2010.05.uh huraldaan -uul uurhai

ÓÈÕ-ÛÍ 2010 ÎÍÛ ÕÀÂÐÛÍ ÝÝËÆÈÒ ×ÓÓËÃÀÍÛ 2010 ÎÍÛ 5 ÄÓÃÀÀÐ ÑÀÐÛÍ 14-ÍÈÉ ªÄªÐ /ÁÀÀÑÀÍ ÃÀÐÈÃ/-ÈÉÍ ÍÝÃÄÑÝÍ

ÕÓÐÀËÄÀÀÍÛ ÕÝËÝËÖÑÝÍ ÀÑÓÓÄËÛÍ ÒÎÂÜ¨Ã

¹ Áàðèìòûí àãóóëãà Õýäýýñ õýäýä

1 Õýëýëöýõ àñóóäëûí äàðààëàë 1-2

2 Õóðàëäààíû òîâ÷ òýìäýãëýë 3-9

3 Õóðàëäààíû äýëãýðýíã¿é òýìäýãëýë:

1. Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë, Çàñãèéí ãàçðûí õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Õóóëü, Óëñûí Èõ Õóðëûí áóñàä øèéäâýðèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ, ºðãºí ìýä¿¿ëýõ æóðìûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Çàð ñóðòàë÷èëãààíû õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Ìîíãîë Óëñûí Õ¿íèé ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññûí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Èðãýíèé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä, Õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñºë /õýëýëöýõ ýñýõ/

2. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé Ïðîêóðîðûã òîìèëîõ ñàíàëûí òàëààð çºâøèëöºõ

3. “Ìîíãîë ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð áàòëàõ òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñºë /àíõíû õýëýëö¿¿ëýã/

11-36

36-41

41-57

4 Ñàíàë õóðààëò 58-70

5 Õàâñðàëò ìàòåðèàë:

1. Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä õóóëü, òîãòîîëûí òºñë¿¿äèéã õýëýëöýõ ýñýõ àñóóäëààð Íèéãìèéí áîäëîãî, áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû áàéíãûí õîðîîíîîñ ãàðãàñàí

71-72

ñàíàë, ä¿ãíýëò

2. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ïðîêóðîðûã òîìèëîõ ñàíàëûí òàëààð Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëò

3. Óëñûí Åðºíõèé ïðîêóðîð òîìèëîõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Ö.Ýëáýãäîðæîîñ èð¿¿ëñýí çºâøèëöºõ ñàíàë

4. “Ìîíãîë ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð áàòëàõ òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñëèéã àíõíû õýëýëö¿¿ëýãò áýëòãýñýí òàëààð Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õîðîîíîîñ ãàðãàñàí ñàíàë, ä¿ãíýëò, çàð÷ìûí çºð¿¿òýé ñàíàëûí òîìú¸îëîë

5. “Ìîíãîë ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð áàòëàõ òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñºë

73

74-76

77-81

82-115

6 ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíû ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöñàí õ¿ì¿¿ñèéí íýð

116-138

ÒÎÂÜ¨Ã ¯ÉËÄÑÝÍ: Á.ÍÀÐÀÍÒÓßÀ

Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí 2010 îíû õàâðûí ýýëæèò ÷óóëãàíû 2010 îíû 5 äóãààð ñàðûí 14-íèé ºäºð /Áààñàí ãàðèã/-èéí õóðàëäààí 10 öàã 21 ìèíóòàä Òºðèéí îðäíû ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíû òàíõèìä ýõëýâ.

ÓÈÕ-ûí äàðãà Ä.Äýìáýðýë èðö, õýëýëöýõ àñóóäëûí äàðààëëûã òàíèëöóóëæ, õóðàëäààíûã äàðãàëàâ.

ªãëººíèé íýãäñýí õóðàëäààíä èðâýë çîõèõ 76 ãèø¿¿íýýñ 58 ãèø¿¿í èðæ, 76.2 õóâèéí èðöòýé áàéâ. ¯¿íä:

×ºëººòýé: Á.Áàòáàÿð, Ñó.Áàòáîëä, Ñ¿õ.Áàòáîëä, Æ.Áàòñóóðü, Ö.Äàøäîðæ, Õ.Òýì¿¿æèí.

ªâ÷òýé: Ñ.Áàÿð, À.Òëåéõàí.

Òàñàëñàí: Í.Àëòàíõóÿã, Ð.Àìàðæàðãàë, Õ.Áàòòóëãà, Ñ.Áàÿðöîãò, Ä.Ãàíõóÿã, Ë.Ã¿íäàëàé, Ã.Çàíäàíøàòàð, Ä.Çîðèãò, Æ.Ýíõáàÿð, Ñ.Ýðäýíý.

Õîöîðñîí: Ö.Áàòáàÿð -0.15, Ã.Áàÿðñàéõàí -0.20, Ë.Ãàíòºìºð -0.30, Ö.Äàâààñ¿ðýí -0.10, Äàø.Çîðèãò -0.25, Ý.Ìºíõ-Î÷èð -0.25, Õ.Íàðàíõ¿¿ -0.15, Ö.Íÿìäîðæ -0.25, Ä.Îäáàÿð -1.00, Ä.Îäõ¿¿ -0.25, Ñ.Îþóí -0.20, Ä.Îþóíõîðîë -0.35, Ø.Ñàéõàíñàìáóó -0.40, ×.Óëààí -0.50, ×.Õ¿ðýëáààòàð -0.41, Î.×óëóóíáàò -2.05, Ä.Ýíõáàò -0.25, ª.Ýíõò¿âøèí -0.20.

Íýã. Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë, Çàñãèéí ãàçðûí õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Õóóëü, Óëñûí Èõ Õóðëûí áóñàä øèéäâýðèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ, ºðãºí ìýä¿¿ëýõ æóðìûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Çàð ñóðòàë÷èëãààíû õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Ìîíãîë Óëñûí Õ¿íèé ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññûí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Èðãýíèé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä, Õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ çàðèì

àðãà õýìæýýíèé òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñºë /õýëýëöýõ ýñýõ/

Õýëýëöýæ áóé àñóóäàëòàé õîëáîãäóóëàí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä Ñ.Ëàìáàà, Åðºíõèé ñàéäûí àõëàõ çºâëºõ, Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûí ¯íäýñíèé õîðîîíû äýä äàðãà Á.Äîëãîð, Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí äýä ñàéä Â.Óäâàë, Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûí ¯íäýñíèé õîðîîíû àæëûí àëáàíû äàðãà Á.Ýíõñàéõàí, Ñàíãèéí ÿàìíû Òºðèéí çàõèðãààíû óäèðäëàãûí ãàçðûí àõëàõ ìýðãýæèëòýí Ä.Öýäýíáàë, “Ãàë ãîëîìò õºäºëãººí” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí òýðã¿¿í Ä.Ìºíõºº, ÓÈÕ-ûí Òàìãûí ãàçðûí Ýðõ ç¿é, õóóëü òîãòîîìæèéí õýëòñèéí äàðãà Ä.Íàñàíæàðãàë, çºâëºõ Ë.Ëõàãâàñ¿ðýí, Íèéãìèéí áîäëîãî, áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû áàéíãûí õîðîîíû çºâëºõ Á.Áàÿðìàà, ðåôåðåíò Ð.Áîëîðìàà íàðûí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé àæëûí õýñýã áàéëöàâ.

Òîãòîîëûí òºñëèéí òàëààðõè òºñºë ñàíàà÷ëàã÷èéí èëòãýëèéã Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä Ñ.Ëàìáàà òàíèëöóóëàâ.

Òºñºë ñàíàà÷ëàã÷èéí èëòãýëòýé õîëáîãäóóëàí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Æ.Ñ¿õáààòàð, Õ.Áàäåëõàí, Í.Ãàíáÿìáà, Ä.Áàëäàí-Î÷èð íàðûí àñóóñàí àñóóëòàä Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä Ñ.Ëàìáàà, àæëûí õýñãýýñ Á.Äîëãîð, Ä.Ìºíõºº íàð õàðèóëæ, òàéëáàð õèéâ.

Òîãòîîëûí òºñëèéã õýëýëöýõ ýñýõ àñóóäëààð Íèéãìèéí áîäëîãî, áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû áàéíãûí õîðîîíîîñ ãàðãàñàí ñàíàë, ä¿ãíýëòèéã ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Î÷èðáàò òàíèëöóóëàâ.

Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòòýé õîëáîãäóóëàí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Ýíõáàò, Ç.Ýíõáîëä, Í.Ãàíáÿìáà, Õ.Æåêåé, Ä.Áàòáàÿð, Á.Áàò-Ýðäýíý íàðûí àñóóñàí àñóóëòàä Áàéíãûí õîðîîíû äàðãà, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Àðâèí, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Îþóíõîðîë, Ä.Î÷èðáàò íàð õàðèóëæ, òàéëáàð õèéâ.

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ð.Ðàø, Õ.Áàäåëõàí, Ä.Õàÿíõÿðâàà, Ñ.Îþóí, Ë.Ãàíòºìºð íàð ñàíàë õýëýâ.

Ä.Äýìáýðýë: Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë, Çàñãèéí ãàçðûí õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Õóóëü, Óëñûí Èõ Õóðëûí áóñàä øèéäâýðèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ, ºðãºí ìýä¿¿ëýõ æóðìûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Çàð ñóðòàë÷èëãààíû õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Ìîíãîë Óëñûí Õ¿íèé ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññûí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Èðãýíèé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé, Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä, Õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ

çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñëèéã õýëýëöüå ãýñýí ñàíàëûã äýìæüå.

Çºâøººðñºí 44Òàòãàëçñàí 6Á¿ãä 5088.0 õóâèéí ñàíàëààð äýìæèãäëýý.

Õóóëèéí òºñëèéã àíõíû õýëýëö¿¿ëýãò áýëòã¿¿ëýõýýð Íèéãìèéí áîäëîãî, áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû áàéíãûí õîðîîíä øèëæ¿¿ëýâ.

Ä.Äýìáýðýë: ªãëººíèé ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíûã 12 öàã 00 ìèíóòàä çàâñàðëóóëàí ¿äýýñ õîéøõè ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíûã 14.00 öàãààñ ýõë¿¿ëüå ãýñýí ãîðèìûí ñàíàëûã äýìæüå.


ªãëººíèé õóðàëäààí 12 öàã 00 ìèíóòàä çàâñàðëàâ.

¯äýýñ õîéøõè õóðàëäààí 14 öàã 29 ìèíóòàä ýõýëæ, èðâýë çîõèõ 76 ãèø¿¿íýýñ 56 ãèø¿¿í èðæ 73.6 õóâèéí èðöòýé áàéâ.¯¿íä:

×ºëººòýé: Ñó.Áàòáîëä, Ñ¿õ.Áàòáîëä, Æ.Áàòñóóðü, Ö.Äàøäîðæ, Õ.Òýì¿¿æèí.

ªâ÷òýé: Ñ.Áàÿð, À.Òëåéõàí.

Òàñàëñàí: Ç.Àëòàé, Í.Àëòàíõóÿã, Ð.Àìàðæàðãàë, Ä.Àðâèí, Õ.Áàäàìñ¿ðýí, ß.Áàòñóóðü, Õ.Áàòòóëãà, Ä.Ãàíõóÿã, Ã.Çàíäàíøàòàð, Ä.Çîðèãò, Äàø.Çîðèãò, Ö.Ìºíõ-Îðãèë, Ý.Ìºíõ-Î÷èð, Ö.Öýíãýë, Ä.Ýíõáàò, Æ.Ýíõáàÿð.

Õîöîðñîí: Á.Áàòáàÿð -1.20, Ñ.Îþóí -0.30, Ð.Ðàø -0.10.

ÓÈÕ-ûí äýä äàðãà Í.Ýíõáîëä /15.10-15.35 öàãò/, ÓÈÕ-ûí äàðãà Ä.Äýìáýðýë /15.35-18.45 öàãò/ íàð èðöèéã òàíèëöóóëæ, õóðàëäààíûã äàðãàëàâ.

Õî¸ð. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé Ïðîêóðîðûã òîìèëîõ ñàíàëûí òàëààð çºâøèëöºõ

Õýëýëöýæ áóé àñóóäàëòàé õîëáîãäóóëàí Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçðûí äàðãà Ä.Äîðëèãæàâ, Åðºíõèéëºã÷èéí ýðäýñ áàÿëàã, ýð÷èì õ¿÷, äýä á¿òöèéí áîäëîãûí çºâëºõ Ï.Öàãààí, ÓÈÕ-ûí Òàìãûí ãàçðûí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ñ.Ìàãíàéñ¿ðýí, Ýðõ ç¿é, õóóëü òîãòîîìæèéí õýëòñèéí äàðãà Ä.Íàñàíæàðãàë,

Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîîíû çºâëºõ Æ.Ýíõáàÿð, ðåôåðåíò Á.Õîíãîðçóë íàðûí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé àæëûí õýñýã áàéëöàâ.

Óëñûí Åðºíõèé ïðîêóðîðîîð òîìèëîõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñàíàëûã Åðºíõèéëºã÷èéí çºâëºõ Ï.Öàãààí òàíèëöóóëàâ.

Òàíèëöóóëãàòàé õîëáîãäóóëàí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ø.Ñàéõàíñàìáóóãèéí àñóóñàí àñóóëòàä Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçðûí äàðãà Ä.Äîðëèãæàâ õàðèóëæ, òàéëáàð õèéâ.

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ý.Áàò-¯¿ë, Ö.Øèíýáàÿð íàð ñàíàë õýëýâ.

Ä.Äýìáýðýë: Äàìáèé îâîãòîé Äîðëèãæàâûã Óëñûí Åðºíõèé ïðîêóðîðîîð òîìèëîõ ãýñýí ñàíàëûã äýìæüå.


Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé Ïðîêóðîðûã òîìèëîõ çºâøèëöëèéí ñàíàëûã Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èä õ¿ðã¿¿ëýõýýð òîãòîâ.

Óã àñóóäëûã 14 öàã 50 ìèíóòàä õýëýëöýæ äóóñàâ.

Ãóðàâ. “Ìîíãîë ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð áàòëàõ òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñºë /àíõíû õýëýëö¿¿ëýã/

Õýëýëöýæ áóé àñóóäàëòàé õîëáîãäóóëàí Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí äýä ñàéä Æ.Ñàóëå, ìºí ÿàìíû Õºäºº àæ àõóéí óñæóóëàëò, ýäýëáýð ãàçðûí õàðèëöààíû õýëòñèéí äàðãà Á.Áèíüåý, Ìàë àæ àõóéí áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçðûí äàðãà Ï.Ãàíõóÿã, Óëñûí ìàë ýìíýëýã, ¿ðæëèéí ãàçðûí äàðãà Ï.Äàìäèíäîðæ, ÓÈÕ-ûí Òàìãûí ãàçðûí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ñ.Ìàãíàéñ¿ðýí, Ýðõ ç¿é, õóóëü òîãòîîìæèéí õýëòñèéí äàðãà Ä.Íàñàíæàðãàë, çºâëºõ Ý.Ãàíáîëä, Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õîðîîíû çºâëºõ Ä.Ìÿãìàðñ¿ðýí, ðåôåðåíò Á.Ìÿõäàäàã íàðûí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé àæëûí õýñýã áàéëöàâ.

Òîãòîîëûí òºñëèéã àíõíû õýëýëö¿¿ëýãò áýëòãýñýí òàëààðõè Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õîðîîíîîñ ãàðãàñàí ñàíàë, ä¿ãíýëòèéã ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Áàëäàí-Î÷èð òàíèëöóóëàâ.

Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòòýé õîëáîãäóóëàí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ãàíòºìºð, Ä.Äàìáà-Î÷èð, Ö.Áàòáàÿð, Ä.Õàÿíõÿðâàà, Ð.Ðàø, Ä.Î÷èðáàò íàðûí àñóóñàí àñóóëòàä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Áàëäàí-Î÷èð, Ý.Áàò-¯¿ë, Ä.Òýðáèøäàãâà, àæëûí õýñãýýñ Æ.Ñàóëå íàð õàðèóëæ, òàéëáàð õèéâ.

Áàéíãûí õîðîîãîîð äýìæèãäñýí çàð÷ìûí çºð¿¿òýé ñàíàëóóäààð ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàâ.

Ä.Äýìáýðýë: УИХ-ын гишүүн Р.Буд, Н.Ганбямба, Ц.Шинэбаяр, Ж.Энхбаяр íàðûí гаргасàн, 1. Тогтоолын төслийн 2 дахь заалтын 3 дахь дэд заалтыг Монгол мал үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, түүнд шаардагдах эд хөрөнгийг Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 3-аас багагүй байхаар тооцож, жил бүрийн Эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэí чиглэл, улсын төсөвт тусган хөрөнгийн дийлэнх хэсгийг хөдөө аж ахуйн салбарын үйл ажиллагаа явуулж байгаа хөдөө аж ахуйн хоршоог түшиглэн хөгжүүлэх гэж өөрчлөн найруулах саналыг äýìæüå.

Çºâøººðñºí 38Òàòãàëçñàí 5Á¿ãä 4388.4 õóâèéí ñàíàëààð äýìæèãäëýý. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Д.Балдан-Очир, Д.Оюунхорол, Р.Раш íàðûí гаргасàн, 2.

Тогтоолын төслийн хавсралтын эхний өгүүлбэрийн “нөхөн сэргээгдэх баялаг” гэсний дараа “Монголын соёл, уламжлалыг хадгалан авч яваа” гэж нэмэх саналыг äýìæüå.


ÓÈÕ-ûí гишүүн Д.Балдан-Очирûí гаргасàн, 3. Тогтоолын төслийн хавсралтын “Нэг. Мал аж ахуйн салбарын өнөөгийн байдал, Хоёр. Хөтөлбөр боловсруулах үндэслэл, шаардлага” гэснийг нэгтгэн “Нэг, Нийтлэг үндэслэл” гэж томъёолох нь зүйтэй гэсэн саналыг äýìæüå.


ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Х.Наранхүү, Д.Оюунхорол, Ц.Цэнгэл íàðûí гаргасàн, 4. Тогтоолын төслийн хавсралтын “Ìал аж ахуйн салбар дэх хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох” гэсэн 4.4.1-д “уул уурхайн үйл ажиллагааны нөлөөгөөр бэлчээр хомсдуулсàны төлбөр, нөхөн төлбөрийг бэлчээр сайжруулах үйл ажиллагаанд зарцуулах” гэсэн 4.4.1.7 дахь заалтыг нэмэх саналыг äýìæüå.


ÓÈÕ-ûí Í.Áàòáàÿð 5 äóãààð ñàíàëûã òàòàæ àâàâ.

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í П.Алтангэрэл, Н.Ганбямба íàðûí гаргасàн, 6. Тогтоолын төслийн хавсралтын 4.5.3.2-ыí “малын гаралтай” гэсний дараа “бүтээгдэхүүн” гэж нэмэх саналыг äýìæüå.


ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Д.Балдан-Очир, П.Алтангэрэл íàðûí гаргасàн, 7. Тогтоолын төслийн хавсралтын 6.1-ийн “Óг хөтөлбөр нь эрх хөрөнгө, санхүүжилтийн асуудал шийдвэрлэдэг тохиолдолд бүрэн хэрэгжих боломжтой.” гэсэн өгүүлбэрийг хасах ñàíàëûã äýìæüå.


ÓÈÕ-ûí гишүүн Д.Балдан-Очирûí гаргасàн, 8. Тогтоолын төслийн хавсралтын 7.1-ийн “Õөтөлбөрийг” гэсний өмнө “Òөр, төрийн бус байгууллага, õóâийн хэвшлийн түншлэлийн зарчимд тулгуурлан” гэж нэмэх саналыг äýìæüå.


УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагва, Э.Бат-Үүл íàðûí гаргасан, 9. Тогтоолын төслийн хавсралтын “Õөтөлбөрийн санхүүжилт” гэсэн Íàéì дахь хэсгийг дор дурдсанаар өөрчлөн найруулах:

“Íàéì. Хөтөлбөрийн санхүүжилт.

Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд дараахü хөрөнгийн эх үүсвэрийг ашиглана.

8.1.Улсын болон орон нутгийн төсөв8.2.Иргэн, аж ахуйн нэгжийн хөрөнгө оруулалт8.3.Арилжааны бус хөнгөлөлттэй зээл, тусламж олгох, Монгол мал хөрөнгө

оруулалтын сан байгуулна. Хөрөнгө оруулалтын санг дараах эх үүсвэрээс бүрдүүлнэ.

8.3.1.ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний орлого8.3.2.улсын төсөв

8.3.3.гадаад улс, олон улсын буцалтгүй тусламж, хөнгөлөлттэй зээл.” гэñýí ñàíàëûã äýìæüå.


Áàéíãûí õîðîîãîîð äýìæèãäýýã¿é çàð÷ìûí çºð¿¿òýé ñàíàëóóäààð ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàâ.

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Ýíõáàò 1 ä¿ãýýð ñàíàëûã òàòàæ àâàâ.

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ц.Цэнгэл, Д.Оюунхорол, Х.Наранхүү íàðûí гаргасàн, 2. Тогтоолын төслийн хавсралтын “мал эмнэлгийн албаны тогтолцоог олон улсын жишигт нийцүүлж мал эмнэлгийн ажил, үйлчилгээг нийгэм, эдийн засгийн шаардлага, эрэлт, хэрэгцээг бүрэн хангах түвшинд хүргэн сайжруулах” гэсэн 4.2.3-ò “Õувийн мал эмнэлгийн үйл ажиллагааг дэмжихийн хамт төрөөс тавих хяналтыг сайжруулах” гэсэн 4.3.2.6 дахь заалт нэмэх ñàíàëûã дэмжèõ áоломжгүй гэсíèéã äýìæüå.


ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Р.Рашийí ãàðãàñàí, 3. Тогтоолын төслийн хавсралтын “мал аж ахуйн эрсдýлийг бууруулах чадавхи бий болгох” гэсэн 4.4.4-т “Ãан, зудíы үнэлгээг үндэслэн хохирлыг арилгах, малгүй болсон иргэдийг малжуулах, өөр үйлдвэрлэлийн салбарт шилжүүлэх ажил зохион байгуулах” гэсэн 4.4.4.6 заалт нэмэх саналûã äэмжих боломжгүй ãýñíèéã äýìæüå.


“Ìîíãîë ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð áàòëàõ òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñëèéã ýöñèéí õýëýëö¿¿ëýãò áýëòã¿¿ëýõýýð Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õîðîîíä øèëæ¿¿ëýâ.

Óã àñóóäëûã 17 öàã 48 ìèíóòàä õýëýëöýæ äóóñàâ.

11.15-11.20 öàãò ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Äàìáà-Î÷èð, Ä.Îäõ¿¿ íàðûí óðèëãààð “Ýðäýíýò ¿éëäâýð” ÕÕÊ-èéí Õ¿äðèéí èë óóðõàéí øèëäýã òýðã¿¿íèé àæèë÷äûí òºëººëºë, 13.55-14.00 öàãò ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Õ.Òýì¿¿æèíãèéí óðèëãààð Áàÿíãîë

ä¿¿ðãèéí 93 äóãààð ñóðãóóëèéí ñóðàã÷èä, 14.30-14.35 öàãò ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Çàãäæàâûí óðèëãààð Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí 14 ä¿ãýýð õîðîîíû èðãýä,14.50-15.00 öàãò ØÓÒÈÑ-èéí Áàðèëãûí èíæåíåð, àðõèòåêòóðûí ñóðãóóëèéí îþóòíóóä ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíû ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöàâ. /Íýðñèéã õàâñàðãàâ./

Õóðàëäààí 15 öàã 57 ìèíóòàä ºíäºðëºâ.

Òýìäýãëýëòýé òàíèëöñàí:ÒÀÌÃÛÍ ÃÀÇÐÛÍ ÅÐªÍÕÈÉ ÍÀÐÈÉÍ ÁÈ×ÃÈÉÍ ÄÀÐÃÀ Ö.ØÀÐÀÂÄÎÐÆ

Òýìäýãëýë õºòºëñºí: ÕÓÐÀËÄÀÀÍÛ ÒÝÌÄÝÃËÝËÕªÒËªÃ× Á.ÍÀÐÀÍÒÓßÀ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ 2010 ÎÍÛ ÕÀÂÐÛÍ ÝÝËÆÈÒ ×ÓÓËÃÀÍÛ 2010 ÎÍÛ 5 Ä¯ÃÝÝÐ ÑÀÐÛÍ 14-ÍÈÉ ªÄªÐ (ÁÀÀÑÀÍ ÃÀÐÈÃ)-ÈÉÍ

ÍÝÃÄÑÝÍ ÕÓÐÀËÄÀÀÍÛ ÄÝËÃÝÐÝÍÃ¯É ÒÝÌÄÝÃËÝË

Õóðàëäààí 10 öàã 21 ìèíóòàä ýõëýâ.

Ä.Äýìáýðýë: Òà á¿õíèé ýíý ºäðèéí àìàð àìãàëàíã àéëòãàÿ. ÓÈÕ-ûí 2010 îíû õàâðûí ýýëæèò ÷óóëãàíû 5 äóãààð ñàðûí 14-íèé ºäðèéí íýãäñýí õóðàëäààíû èðö 53.9 õóâüòàé áàéíà. Íýãäñýí õóðàëäààíûã íýýñíèéã ìýäýãäüå. Ãèø¿¿ä ñóóäëàà ýçýëüå.

ªíººäðèéí õýëýëöýõ àñóóäëûã òàíèëöóóëúÿ. Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä, Õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñºë, õýëýëöýõ ýñýõ,

Ìîíãîë ìàë ¿íäýñíèé õºòºëáºð áàòëàõ òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñºë, àíõíû õýëýëö¿¿ëýã,

Ýì, ýìíýëãèéí õýðýãñëèéí òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë, Ýì, ýìíýëãèéí õýðýãñëèéí òóõàé õóóëèéã õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöîõ òóõàé õóóëèéí òºñºë, ýöñèéí õýëýëö¿¿ëýã,

Ýíõèéã äýìæèõ àæèëëàãààíä îðîëöîõ òóõàé õóóëèéí òºñºë áîëîí õîëáîãäîõ õóóëèóäàä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä,

Àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóëûí òóñãàé çºâøººðºë øèíýýð îëãîõ, õîðèãëîõ òóõàé õóóëèéí òºñºë, õýëýëöýõ ýñýõ,

Õàäãàëàìæ çýýëèéí õîðøîîäûí õóóëèéí òºñºë, õîëáîãäîõ áóñàä õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä, Õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñºë, àíõíû õýëýëö¿¿ëýã,

Áóñàä àñóóäëûí õ¿ðýýíä Åðºíõèéëºã÷ººñ òàâüñàí áîëîâñîí õ¿÷íèé àñóóäëûã ÿðüæ øèéäâýðëýõ áîäîëòîé áàéãàà. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí Áàéíãûí õîðîî õóðàëäàæ ìàãàäã¿é.

15.00 öàãààñ ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ã.Áàòõ¿¿ãýýñ Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäàä òàâüñàí Òîãòâîðòîé àìüæèðãàà òºñëèéí õýðýãæèëò, ò¿¿íèé ¿ð ä¿í, àæëûí ÿâöûí áàéäàë, öààøèä àâàõ àðãà õýìæýýíèé òàëààðõè àñóóëãûí õàðèóã ñîíñîõ,

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ñ.Ýðäýíýýñ Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäàä òàâüñàí Îþóòîëãîéí îðäûã àøèãëàõ ãýðýýíèé òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéí òîîöîîíû òàëààðõè àñóóëãûí õàðèóã ñîíñîõ,

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ñ.Áÿìáàöîãòîîñ Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäàä òàâüñàí ìýäýýëýë, Õàðèëöàà õîëáîîíû ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààðõè àñóóëãûí õàðèóã ñîíñîõîîð òºëºâëºñºí áàéíà.

Õýëýëöýõ àñóóäàëäàà îðú¸. Ýõíèé àñóóäàë. Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä, Õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñëèéã õýëýëöýæ ýõýëüå. Õóóëü ñàíàà÷ëàã÷èéí èëòãýëèéí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä Ñ.Ëàìáàà òàíèëöóóëíà. Èíäýðò óðüæ áàéíà.

Ñ.Ëàìáàà: ÓÈÕ-ûí äàðãà, ýðõýì ãèø¿¿ä ýý,

Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí Àðâàí äºðºâä¿ãýýð ç¿éëèéí 2-ò “Õ¿íèéã ¿íäýñ óãñàà, õýë, àðüñíû ºíãº, íàñ, õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë áàéäàë, õºðºíãº ÷èíýý, ýðõýëñýí àæèë, àëáàí òóøààë, øàøèí ø¿òëýã, ¿çýë áîäîë, áîëîâñðîëîîð íü ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàæ ¿ë áîëíî.”, Àðâàí çóðãààäóãààð ç¿éëèéí 11-ä “Óëñ òºð, ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí àìüäðàë, ãýð á¿ëèéí õàðèëöààíä ýðýãòýé, òýãø ýðõòýé.”, Àðâàí åñä¿ãýýð ç¿éëèéí 1-ä “Òºðººñ õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàíãàõóéö ýäèéí çàñàã, íèéãýì, õóóëü ç¿éí áîëîí áóñàä áàòàëãààã á¿ðä¿¿ëýõ, õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã çºð÷èõòýé òýìöýõ, õºíäºãäñºí ýðõèéã ñýðãýýí ýäë¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã èðãýíèéõýý ºìíº õàðèóöíà.” ãýæ òóñ òóñ çààñàí áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí 2003 îíû 41 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð áàòàëñàí Ìîíãîë Óëñàä õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð, ÓÈÕ-ûí 2005 îíû 25 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí Ìîíãîë Óëñûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä õºãæëèéí õºòºëáºð¿¿äýä æåíäýðèéí ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, æåíäåðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ õóóëü, ýðõ ç¿éí îð÷íûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîîð òóñãàñàí áàéíà. 2008 îíû ÓÈÕ-ûí 12 äóãààð òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä ñóóðèëñàí ¿íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí 4.2-ò “Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ àñóóäëûã òºðèéí áîäëîãî, õóóëü òîãòîîìæèä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ, áèå äààñàí õóóëüòàé áàéõûã ñòðàòåãèéí çîðèëò” ãýæ ¿çñýí þì. 2002 îíû Çàñãèéí ãàçðûí 274 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí 15.2-ò “Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûí òóõàé õóóëü áàòëàãäàæ, æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèä òóñãàäàã áîëñîí áàéõààð çààñàí áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 2008-2012 îíû ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ àñóóäëààð õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëæ, ¿íäýñíèé òîãòîëöîî, õ¿íèé íººö, ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýí æåíäýðèéí ñòàòèñòèê ìýäýýëëèéã ãàðãàäàã áîëíî.” ãýæ çààñàí áàéíà.

Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ àñóóäàë ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ë, óëñ òºð, ãýð á¿ë çýðýã á¿õèé ë ñàëáàðûã õàìàðäàã. Ãýñýí õýäèé ÷ ¿íäýñíèé áîäëîãî, õóóëü òîãòîîìæèä ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿íèé òýãø ýðõ, òýãø áîëîìæèéã õàíãàõ òàëààð òóñãàãäñàí çààëòóóä íü èõýâ÷ëýí òóíõàãëàëûí øèíæ ÷àíàðòàé, ñàëáàð õîîðîíäûí íýãäñýí çàð÷èì, ¿çýë áàðèìòëàëä òóëãóóðëàñàí çîõèöóóëàëò õèéõ ìåõàíèçì ñóë, ò¿¿í÷ëýí æåíäýðèéí ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòûí óëìààñ ¿¿ññýí ìàðãààí, ãîìäëûã õÿíàí øèéäâýðëýõ æóðìûã òîäîðõîéëîîã¿é áàéãàà íü áèå äààñàí õóóëèéã áîëîâñðóóëàõ ¿íäñýí øààðäëàãûã áèé áîëãîæ áàéíà.

Ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿í òýãø ýðõòýé, òýíö¿¿ ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã áàéõûí çýðýãöýý ýíýõ¿¿ ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæ íü àäèë áàéõûã îëîí óëñûí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéíà. Äýëõèéí ÷èã õàíäëàãûã ¿çýõýä îëîí îðîí, ò¿¿íèé äîòîð ç¿¿í àçèéí îðíóóäûí èõýíõ íü æåíäýðèéí õàðèëöààã çîõèöóóëñàí òóñãàé áóþó áàãö õóóëüòàé áîëñîí áàéíà. ªðãºí áàðüæ áàéãàà æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë 6 á¿ëýã, 29 ç¿éëòýé.

Íýãä¿ãýýð á¿ëýãò, íèéòëýã ¿íäýñëýë áîëîí õóóëèéí çîðèëò, æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ õóóëü òîãòîîìæ, õóóëèéí ¿éë÷ëýõ õ¿ðýý, õóóëèéí íýð òîìú¸îíû òîäîðõîéëîëò, æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ ¿íäñýí çàð÷èì, æåíäýðèéí ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëò, ò¿¿íèéã õîðèãëîõ, æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóñãàé àðãà õýìæýý çýðýã àñóóäëóóäûã òóñãàëàà.

Õóóëèéí õî¸ðäóãààð á¿ëýãò, òºðèéí áàéãóóëàëòûí õ¿ðýýíä æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ áàòàëãàà áîëîõ òºðèéí àëáà áîëîí óëñ òºðèéí íàì

äàõü òýãø ýðõèéí áàòàëãàà, ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí õ¿ðýýíä æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ áàòàëãààã òóñ òóñ òóñãàñàí áîëíî.

Ãóðàâäóãààð á¿ëýãò, æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ ¿éë àæèëëàãààíû óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûã òîäîðõîéëæ, ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿íèé òýãø ýðõ, òýãø áîëîìæèéã õàíãàõ àñóóäàë íü õºãæëèéí á¿õèé ñàëáàðûã õàìàðäàã òóë æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ ¿íäýñíèé òîãòîëöîîíä õóóëü òîãòîîõ áîëîí á¿õ øàòíû ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãà, Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññ, ø¿¿õ, ïðîêóðîð, öàãäàà, ºìãººëºõ, íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà, îëîí íèéòèéí õýâëýë, ìýäýýëëèéí õýðýãñýë, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà õàìààðàõààð òóñãàæ òýäãýýðèéí ýðõ ¿¿ðãèéã çààæ ºãñºí áàéíà.

Äºðºâä¿ãýýð á¿ëýãò, æåíäýðèéí ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòûí òàëààðõè ãîìäëûã õ¿ëýýí àâàõ, õÿíàí øèéäâýðëýõ æóðìûã òîäîðõîéëæ, õ¿éñýýð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõñàí ¿éëäëèéí òàëààðõè ãîìäëûã èõýíõ òîõèîëäîëä Ìîíãîë Óëñûí Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññûí Æåíäýðèéí àñóóäàë ýðõýëñýí ãèø¿¿í õ¿ëýýí àâàõ, ýíýõ¿¿ õóóëüä çààñàí æóðìûí äàãóó øèéäâýðëýõ, ãîìäîë ãàðñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íèé øèéäâýðèéã êîìèññûí ãóðâàí ãèø¿¿í õÿíàí ¿çýæ, ýöýñëýí øèéäâýðëýõýýð çîõèöóóëàëò õèéëýý.

Òàâäóãààð á¿ëýãò, çºð÷èë, ò¿¿íä íîîãäóóëàõ õàðèóöëàãûã òóñãàí çºð÷ëèéí òºðºë íü èðãýí, àëáàí òóøààëòíû õóâüä õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýýãýýð, áàéãóóëëàãûã õî¸ðîîñ ãóðàâ äàõèí íýìýãä¿¿ëñýí õýìæýýãýýð òîðãîõ, ó÷ðóóëñàí ãýì õîðûã íºõºí òºëºõ çýðýã ÿëãàìæòàé áàéõààð òóñãàæ ºãëºº. Çºð÷ëèéí òºðëººñ õàìààðñàí Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññûí ãèø¿¿í, ø¿¿ã÷ çýðýã ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòíóóä ººð ººð áàéõààð òóñ õóóëüä òîäîðõîéëëîî.

Çóðãààäóãààð á¿ëýãò, ýíýõ¿¿ õóóëèéí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâèõ òîãòîëöîîã õóóëü÷ëàõààð òóñãàæ ºãñºí áîëíî. Ìºí ýíý õóóëü íü æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ ýðõ ç¿éí ¿íäýñ áîëîõûíõîî õóâüä áóñàä õóóëü òîãòîîìæ, òºðèéí áàéãóóëëàãûí á¿õèé ë øèéäâýð, èðãýíèé ¿éë àæèëëàãàà á¿ðýí íèéöñýí áàéõ øààðäëàãûã òóñãàñíààñ ãàäíà õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ õóãàöààíû òàëààð ÷ çààæ ºãñºí áîëíî.

Ýðõýì ãèø¿¿ä ýý, Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 2009 îíû 6 äóãààð ñàðûí 24-íèé ºäðèéí õóðàëäààíààð õýëýëöýæ, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿äýýñ ãàðãàñàí ñàíàëûã òóñãàí Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëñýí æåíäýðèéí òýãø ýðõèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã õýëýëöýõ ýñýõèéã øèéäâýðëýæ ºãºõèéã òà á¿õíýýñ õ¿ñüå.

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà.

