2008/96/ec “karayolu altyapisi gÜvenlİk yÖnetİmİ” ab … · etki değerlendirmesi, tüm...

Fatma ORHAN, Mehmet GÜRSOY, Derya AKBAŞ KARAKILÇIK

2008/96/EC “KARAYOLU ALTYAPISI GÜVENLİK YÖNETİMİ”

AB DİREKTİFİ

KGM,Program ve İzleme Dairesi Başkanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Şubesi Müdürlüğü

SUNU PLANI

I. BÖLÜM

AVRUPA’DA “BİRLİK” SÜRECİ, TÜRKİYE-AB MÜZAKERE SÜRECİ ve KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

II. BÖLÜM 2008/96/EC SAYILI “KARAYOLU ALTYAPISI GÜVENLİK YÖNETİMİ” KONULU AB DİREKTİFİ

2

I. BÖLÜM

AVRUPA’DA “BİRLİK” SÜRECİ, TÜRKİYE-AB MÜZAKERE SÜRECİ

ve KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

AVRUPA’DA “BİRLİK” SÜRECİ

4

28 Üye Ülke (2013) Aday ve Potansiyel Aday Ülkeler

•1951 Avrupa Kömür-Çelik Topluluğu : Amaç, sanayi açısından özellikle önemli iki temel hammadde olan kömür ve çelik sektörünü güçlendirmek ve bunları uluslar üstü bir otorite ile kontrol ederek barışı sürdürmektir. 6 ülke tarafından 18 Nisan 1951'de imzalanan 23 Temmuz 1952’de yürürlüğü giren Paris Antlaşması, AB’nin temeli kabul edilir. •1957 Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM) : Amaç, nükleer güç için model bir Pazar yaratmak, bunu topluluğa üye ülkelere dağıtmak ve arta kalan enerjiyi üye olmayan ülkelere satmaktır. •1957 Avrupa Ekonomik Topluluğu (EEC) : Amaç, malların serbest dolaşımı, gümrük birliği, işgücünün dolaşımını sağlamaktır. •1993 ; Avrupa Birliği Anlaşması yürürlüğe girdi •2002 : EURO Madeni Para ve Banknotlar dolaşıma girdi

Üye Ülkeler : 1951 ; Belçika, Almanya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg,

İtalya 1973 ; İngiltere, İrlanda, Danimarka 1981 ; Yunanistan 1986 ; İspanya, Portekiz 1995 ; Avusturya, İsveç, Finlandiya 2004 ; Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya, Macaristan,

Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Malta, Kıbrıs Rum Kesimi

2007 ; Romanya, Bulgaristan 2013 ; Hırvatistan Müzakere Sürecindeki Ülkeler : Türkiye, İzlanda, Sırbistan, Karadağ Aday Ülkeler : Makedonya Potansiyel Aday Ülkeler : Arnavutluk, Bosna-Hersek, Kosova

TÜRKİYE-AB MÜZAKERE SÜRECİ

Türkiye’nin 31 Ekim 1959’da “ortaklık başvurusu” ile başlayan Avrupa Birliği yolculuğunda, 3 Ekim 2005 tarihinde yeni bir aşamaya geçilmiş ve

TAM ÜYELİK Hedefli Katılım Müzakereleri süreci resmen başlamıştır

AB Müktesebatı konuları 35 fasılda toplanmış olup, 2006 yılında yapılan Tarama Toplantıları sonucunda Karayolları Genel Müdürlüğü TAŞIMACILIK

POLİTİKASI faslı kapsamında Sorumlu Kuruluşlar arasında yer almıştır

Ülkemizin, AB Müktesebat Uyumu çerçevesinde yapacağı çalışmalar, uyumlaştırılacak mevzuat ve ikincil düzenlemeler için AVRUPA BİRLİĞİ

MÜKTESEBATININ ÜSTLENİLMESİNE İLİŞKİN TÜRKİYE ULUSAL PROGRAMI hazırlanmış ve 31.12.2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır

