5

LÔØI BAÏCH

Cuoán “Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi“ saukhi phaùt haønh laàn thöù I vaøo thaùng 1/1999 ñaõ ñöôïc söï quan taâm cuûa baïnñoïc. Cuoán saùch nhaèm chöùng minh moät thôøi huyeàn söû ñaõ ñi saâu vaøo taâmlinh ngöôøi Vieät veà moät nöôùc Vaên Lang döôùi thôøi caùc vua Huøng. Söïphaùt trieån cuûa khoa hoïc hieän ñaïi vôùi nhöõng ñoøi hoûi veà tính chính xaùcvaø hôïp lyù cuûa noù, ñaõ ñaët laïi nhöõng vaán ñeà veà thôøi Huøng Vöông. Noäidung chính cuûa cuoán saùch naøy laø: qua nhöõng truyeàn thuyeát huyeàn thoaïithôøi Huøng Vöông lieân quan giöõa nhöõng vaán ñeà, hieän töôïng trong vaênhoaù truyeàn thoáng Vieät Nam vaø vaên hoaù coå Ñoâng Phöông, ñeå minhchöùng treân cô sôû söï töông quan hôïp lyù giöõa nhöõng vaán ñeà lieân quan vaøtìm veà coäi nguoàn moät neàn vaên minh röïc rôõ ñaõ toàn taïi trong lòch söû nhaânloaïi. Ñoù chính laø neàn vaên minh Vaên Lang, coäi nguoàn cuûa ñaát nöôùc VieätNam ñaõ 5000 naêm vaên hieán.

Trong laàn xuaát baûn thöù I, do laàn ñaàu tieân trình baøy moät luaän ñieåmmôùi, laïi vieát veà moät thôøi thuoäc veà huyeàn söû, tö lieäu vaø hoaøn caûnh luùcbaáy giôø cuõng coù nhieàu ñieàu thieáu thoán, baát caäp; do ñoù coù nhieàu yù töôûngchöa trình baøy ñöôïc thaáu ñaùo. Keå töø laàn xuaát baûn thöù I ñeán nay, ngöôøivieát ñaõ haân haïnh trình baøy vôùi baïn ñoïc 3 cuoán saùch cuøng moät chuû ñeàtìm hieåu veà thôøi kyø Huøng Vöông, thoâng qua moät soá hieän töôïng vaø vaánñeà trong vaên hoaù coå Ñoâng phöông lieân quan ñeán vaên hoaù truyeàn thoángVieät Nam. Qua quaù trình tìm hieåu ñeå hoaøn thieän, minh chöùng moät caùchnhaát quaùn trong söï töông quan nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra; ngöôøi vieát coágaéng söu taàm taøi lieäu, ñeå so saùnh ñoái chieáu vôùi nhöõng vaán ñeà vaø hieäntöôïng lieân quan. Vì vaäy trong laàn xuaát baûn naøy, cuoán saùch coù söûa chöõaboå sung moät soá vaán ñeà chöa khaúng ñònh roõ, hoaëc chöa chính xaùc.

Ngöôøi vieát hy voïng raèng cuoán Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn truyeátvaø huyeàn thoaïi trong laàn taùi baûn naøy, seõ trình baøy ñöôïc roõ hôn, chöùng toûtính nhaát quaùn vôùi söï phaùt trieån cuûa quan ñieåm xuyeân suoát cho raèng:

Neàn vaên hoùa cuûa daân toäc Vieät Nam laø söï soáng tieáp tuïc cuûa moätneàn vaên hieán röïc rôõ töø trong coå söû . Ñoù laø neàn vaên hieán baét ñaàu töøøgaàn 5000 naêm tröôùc, tính töø trieàu ñaïi cuûa caùc vua Huøng.

6

Quan ñieåm naøy ñöôïc chöùng minh treân cô sôû tieâu chí khoa hoïclaø: “Moät giaû thuyeát khoa hoïc chæ ñöôïc coi laø ñuùng, neáu noù giaûi thíchñöôïc haàu heát nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù ù”.

Ngöôøi vieát chaân thaønh baøy toû loøng bieát ôn nhöõng yù kieán ñoùnggoùp quyù baùu trong laàn xuaát baûn tröôùc, ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc söûachöõa vaø hieäu chænh cho laàn taùi baûn naøy.

Moät laàn nöõa, ngöôøi vieát chaân thaønh caûm taï vaø heát söùc mongmuoán ñöôïc söï tieáp tuïc quan taâm ñoùng goùp cuûa baïn ñoïc.

Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh

7

LÔØI NOÙI ÑAÀU

Thôøi Huøng Vöông ñaõ ñi vaøo huyeàn söû, coøn soùt laïi chaêng chæcoù moät soá truyeàn thuyeát ñöôïc oâng cha löu truyeàn qua bao

thaêng traàm cuûa lòch söû ñeán ngaøy nay. Haàu heát nhöõng tö lieäu veà thôøiHuøng Vöông chæ ñöôïc vieát laïi sau khi ngöôøi Vieät giaønh ñöôïc ñoäc laäp,keå töø thôøi Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn... töùc laø haøng ngaøn naêm sau ñoù. Nhöngmay thay, söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc lòch söû nhöõng naêm gaàn ñaây quanhöõng di vaät tìm ñöôïc ñaõ khaúng ñònh: Thôøi Huøng Vöông laø moät thôøiñaïi coù thaät. Nhöng nhöõng vaán ñeà cuûa thôøi Huøng Vöông vaãn coøn gaây ranhieàu tranh caõi veà thöïc traïng xaõ hoäi vaø nieân ñaïi cuûa thôøi kyø lòch söû naøy.Nhaân leã hoäi gioã Toå naêm 98, baùo chí vaãn coøn nhaéc tôùi hôn 4000 naêmlòch söû vaø neàn vaên hieán cuûa daân toäc Vieät tính töø thôøi Huøng Vöông.Nhöng trong moät soá nhöõng taùc phaåm chuyeân ngaønh thì cho raèng: ThôøiHuøng Vöông chæ baét ñaàu töø khoaûng theá kyû thöù VII tr.CN vaø keát thuùc töønaêm 208 tr.CN; do ñoù nöôùc Vieät Nam chæ coù khoaûng 2.500 naêm lòchsöû!

Trong cuoán Theá thöù caùc trieàu ñaïi vua Vieät Nam (Nguyeãn KhaécThuaàn, Nxb Giaùo Duïc 1997, tr. 15) ñaõ vieát:

Traùi vôùi ghi cheùp cuûa chính söû cuõ vaø caùc taøi lieäu daõ söû khaùc, caùcnhaø nghieân cöùu cho raèng: Nöôùc Vaên Lang cuûa caùc vua Huøng chæ toàn taïitrong khoaûng 300 naêm vaø nieân ñaïi tan raõ khoaûng naêm 208 tr.CN. Vôùi300 naêm, con soá 18 ñôøi Huøng Vöông laø con soá deã chaáp nhaän. Tuynhieân, cuõng khoâng vì theá maø khaúng ñònh raèng nöôùc Vaên Lang thöïc söïcoù 18 ñôøi vua Huøng noái tieáp nhau trò vì.

Toùm laïi, nöôùc Vaên Lang laø moät thöïc theå coù thaät cuûa lòch söû.Nhöng nöôùc Vaên Lang chæ toàn taïi tröôùc sau khoaûng 300 naêm vaøcon soá 18 ñôøi vua Huøng cho ñeán nay vaãn chæ laø con soá cuûa huyeàn söû.

Veà thöïc traïng thôøi Huøng Vöông, nhieàu ngöôøi cho raèng ñoù laø moätthôøi kyø chöa ñöôïc vaên minh laém. Cuï theå hôn treân baùo “Phaùp luaät vaø xaõhoäi” soá ra nhaân dòp leã Toå Huøng Vöông Maäu Daàn 1998 - taùc giaû AnhPhoù - vôùi töïa ñeà “Trang phuïc toå tieân ta nhö theá naøo?” ñaõ vieát (phaàn inñaäm do ngöôøi vieát thöïc hieän):

“... Noùi vua Huøng laøm vua nöôùc Vaên Lang, nhöng kyø thöïc vuaHuøng khoâng gioáng nhö nhöõng oâng vua quaân chuû phong kieán cuûa theá heä

8

sau; nöôùc Vaên Lang cuõng chöa ñuû yeáu toá caáu thaønh moät quoác giahoaøn chænh maø luùc aáy nöôùc Vaên Lang chæ môùi laø moät lieân minhgiöõa 15 boä laïc, ngöôøi ñöùng ñaàu lieân minh laø tuø tröôûng ñöùng ñaàu boälaïc Vaên Lang - moät boä laïc huøng maïnh nhaát trong soá 15 boä laïc. Vò tuøtröôûng aáy laø vua Huøng.

Hình thöùc trang phuïc thôøi Huøng Vöông ngaøy nay chuùng ta coøncoù theå hình dung ñöôïc qua nhöõng hình chaïm khaéc treân troáng ñoàng,khaïp ñoàng, löôõi rìu ñoàng... ñoù laø nhöõng coå vaät coù nieân ñaïi töø giöõa thieânnieân kyû thöù nhaát tr.CN ñeán ñaàu CN, tìm thaáy qua caùc di chæ khaûo coå ôûBaéc boä ngaøy nay.

Noùi chung, trang phuïc toå tieân ta thôøi ñoù laø côûi traàn, ñi ñaát,ñoùng khoá, maëc vaùy, vaät lieäu chuû yeáu laøm baèng loâng caàm thuù vaø laùcaây. Thôøi aáy coù leõ ñaõ coù vaûi nhöng coøn thoâ sô vaø chöa nhieàu. Khoá laømoät daûi vaûi heïp, thaét voøng quanh buïng, roåi töø ñoù thaét voøng xuoánghaùng, ñuoâi khoá phía sau ñeå daøi ñeán chaám moâng. Haàu heát nam nöõ ñeàuôû traàn, khoâng maëc aùo, caû nam laãn nöõ. Vaø thôøi ñoù toå tieân ta khoângcoù trang phuïc ôû phaàn chaân, taát caû ñeàu ñi chaân ñaát... chieác muõ ñoäicuûa toå tieân ta “laøm baèng loâng vuõ coù theå laáy töø loâng caùnh, loâng ñuoâi chimdaøi, caém daøi vaø döïng ñöùng thaønh voøng troøn theo khuoân ñaàu. Phía tröôùcñieåm cheâm, cao voït leân laø nhöõng boâng lau, coù khi cao baèng caû ngöôøi”.

Nhö vaäy, thôøi Huøng Vöông chöa phaûi ñaõ vaên minh laém, songphong tuïc veà aên maëc ñaõ hình thaønh vaø oån ñònh. Bao nhieâu hình aûnhñöôïc chaïm khaéc treân coå vaät nhö noùi treân aét laø hình aûnh phoå bieán.Thöôøng laø hình aûnh cuûa taàng lôùp treân cuûa xaõ hoäi luùc baáy giôø. Noù luoânluoân theå hieän tính chaát goïn gaøng, thích nghi vôùi ñieàu kieän khí haäu vaø laoñoäng.

Theo chuùng toâi nghó, ñôøi nay, khi con chaùu taùi laäp laïi hình aûnh toåtieân, chuùng ta cuõng caàn ñeå yù ñeán tính khoa hoïc cuûa noù. Khoâng neân ñeåñôøi sau coù theå hieåu laàm raèng toå tieân ngöôøi Vieät laø Trung Quoác, nhö moätsoá yù kieán ñaõ töøng coá söùc phuû nhaän thôøi kyø Huøng Vöông, baèng caùchchöùng minh raèng “Huøng Vöông chæ laø teân caùc vua nöôùc Sôû”...

Quan nieäm môùi cho raèng thôøi Huøng Vöông toàn taïi khoaûng 300naêm, khoâng phaûi chæ döøng laïi ôû vaøi quyeån saùch, baøi baùo ñaët vaán ñeà moätcaùch deø daët maø gaàn nhö ñaõ ñöôïc khaúng ñònh. Qua baøi baùo ñaêng treânmoät taïp chí ñöôïc phaùt haønh roäng raõi laø “Kieán thöùc ngaøy nay”, soá 256,phaùt haønh ngaøy 1/9/97 - vôùi töïa ñeà “Thôøi ñieåm laäp quoác vaø quoác hieäuVieät Nam” cuûa taùc giaû Nguyeãn Anh Huøng, ñaõ vieát:

“Caùc nhaø söû hoïc ngaøy caøng thoáng nhaát chung quan ñieåm khicho raèng nhaø nöôùc ñaàu tieân treân ñaát nöôùc ta chæ coù theå xuaát hieänvaøo thôøi vaên hoùa Ñoâng Sôn – giai ñoaïn phaùt trieån ñænh cao cuûa thôøi

9

Hình minh hoïa cho baøi baùo noùi treân:Vua Huøng vaø caùc quan lang

(LÒCH SÖÛ VIEÄT NAM BAÈNG TRANHTaäp 3, Nxb Treû 1996)

ñaïi ñoà ñoàng vaø giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi kyø ñoà saét. Quan nieäm naøy ñöôïccoäng ñoàng khoa hoïc theá giôùi thöøa nhaän - chaúng haïn trong nhieàucoâng trình lòch söû, xaõ hoäi hoïc cuûa caùc taùc giaû nöôùc ngoaøi ñaõ duøng töø“vaên minh” (civilization) thay vì “vaên hoùa” (culture) khi baøn veà vaên hoùaÑoâng Sôn. Do vaäy chæ coù theå duøng nieân ñaïi vaên hoùa Ñoâng Sôn laømgiôùi haïn ñaàu cho thôøi kyø laäp quoác cuûa daân toäc ta caùch ñaây chöøng25 - 27 theá kyû. Noù cuõng phuø hôïp vôùi ghi cheùp cuûa Vieät Söû löôïc - boä söûkhuyeát danh nhöng coù ñoä chính xaùc cao, ñöôïc bieân soaïn sôùm nhaát ôûnöôùc ta - theo ñoù, “Ñeán thôøi Trang Vöông nhaø Chu (696-681 tr.CN), ôûboä Gia Ninh coù ngöôøi laï duøng aûo thuaät aùp phuïc ñöôïc caùc boä laïc, töïxöng laø Huøng Vöông, ñoùng ñoâ taïi Phong Chaâu, phong tuïc thuaàn phaùc,chính söï duøng noái keát nuùt, truyeàn ñöôïc 18 ñôøi, ñeàu goïi laø Huøng Vöông”.

Nhöõng hình aûnh trang phuïc cuûa toå tieân – theo caùch hieåu nhö treân– cuõng ñöôïc theå hieän trong taäp “Lòch söû Vieät Nam baèng tranh” do NxbTreû xuaát baûn vaøo naêm 1996.

Vaø coù leõ baøi baùo sau ñaây cuûa tieán só Vuõ Minh Hoaøng seõ khaùi quaùtñöôïc toaøn caûnh söï nhaän thöùc vaán ñeà lòch söû thôøi Huøng Vöông. Trongtaïp chí “Theá giôùi môùi” soá 89 naêm 1994 qua baøi “Coù phaûi Vieät Nam laäpquoác caùch ñaây 4000 naêm?”, trong muïc “Nhìn laïi lòch söû” taùc giaû Tieánsó Vuõ Minh Hoaøng ñaõ vieát:

“Moãi quoác gia ñeàu coù thôøi ñieåm baét ñaàu lòch söû vaên minh cuûamình. Ñoù laø luùc nhaø nöôùc ñaàu tieân xuaát hieän.Trong lòch söû Vieät Nam,ñieåm khôûi ñaàu laø thôøi caùc vua Huøng döïng nöôùc. Töø laâu coù moät quannieäm phoå bieán gaàn nhö hieån nhieân, cho raèng caùch ñaây 4000 naêm,chuùng ta ñaõ böôùc vaøo thôøi laäp quoác. Nhöõng cuïm töø nhö “4000 naêm lòch

10

söû”, “4000 naêm döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” hay “4000 naêm vaên hieán”… trôûthaønh raát quen thuoäc trong tieáng Vieät.

Quan nieäm treân ñaây thöïc ra chöa töøng ñöôïc khoa hoïc chöùngminh vaø vì vaäy caàn xem noù coù chính xaùc hay khoâng?TÖØ TRUYEÀN THUYEÁT ÑEÁN LÒCH SÖÛ

Daân toäc ta coù moät hoaøn caûnh lòch söû khaù ñaëc bieät: vöøa böôùc vaøothôøi kyø döïng nöôùc chöa ñöôïc bao laâu thì maát nöôùc.Hôn moät nghìnnaêm bò ñoâ hoä, lòch söû vaên hieán cuûa ngöôøi Vieät ñaõ haàu nhö bò xoùamaát moïi daáu veát veà moät thôøi vaên minh cuûa daân toäc. Do vaäy lòch söûdöïng nöôùc cuûa daân toäc ta khoâng ñöôïc ghi cheùp ñeå truyeàn laïi. Ñieàuduy nhaát maø nhöõng theá löïc ñoâ hoä khoâng theå xoaù ñöôïc laø kyù öùc cuûanhaân daân veà lòch söû cuûa cha oâng mình. Chính vì leõ ñoù maø thôøi kyø laäpquoác cuûa daân toäc Vieät Nam, trong moät thôøi gian daøi, chæ ñöôïc phaûn aùnhtrong caùc huyeàn thoaïi hoaëc truyeàn thuyeát daân gian. Nhöõng caâu chuyeänkeå veà 18 ñôøi vua Huøng noái nhau trò nöôùc hay nhöõng truyeàn thuyeát veà söïtích “baùnh chöng, baùnh daày”, söï tích “traàu cau”… lieân quan ñeán phongtuïc taäp quaùn vaø cuoäc soáng cuûa ngöôøi xöa laø nhöõng maûng maøu coøn giöõñöôïc trong kyù öùc cuûa nhaân daân, löu truyeàn töø theá heä naøy sang theá heäkhaùc veà thôøi ñaïi Huøng Vöông. Huyeàn thoaïi Sôn Tinh, Thuyû Tinh vaøthieân anh huøng ca Thaùnh Gioùng laø nhöõng hình töôïng khaùi quaùt do nhaândaân saùng taïo neân ñeå truyeàn cho nhau veà söï nghieäp cuûa cha oâng thôøimôû nöôùc. Nhöõng “pho söû” khoâng thaønh vaên naøy ñaõ toû ra coù söùc soángmaõnh lieät trong suoát hôn moät nghìn naêm Baéc thuoäc.

Sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp, ñaát nöôùc ta böôùc vaøo kyû nguyeânphuïc höng vaø phaùt trieån. Nhu caàu nhaän thöùc veà nguoàn goác vaø yù thöùc töïtoân daân toäc vaø thoâi thuùc caùc nhaø söû hoïc yeâu nöôùc tìm hieåu veà lòch söûthôøi Huøng Vöông. Ñeán thôøi Traàn – Leâ nhöõng truyeàn thuyeát vaø huyeànthoaïi baáy laâu chæ löu truyeàn trong daân gian laàn ñaàu tieân ñöôïc söu taàm,bieân khaûo vaø ghi cheùp laïi trong caùc taøi lieäu thaønh vaên. Caùc boä saùchVieät ñieän u linh cuûa Lyù teá Xuyeân vaø Lónh Nam chích quaùi cuûa Traàn TheåPhaùp laàn löôït ra ñôøi. Ñaëc bieät, ñeán theá kyû XV, nhaø söû hoïc Ngoâ Só Lieânñaõ chính thöùc ñöa nhöõng tö lieäu daân gian ñoù vaøo boä chính söû ñoà soä, dooâng vaø caùc söû thaàn trieàu Leâ bieân soaïn. Trong boä Ñaïi Vieät söû kyù toaønthö, Ngoâ Só Lieân ñaõ daønh rieâng moät kyû ñaët teân laø “Kyû Hoàng Baøng” ñeåtrình baøy moät caùch coù heä thoáng caùc truyeàn thuyeát maø oâng taäp hôïp ñöôïcvôùi moät dieãn bieán theá phoå: Kinh Döông Vöông – Laïc Long Quaân –Huøng Vöông. OÂng cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra nhöõng nieân ñaïituyeät ñoái cho thôøi ñaïi lòch söû naøy. Theo ñoù, Kinh Döông Vöông (oângnoäi cuûa Huøng Vöông thöù nhaát) leân ngoâi vaøo thôøi Chu Noaõn Vöông thöù57(?) (naêm 2879 tröôùc Coâng nguyeân – TCN) vaø naêm cai trò cuoái cuøngcuûa Huøng Vöông thöù 18 laø naêm 258 TCN. Nhöng söï coá gaéng chöùngminh Vieät Nam coù lòch söû vaên minh laâu ñôøi cuûa Ngoâ Só Lieân khoâng khoûigaây ra söï baên khoaên, hoaøi nghi cuûa caùc nhaø söû hoïc thuoäc caùc thôøi ñaïi

11

sau. OÂng vieát nhö vaäy, nhöng khoâng neâu ra ñöôïc nhöõng cô sôû khoahoïc coù söùc thuyeát phuïc. Chính baûn thaân oâng theo söï trình baøy nhöõngñieàu treân cuõng phaûi haï buùt vieát caâu: “ Haõy taïm thuaät laïi chuyeän cuõñeå truyeàn laïi söï nghi ngôø thoâi”.

Quaû thöïc, nhöõng ñieàu Ngoâ Só Lieân ñöa vaøo chính söû ñeàu laøhuyeàn thoaïi vaø truyeàn thuyeát. Caùc chuyeân gia veà vaên hoïc daân gianthöøa nhaän raèng caùc truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi luoân chöùa ñöïng trongnoù nhöõng coát loõi lòch söû. Nhöng ñoù khoâng phaûi laø lòch söû. Khoâng theådöïa vaøo truyeàn thuyeát ñeå xaùc ñònh nieân ñaïi tuyeät ñoái cho caùc söï kieänlòch söû. Vaû laïi khung nieân ñaïi veà thôøi gian trò vì cuûa 20 oâng vua thôøidöïng nöôùc do Ngoâ Só Lieân ñöa ra leân tôùi 2622 naêm (2879 – 258 tr.CN)laø ñieàu phi lyù, khoâng theå chaáp nhaän. trong khoaûng thôøi gian ñoù,moãi oâng vua trung bình phaûi cai trò tôùi hôn 130 naêm

THÔØI ÑAÏI DÖÏNG NÖÔÙC COÙ THEÅ BAÉT ÑAÀU TÖØ BAO GIÔØ?ØVeà phöông dieän lyù luaän, Nhaø nöôùc chæ coù theå ra ñôøi treân cô sôû

kinh teá ñaõ phaùt trieån, taïo tieàn ñeà cho nhöõng chuyeån bieán xaõ hoäi tôùimöùc coù söï phaân hoaù.Thöïc teá lòch söû vaên minh nhaân loaïi chæ ra raèngcaùc nhaø nöôùc ñaàu tieân treân theá giôùi thöôøng xuaát hieän vaøo giai ñoaïn röïcrôõ cuûa thôøi ñaïi ñoà ñoàng hoaëc ñaàu thôøi ñaïi ñoà saét.

Nhôø caùc phaùt hieän khaûo coå hoïc, khoa hoïc lòch söû Vieät Nam ñaõxaây döïng khaù hoaøn chænh moät sô ñoà dieãn bieán vaên hoaù vaät chaát, töø sôkyø thôøi ñaïi ñoà ñoàng ñeán sô kyø thôøi ñaïi ñoà saét vôùi caùc giai ñoaïn chuû yeáusau:

Vaên hoaù Phuøng Nguyeân – Vaên hoaù Ñoàng Ñaäu – Vaên hoaù GoøMun – Vaên hoaù Ñoâng Sôn.

Theo keát quaû xaùc ñònh nieân ñaïi baèng phöông phaùp caùc bonphoùng xaï (C14), vaên hoaù Phuøng Nguyeân (thuoäc giai ñoaïn sô kyø ñoàñoàng) toàn taïi caùch ngaøy nay khoaûng treân döôùi 4000 naêm. Neâu theoquan nieäm daân gian thì thôøi ñieåm nhaø nöôùc ñaàu tieân xuaát hieän treân ñaátnöôùc ta töông öùng vôùi nieân ñaïi cuûa vaên hoaù Ñoâng Sôn. Nhöng caùcchöùng cöù vaät chaát ñöôïc khaûo coå hoïc phaùt hieän ñaõ khoâng cho pheùp keátluaän nhö vaäy. ÔÛ thôøi Phuøng Nguyeân, maëc duø ñaõ sôùm böôùc vaøo thôøi ñaïiñoà ñoàng, nhöng coâng cuï baèng ñaù vaãn coøn phoå bieán vaø chieám öu theátuyeät ñoái. Trong taát caû nhöõng di chæ ñaõ khai quaät thuoäc loaïi hình vaênhoaù naøy, ngoaøi vaøi maåu xæ ñoàng, chöa heà tìm thaáy baát kyø moät coâng cuïbaèng ñoàng naøo.Caùc nhaø söû hoïc ñaõ thoáng nhaát nhaän ñònh raèng cö daânthôøi Phuøng Nguyeân chöa vöôït ra khoûi phaïm truø cuûa hình thaùi coâng xaõnguyeân thuûy. Coù nghóa laø khoâng theå noùi töø caùch ñaây 4000 naêm, nöôùc tañaõ böôùc vaøo thôøi ñaïi vaên minh, ñaõ coù nhaø nöôùc.

Tieáp theo vaên hoaù Phuøng Nguyeân vaø caùc giai ñoaïn phaùt trieåncuûa Vaên hoaù Ñoàng Ñaäu vaø Goø Mun. Tuy soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa

12

coâng cuï ñoàng thau coù xu höôùng ngaøy caøng taêng, nhöng cuõng chöathaáy baèng chöùng roõ reät veà phaân hoaù xaõ hoäi – tieàn ñeà caàn thieát cho söïxuaát hieän nhaø nöôùc.

Taát caû nhöõng chöùng cöù hoäi ñuû ñieàu kieän cho söï ra ñôøi cuûa nhaønöôùc ñeàu tìm thaáy ôû giai ñoaïn Vaên hoaù Ñoâng Sôn. ÔÛ giai ñoaïn naøy,con ngöôøi ñaõ laøm chuû ñöôïc kyõ thuaät ñuùc ñoàng vaø baét ñaàu bieát cheá taùccoâng cuï töø quaëng saét. Chuû nhaân vaên hoaù Ñoâng Sôn ñaõ coù theå cheá taïora nhöõng vaät dung tinh xaûo, ñoøi hoûi trình ñoä kyõ thuaät vaø oùc thaåm myõcao, nhö troáng ñoàng, thaïp ñoàng. Nhieàu taøi lieäu khaûo coå hoïc cho thaáyneàn kinh teá thôøi Ñoâng Sôn phaùt trieån khaù cao. Ñaëc bieät, söï phaân hoaùgiai taàng cuõng ñaõ coù nhöõng bieåu hieän roõ neùt. Chaúng haïn, trong di chæmoä taùng Vieät Kheâ (Haûi Phoøng), ñöôïc xaùc ñònh nieân ñaïi tuyeät ñoái laø2415 ± 100 naêm (tính ñeán naêm 1950), thuoäc thôøi ñaïi Ñoâng Sôn, caùcnhaø khaûo coå hoïc phaùt hieän 4 ngoâi moä choân quan taøi hình thuyeàn. Bangoâi trong soá ñoù hoaøn toaøn khoâng coù hieän vaät choân theo. Trong khi ñoù,coù moät ngoâi ngöôøi cheát ñöôïc choân theo 107 hieän vaät vôùi 73 hieän vaätbaèng ñoàng, trong ñoù coù nhöõng ñoà duøng sang troïng nhö thaïp, thoá, bình,aâu, khay, aám… Chaéc chaén khi soáng, chuû nhaân cuûa ngoâi moä naøy phaûi laøngöôøi giaøu sang vaø coù nhieàu quyeàn theá. Söï khaùc bieät giöõa caùc ngoâi moäphaûn aùnh söï phaân bieät thaân phaän xaõ hoäi cuûa hoï khi coøn soáng.

Caùc nhaø söû hoïc coù xu höôùng thoáng nhaát ngaøy caøng cao, choraèng nhaø nöôùc ñaàu tieân treân ñaát nöôùc ta chæ coù theå xuaát hieän vaøothôøi ñaïi Ñoâng Sôn – giai ñoaïn phaùt trieån röïc rôõ nhaát cuûa vaên hoaùñoà ñoàng ñang böôùc sang giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi ñaïi ñoà saét. YÙ kieánnaøy ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc quoác teá thöøa nhaän. Trong nhieàu giaùotrình vaø taøi lieäu nöôùc ngoaøi ñaõ duøng töø vaên minh (civilization) khinoùi veà giai ñoaïn vaên hoaù Ñoâng Sôn cuûa Vieät Nam. Nhö vaäy thì chæcoù theå duøng nieân ñaïi cuûa Vaên hoaù Ñoâng Sôn laøm giôùi haïn ñaàu chothôøi ñaïi döïng nöôùc cuûa Vieät Nam. Ñoù laø khoaûng 2.500 – 2.700 naêmnay. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi ghi cheùp cuûa saùch Vieät söû löôïc - moät boä söûkhuyeát danh nhöng ñöôïc bieân soaïn sôùm nhaát ôû nöôùc ta. Saùch vieát:“Ñeán ñôøi Trang Vöông nhaø Chu (696-681 TCN), ôû boä Gia Ninh coùngöôøi laï duøng aûo thuaät aùp phuïc ñöôïc caùc boä laïc, töï xöng laø HuøngVöông, ñoùng ñoâ ôû Vaên Lang, phong tuïc thuaàn phaùc, chính söï duøng loáikeát nuùt, truyeàn ñöôïc 18 ñôøi, ñeàu goïi laø Huøng Vöông”.

Chuùng ta coù quyeàn töï haøo veà lòch söû vaên minh laâu ñôøi cuûa daântoäc. Nhöng ñieàu khoâng keùm phaàn quan troïng laø caàn töï haøo ñuùng vôùi caùimình coù. Vôùi tinh thaàn ñoù, naêm 1992. Quoác hoäi nöôùc ta ñaõ tieáp thu söïgoùp yù cuûa caùc nhaø söû hoïc, söûa laïi cuïm töø “Traûi qua 4.000 naêm lòchsöû…” ñöôïc ghi trong lôøi môû ñaàu cuûa Hieán phaùp naêm 1980, thaønh cuïm töø“Traûi qua maáy nghìn naêm lòch söû…”. Vieát nhö vaäy vöøa laø toân troïng söïkhaùch quan cuûa lòch söû, vöøa roäng ñöôøng cho söï phaùt hieän môùi cuûakhoa hoïc. Vaû laïi, vôùi hôn 2.500 naêm lòch söû Vieät Nam vaãn thuoäc vaøo

13

haøng caùc nöôùc coù neàn vaên minh sôùm treân theá giôùi vaø laø daân toäc coù lòchsöû laâu ñôøi nhaát ôû khu vöïc Ñoâng Nam chaâu AÙ.

Chuù thích cuûa baøi baùo: (*) Taùc giaû hieän laø Chuû nhieäm khoa Söû tröôøng ÑHToång hôïp Haø Noäi (BT).

So saùnh vôùi quan ñieåm môùi veà thôøi Huøng Vöông ñöôïc trình baøyôû treân vôùi moät soá boä chính söû cuûa caùc trieàu ñaïi Vieät Nam tröôùc ñaâyghi cheùp laïi, thì thôøi kyø Huøng Vöông toàn taïi 2622 naêm (töø 2879 tr.CNñeán 258 tr.CN). Nhö vaäy, giöõa quan nieäm cuûa moät soá hoïc giaû hieännay vaø söû cuõ coù moät khoaûng caùch quaù lôùn. Söï cheânh leäch thôøi giancuûa khoaûng caùch naøy laø gaàn 2500 naêm, töùc laø xaáp xæ moät nöûa lòch söûcuûa nhaân loaïi keå töø khi caùc quoác gia coå ñaïi ñaàu tieân cuûa loaøi ngöôøiñöôïc thaønh laäp.

Coå nhaân khi vieát veà thôøi Huøng Vöông coù theå sai laàm ñeán nhövaäy chaêng?

So saùnh vôùi söû cuõ thì quan nieäm môùi cho raèng: thôøi Huøng Vöôngchæ toàn taïi 300 naêm vaø laø moät quoác gia laïc haäu, quan nieäm naøy seõ coùnhöõng maâu thuaãn khoù lyù giaûi trong söï töông taùc cuûa khoâng gian lòch söûvôùi thôøi ñaïi Huøng Vöông vaø söï dieãn bieán cuûa thôøi gian lòch söû veà sau.

Veà söï töông taùc trong khoâng gian lòch söû thôøi HuøngVaøo thôøi ñieåm xuaát hieän nöôùc Vaên Lang, neáu cho raèng chæ toàn

taïi khoaûng 300 naêm – töùc laø khoaûng 500 naêm tr.CN – luùc ñoù, nhöõngquoác gia beân caïnh nöôùc Vaên Lang ñaõ böôùc vaøo thôøi ñaïi ñoà saét töø laâuvôùi nhöõng kyõ thuaät cao caáp vaø moät neàn vaên minh phaùt trieån veà vaênhoùa, xaõ hoäi; keå caû nhöõng luaän thuyeát quaân söï coøn ñöôïc söû duïng ñeán taänbaây giôø cho khoa hoïc quaân söï hieän ñaïi (nhö Binh phaùp Toân Töû). Ñoù laødaân toäc Haùn ôû phía Baéc, hoaëc nhö Phuø Nam ôû phía Nam, maø nhöõng divaät tìm ñöôïc gaàn ñaây ñaõ chöùng toû neàn vaên minh cuûa nhöõng ñaát nöôùcnaøy phaùt trieån raát röïc rôõ töø tröôùc thôøi gian ñoù. Lieäu moät nöôùc Vaên Langcoù theå hình thaønh vaø toàn taïi moät caùch laïc haäu beân caïnh caùc daân toäc ñoùsuoát 300 naêm hay khoâng?

Veà quan heä giao löu vaên hoaùMoät ñieàu khoù lyù giaûi tieáp theo laø: yeáu toá caàn yeáu ñeå coù söï phaùt

trieån cho lòch söû tieán hoaù xaõ hoäi cuûa con ngöôøi laø phaûi coù söï giao löu

14

vaên hoaù döôùi moïi hình thöùc. Thöïc teá lòch söû ñaõ cho thaáy: ngay caû khiloaøi ngöôøi chuaån bò böôùc vaøo theá kyû 21, vaãn coøn nhöõng toäc ngöôøi soángôû thôøi kyø baùn khai, khi khoâng coù söï giao löu vaên hoaù. Trong khi ñoù,nhöõng söï kieän khaûo coå ñaõ cho thaáy ôû Vieät Nam ñaõ coù söï hieän dieän cuûangöôøi Tieàn söû (di chæ nuùi Ñoï vôùi nhöõng di vaät ñöôïc xaùc ñònh nieân ñaïicaùch ñaây caû haøng chuïc ngaøn naêm). Do ñoù, thaät khoù töôûng töôïng ñöôïcmoät söï tieán hoaù kheùp kín cuûa nhöõng toäc ngöôøi toàn taïi töø sô kyø thôøi ñoàñaù (nhö di chæ Nuùi Ñoï ñaõ chöùng toû), traûi haøng ngaøn naêm ñeán thôøi ñaïi ñoàñoàng phaùt trieån, trong moät khoâng gian heïp ôû mieàn Trung vaø Baéc VieätNam.

Veà dieãn bieán cuûa thôøi gian lòch söû veà sauDaân toäc Vieät Nam ñaõ maát nöôùc vaø chòu söï ñoâ hoä nghieät ngaõ cuûa

caùc trieàu ñaïi phong kieán phöông Baéc hôn 1000 naêm. Moät ngaøn naêmkhoâng phaûi laø moät con soá ñöôïc ñoïc trong moät giaây, maø laø thôøi gian cuûa10 theá kyû. Chæ trong theá kyû 20 naøy, ngöôøi Vieät ñaõ chöùng kieán söï luïi taøncuûa Nho giaùo – moät hoïc thuyeát (voán ñöôïc coi laø thuoäc veà vaên minhHoa Haï) ñaõ toàn taïi, hoøa nhaäp vaø aûnh höôûng saâu saéc ñeán baûn saéc vaênhoùa Vieät Nam qua nhieàu theá kyû. Neáu tính töø luùc Nho giaùo du nhaäp vaøoVieät Nam thì ñaõ 1800 naêm. Coøn neáu tính Nho giaùo trôû thaønh heä tötöôûng chính thoáng döôùi trieàu Haäu Leâ thì cuõng hôn 500 naêm. Vaäy maøchæ môùi coù cuoäc xaâm laêng cuûa nöôùc Phaùp vôùi söï du nhaäp cuûa vaên minhphöông Taây, Nho giaùo ñaõ gaàn nhö tan bieán. Thaät laø khoù lyù giaûi khi choraèng: Vaên Lang coù moät neàn vaên minh laïc haäu vaø tính töø khi hình thaønhñeán keát thuùc chæ coù 300 naêm – laïi coù theå ñeå laïi baûn saéc vaø daáu aán chocon chaùu löu truyeàn qua hôn 1000 naêm döôùi aùch ñoâ hoä vôùi moät aâmmöu ñoàng hoùa taøn khoác vaø kieân trì qua nhieàu theá heä.

Xuaát phaùt töø nhaän xeùt nhöõng maâu thuaãn khoù thuyeát phuïc cuûaquan nieäm môùi veà thôøi Huøng Vöông, daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa cuoán saùchnhoû naøy ñeå chöùng minh cho moät quan nieäm khaùc, döïa treân cô sôû phaântích nhöõng truyeàn thuyeát coøn laïi goàm: Truyeàn thuyeát “Con Roàng ChaùuTieân”, “Phuø Ñoång Thieân Vöông”, “Baùnh Chöng Baùnh Daày”, “TröôngChi - Mî Nöông”, söï tích “Ñaàm Nhaát Daï“, söï tích “Traàu Cau”, söï tích“Quaû Döa Haáu”, “Sôn Tinh Thuûy Tinh”, “Thaïch Sanh”, “Mî Chaâu -Troïng Thuûy”.

Thôøi Huøng Vöông – moät thôøi ñaïi ñaõ ñi vaøo huyeàn söû, chæ coøn laïi

15

nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc daân gian traân troïng löu truyeàn, trong luùclòch söû nöôùc Vieät böôùc vaøo khoâng gian u toái cuûa thôøi kyø Baéc thuoäc.Nhöõng truyeàn thuyeát naøy ñaõ nhaéc nhôû cho haäu theá söï toàn taïi cuûa moätquoác gia ñaàu tieân cuûa daân toäc – ñöôïc toå tieân taïo laäp – vôùi hy voïng moätngaøy naøo ñoù, ngöôøi daân Vieät phuïc hoài ñöôïc giang sôn seõ tìm laïi coäinguoàn. Moät ngaøn naêm sau, nöôùc Vieät höng quoác keå töø thôøi Ñinh, Leâ,Lyù, Traàn... Moät ngaøn naêm nöõa troâi ñi, khoa söû hoïc hieän ñaïi ñaõ minhchöùng ñöôïc nöôùc Vaên Lang toàn taïi treân thöïc teá. Mô öôùc cuûa tieàn nhaânñaõ trôû thaønh hieän thöïc. Linh dieäu thay, neàn vaên minh nöôùc Vieät. Vaánñeà coøn laïi phaûi giaûi quyeát laø thöïc traïng xaõ hoäi Vaên Lang...