Ä.Äýìáýðýë: Ñ.Ëàìáàà ñàéäàä áàÿðëàëàà. Õóóëü ñàíàà÷ëàã÷èéí èëòãýëòýé õîëáîãäóóëàí àñóóõ àñóóëòòàé ãèø¿¿ä áàéíà óó? Ä.Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿íýýð òàñàëëàà. Æ.Ñ¿õáààòàð ãèø¿¿í àñóóëòàà òàâüÿ.

Æ.Ñ¿õáààòàð: Èõ Õóðëûí ãèø¿¿äèéí ºãëººíèé ìýíäèéã õ¿ðãýå. Áè Ëàìáàà ñàéäààñ íýã ç¿éë àñóóõ ãýñýí þì. Ýíý õýëýëöýõ ýñýõ áîëîõîîð öààøèä àñóóäëóóä ÿðèãäàæ ýõýëíý. Òèéì ó÷ðààñ õýëýëöýõ ýñýõ äýýð íýã èéì àñóóäàë áàéãàà þì. Ýíä õóóëèéí íýð òîìú¸î íü Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé ãýæ áàéãàà. Áàéäëûã. Òýãýõýýð òºñºë ñàíàà÷ëàã÷ þó ãýæ ¿çñýí áîë? Åð íü õóóëü ç¿éí îéëãîëòîîð áîë õî¸ð îéëãîëò ÿâäàã ë äàà. Òýãø ýðõ, òýãø áàéäàë ãýñýí. Òýãýýä òýãø áàéäàë, òýãø ýðõ õî¸ðûí ãîë ÿëãàà þó áàéäàã âý ãýõýýð òýãø áàéäàë ãýäýã íèéãýìä ÿã õ¿í á¿ðò òýãø áàéõûã ÿìàð íýã õýìæýýãýýð àëáàäñàí ò¿ëõñýí òèéì áàéäëûã õýëæ áàéãàà. Òýãø ýðõ ãýäýã òýãø áîëîìæèéã áèé áîëãîõ òèéì àñóóäàë áàéãàà. Òýãø áîëîìæòîé áàéâàë õ¿í àâüÿàñ ÷àäâàð, áóñàä ìýäëýã, ÷àäâàð çîõèõ æóðìûí äàãóó òýð áîëîìæîî ýäëýýä ÿâàõ ýñýõ íü òýð õ¿íèé àñóóäàë áàéäàã.

Òýãýõýýð õóóëèéí ãîë ¿çýë ñàíààã áè îéëãîõäîî æåíäýðèéã çààâàë õ¿÷èòãýñýí õýëáýðýýð òýãø áàéäëûã òîãòîîõäîî áèø, åðººñºº íèéãýìä òîäîðõîé æåíäýðèéí òîäîðõîé õ¿éñíèéõýíä ñààä òîòãîð áîëæ áàéãàà ýðõ ç¿éí ñààä òîòãîðóóäûã, óëñ òºðèéí ñààä òîòãîðóóäûã àðèëãàñàí ýíý òàë ðóó áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëñýí èéì õóóëü ãýæ õàðæ áàéãàà áàéõã¿é þó. Òýãýõýýð ýíý ¿ãíèé íýð òîìú¸î, åð íü õóóëèéí íýð òîìú¸îíîîñ õóóëèéí óòãà ñàíàà áàñ õàðàãääàã ë äàà. Òýãýõýýð ýíý æåíäýðèéí ýðõ òýãø ýðõèéã õàíãàõ òóõàé ãýæ áàéõ þì áèø ¿¿? Èðãýíèé ýðõèéã õàíãàõ òóõàé, ñîíãîã÷äûí ýðõèéã õàíãàõ òóõàé ãýýä ÿíç ÿíçûí îðíóóäàä õóóëü áàéäàã ë äàà. Ýíý äýýð òºñºë ñàíàà÷ëàã÷ ÿìàð áàéð ñóóðü áàðèìòàëñàí áý? Òýãýõã¿é áîë òýãø áàéäàë ãýýä áîäîõîîð çýðýã ýíý ÷èíü õóóëü ç¿éí õóâüä àëáàäñàí, çîðèóäûí àðãààð èíãýæ ÿâæ áàéãàà þì øèã áîëîîä áàéãàà. Åð íü òýãýýä îðîñîîð ÷ ÿëãààòàé ø¿¿ äýý. Òýãýõýýð ýíèéã òàéëáàðëààä ºãºõã¿é þó, òýãýõã¿é áîë öààøèä õóóëèéí òºñèéí àñóóäëûã õýëýëöýýä ÿâàõàä ýíý äýýð ãîë çàíãèëàà ýíý äýýð ãàð÷ èðýõ áîëîâ óó ãýæ áîäîæ áàéãàà. Òýãýýä 4.1.2-òîî áîë æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã òàéëáàðëàñàí áàéãàà þì ë äàà. Ýíèéã õàðâàë ýíý áîë òýãø áîëîìæ, òýãø ýðõèéí òóõàé àñóóäëûã õºíäñºí áàéõ øèã áàéãàà þì. Ýíý äýýð òºñºë ñàíàà÷ëàã÷èéí áàéð ñóóðèéã ñîíñú¸.

Ñ.Ëàìáàà: Ýðõýì ãèø¿¿ä ýý, ìàíàé àæëûí õýñãèéíõýí òýíä ñóóæ áàéíà. Ýíý õóóëü áîëîâñðóóëàõàä îðîëöñîí àæëûí õýñãèéíõýí. Åðºíõèéäºº 2004 îíîîñ õîéø Æåíäýðèéí ýíý õóóëü îëîí ÿíçààð ÿðèãäñàí. Æåíäýðèéí ýðõèéí òóõàé õóóëü, Æåíäýðèéí ýðõèéí òýãø áàéäëûí òóõàé õóóëü, ÿíç á¿ðèéí íýðòýé áîëîâñðîãäîí ÿâæ áàéñíûã áè ñàéí ìýäýæ áàéíà. Ãýõäýý ºíººäºð áîë Çàñãèéí ãàçðûí ºðãºí áàðüæ áàéãàà õóóëü áîë Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëü ãýñýí íýðýýð îðæ áàéãàà. ßàãààä ãýõýýð ýíý íü åð íü èðãýíèé

ýðõ, õ¿íèé ýðõ õî¸ð õî¸óëàà ÿëãààòàé. Èðãýíèé ýðõ òàëààñ àâ÷ ¿çýõ ¿¿, õ¿íèé ýðõ òàëààñ àâ÷ ¿çýõ ¿¿ ãýýä õóóëü ç¿éí íýð òîìú¸î òàëààñ àâààä ¿çâýë îëîí òàëààñ íü ÿðüäàã þì áèëýý. Òºðºëõèéí õóâü çàÿàíû ýðõýýð îëãîãäñîí õ¿íèé ýðõ ãýæ áàéõàä, èðãýí õ¿íèéõýý õóâüä õ¿ëýýäýã ýðõ ãýæ áàñ áàéäàã. Èéì õî¸ð òóñãààðëàãäìàë ç¿éë. Òèéì ó÷ðààñ ýíý æåíäýð ãýäýã àñóóäàë ìààíü çàâõàí õ¿íèé ýðõèéí òóõàé àñóóäàë áèø ãýæ ¿çýæ, ººðºº íèéãýì, ñî¸ë, óëñ òºð, åð íü õàìààðàõã¿é þì ãýæ áàéõã¿é þì áàéíà ãýäýã àãóóëãààð íü æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ ãýñýí åðºíõèé íýð òîìú¸î äîòîð îðæ èðñýí áàéãàà. Ýíèéã áîë Çàñãèéí ãàçàð äýýð íýëýýí ÿðèãäñàí. ßã Ñ¿õáààòàð ãèø¿¿íèé ÿðèàä áàéãààã óëñóóä ÿðèàä áàéñàí áàéõã¿é þó. Òèéì ó÷ðààñ ýíý õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä áîë ìýäýýæèéí õýðýã íýð òîìú¸îíû òóõàé àñóóäàë íýëýýí ÿðèãäàõ áàéõ ãýæ áîäîæ áàéíà. ßã àæëûí ãèø¿¿í õóóëü÷èä, Äîëãîð, Ìºíõºº ãóàé ýä íàð ÿã õóóëü ç¿é òàëààñàà þó ãýæ ¿çýæ ýíý íýð òîìú¸î ºãñºí áý ãýäãýý ÿëãààä õýëáýë áîëîõ áàéõ ãýæ áîäîæ áàéíà.

Ä.Äýìáýðýë: ×óóëãàíû õóðàëäààíä àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿äýýñ Äîëãîð – Åðºíõèé ñàéäûí àõëàõ çºâëºõ, Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûí ¿íäýñíèé õîðîîíû äýä äàðãà, Ýíõñàéõàí – ìºí õîðîîíû àæëûí àëáàíû äàðãà, Ìºíõºº - Ãàë ãîëîìò õºäºëãººí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí òýðã¿¿í íàð îðîëöîæ áàéíà. Àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿äýýñ õàðèóëúÿ. Òýãø áàéäàë áà òýãø ýðõèéí àñóóäàë. Õýí õàðèóëàõ óó? Äîëãîð

Á.Äîëãîð: Áàÿðëàëàà. Òýãýõýýð æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäàë ãýäãèéã íýëýýí ºðãºí õ¿ðýýíä òîäîðõîéëñîí áàéãàà ë äàà. Òýãø ýðõèéí àñóóäàë, òýãø áîëîìæèéí àñóóäàë, òýãø õàíäëàãûí àñóóäàë, ýäãýýðèéí áàòàëãààã õàíãàõ, íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ, ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòààñ ñýðãèéëýõ, àðèëãàõ ãýñýí èéì ºðãºí õ¿ðýýòýé îéãîëò áàéãàà. Ýíä áîë ººð äýëãýð¿¿ëýõ þì áîë àëèâàà õàðèëöààíä òýãø îðîëöîõ, àëèâàà õºãæëèéí ¿ð øèì, áàÿëãààñ òýãø õ¿ðòýõ, òýãýýä õºãæèëä õóâü íýìðýý òýãø îðóóëàõ ãýñýí èéì åðºíõèé çàð÷ìóóäûí õ¿ðýýíä ýíýõ¿¿ àñóóäàë ìààíü øèéäâýðëýãäýõýýð çààñàí áàéãàà. 4 ä¿ãýýð ç¿éë, 5 äóãààð ç¿éë äýýð ãîë çàð÷èì áîëîí áîäëîãóóä íü áàéæ áàéãàà. Òýãýõýýð ýíý æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ ãýñýí òºðèéí áîäëîãî áîë ñàÿ äóðäñàí ºðãºí õ¿ðýýòýé àñóóäëûã õàìààð÷ çîõèöóóëàãäàõààð á¿õýëäýý çîõèöóóëàãäàæ èíãýæ îðñîí áàéãàà.

Ä.Äýìáýðýë: Æ.Ñ¿õáààòàð ãèø¿¿í òîäðóóëúÿ.

Æ.Ñ¿õáààòàð: Áè ýíý õóóëèéí òºñëèéã áîë äýìæèæ áàéãàà. ¯çýë áàðèìòëàë, àãóóëãûí òàëààñ ÷ äýìæèæ áàéãàà. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä ñóóðèëñàí áèä íàðûí áîäëîãûí áàðèìò áè÷èãò ÷ ãýñýí åð íü ñàíàà ¿íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî ýä íàð ãýýä. Òýãýõýýð ãîë íü ñàÿûí íýð òîìú¸îã áîë àíõààðìààð áàéãàà þì. Äîëãîð çºâëºõ ºº, òýãø áîëîìæ ãýõã¿é áîë ñîöèàëèçìûí ¿åä áèä òýãø áàéäëûã á¿õ ò¿âøèíä áèé áîëãîõ ãýæ îðîëäîîä, òýãøèòãýëèéí

òèéì çàð÷ìààð àæèëëààä, ýíý áîë áîëîõã¿é þì, æàì ¸ñíû õ¿íèé ýðõ, ºðñºëäººí, òýð çîõèõ ¸ñíû æóðàì á¿õ þìûã çºð÷äºã ó÷ðààñ áèäíèé ãîë òîì àãóóëãà áîë òýãø áîëîìæèéã áèé áîëãîõ òóõàé àñóóäëûã áèé áîëãîæ áàéãàà. Òýãø áîëîìæèéã áèé áîëãîõ õ¿ðýýíäýý òºðèéí áàéãóóëëàãóóä òýð òýãø áîëîìæèéã áèé áîëãîõîä çºâõºí òýãø áîëîìæ áèé áîëãîîä çîãñîõã¿é, ò¿ð¿¿íèé õýëäýã òýð õàíäëàãà, àðãà áàðèë, ñî¸ëûí õóâüä áóñàä áàéäëààð òýð òýãø áîëîìæèéã èë¿¿ áàòàëãààã íü íýìýãä¿¿ëæ ºãºõ àñóóäàë áîë òóñäàà àñóóäàë þì ãýäãèéã áè õýëýõ ãýýä áàéãàà þì. Òèéì ó÷ðààñ ýíý õóóëèéí òºñëèéí þóí äýýð ýíèéã ÿëãààã ãàðãàæ õýëýõã¿é áîë ýíý áîë áàñ íýëýýí ç¿éëèéã ¿ã¿éäíý.

Ä.Äýìáýðýë: Ç¿éòýé. Òºðººñ òýãø áîëîìæèéã èðãýääýý îëãîõ çàð÷ìààð ÿâúÿ ãýæ. Ìºíõºº

Ìºíõºº: Áàÿðëàëàà. Ýðõýì ãèø¿¿äèéí ýíý ºãëººíèé àìàð àìãàëàíã àéëòãàÿ. Áè ýíý äýýð æààõàí òàéëáàð õýëüå ãýæ áîäîæ áàéíà. Òýãø ýðõ, òýãø áîëîìæ þì óó, òýãø áàéäàë ãýäýã áîë æåíäýð ñóäëàëûí øèíæëýõ óõààíä áèå äààñàí òîìîîõîí îéëãîëòóóä. Òèéì ó÷ðààñ íýãýíò ýíý õàðèëöààã òóñãàé õóóëèàð çîõèöóóëæ áàéãàà ó÷ðààñ àëü àëèéã íü áèä õóóëèíäàà àãóóëãûí õóâüä òóñãàæ ºãñºí. Ïðàêòèêò þó àæèãëàãääàã âý ãýõýýð òýãø ýðõèéí àñóóäàë þì óó, ýðõ ç¿éí ¿¿äíýýñ øèéäñýí ìºðòëºº õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä òýãø áàéäàë áîëîìæ íü õàíãàãääàãã¿é. Òèéì ó÷ðààñ ýíý õóóëüä áèä òýãø ýðõèéã àäèëõàí çààæ ºãñºí. Òýð òýãø ýðõèéã õàíãàõ òýãø áîëîìæ áàéäëûã áàñ ÿàæ áàòàëãààæóóëàõ âý ãýäãèéã àäèëõàí çààæ ºãñºí ó÷ðààñ íýðøèëä ýíý õî¸ð ç¿éëèéã õî¸óëàíã òóñãàñíû ó÷èð íü ýíä áàéãàà þì. Áàÿðëàëàà.

Ä.Äýìáýðýë: Õ.Áàäåëõàí ãèø¿¿í

Õ.Áàäåëõàí: Áàÿðëàëàà. Õóóëèéí òºñëèéã õýëýëöýõèéã äýìæèæ áàéãàà. Õýä õýäýí àñóóëò áàéíà. Õóóëü äýýð áîë õàìãèéí ãîë íü õ¿éñèéí òºëººëëèéí õàðèëöààã õóâü õýìæýýãýýð òîãòîîñîí þì áàéíà ë äàà. Òóõàéëáàë, Óëñûí Èõ Õóðàë áîëîí îðîí íóòãèéí ñîíãóóëüä óëñ òºðèéí íàìààñ íýð äýâøèã÷èéí õ¿éñèéí õàðüöàà áîë 30 õóâèàñ äîîøã¿é ãýæ, òýãýýä á¿õ øàòíû ñîíãóóëèéí õîðîî áîë 40 õóâèàñ äîîøã¿é ãýæ òîãòîîñîí áàéíà. Á¿õ òºðëèéí íàìûí áàéãóóëëàãûí óëñ òºðèéí áàéãóóëëàãà òºâèéí áîëîí îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãóóä áîë 30 õóâèàñ äîîøã¿é ãýæ òîãòîîñîí áàéíà. Òºðèéí çàõèðãàà, òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãà åð íü á¿õ õàðüöààã áîë óã õýìæýýãýýð òîãòîîñîí þì áàéíà ë äàà. Òýãýõýýð ìèíèé àñóóõ ãýæ áàéãàà àñóóëò áîë ÿã ºíººäðèéí áàéäëààð ýíä õóâü õýìæýý çààñàí õàðüöààíóóä åð íü ÿìàð ò¿âøèíä áàéíà, ýíä ñóäàëãàà áàéíà óó? Ýíý äîòðîîñîî õàìãèéí èõ àíõààðàë òàòàæ áàéãàà, áîëîõã¿é áàéãàà õàðüöàà þó áàéíà? Ýíý òàëààð õýëæ ºãºº÷ ýý ãýæ àñóóìààð áàéíà.

Ñ.Ëàìáàà: Òîî áàðèìòóóäûã áîë Äîëãîð çºâëºõ õýëýõ áàéõ. Åð íü ìàíàé ýðõýì ãèø¿¿ä ÷ ãýñýí õàðüöààíû àñóóäëûã ìýäýæ áàéãàà. Ýíä áîë áè ç¿ãýýð

íýã ç¿éëèéã õýëýõýä ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿éñèéí õàðüöààíû òóõàé àñóóäàë áîë ÿðèãäàæ áàéãàà þì áèø ë äýý. Ýðýãòýé äýýð áàéãàà þì, ýìýãòýé äýýð ÷ áàéãàà àñóóäàë òóñãàãäñàí þìíóóä çºíäºº áàéãàà. Èíãýýä ãèø¿¿ä èíãýýä õàðàõàä îðóóëæ áàéãàà àæëûí õýñãèéíõ íü ãèø¿¿ä òýíä 4 ýìýãòýé ñóóñàí ó÷ðààñ ýìýãòýé÷¿¿ä ë ººðèéíõºº þìûã îðóóëæ áàéíà ãýýä îéëãîîä ìàðãàëäààä áàéñàí ë äàà. Òèéì þì áîë áàéõã¿é. Ãýõäýý ºíººäºð Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí ºíººäðèéí á¿òýö ÿìàð áàéãàà áèëýý ãýýä èíãýýä õàðàõàä óëñ òºðèéí äýýä ò¿âøèíäýý ÿìàð áàéãàà áèëýý ãýäýã íü á¿õ þì îéëãîìæòîé. Ãýõäýý ýíý áîë 2004, 2005 îíû ¿åä áîë ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿ä ìýäýæ áàéãàà ø¿¿ äýý. ßìàð ººð÷ëºëò õèéãýýä áîëüñîí áèëýý? Åð íü íàìóóäûí ä¿ðýì, æóðàì, óëñ òºðèéí õóóëü òîãòîîìæèä îðñîí õóâü òîãòîîìæóóä áèé. Áàéäàã. 30 õ¿ðòýë õóâü ãýýä çààñàí çààëòóóä íü áàéäàã. Àìüäðàë äýýð ÿìàð áàéãàà íü îéëãîìæòîé. Ýì÷, áàãø ãýýä òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðýýíä àæèëëàæ áàéãàà óëñóóäûí õóâüä ýìýãòýé íü äàâàìãàéëààä, ýðýãòýé íü áàãà áàéãàà ø¿¿ äýý ãýõ ìýò. Ýíèéã åð íü áîë õàðüöààíû õóâüä òýãøèòãýõ òóõàé àñóóäëûã ýíý òºðèéí àëáàí äàõü ýðõ òýãø áàéäëûã áàòàëãààæóóëíà ãýñýí ýíý õýñýã äýýð íýëýýí ìàðãààí ãàð÷ ÿðüäàã þì. Ýíèéã áîë õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä øèéäýõ áàéõ ãýæ áîäîæ áàéãàà þì. ßã ñàÿûí àñóóñàí Áàäåëõàí ãèø¿¿íèé òýð õàðèóëòàä ñóäàëãààíóóä áîë òîîãîîðîî õýëäýã. Ìàíàé àæëûí õýñãèéíõýí òýðèéã õýëæ ºãºõã¿é þó.

Á.Äîëãîð: Áàÿðëàëàà. Ýíý òºðèéí àëáàíä àæèëëàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí õ¿éñèéí êâîòûí òîãòîîõ àñóóäàë íü èõ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéãàà þì. Ýíä áîë òºðèéí ¿éë÷èëãýýã ºã÷ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ, äýýð íü òºðèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí àñóóäëûã áîë øèéäâýðëýõýä çîðèóëàãäñàí áàéãàà. ªíººäºð æèøýý íü, òºðèéí àëáàí õààã÷äûí äîòîðõ òºëººëëèéã àâààä ¿çâýë óëñ òºðèéí àëáàí òóøààëä 21.6 õóâü íü áàéãàà. Ò¿¿íèé öààíà 78 õóâü áîë ýðýãòýé÷¿¿ä áàéíà. Òºðèéí çàõèðãààíû àëáàí õààã÷äûí õóâüä 46 õóâü ýìýãòýé, 53 õóâü ýðýãòýé, òºðèéí òóñãàé àëáàí õààã÷äûí õóâüä 22 õóâü ýìýãòýé, 78 õóâü áîë ýðýãòýé, òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé àëáàí õààã÷äûí õóâüä õàðèí ýñðýãýýðýý 71.7 õóâü ýìýãòýé, 28 õóâü ýðýãòýé ãýñýí èéì õóâü ãàð÷ áàéãàà. Òýãýõýýð áèä ýíý êâîòûã òîãòîîõäîî õàìãèéí ãîë ýíý ÿëãàâàðòàé áàéãàà, õýò ÿëãàâàðòàé áàéãàà áàéäëûã ººð÷ëºõèéã çîðüæ áàéãàà. Æèøýý íü, òºðèéã ¿éë÷èëãýý äîòîð îðæ áàéãàà ýì÷, áàãø íàðûí õóâüä ýðýãòýé, ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéã òîäîðõîé õýìæýýãýýð òýíö¿¿ëýõ, ÿäàæ 40/60 õàðüöààíä õ¿ðãýõ èéì çîðèëãûã àãóóëæ áàéãàà.

Áóñàä ãóðâàí òºðèéí àëáàíû õóâüä ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéã àõèóëàõ èéì çîðèëãûã òàâüæ áàéãàà þì. ßàì, àãåíòëàãò óäèðäàõ àëáàí òóøààëä àæèëëàæ áàéãàà ñóäàëãàà áîë òîäîðõîé ãàðñàí áàéãàà. Æèøýý íü, õàìãèéí ºíäºð ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâüòàé ÿàì áîë Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì, Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàì áàéãàà. 70-83 õóâüòàé. Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàì ãýõýä ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 66 õóâüòàé. Áóñàä ÿàìäûí õóâüä äàíäàà ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü äîîãóóð áàéãàà. Ñàíãèéí ÿàì áàéíà. Áàéãàëü îð÷èí,

àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàì áàéíà. Ãàäààä õàðèëöààíû ÿàì. Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàì áîë äºíãºæ 12 õóâüòàé, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéã ÿàì 25 õóâüòàé ãýýä, òýãýõýýð ýíý á¿õ õ¿éñèéí õàðüöààã áîë òîäîðõîé õýìæýýíä áîë òýíöâýðòýé áàéëãàõ ýíý áîäëîãûã áàðüæ àæèëëàõààð ýíý òºñºëä òóñãàæ ºãñºí. Ýíý òºðèéí àëáûã ÿâóóëæ áàéãàà, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí õ¿éñèéí õýò ÿëãàâàðòàé áàéäàë íü ýðãýýä òºðèéí ¿éë÷èëãýýã àâ÷ áàéãàà õ¿ì¿¿ñòýý ñºðãººð íºëººëæ áàéãàà èéì õàíäëàãàòàé áàéãàà. Æèøýý íü, òà á¿õýí ìýäýæ áàéãàà. Öýöýðëýãèéí áàãø, àæèë÷èä, ñóðãóóëèéí áàãø íàð, ýì÷ íàð ãýõ ìýò ýíý ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéíõ íü õ¿éñèéí õàðüöàà áîë ýðãýýä ÿã áîëîâñðîë ýçýìøèæ áàéãàà õ¿¿õä¿¿äèéí õ¿ì¿¿æèë, òºëºâøèëä íºëººëºõ ãýõ ìýò èéì ç¿éë¿¿äèéã áèä ¿ð äàãàâðûã öààøèä çºâ áîëãîõ èéì ÷èãëýëýýð àñóóäëàà îðóóëæ èðæ áàéãàà þì.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Í.Ãàíáÿìáà ãèø¿¿í

Í.Ãàíáÿìáà: Áàÿðëàëàà. Ýíý õóóëü äîòîð àëü íýã õ¿éñèéí òºëººëëèéã 30-ààñ äîîøã¿é, àëü íýã õ¿éñèéí òºëººëëèéã 40-ººñ äîîøã¿é ãýýä òîìú¸îëñîí áàéíà ø¿¿ äýý. Òºðèéí çàõèðãààíû àëáàíä àëü íýã õ¿éñèéí òºëººëºë 40-ººñ äîîøã¿é, òºðèéí óëñ òºðèéí àëáàíä òîìèëîãäîõ äýýð 30-ààñ äîîøã¿é, ñîíãîãäîõ äýýð ÷ áàñ 30-ààñ äîîøã¿é ãýæ áàéãàà áàéõ. Àëü íýã õ¿éñèéí òºëººëºë òýäýýñ äîîøã¿é, 30-ààñ äîîøã¿é ãýõýýð òóõàéëáàë, ýìýãòýé 30-ààñ äîîøã¿é, ýðýãòýé 30-ààñ äîîøã¿é, ¿ëäñýí 40 õóâü íü ÿìàð õ¿éñ áàéõ óó? ªºðººð õýëáýë, áàñ íýã èéì ëîãèê óíøèãäààä áàéãàà þì. Åðººñºº áè ýðýãòýé, ýìýãòýé õî¸ðõîí õ¿éñèéí òóõàé îéëãîîä áàéãàà ø¿¿ äýý. Ãýòýë àëü íýã õ¿éñèéí òºëººëºë 30-ààñ äîîøã¿é ãýõýýð ýðýãòýé, ýìýãòýé õî¸ðîî 30-ààñ äîîøã¿é, 30-ààñ äîîøã¿é áîëîõîîð öààíà ¿ëäñýí 40-ººñ äîîøã¿é õóâü íü ÿìàð õ¿éñèéí òºëººëëèéã 40-ººñ äîîøã¿é ãýñýí. Þóí äýýð æààõàí òîìú¸îëîëëûã ººð÷èëìººð áàéãàà þì. Òýãâýë ýìýãòýé ãýýä ººð÷èëëºº ãýæ áîäú¸. Ýìýãòýé÷¿¿ä 30-ààñ äîîøã¿é ãýõýýð çàðèì õ¿íä îéëãîãäîíî ø¿¿ äýý. ßàõààðàà õººðõèé ýìýãòýé÷¿¿äèéã èéì äîðä ¿çýæ áàéíà àà? Çààâàë ýðýãòýé÷¿¿ä 70 õ¿ðòýë õóâü áàéõäàà ÿàäàã þì áý ãýäýã ëîãèê öààíà íü óíøèãäàõ ãýýä áàéãàà þì. Òýãýõýýð ÿã ýíý õóóëèéí òîìú¸îëîë äîòðîî áîë ýìýãòýé÷¿¿äèéã àõèóëàõ ãýýä áàéãàà õóóëèéí êîíöåïöè ãýæ îéëãîîä áàéãàà. Ãýòýë ýíý òîìú¸îëëîîð ñàéí îðæ èðýõã¿é áàéãàà þì. ßàõ âý, äýýð íü òýð áàòëàí õàìãààëàõ, çýâñýãò õ¿÷èí, õèëèéí öýðãèéí ñàëáàð ýíý òýð ãýýä 40-ººñ äîîøã¿é ãýíý ¿¿, ýíý àðàé àéõòàð ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñ ìààíü äààæ àæèëëàõ áàéãàà? Òîì òîì áóó áàðüäàã òèéì àéõòàð îíöëîã ñàëáàð ø¿¿ äýý. ¯¿íèé áàñ îíöëîã ¿íäýñëýë áàéãàà áàéëã¿é äýý. Øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýë áàéâàë áàñ òàéëáàðëàõ áîëîâ óó ãýæ áîäîæ áàéãàà þì.

Ñ¿¿ëèéí àñóóëò áîë Æ.Ñ¿õáààòàð ãèø¿¿íèé õýëäãýýð ýíý òýãøëýõ, òýãø áóñ ãýäýã ¿ã ìàíàéä åðººñºº àðä÷èëëûí çàð÷ìóóä áóðóó îð÷óóëàãäëàà ãýýä õýë øèíæëýëèéí ýðäýìòýä ìààíü ø¿¿ìæëýýä áàéãàà ø¿¿ äýý. Èêâàëèòè

ãýäýã ¿ãèéã ãóäàìæ ä¿¿ðýí ñàìáàð äýýð òýãø ¸ñ ãýýä áè÷ñýí. Òýãø ãýäýã áîë àéõòàð òýãøèëíý ãýäýã îéëãîëò àÿã¿é õ¿íä áàéãàà. ªíäºð, íàì õî¸ðûã ºíäðèéã òàéð÷ áàéæ òýãøëýõ òóõàé èéì ëîãèêîîð îð÷óóëæ áîëîõã¿é ýý. Òèéì ó÷ðààñ ýíý ÷èíü áîë èêâàëèòè ìàíàé Ìîíãîë Óëñàä áîë òýíö¿¿ áàéõ çàð÷èì ø¿¿ äýý. ªºðººð õýëáýë, àðä÷èëëûí çàð÷ìààðàà áîë õóóëèéí ºìíº èðãýä òýíö¿¿ áàéõ çàð÷ìûã òýãøëýõ ãýýä ¿çýýä áàéãàà áàéõã¿é þó. ªíäðèéã òàéð÷ òýãøëýõýýð ýíý áîë àÿã¿é õ¿íä îéëãîëò ø¿¿ äýý. Òèéì ó÷ðààñ Ñ¿õáààòàð ãèø¿¿íèé ø¿¿ìæëýëòýé õàíäààä áàéãàà îð÷óóëãûíõàà ¿ãèéí çààâàë òýãø ¸ñ ãýäýã áèø, òýíö¿¿ áàéõ çàð÷èì ãýäýã àãóóëãààð àâàõ þì áîë ìàíàé Ìîíãîë óòãààð ãàéã¿é îéëãîãäîîä èðýõ áàéãàà þì. Òýãýõýýð ýíý äîòîðõ òîìú¸îëëóóäààð áîë áè ýìýãòýé÷¿¿äèéã àéõòàð ñ¿ðõèé äýìæèõ áèø, àðàé ººð ººð ëîãèêîîð îéëãîãäîîä èðýõ èéì òîìú¸îëëóóä áàéãàà ó÷ðààñ ýä íàð æààõàí òàéëáàð ºãºõã¿é þó ãýæ àñóóõ ãýñýí þì.

Ñ.Ëàìáàà: Åð íü 1996 îíîîñ õîéø ïàðëàìåíòûí ò¿âøèíä îëîí óäàà ÿðèãäñàí àñóóäàë ë äàà. Æåíäýðèéí òýãø ýðõèéí òóõàé àñóóäàë. Åð íü ¿¿íýýñ ýíý õóóëèéã ñàíàà÷ëàõààñ ºìíº äàíäàà òýãø ýðõèéí òóõàé àñóóäëóóäûã ÿðüæ ÿâæ èðñýí. Òýãø ýðõ ãýæ ÿðüæ áàéãààä ñ¿¿ëäýý åðººñºº åð íü áîëîìæèéã õàíãàõ, òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé àñóóäàë ðóó õóâèðààä èíãýæ îðæ èðæ áàéãàà ø¿¿ äýý. Ãýõäýý ýíý áîë ãàíöõàí ýìýãòýé õ¿íèéã áîäîæ áàéãààä ýìýãòýé÷¿¿ä èõ áàãà õóâü ýçëýýä áàéíà ãýñýí áîäîë ñàíààíû ¿¿äíýýñ õèéæ áàéãàà ãýæ îéëãîõîä áàñ áýðõøýýëòýé. Òèéì ó÷ðààñ òàíû õýëýýä áàéãàà ýðýãòýé, ýìýãòýé õî¸ð íü 30, 40 ãýýä õèéõýýð öààíà íü ¿ëäýæ áàéãàà íü áàñ íýã ººð õ¿éñ áàéíà óó ãýýä. Åð íü õàðüöóóëàëòûí ñóäàëãààí äýýðýýñ õàðæ áàéõàä çàðèì þìàí äýýð ýðýãòýé÷¿¿ä äàâàìãàéëäàã, çàðèì äýýð íü ýìýãòýé÷¿¿ä äàâàìãàéëäàã èéì õîñîëìîë øèíæ ÷àíàðòàé áàéãààä áàéãàà þìíóóäûã àëü áîëîõîîð áîëîìæ îëãîæ, àëü áîëîõîîð òýíö¿¿ áàéäàë ðóó îðóóëæ ºãºõ òýð òàëààñàà, ãýõäýý áîë ç¿ãýýð ¿éë÷èëãýýíèé àëáàí õààã÷ á¿ð äýýð, öýðýã, öàãäàà äýýð æèøýý íü, áóó áàðüäàã òýð öýðã¿¿äèéí 50 õóâü, 30 õóâü ýìýãòýé áàéíà ãýñýí þìíóóä áàéõã¿é ø¿¿ äýý. Ãýõäýý õàìãèéí ãîë íü óëñ òºð, íèéãýì, ñî¸ë, ýíý á¿õ õ¿ðýýíäýý æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõòàé õîëáîãäñîí ýíý õàðèëöààã çîõèöóóëúÿ ãýæ îðîëäîæ áàéãàà õóóëü. Öààíà íü êîíâåíöóóäûã óíøààä ¿çýõýä ÿã òàíû àñóóëòûã ÷èíü áàðüæ õèéãäýæ êîíâåíöóóä áàòëàãäñàí áàéäàã þì áàéíà ëýý. Òýãø áîëîìæóóäûã îëãîñîí áàéõ, àëü áîëîõîîð äàâàìãàéëñàí áàéäëûã áèé áîëãîõã¿é ãýñýí þìíóóä ãîëëîæ áàéäàã èéì þì áàéíà ëýý.

Õî¸ðäóãààð àñóóäëûí õóâüä ÿã Ñ¿õáààòàð ãèø¿¿íèé ÿðèàä áàéãàà þìûã õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä ìýäýýæ õýðýã ýðõýì ãèø¿¿ä ººðñäºº ÿðüæ áàéãààä, áè ò¿ð¿¿í õýëëýý. Èðãýíèé, õ¿íèé òýãýýä òýãø áîëîìæ îëãîõ áàéäàë ãýñýí èéì þìíóóäûã áèä çºâ òîìú¸îëîëòîé áîëãîîä ãàðãàõ íü ¿íýõýýð ÷óõàë ãýæ ¿çýæ áàéíà. Õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä øèéäýãäýíý ãýæ áîäîæ áàéíà.

Á.Äîëãîð: Íýìýýä õàðèóëàõ óó? Ýíý æåíäýðèéí êâîòûã áîë äýëõèéí 80 ãàðóé îðîí, áàðàã 90-ýýä îðîí õýðýãëýæ áàéãàà þì ë äàà. Õóóëü òîãòîîìæèíäîî òóñãààä. Ýíý óëñ îðíóóä õýðýãëýõäýý èõýâ÷ëýí àëü íýã õ¿éñèéí òºëººëëèéã òýíöâýðòýé áîëãîõ ãýñýí òîìú¸îëëîîð õýðýãëýæ áàéãàà. Òýð íü ÿã ýìýãòýé÷¿¿ä, ýñõ¿ë ýðýãòýé÷¿¿ä ãýæ çààõ íü áàñ ó÷èð äóòàãäàëòàé. ßàãààä ãýâýë õóóëü áîë áà óäààí õóãàöààíä ¿éë÷èëíý. Òýãýõýýð áèäíèé çîðèëãî þó âý ãýâýë çºâõºí ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÷ þì óó, õ¿éñèéí õàðüöààã äàâàìãàéëóóëàõ èéì çîðèëãî åðººñºº áàéõã¿é. Õàðèí àëèâàà õ¿éñèéí õî¸ð õ¿éñèéí àëü íýã íü äàâàìãàéëàõã¿é áàéõ ýðõòýé ãýñýí èéì çàð÷ìûã áàðüæ áàéãàà ó÷ðààñ õýðýâ ýðýãòýé÷¿¿äèéí òºëººëºë áàãàñàõ þì áîë òýðèéã äýýø íü áîëãîõ, ýìýãòýé÷¿¿äèéã áàãàñàõ þì áîë òýðèéã äýýø áîëãîõ ãýñýí èéì çàð÷èì áàéãàà þì. Òýãýõýýð òýð 30, 40 ãýäãèéí öààíà áàéãàà ýñðýã õ¿éñ ãýäýã íü îéëãîìæòîé. Òèéì ó÷ðààñ åðººñºº ýíý òîìú¸îëëîîð áîë äàíäàà õýðýãëýæ áàéãàà þì. Òèéì ó÷ðààñ áèä ýíý äýëõèé íèéòèéí æèøãèéã áîë àâ÷ òîìú¸îëñîí þì.