5

2008 Ulusal Programı, Türkiye Cumhuriyeti’nin TAAHHÜDÜ niteliğindedir

2008 ULUSAL PROGRAMINDA KGM

No Yürürlükteki AB mevzuatı

Taslak Türk mevzuatı Kapsam Sorumlu kurum

Yayım tarihi

10 2004/54/AT sayılı Direktif

Karayolları Genel Müdürlüğünün 8/3/2005 tarih ve B091TCK1303/720/330 sayılı Genelgesinde Değişiklik

Asgari tünel güvenliği kriterlerine dair prensiplerin oluşturulması

Karayolları Genel Müdürlüğü

2011 sonrası


Tünel İşletme Yönergesinde Değişiklik

Tünellerin işletilmesine dair yeniden yapılanma kapsamında çalışma ilkelerinin belirlenmesi


2011 sonrası


Otoyol İşletme Yönetmeliğinde Değişiklik

Yeni sistemler ve yapılanmaya göre çalışma prensip ve uygulamalarının yeniden düzenlenmesi


2011 sonrası


Elektronik Ücret Toplama Sistemlerinin Birlikte İşletilebilirliğine Dair Düzenleme

Elektronik ücret toplama sistemlerinin birlikte işletilebilirliğine dair prensiplerin oluşturulması


2011 sonrası


İstanbul Boğaziçi Köprüsü İşletme Yönetmeliğinde Değişiklik

Yeni sistemler ve uygulamalara göre çalışma prensiplerinin belirlenmesi


2011 sonrası

6

* 2008/96/EC sayılı Direktif, 19 Kasım 2008 tarihinde yayımlandığı için, 2008 Ulusal Programında yer almamıştır. Konusu itibariyle, KGM faaliyet alanında bulunduğundan KGM’ce benimsenmiş ve yapılacak çalışmaların sorumluluğu üstlenilmiştir. Direktif, Ulusal Veri Tabanında (UVT) yer almış olup, KGM ile ilişkilendirilmiştir.

* 2008/96/EC sayılı Direktif

Karşılığı Bulunmamaktadır Karayolu altyapısının güvenlik yönetimi ile ilgili, teknik, idari ve hukuki yapılanmalar oluşturulması


-

Taşımacılık Politikası : Tablo 14.4.1

ULUSAL EYLEM PLANI - UEP

2008 Ulusal Programında öngörülen uyum tarihlerinin geçerliliğini yitirmesi nedeniyle, daha kısa vadeli ve yapılabilecek mevzuat düzenlemelerini içeren, “AVRUPA BİRLİĞİ’NE KATILIM İÇİN ULUSAL EYLEM PLANI” hazırlanması çalışmalar AB Bakanlığının koordinasyonunda yürütülmektedir.

15.09.2014 tarihli Bakanlar Kurulu Toplantısında 2 ayrı Eylem Planı hazırlanması kararlaştırılmıştır:

1. Aşama Eylem Planı : Haziran 2015 tarihine kadar yapılması öngörülen çalışmaları kapsamakta olup, 30.10.2014 tarihinde açıklanmıştır.

2. Aşama Eylem Planı : 2015-2019 döneminde yapılacak çalışmaları içerecek olup, Kasım 2014 içinde yayımlanacaktır.

7

Eylem Planlarında, Kurumların üstlendikleri mevzuat düzenlemeleri konusundaki gelişmeler takip edilecektir

Ulusal Eylem Planının yayımlanmasıyla, 2008 Ulusal Programı yürürlükten kalkmayacak, Kurumların Ulusal Programdaki yükümlülükleri devam edecektir

2015-2019 ULUSAL EYLEM PLANI TASLAĞINDA KGM

Değiştirilecek/ Yeni Çıkarılacak

Mevzuat

Uyum Sağlaması Öngörülen AB

Mevzuatı Yapılacak Düzenlemenin Amacı Mevcut Durum Yayım tarihi

Tünel işletme Yönetmeliği

Trans Avrupa Karayolu Ağı Üzerindeki Tüneller İçin Asgari Güvenlik Gerekliliklerine İlişkin 2004/54/EC sayılı Direktif

Direktifte, tünel güvenlik yönetimi çok bileşenli bir sistem olarak ele alınmakta olup, idari yapılanma önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Güvenlik önlemlerinin alınması ve uygulanmasına yönelik çalışmalar “sistem yönetimi” şeklinde ele alınacak, güvenlik önlemlerinin geliştirilmesi ve takibi ile tünellerin güvenliği arttırılacaktır.

