© Copyright by $taś

V1 - 1 -

Jama ustna

JAMA USTNA

Zaburzenia rozwojoweSzczeliny twarzyTorbiel skrzelopochodnaTorbiel przewodu tarczowo-językowego

ZapaleniaZapalenie aftowe błony śluzowej jamy ustnejZapalenie pleśniawkowePromienicaAngina LudwigaZakażenie wirusem opryszczki zwykłej typu 1Opryszczkowe zapalenie gardłaZapalenie językaJęzyk geograficznyZapalenie migdałków podniebiennych gardłaZapalenie przewlekłe błony śluzowej jamy ustnej

Zmiany w jamie ustnej towarzyszące chorobomogólnoustrojowym

Choroby skóryChoroby zakaźne

Choroby hematologiczneInne choroby

Inne zmiany nienowotworowePowiększenie językaZmniejszone wydzielanie ślinyZiarniniak naczyniastyZiarniniak traumatycznyNadziąślak olbrzymiokomórkowy

Nowotwory łagodneBrodawczak płaskonabłonkowy

Zmiany prekursorowe z których może rozwinąć sięrak płaskonabłonkowy inwazyjny

Rogowacenie białe błony śluzowej – leukoplakiaRogowacenie czerwone błony śluzowej –erytroplakia

Nowotwory złośliweRak płaskonabłonkowyCzerniak złośliwyMięsak Kaposiego

ZZ aa bb uu rr zz ee nn ii aa rr oo zz ww oo jj oo ww ee

Szczeliny twarzy

· Najczęściej rozszczepienie wargi górnej (szczelna wargi górnej, warga zajęcza – cheiloschisis)o Często razem ze szczeliną podniebienia (palatoschisis)

· Zespół zmian rozwojowych w skład którego wchodząo Szczelina podniebienia wspólnie z niedorozwojem języka (micrglossia) i żuchwy (micrognathia) oraz

nieprawidłowe położenie języka (glossoptosis) nosi nazwę zespołu Robina

Torbiel skrzelopochodna

· Cystis branchiogenes

· Wywodzą się z pozostałości aparatu skrzelowego· Torbiele wywodzące się z pozostałości kieszonek skrzelowych leżą na przednio-bocznej powierzchni szyi

(torbiel boczna szyi – cystis colli lateralis) lub w śliniance przyusznej

· W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić przede wszystkim przerzuty wysokodojrzałego rakapłaskonabłonkowego do węzłów chłonnych, ze zmianami martwiczo –torbielowatymi

Torbiel przewodu tarczowo-językowego

· Cystis ductus thyreoglossi

· Torbiel tego przewodu znana jest również jako torbiel środkowa szyi (cystic colli mediana)· W rozwoju embrionalnym zawiązki tarczycy tworzą się w okolicy otworu ślepego języka, skąd tarczyca

zstępuje do swojego miejsca na szyi.· Przetrwałe ogniska tarczycy w okolicy nasady języka tworzą tzw. językowy guzek tarczycowy (nodulus

thyreoideus linguals), zwany również tarczycą językową

© Copyright by $taś

V1 - 2 -

· Wzdłuż drogi zstępowania tarczycy, między podstawą języka a tarczycą mogą tworzyć się torbieleprzewodu tarczowo-językowego, wyścielone nabłonkiem migawkowym lub wielowarstwowym płaskim.Leżą one zwykle w linii środkowej szyi i okolicy kości gnykowej.

ZZ aa pp aa ll ee nn ii aa

Zapalenie aftowe błony śluzowej jamy ustnej

· Stomatitis aphthosa

· To częste zapalenie występujące zwykle w pierwszych dwóch dekadach życia· Afty są bolesne, zwykle ulegają wyleczeniu w okresie około tygodnia bez pozostawienia blizny, mogą

jednak nawracać

· Czynnik etiologiczny jest nieznany.o Przypuszcza się że mogą to być wirusy, bakterie, mycoplasma lub reakcje autoimmunologiczne lub

alergiczne

· Zapalenie aftowe charakteryzuje się występowaniem w błonie śluzowej jamy ustnej płytkich, pojedynczychlub mnogich owrzodzeń otoczonych rąbkiem przekrwienia (rumieniowate, zapalne obrzeże) i pokrytychwysiękiem włóknikowo-ropnym (biały nalot)