Õî¸ðò, 10.1.3 äýýð çýâñýãò õ¿÷èí, õèëèéí áà äîòîîäûí öýðýã, òàãíóóë, öàãäàà, ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýõ áîëîí îíöãîé áàéäëûí áàéãóóëëàãààñ áóñàä ãýæ òîìú¸îëñîí þì. Áóñàä áàéãóóëëàãûí õóâüä òºðèéí òóñãàé àëáàí òóøààëòíû äîòîð àëü íýã õ¿éñèéí òºëººëëèéã 40 õóâèàñ äîîøã¿é áàéõ ãýñýí èéì çàð÷ìààð. Òýãýõýýð ñàÿûí äóðäñàí áàéãóóëëàãóóäûí õóâüä äýýðõ êâîò ¿éë÷ëýõã¿é ãýæ îéëãîæ áàéãàà. Ýíý áîë áàñ õ¿éñèéí ººðèéíõ íü îíöëîã øèíæ ÷àíàðààñ õàìààðñàí èéì áàéãóóëëàãóóä áàéãàà ó÷ðààñ ýíä àëèâàà íýãýí êâîò õýðýãëýõã¿é ãýñýí çàð÷ìààð áèä òîìú¸îëæ ºãñºí þì.

Òýãø áîëîìæòîé õîëáîîòîé çààëò ò¿ð¿¿í áàñ õàðèóëñàí. ßàõ âý, õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ç¿éë¿¿ä áàéõûã ¿ã¿éñãýõã¿é. Ãýõäýý áèä çºâõºí ýðõ òýãø áàéõ çàð÷èì òºäèé áèø, òýãø ýðõèéã õóóëü òîãòîîìæîîð áèé áîëãîõ òºäèé áèø þì. Õàìãèéí ãîë íü áîëîìæ õàíäëàãà, òýãýýä àëèâàà ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòààñ ñýðãèéëýõ ãýñýí èéì ãîë çàð÷ìóóäûí õ¿ðýýíä áèä àñóóäëàà òàâüæ ºã÷ áàéãàà. Õàìãèéí ãîë íü áèäýíä òîäîðõîé õýìæýýíèé ýðõ ç¿éí áîëîìæ íü áàéäàã áîëîâ÷ áîäèò áàéäàë äýýð áàòàëãàà íü õàíãàãäàõã¿é áàéãàà ó÷ðààñ ýíý áàòàëãààã áèé áîëãîõ ìåõàíèçìóóäàà ãîë íü ýíý õóóëèàð òîãòîîæ ºã÷ áàéãààä îíöëîã íü áàéãàà ãýæ õàðèóëìààð áàéíà.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Ä.Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿í

Ä.Áàëäàí-Î÷èð: Áàÿðëàëàà. Íàäàä õî¸ð àñóóëò áàéíà. Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé ãýýä õóóëèéí åðºíõèéäºº ¿çýë áàðèìòëàë, çîõèöóóëàõ ãýæ áàéãàà þìûã íü áîäîîä õàðààä áàéõààð òýãø áàéäëûã çîõèöóóëàõ òóõàé áàéõ áàéñàí þì áèø áàéãàà äàà. Õàíãàíà ãýäýã áîë òºð õàòóó òýðèéã íèéãýìä ã¿éöýëä¿¿ëýõ þì ø¿¿ äýý. Òýãýõýýð ÿëàíãóÿà òýð ñîíãóóëèéí áàéãóóëëàãààð áàéãóóëàãääàã òèéì þìàí äýýð íºãºº ýìýãòýé õ¿íèé

þìûã ÷èíü øóóä õàíãàíà ãýõýýð íºãºº õ¿íèé ñîíãîõ, ñîíãîãäîõ ýðõèéã çºð÷èõ ãýýä áàéãàà þì. Òýãýõýýð ýíý íýð áîë ÿã òýð çîõèöóóëàõ ãýäýã òàë ðóó áàéíà óó? ßã õàòóó èíãýæ õàíãàõ ãýäýã àãóóëãààð áàéõ íü îíîâ÷òîé áàéãàà þì óó ãýæ àñóóõ ãýñýí þì.

Òýãýýä ¿¿íýýñ óðãààä õî¸ð äàõü àñóóëò áàéíà. Åðºíõèéäºº ºíººäºð õ¿í àìûí õàðüöàà ¿íäñýíäýý 51, 52 õóâü áàðàã ñòàòèñòèê ìýäýýãýýð ýìýãòýé õ¿í äàâàìãàéëñàí áàéäàã. Òýãýýä íèéãýìä õàìãèéí èäýâõòýé õ¿éñ áîë ýìýãòýé õ¿í. Íèéãìèéí õºäºëìºð îðîëöîî á¿õ þì äýýð áàéäàã. Òýãýõýýð ýíý õóóëü öààøèä õýðýãæèõ õàìãèéí ãîë áàòàëãàà áîë íèéãìèéí õºðñ ñóóðü þì ø¿¿. Òèéì ó÷ðààñ òýð íèéãìèéí ¿¿ñãýë ñàíàà÷èëãà äýýð òóëãóóðëàñàí áàéãààä áàéâàë ýíý õóóëü óëàì èõ ñàéõàí õýðýãæèõ áàòàëãààòàé. Òýðèéã áè þó õýëýõ ãýýä áàéíà ãýâýë õýðýâ èéì èõ íèéãýì äýõ õ¿í àì, ñîíãîã÷äûí òîî èíãýýä èäýâõòýé íàñíû õ¿íèé òîî íü îëîí ýìýãòýé õ¿í äàâàìãàéëààä áàéõàä òóõàéëáàë, ÓÈÕ-ä 20, 30 ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñ íýð äýâøñýí áîëãîí íü ãàðààä áàéìààð þì øèã áàéãàà. Òýð èõ äàâàìãàé áàéäëààðàà. Òýãýõýýð çýðýã íèéãýì äýõ óãëóóðãààðàà áîë æåíäýðèéí àñóóäëóóäûã èõ ñàéí õèéæ ºã÷ ãàðãàæ èðýõ àñóóäàë áîë öààøèä íèéãìèéí õ¿éñèéí òýãø áàéäëûã çîõöèóóëàõàä èõ õýðýãòýé áîëîâ óó ãýñýí èéì õî¸ð þì ìèíèé òîëãîéä áîäîãäîîä ÿâæ áàéäàã. Åð íü áîë ýíý õóóëèéã áè äýìæèæ áàéãàà ë äàà.

Ä.Äýìáýðýë: Ñ.Ëàìáàà ñàéä

Ñ.Ëàìáàà: Åð íü íèé íóóã¿é õýëýõýä àéäàñ õ¿éäýñ ýíä áàéäàã ø¿¿ äýý. Õàíãàõ ãýýä áè÷èõýýð Èõ Õóðëûí 76-ãèéí 30 õóâü ýìýãòýé áàéíà. Òèéì ó÷ðààñ 30 õóâèéã çºâõºí ýìýãòýé÷¿¿ä ºðñºëäºíº ÷ ãýäýã þì óó èéì ÿðèàíóóä ÿâäàã ó÷ðààñ ýíý ýðýãòýé, ýìýãòýé÷¿¿äèéí õîîðîíä ñîíèí èéì óóð àìüñãàë áèé áîëñîí þì ë äàà. Áè áîë ººðºº òýãæ îéëãîæ ÿâäàã. ßã Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿íòýé áè ººðèéíõºº îéëãîëòûã õýëæ áàéíà ãýäýã øèã õýëýõýä. ßã ¿íýíèéã õýëýõýä çîõèöóóëàõ òóõàé àñóóäàë, õàíãàõ òóõàé àñóóäàë, õàíãàíà ãýõýýð çààâàë 30 ãýæ òóëãàæ áàéãàà îéëãîëò. Ýíý àñóóäëûã áàñ áèä íàð Çàñãèéí ãàçàð äýýð ÿðüæ áàéñàí.

Íºãºº òàëààñ ýðýãòýé, ýìýãòýé ãýäýã àñóóäàë ÷èíü óëñ îðíóóäûí þìûã àâààä ¿çýõýä ººð ø¿¿ äýý. Æèøýý íü, õ¿¿õäèéã õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààí äýýð ãýð á¿ëä ýõ èõ äàâàìãàéëæ áàéãàà áîë öýöýðëýã äýýð íü ýðýãòýé÷¿¿ä äàâàìãàéëàõ ¸ñòîé ãýñýí áîäëîãî áàðüäàã îðîí ÷ áàéäàã. ªºðººð õýëáýë, öýöýðëýãèéí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷ áàãø íàðûí äàâàìãàéëàõ õóâü ýðýãòýé÷¿¿ä áàéäàã èéì îðîí ÷ áèé. Èõ ñîíèí òîõèîëäëóóä áèé ø¿¿ äýý. Ýíý áîë æåíäýðèéí òàëààñàà, õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë òàëààñàà àâ÷ ¿çäýã èéì îðíóóä áàéäàã þì áèëýý. Áè ÿàãààä õýëæ áàéíà ãýõýýð Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûã 25 äóãààð òîãòîîëûã ãàðãàõàä ÿã ýíý àñóóäàë ÿðèãäàæ áàéñàí. Òèéì ñóäàëãààíû ìàòåðèàëóóäûã õýëæ áàéñàí óäààòàé. Òèéì ó÷ðààñ õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä

ìàíàé ýðõýì ãèø¿¿ä îþóí óõààíàà çàðíà ë äàà. Ýöñèéí ýöýñò õàíãàíà ãýõýýð íààäàõ ÷èíü õàòóó çààëò áîëîîä çààâàë èíãýõ þì áîëîâ óó ãýñýí áàéäëààð õàíäàõ íü óó? Ýñõ¿ë çîõèöóóëàõ ãýäýã ð¿¿ ÿâàõ óó ãýäýã íü Èõ Õóðàë äýýð õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä øèéäâýðëýõ àñóóäàë ø¿¿ äýý. Îäîî ÿã èíãýýä óíøààä ¿çýõýä òà á¿õýíä õ¿÷ýýð õèéõ ãýýä òîìú¸îëñîí þì øèã õàðàãäààä áàéæ ìàãàäã¿é.

Ãýõäýý ýíý áîë áàñ íýëýýí ñàéí áîëîâñðóóëàëò, èõ îëîí æèë õèéãäñýí õóóëü ó÷ðààñ áè áîë ººðºº õóâüäàà ýíý õóóëèéã, áè áîë ñàíàà÷ëàã÷ áèø, ººðººð õýëáýë, Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàéä ººðºº àëáàí òîìèëîëòòîé áàéãàà ó÷ðààñ áàéõã¿é ¿åä îðëîãääîã ó÷ðààñ îðæ èðæ áàéíà. Ýíèéã áè òà á¿õýíä ºíººäºð óíøèæ òàíèëöóóëæ áàéãàà þì. Ãàíäè ñàéä ººðºº õàðèóöàæ áàéãàà Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íèéõýý õóâüä îëîí ÿíçûí òàéëáàðóóäûã àæëûí õýñýã äýýð àæèëëàñàí õ¿íèé õóâüä õýëýõ áàéñàí áàéõ. Òýíä ñóóæ áàéãàà óëñóóäûí äîòîð ÷ ãýñýí õýëýõ áàéõ. Àøã¿é Öýäýíáàë îðæ èðýýä, íýã ýðýãòýé õ¿í ñóó÷èõëàà. Áàÿðëàëàà.

Ìºíõºº: Áàÿðëàëàà. Òýãýõýýð õóóëü ç¿éí îð÷èí áèé áîëãîæ áàéãàà íü Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí áîëîí óëñ òºðèéí áîäëîãîä ýíý òýãø ýðõèéã õàíãàõ òóõàé àñóóäàë ººðºº ýðõ ç¿éí õýâ õýìæýýãýýð îðæ èðýõ ýíý þìûã øèéäýõ ãýæ áàéãàà àñóóäàë ãýæ îéëãîæ áàéãàà. Îëîí óëñàä ÷ ÿã èéì ïðàêòèêèéã õýðýãëýæ áàéãàà. ßàãààä ãýâýë æåíäýðèéí òýãø áàéäàë õàíãàõ òóõàé àñóóäàë õ¿í òºðºëõòíèé ìÿíãà ìÿíãàí æèëä øèéäýãäýæ ÷àäààã¿é èðñýí õ¿íèé ýðõèéí òîì çºð÷ëèéí íýã ãýæ èíãýæ îð÷èí ¿åä ýíèéã ¿çäýã. Ýíý óòãààð ýìýãòýé õ¿íèé áàéõ áàéð ñóóðü, ýðýãòýé õ¿íèé áàéõ áàéð ñóóðü ãýñýí ñî¸ë óëàìæëàëûí àñàð òîì õýì õýìæýý áèé áîëñîí. Òýãýõýýðýý ýíèéã çººëð¿¿ëýõ, ýíèéã ººð÷ëºõºä õóóëü ç¿éí çîõèõ øàõàëò õýðýãòýé áàéãàà ó÷ðààñ ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã óëñ îðîí á¿ð õèéæ áàéãàà èéì ó÷èðòàé þì. Áè àãóóëãûã íü õýëæ áàéíà. ¯ãíèé õóâüä ÿàæ õýðýãëýõ íü òóõàéí ¿åä õóóëèà áàòëàõ ¿åä øèéäýõ àñóóäàë áàéõ.

Íºãºº òàëààñ Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé ýíý õóóëü áàòàëæ áàéãàà íü íèéãìèéí íººöèéã ýðõ ìýäëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä õ¿íèé õºãæëèéí ãîë àñóóäëûã íóðóóíäàà ¿¿ð÷ ýíý òóðøëàãûã á¿òýýæ ÿâäàã ýìýãòýé õ¿íèéã ýíä îðîëöóóëàõ òóõàé õºãæëèéí ãàðöûí òóõàé ìàø òîì øèéäýë áàéãàà þì. Èéì ó÷ðààñ ýíý òàëààñ íü õàíäàæ ºãºº÷ ýý ãýæ õ¿ñ÷ áàéíà. Áàÿðëàëàà.

Á.Äîëãîð: Íýìýýä õàðèóë÷èõ óó? Òýãýõýýð ýíý õóóëèàð çîõèöóóëàëòûã áèé áîëãîæ áàéãàà ë äàà. Òýð çîõèöóóëàëòóóä íü áàñ èíãýýä äýëõèé íèéòýä ÿíç á¿ðèéí çîõèöóóëàëòòàé áàéãààä áàéãàà þì. Æèøýý íü, ÿã ñîíãîõ ýðõòýé õîëáîîòîé çîõèöóóëàëòóóäûã áàñ õèéæ ºãñºí áàéãàà þì ë äàà. Òýíä õî¸ð òºðëèéí çîõèöóóëàëò áàéãààä áàéãàà. Íýã äýõ íü ìàíàé ÿã õóóëüä áàéãàà íýð äýâøèõ áîëîìæèéã îëãîæ ºãºõ çîõèöóóëàëòóóä, äàðàà÷èéí çîõèöóóëàëò íü áîë

á¿ð ñóóäàë áèé áîëãîõ çîõèöóóëàëòóóä áàéãàà. Òýð íü áîëîõîîð ÿã îäîî æèøýý íü, ýìýãòýé÷¿¿äèéí 30-ààñ äîîøã¿é õóâèéã ïàðëàìåíòàä ñîíãîñîí áàéíà ãýñýí èéì çààëòòàé çîõèöóóëàëò áàéãàà þì. Òýãýõýýð ýíý àñóóäàë ìààíü ñîíãóóëèéí õóóëü äýýð ÷ ãýñýí ÿðèãäàæ òààðàõ áàéõ. Åð íü 92 îíä ýìýãòýé íýð äýâøèã÷èéí õóâü áîë 7.7 õóâü áàéñàí. 2008 îíû ñîíãóóëüä 19 õóâü áîëæ ºññºí áàéãàà. Òýãýõýýð ýíý àñóóäàë ìààíü ºñ÷ ÿâæ áàéíà. Ãýõäýý ¿ð ä¿í íü ÿìàð ãàð÷ áàéãàà âý ãýõýýð ÿã ñóóñàí ñóóäëûí íü õóâü áîë ãóðâàí ýìýãòýé ãýäýã, 92 îíä áàéñàí ãóðâàí ýìýãòýé, ºíººäºð 19 õóâèàð íýð äýâøñýí ÷ ãýñýí äàõèàä ãóðâàí ýìýãòýé ñóóæ áàéãàà èéì ¿ð ä¿í õàðàãäàæ áàéãàà þì.

Òèéì ó÷ðààñ õýäèéãýýð íýð äýâø¿¿ëýõ èéì êâîò òîãòîîãîîä ÿâñàí ÷ ãýñýí îäîî ñóóæ áàéãàà ñóóäëûí òîî áîë íýìýãäýõã¿é áàéãàà èéì áàéäàë õàðàãäàæ áàéãàà. Òèéì ó÷ðààñ íýãä¿ãýýðò, íýð äýâø¿¿ëýõ õóâèà ÷ ãýñýí ºñãºå, õî¸ðäóãààðò, ñóóäëûí êâîòûã çààæ ºãºõ øààðäëàãà áàéíà óó ãýâýë áàéãàà þì. Òýãýõýýð ýíý áîäëîãûí çààëò áîë Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä á¿ð ìàíàé ÓÈÕ-ààñ 2005 îíä áàòàëñàí çîðèëòîä çààñàí áàéãàà þì. Á¿ð þó ãýæ çààñàí áý ãýâýë 2015 îíä ÓÈÕ-ä ñóóæ áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéã 30 õóâüä õ¿ðãýíý ãýýä çààñàí. Á¿ð ñóóæ áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéã. Ãýòýë ºíººäºð èéìýðõ¿¿ çîõèöóóëàëòòàéãààð ýíý àñóóäàë õýðýãæèõã¿é íü îéëãîìæòîé áîëæ áàéíà. 15 îí ãýäýã ÷èíü 12 îíû ñîíãóóëüä ýíý àñóóäàë ìààíü õýðýãæñýí áàéõ ¸ñòîé ãýñýí èéì çîðèëòûã Èõ Õóðàë ººðºº òàâüñàí áàéãàà þì. Ãýõäýý ýíý õóóëèéí òºñºë äýýðýý áîë áèä çºâõºí íýð äýâø¿¿ëýõ êâîòûã îðóóëæ èðñýí. Ñóóäàë õàäãàëàõòàé õîëáîîòîé êâîòûã áîë îðóóëæ èðýýã¿é ýý.

Õî¸ð äàõü àñóóäëûí õóâüä Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿í ìàø ÷óõàë ç¿éëèéã ÿðèëàà. Íèéãýìä ýìýãòýé÷¿¿äèéã óëñ òºðä äýìæèõ èéì ñýòãýë ç¿éã áèé áîëãîõ òýð àñóóäëûã õºíäºæ ÿðèëàà ë äàà. Òýãýõýýð ýíý ¿íýõýýð ÷óõàë áàéíà. ªíººäºð ýíý ÷èãëýëèéí íèéãìèéí ñýòãýë ç¿éã á¿ðä¿¿ëýõ ýíý ÷èãëýëèéí ñóðòàë÷èëãààã ÿâóóëàõ, ÓÈÕ áîëîí áóñàä õ¿ðýýíä ýìýãòýé÷¿¿äèéã ãàðãàõ íü ÿìàð à÷ òóñòàé þì áý? Òóõàéí èðãýíèé àìüäðàë, òóõàéí óëñ îðíû àìüäðàë, òóõàéí îðîí íóòãèéí àìüäðàëä ÿìàð à÷ òóñòàé þì áý ãýäãèéã îéëãóóëàõ ÷èãëýëèéí èéì ºðãºí õ¿ðýýòýé àæëóóäûã õèéõ øààðäëàãà áîë ç¿é ¸ñîîð áàéãàà þì.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Ãèø¿¿ä àñóóëòàà àñóóæ, õàðèóëò àâëàà. Àíõààðàõ ç¿éë¿¿ä áîë áàéõ øèã áàéíà. Òýãøèòãýõ áàéäàë ðóó èõ õàíäàõ ãýýä áàéæ áîëìîîðã¿é çàð÷èì áàðèõ íü ç¿éòýé áàéõ. Õýòýðõèé èõ òýãøèòãýýä, õýòýðõèé èõ òîîí íîðìàòèâ òîãòîîãîîä èíãýýä áàéâàë áàñ èðýýä¿é ìààíü çºâ ÿâæ áàéíà óó, ¿ã¿é þó. Ç¿ãýýð ÿàõ âý, íèéãýìä àæèëëàõ, àìüäðàõ òýãø íºõöºë áàéäëûã õàíãàæ ºãºõ íü òºðèéí èõ ÷óõàë ¿¿ðýã ãýñýí. Åðºíõèé çàð÷ìóóäàà èõ ñàéí õàäãàëæ õèéõ íü ç¿éòýé þì. Åðòºíöºä áàéäàã ãàçàð ãàçðûí æåíäýðèéí àñóóäëûã áààõàí þì õóóëæ àâ÷ èðýýä, áààõàí òîî òàâèàä ñóóãààä áàéâàë

ìîíãîëûí íºõöºëä áàéñàí òîõèðîõ óó, ¿ã¿é þó? Èíãýýä ñàéí áîäîîä. Õóóëü ñàíàà÷ëàã÷èéí èëòãýëòýé õîëáîãäñîí àñóóëòûí äóóñãàÿ.

Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòýý ñîíñú¸. Íèéãìèéí áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëò ãàðñàí áàéíà. Ä.Î÷èðáàò ãèø¿¿í Íèéãìèéí áîäëîãî, áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòèéã òàíèëöóóëíà. Èíäýðò óðüæ áàéíà.

Ä.Î÷èðáàò: Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ,

Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хуулийн төсөл, Засгийн газрын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Хөдөлмөрийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Төрийн албаны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төсөл боловсруулах, өргөн мэдүүлэх журмын тухай хуульд нэмэлт, ººð÷ëºëò оруулах тухай, Зар сурталчилгааны тухай хуульд нэмэлт, ººð÷ëºëò оруулах тухай, Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын тухай хуульд нэмэлт, ººð÷ëºëò оруулах тухай, Иргэний хуульд нэмэлт оруулах тухай, Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн болон Хууль хэрэгжүүлэх арга хэмжээний тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслүүдийг Монгол Улсын Засгийн газраас санаачлан боловсруулж 2009 оны 7 дугаар сарын 03-ны өдөр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн билээ.

Дээрх төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороо 2010 оны 5 дугаар сарын 04-ний өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцлээ.

Тус хуралдаан дээр Улсын Их Хурлын гишүүн А.Тлейхан, Д.Оюунхорол нар бүх шатны сонгуулийг пропорциональ буюу хувь тэнцүүлэх системээр явуулахаар хуульчилсан тохиолдолд суудал хадгалах квотын хэлбэрийг баримтлахаар хуулийн төсөлд нэмж тусгах, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Алтангэрэл зөвхөн удирдах түвшинд бус бүхий л түвшинд хүйсийн тэгш байдлыг хангах эрх зүйн орчинг бий болгох, хамтын амьдралтай хүмүүсийн талаарх төслийн зохицуулалтыг тодорхой болгох, Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Арвин, С.Бямбацогт нар их, дээд сургуулийн оюутнуудын дунд эрэгтэйчүүдийн эзлэх хувь бага байгаа нь ирээдүйд хүйсийн тэгш байдал алдагдаж, тэнцвэргүй байдал үүсэх тул тодорхой зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгах нь зүйтэй зэрэг саналуудыг тус тус гаргасан болно.

Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хуулийн төсөл болон холбогдох бусад хууль, тогтоолын төслүүдийг Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж тус Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхè үзлээ.

Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Монгол Улсын Засгийн газраас 2009 оны 7 дугаар сарын 03-ны өдөр Ìîíãîë Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хуулийн төсөл болон холбогдох бусад хууль, тогтоолын төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлаар гаргасан Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг хэлэлцэн шийдвэрлэж өгөхийг Та бүхнээс хүсье.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòýýñ àñóóõ àñóóëòòàé ãèø¿¿ä. Ä.Áàòáàÿðààð òàñàëæ áàéíà. Ä.Ýíõáàò ãèø¿¿í àñóóëòàà òàâüÿ.

Ä.Ýíõáàò: Áèä íàð æåíäýðèéí ãýäýã ºâºðìºö íýð òîìú¸î õýðýãëýýä æààõàí àñóóäëûã õ¿íäð¿¿ëýýä áàéõ øèã áàéíà. Íºãºº òàëààñ õ¿ì¿¿ñ áîë çºâõºí óëñ òºðèéí ñîíãóóëüä îðîëöîõ òàëûã íü èë¿¿ öîõîæ õàðààä áàéõ øèã áàéíà. Áè àðàé ººðººð íýã þì ÿðèõ ãýñýí þì. Þó ãýâýë ¿íýõýýð äýëõèé äýýð íýã õýñýã íü ýìýãòýé÷¿¿äèéã ñóðãóóëüä ÿâóóëäàãã¿é, æèøýý íü, Òàëèáàíóóä. Ýìýãòýé õ¿¿õäèéã ñóðãóóëüä ÿâóóëäàãã¿é, ýìýãòýé õ¿íèéã áèå äààñàí àæ àõóéòàé áàéõûã çºâøººðäºãã¿é. Íºãºº òàëä íü Øâåä, Íîðâåãè çýðýã îðíóóäàä ºíººäºð áè äºíãºæ º÷èãäºð õàðëàà. Øâåäèéí òîì êîðïîðàöèóäûí 45 õóâü íü ýìýãòýé çàõèðàëòàé áàéíà. ßàãààä ãýâýë òýíä õóóëèàðàà ýìýãòýé õ¿í çàõèðàë íü áèø êîìïàíèóäàä 50 õóâü îëãîîã¿é, ýðõèéã íü õààõ òóõàé àñóóäàë ÿðèãäàæ áàéíà. Áè þó õýëýõ ãýñýí áý ãýâýë áèä ºíººäºð íèéãìèéí øèíý íîðì ðóó øèëæèæ áàéãàà. 2000 æèë, 1000 æèë ÿâæ èðñýí íèéãìèéí íîðìûã áèä íàð ººð÷ëºõ òóõàé ÿðüæ áàéãàà. Ò¿¿íýýñ ºíººäºð áèä íàð òààëàãäàõ, òààëàãäàõã¿é òóõàé ÿðüæ áàéãàà áèø. Ìýäýýæ îëîí õ¿í áîë ÿàãààä ýìýãòýé õ¿íä õ¿÷ýýð çààâàë ïàðëàìåíòûí ñóóäàë ºãºõ ¸ñòîé þì ãýæ ãàéõàæ áàéãàà. Òýíö¿¿ ýðõèéí òóõàé èõ ÿðüæ áàéãàà.

Ãýòýë ò¿ð¿¿í Ìºíõºº ãóàé õýëñýí. ¯íýõýýð 1000 æèë áèä íàð òýíö¿¿ ýðõ ÿðèàã¿é ø¿¿ äýý. Áèä íàð òºðèéí çîõèöóóëàëò ãýæ äàíäàà ÿðüäàã. Òýãýýä ºíººäºð íèéãìèéí íîðì äýýð èðýõýýð òºðèéí çîõèöóóëàëò õýðýãã¿é ýý. Ìÿíãàí æèëèéíõýý ò¿¿õýýð ÿâàã ãýæ õýëæ áîëîõã¿é. Áè þó õýëýõ ãýñýí þì áý ãýâýë ºíººäºð Ìîíãîë Óëñûí àðä÷èëñàí òºð õ¿í á¿ðò îðîëöîõ, àæèëëàõ áîëîëöîî îëãîíî ãýæ áàéãàà þì. Òýãýýä ¿¿íèé ÿëãààã õ¿í á¿ðò àðèëãàíà ãýæ. Êàçàê èðãýäýä ñîíãóóëüä îðîëöîõ àñóóäàë ÿðèíà. Ïàðëàìåíòàä ñóóäàëòàé àñóóäàë, ýìýãòýé÷¿¿äýä, áèä áîë õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí àñóóäàë ÿðèãäàíà. Áèä áîë çàðèì õ¿íèé õóâüä àðä÷èëñàí öàðàé ãàðãààä, çàðèì õ¿íèé õóâüä àðàé áàãà õóëãàéëààä, ººðººð õýëáýë, õóëãàé÷ õ¿í áîë áàãà õóëãàéëñàí, èõ õóëãàéëñàí ãýäýãã¿é, áèä çàð÷èì ë áàéãàà. Õ¿í á¿ðèéí áîëîëöîîí õàíãàíà ãýñýí. Ãýòýë ÿã ãýðèéí àìüäðàëä áèä íàð öºìººðºº ìýäíý ø¿¿ äýý. Õ¿¿õäýý ºñãººä 10 æèë ãýð îðíîî àâààä ÿâæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñò èë¿¿ áîëîìæ, ìºíãº ýäèéí çàñãèéí áîëîìæ áàéõã¿é. Òýãýõýýð ºíººäºð ýíý áîë óëñ òºðèéí çîðèãèéí òóõàé ÿðèà áàéõã¿é þó. XXI çóóíû ¿åèéí Ìîíãîë Óëñ ÿã ÿàæ ÿâàõ þì áý? Áèä çàðèì þìàí äýýð øóäàðãà, çàðèì þìàí äýýð øóäàðãà áèø áàéæ áîëîõ þì óó?

Òèéì ó÷ðààñ áè áîë ºíººäºð Èõ Õóðëûí äàðãûã ÷ ãýñýí óðèàëìààð áàéãàà þì. Ñàíàà÷èëãà ãàðãààä Èõ Õóðëûí õî¸ð äýä äàðãûí íýã íü ýìýãòýé õ¿í áàéíà. Ýíý ãóðâààñàà íýãèéã íü òàâèõ ¸ñòîé. ßàãààä ãýâýë ¸ñ ç¿éí ìîðàëûí

àñóóäàë áàéõã¿é þó. Ò¿¿íýýñ ººð àñóóäàë áèø. Íàìûí ÷ àñóóäàë áèø. Òèéì ó÷ðààñ áè þó õýëýõ ãýñýí áý ãýâýë 50 æèëèéí äàðààõ, 30 æèëèéí äàðààõ, 20 æèëèéí äàðààõ Ìîíãîë Óëñ ÿìàð áàéÿ ãýæ õ¿ñ÷ áàéãàà þì. Òýðèéãýý ë áèä íàð ºíººäºð õèéõ òóõàé. ªíººäºð ò¿¿íýýñ ýìýãòýé÷¿¿ä ñîíãóóëüä îðæ ÷àäàõã¿é áàéãàà íü ¿íýí. Ãýõäýý áèä íàð ¿¿íèéã áàñ õ¿ñ÷ áàéãàà þì. Òèéì ó÷ðààñ ìèíèé õýëýõ ãýæ áàéãàà ñàíààã ìàíàé ãèø¿¿ä áàñ çºâ îéëãîîñîé ãýæ õ¿ñ÷ áàéíà. Áèä ºíººäðèéí òóõàé ÿðèàã¿é. Áèä Ìîíãîë Óëñ ÿìàð áàéãààñàé ãýæ õ¿ñ÷ áàéãààãàà õýëýõ òóõàé ÿðüæ áàéãàà áàéõã¿é þó. Òýãýýä ºíººäðèéí íèéãìèéí íîðìûã ººð÷ëººä, ýìýãòýé÷¿¿äýä òºðèéí çîõèöóóëàëòààð ýõíèé ¿åäýý ýíý ïàðëàìåíòàä îðîõ ýðõèéã íü íýýæ ºãººä, èíãýýä ýäèéí çàñãèéí áîëîìæ íü õàíãàãäààä ÿâààíäàà ýíý ÷èíü ººðºº òýðòýý òýðã¿é óëñ òºðèéí àëõàì áèø, ñî¸ëûí åðººñºº íèéãìèéí íîðì áîëæ õóâèðíà. 60-ààä îíä ÷ ãýñýí öºìèéã íü ø¿äíèé ñîéç, îðíû äààâóóã íü õ¿÷ýýð ºã÷ áàéñàí ø¿¿ äýý. Á¿ãäèéã í¿¿ðèéã íü óãààëãàæ áàéñàí ø¿¿ äýý. ßã ¿¿íòýé àäèëõàí áèä íàð ÿàãààä ºíººäºð àðä÷èëñàí Ìîíãîë îðîí áîë÷èõîîä èéì íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäýæ áîëîõã¿é áàéãàà þì? ßàãààä ýíèéã óðñãàëààð íü ÿâóóëàõ ¸ñòîé þì? Òèéì ó÷ðààñ ìîíãîë Óëñûí õàìãèéí íèéãìýý îéëãîäîã, óðàãøàà àâ÷ ÿâäàã 76 õ¿í áîë óðèàëààä, îäîî äýä äàðãàà ýìýãòýé õ¿íýýð òàâèõ ¸ñòîé áàéõã¿é þó. Òýãýýä ë ýõëýõ ¸ñòîé. Áè èéì ë áîäîëòîé.

Ä.Äýìáýðýë: Õýí õàðèóëàõ âý? Ïàðëàìåíòûí äàðãûã õî¸ð áîëãîîë íýãèéã íü ýìýãòýé áîëãîâîë ÿàñàí þì áý? Òýãâýë Ýíõáàòààñ ìèíèé ñàíàë õàâüã¿é èõ “î÷êîâ” àâíà äàà, òèéì ýý? Ïàðëàìåíòûã õî¸ð äàðãà óäèðäàíà. Õî¸ð äàðãàòàé áàéíà ãýýä. Íýã íü ýìýãòýé, íýã íü ýðýãòýé ãýõ æèøýýòýéãýýð òýãøèòãýõ áàéäëûí þì ÿðèõ íü áîë îíö à÷ õîëáîãäîëã¿é ýý ãýæ. Õýí õàðèóëàõ âý? Áàéíãûí õîðîîíû äàðãà Ä.Àðâèí

Ä.Àðâèí: Ýíý õàðèóëààä áàéõ àñóóäàë áèø áàéíà ë äàà. Ýíõáàò ãèø¿¿íä áàñ áàÿðëàëàà. Òýãýýä ÿã òàíû ÿðüæ áàéãàà àñóóäàë áîë õóóëüä á¿ðýí øèíãýñýí ãýæ ¿çýæ áàéãàà. ªíººäºð òºðèéí çîõèöóóëàëòààð áèä ýìýãòýé÷¿¿äèéã áàéëãàõ àñóóäëûã ýíý õóóëü íýëýýí ñàéí îðóóëæ ºãñºí þì. Òýãýýä ýíý õóóëü çºâõºí ºíººäðººð õèéãäýýã¿é. Áàñ èðýýä¿éä áèä ÿã Áàéíãûí õîðîî ýíý õóóëèéí àæëûí õýñýã áàéãóóëñàí. Ä.Î÷èðáàò ãèø¿¿íýýð àõëóóëñàí. Áèä áàñ ºíººãèéí ÿã èðýýä¿éä òóëãàðàõ æåíäýðèéí àñóóäàë äýýð ñàíàà òàâüæ áèä íàð áàñ èõ, äýýä ñóðãóóëèóä çàðèì ñàëáàðóóäààð ÿâæ á¿õýë á¿òýí ñóäàëãàà ãàðãàæ, ýíý àñóóäëûã ñóäàëæ, èðýýä¿éí òºëºº ýíý àñóóäëààð Æåíäýðèéí õóóëüä àñóóäàë îðóóëæ ºãºõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýæ áàéãàà. Èíãýýä ýíý õóóëüä òàíû ÿðüñàí ñàíàà á¿ðýí òóñãàãäàæ áàéãàà ãýæ õýëìýýð áàéíà.

Ä.Äýìáýðýë: ×óóëãàíû õóðàëäààíû àæèëëàãààòàé Ýðäýíýò ¿éëäâýðèéí õ¿äðèéí óóðõàéí øèëäýã òýðã¿¿íèé àæèë÷èä, àæèëòíóóä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í

Ä.Äàìáà-Î÷èð, Ä.Îäõ¿¿ íàðûí óðèëãààð òàíèëöàæ áàéíà. Ýðäýíýòèéí ¿éëäâýðèéí ýäãýýð àæèë÷äàä àæëûí àìæèëò, ñàéí ñàéõíûã õ¿ñ÷ áàéíà. /Àëãà òàøèâ./

Ð.Ðàø ãèø¿¿í àñóóëòàà òàâüÿ.

Ð.Ðàø: Áàÿðëàëàà. Òýãýõýýð òýð 20, 30, äàðãà, îðëîã÷ ýä íàð áîë ÿàõ âý, òýãýýä ÿðüæ áàéãààä íýã òèéø íü áîëãîíî áèç? Åð íü ºíººäºð íèéãýì íýëýýí çýðëýãøèæ, áàÿí, õîîñíû ÿëãàà 60 äàâæ, ¿íýõýýð ýìýãòýé õ¿íèé, ýõ õ¿íèé ºãººìºð ñýòãýë íèéãýì, ãýð á¿ëä äóòàãäàõ þì çºíäºº áàéíà ë äàà. Èõýíõ íü áèä íàð õàð öàé óóæ áàéãàà. Òèéì ó÷ðààñ ýíý öàéã áîë ñ¿ëýõ øààðäëàãà çàéëøã¿é áàéãàà þì. Èéì ó÷ðààñ ¸ñòîé òîãîîòîé öàãààí ñ¿¿íèé öºöãèé íü ãîîæñîí òýð øàðãàë ºðºì øèã ýíý ýõ õ¿íèé ñýòãýëýýð ìîíãîëûí íèéãìèéã æààõàí á¿ëýýö¿¿ëýõ èéì øààðäëàãà ¿íýõýýð áàéãàà þì. Áàÿðëàëàà.

