Galska najezda

To je događaj koji je jako uzdrmao rim. Prema T.Liviju i Varonu je bio 390. godine pne, a prema

Polibiju 387. godine jer je iste godine Dionisije Stariji iz Sirakuze zauzeo Regij, tkzv Antalkidin

mir. Po T.Liviju Gali su došli u Italiju za vreme Tarkvinija Priska, krajem 7. početkom 6. veka,

dva veka pre osvajanja Kluzija, ali ipak su se naselili krajem 6. veka. Uzrok je bila

prenaseljenost i glad, pa je za vreme kralja Ambigata žrebom određeno da se određen broj

stanovništva preseli pod vođstvom njegovih sestrića. Jedan deo je otišao Hercinsku goru, u

južnoj Germaniji, a drugi u severnu Italiju (Senoni, Insumbri i Kremani...). Polibijev prikaz

galskih plemena je pouzdaniji, jer je Livije vrv čitao od Cezara, iz prvog veka pne. Taj predeo su

pre Gala naseljavali Etrurci. Stella iz Bononije (Felsina) beleži prizorre borbe Gala i Etruraca.

Malo južnije je pronađeno galsko i etrursko oružije u gradu Marzabota koji je očigledno spaljen

prilikom napada. Felsina je sve do 4. veka nezavnisna. Senoni su 391. godine pod vođstvom

Brena prešli Apenine i napali Kluzij. Uzrok napada je kako navodi Kluzij da je imao mnogo

slobodne zemlje, a moderna istoriografija navodi da je zbog pljačke. Postoji teorija da su Gali

bili najamnici na putu za V. Grčku. Pisac Justin kaže da je Dionisije iz Sirakuze nekoliko meseci

od osvajanja Rima uzeo keltske najamnike u vojsku. Postoji i još jedna teorija o političkoj

podeljenosti u Kluziju, gde je Aruns pozvao Gale da napadnu kluzij jer mu je Lukomon uzeo

ženu.

T. Livije navodi da se Kluzij obratio Rimu za pomoć jer nisu pomogli Vejanima iako nisu bili u

savezu sa Rimom. Rimljani su time prekršili ius gentium (međunarodno pravo). Gali su tražili da

im se predaju Fabijevci jer su učestvovali u borbi, ali skupština ih odbila i proglasila Fabijevce

za vojne tribune. Oni su ih sačekali kod Alije 387. godine na njenom ušću u Tibar. Tu su

Rimljani izgubili, a preživeli su pobegli u Veje, 11 milja od Rima. Bitka jeste istorijska i 18. Jul

je bio prokleti dan u Rimu, ali je tok bitke izmišljen. T. Livije ne spominje učešće saveznika da

bi umanjio poraz. Gali su stigli u Rim 3 dana nakon bitke. Senat i mladi sposobni ljudi su se

povukli na Kapitol. Bivši konzuli i trijumfatori su mirno dočekali u svojim domovima. To je

predstavljalo ,,Devotio“ - žrtvovanje za otadžbinu i bili su pobijeni. Državne svetinje su sakrili u

blizini dvorišta Kvirinovog sveštenika, a neke su Vestalske sveštenice odneli u Cere. Po Plutarhu

i Aristotelu Lucije Albin je spasao Rim. Ostali stanovnici su se razbežali. Grad je opljačkan i

možda neki deo spaljen, ali ostaci požara se vezuju za kraj 6. veka i nemire koje su zadesili Rim

na prelazu iz kraljevstva u republiku. Gali su krenuli da se penju na Kapitol na osnovu tragova

poslanika od Marka Furija Kamila, ali nisu uspeli da prevare Junonine guske. U fragmentu Enija

piše da su osvojili čak i Kapitol. Marko Furije Kamil je u tom trenutku bio u Ardeji u Laziumu,

jer je bio prognan ubog zadržavanja ili nepravedne raspodele plena od osvajanja Veja. Imenovali

su ga diktatorom. Čak se neki Pontije Kamil dovukao sa balvanom i dao mu imperijum. Kapitol

je odlučio da se preda jer je zavladala glad, a Gali su hteli da se povuku zbog bolesti koje su

zavladale od požara, nepovolje klime i takođe gladi. Polibije navodi da su se povukli zbog toga

što su ih napali Veneti, susedi Senona. Rimljani su otkupili slobodu, Brena ,,Vae victis”. Justin

navodi da je Masilija dala novac za otkup. U trenutku plaćanja Marko Furije Kamil je pobedio

Gale na putu ka Gabinijima ali to je vrv neistorijski podatak, jer Aristotel i Plutarh ne spominju

Kamila, već ulogu daju plebejcu Luciju Albinu. Činjenica je da su Gali opljačkali Rim jer postoji

u Grčkim izvorima. Plutarh kaže da je Heraklid sa Ponta (Platonov učenik) zabeležio da je

vojska iz Hiperboreja osvojila Rim. Aristotel navodi da su Kelti zauzeli Rim i da ih je spasao

plebejac Lucije Albin.