Zapalenie pleśniawkowe

· Candidiasis, moniliasis

· Wywołane jest przez grzyby Candida albicans (fizjologicznie występujące w jamie ustnej)

· Zmiany chorobowe występują u osób:o Z immunosupresjąo Z cukrzycąo Z neutropeniąo Z kserostomiąo Z ciężką niedokrwistościąo Leczonych długotrwale antybiotykami

· Zmiany chorobowe są wywołane penetracją grzyba w głąb nabłonka, niekiedy nawet głębiej wpodścielisko błony śluzowej.

· Choroba objawia się licznymi, powierzchownymi, białymi, miękkimi wykwitami w błonie śluzowej jamy ustnej(często również przełyku, dróg moczowych i żeńskich zewnętrznych narządów płciowych

· Infekcje pleśniawkową można podejrzewać, gdy stwierdzi się mikroropnie w powierzchownych warstwachnabłonka

· Klinikao Postacie kliniczne

§ Candidiasis chronica atrophica· Najczęstsza· Bezbolesne zmiany chorobowe są zwykle umiejscowione w błonie śluzowej

pokrytej protezami

§ Candidiasis acuta pseudomembranosa· U dzieci i staruszków głównie· Białawe naloty można tu łatwo zdjąć i wówczas w błonie śluzowej uwidacznia się

krwawiący ubytek

§ Candidiasis chronica hiperplastica· Białawe, pogrubiałe, ziarniste naloty występują w błonie śluzowej policzka w

pobliżu kącików ust i nie dają się łatwo zdjąć

o Candida mogą też brać udział w powstawaniu przewlekłych stanów zapalnych w kątach warg(zajady rzekome – pseudocheilosis angularis) u osób, u których występuje stałe nadmiernezwieranie szczęki

o Należy pamiętać że zajady prawdziwe są wynikiem braku witamin z grupy B

© Copyright by $taś

V1 - 3 -

Promienica

· Actinomyces

· Promienica jest przewlekłym, postępującym zapaleniem ropnym z towarzyszącym włóknieniem,wywołanym przez nitkowate, Gram-dodatnie bakterie z rodzaju Actinomyces i występującym w okolicyszczęki i szyi, w płucach i w jamie brzusznej

· Najczęściej wywołują ją bakterie gatunku Actinomyces isreali

· Rodzaje promienicy

o Szyjno-twarzowa§ Najczęściej§ Zazwyczaj jako następstwo urazów żuchwy związanych z zabiegami dentystycznymi.

Zlokalizowana jest zwykle w kącie żuchwy§ Zwykle dochodzi do zakażenia zębodołu§ Tkanki miękkie twardnieją, powstają ropnie i przetoki§ Zapalenie może rozszerzyć się na sąsiadujące kości, głównie na żuchwę

o Promienica płuca§ powstaje na skutek aspiracji mikroorganizmów lub przez szerzenie się promienicy szyjno –

twarzowej przez ciągłość

o Promienica brzuszna§ powstaje przy uszkodzeniu jelita, szczególnie w okolicy wyrostka robaczkowego

o Promienica miednicza§ jest następstwem zbyt długiego pozostawienia spiral wewnątrzmacicznych i może

rozprzestrzeniać się z jamy macicy na jajowody i jajniki

· Niezależnie od miejsca wtargnięcia drobnoustrojów powstaje najpierw mały ropień, który powiększa się izostaje otoczony dodatkowymi ropniami połączonymi między sobą przetokami.

o Przetoki mogą przebijać się na zewnątrz albo prze skórę albo przez błony śluzowe.o W ścianach przetok oraz wokół ropni rozrasta się tkanka łączna włóknista oraz przewlekły naciek

zapalny, co nadają zmianom deskowatą twardość.o Z przetok wraz z ropą wydobywają się kolonie bakterii w postaci jasnożółtych twardawych

podobnych do siarki ziaren (tzw. druzy), które mogą osiągać średnicę kilku milimetrów.