Ä.Äýìáýðýë: Ç.Ýíõáîëä

Ç.Ýíõáîëä: Áàéíãûí õîðîîíîîñ ýíý õóóëü áóöàæ õýðýãæèõ ¿¿ ãýæ àñóóõ ãýñýí þì. Áóöàæ õýðýãæèõ ¿¿? Ýìýãòýé÷¿¿ä äàâàìãàéëñàí áàãø, ýì÷, ø¿¿ã÷ ãýõ ìýòèéí àëáàí òóøààëóóäûã áóöàæ õàëààä ýðýãòýé÷¿¿äýýð ä¿¿ðãýõ þì óó? Ýñõ¿ë õóóëü ãàðñàí ºäðººñºº öààøàà æèøýý íü, ø¿¿ã÷ áîë 70, 80 õóâü ýìýãòýé áàéíà ë äàà. Íàñààðàà òîìèëîãääîã ø¿¿ã÷ íàð. Òýä íàðûã õàëæ áîëîõã¿é ø¿¿ äýý. ßàæ òýãøèòãýõ âý ãýõýýð øèíýýð ø¿¿ã÷ áîëîõ óëñóóäûã çºâõºí ýðýãòýé÷¿¿äèéã àâíà ãýñýí ¿ã. Òýãøðýõ õ¿ðòýë íü. Òýãýõýýð íºãºº ýìýãòýé ø¿¿ã÷ áîëîõ áîëçëîî õàíãàñàí õóóëü á¿ñã¿é ¯íäñýí õóóëèéí öýöýä ºðãºäºë ãàðãàíà ø¿¿ äýý. Íàìàéã õ¿éñýýð ìèíü ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõëàà. Áè òýð ýðýãòýé Äîðæîîñ èë¿¿ àâüÿàñòàé, ÷àäâàðòàé, øààðäëàãà õàíãàñàí áàéõàä íàìàéã áîäëîãîîð ø¿¿ã÷ áîëãîñîíã¿é ýý. Æåíäýðèéí õóóëü ãýäýã áîäëîãîîðîî. Òýãýõýýð ¯íäñýí õóóëèéí öýö þó ãýæ õàðèó ºãºõ áîë?

Áè òýãýýä ÿàãààä áóöàæ õýðýãëýõ òóõàé, öààøèä ÿàõ òóõàé ÿðèàä áàéíà ãýõýýð ýíý àñóóäàë áîë áàéíãûí òèéì íýã óòãàòàé õàðèóëò îëäîãã¿é àñóóäàë áàéãàà þì. 1940, 1950-èàä îíîîñ ýõëýí Àìåðèêò õàð, öàãààí õî¸ð õ¿íèéã àäèëõàí ãýýä àæèëä àâäàãã¿é, äýýä ñóðãóóëüä àâäàãã¿é áàéõàä íü õ¿÷ýýð õàðóóäûã ò¿ð¿¿ëæ àâäàã õóóëü ãàðãààä, áèåë¿¿ëýýä ÿâñàí ë äàà. Öàãààíóóä íü áàñ ø¿¿õäýýä áàéäàã þì áèëýý. Ìèíèé ýðõèéã çºð÷ëºº, ìèíèé àðüñíû ºíãº ÿàãààä áè òýð õàðààñ èë¿¿ àæèë õèéõ ÷àäâàðòàé áàéõàä íàìàéã ÿàãààä àæèëä àâàõã¿é áàéãàà þì, äýýä ñóðãóóëüä àâàõã¿é áàéãàà þì ãýñýí. Ýíý áîë åðººñºº äóóñäàãã¿é ìàðãààí áàéäàã. Òýãýýä ýíèéãýý õàðèí õóóëèàð çîõèöóóëñàí çîõèöóóëàëò íü ººðºº çàéëøã¿é õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé çààëò áàéõ þì óó? Ýñõ¿ë òèéì çºâëºìæèéí ÷àíàðòàé þì áàéõ þì óó ãýýä îëîí àñóóëò áàéãàà þì. Çàéëøã¿é õýðýãæ¿¿ë ãýýä ýíý õóóëèàð ¿¿ðýã ¿¿ðýã ºãºõºä Åðºíõèéëºã÷ áîë öààøèä ýìýãòýé õ¿íèéã äàõèí ø¿¿ã÷ýýð òîìèëîõ áîëîìæã¿é áîëæ áàéãàà þì ë äàà. Òýãýýä èéìýðõ¿¿ àñóóäëóóäûã åð íü ÿàæ ãýæ áîäîæ

ýíý õóóëèéã õýëýëöüå ãýæ øèéäñýí þì áý ãýæ áè Áàéíãûí õîðîîíîîñ àñóóõ ãýñýí þì.

Ä.Àðâèí: Òýãýõýýð ºíººäºð íèéò ø¿¿ã÷ íàðûí õóâüä 60-ààä õóâü íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéãàà. Ýì÷, áàãø àæèë÷äûí õóâüä 60-ààñ äýýø õóâü íü áàñ ýìýãòýé÷¿¿ä áàéãàà ãýæ åðºíõèé ñóäàëãàà ãàðñàí áàéãàà. Òýãýõýýð ýíý õóóëüä áîë òºðèéí áà òºñºâò áàéãóóëëàãûí íèéò àæèë÷äûí àëü íýã õ¿éñèéí òºëººëºë èëò äàâàìãàéëñàí òîõèîëäîëä õ¿éñèéã 40/60 ãýñýí õàðüöàà á¿õèé òýíöâýðò áàéäëûã õàíãàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëíý ãýñýí ýíý óòãààðàà àâààä ¿çýõýä ýíý áîë ø¿¿ã÷ íàðò þì óó, íýã çºâëºëä áîë áè øèéäâýðëýãäýõã¿é áàéõ ãýñýí èéì áîäîëòîé áàéíà. Òýãýýä öààøèä òýð íü ýì÷, áàãø íàðûí õóâüä ÿàæ õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäëûã áèä íàð áàñ òàíû íààä ÿðüñàí ñàíàëûã Áàéíãûí õîðîîí äýýðýý õýëýëöýõ ÿâöäàà áàñ òîäîòãîæ áèä íàð çºâëºæ ÿðüæ ºãºõ èéì á¿ðýí áîëîëöîîòîé áàéõ ãýæ ¿çýæ áàéíà. Îäîîãèéí áàéäëààð áîë áèä íàð ÿã õ¿éñèéí õàðüöààã òºñºâ, òºðèéí áàéãóóëëàãàä 40/60 ãýñýí èéì õàðüöààã õóóëüä ñóóëãàæ ºãñºí áàéãàà. Ä.Î÷èðáàò ãèø¿¿í íýìæ òîäðóóëíà.

Ä.Î÷èðáàò: Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûí òóõàé õóóëü ìààíü åð íü ò¿ð¿¿íýýñ õîéø ÿðèàä áàéãàà. Àëü íýã õ¿éñèéã îíöãîéëîîã¿é. Õ¿éñèéí òýíöâýðòýé áàéäëûí òóõàé. Òèéì ó÷ðààñ õóóëü ýðãýæ õýðýãæèõ ¿¿, ìýäýýæ õóóëü ãàð÷ áàéãàà ó÷ðààñ õýðýãæ¿¿ëýõ ãýæ õóóëü ãàðãàíà. Òèéì ó÷ðààñ òýð çîõèöóóëàëòàíäàà òýð áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõäýý àëü íýã õ¿éñèéí òýíöâýðòýé áàéäëûí òàëààð, òýð çîõèöóóëàëòûí òàëààð áîë áîäëîãî áàðüæ öààøèä àæèëëàõ òèéì øààðäëàãà ãàðíà. Çºâõºí ø¿¿ã÷ íàðûí àñóóäàë ÷ áèø, ýì÷ íàð, áàãø íàðûí àñóóäàë äýýð 70-80 õóâèéí çîõèöóóëàëò íü àëäàãäñàí ÿâæ áàéãàà ë äàà. Ýðýãòýé õ¿éñèéí õýìæýýíä. Òýãýõýýð ýíèéã ÷ ãýñýí áàñ áîäëîãîîð òýð ñóðãóóëüä ýëñýõýä íü, áîëîâñîí õ¿÷èí áýëäýõýä íü áàñ çîõèöóóëàëò õèéõ øààðäëàãàòàé áàéíà ãýæ àæëûí õýñýã ¿çýæ áàéãàà.

Ä.Äýìáýðýë: Í.Ãàíáÿìáà ãèø¿¿í

Í.Ãàíáÿìáà: Áàÿðëàëàà. Áàéíãûí õîðîîíîîñ ýíý ºðãºí áàðèãäñàí õóóëèéã êîíöåïöèòýé íü íèéö¿¿ëæ òîìú¸îëëóóäûã íü ººð÷ëºõ èéì áîëîìæ áàéíà óó ãýæ àñóóìààð áàéãàà þì. ªºðººð õýëáýë, õóóëèéí êîíöåïöè ìààíü óã íü ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâèéí æèíã íýìýõ ãýýä áàéãàà þì. Ãýòýë îäîî ÿã ò¿ð¿¿÷èéí ìèíèé õýëäãýýð òîìú¸îëîë äîòîð áîëîõîîð òèéì òèéì àëáàí òóøààëä àëü õ¿éñèéí òºëººëºë 30-ààñ äîîøã¿é, 40-ººñ äîîøã¿é ãýõýýð ýíý ººðºº ÿã òýð ñàíààãàà èëýðõèéëæ ÷àäàõã¿é áàéíà. Òóõàéëáàë, ýìýãòýé 30-ààñ äîîøã¿é, ýðýãòýé 30-ààñ äîîøã¿é ãýâýë öààíà íü ººð ÿìàð ÿìàð õ¿éñ ãàðàõ þì áý? 40 õóâü äýýð íü. Ýíý ìýòèéí òîìú¸îëîëëóóäûã Áàéíãûí õîðîîí äýýð íýëýýí ÿíçëàõã¿é áîë áîëîõã¿é þì øèã áàéãàà þì. Ãýòýë ÿã íàðèéíäàà ÿâæ ÿâæ ýíý õóâèéã áîë áèä íàð îëîí æèë ÿðüñàí. ßðèàä ÿâààä áàéäàã, óëàì äîðäîîä áàéäàã. Îäîî ÓÈÕ-ä

áàéãàà ãèø¿¿äèéí òîî ãóðàâõàí øèðõýã áîëòëîî áóóðààä áàéãàà ø¿¿ äýý. Òýãýõýýð ýíý ìåõàíèçì ýäèéí çàñãèéí ìåõàíèçì áàñ áàéìààð áàéãàà þì.

Ò¿ð¿¿÷èéí õýëäýã òýð Øâåäèéí êîðïîðàöè, êîìïàíèéí çàõèðëóóäûí 45 õóâüä áîë ýäèéí çàñãèéí ìåõàíèçìûí óðàìøóóëàë õýðýãëàæ áàéæ òýð òîîã ºñãºõ áîëîìæòîé áîë õàðèí ýíý àëáàí òóøààëä áîë òîìèëãîîíû àëáàí òóøààëóóäûã õóóëèéí çîõèöóóëàëòààð õèéæ áîëîõ áàéõ. Ãýòýë ÿã ñîíãîãäîõ àëáàí òóøààëä áîë ìàø õýö¿¿ ø¿¿ äýý. ßã íàðèéíäàà ìàíàé íèéãìèéí ñóóðèà àâààä ¿çñýí ÷èíü îäîî ÿã íèéãìèéí ñýòãýë ç¿é äýýð ýìýãòýé÷¿¿äèéã äýâø¿¿ëýõ ¸ñòîé ãýäýã ñýòãýë ç¿éã õºãæ¿¿ëýõ òàëûí èéì áîäëîãî õóóëüä ñóóæ ºãìººð áàéãàà þì. Òýð á¿¿ õýë, çàëóó÷óóäûí áîëîâñðîëûí àñóóäëààð àâààä ¿ç äýý. Îõèä íü áàðàã 80, 90 õóâü áàðàã áîëîõ íü áàéíà ø¿¿. Òýãýõýýð ¿¿íèé öààíà ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí àéìààð òîì àñóóäàë ãàð÷ èðíý. ªºðººð õýëáýë, áîëîâñðîëòîé òýð äóó÷èí, õèéë÷èí á¿ñã¿é÷¿¿ä òýð ãàäààä õ¿íòýé ñóóæ áàéãàà áîë äóó÷èí, õèéë÷èíäýý áèø ø¿¿ äýý. Õàíäëàãà íü òèéì áîëëîî. Áîëîâñðîëûí ò¿âøèí èíãýýä ýðýãòýé, ýìýãòýé çàëóó÷óóäûíõàà äóíä àâààä ¿çýõýýð èíãýýä 80, 90 õóâèéí èéì òîì ÿëãàà ãàðààä èðýõýýð îäîî ÿã íàðèéíäàà ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàëä àéìøèãòàé ç¿éë áîë Ñîëîíãîñîîñ áàñ îõèäûã äóóäàæ áàéíà. ßâæ áàéãàà õ¿¿õä¿¿äèéí èõýíõ íü îõèä áàéíà. Òèéì òèéì ñóðãóóëüä òýòãýëãýýð ñóðàëöàíà. Á¿ð öàëèí ñòåïýíä ºãíº. Òýíä î÷èæ áàéãàà õ¿¿õä¿¿äèéí 90 ãàðóé õóâü îõèä. Òýãýýä ýðãýýä òýä íàð ÷èíü Ìîíãîë çàëóó÷óóäòàéãàà ñóóõ óó ãýõýýð ¿ã¿é ø¿¿ äýý. Èõýíõ íü ãàäààä óëñóóäòàé ñóóõ ÷èã õàíäëàãà ðóó îðæ áàéãàà þì.

¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí õýìæýýíä àâ÷ ¿çýõýýð þì ýíý æåíäýð äîòîð ìààíü áàñ îðîîä èðýýä áàéãàà þì. Íàðèéíäàà ºíººäºð 2.5 ñàÿ õ¿íòýé Ìîíãîë Óëñ öààøèä íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýíý õàíäëàãààðàà ÿâàõ þì áîë ñºðºã òàë ðóóãàà îðîõ þì øèã áàéíà. Ãàäààä õ¿íòýé ñóóõ õàíäëàãà èõ áîëíî. ßàãààä ãýâýë áîëîâñðîëûí çºð¿¿ íºëººëæ áàéãàà þì. Îäîî îþóòàí, ñóðàã÷äàà àâààä ¿ç äýý. Áàðàã 80, 90 õóâü íü îõèä ø¿¿. Òýãýõýýð ýíý õºâã¿¿äýý óóðõàéä àæèë õèé, õàð àæèë õèé, áàðàã ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí òºâ ãýýä èéì òºðèéí áîäëîãî ÿâààä ýõýëëýý ø¿¿ äýý. Òýãýõýýð ýíý áîëîâñðîëûí çºð¿¿ ÷èíü ÿâæ ÿâæ æåíäýðèéí áàéäëûã àëäàãäóóëàõ òºäèé áèø, ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàëä ìààíü î÷èæ íºëººëºõ íü áàéíà ø¿¿. Ýðãýýä ýíý æåíäýðèéí õóóëü äîòîð ýíý ñàíààíóóäûã Áàéíãûí õîðîîíû õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâö äóíä æààõàí ñàéæðóóëàõã¿é áîë òºðèéí áîäëîãî ìààíü íýã íýã ñàëáàð ðóóãàà ÷èãëýýä ÿâòàë íºãºº òàëäàà ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëýõ õàíäëàãà ðóóãàà îðîõ ãýýä áàéíà ø¿¿ äýý. Òèéì ó÷ðààñ îäîî áèä íàðèéíäàà ýìýãòýé÷¿¿äýý äýâø¿¿ëæ àæèëëóóëúÿ ãýæ áàéãàà áîë ýíý òºðèéí àëáàíä ìåõàíèçìûí èõ çºâ òîõèðîîíóóäûã õèéæ ºãºõã¿é áîë ýíý ç¿ãýýð íýã õýäýí áàòëààä õóóëü ãàðààä åðººñºº àõèö ãàðàõã¿é ÿâæ èðëýý. 10 îí õ¿ðòýë ýíý òýäýí õóâü ýìýãòýé÷¿¿ä ãýæ ºíººäðèéã õ¿ðòýë ÿâæ èðñýí ø¿¿ äýý. ªíººäºð ñîíãóóëüä ñîíãîãäîõ áàéäàëä ÷ õàð, òîìèëãîîí äýýð ÷ õàð. Áàõü áàéäãààðàà áàéãàà ø¿¿ äýý. Òèéì ó÷ðààñ ýíý õóóëü äîòîð æààõàí ýäèéí çàñãèéí

ìåõàíèçìóóä, íèéãìèéí õàðèëöààíä íýëýýí çîõèöóóëàëòóóä õèéæ ºãºõ øààðäëàãàòàé þì áîëîâ óó ãýñýí èéì ñàíàëûã äàâõàð õýëüå.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Ä.Àðâèí

Ä.Àðâèí: Ãàíáÿìáà ãèø¿¿íèé õýëæ áàéãàà ýíý ñàíàà á¿õýëäýý ýíý õóóëüä òóñãàãäñàí þì. Òýãýõýýð ºíººäºð ÿã ñóäàëãààãààð áîë ìàíàé àðâàí æèëèéí áàãà, äóíä ñóðãóóëüä ñóðàëöàã÷èä ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü áîë 50 õóâüòàé áàéäàã þì áàéíà. Èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí îþóòíóóäàä 60 õóâü, áàêàëàâð çýðãèéí îþóòíóóäàä 59 õóâü, ìàãèñòðûí çýðýã îëãîõ ò¿âøíèé îþóòíóóäûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü 64 õóâüòàé áàéäàã þì áàéíà. Òýãýõýýð áèä íàð ºíººäºð ýíý åðºíõèé õàíäëàãà äýýð ýìýãòýé÷¿¿ä äèéëýíõèéã ýçýëñýí áàéãàà ãýäýã äýýð áèä íàð áàñ ñóäàëãààòàé ¿çýõ õýðýãòýé ãýæ ¿çýæ, ýíý Æåíäýðèéí õóóëèéã õýëýëöýõ ÿâöäàà àæëûí õýñãèéã áèä ìàø ñàéí àæèëëóóëàõ þì.

Áèä íàð ç¿ãýýð õýäýí êâîò ñóóëãàõ, óëñ òºðä áàéõ, òºðä àæèëëàõ ãýäýã íü áèä íàðò òîîã íü çààãààä ºãñºí áàéëàà ÷ ãýñýí ýíý õóóëèéã á¿õýëä íü àâ÷ ¿çâýë ýíý õóóëü òýãø, ýðýãòýé÷¿¿äèéí áîëîâñðîë, òýãø ýðõèéí òóõàé ìàø èõ ñàéí õàíãàãäàæ ãàðàõ õóóëü ãýæ ¿çýæ áàéãàà. Èéì ó÷ðààñ àæëûí õýñýã ìàø èõ ñóäàëãààí äýýð àæèëëàíà. Ãàäààäàä ãàðãàæ áàéãàà àæèëëàãñàä, èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä ñóð÷ áàéãàà, åðºíõèé áîëîâñðóóëæ áàéãàà ýíý ÿã ¿íýí òîîã áèä çîðèóä õºðºíãº ãàðãàæ ýíý ñóäàëãààã ãàðãàæ, ¿¿íòýé õîëáîãäñîí èðýýä¿éíõýý þìûã çîõèöóóëàõ õýìæýýíèé àñóóäëóóäûã áèä ýíý õóóëü äýýð ñóóëãàæ ºãíº. Òàíû ñàíàëòàé, ñàíàà çîâæ áàéãàà ñàÿ ÿðüñàí á¿õ ç¿éëòýé áèä ñàíàë íýãòýé áàéãàà. Õóóëüä ÷ ýíý àñóóäàë áàñ òóñãàãäààä èðñýí áàéãàà. Çºâõºí ýìýãòýé÷¿¿ä áèø ø¿¿ äýý. Ýðýãòýé÷¿¿äèéí áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ, ýíý òàëä õóóëèéí ìºí ÷àíàð íü îðøèíî ãýäãèéã áàñ õýëìýýð áàéíà. Áàÿðëàëàà.

Ä.Äýìáýðýë: Ç¿éòýé. Õ.Æåêåé ãèø¿¿í

Õ.Æåêåé: Áàÿðëàëàà. Áè ýíý õóóëèéí òºñºë áîë íèéãìèéí çàõèàëãààð õèéãäýæ áàéãàà õóóëèéí íýã ãýæ ¿çýæ áàéãàà ë äàà. ßàãààä ãýâýë ìàíàé õ¿í àìûí 50-90 õóâü íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéãàà òýã óòãààðàà. Òýãýýä åð íü áàéãàëèéí øàëãàðëààð õèéãäýæ àæëóóä ãýæ áàñ áàéãàà ãýäýã òàë äýýð ¿çäýã õ¿íèé íýã. Òýãýõýýð òºðèéí áîäëîãîîð çîõèöóóëæ ÿâäàã þì áàéíà, ÿâäàãã¿é þì áàñ áàéíà ãýæ ¿çýæ áàéíà. ªºðºº æàìààðàà ÿâäàã òèéì àñóóäàë ÷ áàéãàà. ßìàð ÷ ãýñýí ýíý õóóëèéã áîë áè äýìæèæ áàéãàà. Àëü àëü òàëààñ áîäîæ ¿çñýí ÷ ãýñýí. ßàãààä ãýõýýð òºðèéí áîäëîãîîð çîõèöóóëàõ çàðèì íýã ç¿éë áàéíà ãýäýã òàëààñ. Ãýõäýý ýíý õóóëü áàñ óíøààä ¿çýýä áàéñàí ÷èíü åðºíõèé þìàí äîòîð çàðèì íýã òàëûã äýíä¿¿ áàðüñàí þì áàéíà ãýæ ¿çýãäýýä áàéãàà. Æèøýý íü, ýíý õóóëèéí äàãàæ íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí ººð÷ëºëò¿¿ä áàéíà. Ýíý äîòîð Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà,

ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé ãýñýí íýã õóóëü áàéíà. Òýð äîòîð èíãýæ áàéíà. Òºñºâò áàéãóóëëàãûí îðëîã÷ äàðãà áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ àëáàí òóøààëòàí íü äàðãà, ýðõëýã÷, çàõèðàë íü ýñðýã õ¿éñèéí õ¿í áàéíà ãýñýí. Òýãýõýýð èíãýýä áîäîõîä Æàíæèí øòàáûí äàðãà ýðýãòýé õ¿í áàéíà ãýõýä îðëîã÷ íü ýìýãòýé áàéíà ãýõ þì óó, Õèë õàìãààëàõ åðºíõèé ãàçðûí äàðãûã ýðýãòýé áàéíà ãýõýä îðëîã÷ íü ýìýãòýé áàéõ óó, öàãäààãèéí äàðãûã ýðýãòýé áàéõàä îðëîã÷ íü ýìýãòýé áàéõ óó ãýýä, ýñõ¿ë íýã áàéãóóëëàãûí ýìýãòýé áàéõàä îðëîã÷ íü äàðãà íü çààâàë ýìýãòýé áàéõ óó ãýýä ÿíç á¿ðèéí þì áàéíà ë äàà. Òýãýõýýð çàðèì òàëààñ íü àâààä ¿çýõýýð ýíý õóóëü áîë àëáàí òóøààëûã õýòýðõèé õàðñàí òàë ðóóãàà áîëñîí òèéì õóóëü áîëæýý ãýæ áàñ õýëýõ ¿íäýñëýëòýé áàéíà. Òýãýõýýð ýä íàðûã õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä çàñàõ õýðýãòýé.

Õóâèéí õýâøëèéí áàéãóóëëàãóóäàä îäîî ÿàæ çîõèöóóëàëò õèéõ ¿¿? Ìýäýýæ ýðõ òýãø ãýõýýð òºðèéí áàéãóóëëàãàä áîë çîõèöóóëàëò õèéæ áîëæ áàéíà. Õóâèéí áàéãóóëëàãóóä, æèøýý íü, ¿éë÷ëýã÷èéã òèéì 21 íàñòàé ÷ ãýäýã þì óó, òèéì òèéì áèå õàà ñàéòàé, òýãýýä õýë ìýääýã ÷ ãýäýã þì óó, ýìýãòýé ãýýä çàðëààä áàéãàà ø¿¿ äýý. Òýãýõýýð ýðýãòýé íü ¿ëäýýä áàéãàà. Ýíý òàë ðóóãàà ýíý õóóëü áîë àøèãòàé ãýæ áè áîäîæ áàéãàà. Öàðàé ç¿ñ ãýýä ÿíç á¿ðèéí þì áàéãàà áàéõ ë äàà. Òýãýõýýð ýíý õóóëü õóâèéí õýâøëèéí áàéãóóëëàãóóäàä ¿éë÷ëýõ ¿¿? Ýíèéã îäîî Áàéíãûí õîðîîí äýýð þó ãýæ ¿çñýí áý? Õýðýâ çºâõºí òºðèéí áàéãóóëëàãàä õýäýí óäèðäëàãûí àëáàí òóøààëûí òýð êâîò äýýð ¿éë÷ëýýä òýãýýä õóâèéí áàéãóóëëàãàä ¿éë÷ëýõýý áàéâàë ýíý ýðõ òýãø áàéäëûí àñóóäàë ÿã á¿ðýí õýìæýýãýýð õàíãàãäàæ áàéíà ãýæ ¿çýõ ¿íäýñëýë áàéãàà þó? Õóóëèéí àñóóäëûã áè áîë åðºíõèéäºº ¿íýõýýðèéí õ¿éñèéí áàéäàëòàé õîëáîîä áîë äýìæýýä áàéãàà. 51 õóâü, 49 ãýäýã òàëààðàà. Îëîí îðîíä áàéãàà òèéì õóâèëáàð, ãýõäýý 90-ýýä îðíû èõýíõ íü ýìýãòýéã äýíä¿¿ äîîøîî õèéñýí ãàçðóóä èéì õóóëüòàé áàéãàà. Òýðèéã áàñ áèä îéëãîæ áàéãàà, ìýäýæ áàéãàà. Ãýõäýý Ìîíãîë Óëñ àðä÷èëñàí îðíû õóâüä íýã èéì õóóëüòàé áàéõàä áîëîõã¿é þì áàéõã¿é ë äýý. Õàðèí äîòîð íü áàéãàà ç¿éë¿¿ä äýýð þó þó ãýæ ¿çñýí áý? Ñàÿûí ìèíèé àñóóñàí 2, 3 ãóðâàí þìûã õàðèóëæ ºãºº÷ ýý ãýæ Áàéíãûí õîðîîíîîñ àñóóÿ. Áàÿðëàëàà.

Ä.Àðâèí: Áàÿðëàëàà. Òýãýõýýð ò¿ð¿¿í íýãä¿ãýýð àñóóëò äýýð Æåêåé ãèø¿¿íèé àñóóæ áàéãàà öàãäàà, òàãíóóë, öýðãèéí áàéãóóëëàãóóäûí çàðèì çààëòóóä õýëñýí ø¿¿ äýý. Ò¿ð¿¿í àæëûí õýñýã. Çàðèì òºðëèéí ýíý áàéãóóëëàãóóä áîë ýíý Æåíäýðèéí õóóëèéí õàðüöààíä õàðüÿàëàãäàõã¿é ýý ãýñýí èéì çààëòóóä áàéãàà ãýæ õýëìýýð áàéíà.

Õî¸ðäóãààðò, ýíý Æåíäýðèéí õóóëü áîë ìàíàé á¿õ óëñ îðîí äàÿàð õýðýãæèíý. Á¿õ øàòíû õóâèéí õýâøèë, òºðèéí áàéãóóëëàãà ãýëòã¿é á¿õ øàòàíä ýíý õóóëü áîë õýðýãæ¿¿ëýõ ¸ñòîé. Ãýõäýý åðºíõèé ýíý õóóëèéí ãîë ç¿éëä áîë ýìýãòýé÷¿¿äèéí, ýðýãòýé÷¿¿äèéí òýãø õàðüöààã áèä íàð 40/60

ãýñýí þóíä áàðüæ áàéãàà ø¿¿ äýý. Òýãýõýýð ºíººäºð àëèâàà õóâèéí êîìïàíè ÷ áàé, àëèâàà øàòíû áàéãóóëëàãà ÷ áàé, åð íü àæèëëàõ ò¿âøíèéõýý áîëîâñîí õ¿÷íèé ñóäàëãààíäàà ýìýãòýé÷¿¿äèéã áàéëãàõ ýíý àñóóäëóóäûã áàñ áèä íàð ýíý õóóëèàð çîõèöóóëæ ºã÷ áàéãàà þì. Òýãýõýýð ºíººäºð õóâèéí õýâøëèéí áàéãóóëëàãà ÷ ãýñýí, ºíººäºð òýðíèéã òîëãîéëæ áàéãàà õ¿í ÷ ãýñýí ºíººäºð æåíäýðèéí òýãø ýðõèéí ìýäðýìæòýé áàéõ òàëä íü ýíý õóóëü ¿éë÷ëýõ áàéõ ãýæ áîäîæ áàéíà. Òýãýýä ýíý äýýð õîëáîãäóóëàí õóâèéí áàéãóóëëàãóóä, áóñàä ç¿éëòýé õîëáîãäóóëàí òà ñàíàëòàé áîë àæëûí õýñýãò îðæ àæèëëàæ ýíý ñàíàë äýýðýý ÿðüæ áîëíî.

Ä.Äýìáýðýë: Èëòãýã÷ Ä.Î÷èðáàò

Ä.Î÷èðáàò: Åð íü áóñàä îðíóóäûí æèøýý íü, ìàíàé óðä õºðøèéí æèøýý áàéíà ë äàà. Ýíý õºðøèéí æèøýýí äýýð æåíäýðèéí õ¿éñèéí òýãø áàéäëûã çîõèöóóëàõ ¿¿äíýýñ ýìýãòýé÷¿¿äýý, ýðýãòýé÷¿¿äýý ãýäýã õ¿éñèéí òýãø áàéäëûã çîõèöóóëàõ ¿¿äíýýñ äàðãûã íü þì óó, îðëîã÷ äàðãûã íü ýðýãòýé õ¿íýýð òàâèõ, òýíöâýðæ¿¿ëýõ òèéì áàñ õóóëü áàéäàã þì áàéíà. Ñàÿ Õÿòàä óëñûí òýð õóóëü äýýð á¿ð ýìýãòýé÷¿¿ä Á¿õ Õÿòàäûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õîëáîî ãýýä, òýð õîëáîî äýýðýýñýý ýíý àñóóäëûã áàñ äýìæñýí õóóëü, ýðõ ç¿éí àêòóóäûã áàñ ýíý õóóëü òîãòîîõ áàéãóóëëàãóóääàà ºãäºã, õÿíàäàã, õýðýãæèëòèéã íü áàñ õàíãàäàã èéì òîõèîëäîë áàéäàã þì áàéíà. Ãýõäýý ºíººäºð ÿã òýð îðæ èðæ áàéãàà õóóëü äýýðýý ÿã òèéì íýã íýãýýð ãýäýã þì óó, ýñõ¿ë äàðãà íü ýðýãòýé õ¿í áàéõàä ýìýãòýé îðëîã÷ íü áàéíà ãýäýã þì óó øóóä çààæ îðæ ºãººã¿é ýý. Öààøèä ýíý Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûí òóõàé õóóëèéã õýëýëöýæ áàéõ õóãàöààíäàà áèä á¿ãä ãèø¿¿äýýñýý ÷ ãýñýí, àæëûí õýñãýýñ ÷ ãýñýí ýð, ýì õ¿éñèéã ãýæ ÿðèìààðã¿é áàéãàà þì. Õ¿éñèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ ýíý àñóóäëàà ë ãîë àñóóäëàà áàðüæ ÿðèõ õýðýãòýé þì óó ãýæ áè áîäîæ áàéãàà.

Ä.Äýìáýðýë: Õ.Æåêåé ãèø¿¿í òîäðóóëúÿ.

Õ.Æåêåé: Òèéì. Áè îéëãîæ áàéíà. Ýíý Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé ãýýä îðóóëæ èðñýí þì áàéíà. Òýð äîòîð èíãýæ áàéíà. 5.1.5 òºñºâò áàéãóóëëàãûí îðëîã÷ äàðãà áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ àëáàí òóøààëòàí íü äàðãà, ýðõëýã÷, çàõèðëûí ýñðýã õ¿éñèéí õ¿í áàéëãàíà ãýýä õóóëü äýýð îðîîä èðñýí þìûã áè àñóóãààä áàéíà. Òýãýõýýð èéìýðõ¿¿ õýò àëáàí òóøààë òàë ðóóãàà õàðñàí, òèéì ç¿éë¿¿äèéã çàñ÷ ýíý õóóëèéã ãàðãàõ ¸ñòîé ãýäãýýð ñàíàë íýãäýýä áàéíà ãýæ áè õýëýýä áàéíà. Òèéì ó÷ðààñ èéìýðõ¿¿ þìíóóäûã çààâàë çàñàõ õýðýãòýé. Òèéì áàéõã¿é ýíý òýð ãýýä õàðèóëàõ áèø, áàéãàà þìûã çàñàõ òàëààðàà áàéãààðàé ãýäãèéã áè õýëýýä áàéãàà.

Ä.Äýìáýðýë: Òýðèéí àíõààðúÿ. Ä.Áàòáàÿð ãèø¿¿í

Ä.Áàòáàÿð: Áàðàã Æåêåé ãèø¿¿í àñóóãààä áàéíà. Áè ººðºº Æåíäýðèéí õóóëèéã áîë äýìæèæ áàéíà ë äàà. Æåíäýðèéã ìýðãýæëýýð íü òýíö¿¿ëýõ áîë áîëîìæã¿é ýý. ßàõ âý, íèéãìèéí àñóóäëààð íü òýíö¿¿ëýõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýæ áàéãàà. Æèøýý íü, ïàðëàìåíò àðä ò¿ìíèé òºëººëºë, íèéãìèéí òºëººëºë, ýíèéã áîë òýíö¿¿ëæ áîëíî. Ñàÿ ìýðãýæèë ãýäýã óòãààð áîë ìàø èõ àñóóäëóóä ãàð÷ èðæ áàéãàà. Æèøýý íü, áºõ äýýð ãýõýýð 50 õóâü íü ýìýãòýé õ¿í áàéõ þì óó ãýýä. Ýíý áîë ÿàõ âý. Àëèâàà íýãýí õóóëèéí çààëò íü ¿ã õýëëýã òîäîðõîé áàéæ àìüäðàë äýýð õýðýãæèíý. Ýíý äýýð íýã þì àñóóõ ãýñýí þì. Äîòîð íü áàéãàà 4.1.5 äýýð áýëãèéí äàðàìò ãýæ áóñäûã õ¿ñýýã¿é òîõèîëäîëä áýëãèéí ñýäëýýð ¿ã õýëýõ, áèåýð áóþó àëèâ ººð õýëáýðýýð èëýðõèéëýõ, ýíý àëèâàà ººð õýëáýðýýð èëýðõèéëíý ãýäýã ÿã ÿìàð õýëáýð þì áý? íýãä.

Õî¸ðò, ýíý ¿ã õýëëýã ãýæ ÿìàð ¿ã õýëëýãèéã õýëýýä áàéíà? Ìàðçàãíààä òîãëîîì øîãëîîìîîð ¿ã õýëäýã. Íºãºº õ¿í íü î÷îîä ø¿¿õýä õàíääàã. Ýíý äýýð Áàéíãûí õîðîî òîäîðõîé ÿã þó ãýæ ¿çýæ áàéíà àà?

Ä.Î÷èðáàò: Åð íü 4.1.5-ä áýëãèéí äàðàìò ãýäýã òîìú¸îëëûã îðóóëæ ºãñºí áàéãàà ë äàà. Áóñäûã õ¿ñýýã¿é òîõèîëäîëä áýëãèéí ñýäëèéí ¿ã õýë, áèåýð èëýðõèéëýõ. ¯ã õýëýýð ìàãàäã¿é ýñðýã õ¿éñòýí àæèëòíàà þì óó, íýã àëáàí òóøààëòíàà ¿ã õýëýýð ýðîòèê, ñåêñ ¿ã õýëëýã îðóóëæ, òýðèéã äàðàìòàíä îðóóëàõ ãýäýã ÷ þì óó, ýñõ¿ë çàëóó÷óóäûã õýëäãýýð “õàíäðàõ” ãýäýã áèë¿¿, òèéì ýý? Ýñõ¿ë óðóó òàòñàí ãýäýã þì óó òèéì ¿ã õýëëýãýýð ãýäýã óòãûã îðóóëæ ºã÷ áàéãàà ãýæ îéëãîæ áàéãàà.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Á.Áàò-Ýðäýíý ãèø¿¿í

Á.Áàò-Ýðäýíý: Áàÿðëàëàà. Ýíý õóóëèéã áîë äýìæèæ áàéãàà. Ãýõäýý åðºíõèéäºº óëñ îðíû õýìæýýíä àâààä ¿çâýë íºõöºë áàéäàë, ò¿ð¿¿í ãèø¿¿ä ÷ ÿðüæ áàéíà. Áîëîâñðîëûí çºð¿¿, ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñèéí íèéãýìä ýçýëæ áàéãàà áàéõ ñóóðü, òýãýýä íèéãìèéí òºäèéã¿é ãýð á¿ëèéí õ¿ðýýíä ÷ ãýñýí. Àéõòàð èéì çºð¿¿, çààã ÿëãàà ãàðëàà ãýæ îéëãîæ áàéíà. Áè áîë ººðºº þó ãýæ áîääîã âý ãýõýýð ýíý ìàãàäã¿é ìîíãîë÷óóäûí áèø, ãàäíû ººð íýã áîäëîãî, èéì ò¿ëõýýñ áàéäàã þì áèø áàéãàà ãýæ áîääîã þì.

