl/site/catalogue/art/livinus-jeep-van-de-bundt/moir/23
8 LivinusvandeBundt-theultimatepictorialart,1975.
http://www.li-ma.nl/site/catalogue/art/livinus-jeep-van-de-bundt/moir/23
9 VoorstellingBrace-Up–WoosterGroup,1991.
http://thewoostergroup.org/brace-up
10 VoorstellingLavaLounge–RoTheater,2002.
http://filmfabriek.com/lavalounge/lava_imag_groot_04.jpg