· Promienica szerzy się powoli, ale systematycznie. W postaci szyjno-twarzowej deskowaty naciek z jedną lubkilkoma przetokami, z których sączy się ropa z druzami, z okolicy żuchwy przechodzi na szyję.

Angina Ludwiga

· To ciężkie, rozległe zapalenie luźnej tkanki łącznej (cellulitis) lub zapalenie ropowicze (phlegmone) okolicypodszczękowej i podjęzykowej

o Zakażenie niezmiernie rzadko przybiera postać ograniczoną z wytworzeniem ropniapodbródkowego lub podjęzykowego.

o Najczęściej jest to rozlana ropowica, przebiegająca zawsze obustronnie.o Zapalenie w przebiegu anginy Ludwiga może się szerzyć do przestrzeni przygardłowej i tkanek

głębokich szyi otaczających tętnicę szyjną wewnętrzną powodując powstanie tzw. zakażonychtętniaków (aneurysmata mycotica), które mogą pękać z następowym krwotokiem.

o Proces zapalny może szerzyć się także do innych przestrzeni twarzoczaszki oraz do śródpiersia.

· Choroba zwykle dotyczy dzieci, ale może też występować u dorosłych.

· Wywołują ją bakterie Gram (-), beztlenowce a także bakterie fizjologicznie występujące jako flora jamyustnej

· Przyczynyo uszkodzenie błony śluzowej jamy ustnej, językao jako powikłanie po ekstrakcji zęba

© Copyright by $taś

V1 - 4 -

o urazy żuchwy lub dna jamy ustnejo zakażenie przywierzchołkowe zębao próchnica zębówo ciała obce wbite w mięśnie językao stany zapalne ślinianki podjęzykowej i/lub podżuchwowejo stany zapalne migdałków podniebiennych i migdałka językowego

· Objawyo zwykle początek jest nagły ze wzrostem temperatury i dreszczamio bóle głowy

o W badaniu ORL (badanie laryngologiczne) stwierdza się:§ twardy obrzęk dna jamy ustnej§ skóra okolicy podbródkowej jest napięta, zaczerwieniona i tkliwa§ wypchnięcie języka ku przodowi i ku górze§ postępujące zaburzenia ruchomości języka§ trudności i bolesność podczas mówienia§ dysfagia§ ślinotok§ odynofagia§ szczękościsk§ narastająca duszność zwykle przy dużym obrzęku tkanek miękkich oraz języka, które

zmniejszają przepływ powietrza

Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej typu 1

· Źródłem zakażenia jest człowiek z czynną infekcją lub bezobjawowy nosiciel· Do pierwszego kontaktu z wirusem dochodzi zwykle przed 5 rż

o Zakażenie następuje drogą kropelkową lub przez kontakt błon śluzowych lub uszkodzonej skóry(wirus znajduje się w ślinie osób zakażonych)

· Wirusy namnażają się w komórkach nabłonka, wnikają do zakończeń nerwowych włókien czuciowych iautonomicznych i przemieszczają się wzdłuż tych włókien do komórek zwojowych (zwoju trójdzielnego),gdzie pozostają w postaci nieaktywnej.

· U niektórych – w większości młodych – osób wirus ulega reaktywacji po wpływem różnych czynników takichjak:

o Nadmierne nasłonecznienieo Oziębienieo Zakażenie układu oddechowegoo Reakcje uczulenioweo Miesiączkao Ciążao Urazo Infekcje wirusowe

· Zapalenie wywołane wirusem HSV1 może wystąpić jakoo Opryszczka pospolita (nawracająca)

§ Najczęstsza postać§ Zmiany na granicy skóry i błon śluzowych§ Po 3-4 tygodniach ulega samoistnemu wyleczeniu

o Ostre opryszczkowe zapalenie dziąseł i jamy ustnej§ Występuje z reguły u dzieci między 1 a 5 rż

Opryszczkowe zapalenie gardła

· Herpangina

· Czynnikiem etiologicznym tej choroby jest wirus Coxsackie A· Brak zmian na dziąsłach· Po krótkim przebiegu choroby następuje uodpornienie