Ngaøy nay, kính caån suy ngaãm nhöõng tinh tuùy maø tieàn nhaân ñaõgöûi gaám qua truyeàn thuyeát ñeå laïi sôï khaû naêng coù haïn, khoâng noùi ñöôïcheát yù, raát mong ñöôïc söï ñoùng goùp cuûa nhöõng baäc trí giaû.

*

* *

16

17

PHAÀN MÔÛ ÑAÀU

NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM CUÛA TRUYEÀN THUYEÁTCOÅ TÍCH HUYEÀN THOAÏI VAÊN LANG

N ieàm töï haøo cuûa daântoäc Vieät Nam veà moät

truyeàn thoáng vaên hoùa keùo daøingoùt 5000 naêm laø ñöôïc tính töøthôøi Huøng Vöông, moät thôøi ñaïimaø söï xuaát hieän saùnh ngang vôùinhöõng quoác gia coå nhaát cuûa nhaânloaïi. Nhöng nhöõng tö lieäu veà thôøikyø naøy ñeå laïi raát ít vaø ñoä xaùc tínkhoâng baûo ñaûm; bôûi vì nhöõng tölieäu ñoù hoaøn toaøn ñöôïc vieát baèngchöõ Haùn, töùc laø loaïi vaên töï ñöôïcdu nhaäp vaøo Vieät Nam sau gaànnöûa thieân nieân kyû, tính töø khichaám döùt thôøi ñaïi cuûa caùc vuaHuøng. Nhöõng di vaät tìm ñöôïc lieânquan ñeán thôøi kyø naøy cuõng gaànnhö khoâng coù, keå caû troáng ñoànglaø nhöõng coå vaät theå hieän baûn saécvaên hoùa ñoäc ñaùo tìm thaáy ñöôïc ôûñoàng baèng Baéc boä, nhöng cuõngcoù ôû mieàn Nam Trung Quoác vaø

ôû nhöõng vuøng ñaát thuoäc Chieâm Thaønh, Phuø Nam; thaäm chí ôû caû vaøivuøng Ñoâng Nam AÙ. Ñoù chính laø nguyeân nhaân ñeå cho ñeán baây giôø –maëc duø khoa hoïc lòch söû tieán boä hôn nhieàu – nhöng chöa heà coù moät giaûthuyeát naøo ñuû söùc ñeå chöùng minh moät caùch thuyeát phuïc cho thöïc traïngcuûa nöôùc Vaên Lang döôùi thôøi vua Huøng, maø môùi chæ chöùng toû ñöôïc söïtoàn taïi treân thöïc teá cuûa thôøi ñaïi naøy. Ñieàu ñoù chæ phaûn aùnh ñöôïc moättrong nhöõng noäi dung cuûa chính truyeàn thuyeát ñaõ noùi tôùi.

ÑEÀN HUØNGAÛnh Voõ An Ninh

18

Chuùng ta thöû ñaët moät giaû thuyeát: neáu nhö khoâng coù nhöõng truyeànthuyeát töø thôøi Huøng Vöông ñeå caùc hoïc giaû ñôøi sau haøng ngaøn naêm ghilaïi trong nhöõng boä quoác söû, thì lieäu nhöõng tö lieäu khoâng lieân quan ñeántruyeàn thuyeát vaø nhöõng di vaät, coù theå coù moät ñònh höôùng nhanh choùngcho vieäc tìm veà nguoàn coäi vaø khaúng ñònh söï toàn taïi treân thöïc teá cuûanöôùc Vaên Lang hay khoâng?

Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû: Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöôngñaõ phaûn aùnh thöïc teá cuûa thôøi ñaïi naøy döôùi hình thöùc naøy hay hình thöùckhaùc, chöù khoâng phaûi chæ ñôn thuaàn laø nhöõng caâu chuyeän coå tích phaûnaùnh caùi nhìn hoang sô cuûa con ngöôøi veà caùc hieän töôïng töï nhieân vaø xaõhoäi, nhö nhaän xeùt veà moät soá huyeàn thoaïi coå tích cuûa nhieàu daân toäckhaùc treân theá giôùi cuûa caùc nhaø nghieân cöùu.

Coù nhieàu hoïc giaû tìm hieåu veà truyeàn thuyeát, coå tích vaø huyeànthoaïi Vieät Nam noùi chung, haàu nhö ñeàu tìm thaáy nhöõng neùt töông ñoàngveà coát truyeän hoaëc tình tieát trong nhöõng truyeän töông töï ôû caùc daân toäckhaùc treân theá giôùi. Thí duï nhö boä “Kho taøng coå tích Vieät Nam” cuûa cuïNguyeãn Ñoãng Chi, haàu nhö truyeän naøo cuõng coù khaûo dò. Hoaëc cuoán“Lónh Nam chích quaùi” (baûn dòch cuûa Gs. Ñinh Gia Khaùnh chuû bieân,Nguyeãn Ngoïc San bieân khaûo - Nxb Vaên Hoïc 1990) laø moät cuoán saùchcoå ñöôïc vieát töø thôøi Leâ, cheùp laïi raát nhieàu truyeàn thuyeát thôøi HuøngVöông, nhöõng dòch giaû cuõng tìm ñöôïc raát nhieàu truyeän töông ñoàng cuûaChieâm Thaønh, Phuø Nam vaø Trung Quoác.

Trong söï truøng hôïp veà noäi dung, tình tieát töông ñoái phoå bieán cuûatruyeàn thuyeát, coå tích vaø huyeàn thoaïi coù theå phaân loaïi nhö sau:

Söï truøng laëp do caâu chuyeän cuøng coù moät nguoàn goácThí duï nhö söï tích “Ñöùc Thaùnh Cheøm” caû beân Trung Quoác laãn

Vieät Nam ñeàu coù truyeän naøy, do moät nhaân vaät coù thaät trong lòch söû laøLyù OÂng Troïng, goác ôû Vieät Nam, nhöng laøm quan beân Trung Quoácvaøo thôøi nhaø Taàn.

Söï truøng laëp do taùi hieän laïi caâu chuyeänThí duï cho tröôøng hôïp naøy laø “Truyeän Kieàu” cuûa cuï Nguyeãn Du

vaø “Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh” cuûa Thanh Taâm Taøi Nhaân. Ñaây laø tröôønghôïp truøng laëp khi coù söï giao löu vaên hoùa giöõa caùc daân toäc.

19

Söï truøng laëp yù töôûng ngaãu nhieânDo söï phaùt trieån gioáng nhau trong dieãn bieán taâm lyù xaõ hoäi vaø

nhöõng quan heä xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Thí duï nhö truyeän “Ngheâu, Soø,OÁc, Heán” cuûa Vieät Nam vaø truyeän “Ba oâng thaàn beáp” cuûa AÁn Ñoä.

Ñaëc ñieåm truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi thôøi Huøng VöôngCoå tích thaàn thoaïi vaø truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông traûi hôn

1000 naêm sau môùi ñöôïc cheùp laïi, khoâng traùnh khoûi vieäc tam sao thaátbaûn vaø truyeän Vieät Nam truyeàn sang Trung Quoác trôû thaønh truyeän cuûaTrung Quoác hoaëc ngöôïc laïi. Hoaëc giaû, do ngöôøi ñôøi sau theâm nhöõngtình tieát theo caùi nhìn thôøi ñaïi cuûa hoï, ñoâi khi raát baát hôïp lyù nhö “Söïtích Ñaàm Nhaát Daï” trong Lónh Nam chích quaùi (saùch ñaõ daãn) coù ñoaïncheùp: “Ñoång Töû trôû veà giaûng laïi ñaïo Phaät. Tieân Dung giaùc ngoä ...” thì thaät laøvoâ lyù, bôûi vì môû ñaàu caâu chuyeän ñaõ ñònh vò yeáu toá thôøi gian vaøo thôøiHuøng Vöông thöù III (theo Truyeàn thuyeát Huøng Vöông - Thaàn thoaïi VónhPhuù, Vuõ Kim Bieân, Sôû VHTT TT Phuù Thoï 1998; truyeàn thuyeát coøn löutruyeàn trong daân gian, cuõng noùi laø Huøng Vöông thöù XVIII). Neáu chöanoùi ñeán söï toàn taïi hôn 2600 naêm cuûa caùc vua Huøng theo caùc boä söû xöacheùp laïi – ngay caû vieäc taïm öùng duïng quan nieäm môùi cho raèng thôøiHuøng Vöông chæ toàn taïi khoaûng 300 naêm vaø keát thuùc vaøo naêm 208tr.CN – thì ngay cuoái thôøi Huøng Vöông thöù XVIII cuõng hôn 200 naêmtr.CN, luùc naøy Phaät giaùo chöa theå truyeàn ñeán Vieät Nam. Lòch söû Phaätgiaùo ghi nhaän: Phaät giaùo truyeàn ñeán Vieät Nam vaøo theá kyû thöù 2 sauCN.

Do ñoù, döïa vaøo truyeàn thuyeát ñeå phaân tích thöïc traïng xaõ hoäithôøi Huøng Vöông laø moät vieäc khoâng deã daøng. Nhöng moät neùt ñoäc ñaùokhaùc cuûa truyeàn thuyeát thôøi Huøng Vöông so vôùi truyeàn thuyeát coå tích,thaàn thoaïi noùi chung laø:

@ Coù nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc baûo chöùng baèng di vaät vaên hoaùtruyeàn laïi töø ñôøi naøy qua ñôøi khaùc nhö laø moät söï tieáp noái vaên hoùa, ñoùlaø: truyeàn thuyeát “Baùnh Chöng, baùnh Daày” vaø truyeàn thuyeát “TraàuCau”.

@ Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông maëc duø bò vuøi laáptrong côn loác cuûa thôøi kyø Baéc thuoäc hôn 1000 naêm, nhöng vaãn giöõñöôïc keát caáu hôïp lyù cho giaù trò noäi dung maø truyeàn thuyeát ñoù theå hieän.Ñaây laø moät söï kyø dieäu! Söï kyø dieäu naøy neáu khoâng theå giaûi thích baèng

20

quyeàn naêng cuûa thaàn thaùnh thì chæ coù theå cho raèng: Toå tieân ta ñaõ coùchöõ vieát, neân ñaõ ghi laïi ñöôïc nhöõng giaù trò cuûa neàn vaên minh thôøiHuøng Vöông. Do ñoù, vaãn giöõ ñöôïc neùt caên baûn cho noäi dung caâuchuyeän khoâng bò sai leäch vôùi thôøi gian. Maëc duø sau ñoù loaïi chöõ vieátnaøy ñaõ bò thaát truyeàn (vaán ñeà chöõ vieát cuûa thôøi Huøng Vöông xin ñöôïcnoùi roõ hôn ôû phaàn sau).

@ Haàu heát nhöõng truyeàn thuyeát lòch söû veà thôøi Huøng Vöôngñeàu coù ghi nhaän thôøi gian xaûy ra söï kieän, thöôøng baét ñaàu baèng caâu:“Vaøo thôøi Huøng Vöông thöù ...” hoaëc coù söï hieän dieän cuûa vua Huøng -keå caû Sôn Tinh, Thuûy Tinh (tröø Tröông Chi vaø Thaïch Sanh laø hai taùcphaåm vaên hoïc thôøi Huøng vaø “Mî Chaâu, Troïng Thuûy” – xin ñöôïcminh chöùng ôû phaàn sau).

Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông sau naøy söu taàm ñöôïcraát nhieàu. Nhöng ñeå tìm hieåu veà thöïc traïng thôøi Huøng Vöông, trongcuoán saùch naøy seõ ñöôïc chöùng toû baèng nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc phoåbieán vaø truyeàn tuïng maø haàu heát nhöõng ngöôøi Vieät Nam ai cuõng bieát laø:Truyeàn thuyeát Con Roàng Chaùu Tieân; Phuø Ñoång Thieân Vöông; BaùnhChöng Baùnh Daày; Traàu Cau; Söï tích Döa haáu; Söï tích Ñaàm Nhaát Daï,Tröông Chi Mî Nöông; Sôn Tinh Thuûy Tinh. (Rieâng hai truyeän “ThaïchSanh” vaø “Mî Chaâu Troïng Thuûy” cuõng ñöôïc phaân tích trong taäp saùchnaøy vôùi tö caùch laø nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cho neàn vaên hoaù, ngheäthuaät thôøi Huøng Vöông; trong ñoù coù söïï minh chöùng xuaát xöù cuûa truyeän“Thaïch Sanh” coù nguoàn goác töø thôøi vua Huøng vaø truyeän “Mî ChaâuTroïng Thuûy”; bôûi nöôùc AÂu Laïc laø söï tieáp noái cuûa nöôùc Vaên Lang, doñoù phaûi coù söï tieáp noái veà vaên hoùa).

Trong nhöõng truyeàn thuyeát vaø coå tích töø thôøi Huøng Vöông thì haitruyeàn thuyeát coù di vaät löu truyeàn qua nhieàu theá heä laø “Traàu Cau” vaø“Baùnh Chöng, baùnh Daày”. Tuïc aên traàu thì ôû Ñaøi Loan hieän nay cuõngcoù, nhöng coi traàu cau laø moät nghi leã coù tính vaên hoùa truyeàn thoáng thìchæ coù ôû Vieät Nam. Nhöõng di chöùng naøy ñaõ chöùng minh cho tính thöïcteá cuûa truyeàn thuyeát ôû caùc thôøi vua Huøng. Vì vaäy, vieäc tìm hieåu nhöõngyù nghóa cuûa tieàn nhaân khi löu truyeàn laïi cho con chaùu qua nhöõng truyeànthuyeát laø moät höôùng hoaøn toaøn coù cô sôû.

Trong daân gian Vieät Nam ñaõ löu truyeàn moät caâu tuïc ngöõ: “Xanhvoû, ñoû loøng” xuaát phaùt töø hình töôïng cuûa quaû döa haáu trong “Söï tíchDöa Haáu” laø moät truyeàn thuyeát ñöôïc truyeàn laïi töø thôøi vua Huøng, nhö

21

muoán nhaéc nhôû cho haäu theá tìm hieåu noäi dung cuûa truyeàn thuyeát docha oâng ñeå laïi qua beà ngoaøi ñaày huyeàn thoaïi cuûa noù.

Rieâng truyeàn thuyeát “Con Roàng, chaùu Tieân”, vì noäi dung cuûatruyeàn thuyeát naøy ñaõ khaúng ñònh thôøi ñieåm baét ñaàu cuûa thôøi HuøngVöông töông ñöông vôùi thôøi Tam Hoaøng - Nguõ Ñeá beân Trung Hoa (töùclaø gaàn 3000 naêm tr.CN), phuû nhaän quan ñieåm cho raèng thôøi HuøngVöông chæ toàn taïi khoaûng 300 naêm. Vì vaäy, ñeå baûo ñaûm tính khaùchquan, cuoán saùch naøy seõ khoâng phaân tích tính thôøi gian cuûa truyeàn thuyeátnoùi treân (theo söû cuõ thì thôøi ñieåm laäp quoác cuûa Vaên Lang baét ñaàu töønaêm 2879 tr.CN). Nhöng nhöõng tình tieát cuûa truyeàn thuyeát “Con Roàng,chaùu Tieân” khaúng ñònh khoâng gian toàn taïi vaø neàn vaên minh kyø vó cuûaVaên Lang seõ ñöôïc minh chöùng cuøng vôùi caùc truyeàn thuyeát khaùc trongcuoán saùch naøy.

Moãi truyeàn thuyeát ñeàu coù nhöõng giôùi haïn trong phaïm vi noäi dungcuûa noù, cho neân nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra trong truyeàn thuyeát naøy phaûiboå sung cho söï minh chöùng trong moät truyeàn thuyeát khaùc. Do ñoù khoângtraùnh khoûi söï laëp laïi moät vaøi vaán ñeà. Mong ñoäc giaû löôïng thöù.

Quan nieäm cho raèng: “Thôøi Huøng Vöông baét ñaàu töø thieân nieânkyû thöù 3 tr.CN vaø laø moät thôøi kyø coù neàn vaên minh röïc rôõ so vôùi caùcquoác gia coå ñaïi khaùc treân theá giôùi” ñöôïc trình baøy trong taäp saùch naøy,hoaøn toaøn döïa treân söï phaân tích nhöõng truyeàn thuyeát ñaõ ñöôïc neâu ôûtreân. Trong saùch naøy, nhöõng tö lieäu cuûa caùc hoïc giaû coå kim, trong vaøngoaøi nöôùc, keå caû nhöõng di vaät, chæ xin ñöôïc söû duïng hoaëc trình baøycoù tính minh hoïa nhö moät hieän töôïng lieân quan, khoâng phaûi laø cô sôûcuûa giaû thuyeát ñaõ trình baøy. Bôûi vì di vaät chæ laø nhöõng caùi coøn laïi cuûamoät thôøi ñaïi, nhöng khoâng phaûi laø taát caû nhöõng caùi cuûa thôøi ñaïi ñoù ñaõcoù. Coøn tö lieäu veà thôøi Huøng Vöông ñang coù hieän nay ñeàu ñöôïc vieátlaïi sau ñoù caû haøng ngaøn naêm, khoâng traùnh khoûi vieäc tam sao thaát baûn.Trong saùch naøy, taát caû phaàn trích daãn ñöôïc theå hieän baèng kieåu chöõVni-Helve 10; phaàn chính vaên cuûa ngöôøi vieát ñöôïc theå hieän baèng kieåuchöõ Vni-Times 12. Nhöõng phaàn in ñaäm ñeàu do ngöôøi vieát thöïc hieän.

Hy voïng nhöõng söï phaân tích döôùi ñaây, laø moät ñoùng goùp nhoû sovôùi nhöõng coâng trình nghieân cöùu coâng phu cuûa caùc hoïc giaû coå kim,trong vaø ngoaøi nöôùc veà thôøi ñaïi caùc vua Huøng, vôùi mong muoán laømsaùng toû veà thöïc traïng cuûa nöôùc Vaên Lang, quoác gia ñaàu tieân cuûa daântoäc Vieät.

22

23

Chöông I:TRUYEÀN THUYEÁT

BAÙNH CHÖNG BAÙNH DAÀY&

THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH

BAÙNH CHÖNG BAÙNH DAÀY BIEÅU TÖÔÏNG CUÛATHUYEÁT AÂM DÖÔNG - NGUÕ HAØNH

Baùnh Chöng baùnh Daày laø moät bieåu töôïng vaên hoaù ñaëc tröngñoäc ñaùo cuûa ngöôøi Vieät Nam. Theo truyeàn thuyeát keå laïi,

bieåu töôïng vaên hoaù naøy coù nguoàn goác töø thôøi Huøng Vöông thöù VI maøcon daân Laïc Vieät löu truyeàn traûi ñaõ haøng ngaøn naêm, ñeán taän baây giôø.

Haàu heát moïi ngöôøi quan taâm ñeán “Truyeàn thuyeát baùnh Chöng,baùnh Daày” ñeàu thoáng nhaát nhaän thaáy ôû trong ñoù theå hieän vuõ truï quancuûa daân toäc Vieät. Nhöng haàu heát nhöõng yù kieán ñeàu cho ñoù laø quannieäm thoâ sô cuûa ngöôøi xöa: “Trôøi troøn, ñaát vuoâng”. Trôøi nhö caùi vunguùp xuoáng ñaát, ñaát baèng phaúng vaø chung quanh laø bieån. Hoaëc cuõng coùngöôøi cho raèng baùnh chöng, baùnh daày laø theå hieän nhöõng giaù trò ñaïo lyùcuûa ngöôøi xöa ñoái vôùi cha meï: “Trôøi sinh laø cha, ñaát döôõng laø meï”.Baùnh Chöng töôïng ñaát, chöùa ñöïng nhöõng hình töôïng veà söï phuù tuùccuûa ñaát meï nuoâi döôõng con ngöôøi (trong baøi töïa “Lónh Nam ChíchQuaùi” cuûa Vuõ Quyønh, thôøi Hoàng Ñöùc cuõng noùi ñeán yù naøy)...