Hazırlık çalışmaları devam

etmektedir.

2015/ 2. Dönem

Karayolu

Altyapısı

Güvenliği

Yönetmeliği

Karayolu Altyapısı

Güvenlik

Yönetimine İlişkin

2008/96/EC sayılı

Direktif

Direktif kapsamındaki Türkiye

TEN-T karayolu güzergahında altyapı

güvenliğinin arttırılarak kaza oranları

düşürülecek ve yol kullanıcılarının daha

güvenli seyahat edebilmeleri

sağlanacaktır. Direktifin uyumlaştırma

çalışmaları esnasında, karayolu

altyapısı güvenlik yönetimi sisteminin

kurulması, ülkemizin şartları ve en son

gelişmeler de dikkate alınarak, ilkelerin

ve yöntemlerin belirlenmesini içeren

uyumlaştırma mevzuatı hazırlanacaktır.

Hazırlık çalışmaları devam

etmektedir.

2017/ 2. Dönem

14. Fasıl : Taşımacılık Politikası

15.09.2014 tarih 158022 sayılı yazı ile UDH Bakanlığına gönderildi 8

KGM’NİN, 2008/96/EC DİREKTİFİ KONULARINDA SORUMLULUĞU

2008/96/EC sayılı “Karayolu Altyapısı Güvenlik Yönetimi” AB Direktifi konusunda

KGM’nin sorumlulukları :

1. Direktifin, KGM sorumluluk alanına girdiği ve uyumu konusunda gerekli

çalışmaların yapılacağı, KGM yazısı ile AB Genel Sekreterliği ve Dışişleri

Bakanlığına 2006 yılında bildirilmiştir,

2. “Ulusal Veri Tabanında” KGM ile ilişkilendirilmiştir,

3. Direktif, “Karayolu Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planında” yer almış olup, KGM’ye

görev verilmiştir,

4. 2015 - 2019 “Ulusal Eylem Planında” yer alacaktır.

9

II. BÖLÜM 2008/96/EC Sayılı

“KARAYOLU ALTYAPISI GÜVENLİK YÖNETİMİ” Konulu AB DİREKTİFİ,

AB DİREKTİFİNİN KAPSAMI

Avrupa karayolu taşımacılığının ana güzergahlarını oluşturan Trans-Avrupa Karayolu Ağının bütün kesimlerindeki Proje, Yapım ve İşletim aşamalarına yönelik güvenlik uygulamalarını kapsar

11

AB DİREKTİFİNİN KAPSAMI

Ancak, Ülkeler, Direktif Hükümlerini Diğer Karayolu Kesimlerine de Uygulayabilir

500 m.den uzun Tüneller için 2004/54/EC sayılı “Tüneller için Minimum Güvenlik Gereksinimleri” Direktifi Yayımlanmıştır

12

2. YOL GÜVENLİK

DENETİMLERİ

3. YOL AĞI GÜVENLİK YÖNETİMİ

AB DİREKTİFİNİN KONUSU

Direktif 5 Kısımda İncelenebilir

Trans-Avrupa Karayolu Ağındaki YOL VE TRAFİK GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASI

Bu Amaçla ; İlkelerin ve Yöntemlerin Belirlenmesi

“Güvenlik Yönetimi Sisteminin” Oluşturulması hedeflenmiştir

1. YOL GÜVENLİĞİ ETKİ DEĞERLENDİRMESİ

13

4. YOL GÜVENLİK TEFTİŞLERİ

5. VERİ YÖNETİMİ

14

Planlanan yeni bir yolun etkisinin, “Karşılaştırmalı Analiz” ile incelenmesi, Mevcut karayolu ağının, “Güvenlik Performansı” yönünden incelenmesi, sorunların tespiti ve iyileştirilmesidir.

Planlanan yeni yol projelerinde

Etki Değerlendirmesi, tüm karayolu altyapı projeleri için yapılacak, farklı seçenekler için maliyet-fayda analizi bilgileri bulunacaktır.