Òóõàéëáàë, Ìîíãîë÷óóä àëòàí äýýð ñóóñàí ãóéëãà÷èí ãýýä, íýýðýý ÷ àëòàí äýýð ñóóñàí ãóéëãà÷èí ãýýä îéëãîîä òýãýýä àëòàà óõààä ÿëãààã¿é ãóéëãà÷èí, îäîî åð íü àëòàà óõàæ äóóñààä ãóéëãà÷èí õýâýýðýý ¿ëäýõ èéì õýâ ìàÿã áàéíà ãýæ îéëãîîä áàéäàã þì. Ò¿¿íòýé àäèëõàí ýðò äýýð ¿åýñ åðººñºº ýìýãòýé÷¿¿ä ãýðèéí áîîë, ýðèéí çàðö áàéäàã. Òýãýýä ýíý õóó÷èí ñîöèàëèçìûí ¿åä ÷ òýãæ ÿðèãäàæ áàéñàí. îäîî àðä÷èëëûí 20 æèëä èíãýæ ÿðèëàà. ¯íýõýýð ¿ð ä¿í ãàð÷ áàéíà óó ãýõýýð àéõòàð ¿ð ä¿í ãàðàõã¿é áàéõ øèã õàðàãäààä áàéãàà þì. Òóõàéëáàë, ò¿ð¿¿í Ãàíáÿìáà ãèø¿¿í òîäîðõîé õýëæ áàéíà. Ýíý ÷èíü ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàëòàé õîëáîîòîé àñóóäàë áîëîõ íü áàéíà ø¿¿ ãýñýí. Áîëîâñðîëûí áàéäàë ãýð á¿ëèéí õ¿ðýýíä åð íü àéõòàð ÿëãàà ãàðëàà. Òýãýýä

ýðýãòýé÷¿¿ä íü, ýöã¿¿ä íü, ýðýãòýé õ¿í áîë ýýæýýñýý, ýõíýðýýñýý, ¿ð õ¿¿õäýýñýý íýëýýí õîëäñîí èéì áàéäàë íèéãýìä ãàðààä áàéíà. Ýíý þìûã ÿàæ îéðòóóëàõ þì. Óëàì õîëäîîä áàéõ þì áîë õýö¿¿ áàéäàëòàé áîëîõ ãýýä áàéíà. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí æåíäýðèéí àñóóäàë ÿðüäàã. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí îëîí àñóóäàë ÿðüäàã.

Ãýòýë íèéãýì äýýð áîë ãýìò õýðýã, çºð÷èë, ãýð á¿ëèéí õ¿ðýýíèé õ¿÷èðõèéëýë, õ¿í õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãèéí çîëèîñ àëü áîëîõã¿é þìàíä ÷èíü ýìýãòýé÷¿¿ä, óã íü íààøàà ýåðýã ¿ð ä¿í ãàðìààð áàéäàã. Ãýòýë ñºðºã òàë ðóóãàà þì ÿâààä áàéíà ø¿¿ äýý. Èéì ó÷ðààñ ýíý àñóóäëûã îíöãîé àíõààðàõã¿é áîë íýã ë áîëîìã¿é ñàíàãäààä áàéõ øèã áàéãàà þì. Çºâõºí ýðýãòýé÷¿¿ä íü ººðèéíõºº ãýð á¿ëýýñ, ýõíýðýýñýý, ýýæýýñýý, ýìýãòýé÷¿¿äýýñ õîëäîîä ÿâàõ áèø, ýýæ¿¿ä ìààíü ¿ð õ¿¿õäýýñýý õîëäîîä ÿâñàí èéì áàéäàë íèéãýìä áîäèòîé áàéãàà èéì ç¿éë. Óëñ òºðèéí òºðèéí àëáàí òóøààëä áîë ýìýãòýé÷¿¿äèéí êâîòûã îðóóëààä ºãºõºä áîëîõã¿é þì áàéõã¿é ë äýý. Åð íü öààøèä ýðýãòýé÷¿¿ä íü äàâàìãàéëààä ÿâàõ íü òîäîðõîé áîëíî. Ýíý íü öààøàà ýðãýýä Ìîíãîë Óëñ ¿íäýñòýí ÷èíü ººðºº îðøèí òîãòíîõ þì óó ¿ã¿é þó ãýäýã àñóóäàë ÷èíü èõ ýðãýëçýýòýé áàéãàà ó÷ðààñ ýíý þìàà íýëýýí áîäîæ ¿çýæ àíõààðìààð þì øèã ñàíàãäààä áàéãàà.

¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð ò¿ð¿¿í ìèíèé àñóóÿ ãýæ áîäîæ áàéñàí þìíóóäûã àñóóñàí ë äàà. Óëñ òºðèéí òºðèéí àëáàíû ñóóäàë ñàíäàë ýíý þìàí äýýð ýìýãòýé÷¿¿äèéã îðóóëààä ºã÷ áîëîëã¿é ÿàõàâ, áîëíî. Õóâèéí ï¿¿ñ, êîìïàíèéí, õóâèéí áàéãóóëëàãóóä äýýð çààâàë ýìýãòýé÷¿¿äèéã òýãø áàéäëûã õàíãà ãýýä èíãýýä îðóóëàõ þì áîë íºõöºë áàéäàë ÿìàð áàéõ þì áîë? Ýíý òàëààð òîäðóóëæ íàäàä íýã õýëæ ºãºº÷ ýý. Æèøýý íü, áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà ãýõýä áàãø íàðûí èõýíõ íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéãàà ó÷ðààñ ñóðãàëò, õ¿ì¿¿æëèéí àæèë áîë òýð ÷èíýýãýýðýý èõ ººð÷ëºëò ãàðààä áàéíà ãýæ áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õ¿ì¿¿ñ ÿðüñàí þì áàéíà ëýý. Òýãýõýýð äàíäàà ýíý áàéäàë íü àëäàãäàõààð ñºðºã òàë ðóóãàà íýëýýí þì ãàðààä áàéõ øèã ñàíàãäààä áàéãàà þì.

Ä.Î÷èðáàò: Ìàíàé Áàò-Ýðäýíý ãèø¿¿íèé ÿðüæ áàéãàà ìàø çºâ àñóóäàë. Åð íü õ¿éñèéí òýãø áàéäëûí òàëààð áîë ãýð á¿ëýýñýý, ãýð á¿ë äîòðîî, íèéãýìäýý, óëñ îðîíäîî óëàìæëàãäàæ èðñýí õàðüöàà ãýõýýñýý èë¿¿òýéãýýð õàìãèéí çºâ çîõèñòîé á¿õ àñóóäëóóä äýýð èõ áîëîâñðîë ñóðãàëò õèéæ ºã÷ áàéìààð þì øèã áàéãàà þì. Ìàíàé Ìîíãîë ¿íäýñòýí áîë ò¿ð¿¿í ìàíàé ãèø¿¿ä áàñ ÿðüæ áàéñàí. Äýëõèéí óëñ îðíóóäàä á¿ð ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõ íü áàéòóãàé, ýõíýð, íºõºð õî¸ð öóã õîîë èääýãã¿é òèéì èõýýð õÿçãààðëàãäñàí áàéäàã ãýñýí. Ìàíàé àðä ò¿ìýí áîë ìàø èõ óõààíòàé àðä ò¿ìýí. Ýõ÷¿¿ä, ýìýãòýé÷¿¿äýý èõ õ¿íäýòãýæ èðñýí. Òýð óëàìæëàë ÷èãëýëýýðýý ÷ ãýñýí ¿ð õ¿¿õä¿¿ääýý òýð óëàìæëàë ÷èãëýëýý ¿ëäýýæ ñóðãàæ çààæ èðñýí òèéì ñàéõàí óõààíòàé àðä ò¿ìýí. ªíººäðèéí íºõöºë áàéäàëä ò¿ð¿¿í Áàò-Ýðäýíý ãèø¿¿íèé õýëñíýýð

áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ÷èãëýëä òýð õàðüöàà ººð÷ëºãäººä áàéãàà íü ¿íýí ë äýý. ßàõ àðãàã¿é òýð íýã ãýðèéí ýðýãòýé, ýìýãòýé õî¸ð õ¿¿õýäòýé íýã ºðõ ãýð á¿ë áàéëàà ãýõýä õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ýíý ýìýãòýé õ¿¿õäýý ñóðãóóëèéí áàðàà õàðóóëàõ þìñàí ãýýä, õîòòîé õîíèî çàðààä, õàøàà áàéøèíãàà çàðààä, ñóðóóëü ñî¸ëä ÿâóóëàõ ãýýä ç¿òãýýä áàéäàã. Òýãñíýýðýý òýð ýðýãòýé õ¿¿õýä íü àðä òàëä íü ìàë÷èí þì óó, ýñõ¿ë ìàíàà÷, çàõ äýýð òýðýã ò¿ðäýã, õ¿ì¿¿æèëã¿é, áîëîâñðîëã¿é áîëæ ¿ëäýõ èéì íºõöºë áàéäàë ºíººäºð ìàíàéä áàéãààä áàéíà ë äàà. Òèéì ó÷ðààñ ýíý óëàìæëàëò ýíý ãýð á¿ëèéí õàðèëöààã áàñ íàðèéí çîõèöóóëàëò õèéæ, ãýð á¿ëýýñýý ýöýã, ýõ÷¿¿ä íü ýíý îéëãîëò äýýð àíõààðàõ öàã áîëñîí ãýæ áè áîäîæ áàéãàà.

Óëñ òºðèéí òîìèëãîîíû àñóóäàë äýýð ò¿ð¿¿í ÿðüñàí. Ýíý áîë ÿàõ àðãàã¿é çîõèöóóëàëò õèéõã¿é áîë áîëîõã¿é àñóóäëóóä áàéäàã. Áèä îëîí óëñûí õýìæýýíä ÷ ãýñýí õóóëü, ýðõ ç¿éí õýìæýýíä ÷ ãýñýí, àìàëñàí îëîí óëñûí õýìæýýíäýý Æåíäýðèéí õóóëüòàé áîëæ, Æåíäýðèéí õóóëèà ãàðãàæ íýã õ¿éñèéí òºëººëëºº áàñ óëñ òºðèéí îðîëöîî, óäèðäëàãûí îðîëöîîíä îðîëöóóëàõ íü íýí òýðã¿¿íèé ýõíèé ýýëæèíä Ìîíãîë Óëñàä áàñ íýí øààðäëàãàòàé íýãýí õýðýãñýë áîëîîä áàéãàà þì. Ò¿ð¿¿íèé Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûí òóõàé õóóëüòàé óëñ îðîí 100 ãàðóé áàéõàä ìàíàé 115-ä áè÷èãäýæ áàéõ æèøýýòýé. Çºâõºí Æåíäýðèéí ýíý õóóëü ìààíü Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûí òóõàé õóóëü ìààíü óëñ òºðèéí àëáàí òóøààë, çàõèðãààíû àëáàí òóøààëûí ýíý õýäýí êâîòîîð òîãòîõã¿éãýýð öààíà íü õ¿éñèéí ìàø òîì àãóóëãàòàé õóóëü ó÷ðààñ ºíººäðèéí ïàðëàìåíòààð õýëýëöýãäýæ ìàø íàðèéí õóóëèéã õýëýëöýæ ãàðãàíà ãýæ áè áîäîæ áàéãàà. Áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí õýìæýýíä ÷ ãýñýí, Ìîíãîë Óëñûíõàà õóóëü ¿éë÷ëýõ õ¿ðýýíä ÷ ãýñýí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèä õ¿éñèéí ýðõ òýãø áàéäëûí òóõàé õóóëü ìºí àäèëõàí ¿éë÷èëæ, ìºí àäèëõàí òýð çîõèöóóëàëòóóä õýðýãæèíý ãýæ áè áîäîæ áàéãàà.

Ä.Äýìáýðýë: Ãèø¿¿äýä áàÿðëàëàà. Ãèø¿¿ä Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòòýé õîëáîãäóóëàí àñóóëò àñóóëàà. ¯ã õýëýõ ãèø¿¿í áàéí óó? Ë.Ãàíòºìºð ãèø¿¿íýýð òàñàëëàà. Õ.Áàäåëõàí ãèø¿¿í

Õ.Áàäåëõàí: Áàÿðëàëàà. Õóóëèéã áîë õýëýëöýæ íýëýýí ÷àìáàé àìüäðàëä õýðýãæèõýýð òèéì õóóëü ãàðãàõ íü ç¿éòýé ãýñýí ñàíàëòàé áàéãàà. ªíººäðèéí áàéäëààð áè ò¿ð¿¿í àñóóëò àñóóñàí ë äàà. Íýëýýí îëîí õóâü, õýìæýý òîãòîîñîí áàéíà. ªíººäðèéí áàéäàë ÿìàð áàéíà ãýñýí. Ò¿ð¿¿í àæëûí õýñýã áîë õàðèóëñàí. ßã ºíººäðèéí áàéäëààð ìàíàé Ìîíãîë Óëñàä æåíäýðèéí òýãø ýðõèéí õàðüöàà áîë íýã èõ àëäààã¿é áàéíà ãýæ áè òýãæ ¿çýæ áàéãàà. Ãýõäýý àíõààðàõ àñóóäëóóä áàéíà ãýäãèéã ñàÿ ãèø¿¿ä ÿðèëàà. ªíººäðèéí áàéäëààð ìàíàé õàìãèéí òîì òîì ñàëáàðóóäûã áîë ýìýãòýé÷¿¿ä àâ÷ ÿâæ áàéãàà. Òóõàéëáàë, áîëîâñðîëûí ñàëáàð, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð, ø¿¿ã÷ íàð. Åð íü áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð áîë ìàíàé óëñûí õýìæýýíèé íèéò òºñâèéí 50 õóâèéã ýçýìøäýã þì.

Îðîí íóòãèéí õóâüä àâ÷ ¿çýõýä îðîí íóòãèéí òºñâèéí 50 õóâèéã áîëîâñðîë, 25 õóâèéã áîë ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð ýçýìøäýã. Òýãýõýýð ýíý õî¸ð òîì ñàëáàðò àæèëëàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí 71 õóâü ýìýãòýé õ¿í áàéíà ãýäýã ÷èíü åð íü åðºíõèéäºº Ìîíãîë Óëñûã ýìýãòýé÷¿¿ä ãîëäóó àâ÷ ¿çýæ áàéíà ãýñýí àñóóäàë ýíäýýñ õàðàãäàæ áàéãàà. Òèéì ó÷ðààñ ýíý òàë äýýð ýðýãòýé õ¿ì¿¿ñèéí òàëûã áàñ àíõààðàõ íü ç¿éòýé ãýñýí çàðèì ãèø¿¿ä ñàíàë õýëæ áàéíà. Ýíý çºâ ç¿éòýé. Áîëîâñðîëûí ñàëáàð, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð, òýð ø¿¿ã÷äèéí àñóóäëààð, ãýõäýý ýíý àñóóäëûã õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä ºíººäºð áýëäýæ áàéãàà áîëîâñîí õ¿÷íýýñ ýõëýõ õýðýãòýé ãýæ áîäîæ áàéãàà. ªíººäºð äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã àâààä ¿çâýë ýíý ñàëáàð äýýð ãîëäóó ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñ ñóðäàã ø¿¿ äýý. Ò¿ð¿¿í íýã àñóóëòàä õàðèóëàõäàà çàðèì íýã àãåíòëàãóóä äýýð ýìýãòýé õ¿í õóóëèéí çààëòûí õýì õýìæýýíä õ¿ðýõã¿é áàéíà ãýæ ÿðüæ áàéãàà. ªíººäºð èíæåíåð¿¿ä äýýð ýìýãòýé õ¿í ñóðàëöàõã¿é áàéãàà. Ýð¿¿ë ìýíä, áàãø íàðûí ñàëáàðò áîë îõèä ãîëäóó äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàæ áàéãàà. Òèéì ó÷ðààñ áîäëîãûí õ¿ðýýíä ýíý àñóóäëààñàà ýõëýýä åð íü êâîò òîãòîîæ çîõèöóóëàõ íü ç¿éòýé áîëîâ óó ãýñýí àñóóäàë áàéãàà.

Ýìýãòýé÷¿¿äèéí àíõààðàõ àñóóäàë áîë óäèðäëàãûí ò¿âøèíä óäèðäàõ ò¿âøèíä àíõààðàõ íü ç¿éòýé ãýñýí àñóóäàë äýýð ñàíàë íýòýé áàéíà. Òèéì ó÷ðààñ ýíý äýýð çàðèì íýã òîãòîîõ õóâü, õýìæýýí äýýð àíõààðàõ íü ç¿éòýé áîëîâ óó ãýñýí áîäîëòîé áàéãàà. Ñàÿ òºðèéí áîëîí òºñºâò áàéãóóëëàãûí àæèëòíû õàðüöàà áîë íýãýíò 40/60 õóâüòàé áàéíà ãýäýã áîë õýð îíîâ÷òîé þì áîë? Åð íü àìüäðàë äýýð õýðýãæèõ ¿¿, õýðýãæèõã¿é þó ãýñýí àñóóäëóóäûã õóóëü õýëýëöýõ ÿâöàä àíõààðàõ íü ç¿éòýé áîëîâ óó ãýñýí èéì ñàíàëòàé áàéíà. Áàÿðëàëàà.

Ä.Äýìáýðýë: Ä.Õàÿíõÿðâàà ãèø¿¿í

Ä.Õàÿíõÿðâàà: Òýãýõýýð ýíý Æåíäýðèéí õóóëèéã áîë çàð÷ìûí õóâüä äýìæèæ áàéãàà ë äàà. Ñàÿ èíãýýä ýíý õóóëèàñ ãèø¿¿ä àñóóæ, òîäðóóëæ ÿíç á¿ðèéí ñàíàë îíîëîî õýëæ áàéíà. Èíãýýä àâààä ¿çâýë ¿íýõýýð ýíý äýýð àæèë, àëáàí òóøààëòàé õîëáîîòîéãîîð íºãºº æåíäýð áàðüæ òºðèéí áàéãóóëëàãóóä áóñàä àëáàí áàéãóóëëàãóóä àæèëëàõ ÷èãëýëýýð íü èéì áàéíà ãýæ òîäîðõîé èéì çààëòóóäûã íýëýýí ò¿ëõ¿¿ îðóóëñàí òàë íü àæèãëàãäàæ áàéíà. ¯¿íýýñ õàìààðàí àâààä ¿çâýë ìýäýýæ ýíý õóóëèéã áàòëààä ãàðãààä èðñíèé äàðààãààð õýðýãæèõ ìàãàäëàë íü ÿìàð áàéõ âý ãýäãèéã íýãä òîîöîæ ¿çýõ ¸ñòîé áàéõ ãýæ áîäîæ áàéãàà. Ìýäýýæ ºíººäºð ìîíãîëûí íèéãýìä ýìýãòýé÷¿¿äèéí ìýäëýã, áîëîâñðîë åð íü á¿õ þì ýðñ ñàéæèð÷ áàéãàà ë äàà. Ýíèéã áèä íàð òºðèéí àëü ÷ áàéãóóëëàãóóä ýìýãòýé÷¿¿äèéã îðîîä àæèëëàõàä ýìýãòýé ãýäýã òàëààñ íü õÿçãààðëààä àâàõã¿é áàéãàà. Ýìýãòýé ãýäýã òàëààñ íü ¿çýæ òîäîðõîé õýìæýýíä õîðèã ñààä òàâüäàã òèéì ç¿éë¿¿ä áèé ãýäãèéã ¿ã¿éñãýõã¿é. Ãýõäýý ìýäýýæ ýíèéã çààâàë õóóëü ãàðãàæ õóóëü÷èëæ ýíý

äýýðýý çààâàë òýð íü òèéì áàéíà ãýæ çààãààä áàéõ íü ÿìàð áàéäàã þì áîë ãýñýí èéì áîäîë áàéãàà.

Õàìãèéí ãîë íü áè ýíý õóóëü äýýð îíöãîéëæ àíõààðàõ ç¿éë þó áàéíà ãýõýýð òºðèéí ýðõ áàðèõ äýýä áàéãóóëëàãà áóþó ÓÈÕ-ä îðîí íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ ¸ñíû áàéãóóëëàãûí òºëººëºëä îðæ àæèëëàõ òýð êâîò õýìæýýã íýëýýí íàðèéâ÷ëàí òîãòîîæ ºãºõ øààðäëàãà áàéíà óó äàà ãýñýí èéì áîäîë áàéãàà þì. Èíãýæ èðâýë ìýäýýæ ýíý òºðèéí ýðõ áàðèõ äýýä áàéãóóëëàãàäàà íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ ¸ñíû áàéãóóëëàãàäàà ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâèéí æèí íýìýãäýýä ýõëýõ þì áîë òýðèéãýý äàãààä àÿíäàà ýíý õóóëü äýýð ººðºº çààæ îðóóëàõ ãýýä áàéãàà àæèë, àëáàí òóøààëòàé õîëáîîòîé, ýìýãòýé÷¿¿äèéí æåíäýðòýé õîëáîîòîé àñóóäëóóä áîë äàãààä ººðºº ýíý ¿íýëýìæýýðýý íýìýãäýíý ãýæ èíãýæ îéëãîæ áàéãàà. Òèéì ó÷ðààñ õóóëèéã öààø õýëýëöýõ ÿâöäàà áèä íàð ýíý ç¿éë äýýð íü æààõàí àíõààð÷ õýëýëöýõ ¸ñòîé áàéõ ãýñýí áàéð ñóóðüòàé áàéíà. Èíãýýä ýíý õóóëèéã õýëýëöýõèéã äýìæèæ áàéãàà ãýäãýý èëýðõèéëüå.

Ä.Äýìáýðýë: Ñ.Îþóí ãèø¿¿í

Ñ.Îþóí: Áàÿðëàëàà. Ýíý õ¿éñèéí òýãø áàéäëûí òóõàé àñóóäàë áîë ìàø ÷óõàë àñóóäàë. Õ¿í á¿õ îéëãîæ áàéãàà áàéõ. Ìîíãîë Óëñ åð íü õºãæèõ ¿¿, èõ äýâøèëòòýé áàéõ óó ãýäýã àñóóäàëòàé øóóä õîëáîîòîé ë äîî. Òýãýýä ñàÿ Õ.Áàäåëõàí ãèø¿¿í õýëæ áàéíà. Ä.Õàÿíõÿðâàà ãèø¿¿í ÷ õýëæ áàéíà. Ýìýãòýé÷¿¿ä äàâàìãàéëñàí òèéì ñàëáàðóóäàä ýðýãòýé÷¿¿äýý èë¿¿ èõ äýìæèæ, òýðèéã çîõèöóóëàëò õèéõ, æèøýý íü, áîëîâñðîëûí ñàëáàðò ýìýãòýé÷¿¿ä íü õýò èõ äàâàìãàéëñàí áàéãàà íü áîë áàñ òèéì ýð¿¿ë ç¿éë áèø ø¿¿ äýý. Ýðýãòýé÷¿¿ä äàâàìãàéëñàí ñàëáàðóóä áàéãàà. Õàìãèéí òîä æèøýý ìàíàé Èõ Õóðàë áàéíà. Òýíä ýìýãòýé÷¿¿äýý õàðèí èë¿¿ ò¿ëõ¿¿ áîäëîãîîð îðóóëàõ ãýýä ýíý çîõèöóóëàëòûã õèéæ ºãºõ ãýýä áàéãàà. Çºâõºí ýìýãòýé÷¿¿äèéí àñóóäàë áèø ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÷, ýðýãòýé÷¿¿äèéã ÷ øààðäëàãàòàé ñàëáàðóóäàä äýìæèõ àñóóäàë ø¿¿ äýý. Èë¿¿ òýíöâýðòýé èë¿¿ òýãø ýðõèéã îëãîõ àñóóäàë áàéãàà þì. Òýãýýä ýìýãòýé÷¿¿ä áîë àñàð èõ õ¿÷ ãýäãèéã ýðýãòýé÷¿¿ä òà á¿õýí ìàø ñàéí îéëãîæ áàéãàà. ªºðñäèéí ãýð á¿ë, ýõíýð¿¿äýýñ, îõèäîîñ ñàéí îéëãîæ áàéãàà áàéõ. Òèéì ó÷ðààñ ýíý àñàð èõ õ¿÷èéã ÷èíü çºâ àøèãëàõ õýðýãòýé. Òýãýýä Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿í àñóóæ áàéñàí. 20 îð÷èì õóâèéí íýð äýâøèã÷èä ýìýãòýé÷¿¿ä íýð äýâøèæ áàéñàí þì áîë ÿàãààä ãàðààä èðäýãã¿é þì áý ãýñýí. Àíõíààñàà ýíý ÷èíü òýãø áóñ áàéäàë ýíý ñàëáàðò õýäýí çóóí æèëýýð äàâàìãàéëñàí ó÷ðààñ òèéì àìàðõàí ãàð÷ èðæ ÷àäàõã¿é áàéãàà ø¿¿ äýý. Òèéì ó÷ðààñ áîäëîãîîð ýíý ñàëáàðò æèøýý íü äýìæüå ãýæ áàéãàà.

Ãýõäýý ýíý æåíäýðèéí àñóóäàë ãýäýã ÷èíü õýäõýí ýìýãòýé÷¿¿ä äàðãà áîëîõ ãýýä ç¿òãýýä áàéãàà þì áèø. Ò¿ð¿¿íèé õýëäãýýð 20 æèëèéí äàðàà Ìîíãîë

Óëñ çºâ çîõèñòîé õºãæñºí äýâøèëòòýé óëñ áàéæ ÷àäàõ óó, ÷àäàõã¿é þó? Áèä íàðûí ¿ð õ¿¿õä¿¿ä, îõèä, ýðýãòýé÷¿¿ä, õºâã¿¿ä ìàíàé íèéãýìä áàéð ñóóðèà çºâ ýçýëæ ÷àäàõ óó, ¿ã¿é þó? Õîîðîíäîî çºâ çîõèñòîé õàðèëöààòàé áàéæ ÷àäàõ óó, ¿ã¿é þó? Ýíý õóóëèàñ øóóä õàìààð÷ áàéãàà áàéõã¿é þó. Òýãýõýýð ýðýãòýé÷¿¿ä á¿ãäýýðýý äýìæèæ áàéíà ãýæ ÿðüæ áàéãààä áàÿðòàé áàéíà. Õýëýëö¿¿ëãèéí ÿâöàä áàñ çºâ îéëãîîðîé. Çºâ äýìæýýðýé. Òýãýõã¿é áîë ñîíãóóëèéí õóóëü øèã 30 êâîò òóõàéí ¿åäýý áàòëààä äàðàà íü ñîíãóóëèéí 6 ñàðûí ºìíº áîëèóëäàã, õ¿÷èíã¿é áîëãîäîã øèã òèéì õýëýëö¿¿ëýã íýãä¿ãýýð, õî¸ðäóãààð õýëýëö¿¿ëãýýñ áèòãèé ÿâààñàé ãýæ áè áîäîæ áàéíà ë äàà. Òýãýõýýð ýíý õóóëü áàòëàãäñàíààð ýåðýã äýâøèëòòýé ººð÷ëºëò¿¿ä ìîíãîëûí íèéãýìä áèé áîëíî ãàðíà. Òèéì ó÷ðààñ ýíý õóóëü èõ ÷óõàë ø¿¿. Äýìæýýðýé ãýæ õýëýõ ãýñýí þì.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Ë.Ãàíòºìºð ãèø¿¿í. Äýìæýýä 3 õ¿í ¿ã õýëëýý. Ë.Ãàíòºìºð ãèø¿¿íèéã ñîíñú¸.

Ë.Ãàíòºìºð: Ñîíññîíä áàÿðëàëàà. Ýíý õóóëü ººðºº àðä÷èëñàí õóâüñãàëûí 20 æèëèéí îéòîé äàâõöàæ áàéãààãààðàà àñàð ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé ãýæ áè õýëìýýð áàéíà. Ýíý Ìîíãîëä àðä÷èëàë ýðãýëò áóöàëòã¿éãýýð ñóóðüøèõûí áàòàëãàà áîë ýíý õóóëü ººðºº. ªíººäºð áèäíèé áóäèëæ áàéãàà, àæëàà õèéæ ÷àäàõã¿é áàéãàà, îëèãòîé íèéãìýý óðàãøàà õºòºëæ ÷àäàõã¿é áàéãàà, ýäèéí çàñãèéí áîäèòîé ºñºëòèéã áèé áîëãîæ ÷àäàõã¿é áàéãàà ýíý îëîí áóäëèàí áîë ýìýãòýé÷¿¿äèéíõýý îðîëöîîã øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèíäýý õàäãàëæ ÷àäààã¿éãýýñ óëáààòàé ãýæ áè ¿çýæ áàéãàà. Òèéì ó÷ðààñ ýíý õóóëèéã áàòëàõ õýðýãòýé. Áàòëàõäàà ìàíàé ãèø¿¿äèéí óðàí ìýðãýí óõààí áàãà øèíãýýñýé ãýæ áè õóâüäàà õ¿ñ÷ áàéíà. Çàñãèéí ãàçðûí ºðãºí áàðüñàí ýíý õóâèëáàðààð íü áàòëàãäâàë ýíý õóóëü ººðºº õóóëü áîëæ õýðýãæèõ þì. Ýíèéã áèä áè áàòëàí õàìãààëàõûí õ¿í, áè öàãäààãèéí õ¿í, áè áºõèéí åðòºíö ãýýä èíãýýä ººð ººðèéíõºº ñàëáàð äýýð àìü îðóóëàõ ãýæ îðîëäîõ þì áîë ýíý õóóëü íóðæ óíàíà. Ñàÿûí Îþóí ãèø¿¿íèé õýëäãýýð íýðã¿é, íýðòýé õýðýãæäýãã¿é òèéì õóóëü áîëîõ þì. Áîäèòîéãîîð ýíý õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ õýðýãòýé. Ýíý õóóëü ãàðààä æèøýý íü, êàáèíåòèéí Çàñãèéí ãàçðûí 30 õóâü ýìýãòýé áîëîõ õýðýãòýé. Äýä ñàéä íàðûí 30 õóâü íü ýìýãòýé áîëîõ õýðýãòýé. 40 õóâü.

Òà íàð àãåíòëàãèéí äàðãà íàðàà èéøýý äóóäààä îðóóëààä èð ë äýý. Ýð÷¿¿ä áàéãàà. ßâæ áàéãàà àæèë áàéõã¿é. Òýðíèé 40 õóâü íü ýìýãòýé áîëîõ õýðýãòýé. Áàãø íàðûí 40 õóâü ýðýãòýé áîëîõ õýðýãòýé. Ýì÷ íàðûí 40 õóâü íü ýðýãòýé õ¿í áîëìîîð áàéíà. ¯¿íèé îíöëîãèéã áîë ìàãàäã¿é áèä ã¿éöýä îëæ õàðàõã¿é áàéæ ìàãàäã¿é. Îëæ õàðñàí õ¿ì¿¿ñ íü îëæ õàðñàí Çàñãèéí ãàçàð íü îðóóëààä èðñýí ø¿¿ ãýäãèé ìàíàé ãèø¿¿ä óõàìñàðëàæ, îéëãîæ, òýâ÷ýýðòýé õ¿ëýýæ àâààñàé ãýæ õ¿ñ÷ áàéãàà þì. Áè ÿàãààä ¿ã õýëæ áàéíà ãýõýýð ýíý àñóóëò àñóóæ, àñóóäàëä õàíäàæ áàéãàà ãèø¿¿ä ýíý õóóëèéã àÿã¿é ãî¸ áîëãîæ ãàðãàæ èðíý ãýæ ÿðèàä áàéãàà.

Ýíý ººðºº àÿã¿é ñàéí õóóëü îðæ èðñýí áàéíà. Ýíèéã áèòãèé õýòýðõèé ãî¸ áîëãîîä, ãóóëü áîëãîîðîé ãýæ áè ãèø¿¿äýýñýý ¿íýõýýð õ¿ñìýýð áàéíà. Òýãýõã¿é áîë ìàíàéõàí ºìëººä öºìëººä ¸ñòîé “àëààä” õàÿíà ë äàà. ªìëºæ öºìëºæ ººð÷èëæ áîëäîã õóóëèóä áàéäàã. Ýíý õóóëü áîë òèéì õóóëü áèø áàéíà ëýý. ¯íýõýýð ººð÷ëºõºä àÿã¿é õýö¿¿ áîëîõã¿é, ººð÷ëºõ þì áîë ýð÷¿¿äèéí ñîíèðõîë ÿâààä, ºíäºð àëáàí òóøààë äýýð ýìýãòýé÷¿¿äèéã àëáà õàøóóëàõã¿é ãýäýã ñîíèðõîë øóóä äàâàìãàéëíà. Åð íü öàãäààä ýìýãòýé õ¿í àæèëëàæ ÷àäàõã¿é ãýæ õýí õýëýýä áàéãàà þì. Áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðûã ýìýãòýé õ¿í óäèðäàæ ÷àäàõã¿é ãýæ õýí õýëýýä áàéãàà þì. Èéì ó÷ðààñ õýëýëöýõ ýñýõýý øèéäýýä åð íü áè Çàñãèéí ãàçàð ýíý õóóëü äýýðýý õàòóó áàéð ñóóðüòàé áàéãàà÷ ýý õ¿ñìýýð áàéãàà. ¯íýõýýð îðóóëæ èðñýí þì áîë îðóóëæ èðñýí þìíûõàà àðààñ ÿâæ ÷àääàã ãýäãýý ýíý õóóëü äýýð õàðóóëàà÷ ýý, áèòãèé ýâäýý÷ ýý ãýæ õ¿ñìýýð áàéãàà. Áàÿðëàëàà.

Ä.Äýìáýðýë: Ãèø¿¿ä ¿ã õýëëýý. Ñàíàë õóðààëò ÿâóóëúÿ. Æåíäýðèéí ýðõ òýãø áàéäëûã õàíãàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä, Õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé Óëñûí Èõ Õóðëûí òîãòîîëûí òºñë¿¿äèéã õýëýëöýõ íü ç¿éòýé ãýñýí Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàëààð ñàíàë õóðààëò ÿâóóëúÿ.

50 ãèø¿¿í ñàíàë õóðààëòàä îðîëöîæ, 44 ãèø¿¿í çºâøººð÷ 88.0 õóâèéí ñàíàëààð õóóëèéã õýëýëöýõ íü ç¿éòýé ãýæ ãèø¿¿ä ¿çëýý.

Õýëýëöýõ íü ç¿éòýé ¿çñýí ó÷ðààñ àíõíû õýëýëö¿¿ëýãò áýëòã¿¿ëýõýýð Íèéãìèéí áîäëîãî, áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû Áàéíãûí õîðîîíä øèëæ¿¿ëüå.

Ýíý Æåíäýðèéí õóóëèéã ãàðãàõ íü ç¿éòýé áàéõ. Èéì õóóëü ãàðãàõ ìàíàé ÓÈÕ-ûí áàñ íýã òîìîîõîí àñóóäàë øèéäýæ áàéãàà òèéì õýëáýð áîëîõ áàéõ. Àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿äýä áàÿðëàëàà. Õóóëü ñàéí çºâ õàìãààëæ, íèéãýìä çºâ îéëãîëò ºã÷ áàéæ ãàðãàõ íü ýíý õóóëèéã ãàðãàõ íü èõ à÷ õîëáîãäîëòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Áàÿðëàëàà.

Ãèø¿¿ä áóñàä àñóóäëûí õ¿ðýýíä íýã àñóóäàë õýëýëöüå ãýýä ºãëºº áèä íàð ÿðüæ áàéñàí. Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîîíä õóðàëäàõ áîëîìæ îëãîõ óó? Òýãýýä áóöàæ îðæ èðýýä ìàë õºòºëáºðèéíõºº òóõàé àñóóäëûã ÿðúÿ. Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîî õóðàëäúÿ. “À”-ä îðú¸.

Òýãâýë õî¸ðîîñ ãîðèìûí ñàíàë õóðààÿ. Ãèø¿¿ä ýý, òýãâýë õî¸ðîîñ ýõëýýä ýíý àñóóäëûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýëýëö¿¿ëæ áàéãààä Çàñãèéí ãàçðûí àñóóëãûí õàðèóíóóäàà ñîíñîíî ãýýä ãîðèìûí ñàíàë õóðààÿ. Õóðàëäààí õî¸ðîîñ ¿ðãýëæëýíý. Ãèø¿¿ä ýý, ãèø¿¿ä ñàÿ òèéì ñàíàë ãàðãàæ áàéíà. Õóðàëäààíûã õî¸ðîîñ ¿ðãýëæë¿¿ëüå, òýð õ¿ðòýë.