Nhöng neáu hình vuoâng vaø troøn cuûa baùnh chöng vaø baùnh daày chælaø hình töôïng ñeå theå hieän moät yù nieäm ñôn giaûn, thì trong nhöõng thöïcphaåm khaùc cuõng coù theå lyù giaûi töông töï: ñóa xoâi, baùnh chay, baùnh troâicuõng troøn nhö baùnh daày. Hoaëc baùnh gai, baùnh coám, baùnh gioø... cuõnggoàm ñuû nhöõng yeáu toá dinh döôõng vaø hình thöùc töông töï nhö ôû baùnhchöng. Do ñoù, neáu chæ vôùi yù nghóa vaø hình töôïng ñôn giaûn ñöôïc gaùncho baùnh chöng, baùnh daày thì seõ khoù beàn vöõng qua thôøi gian hôn2000 naêm, chæ tính vôùi thôøi gian ít nhaát laø töø khi Nam Vieät cuûa TrieäuÑaø bò tieâu dieät. Treân thöïc teá hieän nay, vì chieác baùnh chöng baùnh daày

24

ñaõ maát yù nghóa nguyeân thuûy ñích thöïc, neân söï toàn taïi cuûa noù chæ laømoät phong tuïc truyeàn thoáng vaø söï caûm nhaän thieâng lieâng ñoái vôùi toåtieân, hôn laø moät söï tieáp noái nhöõng giaù trò tö töôûng maø baùnh chöng,baùnh daày theå hieän. Vaäy yù nghóa ñích thöïc cuûa baùnh chöng, baùnh daàylaø gì?

Tröôùc heát, chuùng ta ñaët vaán ñeà baét ñaàu töø hình töôïng baùnh chöngvuoâng vaø baùnh daày troøn. Hình töôïng vuoâng troøn naøy ñaõ ñöôïc söû duïngmoät caùch phoå bieán trong ngoân ngöõ daân gian, caùch ñaây hôn 20 naêm trôûveà tröôùc. Ñoù laø caâu: “Meï troøn, con vuoâng”. Töø tröôùc ñeán nay, caâu“Meï troøn, con vuoâng” thöôøng söû duïng sai laàm nhö laø moät thaønh ngöõñeå chuùc laønh cho saûn phuï sinh nôû; do ñoù ngaøy nay khoâng coøn maáy ainhaéc tôùi, bôûi vì söï khoù hieåu cuûa noù. Trong truyeän Kieàu cuûa cuï NguyeãnDu cuõng duøng hình töôïng vuoâng troøn nhieàu laàn. Ñoù laø nhöõng caâu:

Saén, bìm chuùt phaän coûn con

Khuoân duyeân bieát coù vuoâng troøn cho chaêng?

Hoaëc:

Nghó mình phaän moûng caùnh chuoàn

Khuoân xanh bieát coù vuoâng troøn cho chaêng?

Hay laø:

Traêm naêm tính cuoäc vuoâng troøn

Phaûi doø cho ñeán ngoïn nguoàn laïch soâng.

Vaäy hình töôïng vuoâng troøn theå hieän cho caùi gì?

Hình töôïng vuoâng troøn trong lyù hoïc coå Ñoâng phöôngÑeå tìm hieåu veà vaán ñeà naøy, ngöôøi vieát xin baét ñaàu baèng söï trình

baøy veà nhöõng yù nieäm cuûa vuõ truï quan coå Ñoâng phöông. Nhöõng saùchLyù hoïc Ñoâng phöông khi lyù giaûi veà söï hình thaønh vuõ truï cho raèng:“Khôûi thuûy cuûa vuõ truï laø Thaùi Cöïc”. Saùch coå nhaát noùi veà ñieàu naøy laøkinh Dòch. Heä töø thöôïng chöông XI vieát:

“Thò coá Dòch höõu Thaùi Cöïc, thò sinh löôõng nghi, löôõng nghi sinhTöù töôïng. Töù töôïng sinh Baùt quaùi”.

Theo Chu Hy - nhaø Lyù hoïc ñôøi Toáng - noùi:

25

“Thaùnh nhaân goïi laø Thaùi Cöïc ñeå chæ caùi baûn caên cuûa trôøi ñaátmuoân vaät” (Ñaïi cöông Trieát hoïc Trung Quoác - Giaûn Chi & Nguyeãn HieánLeâ, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh 1992).

Moät soá nhaø Lyù hoïc Trung Hoa töø cuoái thôøi Haùn veà sau coøn dieãnñaït traïng thaùi ban ñaàu cuûa vuõ truï döôùi caùc yù nieäm khaùc laø: Thaùi Hö(Hö - söï troáng roãng, Thaùi - vöôït ra ngoaøi söï troáng roãng) hoaëc Thaùi Voâ(Voâ - khoâng, Thaùi - vöôït ra ngoaøi caùi khoâng). Nhöõng yù nieäm naøy ñeàunhaèm muïc ñích giaûi thích roõ hôn cho yù nieäm cuûa Thaùi Cöïc.

Theo saùch Ñaïi cöông Trieát hoïc Trung Quoác (saùch ñaõ daãn) thìquan nieäm Thaùi Cöïc cuûa caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoa chöa coù söï thoángnhaát:

Trònh Khang Thaønh caét nghóa: “Thaùi Cöïc laø ñaïo Cöïc Trung, laøcaùi khí thuaàn hoøa coøn chöa chia” (Vaên tuyeån chuù daãn). Ngu Phieân thìnoùi: “Thaùi Cöïc laø Thaùi Nhaát nghóa laø theo thuyeát cuõ cuûa Haùn Nho cho4 caâu naøy (Dòch höõu Thaùi Cöïc) laø noùi caùi quaù trình hình thaønh vuõ truï.Chu töû ñôøi Toáng thì cho raèng 4 caâu naøy laø quaù trình taäp hôïp quaùi cuûacoå nhaân. Thuyeát cuûa Chu töû sau bò Lyù Thöù Coác ñôøi sau phaûn baùc.

Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi laø AÂm Döông. Theo Chu Hy thì “ThaùiCöïc ñem phaân ra chæ laø AÂm Döông” (Thaùi Cöïc phaân khai chæ thò löôõngcaù AÂm Döông).

Khí Döông - theo Lyù hoïc coå Ñoâng phöông - coù tính thuaàn khieát,vieân maõn vaø thoâng bieán neân töôïng cuûa Döông hình troøn. Khí AÂm tuï,ñuïc, giôùi haïn neân töôïng cuûa AÂm hình vuoâng.

Caâu noùi cuûa ngöôøi Vieät ñöôïc löu truyeàn: “Meï troøn, con vuoâng”thöôøng laø ñeå chuùc laønh cho saûn phuï saép sinh nôû seõ raát khoù hieåu veà yùnghóa thöïc teá. Nhöng neáu coi ñoù laø caâu tuïc ngöõ maø oâng cha löu truyeàncho ñôøi sau söï nhaän thöùc veà vuõ tru,ï thì hoaøn toaøn coù theå hieåu ñöôïc:tính hieáu sinh cuûa vuõ truï - Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi vaø AÂm Döônghaøi hoøa laø nguoàn goác cuûa moïi söï phaùt trieån toát ñeïp (theo yù nghóa cuûacaâu tuïc ngöõ “Meï troøn, con vuoâng” theå hieän vuõ truï quan cuûa ngöôøiVieät, khaùc haún taát caû caùc yù nieäm veà baûn nguyeân vuõ truï cuûa caùc nhaø Lyùhoïc coå kim, trong taát caû caùc saùch lieân quan ñeán vaán ñeà naøy töø tröôùcñeán nay, xin ñöôïc trình baøy roõ hôn ôû phaàn sau).

Theo thuyeát AÂm Döông thì phaïm truø cuûa AÂm Döông raát roäng:bao truøm töø söï khôûi nguyeân cho ñeán moïi söï vaän ñoäng, phaùt sinh, phaùttrieån cuûa vuõ tru.ï Döông bao goàm: Trôøi, cha, ñaøn oâng... AÂm bao goàm:

26

Ñaát, meï, ñaøn baø... Nhö vaäy, hình töôïng vuoâng troøn vaø tính chaát cuûabaùnh chöng, baùnh daày hoaøn toaøn ñaày ñuû ñieàu kieän ñeå bieåu töôïng choAÂm Döông: Baùnh daày coù maøu traéng, khoâng vò cuûa neáp giaõ theå hieän söïthuaàn khieát; tính deûo theå hieän söï thoâng bieán; hình troøn cuûa baùnh daàytheå hieän söï vieân maõn cuûa Döông. Baùnh chöng hình vuoâng laø töôïngcuûa AÂm. Nhöng nhöõng vaät lieäu caáu taïo neân baùnh chöng laø moät vaán ñeàñaùng chuù yù khi hình töôïng vuoâng troøn cuûa baùnh chöng, baùnh daày theåhieän AÂm Döông trong vuõ truï quan coå Ñoâng phöông.

Thuyeát AÂm Döông vaø Nguõ haønh ñöôïc chính thöùc chaáp nhaän töøthôøi Haùn trong lòch söû Trung Hoa veà sau coù noùi ñeán: söï chuyeån hoùaAÂm Döông sinh ra 5 daïng vaät chaát caên baûn laø Kim, Moäc, Thuûy, Hoûa,Thoå goïi chung laø Nguõ haønh. Naêm daïng vaät chaát naøy töông taùc laãnnhau trong söï chi phoái cuûa AÂm Döông taïo neân vaïn vaät.

Söï töông taùc, vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh trong thuyeát AÂm DöôngNguõ haønh raát phöùc taïp, nhöng khôûi thuûy töø hai daïng vaän ñoäng chính laøtöông sinh vaø töông khaéc ñöôïc theå hieän ôû hình veõ sau.

Nhìn chung Nguõ haønh töông sinh theo quan nieäm Lyù hoïc Ñoângphöông laø nguoàn goác cuûa moïi söï phaùt sinh vaø phaùt trieån trong söï chiphoái haøi hoøa cuûa AÂm Döông. Nguõ Haønh töông khaéc laø nguoàn goác cuûamoïi söï ngöng treä. Töôïng cuûa Nguõ Haønh khi theå hieän ôû maøu saéc laø: Hoûamaøu ñoû; Thoå maøu vaøng; Kim maøu traéng; Thuûy maøu ñen; Moäc maøuxanh laù caây.

Xeùt caáu taïo cuûa chieác baùnh chöng goàm boán vaät lieäu chính vaøphaûi luoäc baùnh (duïng Thuûy) thì coù theå khaúng ñònh ñoù laø bieåu töôïngcuûa Nguõ haønh ñöôïc saép xeáp theo lyù töông sinh töø trong ra ngoaøi: thòt

THUÛY

THOÅ

MOÄC

KIMHOÛANGUÕ HAØNH

TÖÔNG SINH

THOÅ

KIMHOÛA

NGUÕ HAØNH TÖÔNG KHAÉC

THUÛY MOÄC

27

lôïn (heo) saéc hoàng thuoäc Hoûa sinh Thoå - saéc vaøng cuûa ñaäu xanh; Thoåsinh Kim - saéc traéng cuûa gaïo neáp; Kim sinh Thuûy - dòch chaát cuûa gaïoneáp vaø dieäp luïc toá cuûa laù dong taïo neân maøu xanh treân maët baùnh khiluoäc; Thuûy döôõng Moäc - laù dong boïc beân ngoaøi baùnh. Caùch buoäc daâylaïc ( laït) cuûa baùnh chöng leã goàm 4 sôïi daây laïc nhuoäm ñoû, buoäc töøngcaëp song song vaø vuoâng goùc vôùi nhau chia baùnh chöng thaønh 9 hìnhvuoâng, coøn lieân quan ñeán moät ñoà hình bí aån trong vaên hoaù ñoâng phöôngcoå ñoù laø cöûu cung Haø ñoà.

Baùnh chöng baùnh daày – theo truyeàn thuyeát keå laïi – ñaõ ñöôïcchaám giaûi nhaát trong cuoäc thi, khoâng phaûi laø ngon hôn caùc moùn aênkhaùc maø laø tính bieåu töôïng cao cuûa noù. Vì vaäy, chieác baùnh chöng, baùnhdaày khoâng chæ theå hieän quan nieäm vuõ truï quan moät caùch ñôn giaûn theocaùch hieåu cuûa ñôøi sau, khi truyeàn thuyeát naøy phaûi xuyeân qua thôøi gian,khoâng gian lòch söû ñöôïc tính baèng thieân nieân kyû. Bôûi vì, neáu baùnhchöng, baùnh daày chæ theå hieän nhöõng yù nieäm ñôn giaûn nhö ngöôøi ñôøi sauquan nieäm, thì khoâng chæ coù baùnh chöng, baùnh daày môùi theå hieän ñöôïcsöï ñôn giaûn ñoù. Chæ coù söï theå hieän cho thuyeát AÂm Döông Nguõ haønhmôùi chöùng toû ñöôïc tính bieåu töôïng ñoäc ñaùo cuûa noù. Vôùi yù nghóa naøy thì

BAÙNH CHÖNGBIEÅU TÖÔÏNG CUÛA NGUÕ HAØNH TÖÔNG SINH

28

baùnh chöng baùnh daày bao truøm luoân nhöõng caùch hieåu ñôn giaûn cuûa ñôøisau. Bôûi vì Döông bao goàm: trôøi, cha... AÂm bao goàm: ñaát, meï... Theoquan nieäm lyù hoïc coå Ñoâng phöông thì AÂm Döông haøi hoøa, Nguõ haønhtöông sinh laø nguoàn goác cuûa söï phuù tuùc, phaùt trieån trong töï nhieân, xaõhoäi vaø con ngöôøi.

Baùnh chöng, baùnh daày ñöôïc vua Huøng chaám giaûi nhaát, vì tínhbieåu töôïng ñoäc ñaùo, theå hieän thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh heä tö töôûngvuõ truï quan chính thoáng trong neàn vaên minh Vaên Lang.

NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ VEÀ NGUOÀN GOÁCCUÛA THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH

Theo quan nieäm phoå bieán hieän nay thì Nho giaùo coù nguoàn goáctöø vaên hoaù Haùn, ñöôïc toân vinh vaøo thôøi Haùn Vuõ Ñeá (159 – 87 tr.CN)vaø phoå bieán ôû Vieät Nam töø thôøi Baéc thuoäc – theo truyeàn thuyeát laø doSó Nhieáp – ñeán nay traûi gaàn 1800 naêm. Neáu chæ tính töø khi Nho giaùotrôû thaønh heä tö töôûng chính thoáng döôùi thôøi Haäu Leâ thì cuõng ñaõ hôn500 naêm. Trong heä thoáng tö töôûng cuûa Nho giaùo phoå bieán baèng vaêntöï Haùn ôû ñaát Giao Chæ, coù moät heä thoáng yù nieäm vuõ truï quan coå ñaïi heátsöùc huyeãn aûo, theå hieän trong kinh Dòch. Töø tröôùc ñeán nay, kinh Dòchvaãn ñöôïc coi laø saûn phaåm cuûa neàn vaên minh coå Hoa Haï, trong ñoù noùiñeán söï bieán hoùa cuûa 64 queû Dòch töø thuyeát AÂm Döông vaø baûn nguyeâncuûa vuõ truï laø Thaùi Cöïc. Cuøng vôùi vuõ truï quan Dòch hoïc noùi treân laønhöõng phöông phaùp öùng duïng ñöôïc coi laø cuûa moät heä tö töôûng vuõ truïquan khaùc, khoâng coù heä thoáng lyù luaän khôûi thuûy baûn nguyeân vuõ truï,ñoù laø thuyeát Nguõ haønh. Nhöng neáu heä thoáng kyù hieäu cuûa Dòch hoïccho ñeán ñaàu theá kyû 20 naøy phaïm vi öùng duïng raát haïn cheá, chæ söû duïngchuû yeáu vaøo vieäc döï ñoaùn töông lai (haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu hieänñaïi cuõng cho raèng kinh Dòch ra ñôøi muïc ñích chuû yeáu duøng ñeå boùi),thì ngöôïc laïi: söï öùng duïng cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh – ñöôïccoi laø söï keát hôïp cuûa hai heä thoáng vuõ truï quan noùi treân – laïi heát söùcroäng raõi; coù theå noùi: treân töø thieân vaên, döôùi ñeán ñòa lyù, döï ñoaùn töônglai, y lyù, lòch soá... aùp duïng trong caùc vaán ñeà töï nhieân, xaõ hoäi vaø conngöôøi heát söùc saâu saéc, vi dieäu.

Nhöng ôû trong coå thö chöõ Haùn, thuyeát AÂm Döông vaø thuyeátNguõ haønh laø hai heä thoáng lyù thuyeát khoâng coù söï lieân heä khôûi thuûy.Nhöõng nhaø nghieân cöùu hieän ñaïi cuõng coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà

29

khôûi nguoàn cuûa hai hoïc thuyeát naøy. Thuyeát AÂm Döông theo truyeànthuyeát ñöôïc hình thaønh ít nhaát cuõng töø thôøi nhaø Chu, sau Chu VaênVöông, Chu Coâng bieân soaïn Dòch, vieát Haøo töø. Thuyeát Nguõ haønhtheo truyeàn thuyeát thì do vua Ñaïi Vuõ phaùt hieän tröôùc Chu Coâng haøngngaøn naêm. Rieâng Traâu Dieãn – theo caùc nhaø nghieân cöùu – ñöôïc coi laøngöôøi neáu khoâng phaûi laø phaùt minh thì cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân keát hôïpgiöõa hai hoïc thuyeát naøy?

Phaûi chaêng Traâu Dieãn laø ngöôøi ñeà xöôùngThuyeát AÂm Döông - Nguõ Haønh

Theo Söû kyù vaø saùch Laõ Thò Xuaân Thu thì thuyeát AÂm Döông –Nguõ haønh do Traâu Dieãn soáng vaøo thôøi Chieán quoác (350 – 270 tr.CN)laø ngöôøi hoaøn chænh nhöõng yù nieäm ban ñaàu cuûa noù vaø laø ngöôøi saùnglaäp ra phaùi AÂm Döông gia (nhöng Söû kyù vaø Laõ Thò Xuaân Thu chæ chobieát vieäc naøy vaø Traâu Dieãn cuõng khoâng heà ñeå laïi moät taùc phaåm naøoñeå chöùng toû AÂm Döông Nguõ haønh laø hoïc thuyeát cuûa oâng phaùt minh rahay chæ laø trình baøy laïi). Trong khi ñoù, so saùnh thôøi ñieåm xuaát hieäncuûa taùc gia Traâu Dieãn vôùi thôøi ñieåm maø truyeàn thuyeát Vieät Nam ghinhaän söï xuaát hieän cuûa baùnh chöng baùnh daày vaøo cuoái thôøi Huøng Vöôngthöù VI, seõ ñaët ra moät vaán ñeà sau ñaây:

Neáu taïm cho raèng caùc vua Huøng chæ toàn taïi khoaûng 400 naêm vaølaáy söï trung bình toaùn hoïc cho caùc ñôøi vua Huøng (taïm giaû ñònh laø 18vò caùch hieåu phoå bieán qua truyeàn thuyeát coøn laïi, thöïc teá laø 18 thôøiHuøng Vöông. Xin ñöôïc chöùng minh ôû phaàn sau) thì töø khi coù baùnhchöng, baùnh daày ñeán keát thuùc thôøi ñaïi Huøng Vöông seõ laø hôn 200naêm. Coäng vôùi soá naêm tính töø Vaên Lang ñoåi quoác hieäu laø AÂu Laïc ñeánnaêm chuaån Coâng Nguyeân (208 tr.CN theo quan nieäm môùi, söû cuõ laø258 tr.CN), chuùng ta seõ coù hôn 400 naêm tr.CN cho thôøi gian xuaát hieäncuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh cuûa toå tieân ngöôøi Vieät, töùc laø tröôùckhi nhaø Lyù hoïc Traâu Dieãn noùi ñeán thuyeát naøy gaàn caû traêm naêm. Doñoù, nhö phaàn treân ñaõ trình baày thì khoâng phaûi ngöôøi saùng laäp thuyeátAÂm Döông Nguõ haønh laø Traâu Dieãn. Ngay nhöõng coå thö chöõ Haùn, nhöcuoán saùch lyù luaän Ñoâng y noåi tieáng Hoaøng ñeá noäi kinh toá vaán – ñöôïccoi laø xuaát hieän vaøo thôøi Xuaân Thu – Chieán quoác, maø trong ñoù ñaõ theåhieän söï öùng duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønhmoät caùch raát saâu saéc vi dieäu. Söï öùng duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeátAÂm Döông Nguõ haønh trongï noäi dung cuoán saùch, ñaõ phuû nhaän Traâu

30

Dieãn khoâng theå laø ngöôøi saùng laäp hoaëc keát hôïp hai hoïc thuyeát naøy.