© Copyright by $taś

V1 - 5 -

Zapalenie języka

· Glossitis

· zaczerwieniony język wskutek zaniku brodawek i ścieczenia błony śluzowej, przez którą przeświecająnaczynia krwionośne

o W niedokrwistości złośliwej (anemia pernicosa) wywołanej niedoborem Wit B12o W niedoborach innych witamin (niacyny, ryboflawiny, pirydoksyny)o W niedokrwistościach z niedoboru żelaza w chorobie trzewnej (sprue)

§ niedokrwistość z niedoboru żelaza + dysfagia + glossitis è zespół Plummera – Vinsona

Język geograficzny

· to zmiana o nieznanej etiologii· znana również jako zapalenie wędrujące języka (glossitis migrant)· wskutek braku brodawek nitkowatych na grzbiecie języka widoczna jest nieregularna, płaska,

zaczerwieniona okolica

Zapalenie migdałków podniebiennych gardła

· Tonsillitis et pharyngitis

· Etiologiao Wirusowa

§ Najczęściej§ rinowirusy, adenowirusy, wirusy grypy i paragrypy, syncycialny wirus oddechowy

o Bakteryjna§ paciorkowiec β-hemolizujący grupy A (streptococcus pyogenes)§ Do najpoważniejszych powikłań steptokokowego zapalenia migdałków i gardła należy

o gorączka reumatyczna,o powolne zapalenie wsierdzia,o kłębuszkowe zapalenie nereko otitis media purulenta ( u dzieci)

§ W następstwie nierozpoznanego lub niewłaściwie leczonego ostrego zapaleniabakteryjnego migdałków może wywiązać się ropień okołomigdałkowy (abscessusperitonsillaris) z groźnymi dla życia następstwami, takimi jak:

· Ropień okołogardłowy (abscessus parapharyngealis), które może uszkodzić ścianętętnicy szyjnej

· Przebicie do zachyłka gruszkowatego i dalej do dróg oddechowych· Przebicie do okolic podstawy czaszki lub do śródpiersia

Zapalenie przewlekłe błony śluzowej jamy ustnej

· Stomatitis chronica

· Spowodowane zwykle urazami związanymi z niedopasowanymi protezami lub kaleczącymi tkanki miękkieostrymi powierzchniami zębów, a także brakiem higieny jamy ustnej

· Morfologiao Rozrost nabłonka wielowarstwowego płaskiego tworzącego głębokie wpuklenia do podścieliskao Z czasem dochodzi do rozrostu tkanki łącznej włóknistej tworzącej makroskopowo widoczny guzek

à włókniak reaktywny (fibroma irritans)

© Copyright by $taś

V1 - 6 -

ZZ mm ii aa nn yy ww jj aa mm ii ee uu ss tt nn ee jj tt oo ww aa rr zz yy ss zząącc ee cc hh oo rr oo bb oo mm oo gg óó ll nnoo uu ss tt rr oo jj oo ww yy mm

Choroby skóry

· Rumień wysiękowy (erythema mulriforme exsudativum)o owrzodzenia w błonie śluzowej jamy ustnej, języka i warg

· Pemphigus vulgariso pękające pęcherzyki w jamie ustnej czasem poprzedzające zmiany skórne

· Pemphigoido zmiany w jamie ustnej i spojówce oka podobne do zmian skórnych

· Epidermolysis bullosa (pęcherzowe oddzielanie się naskórka)o może doprowadzić do zwężenia szpary ustnej wskutek bliznowacenia

· Choroba Dariera (keratosis follicularis) i liszaj płaski pęcherzowy (lichen planus)o nadżerki w błonie śluzowej jamy ustnej

· Twardzina skóry (scleroderma)o zgrubienie ozębnej

Choroby zakaźne

· Odra (morbilli)o W okresie zwiastunów wysypka (enanthema) na błonie śluzowejo Plamki Koplika w okolicy ujścia przewodu ślinianki przyusznej

· Mononukleoza zakaźnao Ostre zapalenie gardła (pharyngitis acuta)o Zapalenie migdałków (tonsillitis)