49 ãèø¿¿í ñàíàë õóðààëòàä îðîëöîæ, 34 ãèø¿¿í çºâøººð÷ 69.4 õóâèéí ñàíàëààð õóðàëäààíûã õî¸ð öàãààñ ¿ðãýëæë¿¿ëüå. Òýãýýä ãóðâàí öàãààñ Çàñãèéí ãàçðûíõàà àñóóäëûã ñîíñîíî ãýñýí ñàíàë õóðààëò ÿâàãäëàà.

ÇÀÂÑÀÐËÀÃÀ

Ä.Äýìáýðýë: ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû àæèëëàãààòàé òàíèëöàæ áàéãàà çàëóó÷óóäûí òºëººëºã÷äºä àæèë, ñóðëàãûí ºíäºð àìæèëò, ñàéí ñàéõíûã õ¿ñýí åðººå.

Ãèø¿¿äèéã óðüÿ. Õóðàëäààíàà ¿ðãýëæë¿¿ëüå. Õî¸ð öàãààñ ãýæ áèä òîãòñîí ø¿¿ äýý. Ãèø¿¿äèéã íààøàà îðóóëúÿ. Áèä íàð àñóóäëóóäàà ¿äýýñ õîéø ÷óóëãàíû õóðàëäààíààð íýãä¿ãýýðò, Åðºíõèé ïðîêóðîðûã Åðºíõèéëºã÷ººñ ñàíàë îðóóëæ áàéãàà òîõèîëäîëä çºâøèëöºõ àñóóäëûã ÿðúÿ ãýýä Áàéíãûí õîðîîã õóðàëäóóëñàí. Ýíý àñóóäëàà ýõëýýä õýëýëöýýä ÿâíà. Äàðàà íü õýëýëöýæ áàéñàí àñóóäëóóäààñàà öàã ãàðâàë ¿ðãýëæë¿¿ëæ õýëýëö¿¿ëýýä, òýãýýä õàìãèéí ñ¿¿ëä àñóóëãûí õàðèóã ñîíñîíî ãýæ òîõèðñîí. Ãîðèìûí ñàíàë õóðààñàí. Îäîî ãèø¿¿ä ñóóäëàà ýçýëüå.

Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñàíàëûã Áàéíãûí õîðîîãîîð çºâøèëöºõ ýñýõèéã õýëýëöñýí áàéãàà. Óëñûí Åðºíõèé ïðîêóðîðûã òîìèëîõ ñàíàëûã çºâøèëöºõ àñóóäëàà õýëýëöüå. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñàíàëûã Åðºíõèéëºã÷èéí çºâëºõ Öàãààí òàíèëöóóëíà. Èíäýðò óðüæ áàéíà.

Ï.Öàãààí: Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà, ýðõýì ãèø¿¿ä ýý,

Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí Òàâèí Çóðãààäóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü õýñýãò çààñíû äàãóó Äàìáèéí Äîðëèãæàâûã Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîðîîð òîìèëîõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñàíàëûã òàíèëöóóëàõûã ìààíü çºâøººðíº ¿¿.

Äîðëèãæàâ íü 1659 îíä Óâñ àéìãèéí Ç¿¿í ãîâü ñóìàíä òºðñºí. 51 íàñòàé. Ýõíýð, õ¿¿õä¿¿äèéí õàìò àìüäàðäàã. Òýðáýýð 1975 îíä Óâñ àéìãèéí Ç¿¿í ãîâü ñóìûí äóíä ñóðãóóëü, Õîâä àéìãèéí Õºäºº àæ àõóéí òåõíèêóì, 1988 îíä Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéí àíãèéã òóñ òóñ ä¿¿ðãýñýí. Õóóëü ç¿éí ìàãèñòð çýðýãòýé, îðîñ õýëòýé õ¿í áîëíî.

Äîðëèãæàâ íü 1979-1984 îíä õèë÷èí, áàéëäàã÷, ÎÕÓ-ûí Ìîñêâà õîòûí Öýðãèéí äýýä ñóðãóóëèéí ñîíñîã÷, 1988-1989 îíä íèéñëýëèéí Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí ïðîêóðîðûí ãàçàðò àæèëòàí, 1989-1990 îíä Ìîíãîëûí õóâüñãàëò çàëóó÷óóäûí ýâëýëèéí òºâ õîðîîíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé òºâä õóóëü áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéí àõëàã÷, 1990-1992 îíä ÁÍÌÀÓ-ûí Àðäûí Èõ Õóðëûí äåïóòàò, Óëñûí Áàãà Õóðëûí ãèø¿¿í, Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí Øàäàð ñàéä, 1992-1993 îíä Åðºíõèé ñàéäûí çºâëºõ, 1993-1996 îíä Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé àðä÷èëñàí íàìûí äýðãýäýõ ñóäàëãààíû òºâä õóóëèéí àæèëòàí, 1996-1998 îíä Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéä, 1998-2000 îíä

Ìîíãîë Îðîñûí õàìòàðñàí óóëûí áàÿæóóëàõ Ýðäýíýò ¿éëäâýðèéí åðºíõèé çàõèðàë, 2000-2003 îíä Àðä÷èëñàí íàìûí äàðãà, 2000 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðààñ õóóëü ç¿éí Áèëýã äýýä ñóðãóóëèéí óäèðäàõ çºâëºëèéí äàðãà áîëîí áàãø, 2004-2005 îíä Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí õóóëèéí áîäëîãûí çºâëºõ, 2005-2006 îíä Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Ìýðãýæëèéí õÿíàëò ýðõýëñýí ñàéä, 2007-2008 îíä Àðä÷èëñàí íàìûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà, 2009 îíîîñ îäîîã õ¿ðòýë Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçðûí äàðãà áºãººä àõëàõ çºâëºõººð òóñ òóñ àæèëëàæ èðñýí áàéíà.

Äîðëèãæàâ íü Õºäºëìºðèéí ãàâüÿàíû óëààí òóãûí îäîí, Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéí ìåäàëü, Àðä÷èëñàí õóâüñãàëûí 20 æèëèéí îéí ìåäàëèàð òóñ òóñ øàãíàãäàæ áàéñàí. Äîðëèãæàâûí àæèë õýðãèéí ÷àäâàð, ìýðãýøèë, òºðèéí àëáàíû äàäëàãà, òóðøëàãà, ¸ñ ç¿éí áàéäàë, Ìîíãîë Óëñûí ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéí øèíýòãýëèéí õºòºëáºðèéí áîëîâñðóóëàõàä îðîëöñîí áàéäàë çýðãèéã õàðãàëçàí Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîðûí àëáàí òóøààëä òîìèëîõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñàíàëûã ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíä òàíèëöóóëëàà. Õýëýëöýí äýìæèæ ºãíº ¿¿.

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà.

Ä.Äýìáýðýë: Öàãààí çºâëºõºä áàÿðëàëàà. Îäîî Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòèéã ñîíñîíî. Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòèéã ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Á.Áàò-Ýðäýíý òàíèëöóóëíà. Èíäýðò óðüæ áàéíà.

ÓÈõ-ûí ÷óóëãàíû ¿éë àæèëëàãààòàé Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí 14 ä¿ãýýð õîðîîíû èðãýä òàíèëöàæ áàéíà. Ä.Çàãäæàâ ãèø¿¿íèé óðèëãààð òàíèëöàæ áàéãàà þì áàéíà. Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí èðãýäýä àæëûí àìæèëò, ñàéí ñàéõíûã õ¿ñüå.

Á.Áàò-Ýðäýíý: Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Òавин зургадугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийг үндэслэн Дамбийн Дорлигжавыг Монгол Улсын Ерөнхий прокуророор томилох асуудлыг зөвшилцөх тухай саналаа 2010 оны 5 дугаар сарын 10-ны өдөр Улсын Их Хуралд ирүүлжээ.

Д.Дорлигжавыг Улсын Ерөнхий прокуророор томилох тухай Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн саналыг Хууль зүйн байнгын хороо 2010 оны 5 дугаар сарын 14-ний өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцээд хуралдаанд оролцсон гишүүдийн äèéëýíõ олонхи нь дэмжсэн болно.

Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Монгол Улсын Ерөнхий прокурорыг томилох тухай Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн саналын талаар тус Байнгын хорооноос гаргасан санал, дүгнэлтийг хэлэлцэн, шийдвэрлэж өгөхийг Та бүхнээс хүсье.


Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Îäîî Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëò ìºí Öàãààí çºâëºõèéí òàíèëöóóëãà áîëîí íýð äýâøèã÷ýýñ àñóóõ àñóóëòòàé ãèø¿¿í áàéíà óó? Àñóóõ àñóóëòòàé ãèø¿¿í àëãà áàéíà. Ìºí ýíý òàëààð ¿ã õýëýõ ãèø¿¿í áàéíà óó? Ý.Áàò-¯¿ë ãèø¿¿í, Ä.Ë¿íäýýæàíöàíã îðóóëààä õî¸ð ãèø¿¿í ¿ã õýëýõýýð áîëëîî. Ö.Øèíýáàÿð ãèø¿¿í îðñîí áàéíà. Ý.Áàò-¯¿ë ãèø¿¿í

Ý.Áàò-¯¿ë: Áè åð íü àñóóäàëòàé õîëáîãäóóëàí èéì ç¿éëèéã õýëýõ ãýñýí þì. Íýí ÿëàíãóÿà ïðîêóðîð, ø¿¿õèéí ¿éë àæèëëàãààã øóäàðãà áîëãîõ ãýäýã öàã ¿åèéí õàìãèéí òóëãàìäñàí àñóóäàë áàéãàà. Òýãýõýýð ýíý øóäàðãà áîëãîõ ýíý òóëãàìäñàí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ íü õóâü õ¿íèé ñîíèðõîë, àðàíøèíòàé õîëáîãäîëòîé òºäèé àñóóäàë áèø ë äýý. Ìàíàé ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãààíä áàéæ áàéãàà íîöòîé òîì õóóëèéí àëäààíààñ áîëñîí àñóóäàë áàéãàà þì. Òîãòîëöîîíû àñóóäàë áàéãàà þì. Îäîî áîë ãàéõàë òºð¿¿ëäýã. Òýð íü þó ãýõýýð ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëæ áàéãàà ø¿¿ã÷èä õàâòàñò õýðýãòýé óðüä÷èëñàí áàéäëààð òàíèëöàæ, ººðèéí òîäîðõîé ñàíàë, ä¿ãíýëò, òóõàé ø¿¿õ õóðëûã ÿâóóëàõ òàêòèê, ñòðàòåãèéã òîãòîîãîîä îðäîã èéì õà÷èí áàéäàë áèé áîëîîä áàéãàà þì. Áè äàõèàä õýëüå. Õàâòàñò õýðýãòýéãýý óðüä÷èëñàí áàéäëààð òàíèëöààä, òýãýýä ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãààíä ººðèéí ¿íýëýëò, ä¿ãíýëòèéã ºãººä, ººðèéí òîäîðõîé ñàíàë, áîäëûã òºëºâø¿¿ëýýä, òýð á¿¿ õýë ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãààã ÿìàð áàéäëààð ÿâóóëàõ âý ãýäýã çîõèîí áàéãóóëàëòàà õèéãýýä îðäîã èéì áàéäàëòàé áîëñîí áàéæ áàéãàà. Ýíý áîë ø¿¿õ ýðõ ìýäýë ãýäýã îéëãîëòûí ¿çýë ñàíààòàé ÷ íèéöýõã¿é ç¿éë ø¿¿ äýý.

Óðüä÷èëñàí ñàíàà áîäîë òºëºâø¿¿ëæ îðîîä, õ¿íèéã ø¿¿í òàñàëíà ãýäýã áîë óãààñàà ø¿¿õèéí êîíöåïöè áèø. Èéì áàéäàë ìàíàé ø¿¿õýä ñóáüåêòèâíûè ñàíàà áîäëîîð ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãààã ìàø èõ ãààðóóëñàí. Õýíèéã ÿëëàõ, ÿëëàõã¿é ãýäãýý óðüä÷èëñàí áàéäëààð òºëºâëºæ îðäîã èéì áàéäëûã áèé áîëãîñîí. Òºëºâëºæ îðóóëàõààð áàðàõã¿é ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãààã ÿàæ ÿâóóëàõ âý ãýäýã çîõèîí áàéãóóëàëòàà õèéãýýä îðäîã áîëñîí. Òýãýõýýð ìàíàé õóóëü÷èä ìýäíý ë äýý. Åð íü ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëäàã õî¸ð õýëáýð áàéäàã. Õýðýâ íýã íü ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãààòàé óðüä÷èëñàí òàíèëöóóëãà õèéãäñýí áîë òýð ø¿¿ã÷ ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãààíû øèéäâýðèéã á¿ðýí õàðèóöäàã. Õýðýâ ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãààã áóðóó ÿâóóëñàí íü òýð ø¿¿ã÷èéã ø¿¿õ àæèëëàãààíû ýðõèéã íü øóóä õààäàã. Áàéõã¿é áîëãîäîã. ªºðººð õýëáýë, øóóä àëáàí òóøààëûã íü áîëèóëäàã. Îäîî ìàíàéä äàâæ çààëäàõ øàòàíä î÷îîä ø¿¿ã÷ íü áóðóó ø¿¿ñýí ãýäýã íü íîòëîãäîîä áàéõàä äýýä øàòíû ø¿¿õýýð íîòëîãäîîä áàéõàä äîîä øàòíû ø¿¿ã÷ áîë ÿìàð ÷ õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýäýãã¿é. Ãåðìàí çýðýã óëñóóäàä áîë ÷è õàâòàñò õýðýãòýé òàíèëöñàí áîë õàðèóöëàãûã õàð òîëãîéãîîðîî çóóí õóâü õàðèóöíà

ãýæ õàòóó õóóëü÷èëñàí áàéäàã. Íýã áîë íºãºº òàëä íü ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãààíû øèéäâýð ãàðãàã÷ òàíãàðãèéí ø¿¿ã÷èä òóõàéí õýðýã ÿâäëûã çºâõºí ø¿¿õ õóðàëäààíû òàíõèì äýýð ñîíñäîã. Òýãæ ìýòãýëöýæ áàéæ øèéäâýð ãàðãàäàã. Òýãýõýýð áè ø¿¿õ áîëîí ýíý.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Ö.Øèíýáàÿð ãèø¿¿í ¿ãýý õýëüå.

Ö.Øèíýáàÿð: ªìíº íü ÿâæ èðñýí ïðîêóðîðûí åðºíõèé àæèëëàãààíû òàëààð ñàÿ òîãòîëöîîíîîñ áîëæ àëäàà ãàð÷ áàéñàí òóõàé ìàíàé ãèø¿¿í õýëæ áàéíà ë äàà. Ìèíèé õóâüä åð íü öààøèä òîìèëîãäîæ áàéãàà ïðîêóðîðûí õóâüä õýðýã á¿ðòãýõ àæèëëàãàà ø¿¿õ õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäàä òàâèõ õÿíàëòûã áîë ººðèéí õóâèéí ¿çýìæ òàëààñàà áîë ãàðãàõã¿é áàéõ òàë äýýð àíõààðàõ ¸ñòîé ãýäãèéã áè çîðèóä õýëæ áàéíà. Áè ýíèéã á¿ð æèøýý òàòàæ áîëíî ë äîî. ªíãºðñºí 2008 îíû ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèéí äàðàà çºâõºí ïðîêóðîðûí ñàíàà÷èëãààð íýã òîéðãèéã çîðèóä òîîëîõ èéì øèéäâýð ãàðãàæ áàéñàí. Ýíý áîë öààøèä ìàíàé ïðîêóðîðûí áàéãóóëëàãà, õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà äýýð áîë ãàð÷ áàéãààã¿é, öààøèä ãàðàõ ¸ñã¿é èéì ç¿éë áîëæ áàéñàí ø¿¿ äýý. Òèéì ó÷ðààñ ýíý äýýð çàéëøã¿é àíõààðàõ ¸ñòîé ãýäãèéã õýëìýýð áàéíà.

Ìºí ¿¿íýýñ ãàäíà õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí îäîîãèéí ÿâæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãààã áîë àðä ò¿ìíèé ç¿ãýýð ìàø èõ ø¿¿ìæëýëòýé õàíääàã. Ýíèéã áîë ãàðöààã¿é øèíýýð òîìèëîãäîæ áàéãàà ïðîêóðîðûí õóâüä çàñ÷ çàëðóóëàõ, àíõààðàõ ¸ñòîé ãýäãèéã áè çîðèóä ýíý äýýð òýìäýãëýí õýëæ áàéíà. Áèä ºìíºõ ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàí äýýð áàñ ìàíàé õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóä èðãýíèé ýðõèéã ÿàæ çºð÷ñºí òóõàé áîë õýëæ áàéñàí. Ýíèéã áîë çààâàë äàâòàæ ÿðèàä ÿàõ âý. Öààøèä èéìýðõ¿¿ áîë÷èìã¿é, õóóëü çºð÷ñºí èéì àæèëëàãààíóóäûã ïðîêóðîðûí ç¿ãýýñ àíõààðíà áàéõ ãýæ íàéäàæ áàéíà.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Ä.Ë¿íäýýæàíöàí ãèø¿¿í íýðýý òàòëàà. Ø.Ñàéõàíñàìáóó ãèø¿¿í ¿ã õýëýõ ãýýä áàéíà óó? Ñîíñîîä ñàíàë õóðààëò ÿâóóëúÿ.

Ø.Ñàéõàíñàìáóó: Áàÿðëàëàà. Òýãýõýýð Ìîíãîë Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîðûí ýíý àñóóäàë ÿðèãäàæ áàéãàà ó÷ðààñ áè øèíýýð íýð äýâøèæ áàéãàà Äîðëèãæàâ äàðãààñ õî¸ð àñóóëò àñóóÿ ãýæ áîäîæ áàéíà. Àñóóæ áîëíî áèç äýý?

Ä.Äýìáýðýë: Óã íü àñóóëò áè ñàÿ ìàø òîäîðõîé àñóóñàí. Òà íàð àñóóëò òàâèàã¿é.

Ø.Ñàéõàíñàìáóó: Óã íü íýðýý äàðààä òýð äýýð åðººñºº ãàð÷ ºãºõã¿é áàéñààð áàéòàë àëõ öîõèãäîîä ºíãºðºõ þì. Áè òýðòýý òýðã¿é õàìãèéí ñ¿¿ëèéí õ¿í þì ÷èíü ãàíö àñóóëò àñóóãààä ººðèéíõºº ñàíàëûã õýëüå.

Ä.Äýìáýðýë: Ñàíàëàà þó ÷ áàéñàí õýë÷èõ. Îäîî ñàíàë õýëæ áàéíà.

Ø.Ñàéõàíñàìáóó: Òýãâýë ñàíàëàà õýëüå. Áè áîë Äîðëèãæàâ äàðãûã Àðä÷èëñàí íàìààð 90 îíä ýíý íàì áàéãóóëàãäààä îäîî 20 æèë ýíý íàìààð ÿâñàí õ¿í ãýæ îéëãîæ áàéãàà. Òýãýõýýð Äîðëèãæàâ äàðãà áîë íàìûí äàðãà ÷ õèéæ áàéñàí, Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ÷ õèéæ áàéñàí èéì õ¿í ó÷ðààñ îäîî Ìîíãîë Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîð áîëæ íèéò Ìîíãîë Óëñûí ýðõ àøãààñ àæèëëàõ ó÷ðààñ ÀÍ-ûí ¿çýë áàðèìòëàëààñ áè áîë íýëýýä èõ õóãàöààãààð òàòãàëçàæ áàéãàà þì áàéíà ãýæ îéëãîæ áàéíà. Ýíý çºâ ¿¿ ãýæ àñóóõ ãýñýí þì. ªºðºº ÷óõàì þó ãýæ áîäîæ áàéãàà þì áîë. Õóóëèéí äàãóó áîë ìýäýýæ áàéæ áàéãàà ë äàà.

Õî¸ðò, õýðýã á¿ðòãýëò, ìºðäºí áàéöààëò äýýð ìºðäºí áàéöààõ ãàçàð áîë öàãäààãèéí õàðüÿà áàéäàã. Õÿíàëò òàâèõ ãàçàð íü ïðîêóðîðûí õàðüÿà áàéäàã. Ýíý õîîðîíä èõ ìàðãààí áàéäàã þì. Ïðîêóðîð õÿíààä, ìºðäºí áàéöààã÷èéí àæëûã øàëãààä èíãýýä ýíèéã òîäðóóëààä èð, áóöààãààä èð ãýýä èíãýýä ÿâóóëäàã. Òýãýýä ìºðäºí áàéöààã÷ áîë ýíèéã äàðààä òýãýýä òýð õ¿í õýëìýãäýýä, ãàíö õóòàãò èõ óäààí õóãàöààãààð õýâòäýã ë äýý. Ñ¿¿ëèéí ¿åä èéì þì ÿðèãäààä áàéãàà. ¯¿íòýé õîëáîãäîîä. Áè Äîðëèãæàâ äàðãûã ÷óõàì ýíý òàëààð ÿìàð áîäîëòîé áàéäàã þì áý ãýæ àñóóõ ãýñýí þì. Ïðîêóðîðûí äýðãýä ìºðäºí áàéöààõ ãàçðûã íèéë¿¿ëíý ãýæ èíãýæ Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ººñ ñàíàë òàâüæ áàéñàí. Ýíý òàëààð åð íü ººðºº ÿìàð áîäîëòîé áàéäàã þì áîë? Õýðýâ ïðîêóðîð áîëîõ þì áîë.

Ä.Äýìáýðýë: Õóóëèàð íàìààñ ò¿äãýëçýõ àëáàí òóøààë. Òýð áîë õóóëèéíõàà äàãóó øèéäýãäýíý. Óëñ òºðæººä áàéõã¿é áàéõ. Ýíý áîë òºðèéí àëáà. Äîðëèãæàâ íýð äýâøèã÷ íýã àñóóëò òàâèëàà. Òýðíèéã íü õàðèóëúÿ. Óã íü ãîðèì æààõàí çºð÷èãäººä ÿâæ áàéíà.

Ä.Äîðëèãæàâ: Ñàéõàíñàìáóó ãèø¿¿íèé àñóóæ áàéãàà àñóóëò îëîí õ¿í áàñ àñóóõ ãýæ áàéãàà àñóóëò áàéõ ãýæ áè áîäîæ áàéãàà. ßàãààä ãýõýýð ñîíèí õýâëýëýýð ÷ èõ áè÷èãäýæ áàéñàí. Òýãýýä íàìûí èë¿¿ ñýòãýëòýé, ñýòãýëãýýòýé õ¿í íàìûí çàð÷ìààð àñóóäàëä õàíäàõâèé ãýñýí èéì áîäîë áàéõûã áè ¿ã¿éñãýõã¿é. Õýäèéãýýð îäîî íýã òàëààñ õóóëèéí øààðäëàãà áîë íàìààñ ò¿äãýëçýæ àæèëëàäàã. Ìýäýýæ ýíý çàð÷ìûã áàðèìòàëæ àæèëëàíà. Íºãºº òàëààñ ìèíèé óëñ òºðä îðæ, íàìûí äàðãà áîëæ ÿâñàí ìèíèé çîðèëãî áîë íàìûí òºëºº áèø þì, Ìîíãîë òºðèéí òºëºº òºð, óëñàà óëñûí äàéòàé óëñ áîëãîõûí òºëºº ç¿òãýæ ÿâñàí. Òèéì ó÷ðààñ òºðººñ íàìàéã õààíà òîìèëíî âý, òýíä íü ÿìàð øààðäëàãà òàâèãäàæ áàéíà âý, òýð çàð÷ìûã áàðèìòàëæ àæèëëàõ áîëíî. Ýíý áîë ìèíèé ººðèéí èòãýë ¿íýìøèë áàéäàã þì.

Õî¸ðäóãààðò, õýðýã á¿ðòãýõ, ìºðäºí áàéöààõ ¿éë àæèëëàãàà, ïðîêóðîð, õóóëèéí áàéãóóëëàãûí õîîðîíäûí àæèëä ãàðäàã áýðõøýýëèéí òóõàé àñóóæ áàéíà. ¯íýõýýð èéìýðõ¿¿ ç¿éë¿¿ä ïðàêòèê äýýð èõ áàéäàã. Ãýõäýý Ìîíãîë Óëñûí õóóëü òîãòîîìæèä ìàø òîäîðõîé çààñàí þì íü þó ãýõýýð ïðîêóðîðûí áàéãóóëëàãà

ìºðäºí áàéöààõ ¿éë àæèëëàãààã õóóëèéí äàãóó ÿâæ áàéíà óó, ¿ã¿é þó ãýäýãò õÿíàëò òàâèõ ¿¿ðýãòýé áàéãóóëëàãà. Ýíèéãýý ïðîêóðîð àëü ÷ áàéãóóëëàãàòàé õóâààëöàõ ¸ñã¿é. Õýðýâ ìóó áàéãàà áîë ìºðäºí áàéöààõ áàéãóóëëàãà, ìºðäºí áàéöààã÷èä õóóëèéí äàãóó øààðäëàãà òàâüæ, õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéõ ¿¿ðýãòýé. Ýíý äýýð õàðèí ïðîêóðîðûí áàéãóóëëàãà ÷àíãà çàð÷èì÷ àæèëëàõ èéì øààðäëàãà áàéãàà ãýäãèéã áè ¿ã¿éñãýõã¿é áàéíà.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Ãèø¿¿ä ¿ãýý õýëëýý. Ñàíàë õóðààëò ÿâóóëúÿ.

Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë áàéíà. Äàìáèé îâîãòîé Äîðëèãæàâûã Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîðîîð òîìèëîõ ñàíàëûã äýìæüå ãýñýí òîìú¸îëëîîð ñàíàë õóðààëò ÿâóóëæ áàéíà. Ãèø¿¿ä äýìæüå ãýñýí Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàëààð ñàíàë õóðààëò ÿâóóëæ áàéíà.

55 ãèø¿¿í ñàíàë õóðààëòàä îðîëöîæ, 52 ãèø¿¿í çºâøººð÷ 94.5 õóâèéí ñàíàëààð Åðºíõèé ïðîêóðîðîîð àæèëëóóëàõûã äýìæñýí ñàíàëûã ãèø¿¿ä ºãëºº. Ýíý ñàíàëûã áè Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èä õóóëèéí äàãóó òà á¿õíèé ýíý çºâøèëöëèéí ñàíàëûã õ¿ðã¿¿ëýõ áîëíî.

Áàÿðëàëàà. Äîðëèãæàâûí öààøäûí àæèëä àìæèëò õ¿ñüå. Åðºíõèéëºã÷ òîìèëîõ áàéëã¿é. Èíãýýä Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ïðîêóðîîð àæèëëàõ, Åðºíõèéëºã÷ òîìèëîõ áàéõ. Òàíä èõ áîëîìæ ãàð÷ áàéõ øèã áàéíà.

Õóðàëäààíàà ¿ðãýëæë¿¿ëýýä ÿâóóëúÿ. Ìîíãîë ìàë ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñëèéí àíõíû õýëýëö¿¿ëãèéã ÿâóóëúÿ. Àíõíû õýëýëö¿¿ëýãòýé õîëáîãäóóëàí Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòèéã ñîíñîíî. Ä.Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿í òàíèëöóóëíà. Èíäýðò óðüæ áàéíà.

Ä.Áàëäàí-Î÷èð: Улсын Их Хурлын дарга, эрхэм гишүүд ээ,

Улсын Их Хурлын íýð á¿õèé 31 гишүүн санаачлан боловсруулсан Монгол мал үндэсний хөтөлбөр батлах тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг Улсын Их Хурлын чуулганы 2010 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэхээр шийдвэрлэж, анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороонд шилжүүлсэн бîëíî.

Уг тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг тус Байнгын хороо 2010 оны 5 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуралдаанаараа хийлээ.

Улсын Их Хурлын гишүүд төслийн агуулга, зарчим, томъёоллыг сайжруулах хүрээнд 12 зарчмын зөрүүтэй санал гаргаж, санал хураалгасан байна.

Улсын Их Хурлын гишүүн Р.Буд, Н.Ганбямба, Ц.Шинэбаяр, Ж.Энхбаяр нарûí

тогтоолын төслийн “улсын төсөвò тусгаж” гэсний дараа “хөрөнгийн дийлэнх хэсгийг үйл ажиллагаа явуулж байгаа хөдөө аж ахуйн хоршоог түшиглэн хэрэгжүүлэх”, мөн төслийн хавсралтын “Нэг. хоёрдугаар хэсýг”-ийг нэгтгэж “Íийтлэг үндэслэл” болгон

найруулах, “Гарал үүсэл нь тодорхой, эрүүл малын сүү, махыг үйлдвэрт бэлтгэн нийлүүлсэн хоршооны гишүүн малчдад урамшуулал олгох” гэж тус тус найруулах, Улсын Их Хурлын гишүүн Р.Раш, Ц.Цэнгэл, Д.Оюунхорол, П.Алтангэрэл, Н.Ганбямба нар тогтоолын төслийн хавсралтын эхний өгүүлбэрийн “нөхөн сэргээгдэх баялаг” гэсний дараа “ монголын соёл, уламжлалыг хадгалан авч яваа”, мөн “Уул уурхайн үйл ажиллагааны нөлөөгөөр бэлчээр хомсдуулсаны төлбөр, нөхөн төлбөрийг бэлчээр сайжруулах үйл ажиллагаанд зарцуулах”, 7.1 дэх хэсгийн “Хөтөлбөрийг” гэсний өмнө “Төр, төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшлийн түншлэлийн зарчимд тулгуурлан” гэж тус тус нэмэх, Улсын Их Хурлын гишүүн Э.Бат-Үүл, Д.Тэрбишдагва нар төслийн 8 дугаар зүйлийг арилжааны бус хөнгөлөлттэй зээл олгох “Монгол мал” хөрөнгө оруулалтын сан байгуулж эх үүсвэрийг ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлого, улсын төсөв, гадаад орон, олон улсын буцалтгүй тусламж, хөнгөлөлттэй зээлээс бүрдэнэ гэж өөрчлөх зэрэг саналууд гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхи дэмжсэн болно. Улсын Их Хурлын гишүүн Э.Бат-Үүл, Д.Энхбат, Ж.Энхбаяр Х.Наранхүү, Д.Оюунхорол, Ц.Цэнгэл. Р.Раш нарын гаргасан хөтөлбөрийн төслийн нэрийг “Мал аж ахуйн хоршооллыг эрчимтэй хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр” гэж өөрчлөх, “Хувийн мал эмнэлгийн үйл ажиллагааг дэмжихийн хамт төрөөс тавих хяналтыг сайжруулах”, “Ган зудíы үнэлгээг үндэслэн хохирлыг арилгах малгүй болсон иргэдийг малжуулах, өөр үйлдвэрлэлийн салбарт шилжүүлэх ажил зохион байгуулах” дэд заалт нэмэх гэсэн çààëòууд хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн äýìæëýã аваагүй болно. Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Энхбат, Э.Бат-Үүл, Ж.Энхбаяр нар урамшууллыг хоршоодод олгох нь зүйтэй гэсэн саналаар, Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Энхбат, Э.Бат-Үүл нар хөтөлбөрийн нэрийг өөрчлөх гэсэн саналаараа тус тус цөөнх болсон болно.

Тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлэг явуулах үед Улсын Их Хурлын Байнгын хорооны гишүүдээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын томъёоллыг Та бүхэнд тараасан болно. Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Монгол мал үндэсний хөтөлбөр батлах тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийн талаар тус Байнгын хорооны хуралдаанаас гаргасан санал, дүгнэлтийг хэлэлцэн шийдвэрлэж өгөхийг хүсье.


Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòòýé õîëáîãäóóëàí àñóóõ àñóóëòòàé ãèø¿¿í áàéíà óó? Ä.Î÷èðáàò ãèø¿¿íýýð òàñàëæ áàéíà. Ë.Ãàíòºìºð ãèø¿¿í

Ë.Ãàíòºìºð: Áàÿðëàëàà. Ìîíãîë ìàë õºòºëáºð áàòëàãäàæ ãàðñíû à÷ õîëáîãäîë áîë ìàë àæ àõóé ººðºº ìîíãîëûí ýäèéí çàñàãò òîìîîõîí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã, ýäèéí çàñãèéí òîìîîõîí ñàëáàð áîëîõ ¸ñòîé ãýæ èíãýæ õàðæ áàéãàà þì. Àíõíû òàíèëöóóëãà ÷ ãýæ èíãýæ ÿâñàí ãýæ îéëãîæ áàéãàà. Áè õóâüäàà þó ãýæ îéëãîäîã ãýõýýð ºíººäðèéíõ øèã

õóâèéí ºðõ ãýðèéí àæ àõóé õýëáýðýýðýý öààøèä ýíý ìàë àæ àõóé ÿâàõ þì áîë ýíý æèëèéí çóäààð 20-èîä õóâèà àëäàæ áàéãàà øèã èéì ¿éëäýë áîë äàâòàãäàõ íü ýý. Äàâòàãäàõààñ ãàäíà ìàë÷èä åðººñºº öàã ¿åòýéãýý õºë íèéëñýí òèéì àìüäðàëààð àìüäðàõ ÿìàð ÷ áîëîìæã¿é áîëîõ íü ýý. Ñàÿ õýñýã ãèø¿¿í ñóóãààä þì ÿðüæ áàéõàä àíãèéíõàà õ¿¿õäèéí ãýðò î÷ñîí ÷èíü áàðàã ºâºº, ýìýý øèã õ¿ì¿¿ñ áàéñàí ãýýä ÿðüæ áàéãàà áàéõã¿é þó. Òýð áîë ¿íýõýýð òýð ìàë÷èí ãýäýã ýíý àæëûí õ¿íä õ¿÷ðèéã õàðóóëæ áàéãàà þì ë äàà. Òèéì õ¿íä õ¿÷èð õºäºëìºð ýðõëýýä îëæ áàéãàà ¿ð øèì íü ç¿ãýýð ðåñòîðàíû çººã÷ õèéãýýä îëæ áàéãàà ìºíãºíººñ õÿìäõàí áàéãàà áàéõã¿é þó. Òýãýõýýð ýíý áîë ººðºº öààøèä ìîíãîëûí ýäèéí çàñàãò õóâü íýìðýý îðóóëäàã, ìîíãîëûí õºãæèëä ò¿ëõýö áîëäîã, ìàãàäã¿é ýíý ýäèéí çàñãèéí òîìîîõîí ºñºëòºä õàíäèâ áîëäîã èéì àæ àõóé áîëæ ÷àäàõã¿é áàéãààòàé õîëáîîòîé ãýæ õàðààä áàéãàà. Òýãýõýýð ìèíèé òàâüæ áàéãàà àñóóëò áîë ýíý õºòºëáºð õýðýãæñýíýýð ýíý ìàë àæ àõóé ººðºº ºíººäðèéí áîðëóóëàëò íü òºä äàõèí íýìýãäýíý ãýäýã òîîöîî ãàð÷ áàéãàà þó ãýäýã íýã äýõ àñóóëò.

Õî¸ðò, àëñäàà ìàë àæ àõóé, àæ ¿éëäâýð, ýäèéí çàñàãò òîäîðõîé æèí äàðäàã òèéì ñàëáàð áîëæ ÷àäàõ óó, ¿ã¿é þó? Ìàë÷äûí àìüäðàë áîäèòîéãîîð äýýøèëæ ÷àäàõ óó, ¿ã¿é þó? Òà á¿ãäèéí àíõíû õýëýëö¿¿ëãýýð îðóóëæ èðæ áàéãàà ñàíàëûã õàðààä ÿäàæ Õîðøîîëëûí òóõàé õóóëü ãýäýã íýðèéã àâàõààñ òàòãàëçàæ áàéíà. Õóóëü áèë¿¿, õîðøîîëëûí òóõàé õºòºëáºð ÷ ãýíý ¿¿. Áè áàñ Ý.Áàò-¯¿ë ãèø¿¿íýýñ ýíèéã òîäðóóëæ àñóóìààð áàéãàà þì. Àæëûí õýñýãò îðæ àæèëëàñàí. Ìàë àæ àõóéã ÿàâàë ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýä çºâ îðóóëàõ òóõàé àÿã¿é çºâ áîäîë òýýæ ÿâäàã õ¿íèé íýã ë äýý. ßàãààä òýð áîäëîãî ýíý ïðîãðàììä îðæ ÷àäàõã¿é áàéíà ãýæ àñóóìààð áàéíà. Æèøýý íü, 10 ìÿíãààñ äýýø ìàëòàé àæ àõóéä îäîî òàòâàðûí îäîî áàéãàà õºíãºëºëòèéã ýäë¿¿ëäýã, ýñõ¿ë 10 ìÿíãààñ äýýø ìàëòàé àæ àõóéä áýë÷ýýðèéã îëãîäîã ãýäýã ÷ þì óó èéì áàéäëààð òºðèéí òîäîðõîé çîõèöóóëàëòààð ºíººäðèéí áàéãàà òàðõàé áóòàðõàé ìàë àæ àõóé ìààíü àæ àõóéí íýãæ, áèäíèé îéëãîäãîîð êîìïàíèéí õýëáýð ð¿¿, õîðøîîëëûí õýëáýð ð¿¿ øèëæèõ òýð ÷èãëýë¿¿äèéã çààæ ºãºõã¿é áîë ç¿ãýýð áàéãàà ºíººäðèéí ýíý õýëáýð ÷èíü åðººñºº àëñäàà àìüäðàõ ÷àäâàðã¿é þì áèø ¿¿ ãýæ õýëýýä áàéãàà þì. Òýãâýë èíãýýä óëàìæëàëò àæ àõóéí õýëáýðýýðýý öààøèä àìüäàðíà ãýâýë åð íü ÿìàð øààíñ áîëîìæ áàéíà àà? Ìàë÷èä ýð¿¿ë áàéäàã, ìºíãºòýé áàéäàã, õ¿¿õýä íü ñóðãóóëüä ñî¸ëä ÿâäàã, óðò íàñàëäàã.