Mevcut yolların iyileştirme projelerinde

1. YOL GÜVENLİĞİ ETKİ DEĞERLENDİRMESİ - RSIA

15

Direktif EK I : Altyapı Projeleri için Yol Güvenliği Etki Değerlendirmesi

DEĞERLENDİRME UNSURLARI

DİKKATE ALINACAK UNSURLAR

Değerlendirmeye Esas Konular, iki Grupta Toplanmıştır

* ölümler, kazalar * güzergah seçenekleri * mevcut ağlara olası etkiler * yol kullanıcıları * korunmasız yol kullanıcıları * trafik hacmi, sınıflandırma * mevsimsel, iklimsel koşullar * yeterli, güvenli park alanları * sismik hareketler

* sorunun tanımı * mevcut durum * “hiçbir şey yapmama” durumu senaryosu * güvenlik hedefleri * alternatiflerin etki analizi * alternatiflerin karşılaştırılması * fayda-maliyet analizleri * çözüm önerilerinin sunumu

1. YOL GÜVENLİĞİ ETKİ DEĞERLENDİRMESİ - RSIA

16

2. YOL GÜVENLİK DENETİMLERİ - RSA

Planlamadan, yolun trafiğe açılmasına kadar olan aşamaları kapsayan ve tüm karayolu altyapı projelerinde yapılan güvenlik denetimleridir.

Tasarım özelliklerinin denetimi için ‘yeterli-eğitimli-sertifikalı’ DENETÇİ atanacak, güvenlik tehlikesi taşıyan proje unsurları

Denetçi Raporunda anlatılacaktır.

Güvenlik Denetimleri; Bağımsız, Detaylı, Sistematik ve Teknik olacaktır.

Denetimler, Yolun, ÖN PROJE, KESİN PROJE, TRAFİĞE AÇILMA AŞAMASINDA ve

İLK İŞLETME DÖNEMİNDE yapılacaktır.

17

Direktif EK II : Altyapı Projeleri için Yol Güvenlik Denetimleri

1.ÖN PROJE AŞAMASINDA 2.KESİN PROJE AŞAMASINDA

Denetimlere Esas konular, dört Grupta Toplanmıştır

* plan * trafik levhaları ve işaretler * yol ve kavşak aydınlatması * yol boyu ekipmanları * yol boyu güvenlik bölgesi, peyzaj * park alanları koşulları * korunmasız yol kullanıcıları * bariyerler ve orta refüjler

* coğrafi konum * kavşak planları * trafik şerit sayısı * yeni yola uygun trafik türleri * yolun ağ içindeki işlevselliği * meteorolojik koşullar * Enkesitler, görüş mesafeleri * yatay ve düşey profil * toplu taşıma * demiryolu hemzemin geçitleri


18

Direktif EK II : Altyapı Projeleri için Yol Güvenlik Denetimleri (devam)

3.TRAFİĞE AÇILMA AŞAMASINDA 4.İLK İŞLETME DÖNEMİNDE

* kullanıcıların gerçek davranışlarına göre, yol güvenlik denetlemesi

Ülkelerdeki genel uygulamada, ilk

işletme dönemi 1 yılı kapsamaktadır.

* yol kullanıcılarının güvenliği * farklı koşullarda görüş mesafesi * trafik levhalarının ve yol

işaretlemelerinin görünebilirliği ve okunabilirliği

* üstyapının durumu

DENETÇİ, herhangi bir aşamada, önceki aşamaların değerlendirme ölçütlerini tekrar gözden geçirebilir.


19

YOL GÜVENLİK DENETİMİ (RSA) AKIŞI

RSA BAŞLANGIÇ Hazır Proje – İdare, denetçiyi seçer

İdare tüm belgeleri denetçiye teslim eder

denetçi bağımsız RSA gerçekleştirir, resmi raporu hazırlar

İdare RSA sonuçlarına karar verir, İstenildiği takdirde idare projeciden yazılı yanıt ister

RSA raporu, güvenlikle ilgili

herhangi bir eksiklik içermez

İdare, hiçbir değişiklik istemez

İdare, projede değişiklik yapmayı

ister

Projeci, projeyi değiştirir

İdare projeyi resmi olarak onaylar RSA SONU

Hazırlık

Çalışma

Sonuçlandırma

20

Trafiğe açık karayolu ağını, ölümlü kaza yoğunluğu ve ağ güvenliği yönünden

TANIMLAMA, ANALİZ ETME, SIRALAMA metodu olup, 3 yılda bir gerçekleştirilecektir.