Thuyeát AÂm Döông trong thö tòch coåvaø truyeàn thuyeát Trung Hoa

Theo saùch “Ñaïi cöông Trieát hoïc Trung Quoác” (saùch ñaõ daãn)vieát:

Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh ñöôïc ghi ôû thieân Hoàng phaïmtrong saùch Kim Vaên Thöôïng Thö (saùch cuûa baùc só nhaø Taàn laø PhuïcThaéng truyeàn laïi) – thì ñeà xöôùng thuyeát naøy khoâng bieát ñích laø ai.Trong thieân chæ thaáy cheùp raèng: “Cöûu truø Hoàng phaïm” laø cuûa Cô Töûtrình baøy vôùi vua Voõ Vöông nhaø Chu. Trong Cöûu truø Hoàng phaïm thìtruø thöù nhaát laø Nguõ haønh.

Nhöng theo saùch Kinh Thö dieãn nghóa (Leâ Quyù Ñoân, dòch giaûNgoâ Theá Long, Traàn Vaên Quyeàn, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh 1993)thì töông truyeàn Cöûu truø Hoàng phaïm laïi do vua Ñaïi Vuõ nhaø Haï (2205tr.CN) tìm ra (cuoán Kinh Thö ñöôïc löu truyeàn töø thôøi Haùn Caûnh Ñeá veàsau laø do Khoång An Quoác - chaùu 12 ñôøi cuûa Khoång töû - bieân soaïn laïi.Töông truyeàn Khoång An Quoác tìm ñöôïc cuoán Kinh Thö vieát baèng coåvaên trong vaùch nhaø cuõ cuûa Khoång töû).

Treân thöïc teá thuyeát Nguõ haønh chæ thaät söï ñöôïc phoå bieán beânTrung Hoa töø thôøi Haùn Vuõ Ñeá. Söï kieän naøy ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán trongSöû kyù – Nhaät giaû lieät truyeän nhö sau:

Haùn Vuõ Ñeá (156 - 87 tr.CN) (*) trieäu caùc nhaø chieâm tinh laïi hoûingaøy x, thaùng x, cöôùi vôï ñöôïc hay khoâng? Ngöôøi theo thuyeát “Nguõhaønh” baûo ñöôïc, ngöôøi theo thuyeát “Kham dö” baûo khoâng ñöôïc, ngöôøitheo thuyeát “Kieán tröø” baûo xaáu, ngöôøi theo thuyeát “Tuøng thôøi” baûo raátxaáu, ngöôøi theo thuyeát “Lòch gia” baûo hôi xaáu, ngöôøi theo thuyeát“Thieân nhaân” baûo toát vöøa, ngöôøi theo thuyeát “Thaùi nhaát” baûo ñaïi caùt.Tranh caõi nhau hoài laâu, ñoû maët tía tai, khoâng ai chòu ai. Cuoái cuøngHaùn Vuõ Ñeá phaùn: moïi ñieàu neân hay kieâng, phaûi laáy thuyeát Nguõhaønh laø chính, keát thuùc buoåi tranh luaän. Keå töø ñoù thuyeát Nguõ haønhñöôïc phaùt trieån.

Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vaø nhöõng phöông phaùp öùng duïngcuûa noù trong moïi lónh vöïc cuûa cuoäc soáng vaø con ngöôøi vôùi moät thôøigian thöïc teá xuaát hieän vaø toàn taïi ôû Vieät Nam baèng vaên töï Haùn ñaõ gaàn

* Chuù thích: naêm sinh vaø maát cuûa Haùn Vuõ Ñeá ôû treân theo hoïc giaû Nguyeãn Toân Nhan- “100 nhaân vaät noåi tieáng vaên hoùa Trung Quoác” Nxb Vaên Hoïc 1998

31

1800 naêm. Maëc nhieân moïi ngöôøi ñeàu coi nhöõng hoïc thuyeát ñoù thuoäc veàsöï phaùt hieän cuûa neàn vaên minh Trung Hoa.

Khaùi nieäm AÂm Döông trong kinh DòchNhö phaàn treân ñaõ trình baøy kinh Dòch laø cuoán saùch ñöôïc coi laø coå

nhaát noùi ñeán thuyeát AÂm Döông. Khôûi thuûy cuûa Dòch hoïc theo truyeànthuyeát baét ñaàu töø vua Phuïc Hy (coù nieân ñaïi khoaûng treân 3500 naêmtr.CN; coù saùch cheùp 4477 – 4363 tr.CN) qua gaàn 3000 naêm ñeán Khoångtöû thì hoaøn chænh (theo truyeàn thuyeát vaø moät soá thö tòch coå).

Töông truyeàn – Vua Phuïc Hy ngöûa xem töôïng Trôøi, cuùi xempheùp taéc döôùi Ñaát, xem caùc vaên veû cuûa chim muoâng cuøng nhöõngthích nghi cuûa trôøi ñaát. Gaàn thì laáy thaân mình, xa thì laáy ôû vaät, theá roàimôùi laøm ra Baùt quaùi (8 queû cuûa Dòch hoïc Trung Hoa) (Heä töø Haï –Chöông II – Chu Dòch Vuõ truï quan – Gs. Leâ Vaên Quaùn, NxbGiaùo Duïc 1995).

Cuõng theo truyeàn thuyeát thì vua Phuïc Hy laø ngöôøi ñaàu tieân vaïchra ñoà hình Baùt quaùi goïi laø Tieân thieân Baùt quaùi vaø keát hôïp laïi laøm thaønh64 queû, taïo neân heä thoáng kyù hieäu ñaàu tieân cuûa Dòch hoïc Trung Hoa,goïi Hy Dòch. Hy Dòch chæ coù heä thoáng kyù hieäu khoâng coù vaên töï (?).Treân thöïc teá, heä thoáng Hy Dòch xuaát hieän vaøo ñôøi Toáng (khoaûng 1000naêm sau coâng nguyeân) do ngaøi Thieäu Khang Tieát coâng boá.

TIEÂN THIEÂN BAÙT QUAÙI ÑOÀTheo truyeàn thuyeát do vua Phuïc Hy saùng taïo

32

Cuõng theo truyeàn thuyeát: Keå töø khi vua Phuïc Hy laøm ra Tieânthieân baùt quaùi, traûi hôn 2000 naêm sau, ñeán ñôøi vua Vaên Vöông nhaøChu khi bò Truï Vöông giam ôû nguïc Döõu Lyù, ngaøi ñaõ hieäu chænh Tieânthieân Baùt quaùi cuûa vua Phuïc Hy thaønh Haäu thieân baùt quaùi. Ngaøi cuõngsaép xeáp laïi thöù töï heä thoáng 64 queû Tieân thieân Baùt quaùi theo moät trìnhtöï môùi goïi laø heä thoáng Haäu thieân Baùt quaùi, hay coøn goïi laø Chu Dòch vaøvieát roõ nghóa laïi töøng queû goïi laø Soaùn töø. Con cuûa ngaøi laø Chu Coângvieát roõ nghóa töøng Haøo trong queû goïi laø Haøo töø.

Sau ñoù gaàn 700 naêm, theo truyeàn thuyeát Khoång töû tieáp tuïc dieãngiaûi kinh Dòch qua: Thoaùn truyeän (thöôïng, haï); Ñaïi Töôïng truyeän(thöôïng, haï); Heä töø truyeän (thöôïng, haï); Thuyeát Quaùi truyeän; Töï Quaùitruyeän; Taïp Quaùi truyeän; Vaên ngoân. Goïi chung laø Thaäp döïc.

Caên cöù theo kinh vaên cuûa kinh Dòch thì:

@ Töø vua Phuïc Hy cho ñeán ñôøi Chu Vaên Vöông, Chu coâng vieátSoaùn töø, Haøo töø, trong chính vaên chöa thaáy noùi ñeán AÂm Döông.

@ Cuõng theo saùchChu Dòch noùi treân, thì khaùinieäm AÂm Döông laàn ñaàutieân xuaát hieän ôû Thaäp döïcdo Khoång töû khi dieãn giaûiChu Dòch noùi ñeán. Ñoù laølôøi Thoaùn truyeän trong caùcqueû: Ñòa Thieân thaùi;Thieân Ñòa bæ; Ñaïi Hoûaminh di; Traïch Thieânquaûi. Vaø trong Heä töøthöôïng chöông V – tieátthöù nhaát, coù ñoaïn vieát:

Nhaát AÂm, Nhaát Döôngvò chi ñaïo.

Heä töø Thöôïng,chöông thöù XI vieát:

Thò coá Dòch höõu Thaùi Cöïc, Thò Sinh Löôõng Nghi, Löôõng Nghisinh Töù Töôïng, Töù Töôïng sinh Baùt Quaùi.

BIEÅU TÖÔÏNG DÒCH HOÏC HIEÄN NAY

33

Noùi toùm laïi, theo truyeàn thuyeát thì ñeán tröôùc thôøi ngaøi Khoång töûkhaùi nieäm AÂm Döông ñaõ xuaát hieän nhö moät hieän töôïng, nhöng chöaphaûi laø moät hoïc thuyeát lyù giaûi söï hình thaønh vuõ truï vaø sau ñoù laø ThaùiCöïc vôùi tö caùch laø hieän töôïng coù tröôùc AÂm Döông vaø laø theå baûn nguyeâncuûa vuõ truï. Caùc nhaø Lyù hoïc töø ñôøi Haùn veà sau, caên cöù treân nhöõng hieäntöôïng naøy baét ñaàu lyù giaûi baûn nguyeân cuûa vuõ truï. Tuy nhieân, veà caùch lyùgiaûi Thaùi Cöïc laø gì coù theå noùi cho ñeán taän baây giôø caùc nhaø Lyù hoïc noùichung vaãn chöa ngaõ nguõ, nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân.

SÖÏ MAÂU THUAÃN TRONG TRUYEÀN THUYEÁTVAØ THÖ TÒCH COÅ TRUNG HOAVEÀ THUYEÁT AÂM DÖÔNG - NGUÕ HAØNH

Söï maâu thuaãn veà thôøi ñieåm xuaát xöùTheo Lyù hoïc Trung Hoa phaùt trieån töø ñôøi Haùn veà sau thì theå baûn

nguyeân cuûa vuõ truï laø Thaùi Cöïc; Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi laø AÂmDöông; AÂm Döông sinh Baùt Quaùi.

Nhöng thaät söï khoâng theå giaûi thích noåi khi:

* Thaùi Cöïc theå baûn nguyeân cuûa vuõ truï laïi ñöôïc phaùt hieän saucuøng vaøo thôøi Khoång Töû (500 naêm tr.CN).

* AÂm Döông phaùt hieän vaøo ñaàu thôøi Chu (khoaûng 1200 naêmtr.CN).

* Cuoái cuøng theo Lyù hoïc Trung Hoa thì haäu quaû laïi laø coù caùitröôùc: Baùt quaùi vaø 64 queû ñöôïc phaùt hieän vaøo khoaûng 3500 naêm tr.CN(Ñôøi vua Phuïc Hy).

Sau ñoù vaøo thôøi Haùn, saùch vôû söu taàm ñöôïc laïi noùi ñeán TraâuDieãn vôùi thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh (ñaõ trình baøy ôû treân). Khi thuyeátNguõ haønh baét ñaàu ñöôïc phaùt trieån vaø öùng duïng töø thôøi Haùn Vuõ Ñeá thì:Thaùi Cöïc – AÂm Döông – Nguõ haønh laïi ñöôïc gaén vôùi nhau vôùi söï öùngduïng phoå caäp trong nhieàu maët cuûa cuoäc soáng nhö: thieân vaên, ñòa lyù, yhoïc Ñoâng phöông... nhö moät heä thoáng vuõ truï quan hoaøn chænh. Trongkhi ñoù thuyeát Nguõ haønh töông truyeàn do vua Ñaïi Vuõ phaùt hieän tröôùcthôøi nhaø Chu, töùc laø tröôùc khi phaùt hieän AÂm Döông cuõng caû 1000 naêm?

Hieän töôïng voâ lyù naøy ñaõ ñöôïc oâng cha ta nhaéc ñeán trong moät caâuca dao noåi tieáng coøn löu truyeàn trong daân gian ñeán taän baây giôø:

34

Sinh con (Baùt quaùi) roài môùi sinh cha (AÂm Döông)

Sinh chaùu (Nguõ haønh) giöõ nhaø roài môùi sinh oâng (Thaùi Cöïc).

Caâu ca dao naøy ñöôïc duøng laøm töïa vaø gaùn gheùp cho moät truyeäncoå tích ñaõ ñöôïc cuï Nguyeãn Ñoång Chi söu taàm trong boä Kho taøngtruyeän coå tích Vieät Nam. Nhöng noäi dung caâu truyeän coå tích huyeànthoaïi naøy chæ laø phöông tieän chuyeån taûi caâu ca dao ñoù. Chính nhôø caâuca dao naøy cuûa toå tieân truyeàn laïi, nhaéc nhôû con chaùu tìm ra söï voâ lyùtrong quaù trình hình thaønh thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh maø coå thö chöõHaùn ghi nhaän vaø ñöôïc coi laø thuoäc veà vaên minh Hoa Haï.

Nhaø lyù hoïc noåi tieáng Trung Quoác vaø quoác teá hieän nay laø ThieäuVó Hoa cuõng ñaõ nhaän xeùt trong cuoán Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc (NxbVaên Hoùa 1995 - ngöôøi dòch: Maïnh Haø) thì söï ra ñôøi cuûa thuyeát Nguõhaønh laø moät vaán ñeà chöa ñöôïc saùng toû. Xin ñöôïc trích daãn nhö sau:

Giôùi dòch hoïc cho raèng söï ra ñôøi cuûa hoïc thuyeát Nguõ haønhraát coù khaû naêng ñoàng thôøi vôùi hoïc thuyeát AÂm Döông. Nhöng giôùisöû hoïc laïi cho raèng ngöôøi ñaàu tieân saùng laäp ra thuyeát Nguõ haønh laøMaïnh töû. Trong cuoán “Trung Quoác thoâng söû giaûn bieân” cuûa PhaïmVaên Lan noùi: “Maïnh töû laø ngöôøi ñaàu tieân saùng laäp ra thuyeát Nguõhaønh, Maïnh töû noùi 500 naêm taát coù vöông giaû höng, töø Nghieâu Thuaánñeán Vu Thang laø hôn 500 naêm... Töø Vaên Vöông ñeán Khoång töû laïi hôn500 naêm... haàu nhö ñaõ coù caùch noùi tính toaùn veà Nguõ haønh. SauMaïnh töû moät ít, Traâu Dieãn ñaõ môû roäng thuyeát Nguõ haønh thaønh AÂmDöông – Nguõ haønh”. Noùi hoïc thuyeát Nguõ haønh laø do Maïnh töû phaùtminh laø khoâng coù chöùng cöù xaùc thöïc. Ñieàu naøy chính Phaïm Vaên Lanñaõ töï phuû ñònh mình. Trong cuøng moät chöông cuûa cuoán saùch treân ñaõnoùi: “Maïnh töû khoâng tin Nguõ haønh, baùc boû thuaät chieâm boác duøng nguõthanh long ñeå ñònh caùt hung, ñieàu ñoù ñuû thaáy thôøi Ñoâng Chu thuyeátNguõ haønh ñaõ thoâng duïng roài, ñeán Traâu Dieãn ñaëc bieät phaùt huy”.Maïnh töû laø ngöôøi nöôùc Loã thôøi Chieán quoác maø thôøi Ñoâng Chu ñaõ coùthuyeát Nguõ haønh roài, roõ raøng khoâng phaûi laø Maïnh töû phaùt minh ra Nguõhaønh. Coù nhöõng saùch söû noùi hoïc thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø ÑoångTroïng Thö thôøi Haùn saùng laäp ra, ñieàu ñoù caøng khoâng ñuùng.

Giôùi trieát hoïc nhö Vu Baïch Hueä, Vöông Dung thì cho raèng: “Vaênbaûn coâng khai cuûa Nguõ haønh coù theå thaáy trong cuoán saùch “ThöôïngThö” cuûa Hoàng phaïm (töông truyeàn vaên töï nhöõng naêm ñaàu thôøi TaâyChu, theo nhöõng khaûo chöùng cuûa ngöôøi caän ñaïi coù theå laø thôøi Chieánquoác). Nguõ haønh, moät Thuûy, hai Hoûa, ba Moäc, boán Kim, naêm Thoå;Thuûy nhuaän döôùi, Hoûa noùng treân, Moäc cong thaúng, Kim laø caét ñöùt, Thoålaø noâng gia troàng troït” (Xem “AÛnh höôûng cuûa hoïc thuyeát AÂm Döông -Nguõ haønh vôùi khoa hoïc truyeàn thoáng Trung Quoác”). Qua ñoù coù theå

35

thaáy vaán ñeà nguoàn goác hoïc thuyeát Nguõ haønh vaãn laø ñieàu chöasaùng toû.

Qua phaàn trình baøy ôû treân thì ngay caùc nhaø lyù hoïc Trung Hoacuõng khoâng xaùc ñònh ñöôïc nguoàn goác cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõhaønh.

Taát caû nhöõng ñieàu voâ lyù noùi treân ñaõ chöùng toû söï gaùn gheùp moätcaùch khieân cöôõng nhöõng giaù trò tö töôûng cho nhöõng nhaân vaät tuy noåitieáng, nhöng laïi khoâng phaûi taùc giaû cuûa noù. Ñaây laø moät hieän töôïngphoå bieán trong vieäc tìm hieåu, nghieân cöùu lyù hoïc Trung Hoa vaøo thôøiHaùn vaø haäu quaû cuûa sai laàm naøy coøn keùo daøi ñeán taän baây giôø.

OÂng Hoà Thích – moät hoïc giaû noåi tieáng Trung Hoa vaøo ñaàu theákyû naøy – ñaõ coù nhaän xeùt:

Trieát hoïc söû coù ba muïc ñích laø chöùng toû söï bieán hoùa, tìm toøinguyeân nhaân vaø phaân phaùn giaù trò. Song trieát hoïc phaûi neân tröôùc heátlaøm coâng vieäc caên baûn coù theå mong ñaït ñöôïc muïc ñích treân; coângvieäc caên baûn aáy goïi laø hoïc thuaät töùc laø duøng thuû ñoaïn chính xaùc,phöông phaùp khoa hoïc, taâm tö kinh teá, döïa vaøo söû lieäu ñaõ coù ñeåvaïch ra vieäc laøm, tö töôûng nguoàn goác bieán ñoåi cuøng laø boä maët thaätcuûa caùc nhaø trieát gia. Theá naøo laø boä maët thaät?