· Szaro-białawe wysiękowe naloty na migdałkacho Drobna osutka krwotoczna na podniebieniu

· AIDSo Rzadką ale charakterystyczną zmianą jest włochata leukoplakia (rogowacenie białe) błony

śluzowej jamy ustnej· Zmiana ta widoczna jest pod postacią zlewających się białawych włochatych ognisk

nadmiernego rogowacenia· Mikroskopowo pogrubiały nabłonek (acanthosis) pokryty jest licznymi warstwami

zrogowaciałych komórek (hyperkeratosis)· Niekiedy występuje tez koilocytoza· Uważa się że główną przyczyną tych zmian jest zakażenia EBV

· Płonica (scarlatina)o Od początku choroby zaczerwienienie gardła i naloty na powiększonych migdałkacho Wyraźne obłożenie języka, które ustępuje po 2-3 dniach, odsłaniając tzw. język malinowy

(żywoczerwony język z wyraźnie widocznymi brodawkami)

· Błonica gardła (diphtheria pharyngis)o Postaci:

§ Umiejscowionaà najlżejszy przebieg, obraz anginy nieżytowej lub włóknikowej§ Zatokowa à na migdałkach widoczne brudnobiaławe naloty, dość twarde i trudne do

usunięcia, po zdjęciu nalotu podłoże krwawi§ Postępującaà naloty przechodzą poza obręb migdałków, kolor zielonkawy§ Toksyczna§ Hipertoksyczna

Choroby hematologiczne

· ciężkie choroby jamy ustnej występują u chorych z pancytopenią (anemia plastyczna, białaczkialeukemiczne, zespoły mielodysplastyczne), a także w przebiegu białaczek z agranulocytozą

· w białaczce monocytarnej występuje nacieczenie białaczkowe dziąseł wraz z zapaleniem ozębnej

© Copyright by $taś

V1 - 7 -

Inne choroby

· ziarniniakowość Wegenerao ziarniniaki z martwicą i owrzodzenia w błonie śluzowej jamy ustnej, nosogardła i zatoko dochodzi do martwicy podniebienia i przebicia przegrody nosa

· kiła nabytao zmiana pierwotna może wystąpić na wardze, języku lub błonie śluzowej gardła w wyniku kontaktu z

narządami płciowymi osoby zakażonej

o w przypadkach nieleczonych pojawia się osutka błon śluzowych (enanthema) pod postaciąlicznych drobnych powierzchownych białawych owrzodzeń (kiła drugorzędowa)

§ mogą też występować kłykciny (lepieże) płaskie (condyloma lata) w kącikach ust

o w kile trzeciorzędowej mogą wystąpić kilaki podniebienia i języka pod postacią twardych guzków,które ulegając owrzodzeniu prowadzą do perforacji podniebienia twardegoà w tym okresie możepojawić się zapalenie języka

· kiła wrodzonao wczesna

§ na wargach powstają rozpadliny (rhagades), po których pozostają białawe, promienisteblizny Parrota

o późna§ cienkie zęby, łatwo ulegające zniszczeniu, natomiast siekacze przyśrodkowe są kształtu

beczkowatego z charakterystycznymi wrębami na brzegu siecznym (zęby Hutchinsona)

· zespół Rendu-Oslera-Webera (teleangiectasia hemorhagica hereditaria)o dziedziczona ADo ujawnia się zwykle w okresie dojrzewaniao występują liczne pająkowate rozszerzenia naczyń w skórze i błonach śluzowych m.in. warg, jamy

ustnej i nosa (częste krwawienia z nosa)

· choroba Leśniewskiego – Cohnao może manifestować się obecnością obrzęku, owrzodzeń oraz rozrostami błony śluzowej wpostaci

polipów

· sarkoidozao zmiany ziarniniakowe mogą występować na wargach, w błonie śluzowej jamy ustnej, dziąsłach

,podniebieniu twardym i jezyku

· sarkoidozao w sarkoidozie pierwotnej złogi amyloidu gromadzące się w języku powodują jego powiększenie