Yol Güvenliğinin Geliştirilmesi Potansiyeline göre

Kaza Yoğunluğu Yüksek Olan Kesimlerin Sıralanması; Ölümlü Kazaların olduğu karayolu kesimleri öncelikli olmak üzere yapılacaktır, Yol Ağı Güvenlik Sıralaması; Trafiğe açık karayolu ağının tamamında yapılacaktır.

Kaza Maliyetinin Azalma Potansiyeline göre

YOL KESİMLERİNİN SIRALANMASI

3. YOL AĞI GÜVENLİK YÖNETİMİ - NSM

Maliyet-Fayda analizi dikkate alınarak, sıralama önceliğine göre iyileştirmeler yapılır, önlemler alınır.

21

Direktif EK III : Kaza Yoğunluğu Yüksek Olan Kesimlerin Sıralanması ve Ağ Güvenlik Sıralaması

1.KAZA YOĞUNLUĞU OLAN YOL KESİMLERİNİN SAPTANMASI

2.SIRALAMA ANALİZİ İÇİN KESİMLERİN BELİRLENMESİ

Sıralamaya Esas konular, Üç Grupta Toplanmıştır

* kaza maliyetlerindeki tasarruf

potansiyeli * yol kesimlerinin kategoriler halinde sınıflandırılması * her bir kesimdeki; -kaza yoğunluğu -trafik hacmi -trafik tipi -trafik güvenliği önlemleri * Altyapının iyileştirilmesi için, öncelik

listenin oluşturulması

* kaza potansiyeli yüksek olan kesimler * geçmiş yıllardaki ölümlü kaza sayısı, * kazaların, trafik hacmine bağlı olarak yol uzunluğuna oranı * kavşaklarda, kazaların kavşak başına oranı


22

EK III : Kaza Yoğunluğu Yüksek Olan Kesimlerin Sıralanması ve Ağ Güvenlik Sıralaması

3.ARAZİ ÇALIŞMASINDA DEĞERLENDİRİLECEK KONULAR

-refüj oluşturma ve iyileştirme -trafik yönetim ve kontrol sistemi -korunmasız yol kullanıcıları ile çakışmayı azaltma -proje standartlarını güncelleme -üstyapı yenileme ve iyileştirme -akıllı ulaşım sistemleri geliştirme

* yol kesiminin tanımlanması * önceki raporlar * kaza raporlarının analizi * son üç yıldaki ölümlü ve yaralanmalı kaza sayıları * farklı zamanlarda yapılmış iyileştirici önlemler; Örneğin;

-hız sınırı azaltma -hız denetimlerini artırma -görünebilirliği artırma -işaretlemelerin konumu -kaya düşmesi, toprak kayması -çığ önlemleri -pürüzlülük artırma, yol tutuşu


23

4. YOL GÜVENLİK TEFTİŞLERİ - RSI

Trafiğe açık karayollarında, yol güvenliğini arttırıcı önlemlerin belirlenmesi ve kazaların önlenmesi için yol ağının teftişi çalışmalarını

kapsar.

Yol çalışması (bakım-onarım) yapılan kesimlerde

Teftişler, periyodik olarak, yeterli sıklıkta ve bir plan dahilinde yürütülmelidir

Trafiğe açık yol ağının tamamında

yol çalışmalarının trafik akışı güvenliğine olası etkileri incelenir

yol güvenliğini tehlikeye düşüren konular belirlenir ve önlemler geliştirilir

24

5. VERİ YÖNETİMİ (KARA NOKTA YÖNETİMİ – BSM)

Karayolu güvenliğinin geliştirilmesi ve istatistiki çalışmalarda kullanılmak üzere kaza verilerinin toplanmasıdır

Ölümlü kazaların incelenmesi

Karayolu ağında meydana gelen ölümlü kazalar ve ağır yaralanmalı kazalar dikkate alınır