Soá laø ngöôøi xöa bieân saùch ñoïc raát ñoãi caåu thaû, thöôøng ñemhoïc thuyeát cuûa ngöôøi khoâng lieân quan vôùi nhau ñaët vaøo hoïc thuyeátcuûa ngöôøi khaùc. Ví nhö thieân thöù nhaát cuûa Haøn Phi töû laø cuûa TröôngNghi noùi veà vua Taàn. Laïi nhö saùch Maëc töû, kinh thöông haï, kinhthuyeát thöông haï, ñaïi thuû, tieåu thuû, quyeát khoâng phaûi chính tay MaëcÑònh vieát.

Hoaëc aáy laø saùch giaû laøm saùch thaät, ví duï nhö Quaûn tö,û QuanDoaõn töû, AÙn Töû Xuaân Thu v.v... Hoaëc laø laáy saùch cuûa ngöôøi sauñem vaøo cuûa tieàn nhaân cho laø voán coù töø ñaàu. Caùc teä naøy ôû caùc saùchchö töû ñeàu khoâng traùnh ñöôïc. Thöû laáy caùi hoïc Trang töû laøm tyû duï.Saùch Trang töû coù nhieàu thieân nguïy. Ngöôøi ñôøi nhaän thieân Thuyeát Kieám,Ngö oâng laø chaân, coøn caùc thieân khaùc khoâng baøn vaäy.

Hoaëc khoâng hieåu ñöôïc hoïc thuyeát cuûa coå nhaân beøn ñeå cho maátñi, nhö Maëc töû, kinh thöôïng chaúng haïn.

Hoaëc laáy saùch coå nhaân giaûi thích sai laàm beøn laøm maát ñinguyeân lyù. Nhö ngöôøi nhaø Haùn duøng phaân daõ, haøo thìn, quaùi khí ñeåthuyeát Dòch kinh. Toáng nhaân duøng Thaùi Cöïc ñoà, Tieân thieân Quaùi vò ñoàñeå thuyeát Dòch kinh; laïi nhö Haùn nhaân phuï hoäi Xuaân Thu ñeå thuyeát veàtai dò, Toáng nhaân ñaûo loän saùch Ñaïi Hoïc töï yù theâm bôùt. Hoaëc moãi ngöôøiduøng yù rieâng ñeå giaûi thích coå, laøm roái loaïn nhieàu thuyeát lyù veà sau, hoà ñoà

36

hoãn loaïn. Nhö trong saùch Ñaïi Hoïc, hai chöõ Caùch Vaät coù tôùi hôn baûymöôi nhaø giaûi thích khaùc nhau. Laïi nhö Laõo töû, Trang töû, caùc thuyeát bôøibôøi khoâng coù ñeán hai nhaø gioáng nhau nhö vaäy.

Vì coù nhöõng chöôùng ngaïi nhö theá neân boä maët thaät cuûa hoïcthuyeát caùc nhaø môø mòt ñeán quaù nöûa. Coøn ñeán vieäc laøm bình sinh cuûatrieát gia cuøng laø thôøi ñaïi cuûa trieát gia thì coå nhaân raát laø khoâng ñeå yùñeán. Laõo töû coù theå gaëp Döông Chu; Trang Chu coù theå thaáy Loã AiCoâng; Quaûn töû coù theå noùi vôùi Mao Töôøng, Taây Thi. Maëc töû coù theåthaáy Ngoâ Khôûi cheát vaø nöôùc Trung Sô dieät vong. Thöông Öôûng coùtheå bieát ñöôïc chieán tranh Tröôøng Bình v.v... Voâ soá nhöõng ñieàu loãi laàmnhö vaäy. Laïi nhö Söû kyù noùi Laõo töû soáng 160 naêm, hay laø hôn 200 tuoåihay laø Khoång töû cheát ñi 129 naêm sau Laõo töû chöa cheát. Nhöng ñieàuthaàn thoaïi aáy thöïc khoâng ñaùng baøn.

(Theo saùch Lòch Söû trieát hoïc phöông Ñoâng Taäp I - Nguyeãn ÑaêngThuïc - Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh 1997 - tr.68).

Noùi toùm laïi veà xuaát xöù cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh, ngaycaû nhöõng nhaø nghieân cöùu Trung Hoa – laø nôi maø töø coå söû ñeán nay vaãncho raèng laø queâ höông cuûa thuyeát naøy – vaãn khoâng thoáng nhaát veà taùcgiaû cuûa noù. Hay noùi moät caùch khaùc: Nguoàn goác thuyeát AÂm DöôngNguõ haønh trong coå thö chöõ Haùn heát söùc mô hoà.

Nhöõng maâu thuaãn trong phöông phaùp lyù giaûi baûn nguyeânvuõ truï cuûa caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoa trong caùc tröôùc taùclieân quan.

Coù theå noùi cho ñeán taän ngaøy hoâm nay – khi baïn ñang ñoïc cuoánsaùch naøy – caùc nhaø Lyù hoïc ñaønh phaûi taïm baèng loøng vôùi caùch lyù giaûicoù tính tieáp caän vaø söï caûm nhaän veà moät yù nieäm tính baûn nguyeân cuûavuõ truï laø Thaùi Cöïc vaø heä quaû tröïc tieáp cuûa noù laø AÂm Döông. Ngoaøi tínhkhoâng thoáng nhaát caùch lyù giaûi cuûa caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoa nhö ñaõtrình baøy trong phaàn “Baùnh Chöng, baùnh Daày vaø thuyeát AÂm DöôngNguõ haønh”, baïn ñoïc coù theå tham khaûo nhaän ñònh cuûa nhaø Lyù hoïc noåitieáng Trung Hoa thôøi Toáng laø Chu Hy veà yù nghóa cuûa Thaùi Cöïc vaøAÂm Döông (Thôøi Toáng laø thôøi ñaïi ñaàu tieân cuûa Trung Hoa töôngñöông vôùi ñaàu thôøi höng quoác cuûa Vieät Nam, cho neân coù theå coi oângta laø ñaïi bieåu ñaàu tieân cuûa neàn Lyù hoïc Trung Hoa vôùi nöôùc Ñaïi Vieät).Maëc duø xuaát hieän sau neàn Lyù hoïc cuûa nhaø Haùn caû ngaøn naêm – töùc laø ñaõcoù moät quaù trình nghieân cöùu toång hôïp vôùi moät thôøi gian ñaùng neå – oângChu Hy vaãn sai laàm khi nhaän xeùt trong saùch “Thaùi Cöïc ñoà thuyeát” nhö

37

sau:Voâ Cöïc nhi Thaùi Cöïc. Thaùi Cöïc ñoäng nhi sinh Döông, ñoäng cöïc

nhi tónh; tónh nhi sinh aâm; tónh cöïc phuïc ñoäng; nhaát ñoäng nhaát tónh, hoãvi kyø caên ...

Nghóa laø “Voâ cöïc maø laø Thaùi Cöïc, Thaùi Cöïc ñoäng sinh Döông,ñoäng ñeán cöïc ñieåm thì tónh, tónh sinh AÂm; tónh ñeán cöïc ñænh thì laïiñoäng. Moät ñoäng moät tónh laøm caên baûn cho nhau...” (Chu Dòch Vuõtruï quan, saùch ñaõ daãn).Ñaây laø söï sai laàm caên baûn cuûa oâng Chu Hy. Bôûi vì AÂm Döông laø

moät caëp phaïm truø coù tính bao truøm. YÙ nieäm khôûi nguyeân cuûa noù chínhlaø ôû söï phaân bieät. Chæ caàn baïn ñoïc vaïch moät ñoaïn thaúng, thì ñaàu ñoaïnthaúng vaø cuoái ñoaïn thaúng; phía treân phía döôùi ñoaïn thaúng; beân phaûibeân traùi ñoaïn thaúng; beân trong beân ngoaøi ñoaïn thaúng laø ñaõõ coù söï phaânbieät AÂm Döông. OÂng Chu Hy ñaõ ñöa yù nieäm Voâ Cöïc vaø Thaùi Cöïc laøsai laàm ñaàu tieân. Söï sai laàm caøng roõ neùt khi phaân bieät Thaùi Cöïc vôùicaëp phaïm truø AÂm Döông, vì AÂm Döông luùc naøy chæ laø moät veá cuûachính noù.

YÙ nieäm cho raèng Döông ñoäng, AÂm tònh laø sai laàm thöù hai cuûaoâng Chu Hy vaãn aûnh höôûng ñeán taän baây giôø. Ñieàu naøy ñaõ theå hieäntrong Kinh Dòch Phuïc Hy (Nxb Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, Haø Noäi 1997, Giaùosö Buøi Vaên Nguyeân. tr.140) nhö sau:

Queû Khoân bieåu thò caùi theå cuûa ñaát, nhö lôùn lao, daày daën, vöõngvaøng, bao dung, coøn queû Kieàn bieåu thò caùi theå cuûa trôøi. Ñaát thuoäcAÂm thì tónh, nhö con ngöïa caùi ñi treân maët ñaát, coøn trôøi thuoäc Döôngthì ñoäng, nhö con roàng bieán hoùa, khi thì hieän ôû ñoàng ruoäng, khi thìnhaûy ôû vöïc saâu, khi thì laïi bay leân trôøi.

Chính töø nhöõng sai laàm coù tính raát caên baûn trong vieäc giaûi thíchnhöõng nguyeân lyù cuûa AÂm Döông Nguõ haønh, ñaõ daãn ñeán moät haäu quaûlaø: cho ñeán taän baây giôø, thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh khoâng phaùt trieånñöôïc trong hôn 2000 naêm qua – keå töø thôøi Baéc thuoäc – vaø ñöa taát caûnhöõng phöông phaùp öùng duïng veà moïi maët cuûa noù vaøo moät traïng thaùihuyeàn bí.

Sau ñaây laø hai ñoà hình Thaùi Cöïc chöùng toû quan ñieåm sai laàm veàtheå baûn nguyeân cuûa vuõ truï cuûa Lai Trí Ñöùc vaø Chu Hy. Baïn ñoïc coù theådeã daøng nhaän thaáy: voøng troøn nhoû ôû giöõa laø bieåu töôïng cuûa Thaùi Cöïc,phaân bieät vôùi phaàn ñen traéng ôû ngoaøi voøng troøn nhoû theå hieän AÂm Döông.

38

Nhö vaäy, cuøng vôùi söï khoâng thoáng nhaát quan ñieåm vaø maâu thuaãnkhi giaûi thích nguoàn goác vuõ truï vôùi söï voâ lyù veà thôøi ñieåm xuaát xöù, ñaõchöùng toû raèng thuyeát Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi (AÂm Döông), AÂmDöông sinh Nguõ haønh khoâng thuoäc söï phaùt minh cuûa caùc nhaø Lyù hoïcHoa Haï, maø chæ laø theå hieän nhöõng caùi nhìn khaùc nhau trong söï phaùthieän rôøi raïc veà moät hoïc thuyeát, cuõng nhö nhöõng phaïm vi ñaõ öùng duïngcuûa noù ñaõ coù trong moät neàn vaên minh ñaõ maát.

Ñieàu naøy laø cô sôû cuûa giaû thuyeát cho raèng: thuyeát AÂm DöôngNguõ haønh thuoäc veà neàn vaên minh Vaên Lang theå hieän ôû baùnh chöng,baùnh daày. Nöôùc Vaên Lang Baéc giaùp Ñoäng Ñình hoà, Nam giaùp HoàToân, Taây giaùp Ba Thuïc, Ñoâng giaùp Ñoâng Haûi ñaõ toàn taïi gaàn 3000naêm. Trong quaù trình dieãn bieán cuûa lòch söû vaø khi bò ñoâ hoä hoaøn toaønvaøo ñôøi Haùn, thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh cuûa neàn vaên minh Vaên Langñaõ daàn daàn truyeàn sang Trung Hoa (Giaû thuyeát naøy seõ ñöôïc minh chöùngroõ hôn ôû caùc phaàn sau). Do ñoù, söï lyù giaûi hôïp lyù nhaát veà nguoàn goác xuaátxöù vaø noäi dung cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh phaûi laø cuûa nhöõngngöôøi chuû phaùt minh ra noù. Ñoù laø neàn vaên minh Vaên Lang.

Hình Thaùi Cöïc xöa nhaátcuûa Lai Trí Ñöùc

Hình Thaùi Cöïc cuûaChu Ñoân Di

Nhö vaäy giöõa Thaùi Cöïc vaø AÂm Döông laø hai traïng thaùi phaân bieät, ñaâylaø ñieàu voâ lyù nhö ñaõ trình baøy ôû treân.

39

SÖÏ GIAÛI LYÙ BAÛN NGUYEÂN VUÕ TRUÏCUÛA THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNHTÖØ NEÀN VAÊN MINH VAÊN LANG

Ñeå tìm hieåu baûn nguyeân cuûa vuõ truï baét ñaàu töø Thaùi Cöïc - AÂmDöông - Nguõ haønh vaø ñoàng thôøi chöùng toû heä thoáng vuõ truï quan naøythuoäc veà vaên minh Vaên Lang, khoâng theå caên cöù vaøo caùc saùch coå kimtöø vaên minh Trung Hoa – maø noäi dung ñaõ theå hieän nhöõng nhaän ñònhsai leäch veà giaù trò thöïc cuûa noù – maø phaûi tìm trong vaên hoaù daân gianVieät Nam, ñang caát giöõ nhöõng di saûn coøn laïi cuûa moät neàn vaên minh coåñaïi röïc rôõ töø hôn 2000 naêm tröôùc vaø laø coäi nguoàn ñích thöïc cuûa hoïcthuyeát naøy. Bôûi vì, khi moät ñaát nöôùc bò chinh phuïc vôùi aâm möu ñoànghoùa, thì vieäc ñaàu tieân cuûa keû xaâm löôïc laø xoùa soå taát caû giaù trò vaên hoùachính thoáng cuûa neàn vaên minh bò xaâm löôïc. Ñoái töôïng chính cuûa söïxoùa soå ñoù laø tri thöùc vaên hoùa coù trong saùch vôû vaø con ngöôøi. Do ñoù,caùc hoïc giaû coøn soáng soùt cuûa Vaên Lang khoâng theå coâng khai phoå bieántri kieán cuûa mình. Hoï phaûi baûo veä heä thoáng tö töôûng chính thoáng cuûavaên minh Vaên Lang döôùi moät hình thöùc khaùc. Ñoù laø: tuïc ngöõ, ca dao,coå tích thaàn thoaïi… döôùi daïng maät ngöõ, truyeàn mieäng ñôøi naøy qua ñôøikhaùc.

Traêm naêm bia ñaù thì moøn

Ngaøn naêm bia mieäng vaãn coøn trô trô.Nhö phaàn treân ñaõ trích daãn lôøi cuûa hoïc giaû Thieäu Vó Hoa trong

cuoán Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc ñaõ ñaët vaán ñeà:Giôùi Dòch hoïc cho raèng söï ra ñôøi cuûa hoïc thuyeát Nguõ haønh raát

coù khaû naêng ñoàng thôøi vôùi hoïc thuyeát AÂm Döông.

Söï thaät ñuùng nhö vaäy! Nhöng sôû dó qua hôn 2000 naêm tính töøthôøi Haùn cho ñeán nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû 21 naøy, caùc nhaø Lyù hoïcTrung Hoa vaãn chöa tìm ñöôïc baûn chaát söï quan heä thuyeát AÂm DöôngNguõ haønh maø chæ môùi ñaët vaán ñeà moät caùch deø daët cho söï lieân quan cuûanoù; chính vì thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh chæ ñöôïc phaùt hieän moät caùchrôøi raïc qua nhöõng saùch vôû coøn soùt laïi cuûa moät neàn vaên minh bò huûydieät, neân ñaõ taïo ra nhöõng khoaûng troáng khoâng lyù giaûi ñöôïc. Ñoái vôùineàn vaên minh Vaên Lang – coäi nguoàn vaø laø neàn taûng cho moät neàn vaênhieán gaàn 5000 cuûa Vieät Nam – thì söï thoáng nhaát vaø lieân heä ñoàng thôøicuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh ñaõ ñöôïc theå hieän trong chieác baùnh

40

chöng, baùnh daày. Bôûi vì, khi Nguõ haønh giaûi thích söï vaän ñoäng cuûa töïnhieân, xaõ hoäi vaø con ngöôøi, khoâng phaûi töï nhieân sinh ra maø phaûi coù baûnnguyeân cuûa noù. Do ñoù, Thaùi Cöïc theo vuõ truï quan cuûa toå tieân ngöôøiVieät ñöôïc truyeàn laïi vôùi caâu tuïc ngöõ: “Meï troøn, con vuoâng” thì lyù cuûaThaùi Cöïc phaûi hieåu laø:

Baûn nguyeân cuûa vuõ truï coù tính thuaàn khieát, traøn ñaày, vieân maõn.Do thuaàn khieát neân khoâng theå coi caáu taïo theå baûn nguyeân goàm nhöõngcaùi cöïc nhoû vaø cuõng khoâng theå laø moät caùi cöïc lôùn; trong ñoù khoâng coùcaùi “Coù” ñeå noùi ñeán caùi “Khoâng”. Töôïng cuûa Thaùi Cöïc do tính vieânmaõn neân laø hình troøn. Tính cuûa Thaùi Cöïc chí tònh. Bôûi chí tònh neânñoäng. Coù tònh, coù ñoäng ñoái ñaõi sinh AÂm Döông. Caùi “Coù”ù, Ñoäng(AÂm) ra ñôøi ñoái ñaõi vôùi caùi “Khoâng” baûn nguyeân. Tính cuûa AÂm tuï,ñuïc, giôùi haïn neân töôïng cuûa AÂm hình vuoâng. Bôûi vaäy, oâng cha ta ñaõtruyeàn laïi caâu tuïc ngöõ: “Meï troøn, con vuoâng” nhaèm höôùng daãn vieäclyù giaûi veà baûn nguyeân cuûa vuõ truï. “Meï troøn” caùi coù tröôùc vaø laø ThaùiCöïc – Trôû thaønh Döông, khi sinh AÂm – “Con vuoâng”, caùi coù sau. Vôùiyù nghóa cuûa caâu tuïc ngöõ naøy vaø caùch giaûi thích nhö treân, thì Döôngcuõng laø Thaùi Cöïc (Meï troøn) vì coù ñoái ñaõi neân coù söï phaân bieät AÂmDöông. Hoaøn toaøn khaùc haún yù nieäm Thaùi Cöïc sinh Löôõng Nghi theocaùch hieåu cuûa caùc nhaø Lyù hoïc coå kim, khi hoï cho raèng: AÂm Döông tuycuõng coù nguoàn goác cuûa Thaùi Cöïc, nhöng khoâng phaûi laø Thaùi Cöïc.

Cuõng bôûi quan nieäm phaân bieät giöõa Thaùi Cöïc vaø AÂm Döông,cho neân haàu heát caùc nhaø Lyù hoïc thuoäc vaên minh Trung Hoa vaø saunaøy ôû caùc nôi khaùc, cho raèng: tính cuûa AÂm laø tónh vaø tính cuûa Döônglaø ñoäng. Töùc laø hieåu sai veà caên baûn söï vaän ñoäng cuûa AÂm Döông Nguõhaønh. Nhöng theo caùch lyù giaûi cuûa vaên minh Vaên Lang thì AÂm ñoäng,do ñoù Nguõ haønh thuoäc AÂm phaûi ñoäng. Neáu AÂm tònh thì khoâng theå noùiñeán söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh. Ñieàu naøy lyù giaûi töôïng cuûa Nguõ haønhnaèm trong baùnh chöng vuoâng thuoäc AÂm.