· zmiany barwnikowe w amie ustnej wzwiązane z nadmiarem melaninyo w zespole Peutza – Jeghersa (jamartomatyczne polipy jelita, zwiększone ryzyko występowania raka

sutka, trzustki, jajnika)o choroba Addisnao hemochromatozao zespół Albrighta (przedwczesne dojrzewanie płciowe, zwłóknienie kości)

II nn nn ee zz mm ii aa nn yy nn ii ee nn oo ww oo tt ww oo rr oo ww ee

Powiększenie języka

· Macroglossia

· Wrodzoneo Miejscową przyczyną powiększenie języka już od urodzenia może być lymphangioma lub

haemangiomalingue.o Wrodzona niedoczynność tarczycyo Choroba Pompe (glucogen storage disease type II)o Zespół Hurlera (gargoylizm)

© Copyright by $taś

V1 - 8 -

o Zespół Beckwitha – Widemannao Zespół Downa

· Nabyteo Akromegaliao Skrobiawicao Lymphangiosis neoplasmatica

Zmniejszone wydzielanie śliny

· Xerostomia

· W zespole Sjogrena, śwince, sarkoidozie

· Może być wywołane przez leki o działaniu antycholinergicznym lub przez zmiany zanikowe ślinianekspowodowane przez radioterapię

Ziarniniak naczyniasty

· Dotychczas nie wyjaśniono czy ziarniniak naczyniasty jest zmianą nienowotworową czy nowotworem, tzn.postacią naczyniaka

· Zmiana ta spotykana jest często na dziąśle lub w innych miejscach jamy ustnej (skóra, pochwa)· W części przypadków czynnikiem inicjującym jest niewielki uraz

· Rośnie szybko jako uwypuklający się uszypułowany czerwonawy guzek, łatwo krwawiący, zwykleowrzodziały

· Identyczne zmiany mogą wystąpić na dziąśle u kobiet w ciąży (granuloma gravidarum – ziarniniak ciążowy)

Ziarniniak traumatyczny

· Nazywany też wrzodziejącym ziarniniakiem eozynofilowym· Występuje w języku prawdopodobnie wskutek urazu zgniatającego

Nadziąślak olbrzymiokomórkowy

· Epulis gigantocellularis· Inaczej obwodowy ziarniniak olbrzymiokomórkowy (granuloma gigantocellulare periphericum)

· to nie jest nowotwór è to prawdopodobnie odczyn proliferacyjny (zmiana odczynowa reaktywna) nadziałanie miejscowego czynnika uszkadzającego (nadziąślak nie jest nowotworem !!!)

· mikroskopowo stwierdza się w nim komórki olbrzymie wielojądrowe typu osteoklasta· rośnie pod postacią guzka o średnicy do 1,5 cm na dziąśle szczęki lub żuchwy, może przysuwać ząb lub

wywoływać ubytek kości żuchwy

NN oo ww oo tt ww oo rr yy łłaa gg oo dd nnee

Brodawczak płaskonabłonkowy

· papilloma planoepitheliale· to najczęściej spotykany łagodny nowotwór jamy ustnej· zwykle występuje w przedniej części jamy ustnej

© Copyright by $taś

V1 - 9 -

ZZ mm ii aa nn yy pp rr ee kk uu rr ss oo rr oo ww ee zz kk tt óó rr yy cc hh mm oo żżee rr oo zz ww ii nnąąćć ss iięę rr aa kkpp łłaa ss kk oo nn aa bb łłoo nn kk oo ww yy ii nn ww aa zz yy jj nn yy

· Zmiany przedrakowe to zmiany błony śluzowej w miejscach , w których inwazyjny rak jamy ustnej występujeze zwiększoną częstością

o Leukoplakiao Erytroplakiao Leukoplakia kiłowao Keratosis sublingualis

· Stany przedrakowe są to uogólnione lub ogólnoustrojowe choroby (dotyczące również błony śluzowej jamyustnej), w których nieinwazyjny rak jamy ustnej występuje statystycznie częściej, ale miejscachnieprzewidywalnych

o Lichen planuso Przewlekły niedobór żelaza (Plummer-Vinson)o Lupus erythematosus discoideso Xeroderma pigmentosum

