Sparen voor later, maardan andersIntegrale benadering van studie,zorg, wonen en pensioen

24

Nu nog leggen we collectief en verplicht een substantieel deel van het salaris

geblokkeerd opzij met maar één doel: een inkornensvoorziening boven op deAOW na pensionering. Dat past niet meer in de dynamische en heterogene

samenleving van nu, betoogt Johu Srnolenaers, partner Deloitte. Hij pleit vooreen nieuw spaarstelsel waarin studie, zorg, wonen en inkomen integraal zijn

verd isconteerd. Voor een eigentijdse, gepersonaliseerde pensioenvoorzien ing

waarbij de financkle risico’s beter zijn gedekt.

Sparen is belangrijkSparen voor een goede oudedag blijft onverminderdbelangrijk en vormt de kracht van het Nederlandsepensioenstelsel. Onderzoek van SEO leert datNederlanders ook verplicht willen (pensioen)sparen.Doel is te kunnen voorzien in een inkomen wanneerdat niet meer uit arbeid mogelijk is. Er zijn echter meerlife events waarbij mensen niet in staat zijn voldoendeinkomen te genereren. Denk aan werkloosheid,arbeidsongeschiktheid, studie en zorgverlof. Situatieswaarin de woonlasten gewoon doorlopen en de kostenvoor zorg niet zelden toenemen.

De dossiers van studie, zorg, wonen en inkomen wordennu nog geïsoleerd benaderd, zowel in de politiekals in de markt. In elk afzonderlijk hebben al groteaanpassingen plaatsgevonden, zoals vermindering vanhypotheekrenteaftrek, verplichte aflossing, een hogereeigen zorgbijdrage en de introductie van het sociaalleenstelsel voor studenten. Bestedingspatronen eninkomensbehoeften zijn hierdoor gewijzigd. Door dezedossiers geïsoleerd te benaderen, ontstaan uiteindelijksuboptimale oplossingen.

Risico’s mitigeren

Bij het ontwerpen van een nieuw pensioenstelselzou men niet alleen rekening moeten houden metinkomen, maar ook met die drie andere grote financiëleuitdagingen in het leven: wonen, zorg en studie. Dit omde flexibiliteit te vergroten en risico’s te mitigeren. Samenbepalen deze elementen grotendeels de inkomsten enbestedingsbehoeften binnen het gezin. Deze gezinsbalanskenmerkt zich evenwel door grote bezittingen (eigen

woning, spaarkapitaal, pensioenkapitaal) en hogeschulden (studieschuld, hypotheekschuld). Vergelekenmet andere Westerse landen zijn we in Nederland zelfskampioen sparen en schulden maken. Het probleemis dat de risico’s aan beide zijde van de balans nietinwisselbaar zijn. In het huidige stelsel communicerende systemen niet met elkaar. Hierdoor lopen we geenrisico over het saldo van besparingen en schulden, maarover ieder deel afzonderlijk. Een gevaarlijke situatie,denk alleen al aan iemand die ontslagen wordt, met eenhypotheek die onder water staat en een fors opgebouwdpensioenkapitaal. Een integrale benadering van studie,zorg, wonen en inkomen zal het saldo van risico’sverminderen. Dat vraagt wel een fundamenteel andereinrichting van het pensioenstelsel gerïcht op flexibiliteit,zowel in de opbouw- als uitkeringsfase.

Individuele behoefteDie flexibiliteit komt geen dag te vroeg, want desamenleving is fundamenteel anders dan in de tijddat ons pensioenstelsel tot stand kwam. Traditionelemaatschappelijke ordeningen — de man als kostwinner, devrouw als verzorger, enzovoort — hebben plaatsgemaaktvoor divers samengestelde huishoudens: alleenstaand,tweeverdieners, met of zonder kinderen, samenafgescheiden, koop- of huurhuis, met of zonderstudieschuld, zorgverlenend en/of zorgbehoevend.

En als uitloper van de universele individualiseringstrendheeft ieder zijn eigen inkomensontwikkeling enbestedingsbehoefte. Behoefte aan collectiviteit is erwel, maar richt zich op het bereiken van schaalgrootteen dus kostenefticiency. Een voorbeeld hiervan is de

Pensioen nummer 4 . december 2014 25

collectiviteitskorting op ziektekostenverzekeringen.

Solidariteit is een ander verhaal. Risicosolidariteit(bij brand, arbeidsongeschiktheid, overlijden) is nogacceptabel, maar zodra solidariteit raakt aan (het)

verdeling van inkomens, kalft het draagvlak af.Inkomenssolidariteit is een taak voor de overheid, via

belastingen, en zou geen onderdeel moeten zijn van eencollectief systeem.

Dynamiek in de tijd

Meer flexibiliteit in opbouw en uitkering komt niet

alleen tegemoet aan de toegenomen heterogeniteit van

samenleving, beroepsbevolking en pensioenpopulatie.Het sluit ook aan op de (individuele) bestedingsbehoeftedynamiek in de tijd. Die behoefte kent pieken, zoals vlak

na de studie of bij het kopen van een woning. Tevens

zijn er periodes met wat lagere bestedingsbehoefte, als

de kinderen het huis uit zijn en de hypotheek afgelost.

Er kunnen ook onverwachte situaties optreden, zoalswerkloosheid of arbeidsongeschiktheid. Daarnaast

kan het een keuze zijn om tijdelijk minder te werken(sabbatical, zorgverlof) of te investeren in een studie.