Nhö vaäy, quan ñieåm döïa treân cô sôû phaân tích truyeàn thuyeát veàbaùnh chöng, baùnh daày maø di chöùng coøn truyeàn laïi ñeán ngaøy nay choraèng: Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh cuûa toå tieân ngöôøi Vieät ñaõ phaùt minhvaø hoaøn chænh coù töø tröôùc thôøi Huøng Vöông thöù VI, thì hoaøn toaøn coù theåbieát ñöôïc caên nguyeân cuûa söï hình thaønh thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vaøgiaûi thích ñöôïc taát caû nhöõng hieän töôïng lieân quan tôùi noù.

Linh dieäu thay! Moãi khi naêm heát teát ñeán, nhìn leân baøn thôø toå

41

tieân laïi thaáy chieác baùnh daày troøn ñaày moät maøu traéng thuaàn khieát, ñöôïcñaët leân treân chieác baùnh chöng vuoâng vôùi maøu laù dong xanh möôït, buoäcbaèng boán sôïi laïc (laït) hoàng. Ñoù laø taát caû yù nghóa baûn caên cuûa neàn lyù hoïccoå Ñoâng phöông maø toå tieân ngöôøi Laïc Vieät truyeàn cho con chaùu quahaøng thieân nieân kyû, cho ñeán taän baây giôø.

Ñeå minh hoïa roõ hôn yù cho raèng AÂm Döông - Nguõ haønh laø moäthoïc thuyeát xuaát hieän ñoàng thôøi maø caùc nhaø Lyù hoïc Trung Hoa hieänñaïi ñaõ ñaët vaán ñeà hoaøi nghi vaø chöa theå giaûi quyeát; ngoaøi phaàn minhchöùng qua caâu tuïc ngöõ “Meï troøn, con vuoâng” vaø bieåu töôïng cuûa noù laøbaùnh Chöng, baùnh Daày, xin ñöôïc trình baøy moät troø chôi treû em VieätNam vaãn coøn töông ñoái phoå bieán, ñoù laø troø chôi “OÂ aên Quan”.

Ñoái vôùi treû em Vieät Nam tröôùc thôøi vaên minh phöông Taây dunhaäp ñeå coù nhöõng troø chôi nhö: buùp beâ, baén bi, hoaëc caùc troø chôi nhö“Xuùt xanh”... thì “OÂ aên Quan” laø moät troø chôi haáp daãn, truyeàn töø ñôøinaøy qua ñôøi khaùc cho ñeán taän baây giôø.

Troø naøy ñöôïc chôi nhö sau:

Treân moät hình veõ goàm 10 oâ vuoâng saép thaønh hai haøng trong moäthình chöõ nhaät. hai ñaàu hình chöõ nhaät coù hai nöûa voøng troøn. Coù haingöôøi chôi ngoài hai beân, ñoái xöùng theo truïc doïc cuûa hình. Moãi beân coù25 quaân chia cho moãi oâ 5 quaân. Moãi nöûa voøng troøn trong ñoù coù moätquan. Quaân coù theå laø haït nhaõn hoaëc hoøn soûi, quan coù theå laø haït vaûihoaëc hoøn soûi to hôn.

ÑOÀ HÌNH TROØ CHÔI OÂ AÊN QUAN

Caùch chôi: laàn löôït töøng ngöôøi chôi. Moãi beân khi ñi chæ ñöôïcpheùp boác quaân ôû moät trong naêm oâ phía beân mình vaø raûi ñeàu moãi oâ moätquaân theo moät chieàu nhaát ñònh (keå caû oâ quan). Khi heát quaân treân taythì boác tieáp ôû oâ keá ñaõ raûi quaân cuoái cuøng vaø raûi tieáp, cho ñeán khi ngöngtrong nhöõng ñieàu kieän sau ñaây:

42

@ OÂ raûi quaân cuoái cuøng saùt ngay oâ quan (neáu oâ quan vaãn coønquaân hoaëc quan trong ñoù).

@ OÂ raûi quaân cuoái cuøng maø hai oâ keá lieân tieáp thuaän chieàu khoângcoù quaân ñeå boác.

@ Keá oâ raûi cuoái cuøng khoâng coù quaân vaø oâ keá ñoù coù quaân thì ñöôïclaáy heát quaân trong oâ caùch oâ troáng ra ngoaøi, keå caû ñoù laø oâ quan.

Hai tröôøng hôïp treân goïi laø “Chöïng” vaø phaûi nhöôøng cho ngöôøikia ñi. Tröôøng hôïp cuoái goïi laø “AÊn” vaø sau ñoù cuõng ñeán löôït ngöôøikia ñi.

Moät ñieàu ñaùng löu yù ôû troø chôi naøy laø: maëc duø caû hai beân ñeàucoøn quaân ñeå ñi, nhöng oâ quan khoâng coøn quaân (ñaõ raûi vaøo trong quaùtrình chôi) hoaëc quan thì troø chôi vaãn bò ngöng laïi. Ngöôøi chôi hoâ:“Heát quan, toaøn daân keùo veà!”. Ngöôøi naøo aên vaø coøn nhieàu quaân nhaátthì thaéng.

Theo caùi nhìn cuûa ngöôøi vieát thì hình aûnh vaø caùch chôi “OÂ aênQuan” ñaõ theå hieän söï lieân quan chaët cheõ cuûa AÂm Döông Nguõ haønh:

@ Hai quan naèm trong oâ troøn bieåu töôïng hình vaø töôùng cuûa AÂmDöông,

@ Möôøi oâ vuoâng bieåu töôïng Nguõ haønh (naêm AÂm Nguõ haønh vaønaêm Döông Nguõ haønh).

@ Söï vaän ñoäng cuûa naêm quaân trong oâ bieåu töôïng cho söï vaänñoäng cuûa Nguõ haønh. Trong suoát quaù trình chôi laø theå hieän söï tieâutröôûng sinh khaéc cuûa AÂm Döông Nguõ haønh.

@ Trong luùc chôi, khi khoâng coøn quaân ôû hai oâ quan (töùc laøkhoâng coù AÂm Döông) thì troø chôi bò ngöng. Nghóa laø: khoâng coù AÂmDöông thì cuõng khoâng coù söï vaän ñoäng cuûa Nguõ haønh.

Phaûi chaêng, troø chôi naøy neáu khoâng do söï ngaãu nhieân truøng hôïpvôùi nguyeân lyù cuûa AÂm Döông Nguõ haønh, thì chính laø do oâng cha ta ñaõñaët ra ñeå löu truyeàn trong ñôøi qua theá heä maàm non moät yù nieäm veà AÂmDöông Nguõ haønh vaø söï dieãn bieán, lieân heä chaët cheõ cuûa noù: AÂm Döôngcoù tröôùc, Nguõ haønh coù sau vaø laø moät heä tö töôûng thoáng nhaát hoaønchænh, vôùi hy voïng sau naøy cuøng vôùi baùnh Chöng, baùnh Daày seõ chöùngtoû ñöôïc neàn vaên minh kyø vó cuûa toå tieân.

43

Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø moät heä thoáng Lyù hoïc hoaønchænh veà vuõ truï quan cuûa ngöôøi Vieät ñöôïc phaùt trieån vaø öùng duïng vaøonhieàu maët cuûa töï nhieân, xaõ hoäi vaø con ngöôøi: treân xeùt thieân vaên, döôùixem ñòa lyù, laøm lòch phaùp, luaän ñoaùn caùt hung, y lyù Ñoâng phöông vaøöùng duïng vaøo caû vieäc caân baèng söï phaùt trieån, oån ñònh xaõ hoäi (xin xemphaàn: “Cöûu truø Hoàng phaïm - baûn hieán phaùp coå nhaát cuûa ngöôøi LaïcVieät”, ôû phaàn sau).

Ñeán thôøi Huøng Vöông thöù VI, thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh ñaõñöôïc bieåu töôïng hoùa moät caùch ñoäc ñaùo trong chieác baùnh chöng, baùnhdaày theå hieän AÂm Döông haøi hoøa, Nguõ haønh töông sinh. Söï aán chöùngcuûa vua Huøng chöùng toû thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø heä thoáng tötöôûng vuõ truï quan chính thoáng cuûa neàn vaên minh Vaên Lang.

Caùc hoïc giaû cuûa theá giôùi hieän ñaïi treân nhieàu laõnh vöïc khoa hoïcñaõ daøy coâng nghieân cöùu thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vaø ñaõ phaùt hieännhieàu ñieåm töông ñoàng vôùi khoa hoïc hieän ñaïi. Maëc duø hoï chöa coùmoät keát luaän veà tính khoa hoïc cuûa thuyeát naøy, nhöng cuõng chöa khaùmphaù heát söï kyø aûo cuûa noù. Nhöng vôùi phaïm truø roäng lôùn vaø qui moâ öùngduïng treân khaép moïi lónh vöïc cuûa hoïc thuyeát naøy, ñaõ chöùng toû:

Thôøi Huøng Vöông khoâng theå chæ toàn taïi khoaûng 300 naêm vaø laømoät thôøi kyø ñöôïc coi laø chöa vaên minh laém so vôùi caùc quoác gia ñöôngthôøi. Vaø cuõng khoâng theå keå töø khi baét ñaàu hình thaønh xaõ hoäi Vaên Langcho ñeán khi chieác baùnh chöng, baùnh daày ñöôïc toân vinh vaøo thôøi HuøngVöông thöù VI môùi khoaûng 100 naêm (töùc khoaûng 4 theá heä, theo quanñieåm môùi) – maø moät xaõ hoäi laïc haäu hoang sô, coù theå phaùt minh ra moäthoïc thuyeát vuõ truï quan hoaøn chænh cuøng vôùi söï öùng duïng roäng raõi cuûanoù.

Söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa moät hoïc thuyeát vuõ truï quan coå ñaïi vôùiqui moâ to lôùn laø thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh trong moät xaõ hoäi cuûangöôøi Laïc Vieät, toå tieân cuûa ngöôøi Vieät Nam hieän nay. Hoïc thuyeát naøycoù tham voïng lyù giaûi töø söï hình thaønh vuõ truï cho ñeán moïi söï vaän ñoängcuûa con ngöôøi. Maëc duø nhöõng thaêng traàm cuûa lòch söû ñaõ khieán noù bòthaát truyeàn, nhöng söï vi dieäu saâu saéc qua nhöõng gì coøn laïi cuûa noù ñaõlaøm kinh ngaïc tri thöùc con ngöôøi hieän ñaïi. Ñieàu naøy chæ coù theå giaûithích moät caùch hôïp lyù laø: Ñaõ coù moät nhaø nöôùc vôùi moät toå chöùc chaëtcheõ cuûa coäng ñoàng ngöôøi Laïc Vieät nhö truyeàn thuyeát ñaõ noùi tôùi. Ñoùchính laø nhaø nöôùc Vaên Lang, döôùi thôøi trò vì cuûa caùc vua Huøng.

44

“CH

ÔI O

 AÊN

QU

AN

”Bö

ùc da

nh h

oïa c

uûa h

oïa s

ó Ngu

yeãn

Phan

Cha

ùnh s

aùng

taùc

naêm

193

1

45

Phuï chöông:NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ VEÀ

NGUOÀN GOÁC KINH DÒCH

Trong cuoán saùch naøy, ngöôøi vieát vaãn theo truyeàn thuyeát ñaõ toàntaïi haøng ngaøn naêm coi Baùt quaùi trong kinh Dòch laø do ngaøi Phuïc Hy,Chu Vaên Vöông, Chu Coâng vaø Khoång töû laøm ra. Nhöng nhö vaäy khoângcoù nghóa laø ngöôøi vieát thöøa nhaän ñieàu ñoù laø moät thöïc teá. Söï hoaøi nghicuûa ngöôøi vieát, döïa treân cô sôû moät truyeàn thuyeát ñöôïc coi laø cuûa chínhneàn vaên minh Trung Hoa (tuy nhieân phaûi xem laïi xuaát xöù cuûa noù coùphaûi ôû mieàn Nam soâng Döông Töû hay khoâng?). Truyeàn thuyeát naøy coùnhöõng yeáu toá phaûn baùc taùc giaû cuûa Baùt quaùi trong kinh Dòch laø PhuïcHy vaø Chu Coâng. Xin ñöôïc thuaät laïi nhö sau (Ñoaïn sau ñaây ñöôïc tríchtrong boä Tam Quoác Chí, taùc giaû La Quaùn Trung, dòch giaû Phan KeáBính, Nxb Ñaïi Hoïc & Giaùo Duïc chuyeân nghieäp Haø Noäi 1988, taäp 6,trang 167, hoài thöù 86):

“Taàn Baät bieän baùc hoûi vaën Tröông OÂn.Töø Thònh hoûa coâng phaù quaân Nguïy chuû”... Khi aáy Taàn Baät öùng ñoái troâi chaûy, noùi naêng hoaït baùt, caû ñaùm

ngoài ñeàu kinh. Tröông OÂn khoâng hoûi vaën ñöôïc caâu gì nöõa. Baät môùihoûi laïi raèng:

- Tieân sinh laø danh só Ñoâng Ngoâ, ñaõ laáy vieäc treân trôøi maø hoûi,taát laø hieåu saâu leõ trôøi. Khi xöa luùc hoãn ñoän môùi môû, AÂm Döông chiabieät, khí nheï maø trong thì bay leân thaønh trôøi; khí naëng maø ñuïc thìñoïng xuoáng döôùi thaønh ñaát. Ñeán ñôøi hoï Cung Coâng ñaùnh traän thua,huùc ñaàu vaøo nuùi Baát Chu thì coät trôøi ñoå gaãy maø röôøng ñaát söùt meû, trôøinghieâng veà phía Taây Baéc, ñaát ñoå veà phía Ñoâng Nam. Trôøi ñaõ laø khínheï maø trong, laøm sao laïi coøn nghieâng veà phía Taây Baéc? Vaû laïi, ôûngoaøi laàn khí nheï maø trong coøn coù vaät gì nöõa, xin tieân sinh daïy chotoâi ñöôïc bieát?

Tröông OÂn khoâng bieát ñoái ñaùp ra sao môùi ñöùng daäy taï raèng:- Toâi khoâng ngôø trong Thuïc laém ngöôøi tuaán kieät theá naøy, nghe

lôøi ngaøi giaûng luaän, khieán toâi môû ñöôïc ñöôøng ngu doát...

Ñoaïn trích daãn treân chæ laø phaàn môû ñaàu cuûa truyeàn thuyeát huyeànthoaïi veà söï tích luùc trôøi ñaát môû mang cuûa Trung Hoa.

46

Ñoaïn sau cuûa truyeàn thuyeát naøy tieáp tuïc keå raèng:Khi coät trôøi ñoå gaãy, nöôùc töø treân trôøi truùt xuoáng gaây luõ luït ôû traàn

gian, khieán muoân loaøi ñieâu linh. Baø Nöõ Oa phaûi luyeän ñaù nguõ saéc, vaùtrôøi ngaên möa luõ. Sau ñoù khieán moät con ruøa lôùn ñöùng ñoäi trôøi leân,thay cho coät trôøi ñaõ gaãy. (Truyeàn thuyeát “Baø Nöõ Oa vaù trôøi”)

Qua noäi dung truyeàn thuyeát noùi treân, ngöôøi vieát nhaän xeùt thaáycoù moät söï lieân quan khaù chaët cheõ ñoái vôùi xuaát xöù cuûa Baùt quaùi Tieânthieân nhö sau:

Xeùt söï saép xeáp cuûa 8 Quaùi trong Tieân thieân ôû hình veõ treân (töôngtruyeàn do vua Phuïc Hy phaùt hieän) thì queû Caøn (trôøi) ôû treân; Khoân(ñaát) ôû döôùi, öùng vôùi ñoaïn ñaàu cuûa truyeàn thuyeát: Khí nheï vaø trong bayleân thaønh trôøi; khí naëng vaø ñuïc tuï xuoáng thaønh ñaát.

Ñoái vôùi söï saép xeáp laïi queû Haäu thieân Baùt quaùi, nhöõng nhaø nghieâncöùu lòch söû Lyù hoïc Trung Hoa cho raèng: ñoù laø do vua Vaên Vöông nhaøChu khi bò Truï Vöông giam ôû nguïc Döõu Ly, ngaøi ñaõ nghieân cöùu Baùtquaùi Tieân thieân vaø hieäu chænh laïi thaønh Baùt quaùi Haäu thieân, nhö hìnhveõ sau ñaây:

47

Theo truyeàn thuyeát thì trong Haäu thieân Baùt quaùi, ngaøi Chu VaênVöông ñaõ ñöa queû Caøn (trôøi) leäch veà phía Taây Baéc.Truyeàn thuyeátcuõng cho raèng ngaøi ñaõ chuù giaûi kinh Dòch. Lôøi chuù giaûi cuûa ngaøi goïi laøSoaùn töø, nhö ñaõ trình baøy ôû treân.

Nhöng öùng vôùi truyeàn thuyeát thì söï nghieâng leäch cuûa trôøi ñaát laïido coät trôøi ñoå gaãy. Coät trôøi coù teân laø Baát Chu, hieåu theo moät nghóakhaùc thì Baát Chu nghóa laø khoâng phaûi nhaø Chu laøm trôøi leäch sang phíaTaây Baéc. Qua hình veõ döôùi ñaây, baïn ñoïc seõ thaáy trong hình Haäuthieân, queû Caøn (trôøi) leäch veà phía Taây Baéc. Phía treân thay theá laø queûKhaûm (thuoäc Thuûy) öùng vôùi truyeàn thuyeát: Nöôùc töø treân trôøi ñoå xuoánggaây luït loäi khaép nôi. Chi tieát khaùc nhau duy nhaát laø theo truyeàn thuyeát thìñaát leäch veà höôùng Ñoâng Nam; nhöng ôû hình Haäu thieân Baùt quaùi - queûKhoân (töôïng Ñaát) - leäch veà phía Taây Nam. Söï sai leäch giöõa truyeànthuyeát vaø thöïc teá saép xeáp cuûa Haäu thieân Baùt quaùi coù theå lyù giaûi do söïtam sao thaát baûn vì ñaõ löu truyeàn haøng ngaøn naêm (keå töø khi Vaên Langbò ñoâ hoä ñeán thôøi Tam Quoác chí thì ñaõ 400 naêm, ñeán thôøi La QuaùnTrung vieát Tam Quoác thì ñaõ hôn 1000 naêm).

Tuy nhieân, theo caùi nhìn cuûa ngöôøi vieát thì – maëc duø söï saép xeápqueû Haäu thieân Baùt quaùi coù baûn vaên truyeàn laïi theo coå thö chöõ Haùn (tieát

KHAÛM

LY

CH

AÁNÑ

OA

ØI

TOÁN KHOÂN

CAØN CAÁN

HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN

48

5, Thuyeát quaùi truyeän) – nhöng ñaõ sai leäch. Coøn caâu chuyeän thaànthoaïi naøy – maëc duø ñöôïc truyeàn mieäng, laïi chöùng toû tính chính xaùccuûa noù – laø moät maät ngöõ höôùng daãn cho vieäc ñi tìm nhöõng bí aån cuûavaên hoùa Ñoâng Phöông. Bôûi vì: xeùt Baùt quaùi Tieân thieân thì caùc queûñeàu coù söï ñoái xöùng AÂm Döông qua taâm ñieåm, nhöng ôû Baùt quaùi Haäuthieân khoâng coù söï ñoái xöùng ñoù. Neáu ta theo truyeàn thuyeát ñöa queûKhoân (Ñaát) veà vò trí Ñoâng Nam vaø queû Toán ñang ôû phía Ñoâng Namveà vò trí Taây Nam cuûa queû Khoân, thì seõ laëp laïi qui luaät ñoái xöùng quataâm cuûa hình Baùt quaùi Haäu thieân. Qui luaät ñoái xöùng (caân baèng AÂmDöông) laø nguyeân lyù caên baûn cuûa Lyù hoïc Ñoâng phöông. Xin ñoäc giaûso saùnh hai hình veõ döôùi ñaây ñeå tham khaûo.