Rogowacenie białe błony śluzowej – leukoplakia

· Leukoplakia (rogowacenie białe) to opisowy termin kliniczny oznaczający bezobjawową plamę białawą(lub białawe zgrubienie) błony śluzowej ostro lub nieostro odgraniczone, która nie daje się usunąć (jak np.naloty na migdałkach) oraz której przyczyną nie jest określona (klinicznie ani mikroskopowo) inna jednostkachorobowa

· W pojęciu leukoplakia mieści się obraz kliniczny zmian, które mogą być:· zmianami nowotworowymi nieinwazyjnymi (neuplasia intraplanoepithelialis –

SIN/dysplasia/carcinoma in situ)· zmianami nienowotworowymi (np. hyperkeratosis)

· Do najważniejszych przyczyn leukoplakii zaliczamyo Palenie i żucie tytoniuo Alkoholizmo Przewlekłe miejscowe drażnienie (np. niedopasowanymi protezami, gorącymi potrawami)

· Morfologiao Zmiany mogą być gładkie lub brodawkowate, w związku z czym leukoplakię dzieli się na:

· homogenną· płaska, jednolita, biała plama o gładkiej lub nieco pomarszczonej powierzchni· histologicznie rzadko stwierdza się w niej SIN i progresję raka naciekającego,

· niehomogenną· egzofityczna, brodawkowata· Jej szczególną postacią jest leukoplakia proliferativa verrucosa, która

charakteryzuje się dużym ryzykiem progresji do raka inwazyjnegoo zmiana najczęściej lokalizuje się w błonie śluzowej policzka lub języka,

szybko staje się wieloogniskowa.o Mikroskopowo z biegiem czasu obserwuje się progresję od hiperplazji

poprzez SIN do naciekającego rakao częściej występuje u kobiet

o leukoplakia cechuje się zwykle nadmiernym powierzchownym rogowaceniem,o Histologicznie widoczne są cechy zaburzenia dojrzewania i proliferacji komórek nabłonka oraz

związane z nimi zaburzenia architektury nabłonka o różnym stopniu zaawansowania:· począwszy od niewielkiego stopnia acanthosis i hyperkeratosis· aż do zmian typu wewnątrznabłonkowej neoplazji (SIN) dużego stopnia (dysplazji dużego

stopnia/carcinoma in situ)

· Do cech wyrażających zaburzenie dojrzewania należą· Hyperplasia lub atrofia nabłonka· Keratosis· Parakeratosis et hyperkeratosis

© Copyright by $taś

V1 - 10 -

· Zaburzenia stratyfikacji komórek wyrażające się m.in. zaburzeniem polaryzacjikomórek

· Obniżona kohezja międzykomórkowa· Polimorfizm komórkowy

· Występowanieo Ogniska leukoplakii występują częściej w błonie śluzowej policzków, grzbietu języka, wyrostkówzębodołowych, podniebienie twarde

o Ogniska leukoplakii występujące w cienkim nabłonku, tzn. w błonie śluzowej brzusznej powierzchnijęzyka, migdałków, gardła dolnego, występują rzadziej, ale prawdopodobieństwo stwierdzenia wnich SIN jest wysokie

· Cechy zmiany które wiążą się z większym ryzykiem przemiany złośliwejo Długotrwałość zmianyo Lokalizacja na bocznej i dolnej powierzchni języka oraz dnie jamy ustnej

§ Na dnie jamy ustnej zmiany mogą ulegać transformacji nawet w ciągu kilku miesięcy àrogowacenie podjęzykowe (keratosis sublingualis)

o Kolor i konsystencja§ Zmiany koloru czerwonego oraz z wyczuwalnym stwardnieniem – większe ryzyko

o Większe ryzyko u kobieto Wewnątrznabłonkowa neoplazja w obrazie mikroskopowym

o Etiologia§ Jeżeli leukoplakia występuje u osób niepalących (tzw. Leukoplakia idiopathica), ryzyko

transformacji nowotworowej jest większe niż u palaczy tytoniu

· Istnieją również zmiany mieszane z erytroplakią nazywane leucoerythroplakia (ang spleckled lesions), wktórych ryzyko wystąpienia raka inwazyjnego jest bliższe temu jakie obserwuje się w erytroplakii

Rogowacenie czerwone błony śluzowej – erytroplakia

· To również określenie kliniczne oznaczające obecność czerwonych nieregularnych, łatwo ulegającychuszkodzeniu, krwawiących ognisk błony śluzowej ze zmianami atroficznymi.