Het huidige pensioenstelsel gaat uit van een stijgendinkomen over een aaneengesloten loopbaan tussen begin20 en halverwege de 60 jaar. Anno 2014 omspant een

loopbaan echter circa 50 jaar waarin periodes van studie,zorg en werk — eventueel ook werkloosheid en ziekte —

elkaar afwisselen. Na deze werkzame periode volgt eenpensioenperiode waarin er kapitaal beschikbaar moet zijnvoor zorg. Een spaarstelsel zal moeten beantwoorden

aan deze dynamiek. Tegelijk moet het stelsel kunnen

anticiperen op onverwachte events. Het is daarom

belangrijk expliciet te onderscheiden naar risico- enspaarelementen, mede met het oog op de gewenste

solidariteit.

Individuele verantwoordelijkheid

In het nieuwe spaarstelsel zijn studie, zorg en wonenverdisconteerd. Studie, want studeren is investeren in

toekomstige verdiencapaciteit. Als een studie gericht is

op het verbeteren van de toekomstige verdiencapaciteit,

zou het mogelijk moeten zijn om hiervoor huidigpensioenbudget aan te wenden. Het hogere inkomenlater kan dan gebruikt worden om dit te compenseren.

De integratie van de zorg moet vormkrijgen in een

pijlersysteem vergelijkbaar met pensioen. Een eerste pijlerals volksverzekering op een maatschappelijk aanvaard

basisniveau, een tweede pijler met collectief sparen in dearbeidsvoorwaardensfeer en een derde pijler op basis van

individuele besparingen. En ook wonen maakt deel uitvan het stelsel. Huren of kopen maakt nogal een verschil

in bestedingsbehoefte op zowel lange als korte termijn.

Het huidige (pensioen)stelsel houdt hier op geen enkele

wijze rekening mee, hetgeen een mismatch oplevert

tussen inkomen en bestedingsbehoefte.

Veelal leidt deze nieuwe invulling tot meer flexibiliteiten individuele verantwoordelijkheid voor grote groepen

werknemers. Hoe dan ook, de communicatie moettoereikend zijn en waar keuzes worden gemaakt moetook adequate begeleiding (financial planning) worden

geboden.

26

Noodzake’ijke innovatieDe overheid moet faciliterend zijn met passende wetgeving voor arbeidsrecht, fiscaliteiten toezicht. En het is aan de uitvoerders om bedrijfsvoering en productaanbod binnenwet- en regelgeving aan te passen op de wensen van sociale partners. Maat de uitdagingom het nieuwe spaarstelsel in te vullen ligt primair op de arbeidsvoorwaardentafel.Sociale partners zouden het voortouw moeten nemen. lot nu toe doen zij ditonvoldoende. De huidige discussie in de Nationale Pensioendialoog wordt veelal gevoerdvanuit (vermeende) problemen met het bestaande stelsel. Dat is jammer, want hetblokkeert noodzakelijke innovatie. Transitieproblematiek is er, maar mag nooit leidendzijn in een visiedebat.

John SmolenaersPensioen Advisory

jsmolenaers@deloitte.nl

1

Oplossingen, creativiteit en kansen. JohnSmolenaars, partner Deictte Pension Advisory per 1november, heeft alle drie hoog in het vaandel staan.

Ztn ouvrtcci:ni is dat de huidige maatschappelijkediscussie rondom pensioen uiteindelijk zal leiden toteen evolutie binnen het emplovee benefitspakket.De:e evolutre zal leiden tot een meer flexibelerpakket uitgaande van een integrale benaderrngvan studie, zorg, wonen en pensioen dat past hij

de nd:v:duv’ie behoefte en optimaal gebruik maaktvan collectvreitsvoordelen. Hierover praat hij u

graag bij.

ColofonPensioen. is het kwartaalmagazinevan Deloitte over actuariële,

financiële, juridische, fiscale enverzekeringsaspecten van pensioen.

Contactadres

Tav. Marcia van Zundert-OossePostbus 2031

3000 CA Rotterdamtelefoon: 088 288 2303

e-mail: pensioen@deloitte.nlwww.deloitte.nl

Ontwerp Drukwerk

Brand, Communications & Corporate Tuijtel, Hardinxveld-GiessendamSocial Responsibility

AbonnementFotografie Wilt u dit magazine kosteloos ontvangen?

Sabine Bison, Bisonder Producties Mail naar: pensioen@deloitte.nl.Rotterdam

Aan dit nummer werkten meeWikash Bansi, Ton Berendsen,

Carina Houwen, Ralph ter Hoeven,

Dirk Schoenmaker, John Smolenaers,Casper de Vries, ivo van der Veen,

Maarten van Wieren.

i5SN: 1873- 3921

Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee (“DTTL”), its network of member firms, andtheir related entities. DTTL and each of its member firms are legally separate and independent entities. DTTL (also referred to as “Deloitte Global”) does notprovide services to clients. Please see www.deloitte.nl/about for a more detailed description of DTTL and its member firms.

RedactieRobert-Jan Hamersma,

Oeloitte Financial Advisory ServicesCarI Luijken,

Deloiite Financial Advisory servicesJohannes Penon,Deloitte Accountants

Harm Prinsen,Deloitte BelastingadviseursRoderik van sluis,

Deloitte Belastingadviseurs

Coördinatie & realisatieDeloitte Communicatie, BCCR

EindredactiePaulina Damen, Willemstad

Interview

Vincent Peeters

© 2014 Oeloitte The Netherlands