Quo Vadis duurzaam Nederland? Middelburg

03 november

www.twitter.com/janrotmans

mondiaal

Overgangsperiode

wij bevinden ons op kantelpunt in de samenlevingfinanciële crisis, energietransitie, grondstoffenschaarste, machtsverschuiving

de crises markeren die overgangssituatie bankencrisis, schuldencrisis, landencrisis, eurocrisis

chaos, turbulentie, onzekerheidvan verticalisering naar horizontalisering : Occupy beweging

tal van initiatieven die alle kanten opgaanop micro-niveau bruist het van duurzame initiatieven

crises zijn kans om dingen écht anders te doen

Global Transition

Thomas Friedman

• The Great DisruptionPaul Gilding

• The Big ShiftJohn Hagel

25 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase25 jaar

Transitie naar duurzame energievoorziening

Wijdverspreide toepassing van het nieuwe paradigma

Decentrale Energieopwekking

Kante

lpunt

Strijd tussen het oude en nieuwe paradigma

Centrale Energieopwekking

Tijd

Opbo

uwva

n duu

rzame

same

nlevin

gl

We zitten hier

Consolidatie

Indicaties voor Kantelpunt

semi-permanente financiële crisissysteem crisis, diep geworteld in samenleving

spectaculaire daling prijzen voor duurzame energiezonnestroom al net zo goedkoop als grijze stroom

stijgende prijzen van grondstoffen ondanks de crisisChina koopt fors deel van grondstoffen op

emergentie van lokale energie initiatieven400 initiatieven lokale energie coöperaties

toenemende druk van consumenten

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatiemodel co-operatiemodel

economisch rendement maatschap. rendement

lineaire processen kringlopen

waarde ontlenen waarde creëren

zelfredzaam samenredzaam

Energie Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

centraal decentraal

kolen, olie, gas zon, wind, warmte

product dienst

consument prosument

individu gemeenschap

Mondiale Energie Transitie

niet gedreven door schaarste, klimaat, milieu

wel gedreven door geo-politieke krachtenmachtsoverwegingenprijsontwikkelingen

Mondiale economische machtsstrijd

Obama

“ Het land dat de duurzame energie-economie

domineert zal het land zijn dat de wereldeconomie

domineert en Amerika moet dat land zijn ”

drijvende krachten:

globalisering & glocalisering

ontstaat mondiale economie rondom schone energieduurzame energie: wind, zon, biomassa, warmte

snelst groeiende industrie ter wereld

2010: 250 miljard dollar (30% groei t.o.v. 2009)

China 55 miljard Duitsland 42 miljardAmerika 35 miljardItalië 17 miljard

Nederland 2 miljard

Globalisering

China investeert komende 5 jaar 235 miljard euro in schone technologie; 45 miljard euro in smart grids

VW investeert 1 miljard in duurzame energie (windmolenpark, waterkrachtcentrale)

Unilever wil voetafdruk halveren in 10 jaar

Duitse staatsbank stelt 100 miljard beschikbaarvoor duurzame energie

Mondiale Duurzaamheids Economie

Nieuwe, duurzame economie

huidige omzet van duurzaamheids sector is 1400 miljard dollar

omzet verdubbelt de komende 10 jaar, levert ca. 100miljoen ‘groene’ banen op: duurzame energie, chemieafvalverwerking, waterhuishouding, landbouw, diensten

duurzame energie: 20 miljoen nieuwe banenduurzame biomassa: 15 miljoen nieuwe banenduurzame bouw: 10 miljoen nieuwe banen

Economisch Rendement

rendement investering in duurzame energie5-10 keer hoger dan in fossiele energie

werkgelegenheid: kolencentrale 300 fte blijvendkosten ca. 2 miljard 3.000 fte tijdelijk

werkgelegenheid: kerncentrale 150 fte blijvendkosten ca. 5 miljard 2.500 fte tijdelijk

werkgelegenheid: windenergie 4-6.000 fte blijvend

sectorenelectrisch vervoer

duurzaam bouwenklimaatadaptief ontwikkelen

duurzame energiegroene chemische industrie

zilte landbouwduurzame diensten

duurzame kennis

Duurzame economische sectoren

wereldwijde hang naar lokale worteling

kringlopen voor energie, voeding, water

gemeenschappen

Glocalisering

decentraal duurzaam wordt dé trend

gemeenschappen gaan energie opwekken / beherenenergie maar ook voeding, water, afval, zorg

bedrijven, organisaties, burgers, wijken, buurten, straten

ca. 400 plannen voor lokale energiecoöperaties

provincies, gemeenten, energiebedrijven, burgers

combinatie van zon/wind/warmte en smart grid

Decentraal Duurzaam

Texelenergie: lokaal energiebedrijf opgezet door mensen Texellevert duurzame stroom / gas aan particulieren en bedrijvencoöperatie met burgers zowel klant als aandeelhouder

Thermo Bello: energiebedrijf van wijk Eva-Lanxmeerstadsverwarming (van Vitens) via gemeente bv met bewoners als eigenaars: klant en aandeelhouder

DEO: faciliteren van duurzame energiewegnemen van bestuurlijke, juridische, procesmatige knelpuntenvergemakkelijken van financiering van duurzame projecten

Voorbeelden

wet- en regelgevingEuropees aanbesteden?ontbrekende vergunningenzelflevering / saldering

financieringenergiebedrijf krijgt geen bankleningSDE-subsidie ontoereikend

ondernemerschapontbreekt vaak aan ondernemerschapvraagt om nieuwe businessmodellen

governanceonduidelijkheid lokaal netbeheerweerstand van netbeheerdersrijksoverheid werkt niet echt mee