Ä.Äýìáýðýë: Áàéíãûí õîðîîíîîñ õàðèóëúÿ. Ä.Áàëäàí-Î÷èð

Ä.Áàëäàí-Î÷èð: Òýãýõýýð Ãàíòºìºð ãèø¿¿íèé ÿã àñóóæ áàéãàà ÿã òýãæ àíõààðàë òºâëºð¿¿ëæ áàéãàà ýíý ÷èãëýë õàíäëàãà ðóó ºíººãèéí Ìîíãîë îðîíä áàéãàà ìàë àæ àõóéã ÷èãë¿¿ëýõèéã õºòºëáºð çîðüñîí. ªºðººð õýëáýë, ºíººäºð ýíý òàðõàé áóòàðõàé áàéäàë, ìàë àæ àõóé ýðõýëæ áàéãàà ºíººäðèéí ýíý ºðõèéí àæ àõóéí õýëáýð íü íýãä åðººñºº ìàø èõ ¿ðýëãýí. Íèéãìèéíõýý ìàñøòàáûí õýìæýýíä àëäàãäàëòàé, ºðõèéíõºº õýìæýýíä åðººñºº àìü çîãîîñîí èéì õýëáýðòýé ãýæ áèä ¿çýæ áàéãàà. Ýíý áîë íèéãìýýðýý õ¿ëýýí çºâøººðñºí.

Õî¸ðäóãààðò, ýíý ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýë ýíý ñàëáàðò îð÷èí ¿åèéí òåõíèê, òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõ, ¿ð àøèãòàé áóñàä óëñ îðíóóäàä áàéäàã òýðã¿¿í òóðøëàãà, øèíý òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõ òýðíèéã äààõ àæ àõóé áîë ºíººäºð áàéõã¿é áàéãàà. Òèéì ó÷ðààñ ýíý õºòºëáºðººð äýâø¿¿ëæ áàéãàà 5 òîì çîðèëò áàéãàà. Ìàëûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ, ìàëûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, ìàë àæ àõóéí ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ, ìàë àæ àõóéãààñ ãàð÷ áàéãàà ò¿¿õèé ýäèéã îëîí óëñûí ÷àíàð ñòàíäàðòûí ò¿âøèíä õ¿ðãýæ äºõ¿¿ëñýí òèéì ò¿¿õèé ýäèéã áýëòãýõ çýðýã ýíý îëîí ÷óõàë ìàë àæ àõóéã ººä íü òàòàõ, ¿ð

àøèãòàé áàéõ èéì îð÷èí ¿åèéí çàõ çýýëèéí íèéãýìä òîãòñîí, òýãýýä áàéãàëü, öàã óóðûí ýðñäýëòýé ¿åä àìüäðààä ÿâààä áàéæ ÷àäàõ èéì àæ àõóé áîëîõûí òóëä ñàÿûí ýíý ãîë 4 çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý åðººñºº õºòºëáºðºº õîðøèõ, õàìòûí àæ àõóé ðóó ìàë÷äûã ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð ÷èãë¿¿ëýõ, ñàÿûí ¿íäñýí 4 òîì çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëñíèé ¿íäñýí äýýð ìàë÷èä çàõ çýýëä ìàõ, ñ¿¿, íîîñ, íîîëóóðûã ºãºõ, íèéë¿¿ëýõ, ýíä íü òºðººñ òàòààñ, ¿íèéí óðàìøóóëàë ºãºõ, íýãýý ýðñäýëýý áóóðóóëàõ, õàìòûí àæ àõóéí áàéãóóëæ òýð ò¿¿õèé ýäýý áýëòãýõ, õàäëàí, ºâñ, òýæýýëýý áýëòãýõ, áýë÷ýýðýý óñæóóëàõ ýíý á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààíä áîë ìàë÷èä õºòºëáºðºº õîðøîîä, ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð õàìòûí àæ àõóé áàéãóóëààä áàéâàë ýíä íü òºðººñ òºðºë á¿ðèéí òàòâàð, çýýë, õºðºíãº îðóóëàëòûí æóðìààð óðàìøóóëàõ èéì ë õºø¿¿ðãèéã õèéñýí.

Òýãýõýýð Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õîðîîí äýýð ìàíàé çàðèì ãèø¿¿ä ÿðüñàí. Åðººñºº îíû ºìíº ÷ ÿðüæ áàéñàí. åðººñºº íýãäýë÷ õºäºëãººí 2 ãýýä íýðëýâýë ÿìàð âý ãýæ ìàíàé Áàò-¯¿ë ãèø¿¿í ýä íàð ÿðüæ áàéñàí. èíãýæ ÿðüæ ÿâñààð áàéãààä åð íü õºòºëáºðèéí ìààíü íýã ãîä àñóóäàë ýíý òàðõàé áóòàðõàé ºðõèéí àæ àõóéã õºäºëìºðºº õîðøñîí, õàìòûí àæ àõóé ðóó øèëæ¿¿ëýõ íýã çîðèëò ìºí áîëîâ÷ íºãºº çýðýãöýýãýýð ìàëûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ, ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, áóñàä îëîí ÷óõàë ìàë àæ àõóéí ñàëáàðûí ºìíº òóëãàìäñàí îëîí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõ ó÷ðààñ áèä íºãºº òàëààñàà ýíý ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã ýãýë æèðèéí ìàë÷èí îëíû äóíä òýãýýä õºäºº àæ àõóéí ýðäýìòýé ìýðãýæèëòíèé õ¿ðýýíä îëîí óëñûí äîíîð, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûí ò¿âøèíä áîë ýíý Ìîíãîë ìàë ¿íäýñíèé õºòºëáºð ãýäãýýðýý íýëýýí õýâøýýä ÿâñàí, íèéãýìä áîë ÓÈÕ ìààíü ýíý Ìîíãîë ìàë ãýäýã ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã ãàðàõ ãýæ áàéãàà ãýñýí õ¿ëýýëòòýé áàéãàà ó÷ðààñ åð íü öààíàà òàíû ÿðèàä áàéãàà á¿õ àñóóäàë áîë íýëýýí íÿãò íÿìáàé îðñîí áàéãàà ãýæ õýëýõ ãýñýí þì.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Íýìýýä àñóóÿ.

Ë.Ãàíòºìºð: Àìüõàíäàà áè õºòºëáºðèéí èíãýýä á¿òíýýð íü óíøààä áàéãàà þì ë äàà. Òýãýýä îäîî òàíû õýëýýä áàéãàà ýíý õóó÷èí í¿¿äëèéí ºðõèéí àæ àõóéãààñ îð÷èí ¿åèéí äýâøèëòýò òåõíîëîãèòîé àæ àõóéí õýëáýðò øèëæñýí, ¿ð àøèãòàé ýíý àæ àõóé ðóó øèëæèõ, òýð øèëæèëòèéí òåõíîëîãèéã åðººñºº îëæ õàðàõ¿é áàéãàà áàéõã¿é þó. Òà õýä ìààíü áèäýíä îéëãîìæòîéãîîð ãàíö, õî¸ðõîí æèøýý õýëýýä ºãìººð áàéíà ë äàà. Íàäàä ç¿ãýýð ýíãèéí õàðàãäàæ áàéãàà íü ñóì á¿ð äýýð 10 ôåðìåð áàéãóóëíà, ¿¿íèé ìºíãèéã çàñãààñ ºãíº ãýýä íààä çàõ íü õýëìýýð áàéãàà áàéõã¿é þó. Òèéì áèç äýý? Áàã á¿ðò õóâèéí ìàëûí ýìíýëýã áàéãóóëíà, ¿¿íèé ìºíãèéã òºðººñ ºãíº ãýäýã þì óó, ýñõ¿ë ñóì á¿ðò, àéìàã á¿ðò õºäºº àæ àõóéí áèðæ àæèëëóóëíà, ¿¿íèé çàðäëûã ãàðãàíà ãýäýã þì óó, íýã áîë áè õýëýýä áàéíà 10-í ìÿíãààñ äýýø ìàëòàé àæ àõóéä áýë÷ýýðèéã ÷èíü ºãíº.

Ä.Äýìáýðýë: ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíû ¿éë àæèëëàãààòàé ØÓÒÈÑ-èéí îþóòíóóä òàíèëöàæ áàéíà. Îþóòíóóäàä ñóðëàãûí èõ ºíäºð àìæèëò õ¿ñýí åðººå.

Ä.Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿í òîäîðõîé æèøýýí äýýð.

Ä.Áàëäàí-Î÷èð: Õºòºëáºðèéí 4.5.2-ûã Ãàíòºìºð ãèø¿¿í òà íýã õàðààäàõã¿é þó. Òýð ìàë, ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðààñ õàìààðñàí ýäèéí çàñãèéí óðàìøóóëëûã áèé áîëãîí õýðýãæ¿¿ëýõ ãýýä èíãýýä äîîø íü ãîë ýäèéí çàñãèéí õºø¿¿ðã¿¿äýý çààñàí. Õºòºëáºðºº áîë ýíý õºòºëáºð áàòëàãäàõààð õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ íàðèéí æèë á¿ðèéí õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãººí¿¿ä áîë ñ¿ðõèé áàñ òºñºë áàéäëààðàà ÿàìàí äýýð íýëýýí ãàðñàí áàéæ áàéãàà. Ýíý äýýðýý

2010-2021 îí õ¿ðòýë ýíý õýðýãæèõ ýíý óðò õóãàöààíûõàà õºòºëáºðèéã äýâø¿¿ëñýí çîðèëòòîéãîî óÿëäóóëààä èíãýýä æèë æèëèéí èéì çàäàðãààíóóä õèéãýýä, á¿ð á¿ñ íóòãààð íü õààíà íü ò¿¿õèé ýä áýëòãýëèéã íýãæ¿¿ä ÿàæ áàéðëàõ âý, òýãýýä ìàõ áîëîâñðóóëàõ ãýýä á¿ñ íóòãèéí ¿éëäâýð¿¿ä õààíà áàéõ âý ýíý òýð ãýýä íàðèéí ãàçàð ç¿éí çóðàãëàë õ¿ðòýë ãàðñàí þì áàéãàà ë äàà. Ýíý äýýð íàðèéí áè÷èõýýð åðººñºº õºòºëáºðèéã áîë.

Ä.Äýìáýðýë: Ä.Äàìáà-Î÷èð ãèø¿¿í àñóóëòàà òàâüÿ.

Ä.Äàìáà-Î÷èð: Õî¸ð þì àñóóÿ. Ìàëàà ýð¿¿ëæ¿¿ëíý ãýäýã äýýð áîë áè ñàíàë íýã áàéãàà þì. Òýð äýýð îéëãî¸. Ãýõäýý ýíèéã óëñûí íóðóóí äýýð àâàà÷èæ áàéãààä õóó÷èí íºãºº ìàë ýìíýëã¿¿äèéã á¿ãäèéã õóâü÷èëñàí þìûã äàõèàä òºðä íü áàéäàã þì óó àâàà÷ààä, ýðãýýä íºãººõºº îäîî íýã þì çºâ ãîëüäðîëäîî îðëîî ãýõýä äàõèàä áîëîõã¿é, á¿ãäèéã íü òºð äýýð àâàà÷èõ ãýýä áàéãàà ýíý àñóóäàë áîë çºâ þì áîëîâ óó? Àðãà÷ëàë íü. Íýãä òýðèéã àñóóõ ãýýä áàéãàà þì.

Ìàë ýìíýëãèéí àñóóäëóóäûã á¿ãäèéã íü òºðººñ õàðèóöàõûã, õî¸ðò, åð íü àðüñ, øèð, ìàõ íü ºâ÷òýé áàéãàà àñóóäëóóäûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ òàë äýýð ýð¿¿ë ìàõ ãýäýã þì óó, ýð¿¿ë àðüñòàé áàéõ þì áîë àõèóõàí ¿íýòýé çàðäàã áàéäàã þì óó èéì ýäèéí çàñãèéí ç¿é òîãòîë, ¿íýëãýý òýð æóðìààð íü ÿâóóëúÿ. Ýð¿¿ë çàõ çýýëèéíõýý æóðìààð ÿâààä èõ ç¿ãýýð áàéñàí þì áîëîâ óó ãýñýí íàäàä èéì áîäîë áàéíà. Òýãýõýýð èíãýæ øèéäýõ ãýýä áàéãàà íü òºð äýýð á¿õ þìûã àâàà÷èæ íºãºº õóó÷èí áàéñíûãàà îäîî áèé áîëñîí áàéãàà á¿òöýý äàõèí ººð÷ëººä, òºðººñ èõ õýìæýýíèé çàðäàë ãàðãàõ ãýýä áàéãààã íü áè áîë ñàéí õ¿ëýýí çºâøººð÷ ÷àäàõã¿é áàéãààä áàéíà. Ýñõ¿ë áè áóðóó îéëãîîä áàéãàà þì óó? Ýíý ÷èãëýëýýð íàäàä ñàéí õýëæ ÿðüæ ºãºº÷ ýý ãýæ õýëýõ ãýýä áàéíà. Äýýð ¿åä áîë áè ìýääýã þì. Åðººñºº ýìíýëýã ãýýä íýãäýë íü øóóä ººðñäºº ìàõ êîìáèíàòàä àâàà÷èæ ºãüå, áººíèé õóäàëäààãààð äàìæóóëàõã¿é áàéÿ ýíý òýð ãýýä ÿðèàä èíãýäýã áàéñàí þì. Îäîî áîë äàõèàä íýã äàìæóóëàõ ãàçàð ãàð÷ èðýõ ãýæ áàéíà óó ãýæ áè áîë äîòðîî õàðäààä áàéíà. Òèéì ó÷ðààñ ýíý äýýð íü íàäàä ñàéí õýëæ ÿðüæ ºãºº÷ ýý. Òýãýõã¿é áîë ìàë õºòºëáºð õýðýãòýéã áè îéëãîæ áàéíà. Ìàëàà ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ íü õýðýãòýéã áè îéëãîæ áàéíà. Ãýõäýý ýíý íü òºð íóðóóí äýýðýý àâàõ àðãààð áèø, àðàé ººð õýëáýðýýð ýäèéí çàñãèéí íü õºø¿¿ðýã, óðàìøóóëàë õýëáýðýýð èíãýýä øèéäýýä ÿâæ áîëäîãã¿é þì óó ãýæ áè äàõèí äàõèí àñóóõ ãýýä áàéíà. Áàÿðëàëàà.

Ä.Äýìáýðýë: Ä.Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿í õàðèóëààä, Ý.Áàò-¯¿ë ãèø¿¿í íýìüå.

Ä.Áàëäàí-Î÷èð: Áè õàðèóëíà. Äýýðýýñ íü ìàíàé àæëûí õýñýãò îðæ àæèëëàõ áàéãàà Áàò-¯¿ë, Òýðáèøäàãâà ãèø¿¿ä íýìæ õàðèóëààðàé. Åð íü ýíý õºòºëáºðèéã áîë ìàíàé àæëûí õýñãèéíõýí áîëîâñðóóëàõäàà ÿìàð ¿çýë áàðèìòëàë áàðèìòàëñàí ãýõýýð ºìíº íü ìàíàé Çàñãèéí ãàçàð áîë Ìîíãîë Óëñàä 400-ãààä õºòºëáºð, òºñºë õýðýãæèæ áàéãàà ãýæ áàéãàà. Ìàø îëîí. Òýãýýä ýíý õºòºëáºð¿¿ä ìààíü á¿ãäýýðýý ñàéõàí õýðýãæñýí áîë Ìîíãîë îðîí èõ óðàãøàà ÿâñàí áàéìààð þì øèã, áàñ ë ñàíàñàíä õ¿ðýõã¿é áàéãàà. Òýãýõýýð åð íü áîë õºòºëáºð ñàéí çîõèîãääîã, àñóóäëàà òîäîðõîéëæ ÷àääàã áîëîâ÷ ò¿¿íèé õýðýãæ¿¿ëýõ óäèðäëàãà, ìåíåæìåíò ýíý äýýðýý íýëýýí òèéì äóòàãäàëòàé áàéñàí þì áîëîâ óó ãýæ. Îíû ºìíº áàòëàãäñàí Òºð áà õóâèéí õýâøëèéí ò¿íøëýëèéí çàð÷èì äýýð áîë ýíý Ìîíãîë ìàë ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí õýðýãæ¿¿ëýõ ¿íäýñíèé õîðîîíû 1/3 íü òºðèéí íóðóóíû à÷ààëàë äýýð, 2/3 íü ¿íäýñíèé õîðîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í íü òºð áà õóâèéí õýâøëèéí òºëººëºë áàéõ ¸ñòîé. ªºðººð õýëáýë, ìàõ, íîîñ, ¿éëäâýðëýã÷äèéí õîëáîî, ìàõ áîëîâñðóóëàã÷, ¿éëäâýðèéí õîëáîî, àðüñ, øèðíèé õîëáîî çýðýã ýíý ñàëáàðûí ýðõ àøãèéã

õàìãààëñàí èéì òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä äýýð òºð áà õóâèéí õýâøëèéí ò¿íøëýëèéã áèé áîëãîæ ýíý õºòºëáºðèéã îäîî õýðýãæ¿¿ëýõ þì ãýæ, ººðººð õýëáýë, õºòºëáºðèéí ìààíü óäèðäëàãà, ìåíåæìåíò áîë íýëýýí òèéì àðä÷èëñàí íèéãìèéíõýý ¿¿ñãýë ñàíàà÷èëãà äýýð òóëãóóðëàñàí èéì àðä÷èëñàí óäèðäëàãà, ìåíåæìåíòòýé áàéíà ãýæ õýëýõ ãýñýí þì.

Õî¸ðò áîë ºíººäðèéí Ìîíãîë îðíû ìàë àæ àõóéã áîë îëîí óëñûí ýêñïåðò¿¿ä ä¿í øèíæèëãýýãýýð áîë ìîíãîëûí ìàë àæ àõóé áîë õÿìðàëûí áàéäàëä îðñîí áàéíà. Èæèë òºñòýé Ìîíãîëòîé îéðîëöîî èéì ìàë àæ àõóé, óóë óóðõàé õîñîëñîí óëñ îðíóóäàä æèëäýý óëñûíõàà íýãäñýí òºñâèéí 4-8 õóâèéã ýíý ìàë àæ àõóéãàà òîðäîõîä çàðöóóëäàã. Ìàë àæ àõóéí íèéãìèéí õàìãèéí òîì à÷ õîëáîãäîë áîë ìàø èõ àæëûí áàéð áèé áîëãîäîã. Ìîíãîëûí ìàë àæ àõóé áîë íèéò áîäèò ñàëáàðò àæèëëàæ áàéãàà àæëûí áàéðíû 1/3 áóþó 35 õóâèéã áîë ìîíãîëûí ìàë àæ àõóéí àæëûí áàéðûã áèé áîëãîäîã, ÄÍÁ-èé 20 õóâèéã ¿éëäâýðëýäýã èéì àæ àõóé. Îäîî áîë ýíý ìàë àæ àõóéã ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé, áàéãàëü öàã óóðûí ýðõøýýë áýðõøýýëòýé íºõöºëä äàâàí òóóëàõ èéì ºíäºð àæ àõóé áîëãîí õºãæ¿¿ëýõýä áîë Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí æèëèéí 3-ààñ áàãàã¿é õóâèéã æèë á¿ð òºëºâëºæ çàðöóóëààä, ýíý íü õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ íèéò ýõ ¿¿ñâýðèéí 60 îð÷èì õóâü, 40 îð÷èì õóâü áîë õóâèéí õýâøëèéí õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýð, áóñàä äýìæëýã, òóñëàëöààãààð áîë õºòºëáºð õýðýãæèíý ãýñýí èéì òîîöîîòîé ÿâæ áàéãàà þì. ìàíàé õî¸ð ãèø¿¿í íýìæ õàðèóëààðàé.

Ý.Áàò-¯¿ë: Óã íü Ãàíòºìºð ãèø¿¿í ìààíü èõ ÷óõàë àñóóëò àñóóñàí þì. Ýíý õºòºëáºðèéí ÿã çîðèëãûã èëýðõèéëñýí àñóóëò àñóóñàí. Òýãýýä æèøýý íü Ìîíãîë ìàë ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí òºñëèéí íýðèéí Ìàë àæ àõóéí õîðøîîëëûã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð ãýæ íýðëýå ãýñýí èéì ñàíàë ãàðãààä öººíõ áîëñîí ÿâæ áàéãàà þì. Óã íü. Ãýõäýý àæëûí õýñýã äýýð ÿðèàä åð íü Ìîíãîë ìàë õºòºëáºð ãýäýã íýðýýðýý áàéõ íü ç¿éòýé ãýñýí ýíý ñàíàë äýýð íýãäýýä, áè öººíõèéíõºº ñàíàëûã òàòàæ àâààä áàéãàà þì. Åð íü èéì áîëîîä áàéãàà. Ýíý õºòºëáºðèéí çîðèëãî áîë ÿâæ ÿâæ 2021 îí ãýõýä ìîíãîëûí ìàë àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äýëõèéí çàõ çýýë äýýð ãàðãàäàã ò¿âøèíä î÷ú¸ ãýæ áàéãàà áàéõã¿é þó. Åðäºº õºòºëáºðèéí çîðèëãî íü. Îäîî õºäºº àæ àõóéí. /Ìèêðîôîíã¿é ÿðèâ./

Ä.Äýìáýðýë: Òýðáèøäàãâà ãèø¿¿í íýìüå. Ãèø¿¿ä ýý, Áàéíãûí õîðîîíû ñàíàë, ä¿ãíýëòýýñ àñóóæ áàéãàà ø¿¿. Õóóëü ñàíàà÷ëàã÷äûí õàðèóëòóóä àëü õýäèéíý ºíãºðñºí.

Ä.Òýðáèøäàãâà: Åð íü õàðèóë÷èõëàà. Ç¿ãýýð òýð ìàëûí ýð¿¿ë ìýíä äýýð àõèàä óëñûí áàéãóóëëàãóóä áèé áîëîõ ãýýä áàéíà óó ãýäýã äýýð áè ýõëýýä áàñ ýíý äýýð ñàíàë çºðººä, áààõàí óëñûí ìàë ýìíýëã¿¿ä áàéãóóëàõ ãýýä áàéíà óó ãýñýí ç¿éëèéã áàñ àñóóæ áàéñàí. Ãýòýë ýíèéã ñóäëààä ¿çýæ áàéõàä åðººñºº Ìàëûí óäìûí ñàí, Ýð¿¿ë ìýíäèéí õóóëü äýýð ñóìûí áîëîí îðîí íóòàãò áàéæ õóâèéí ìàë ýìíýëã¿¿äèéã òîäîðõîé õýìæýýãýýð õÿíàæ áàéõ ¸ñòîé. Òýð ¿¿äíýýñ ãàíö, õî¸ð òîîíû àñóóäëûã ñóìäàä ÿðüæ áàéãàà. Ýíý íü áîë Ìàëûí óäìûí ñàí, Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé õóóëüä îðñîí çààëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ õóâèéí ìàë ýìíýëã¿¿äýä õÿíàëò òàâèõ èéì ç¿éë¿¿ä ÿðèãäààä áàéãàà. Ò¿¿íýýñ áèø àõèàä óëñûí ýìíýëýã ñóìäàä, àéìãóóäàä áàéãóóëíà ãýñýí èéì óõàãäàõóóí áàéõã¿é.

Ä.Äýìáýðýë: Ç¿éòýé. Ö.Áàòáàÿð ãèø¿¿í àñóóëòàà òàâüÿ. Õóóëü ñàíàà÷ëàã÷ á¿ãäýýðýý õàðèóëàõã¿é ýý. Áàéíãûí õîðîîíû äàðãà àëãà áàéíà óó? Îäîî èëòãýã÷ ë õàðèóëíà. Òýãýýä ÿàõ âý, Áàéíãûí õîðîîíû äàðãûã îðëîæ áàéãàà õ¿í õýí áàéíà?

Ö.Áàòáàÿð: Áèä íýëýýí îëîí õºòºëáºð¿¿ä áàòàëæ áàéíà ë äàà. Òýãýýä ñàÿ Óëààíáààòàð õîòûí èðãýä áàñ óóðëààä áàéãàà þì. Ìîíãîë õ¿íýý ãýõã¿é ìîíãîë ìàëàà ãýäýã ÿìàð õààøàà ÿíçûí Èõ Õóðàë þì áý? Èõ Õóðàë ¿íäñýíäýý ìàëäàà õàéðòàé áîëñîí þì áîë õ¿í ãýäýã óòãàà áîë õàÿõ õýðýãòýé ø¿¿ äýý ãýñýí èéì ñàíàà èõ ãàðààä áàéãàà þì ë äàà. Óëààíáààòàð õîò öººõºí ìàëòàé. Òýãýõýýð ýíý ÷èãëýëýýð áèä áààõàí õºòºëáºð¿¿ä õýðýãæ¿¿ëýýä áàéäàã, Ýð¿¿ë Ìîíãîë õ¿í ãýýä õºòºëáºð íýã õýñýã ãàð÷ èðñýí. Òýãýýä ýõíèé íýã æèëäýý äóóãàðààä òýãýýä áàéõã¿é áîëñîí ø¿¿ äýý. Ò¿¿íòýé àäèëõàí ýíý Ìîíãîë ìàë õºòºëáºð áàéõã¿é áîëîõ þì áèø áèç äýý? Íýã èõ ñ¿ðòýé äóóëèàíòàé, õ¿í á¿ð Ìîíãîë ìàë õºòºëáºð ãýæ ÿðüæ ÿðü÷èõààä ÿã öàãàà òóëàõààð õèéñýí ÷ þì áàéõã¿é, ñàéõàí íýðòýé èéì òàëààñ íü ÿìàðõóó áîäîë ñàíààòàé áàéäàã þì áý ãýäýã òàëààñàà, íºãºº òàëààñàà Èõ Õóðàë ÷ ãýñýí îäîî ¿íäñýíäýý õ¿í ð¿¿ãýý õàðñàí ýíý øèéäâýð¿¿äèéã íýëýýí èõ ãàðãàìààð áàéõ þì. Ýíý àæëûí áàéðòàé õîëáîñîí øèéäâýð¿¿äýý ãàðãàìààð áàéõ þì. Ýíý òàë äýýð Èõ Õóðëûí äàðãààñ àñóóìààð áàéõ þì.

¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí Ìîíãîë ìàë õºòºëáºðò ÷èíü õ¿í ìàë÷èí, ýíý ìàëûã ÷èíü ìàë÷èí õ¿í ìàëàà õàðèóëíà. Ìàëàà ºñãºíº, ¿ðæ¿¿ëíý. Òýãýõýýð ýíý ìàë÷èí õ¿íèéõýý íèéãìèéí àñóóäàë äýýð ìàë÷äàà ýð¿¿ë áàéëãàõ, ÿíç á¿ðèéí ºâ÷ëºëººñ áóðöåëë¸ç ãýýä áóñàä ºâ÷íººñ õàìãààëàõ òàëààð ÿìàðõóó çààëòóóä îðîîä ýíý ÿàæ õýðýãæèõ ãýýä áàéãàà þì áý ãýäýã ãóðàâ äàõü àñóóëò áàéíà.

Äºðºâò, ìàë á¿ðýí ýð¿¿ëæ¿¿ëæ ÷àäàõ óó? Ýíý ìàë õºòºëáºð. Òàâä, ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóé ãýæ ìýäýýæ íýëýýí ÿðüæ áàéãàà. Ýíý äîòîð ÷ ãýñýí íýëýýí îðæ áàéãàà. Èíãýñíýýð ýäèéí çàñãèéíõàà ¿ð àøèã àëü çýðýã íýìýãäýõ âý? Õýäýí õóâü íýìýãäýíý ãýæ òîîöîæ áàéãàà âý? Ýíý òàâàí ç¿éë äýýð õàðèóëæ ºãºº÷.

Ä.Áàëäàí-Î÷èð: Áàÿðëàëàà. Òýãýõýýð ºíãºðñºí 2009 îíû 5 äóãààð ñàðä Ìîíãîëûí òºðººñ ìàë÷äûí òàëààð 2021 îí õ¿ðòýëõ áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéã áèä áîëîâñðóóëæ áàòàëñàí. Ýíý áàðèìò áè÷èã ìààíü õýðýãæýýä ýõíèé æèëäýý ÿâæ áàéãàà. ªºðººð õýëáýë, õºäºº õºõºð÷, ãàäàà ãàíäàæ, ¿íýíäýý õî¸ð íàðíû õîîðîíä ÿìàð ÷ õºäºëìºð õàìãààëàë, ò¿ð¿¿íèé Ãàíòºìºð ãèø¿¿íèé õýëäýã øèã ýðò ºòºëäºã, ÿäàðäàã, ÿìàð ÷ òèéì õºäºëìºð õàìãààëàë, àþóëã¿é àæèëëàãàà íü õàíãàãääàãã¿é ýíý íºõöºëä Ìîíãîë ò¿ìíèéã òýæýýæ ÿâäàã ýíý ìàë÷èí ò¿ìíèé íèéãìèéí òàëààð àâàõ, ìàë÷èí õ¿íèé õºãæëèéí õàíãàõòàé õîëáîãäñîí ýíý áîäëîãûã áèä ºíãºðñºí îíä áàòàëñàí þì. Òýãýõýýð ¿¿íèé ãîë ìàë÷èí õ¿íèé ýðõýëäýã àæ àõóé áîëîõ Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí ãîë áààç áîëñîí, ìîíãîëûí ñî¸ë, èðãýíøëèéã íóðóóíäàà òýýæ ÿâäàã ýíý ìàë àæ àõóéí àñóóäëûã áîë áèä îäîî àâ÷ ¿çýõ öàã íü áîëñîí. Òýð ìàë÷äûí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãîòîéãîî ÿã èíãýæ íèéëæ óÿëäàæ ÿâæ áàéãàà þì ãýæ õýëýýä, òýãýõýýð îäîî Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäààñ ÷ ìàíàé õºòºëáºðò õàìòàð÷ àæèëëàõ õ¿ñýëò òàâüæ ñàíàëàà èð¿¿ëñýí.

ªíººäºð Ìîíãîë òºðèéí õàìãèéí ÷óõàë àñóóäëûí íýã áîë åðººñºº ýíý àþóëã¿é õ¿íñýýð õ¿í àðäàà õàíãàõ, ÷àíàð, ñòàíäàðòàä øààðäëàãà íèéöñýí, ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäýý äýëõèéí çàõ çýýë äýýð ãàðãàæ ìàë÷èí ò¿ìýí îëíûõîî àìüæèðãààã ººä íü òàòàõ, ýäèéí çàñãàà ºñãºõ, äîòîîäûíõîî ¿éëäâýð¿¿äèéã ò¿¿õèé ýäýýð õàíãàõ ýíý ÷óõàë à÷ õîëáîãäëûí õ¿ðýýíýýñ áîë ýíý õºòºëáºð áîëîâñðîãäñîí. Ìýäýýæ Ìîíãîë Óëñûí íèéñëýë Óëààíáààòàðûí íèéò èðãýäèéã þóíû ò¿ð¿¿íä àþóëã¿é õ¿íñýýð õàíãàõ, õÿìä, ÷àíàðòàé ¿íäýñíèé ¿éëäâýð¿¿äýý ò¿¿õèé ýäýýð õàíãàõ, äýëõèéí çàõ çýýë äýýð Ìîíãîë ìàë áðýíä íî¸ðõîæ, ìîíãîëûí ýäèéí çàñàãò õºãæèë àâ÷ðàõ ãýñýí èéì çîðèëãûí ¿¿äíýýñ ýíý

õºòºëáºð áàòëàãäñàí ýðõýì çîðèëãî íü ¿¿íä áàéãàà. Òýãýýä ýäèéí çàñãèéí õóâüä ýíý õºòºëáºðèéã 12 îíä ìàø ýð÷èìòýé, óëñûí òºñâèéí õºðºíãº îðóóëàëò, á¿õèé ë çýýë, äýìæëýãèéã àøèãëàæ õºòºëáºðèéã ýð÷èìòýé àõèóëàõ áàéãàà. Èíãýñíýýð ºíººäðèéí õºäººãèéí ¿íýõýýð òàðõàé áóòàðõàé ºðõèéí àæ àõóéíóóä íèéëæ, õîîðîíäîî õàìòûí àæ àõóé ýðõýëñíýýðýý áîë íèéãìèéí ìàñøòàáûí õýìæýýíä ÷, àéë ºðõèéí õýìæýýíä ÷, ñóì, àéìãèéí õýìæýýíä ÷ ãýñýí ìàë àæ àõóéí ¿ð øèã òîîöîîëîõîîðã¿é èõ ¿ð àøèã íü íýìýãäýõýýð áàéãàà. Èíãýýä åð íü ç¿ãýýð ìîíãîëûí òºðººñ Ìîíãîë õ¿íèéõýý õºãæëèéí òàëààð îëîí áàðèìò áè÷èã áàéãàà áàéõ.

Ãýõäýý Ìîíãîë õ¿íèé àìüæèðãààíû ãîë ýõ ¿¿ñâýð áîëñîí, åðººñºº Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäààñ èðñýí áè÷èã ñàíàëä áîë ñ¿¿ëèéí ¿åä ìàëààñ õ¿íä õàëäâàðëàäàã ºâ÷èí íýìýãäñýí. ßëàíãóÿà áóðöåëë¸ç ºâ÷èí áîë èõýýð íýìýãäñýí. Ìîíãîë ¿íäýñòýí ÷èíü áîë ººðèéíõºº ìàëûí ò¿¿õèé ýäèéã ÷èíü õàãàñ ø¿¿ðõèé øàõóó èääýã, ñ¿¿ã áîë òýð á¿¿ õýë, ò¿¿õèéãýýð íü óóõ, ìàëûí äîòîð ýðõòýíèéã ýì÷èëãýýíèé çîðèóëàëòààð ò¿¿õèéãýýð õýðýãëýõ ãýäýã ýíý çàíøèë íü õýâýýðýý áàéãààä áàéäàã. Ãýòýë ñ¿¿ëèéí 20 æèëä ìàëûí äóíä ãîö õàëäâàðòàé áîëîí õàëäâàðò ºâ÷èí òàðõñàí, ýíý íü áîë ¿íäñýíäýý íýëýýí òèéì èðãýäèéí õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàëä áàñ èõ òèéì òºãø¿¿ðñýí èéì òîõèîëûã ºãººä áàéãàà þì. Òèéì ó÷ðààñ öààíàà áîë íºãºº õ¿íýý áîäñîí òîì õºòºëáºð ÿâæ áàéãàà ãýæ õýëýõ ãýñýí þì.

Ä.Äýìáýðýë: Áàÿðëàëàà. Íýýðýý ñàéõàí ñàéõàí õºòºëáºð ãàðãàæ áàéãàà. Áèåëýëò íü þó áîëäîã þì áîë ãýæ ñàíàà çîâîîä áàéãàà íü çºâ ë äºº. Ö.Äàâààñ¿ðýí ãèø¿¿í àñóóëò òàâüÿ. Àëãà áàéíà. Ä.Õàÿíõÿðâàà ãèø¿¿í àñóóëòàà òàâüÿ.

Ä.Õàÿíõÿðâàà: Ìîíãîë ìàë ãýæ õºòºëáºð áàòëàõûã áîë åðºíõèéäºº äýìæèæ áàéãàà ë äàà. Ãýõäýý ºíººäºð ýíý õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëñàí õ¿ì¿¿ñýýñ áàñ íýã ç¿éëèéã òîäðóóëìààð áàéãàà þì ë äàà. Åð íü ìàíàéä õºòºëáºð áîë áàãàäààã¿é. Ìàëûí ýð¿¿ë ìýíä, ìàëûí ÷àíàð ñàéæðóóëàõ, ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóéí õºãæëèéã äýìæèõ, ñ¿¿, ìàëûí òýæýýë, õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäëûã ñàéæðóóëàõ ýíý òýð ãýýä 10 ãàðóé õºòºëáºð áàòëàãäñàí áàéäàã þì áàéíà. Òýãýýä îäîî ýä íàðûí ìààíü ¿ð ä¿íã åð íü òîîöîæ ¿çýâ ¿¿? Ýíý õºòºëáºðºº õèéæ áàòëóóëàõäàà. ¯íýõýýð ýíý õºòºëáºð¿¿ä ÿàãààä ¿ð ä¿íãýý ºãñºíã¿é âý? ßìàð áîëîõîîð ºíººäðèéí ýíý Ìîíãîë ìàë ãýäýã õºòºëáºð ýíý îëîí õºòºëáºð¿¿äýýñ þóãààðàà ÿëãààòàé áîëîâ ãýäýã òàë äýýð ãîë ñóäàëãààíûõàà áàéã ÷èãë¿¿ëæ ÷àäàâ óó? Ýíäýýñ åð íü þó ãýñýí ä¿ãíýëòèéã õèéæ áîëîõ áàéíà âý ãýäãèéã àñóóìààð áàéíà.