Činjenice koje su sigurno tačne su da su se Gali naselili, napali Kluzij, pobedili u bici na Aliji,

osvojili Rim i uzeli otkup.

Rat sa Samnitima i Latinima

Samniti: žive u seoskim zajednicama – vici, koje su grupisane u okruge – pagus, kojima upravlja

mediks (upravlja vojskom i ima sudska ovlašćenja). U okviru ovih pagusa imaju utvrđenja –

oppidum u brdovitim predelima. Narod – populus (Tuto na samnitskom) živi u okvirju okviru

četiri pagusa i to je neka vrsta plemenskih vaveza. Na čelu ovog saveza nalazi se mediks tuticus,

izborni magistrat.

U Samniju postoji četiri plemenske zajednice: Hiripini na jugu i jugoistoku, Pentri u centralnim i

istočnim delovima, Kaudini na zapadu i Karicini na severu i severozapadu Samnijuma. Središte

plemenskog saveza ovih naroda je u gradu Bovianum Vetus. O organizaciji ne znamo, ali

pretposavlja se da je posojalo veće poglavara i skupština koja u ratu imenuje zapovednika.

Rimljani su sa njima došli u kontakd sredinom 4. veka, decenijama nakon galske najezde i

sklopili savez po tradiciji 354. godine. Kao razlog se navodi rimska hegemonija, a u modernoj

istoriografiji se pretpostavlja da je savez sklopljen zbog opasnosti od Gala.

Prvi Samnitski rat (343 – 341). Povod rata je bio napad Samnita na teritoriju Sidicina, a Sidicini

su se udružili sa Kampancima (Oscima, koji su se u drugoj polovini ? veka naselili u ?). Poraženi

su i jedni i drugi a dok su Samniti opsedali Kapu – u, Kampanci su se obratili Rimu. Senat je

prvo odbio da im pomogne, a onda su oni predali Kapu – u Rimu – deditio, što znači da je Kapua

sada rimska teritorija. Rimljani su onda morali da brane nju, pa su tražili Samnitima da je vrate

uz ono što su osvojili i opljačkali, a kada su odbili centurijatska skupština je objavila rat.

Moderna istoriografija smatra da je ot anticipacija na događaj iz 211. godine kada se Kapua tako

predala na milost i nemilost. Promena politike prema Samnitima je nastala jer je Kampania sa

Kapuom jako bogata zemlja i sam grad ima trgovinu i izlaz na more.

Rimska tradicija beleži tri pobede 343. godine:

1) pobeda na planini Gaur, istočno od Kapue, pod Valerijem

2) pobeda u šumi kod Satikule, pod Decijem.

3) pobeda kod Suesule

Ove pobede su imale posledice sa rimskim susedima, jer su sklopili mir sa Faliscima i Latini su

odustali od ustanka. Ratne operacije su se vodile još dve godine, a onda su Samniti zatražili mir

okji su Rimljani prihvatili. Mir su sklopili zbog opasnosti spartanskog kralja Arhidama III koji je

došao na jug Italije na poziv Tarenta. Neki u modernoj istoriografiji smatraju da taj rat uopšte

nije ni bio. Diodor sa Sicilije ga uopšte ne spominje pa se smatra ja je samo obnovljen savez 341.

godine.

Na zahtev Latina, 358. godine je obnovljen Kasijev ugovor. T. Livije navodi da se stari ugovor

nije poštovao, a moderna istoriografija smatra da se obe strane nisu pridržavale ugovora.

Rimljani su iste godine osvojili Pontijsku ravnicu od Volska, južno od Laziuma, a Latini su bili

nezadovoljni jer nije osnovana Latinska kolonija. Gali su imali uporište u Albanskim planinama

a Grčki gusari su ugrožavali ušće Tibra i Ostiju, pa Latini su 349. godine odbili da pomognu i

time izrazil inezadovoljstvo. Rim je 348. godine sklopio ugovor sa Kartaginom i time su

pretendovali da uspostave hegemoniju u Laziumu kao pred kraj kraljevstva.

Latinski rat (340 – 348). Samniti su 341. Godine napali Sidicine, a oni se udružili sa

Kampancima i Latinima. Samniti su se obratili za pomoć Rimu koji je zaustavio Sidicine, a nisu

smeli da ratuju sa Latinima zbog ugovora. Rimljani su pozvali 10 latinskih prvaka da izlože

zahteve, i oni su tražili da se jedan konzul bira iz njihovog reda, da dobiju polovinu senata,

ujedine se sa Rimom i samim tim građanska prava. Ovaj događaj predstavlja anticipaciju

Savezničkog rata i smatra se da je nerealan za polovniu 4. veka, pa se pretpostavlja da su tražili

ravnopravnost između njih i Rima. Ovo je izazvalo gnev senata i Manlija Torkvata pa je 340.