Barrières / Knelpunten

vereniging decentrale duurzame energie Nederland

wil transitie naar decentrale energie versnellen

gaat kwaliteitsborgingssysteem opstellen

wil gaan faciliteren en bemiddelen

www.e-decentraal.com

E-centraal

Prosumenten

zo’n 2.5 miljoen mensen propageert duurzame leefstijl

groep mist een concreet handelingsperspectief

omzet duurzame producten groeit heel snel

biologische voeding, groene stroom, hybride auto’s

zonneboilers, wasmachines, duurzame aandelen

groep ‘prosumenten’ wil bediend worden

Huishoudens

in 2025 wekt 1 op de 4 huishoudens zijn

eigen energie op duurzame wijze op

Nederland

Energietransitie

fossiele energie lock-in

kolencentrales, gascentrales, CO2-hub, gasrotonde, CCS

energieoverschot: 120% 40% export = 80%

70% van die fossiele energie gaat naar industrie en verkeer

30% huishoudens

1 kolencentrale = 1.5 miljoen auto’s [CO2]400.000 kg fijnstof3 miljoen zonnepanelen

Energietransitie

kolen

5 nieuwe kolencentrales

2 Eemshaven RWE, Nuon [1560 MW]2 Maasvlakte EON, Electraabel1 Vlissingen CGEN

primair bedoeld voor de export van kolenstroom

protest van 75 hoogleraren met inzet: 3 van 5 schrappen

Nederland gidsland voor fossiele energie?

Energietransitie

duurzame energie

3.8% energie duurzaam opgewekt [nr. 25 in Europa]

wind, zon, (aard)warmte, biomassa (2de generatie)

wind en zon breken op grote schaal door qua prijs

hebben geen subsidie meer nodig

explosie van burgerinitiatieven

ontluikende revolutie

Duurzaam wint uiteindelijk

tot 2020

confrontatie tussen centraal en decentraal

oplopende spanningen tussen regime en niche

daarna zal duurzaam decentraal definitief doorbreken

kolen- en gascentrales zullen worden gesloten

tempo mede bepaald door consument

www.ikspringover.nl

Machtsstrijd

grote energiebedrijven hebben geen belang bij

burgers als energieproducenten en proberen

dat dus te verhinderen en tegen te werken

ook overheid werkt niet echt mee, want dit

kost de overheid in eerste instantie geld

Gas 

Regulier gas

over 20-25 jaar op, in 2030 Slochteren vrijwel leeg

40-50 miljard m3 gas per jaar

in toekomst 30 miljard m3 schaliegas nodig

geschatte capaciteit: max. 12 miljard m3 schaliegas

Gasrotonde

Nederland als handelaar in gas

gebruikmaken van bestaande gas infrastructuur

Nederland als draaischijf voor gas import en export

biedt korte termijn economische voordelen

biedt lange termijn economische nadelen

Schaliegas

hype

van ‘nieuwe revolutie in gaswereld’

tot ‘interessante oplossing’

tot ‘controversiële aanvulling’

productiecapaciteit fors bijgesteld:

van ‘enkele malen Slochteren’ naar ‘10% Slochteren’

onvermijdbare milieueffecten (assessment Tyndall centre)oppervlakte-, grondwaterverontreiniging, aardbevingen, natuuraantasting

Schaliegas

mythe dat schaliegas wordt gebruikt i.p.v. kolen of regulier gas

is additioneel t.o.v. regulier gas en steenkool

leidt dus tot significant meer CO2

moratorium in Frankrijk, stop in Engeland

in Nederland proefboringen verboden door rechter

moratorium?

voor Schaliegas dreigt

tweede Barendrecht (CCS)

Groen gas

perspectiefrijk

nu nog niche, in Duitsland veel groter groter volume

opgewaardeerd biogas

groot potentieel: in 2011 30 miljoen m3 groen gas per jaar

in 2014 300 miljoen m3 groen gas per jaar

in 2025 3 miljard m3 groen gas per jaar

1.5 miljoen huishoudens (< 5% cap.)

Transitie van kolen naar gas

stel dat we alle kolen in de wereld vervangen door gas

- heeft nauwelijks effect op het klimaat

- wel minder CO2-uitstoot

- meer methaan lekken

- minder SO2 (wat afkoelende werking heeft)

- scheelt ca. 0.1 graad CelsiusTom Wigley, september 2011

Kernenergie 

Kernenergie

argumenten zijn al 30 jaar hetzelfde

kernafval

onveiligheid

uraniumschaarste

beperkte capaciteit

duur

niet CO2-vrij

Kernenergie anno 2011

overbodig

economisch onverstandig

werkgelegenheid

structuurversterking

innovatie

5 miljard investeren voor 75 Zeeuwse banen!

Nederland 2040 

Toeristisch Industrie Park

Stichting Urgenda

Stichting Urgenda

Stichting Urgenda

Dutch Research Institute For Transitions

Duurzame Samenleving

Conclusie

mondiale energietransitie onmiskenbaar richting duurzaam

Nederland beweegt tegen de duurzame stroom in

komende 10 jaar: harde strijd tussen duurzaam en onduurzaam

kernenergie volstrekt overbodig voor Nederland

decentrale, duurzame energie heeft de toekomst