Kazanın ortalama sosyal maliyetinin hesaplanması

Kaza raporlarının hazırlanması

25

Direktif EK IV : Kaza Raporlarında Yer Alan Kaza Bilgileri

Kaza Raporları aşağıdaki bilgileri içermelidir

• kaza yerinin kesin olarak belirlenmesi • kaza alanının fotoğrafları, krokisi • kazanın tarihi ve saati • arazi yapısı, yol sınıfı, kavşak türü, sinyalizasyon, trafik şerit sayısı, yol yüzeyi,

aydınlatma, hava koşulları, hız sınırı • ölen ve yaralanan insan sayısı, ciddiyet derecesi • kazaya karışan kişilerin yaş, cinsiyet, uyruk, alkol seviyesi, güvenlik ekipmanı

kullanıp kullanmama gibi özellikleri • kazaya karışan taşıt hakkında tür, yaş, ülke, varsa güvenlik ekipmanı, araç muayene

belgeleri gibi bilgiler • kaza türü, çarpışma türü, taşıt ve sürücü manevraları gibi kaza bilgileri • kazanın kaydedildiği saat, yardım ekibinin ulaşma zamanı hakkında bilgiler

“Karayolu altyapısının iyileştirilmesi ile kazaların azaltılması” genel hedefi kapsamında, Kazanın, yol kusuru açısından değerlendirilmesi, iyileştirme çalışmalarının daha doğru yapılmasına

katkı sağlayacaktır.

26

KARAYOLU ALTYAPISI GÜVENLİK YÖNETİMİ – İŞLEYİŞ

Yol Güvenliği

Etki Değerlendirmesi

(RSIA)

Kara Nokta

Yönetimi

(BSM)

Ağ Güvenlik

Yönetimi

(NSM)

Yol Güvenlik Denetimleri

(RSA)

Yol Güvenlik

Teftişi

(RSI)

Pro-aktif (Önleme) Reaktif (iyileştirme)

Projeler Mevcut Yollar

• Yolun planlama ve tasarım aşamalarında, farklı güzergah seçenekleri içinden “en güvenli güzergahın” seçimini yaparak, projenin güvenliğini arttırıcı pozisyondadır.

Karayolu Güvenliği Etki Değerlendirme Uzmanı

• Yolun projelendirmesi aşamasında güvenlik kontrolleri yaparak, yolun yapımına esas projeleri üzerinden kazaları önleyici (preventive) pozisyondadır.

Karayolu Güvenlik Denetçisi

• Yol ağı kesimlerinin güvenlik analizlerini ve güvenlik sıralamalarını yaparak, güvenliği düşüren noktaları belirleyici ve ağ güvenliğini geliştirici pozisyondadır.

Yol Ağı Güvenlik Yönetimi Uzmanları

Karayolu Güvenlik Müfettişi

Kaza Araştırmacısı

GÜVENLİK YÖNETİMİ ORGANİZASYONU

•Trafiğe açık karayolunda mevcut hataları görerek çözümler öneren,

geliştiren, daha çok uygulamaya yönelik olarak güvenliği etkinleştirici

(reactive) pozisyondadır.

• Kaza raporlarının incelenmesi ve karayolu altyapısının

değerlendirilmesi ile kazaların önlenmesine yönelik çalışmalar yaparak,

alternatif çözümler üretici pozisyondadır.

28

DİREKTİFTE ÖNGÖRÜLEN GÜVENLİK YÖNETİMİ

2008/96/EC DİREKTİFİ KAPSAMINDA DEVAM EDEN ÇALIŞMALAR

29

Direktif konusundaki çalışmaların bir program dahilinde yürütülmesi amacıyla, 21.11.2013 tarihli Olur ile “Karayolu Altyapısı Güvenlik Yönetimi Direktifi Uyumlaştırma Komisyonu” kurulmuştur.

Direktifin, AB’deki uygulamaları konusunda bilgi edinmek üzere 18-20 Haziran 2014 tarihleri arasında Alman ve İngiliz uzmanın ve 21 kurum personelinin katılımı ile TAIEX Eğitimi gerçekleştirilmiştir.

Karayolları Genel Müdürlüğü, Kısa-Orta-Uzun vadeli hedeflerini belirlenmiş olup, çalışmalar bu kapsamda yürütülmektedir.

İlginize teşekkürler

2008/96/ec “karayolu altyapisi gÜvenlİk yÖnetİmİ” ab … · etki değerlendirmesi, tüm...

Documents