Õî¸ðò, ìàë àæ àõóé, ò¿ð¿¿í ìàíàéõàí àñóóñàí. Åð íü ç¿ãýýð õóâèéí ìàë ýìíýëýã, òºðèéí ìàë ýìíýëýã ãýýä õîîðîíä íü ÿëãàæ ñàëãààä èíãýýä ÿðèàä, òºð äýìæèæ õóâèéí ìàë ýìíýëýã áàéãóóëàõ þì áàéíà. Ãýòýë ºíººäºð õóâèéí ìàë ýìíýëýã áàéâàë áàéäãààðàà áàéæ áàéãàà. ªíººäðèéí ýíý õóâèéí ìàë ýìíýëýã áàñ ÿàãààä àæèëëàæ áîëñîíã¿é âý? ¯íýõýýð çààâàë ýíý õºòºëáºðò òóñ÷ áàéæ ýíý ìàë ýìíýëýã ñàéí àæèëëàõ ¸ñòîé áîë÷èõîîä áàéãàà þì óó, ¿ã¿é þó? Åð íü ç¿ãýýð ñóì á¿ðò áàéãóóëíà ãýäýã þì óó, ýíý áàéðøëûí õóâüä áàé, þóíûõàà õóâüä áàéæ ýíý ÿìàðõóó áàéäëààð ýíèéã òîîöîæ, èðãýä çààâàë òºð ð¿¿ øèëæ¿¿ëýõ ãýñýí íýã èéì áîäëîãî ýíý äîòîð ÿâààä áàéíà óó äàà ãýñýí áè ç¿ãýýð òèéì ñàíàà àâñàí. Ýíèéã áàñ òèéì áàéíà óó, ¿ã¿é þó ãýäãèéã òîäîòãîîä õýëýõ áîëîëöîî áàéíà óó, ¿ã¿é þó?

Ãóðàâò, åð íü ýíý õºòºëáºð áîëîâñðóóëàãäààä áàéäàã. Ãýòýë Õºäºº àæ àõóé, ¿éëäâýð õóäàëäààíû ÿàì ãýæ áàéãóóëëàãà, ãýòýë îäîî ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäýý

æèíõýíý óòãààð íü áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýë ð¿¿ þì õèéõäýý õýòýðõèé æèæèãð¿¿ëýýä áàéãàà þì áèø ¿¿? Ñóì á¿ðò ñ¿¿íèé, ñóì á¿ðò ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýëèéí èéì îäîî æèæèã ¿éëäâýðëýëèéã áèé áîëãîíî ãýñýí. Òýãýõýýð ýíý ÷èíü õàâòãàéðààä ¿ð àøãàà ºãºõã¿é, õî¸ðûí õîîðîíä õºðºíãº ñàíõ¿¿ òàðàìäñàí þì áîëîõ þì áèø ¿¿? Òýãâýë ýíý ÷èíü íºãºº Õºäºº àæ àõóéí ÿàìíààñ ãàðãàõ ãýæ áàéãàà áîäëîãî, òýð òºðèéí áîäëîãî, áèä íàðûí ÿðèàä áàéãàà ýíý þìòàéãàà õýðõýí óÿëäàõ þì áîë ãýñýí àñóóëò áàéíà.

Äºðºâò, åð íü áèä íàð åðººñºº ìàë àæ àõóéí òàëûí õàìãèéí äýýä õýëáýð íü òºðèéí ºì÷èä áàéñàí áîëîõîîñ áèø, õîðøîîëîë, íýãäýë ãýäýã áîë ìàë àæ àõóéã çºâ àâ÷ ÿâàõ õàìãèéí çºâ õýëáýð áàéñàí ãýæ áè õóâüäàà áîääîã. Òýãýõýýð áèä íàð ºíººäºð áóöààãààä òýð õîðøîîëîõ, õàìòûí õºäºëìºðèéí äàâóó òàëûã àøèãëàõ ÷èãëýëýýð ýíý õºòºëáºð¿¿äýýð þì òóñààä áàéíà ë äàà. Ãýòýë ìàë÷èí õ¿íèéã áèä íàð åðººñºº èõ çîâäîã, èõ ç¿äýðäýã õ¿í ãýæ Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿í ñàÿ òàéëáàðëààä áàéãàà þì. Ãýòýë ìàë÷èí õ¿íèé õàðèóöëàãûã ºíäºðæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð ýíý õºòºëáºð äýýð ÿìàðõóó þì òóñàâ àà? ¯íýõýýð ýíý ìàë÷èí õ¿í ãýäýã ÷èíü ºíººäºð ÿìàð õàðèóöëàãà íèéãìèéí ºìíº ¿¿ðýõ ¸ñòîé þì áý? ßìàð ÷ áàéñàí òºðèéí ºìíº ÷ áàé, íèéãìèéí ºìíº áîë õóâü õ¿í ÷ áàé, õàìò îëîí ÷ áàé, ºðõ ãýð á¿ë ÷ áàé, þó ÷ áàé ãýñýí òîäîðõîé ººðèéí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà áàéõ ¸ñòîé. Ìàë÷èä ãýõýýð ºíººäºð áèä íàð áàðàã á¿õ þìíààñ íü ÷ºëººëæ áàéãàà. Òàòâàð, òºëººñ, ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàë, îäîî òýãýýä ñ¿¿ëäýý á¿õ þìûã. Ãýòýë ñ¿¿ëäýý èíãýæ ÿâñààð áàéæ áàéãààä áèä íàðûí ÿðüäàã æèíõýíý íºãºº ìàë÷èí óäàì, í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóéí ýðõýëäýã õ¿ì¿¿ñ ìààíü áîë æèíõýíý óòãààðàà äýýøýý õàðààä, àëãàà òîñîîä ñóóæ áàéäàã, òýð ÷èíü õàðèí öààøàà õ¿íèéõýý õóâüä ÷ òýð, îþóí óõààíûõàà õóâüä ÷ òýð õºãæèæ äýâøèõýý áàéãààä ñ¿¿ëäýý á¿ð õýíä ÷ õýðýãã¿é õ¿í áîëæ õóâèðàõ þì áèø áèç? Åð íü àëèâàà õ¿íèéã ç¿ãýýð òýæýýãýýä áîëîõîî áàéãààä áàéâàë íºãºº àâñòðàëèéí àáðàãåí ãýýä õ¿ì¿¿ñèéã î÷îîä õàðàõàä òèéìýðõ¿¿ áîëäîã þì áàéíà ëýý. Òýãýýä ìàë ÷ ¿ã¿é, ìàë÷èí ÷ ¿ã¿é áîëîõ þì áèø áèç ýý? Òèéì ó÷ðààñ ýíý õ¿íèé ìàë÷íû õàðèóöëàãûí òàëààð áàñ ýíý õºòºëáºð äýýðýý þó ñóóëãàæ ºãºâ ºº ãýäýã èéì äºðâºí ¿íäñýí àñóóëò áàéíà.

Ä.Äýìáýðýë: Ä.Áàëäàí-Î÷èð ãèø¿¿í

Ä.Áàëäàí-Î÷èð: Òýãýõýýð åð íü ç¿ãýýð ìàë àæ àõóéí ñàëáàðò áîë 10 ãàðóé õºòºëáºð õýðýãæýýä ¿íäñýíäýý áîë èõýíõ õóãàöàà íü 2010 îíîîñ äóóñ÷ áàéãàà þì áàéíà ëýý. Ãàíö íýã õºòºëáºð áîë 11, 12 õ¿ðýýä äóóñàõààð áàéãàà. Òýãýõýýð áèä íàð ýíý õºòºëáºðèéí íýã çîðèëãî áîë ÓÈÕ-ûí äàðãûí ãàðñàí çàõèðàìæèä ýíý àæëûí õýñãèéã òîìèëæ, óäèðäàìæ ºãºõäºº ÷ Ìîíãîë Óëñàä õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð, òýð äîòðîî ìàë àæ àõóéí ñàëáàðò áàéãàà ýíý õýðýãæýýä áàéãàà èæèë òºñòýé õºòºëáºð¿¿äèéã íèéë¿¿ëýõ, ¿ð ä¿íã õÿíàõ, òýãýýä ýíèéã þó ãýæ õýëýõ ãýæ áàéãàà âý ãýõýýð 2009 îíä Äýëõèéí áàíêíààñ Ìîíãîë Óëñûí ìàë àæ àõóéí ñàëáàðûã èæ á¿ðýí ñóäàëñàí áàéíà. Ýíä òîì ñóäàëãààíû áàðèìò áè÷èãò áîë ìîíãîëûí ìàë àæ àõóé ¿íäñýíäýý õÿìðàëòûí áàéäàëä îðñîí, àæ àõóéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí õóâüä çîõèöîõã¿é, ¿ð àøèã ìóóòàé èéì áîëæýý ãýæ èéì ä¿ãíýëò õèéñýí áàéãàà þì. Òýãýõýýð òýð îëîí õºòºëáºð¿¿ä ¿ð ä¿íãýý áàãà ºãñºí ó÷ðààñ ºíººäðèéí ìîíãîëûí ìàë àæ àõóé ºíººäºð òàðõàé áóòàðõàé, àæ àõóéí õóâüä àøèãã¿é, ýðõýëæ áàéãàà ìàë÷èí õ¿í íü òºëáºðò îðñîí, ìàëûí òîî ºñººä áàéäàã áîëîâ÷ îëîí óëñûí ñòàíäàðò, çàõ çýýë, ýêñïîðòîä ãàðàõ ºðñºëäºõ ÷àäâàðã¿é áàéãàà áàéäàë íü ýíý îëîí õýðýãæèæ áàéãàà õºòºëáºð¿¿äèéí ¿ð ä¿í ìóó áàéæýý ãýæ øóóä õýëýõ ãýñýí þì. Òýãýõýýð ýíý õºòºëáºðººð îäîî áàñ öààøèä õýðýãæèõ çàðèì õºòºëáºð¿¿äèéã áîë äàðàà íü àâ÷ ¿çýæ, ýíý Ìîíãîë ìàë ¿íäýñíèé õºòºëáºðò íèéë¿¿ëæ, íýã öóë áîëãîõ èéì çîðèëãîòîé áàéãàà þì.

Õî¸ðò, ýíý ìàë ýìíýëãèéã õóâü÷ëààä îäîî èíãýýä õóâüä î÷ñîí. Èíãýýä ìàë àæ àõóéí ýð¿¿ë ìýíä ¿ðæëèéí àæëûã áîë õóâü÷ëàãäñàí ìàë ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãà ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áàéãàà. Òýãýõýýð îäîî ýíý ìàë ýìíýëýã ¿ðæëèéí àëáà ãýäýã áîë ýíý ìàë ýìíýëýã áèø þì. Ýíý åðººñºº ìîíãîëûí òºðººñ ìàë àæ àõóéí ýíý ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëäàã, õÿíàëò òàâüäàã, ÿëàíãóÿà õóâü÷ëàãäñàí ìàë ýìíýëãèéí ¿ðæëèéí àëáàíû ¿éë àæèëëàãààã òºðººñ äýìæèõ, òýðíèé ¿éë àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ, ñóì, îðîí íóòàã, á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä ìàë ýìíýëýã ¿ðæëèéí àæëûã òºëºâëºãººòýé, ñòðàòåãèòýéãýýð ÿâóóëàõ èéì çîõèöóóëàõ ¿¿ðýã ôóíêö á¿õèé èéì áàéãóóëëàãà áàéãàà.

Ò¿¿íýýñ áèø ýíý áàéãóóëàãäàæ áàéãàà óëñûí àëáà ÷èíü àéëûí õîòîíä î÷îîä, õîíü, ìàë áàðüæ àâààä, òàðèà òóóëãà õèéãýýä, ãýðëèéã íü óñàíä îðóóëààä âàêöèí õèéäýã èéì áàéãóóëëàãà áèø, åðººñºº ìîíãîëûí ìàë ýìíýëýã, ¿ðæëèéí àëáûã äýëõèéí ìàë ýìíýëãèéí àëáàíû øààðäààä áàéãàà ìàë ýìíýëýã, ¿ðæëèéí àëáàíû òîãòîëöîî, ò¿¿íèé ¿éë àæèëëàãààã îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä õ¿ðýõýä þó ÷óõàë, þó äóòààä áàéãàà íü ¿íäñýíäýý ñàÿûí àëáûã áèé áîëãîæ áýõæ¿¿ëñíèé ¿íäñýí äýýð ýöýñòýé ýð¿¿ë ÷àíàð ñòàíäàðòòàé ò¿¿õèé ýäòýé áîëîîä òýðíèéã äýëõèéí çàõ çýýë äýýð ãàðàõûí òóëä äýëõèéí ìàë ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãààñ øàëãàæ ¿çýýä ìîíãîëûí ìàë àæ àõóéä áîë á¿ñ íóòãààð, àéìãààð íü ñåðòèôèêàò, ãýð÷èëãýý ºãñíèé ¿íäñýí äýýð ñàÿ áèä îëîí óëñûí çàõ çýýë äýýð ìàë, àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéã íèéë¿¿ëýõ ýðõèéã àëáàí ¸ñîîð îëîõ þì áàéíà ëýý. Үүнд бид нар ерөөсөө бэлдэж байгаа. Тэгээд нэгдэлжих, нэгдëийн үед үнэхээр монголын аж ахуй үр ашигтай байсан, энийг орлуулж хоршоолох хөдөлгөөнийг дэмжсэн бүхий л эдийн засгийн хөшүүргүүдийг ажлын хэсгийнхэн тал бүрээс нь нягталж оруулсан. Тэгээд энд Хаянхярваа гишүүн нэг зүйлд санаа зовж байгаа нь бол зүйн хэрэг. Сум бүрт маш олон жижиг тооны үр ашиг багатай, жижиг үйлдвэрүүд бий болчихвий дээ. /Ìèíóò äóóñàâ./

Д.Дэмбэрэл: Ер нь цагийн хувьд бол хангалттай хариуллаа. Чуулганы хуралдаанд Сауле – Хүнс, хөдөө аж ахуйн хөнгөн үйлдвэрийн дэд сайд, Биньеý – мөн яамны Хөдөө аж ахуйн усжуулалт, эдэлбэр газрын харилцааны хэлтсийн дарга, Ганхуяг - Мал аж ахуйн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга, Дамдиндорж – Улсын мал эмнэлэг үржлийн газрын албаны дарга нар оролцож байна.

Л.Гүндалай гишүүн. Алга байна. Р.Раш гишүүн асуултаа тавьж байя.

Р.Раш: Монгол мал гэдэг юуны өмнө энэ нэрийг өөрчилье гэсэн хэсэг хүмүүс гаргасан юм байна. Тэгээд миний муу нэрийг тэнд дотор нь оруулаад уншина лээ. Ноён Балдан-Очир. Уг нь би ойлгохдоо энэ нэрийн авторуудын нэг нь би ухаантай байх гэж бодож байна. Тэгээд тэрнийг хасаарай гэж би ажлын хэсгийнхнээсээ хүсэх гэсэн юм.

Хоёрдугаарт, энэ хөтөлбөрөө шууд хэрэгжүүлэх ажилд ханцуй шумлан орох хэрэгтэй байна. Юуны өмнө нөгөө Унгар улсаас авах тусламж биокомбинатын юм маань юу болж байгаа билээ? Энийг түргэвчлэх юмсан. Биокомбинатаа бэхжүүлмээр байна. Эм бэлдмэлээ хурдан өргөжүүлмээр байна. Нэг гэрээ, хэлэлцээр ярьдаг, соёрхон баталдаг. Нөгөөх нь тэгээд ингээд яваад байдаг. Манай талаас дөмөгхөн санал, санаачèлга гаргаач ээ. Энийг хөөцөлдөөч ээ, ажилд түргэн оруулмаар байна.

Зудын зовлон хуц, ухнадаа гэж энэ жил эцэг мал их сүйрсэн. Ерөөсөө хуц, ухнаасаа эхэлмээр байна. Малыг одоо сайжруулъя, чанаржуулъя, сүргийн бүтцийг өөрчилье энэ тэр гээд цэцэрхээд байна. Хуц, ухна одоо хичнээн тооны юм байгаа бол? Энийг чанаржуулах ажилдаа хурдан ормоор байна. Яг хэрэг дээрээ зуны цагаар хуц, ухна малладаг улс чинь нэг тийм ядуу дорой, тэгээд ийш тийшээ нүүж ингэж чаддаггүй. Тарга тэвээрэг авахуулдаггүй. Сум, бригадын төв сахисан. Нэг ийм л юмнууд ухаандаа хуц, ухныг малладаг шүү дээ. Энийг эрс өөрчилж, хуц, ухна маллаж байгаа нэр хүндийг ч гэсэн бодож үүнээс эхэлж явмаар байна.

Гуравт, энэ хоршооллын үлгэрчилсэн дүрэм гээд би эртээд ярьсан. Ер нь Дэмбэрэл даргыг бараадаж ноднин бид нар Дундговь аймгийн хоёр сумаар ороод ирсэн шүү дээ. Тэгэхэд Дундговь аймгийн малчдын ярьж байсан яриа бол үнэхээр жалгын нэгээр бид нар барахгүй нь ээ. Энэ хоршоолол гэдэг юмандаа ормоор байна. Яаж орохоо мэдэхгүй байна. Үлгэрчилсэн дүрэм гэдгийг одоо түргэн гаргаж өгөөч ээ гэж ингэж ярьсан. Бид нар ирээд хүнс, хөдөө аж ахуйн яаманд хэлсэн. Одоо хүртэл олигтой юм байхгүй. Энийг маш хурдан гаргаж тэгээд баталдаг барьдаг тийм юм байдаг бол ингээд малчдын гар дээр тараамаар байна. Энэ байхгүй. Тэгээд зүгээр янз бүрийн юмнуудыг яриад байгаа шүү дээ. Бид нарын хөдөлмөр оршиж байсан саяхны түүхүүд зөндөө бий. 1935 оны жингийн нэгдэл, 1950 оны мал аж ахуйн машинч станц, 1955, 56 оны нэгдэлч хөдөлгөөн, ингээд ийм бэлэн бэлэн юмнууд хөдөө аж ахуйн яамны архивт байна уу, үгүй юу? Аль эсхүл устгаад шатаасан юм уу? Энэ зүйлүүдээ одоо түргэхэн хараач ээ. Бид нар их удаад байна. Хүмүүсийн яриад байгаа бас зөв шүү дээ. Хөдөлмөр гээд яриад байдаг. Нэг юм баталдаг. Дараагаар нь авдаранд хийгээд цоожилдог, дараа нь түлхүүрийг нь хаана хийснээ мэддэггүй ингээд алга болдог. Ийм учраас энэ амьд ажилд. /Минут дуусав./

Д.Дэмбэрэл: Нэмээд асууя.

Р.Раш: Хөдөө энэ чинь сүүлийн хоёр, гурван жилд нөгөө үнэг, хярс агнахыг хорьж хязгаарласан шүү дээ. Тэр нь зөв байсан байх. Одоо бол үүний өвчин сүрхий гаарч байна. Цаг муудахаар зэрэг ингэдэг эд байх. Би Бадамжунай сайдад хүсэлт тавиад урагшаа яваад ирсэн л дээ. Гэхдээ нөгөө үргэлжлээд байна гэж байна. Тэгээд бид нар энд хөтөлбөр батлах гэж ингээд суугаад байдаг. Нөгөө талд хүн малын өвчин янз бүрийн юм нь үргэлжлээд байдаг. Энэ хоёр ажлаа зэрэгцүүлээд ингэж явмаар байна. Тэгээд хурдан энэ хөтөлбөрөө баталж нэг мөр болгох юмсан.

Энэ нэрийн дор гарах хөтөлбөр бол олон улсын дэмжлэгийг авахад хэрэгтэй бололтой юм билээ гэж би тэгж ойлгож байгаа. Ерөөсөө одоо энэ Монголчууд чинь жинхэнэ өөрийнхөө амьдрал. /Минут дуусав./

Д.Дэмбэрэл: За, гишүүд ээ, санал хураалттай шүү. Яагаад гарч яваад байна. Гишүүдийг оруулъя. Балдан-Очир гишүүн

Д.Балдан-Очир: Раш гишүүнээс уучлал хүсье. Бид тэр нөгөө илтгэлийг жаахан тийм хураангуй маягаар ингээд хураангуйлаад бичсэн чинь таны уг нь нөгөө малжуулах хөтөлбөрийг энэ юунд оруулъя гэсэн юм нийлүүлэх гэж байж жаахан тэгээд сонсогдлоо. Тийм учраас хүлцэл өчье. Өөрөө Раш гишүүн нэрийг өөрчлөх талаар цөөнх болоогүй. Цөөнх болсон сая Бат-Үүл гишүүн бол саналаа татаад авсан.

Д.Дэмбэрэл: За, хөдөө аж ахуйн яаманд тэр нэг хөдөлмөр хорших, хөрөнгөө хорших, хоршоо, нөхөрлөл энэ бас малчид ийм саналтай байгаа журам, заавар гарч байгаа юм байлгүй дээ. Сауле

Æ.Сауле: хариулъя. Хоршооны тухай хуулийг бол шинэчилж байгаа. Раш гишүүний саяын хэлсэн дүрэм, журмууд бол манайд бүгдээрээ байгаа юм. Ойлголоо. Ер нь бол хөдөө, орон нутагт бол бүгдээрээ тараагдсан. Тэнд бол сурталчилгаанууд нь явагдаж байгаа шүү дээ. Бид нар бас хяналтаа тавьж байгаа.

Д.Дэмбэрэл: Д.Очирбат гишүүн

Д.Очирбат: Монгол мал хөтөлбөр гарснаар тэгээд малчдынхаа малчны хотондоо бас хүрсэн ийм аятайхан хөтөлбөр байгаа юм гэж би хотоос сонгогдсон гишүүний хувьд бас бодож харж сууна. Энд малын гаралтай түүхий эдийн яах аргагүй сүүлийн үед бодлогоороо ч гэсэн алдагдаад байгаа юм гэдгийг хэлмээр байгаа. Улаанбаатар хотын баруун, зүүн хоёр талд нь нэг малын түүхий эдийн захтай. Тэр дээр уг нь Монгол Улсынхаа нийслэлийн хоёр талд байдаг боловч яг тэр түүхий эд авдаг улсууд нь урд зүгээс ирсэн гэдэг юм уу, гадны харьяалалтай, хэл ам нь мэдэгдэхгүй улсууд хүрч ирээд суусан, тэр түүхий эдийг, тэр ноос, ноолуурыг тэр гадны хэлтэй хэдэн улсууд хүрч ирээд яг монголынх нь газар нутаг дэвсгэр дээр яг хүрч ирээд үнийг нь хямдруулаад, голж шилээд ингээд суусан энэ асуудал энэ хөтөлбөрийн хүрээнд цэгцлэгдэх байх гэж би бас бодож байгаа.

Хоёрт, үнэхээр малынхаа талаар малын сайжруулах, малчид руугаа, хот руугаа чиглэсэн арга хэмжээ аваад байгаа боловч Улаанбаатар хотод маань яг махны үнийн асуудал үнэхээр хэцүү байгаа. Жил ирэх тусам энэ хаврын улиралдаа үнэхээр хэцүү болоод байдаг. Тэгэхээр энэ хөтөлбөрийн хэмжээндээ тэр эрүүл ахуйн шаардлага хангасан дунд нь ямар нэгэн нэмэгдэл өөрчлөлтгүйгээр тэр ченжийн гарт оролгүйгээр мах, махан бүтээгдэхүүн, хүнсний хөдөө аж ахуйн гаралтай, нийслэлийнхээ иргэдэд хүргэх боломж бололцоог бүрдүүлж өгөх гэж байгаа юм байна гэж би бас бодож байгаа.

Энэ малыг эрүүлжүүлэх асуудал бол маш чухал асуудал аа. Бид өнөөдөр хамгийн түрүүнд энэ малаа эрүүлжүүлж, малынхаа тэр ашиг шимийг авах, үүнийхээ зэрэгцээ гадаад, дотоод улсуудад гаргаж, худалдаа эрхлэх энэ боломжийг хамгийн түрүүнд судалж, шийдвэрлэж хэрэгжүүлж, хөрөнгө гаргаж шийдэх ёстой асуудлын нэг. Олон газраас бас мах авъя гэдэг, махны худалдаа хийе гэж байгаа боловч яг эрүүл ахуй тал дээр нь нэлээн алдагдалтай, тэнцдэггүй асуудлууд гардаг юм шиг байгаа юм. Тийм учраас энэ хөтөлбөрийнхөө хүрээнд мал эмнэлэг хувьчлагдсан байгаа, одоо тэрнийгээ байгуулж, хуучин мал эмнэлгийн төстэй тийм төрийн бус байгууллагуудыг байгуулж, төрөөсөө дэмжиж, дэмжлэг үзүүлж, ингэх ажлыг энэ хөтөлбөрийн хэмжээнд хийж хэрэгжинэ гэдэгт би итгэлтэй байгаа юм.

Үүнээс гадна малаас гаралтай түүхий эдээс ч байсан, малаас ч гаралтай хүнд халдварладаг халдварт өвчний тал дээр нэлээдгүй энэ хөтөлбөртөө анхаарах хэрэгтэй юм шиг байгаа юм. Тэгэхгүй бол энэ малаас гардаг халдварладаг, энэ өвчнүүд маань нийслэл Улаанбаатартаа сүүлийн хэдэн жилдээ нэлээдгүй их гарч, эрүүл мэндэд бас нөлөөлөөд байгаа. Жил бүр бараг энэ түүхий эд, хөдөө аж ахуйн малаас гаралтай, хүнд халдварладаг өвчин бас нийслэлд гарах ийм хандлага байгаа. Энэ дээр анхаарч байгаа гэж бодож байна.

Д.Дэмбэрэл: Д.Балдан-Очир гишүүн

Д.Балдан-Очир: Очирбат гишүүнийг бол хөтөлбөрийг дэмжээд, өөрийнхөө санал бодлыг хэллээ гэж би ойлгосон. Тийм ээ? Ер нь бол гишүүний бодож санаж байгаа юмны төлөө зорьж байгаа. Хөтөлбөрийг гаргаад батлàãдаад хаях нэг хэрэг, хамгийн гол нь Монголчуудын нэг муу зуршил бол баахан бичиг цаас хийгээд хаядаг. Тийм байхгүйн төлөө л одоо энэ хөтөлбөрийн удирдлагын менежментийн тал дээр цаашид санаачилсан гишүүд ч гэсэн энэ хөтөлбөрийнхөө хэрэгжилт дээрээ хяналт тавих, Байнгын хороогоороо дамжуулж хянах тийм ер нь энийг бас үр дүнтэй болгох юмсан гэсэн бүхий л оролдлого энд байгаа.

Д.Дэмбэрэл: Баярлалаа. Гишүүд Байнгын хорооны санал, дүгнэлтээс асуултаа асуулаа. Зарчмын зөрүүтэй саналуудаар санал хураалт явуулмаар байна. Гишүүдийг оруулъя. Ирц хангаж байж санал хураахгүй бол болохгүй. Яагаад гишүүдэд хэлэхгүй байгаад байна. Би хэлсэн шүү дээ. Түрүүн. Санал хураалтууд байна гэсэн. Зүйтэй. Гишүүдийг оруулъя. Байгаа биз дээ? Санал хураалт хүрэхгүй бол удаад яах вэ. Эсхүл. Хэдэн гишүүн байна? 29 гишүүнээс доошгүй гишүүн байх ёстой. 27, хоёр гишүүн. Тэгээд ороод 27 боллоо. Энийг нэг дуусгавал их зүйтэй юмсан даа.

Санал хураалтад бэлдье. Угаасаа 30 гишүүн орсон байна. Ирэхгүй байгаа гишүүд дандаа энэ цаг тасалснаар явж байгаа шүү дээ. Гишүүд санал хураалтад бэлдье.

Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны дэмжигдсэн саналууд байна.

1.Тогтоолын төслийн 2 дахь заалтын 3 дахь дэд заалтыг Монгол мал үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, түүнд шаардагдах эд хөрөнгийг Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 3-аас багагүй байхаар тооцож, жил бүрийн Эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэí чиглэл, улсын төсөвт тусган хөрөнгийн дийлэнх хэсгийг хөдөө аж ахуйн салбарын үйл ажиллагаа явуулж байгаа хөдөө аж ахуйн хоршоог түшиглэн хөгжүүлэх гэж өөрчлөн найруулах саналыг УИХ-ын гишүүн Р.Буд, Н.Ганбямба, Ц.Шинэбаяр, Ж.Энхбаяр гишүүд гаргасныг Байнгын хороо дэмжсэн байна байнгын хорооны саналаар санал хураалт явуулъя. Тэр хамаагүй ирцийн хэрэггүй ээ. Тэртээ тэргүй хангалттай ирцтэй байгаа.

43 гишүүн санал хураалтад оролцож, 38 гишүүн зөвшөөрч 88.4 хувийн саналаар санал дэмжигдлээ.

2.Тогтоолын төслийн хавсралтын эхний өгүүлбэрийн нөхөн сэргээгдэх баялаг гэсний дараа Монголын соёл, уламжлалыг хадгалан авч яваа гэж нэмэх саналыг Д.Балдан-Очир, Д.Оюунхорол, Р.Раш гишүүд гаргасныг Байнгын хороо дэмжсэн байна. Дэмжье.


3.Тогтоолын төслийн хавсралтын Нэг. Мал аж ахуйн салбарын өнөөгийн байдал, Хоёр. Хөтөлбөр боловсруулах үндэслэл, шаардлага гэснийг нэгтгэн Нэг, Нийтлэг үндэслэл гэж томъёолох нь зүйтэй гэсэн саналыг Д.Балдан-Очир гишүүн гаргасныг Байнгын хороо дэмжсэн байна. Дэмжье.


4.Тогтоолын төслийн хавсралтын мал аж ахуйн салбар дэх хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох гэсэн 4,1-д уул уурхайн үйл ажиллагааны нөлөөгөөр бэлчээр хомсдуулсàны төлбөр, нөхөн төлбөрийг бэлчээр сайжруулах үйл ажиллагаанд зарцуулах гэсэн 4.4-ийн 1.7 дахь заалтыг нэмэх саналыг Х.Наранхүү, Д.Оюунхорол, Ц.Цэнгэл гишүүд гаргасныг Байнгын хороо дэмжсэн байна. Дэмжье.


5.Тогтоолын төслийн хавсралтын 4.5.2-ын. Н.Батбаяр гишүүн

Н.Батбаяр: Энэ саналыг татаж авч байна. Энэ найруулгын юм байгаа. Тэгээд хуучнаараа үлдчих гэсэн юм. Н.Ганбямба бид хоёр байгаа. Татаж авч байна.

Д.Дэмбэрэл: 5 дахь саналыг татлаа. Тэгвэл санал хураах шаардлагагүй гэж үзлээ. Саналыг хураалгая.

6.Тогтоолын төслийн хавсралтын 4.5.3.2-ыг малын гаралтай гэсний дараа бүтээгдэхүүн гэж нэмэх саналыг П.Алтангэрэл, Н.Ганбямба гишүүд гаргасныг Байнгын хороо дэмжсэн байна. Дэмжье.


7.Тогтоолын төслийн хавсралтын 6.1-ийн уг хөтөлбөр нь эрх хөрөнгө, санхүүжилтийн асуудал шийдвэрлэгдсэí тохиолдолд бүрэн хэрэгжих боломжтой гэсэн өгүүлбэрийг нэмэх саналыг Д.Балдан-Очир, П.Алтангэрэл гишүүд гаргасныг Байнгын хороо дэмжсэн байна. Дэмжье.


Саналын томъёоллыг би дахиад уншъя. Уг хөтөлбөр нь эрх зүй, хөрөнгө санхүүжилтийн асуудал шийдвэрлэгдсэн тохиолдолд бүрэн хэрэгжих боломжтой гэсэн өгүүлбэрийг хасах гээд гишүүд дэмжсэн байна.

8.Тогтоолын төслийн хавсралтын 7.1-ийн хөтөлбөрийг гэсний өмнө төр, төрийн бус байгууллага, төрийн хэвшлийн түншлэлийн зарчимд тулгуурлан гэж нэмэх саналыг Д.Балдан-Очир гишүүн гаргасныг Байнгын хороо дэмжсэн байна. Дэмжье.


9.Тогтоолын төслийн хавсралтын хөтөлбөрийн санхүүжилт гэсэн 8 дахь хэсгийг дор дурдсанаар өөрчлөн найруулах:

8.Хөтөлбөрийн санхүүжилт. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд дараах хөрөнгийн эх үүсвэрийг ашиглана.

8.1.Улсын болон орон нутгийн төсөв

8.2.Иргэн, аж ахуйн нэгжийн хөрөнгө оруулалт

8.3.Арилжааны бус хөнгөлөлттэй зээл, тусламж олгох, Монгол мал хөрөнгө оруулалтын сан байгуулна. Хөрөнгө оруулалтын санг дараах эх үүсвэрээс бүрдүүлнэ.

8.3.1.ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний орлого

8.3.2.улсын төсөв

8.3.3.гадаад улс, олон улсын буцалтгүй тусламж, хөнгөлөлттэй зээл гэж оруулъя гэж УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагва, Э.Бат-Үүл гишүүд санал гаргасан байна. Байнгын хороо дэмжсэн байна. Дэмжье.


Байнгын хороогоор дэмжигдээгүй саналууд байна.

1.Монгол мал үндэсний хөтөлбөрийн төслийн нэрийг мал аж ахуйн хоршооллыг эрчимжүүлэн хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр гэж нэрлэх саналыг Э.Бат-Үүл, Д.Энхбат, Ж.Энхбаяр гишүүд санал гаргасныг Байнгын хороо дэмжээгүй байна. Э.Бат-Үүл, Д.Энхбат гишүүн цөөнх болсон байна. За, татсан уу? Д.Энхбат гишүүн татсан гэдгээ хэлье.

Д.Энхбат: Саналаа татлаа.

Д.Дэмбэрэл: Д.Энхбат гишүүн саналаа татсан тул санал хураалт явуулахаа болилоо.

2.Тогтоолын төслийн хавсралтын мал эмнэлгийн албаны тогтолцоог олон улсын жишигт нийцүүлж мал эмнэлгийн ажил, үйлчилгээг нийгэм, эдийн засгийн шаардлага, эрэлт, хэрэгцээг бүрэн хангах түвшинд хүргэн сайжруулах гэсэн 4.2.3-ыг хувийн мал эмнэлгийн үйл ажиллагааг дэмжихийн хамт төрөөс тавих хяналтыг сайжруулах гэсэн 4.3.2.6 дахь заалт нэмэх гэж байна. Ц.Цэнгэл, Д.Оюунхорол, Х.Наранхүү гишүүд санал гаргасныг Байнгын хороо дэмжээгүй байна. Боломжгүй гэсэн санал хураалт явж байна.

47 гишүүн санал хураалтад оролцож, 36 гишүүн зөвшөөрч 76.6 хувийн саналаар энэ саналыг авах боломжгүй ээ гэж гишүүд үзлээ.

3.Тогтоолын төслийн хавсралтын мал аж ахуйн эрсдýлийг бууруулах чадавхи бий болгох гэсэн 4.4.4-т ган, зудíы үнэлгээг үндэслэн хохирлыг арилгах, малгүй болсон иргэдийг малжуулах, өөр үйлдвэрлэлийн салбарт шилжүүлэх ажил зохион байгуулах гэсэн 4.4.6-д заалт нэмэх. Р.Раш гишүүний санал. Байнгын хороо дэмжээгүй байна. Дэмжих боломжгүй.

47 гишүүн санал хураалтад оролцож, 33 гишүүн зөвшөөрч 70.2 хувийн саналаар энэ саналыг дэмжих боломжгүй гэж гишүүд үзсэн байна.

Одоо ингэнэ. Монгол мал үндэсний хөтөлбөр батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн Байнгын хороонд шилжүүллээ. Ингээд өнөөдрийнхийг дуусгах уу, гишүүд

ээ? Гишүүд бас ажилтай гээд байна. Тэгье. Гишүүд ээ, хүлээж байгаарай. Энд нэг юм байна.

15.00 цагаас УИХ-ын гишүүн Г.Батхүүгээс Монгол Улсын Ерөнхий сайдад тавьсан Тогтвортой амьжиргаа төслийн хэрэгжилт, түүний үр дүн, ажлын явц байдал, цаашид авах арга хэмжээний тухай талаархи асуулгыг гишүүн татаж авч байгаа юм байна. Энэ асуулгыг татаж авсан.

Мөн УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогтоос Монгол Улсын Ерөнхий сайдад тавьсан Мэдээлэл, харилцаа холбооны салбарын үйл ажиллагааны талаархи асуóлгын хариугаа гишүүн татаж авсан байна. Хангалттай гэж үзсэн байна.

С.Эрдэнэ гишүүний Ерөнхий сайдад тавьсан Оюутолгойн ордын асуудлыг дараа болъё. Дараа гурван саналыг хураалгая. Саналаа татаж авсан гэж өөрөө даргын зөвлөл дээр өөрөө хоёр саналаа хоёуланг нь татаж авсан гэж хэлсэн шүү.

Гишүүдэд их баярлалаа.

Өнөөдрийн чуулганы хуралдаан завсарлалаа.

Õóðàëäààí 15 öàã 57 ìèíóòàä ºíäºðëºâ.

Òýìäýãëýë õºòºëñºí:ÕÓÐÀËÄÀÀÍÛ ÒÝÌÄÝÃËÝËÕªÒËªÃ× Á.ÍÀÐÀÍÒÓßÀ

2010.05.uh huraldaan -uul uurhai

Documents