49

HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙIÑaõ söûa vò trí Toán, Khoân theo truyeàn thuyeát

“Ñaát leäch veà phía Ñoâng Nam”

KHAÛM

LY

CH

AÁNÑ

OA

ØI

TOÁN KHOÂN

CAØN CAÁN

HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI THEO COÅ THÖ CHÖÕ HAÙN

50

Xuaát phaùt töø söï truøng hôïp phaûn baùc ñeán kyø laï cuûa truyeàn thuyeátvôùi nguyeân nhaân xuaát hieän cuûa Haäu thieân Baùt quaùi vaø kinh Dòch thieáumoät heä thoáng lyù thuyeát caên baûn cho söï vaän ñoäng cuûa noù (coù theå nguyeânlyù cuûa Baùt Quaùi trong Dòch hoïc naèm ngay trong truyeàn thuyeát noùitreân). Ñoù laø lyù do ñaàu tieân khieán ngöôøi vieát ñaët vaán ñeà hoaøi nghi nguoàngoác ñích thöïc cuûa kinh Dòch.

Söï hoaøi nghi nguoàn goác Haäu thieân Baùt quaùi do vua Chu VaênVöông tröôùc taùc, coøn xuaát phaùt töø chính söï nghieäp cuûa ngaøi Khoång töû.Bôûi vì, neáu do vua Vaên Vöông - vò vua saùng laäp nhaø Chu - tröôùc taùcthì taát nhieân kinh Dòch phaûi laø quan ñieåm vuõ truï quan chính thoáng cuûanhaø Chu vaø phaûi ñöôïc phoå bieán. Nhöng taïi sao vôùi moät ñaïi hoïc giaûnhö ngaøi Khoång töû maø suoát ñôøi boân ba khaép caùc nöôùc chö haàu, laïi ñaõtöøng laøm quan ôû moät soá nöôùc maø maõi ñeán cuoái ñôøi môùi bieát ñeán Dòchhoïc? Ñeå roài ngaøi phaûi laáy laøm tieác vì ñaõ giaø khoâng coù thôøi gian nhieàuñeå hieåu heát kinh Dòch. Ñieàu naøy ñöôïc chöùng toû qua ñoaïn trích daãntrong saùch Kinh Dòch vôùi vuõ truï quan Ñoâng phöông (Gs. Nguyeãn HöõuLöôïng - Nxb T/p Hoà Chí Minh 1992 - trong phaàn “Thay lôøi giôùi thieäu”- phaàn naøy do Gs. Böûu Caàm vieát) nhö sau:

... chính Khoång töû tröôùc khi töø traàn, coøn than tieác noùi vôùi hoïctroø: “Giaù nhö ta ñöôïc theâm ít naêm nöõa ñeå hoïc Dòch cho troïn veïn thìkhoâng coù ñieàu sai laàm lôùn” (Luaän Ngöõ hoïc tri).

Ngaøi chöa hieåu heát söï bieán hoùa kyø aûo cuûa Baùt quaùi, thì taïi saongaøi laïi coù theå dieãn giaûi yù nghóa cho caùc queû Dòch nhö nhöõng saùch veàlòch söû Dòch hoïc Trung Hoa ñaõ noùi tôùi. Khoång töû - moät ñaïi hoïc giaû -ñöôïc taëng danh hieäu “Vaïn theá sö bieåu”, taát nhieân khoâng theå coù vieäcsan ñònh thieáu thaän troïng, nhaát laø luùc ngaøi ñaõ ñöùng tuoåi. Moät ñieàuñaùng löu yù nöõa laø: Vaøo thôøi Xuaân thu Chieán quoác (töùc laø töông ñöôngvôùi thôøi Khoång töû vaø sau ñoù haøng traêm naêm) coù raát nhieàu caùc nhaø tötöôûng noåi tieáng Trung Hoa nhö Maïnh töû, Haøn Phi töû, Tuaân töû... nhöngtrong caùc tröôùc taùc cuûa hoï khoâng heà coù moät caâu nhaéc ñeán kinh Dòch.Neáu nhö kinh Dòch ñöôïc Khoång töû san nhuaän vaø phoå bieán vôùi kinhsaùch cuûa oâng; thì vôùi moät ngöôøi noåi tieáng nhö oâng, khoâng theå naøo tötöôûng cuûa kinh Dòch do oâng san ñònh laïi khoâng ghi daáu aán cho caùc hoïcgiaû ñôøi sau.

Nhöõng vaán ñeà neâu treân ñaõ chöùng toû kinh Dòch khoâng phaûi laømoät hoïc thuyeát phoå bieán vaø caøng khoâng phaûi laø moät heä thoáng vuõ truï

51

quan cuûa neàn vaên minh Trung Hoa, ít nhaát ñeán thôøi Khoång töû. Do ñoù,hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå ñaët vaán ñeà raèng: caû Khoång töû laãn Chu Coâng,caùc ngaøi chöa heà san nhuaän hoaëc chuù giaûi kinh Dòch. Söï gaùn gheùpkhieân cöôõng cho caùc ngaøi chuù giaûi kinh Dòch ñaõ taïo ra söï phi lyù:

Sinh con roài môùi sinh cha

Sinh chaùu giöõ nhaø roài môùi sinh oâng

Cuõng nhö hieän töôïng gaùn gheùp vua Phuïc Hy döïa vaøo Haø ñoà ñeåvaïch queû Baùt quaùi Tieân thieân, vua Vaên Vöông döïa vaøo Laïc thö laøm raBaùt quaùi Haäu thieân. Nhöng Laïc thö laïi laø phöông tieän ñeå xuaát hieän Haøñoà vaø noäi dung caû hai ñoà hình naøy ñeàu theå hieän söï vaän ñoäng cuûa Nguõhaønh. Taát caû nhöõng söï phi lyù noùi treân ñaõ phuû nhaän kinh Dòch coù nguoàngoác töø vaên minh Hoa Haï. Vaán ñeà naøy chính nhöõng nhaø Lyù hoïc TrungHoa thôøi Toáng cuõng leân tieáng hoaøi nghi. Ñoaïn trích daãn döôùi ñaâychöùng toû ñieàu naøy (Kinh Dòch vôùi Vuõ truï quan Ñoâng phöông - saùch ñaõdaãn, trang 85):

Tuy nhieân, khoâng phaûi ai cuõng deã tính nhö ai! Ngay trong laøngNho, thieáu gì ngöôøi leân tieáng ñaû kích Haùn nho, nhaát laø ñaû kích KhoångAn Quoác. Du Dieãm ñôøi Toáng caên cöù vaøo caâu noùi cuûa Khoång töû trongDòch Heä thöôïng: “Ñoà xuaát hieän ôû soâng Haø, Thö xuaát hieän ôû soâng Laïc,ñaáng thaùnh nhaân baét chöôùc theo” maø cho raèng Ñoà Thö ñeàu xuaát hieänôû thôøi Phuïc Hy, chöù khoâng phaûi hai thôøi khaùc nhau nhö hoï Khoång ñaõchia ra. OÂng noùi: Phuïc Hy baét chöôùc theo Haø ñoà, Laïc thö maø hoaïchquaùi, Theá maø Khoång An Quoác laïi baûo Phuïc Hy hoaïch quaùi phaûi baétchöôùc theo Haø ñoà, coøn Ñaïi Vuõ baøy Cöûu truø phaûi baét chöôùc theo Laïcthö. Vì sao hoï Khoång laïi chia laøm hai nhö vaäy? Saùch Cöûu Kinh bieännghi cuûa hoï Traàn xeùt theo Ngoïc xuyeân vaên taäp coù noùi: “Neáu baûoPhuïc Hy hoaïch quaùi, goác ôû Haø ñoà thì Khoång töû chæ caàn noùi Ñoà xuaáthieän ôû soâng Haø, ñaáng thaùnh nhaân baét chöôùc theo laø ñuû roài, haø taát phaûinoùi goàm caû Laïc thö vaøo nöõa laøm gì? Ñaõ noùi: baét chöôùc theo Ñoà, Thö ñeålaøm Dòch thì nhö theá Ñoà Thö ñeàu phaûi coù töø ñôøi Phuïc Hy, chöù sao laïiphaûi ñôïi maõi tôùi khi vua Vuõ trò thuûy sau naøy môùi coù Laïc Thö”? Hoï Dutieáp theâm: Soá cuûa Dòch baát quaù töø Trôøi 1 ñeán Ñaát 10, chæ coù 44 soá maøthoâi, chöù chöa töøng ñöôïc meänh danh laø Haø ñoà, cuõng nhö chöa töøngñöôïc meänh danh laø Laïc thö. Theá maø Khoång An Quoác daùm baûo: ThôøiPhuïc Hy coù con long maõ mang Ñoà xuaát hieän ôû soâng Laïc, nhaø Vua thaáyvaäy beøn nhaân ñoù xeáp ñaët ñieåm soá ñeå laäp thaønh Cöûu truø, goïi laø Laïc thö.Hoï Khoång caên cöù vaøo ñaâu vaäy?”

Chöa heát, Du coøn pheâ baùc, chæ trích nhieàu ñieåm khaùc: “Thôøi vuaPhuïc Hy chöa coù vaên töï. Nhaø vua nhaân nhöõng neùt chaám cuûa Haø ñoà,

52

Laïc thö maø hoaïch quaùi, chöù chaúng phaûi Ñoà Thö coù nhöõng soá trôøi sinhsaün ñeå cho ngaøi laáy duøng! Neáu Dòch Heä töø noùi: ngöûa troâng töôïng ôû treântrôøi, cuùi xem pheùp ôû döôùi ñaát, quan saùt hình neùt cuûa chim muoâng cuøngvôùi söï thích nghi cuûa ñaát, gaàn thì laáy ôû mình, xa thì laáy ôû vaät, do ñoù môùivaïch Baùt quaùi; vaäy thì Phuïc Hy hoaïch quaùi haù chæ rieâng Haø ñoà vaø Laïcthö thoâi sao?”

Nhöng Baùt quaùi cuûa Dòch hoïc baét nguoàn töø ñaâu?

Theo nhö truyeàn thuyeát ñaõ trình baøy ôû treân, thì: Baùt quaùi Tieânthieân vaø Haäu thieân ñaõ coù ngay töø thôøi toái coå. Söï coù maët cuûa Thaùi Cöïc- AÂm Döông trong caùc baûn Chu Dòch chöõ Haùn tröôùc ñaây, cuõng nhö söïcoù maët cuûa AÂm Döông Nguõ haønh trong caùc saùch lieân quan ñeán hoïcthuyeát naøy (Thí duï nhö söï öùng duïng cuûa noù trong Chu Dòch vaø Döïñoaùn hoïc cuûa taùc giaû Thieäu Vó Hoa), thöïc ra ñaõ coù töø laâu trong neànvaên minh Vaên Lang. Nhöng ñaáy chæ laø söï vaän duïng phöông phaùp luaäncuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh ñeå lyù giaûi Dòch cuûa taùc gia VaênLang. Chính söï coù maët cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh vôùi Baùt quaùi,ñaõ chöùng toû Baùt quaùi thuoäc veà moät neàn vaên minh toái coå toàn taïi trongxaõ hoäi Vaên Lang. Vieäc söû duïng phöông phaùp luaän cuûa thuyeát AÂm DöôngNguõ haønh ñeå giaûi ñoaùn queû trong “Chu Dòch vaø döï ñoaùn hoïc” khoângthaáy coù trong baûn Chu Dòch goác nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Ñieàu naøychöùng toû raèng: Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø nguoàn goác cuûa kinhDòch vaø söï vaän ñoäng cuûa Baùt quaùi chæ laø söï theå hieän cuûa thuyeát AÂmDöông Nguõ haønh. Hieän töôïng naøy ñaõ chöùng toû tính bao truøm cuûa hoïcthuyeát AÂm Döông Nguõ haønh. Ñoù laø nguyeân nhaân ñeå cuoán “Chu Dòch vaødöï ñoaùn hoïc” do oâng Thieäu Vó Hoa coâng boá coù theå söû duïng phöôngphaùp luaän cuûa thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh giaûi ñoaùn queû Dòch. Nhöngnhö caùc phaàn treân ñaõ ñaët vaán ñeà: Thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh laø moäthoïc thuyeát hoaøn chænh vaø nhaát quaùn; Baùt quaùi chæ laø kyù hieäu theå hieäncuûa hoïc thuyeát naøy.(*)

Chính vì khoâng phaûi laø chuû nhaân ñích thöïc cuûa thuyeát AÂm DöôngNguõ haønh, cho neân ngay caû vieäc öùng duïng AÂm Döông trong thuyeát

* Chuù thích: Trong laàn xuaát baûn tröôùc, ngöôøi vieát khoâng coù yù töôûng naøy (phaàn innghieâng) vaø vaãn cho raèng thuyeát AÂm Döông Nguõ haønh khoâng lieân quan ñeán kinh Dòch.Nhöng xuaát phaùt töø söï hoaøi nghi ñaõ trình baøy ôû treân, ngay sau laàn xuaát baûn ñaàu tieân,ngöôøi vieát ñaõ tieáp tuïc tìm hieåu veà kinh Dòch vaø hieäu chænh nhö treân. Nhöõng yù töôûngtrong phaàn phuï chöông naøy, sau laàn xuaát baûn thöù nhaát, ñöôïc trình baøy trong saùch“Tìm veà coäi nguoàn Kinh Dòch” (Taùi baûn laàn 1, Nxb VHTT – 2002).

53

AÂm Döông Nguõ haønh vaøo Baùt quaùi töø nguyeân lyù khôûi nguyeân trong coåthö chöõ Haùn, ñaõ chöùng toû tính phi lyù cuûa noù. Qua bieåu töôïng kinh Dòchquen thuoäc döôùi ñaây baïn ñoïc cuõng nhaän thaáy voøng troøn (Thaùi Cöïc) vôùi2 nöûa AÂm Döông ôû giöõa – voán ñöôïc coi laø nguoàn goác cuûa Baùt Quaùi.Baùt Quaùi bao quanh theå hieän söï bieán hoùa cuûa AÂm Döông. Nhöng vôùi 2queû: Caøn ( ) thuaàn Döông vaø Khoân ( ) thuaàn AÂm, sovôùi bieåu töôïng cuûa AÂm Döông trong voøng troøn thì caùi naøo coù tröôùc?Khoâng leõ tính thuaàn Döông cuûa queû Caøn khoâng phaûi laø Döông trongvoøng troøn (Döông baûn nguyeân) nhöng laïi laø Döông? Tính thuaàn AÂmcuûa queû Khoân khoâng phaûi laø AÂm trong voøng troøn (AÂm baûn nguyeân)nhöng laïi laø AÂm?

ÑOÀ HÌNH MINH HOÏA QUA BAÙT QUAÙI TIEÂN THIEÂN

Söï phi lyù do gaùn gheùp khieân cöôõng naøy traûi haøng thieân nieân kyû,phaûi chaêng ñaõ ñöôïc oâng cha ta noùi ñeán trong moät caâu ñoá noåi tieáng:“Moàm boø, chaúng phaûi moøm boø, nhöng laïi laø moàm boø”. Caâu ñoá ñöôïc lyùgiaûi laø con oác! Con oác thì khoâng phaûi moàm (con) boø, nhöng duøng moàmñeå boø thì laïi laø con oác. Thöïc laø moät loái chôi chöõ ñeán tuyeät kyõ, cuoái cuøng

54

chaúng hieåu laø con gì?

Hôn nöõa, kinh Dòch voán ñöôïc coi laø moät cuoán saùch “boùi”. Cuõngchính vì ñöôïc coi laø moät cuoán saùch boùi, neân noù ñaõ thoaùt khoûi ngoïn löûahuûy dieät vaên hoùa cuûa Taàn Thuûy Hoaøng. Treân thöïc teá, kinh Dòch duøngñaõ boùi cuõng ñaõ traûi haøng thieân nieân kyû; cho ñeán taän baây giôø, haàu heátnhöõng nhaø nghieân cöùu vaãn cho raèng kinh Dòch duøng ñeå boùi. Nhöng,chuùng ta cuõng bieát raèng moät trong nhöõng tieâu chuaån ñeå thaåm ñònhcho moät luaän thuyeát khoa hoïc laø noù phaûi coù khaû naêng döï baùo. Khaûnaêng döï baùo naøy chæ thöïc hieän ñöôïc sau khi ñaõ hình thaønh moät heäthoáng lyù thuyeát hoaøn chænh. Trong khi ñoù, kinh Dòch ñaõ chöùng toû khaûnaêng döï baùo - maø moïi ngöôøi goïi noâm laø boùi - coù hieäu quaû traûi haøngthieân nieân kyû; nhöng noù vaãn thieáu haún moät heä thoáng lyù thuyeát cuûa noù.Thaät laø moät söï voâ lyù khi khaû naêng döï baùo laïi ra ñôøi tröôùc moät hoïcthuyeát ñeå coù khaû naêng thöïc hieän nhöõng döï baùo qua nhöõng kyù hieäucuûa kinh Dòch. Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû: nhöõng kyù hieäu trong kinh Dòchchæ laø heä quaû cuûa moät heä thoáng lyù thuyeát ñaõ thaát truyeàn. Do ñoù, neáuneàn vaên minh Hoa Haï - nôi maø töø tröôùc ñeán nay vaãn ñöôïc coi laø caùinoâi cuûa neàn vaên minh phöông Ñoâng vaø kinh Dòch voán ñöôïc coi laø coùsöï hình thaønh vaø phaùt trieån lieân tuïc traûi qua nhieàu theá heä trong caùi noâiñoù - thì thaät laø söï voâ lyù vôùi nhöõng tri kieán cuûa khoa hoïc hieän ñaïi, khikhaû naêng döï baùo laïi coù tröôùc söï hình thaønh lyù thuyeát.

Vôùi nhöõng vaán ñeà ñöôïc trình baøy ôû treân, thì Baùt quaùi thuoäc veàneàn vaên minh Vaên Lang vaø laø nhöõng kyù hieäu maø caùc nhaø lyù hoïc VaênLang duøng ñeå lyù giaûi qui luaät vaän ñoäng cuûa vuõ truï theo thuyeát AÂmDöông Nguõ haønh. Daáu aán cuûa neàn vaên minh Vaên Lang theo truyeànthuyeát “Baø Nöõ Oa vaù trôøi” chính laø hình aûnh con Ruøa - moät bieåutöôïng cuûa phöông tieän chuyeån taûi tri thöùc cuûa neàn vaên minh VaênLang (xin xem theâm phaàn: “Phöông tieän ghi nhaän chuyeån taûi tri thöùcdöôùi thôøi Huøng Vöông” ôû chöông IV “Söï tích Traàu Cau”) – coøn ôûtrong kinh Dòch thì ñoù chính laø AÂm Döông Nguõ haønh. Khi xaõ hoäi VaênLang bò thu heïp daàn laõnh thoå theo nhöõng dieãn bieán cuûa lòch söû, Baùtquaùi ñaõ truyeàn sang neàn vaên minh Trung Hoa. Coù theå ngaøi Khoång töûñaõ bieát ñeán Baùt quaùi vaøo theá kyû thöù VI – V tröôùc Coâng nguyeân. Ñieàunaøy ñaõ chöùng toû coù theå Baùt quaùi cuûa Vaên Lang ñöôïc truyeàn sôùm nhaátsang Trung Hoa. Nhö vaäy hoaøn toaøn coù cô sôû ñeå cho raèng: laõnh thoåVaên Lang vaøo ngay thôøi Xuaân Thu ñaõ coù nhöõng bieán ñoäng hoaëc hai

55

neàn vaên hoùa Trung Hoa vaø Laïc Vieät ñaõ coù söï giao löu ít nhaát cuõngqua ngaøi Khoång töû.

Do muïc ñích cuûa cuoán saùch naøy khoâng ñi saâu vaøo nhöõng hoïcthuaät coå Ñoâng Phöông, ngöôøi vieát chæ xin ñöôïc trình baøy ñeå caùc baäctrí giaû xem xeùt.

56