· Erytroplakia występuje rzadziej niż leukoplakia, ale z większą częstością ulega transformacji nowotworowej,dlatego spotyka się ją zwykle w tych miejscach gdzie rak jamy ustnej jest najczęstszy

o Histologicznie w większości przypadków w nabłonku stwierdza się SIN dużego stopniao Obrazy histologiczne przypadków klinicznie rozpoznanej erytroplakii przypominają CIN dużego

stopnia w szyjce macicyo W dużym odsetku erytroplakii stwierdza się towarzyszącego raka płaskonabłonkowego

inwazyjnego w brzegach zmiany.

· Morfologiao Makroskopowo ogniska rogowacenia czerwonego mają wygląd czerwonego aksamitu niekiedy z

nadżerkami.o Histologicznie widoczny jest ścieńczały nabłonek wielowarstwowy płaski bez lub z nieznacznymi

cechami dojrzewania, pod którym w podścielisku znajdują się liczne rozszerzone naczyniakrwionośne (stąd czerwony kolor zmiany) i często obfity odczyn zapalny ze zmianami obrzękowymi

· Erytroplakie najczęściej spotykamy w błonie śluzowej brzusznej powierzchni języka, łuku podniebiennego,dna jamy ustnej, czyli tam gdzie występuje nabłonek wielowarstwowy płaski o mniejszej grubości.

· W większości wywołana jest działaniem karcinogenów

© Copyright by $taś

V1 - 11 -

NN oo ww oo tt ww oo rr yy zz łłoo śś ll ii ww ee

Rak płaskonabłonkowy

· Carcinoma planoepitheliale

· Stanowi ok. 95% wszystkich nowotworów jamy ustnej· W większości u osób starszych· Do najczęstszych miejsc występowania tego raka należą w kolejności

o Dno jamy ustnejo Język (boczna i dolna powierzchnia)

· Raki synchroniczne (gdy rozpoznane są w tym samym czasie lub w ciągu 6 miesięcy od stwierdzenia guzapierwotnego)

· Raki metachroniczne (rozpoznane po 6 miesiącach od wystąpienia guza pierwotnego

· Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia raka inwazyjnego należąo Tytoń (palenie i żucie) i alkoholo Marihuanao Infekcja HPV (6, 16, 18)o Promienie ultrafioletowe i palenie fajkià zwiększone ryzyko raka wargi dolnejo Zmiany prekursorowe i stany przedrakoweo Przewlekłe drażnienie i przewlekłe stany zapalneo Czynniki genetyczne

· Morfologiao Uwypuklony twardy, białawy zgrubienie gładkie lub brodawkowate na powierzchnio Mają różny stopień zróżnicowania

· Wysoko zróżnicowane rogowaciejące (GI)· carcinoma planoepitheliale karatodes· z wyraźnie widocznymi mostkami międzykomórkowymi (cecha keratynocytów) i

perłami rogowymi

· O średnim stopniu zróżnicowania (GII)· carcinoma mediocre differentiatium,

· Niezróżnicowanych anaplastycznych (GIII)· carcinoma non differentiatum (anaplasticum)

o Carcinoma verrucosum· To szczególna odmiana wysokodojrzałego raka płaskonabłonkowego· rośnie egzofitycznie najczęściej w błonie łuzowej policzka,· cechuje się niewielką inwazją i rzadko daje przerzuty

Czerniak złośliwy

· Melanoma malignum· 1% wszystkich czerniaków· Złe rokowanie

Mięsak Kaposiego

· Jedną ze zmian występujących w przebiegu AIDS jest mięsak Kaposiego błony śluzowej jamy ustnej