godine objavljen rat. Ratne operacije su se odvijale u Kampaniji i Kapui. Rimljani su išli preko

teritorije Marsa i Peligna, zaobilaznim putem da bi spojili snage s Samnitima. Prva bitka se

odigrala kod Vezuva, a Rim je pobedio tako što se žrtvovao Publije Decije Mus, konzul iz iste

godine jer su Rimljani imali proročanstvo da će pobediti ona vojska čiji se zapovednik žrtvuje i

pogine u bici. T. Livije kaže da Samniti nisu učestvovali u ovoj bici, već su stajali po strani i

čekali ishod. Latini su se sakupili u Vesci, konslolidovlai snage i napali Rimljane kod Trifanuma,

grada između Minturne i Satikule, u severnoj Kampaniji. Kapitolinski fasti prenose da je

zabeležen samo jedan trijumf, i da je to bila bitka kod Trifanuma jer se beleže sve tri strane

(Sidicini, Latini, Kampanci) i tu bitku je vodio Manlije Torkvat. Možda je on proslavio jedan

trijumf za dve pobede.

Latinima, Kapui i Falerni je oduzeta zemlja i podeljena plebejcima. Pošteđeni su samo Laurenti i

kampanski konjanici jer nisu učestvovali u pobuni. Sa Laurentima je sklopljen ugovor koji je

obnavljan svakih 10 godina. Kampanski konjanici, aristokraija Kapue (Osci) su dobili građansko

pravo, a ostalo stanovništvo je imalo obavezu da ih izdržava. Ratne operacije su trajale još 2

godine, a Rimljani su na kraju sa svakim gradom sklopili poseban ugovor, i te politike su se

držali i u daljoj istoriji.

1) Jedna grupa: puna građanska prava (civites romani). Oni su upisani u tribe 322. godine. Ovo

su dobili najbliži Rimu, izuzev Preneste. Ovi gradovi su pripojeni teritoriji Rima, ali su

određenom broju pustili da zadrže svoje municipalno (prvi put se spominje ova reč) upravljanje.

To su uradili u cilju nadoknade gubitaka i povećanja populacije. Velitre su omrali da sruđe zidine

i ukinu senat koji je morao da se preseli na drugu stranu Tibra. Moderna istoriografija smatra da

su pravili razliku između Volska i Latina, gde su Latini dobili civitas romani, a Volsci civitas

sine suffragio. Ancijumu je oduzeta flota i zabranjen izlaz na more.

2) Druga grupa: polu - građanska prava (civitas sine suffragio). Dobile su zajednice u Kampaniji

(Formia, Fundia i Privernum). To podrazumeva smao privatna prava 1) ius conubi i 2) ius

comerci), ali podrazumeva i sve obaveze kao npr slanje vojske.

3) Treća grupa: saveznici, socii sa kojima je sklapan ugovor – foedus su postali svi ostali,

nezavisne zajednice.

Okončana je nezavisnost Latina.

Drugi Samnitski rat (327 – 321)

Rimljani su počeli da sklapaju saveze sa plemenima u Kampaniji, 336. godine sa Sidicinima i

330. godine sa Frusinom i Fabraterijom i osnovali su kolonije blizu granica Samnijuma, Kales u

severozapadnoj Kampaniji i Fregele na teritoriji Volska, koje spajaju put Laziuma između

Kampanije. Samniti su bili nezadovoljni jer su teritoriju Volska smatrali svojom. Rimljani su to

radili sa ciljem da izoluju Samnite, spreče prodor u kampaniju i izlaz na Tirensko more.

Uzrok rata: Rimljani su 327. godine zaratili protiv stanovnika Paleopolisa koji je u blizini

Neapolisa (Oba osnovana od strane Kime). Stanovnici Paleopolisa su ugrožavali rimske

koloniste i kada su Rimljani objavili rat, njima je u pomoć došla Nola (2000) i Samniti (4000).

Rimljani su pod konzulom Kvintom Publilijem Filonom osvojili opsadom grad. Dionisije iz

Halikarnasa kaže da su sukobi u Neapolisu doveli do toga da Rimljani ratuju protiv Samnita. Po

njemu je vođen sukom unutar grada gde je demos bio naklonjen Samnitima a aristokratija Rimu,

pa je pobedila aristokratija i predala grad Rimu, iz čega zaključujemo da je T. Livije ovde

netačan. Rimljani su sa Neapolisom sklopili savez. Grad je zadržao autonomiju ali je imao

obavezu da Rimu daje flotu (socies navales). Tek u doba prvog punskog rata Rim je sagradio

svoju flout. T. Livije navodi da je još jedan povod bio to što su Samniti navodili Fundi, Formie i

Privernum na pobunu. Apulci i Lukanci, rimski saveznici stavili su se pod zaštitu Rima, ali

moderna istoriografija prihvata samo savez sa Apulcima a sa Lukancima ne jer su u tom trenutku

Rim nije toliko proširio uticaj. Vestini su bili saveznici Samnita, a to je predstavljao opasnost jer

je moglo doći do pobune Peligna, Marsa, Maricina i drugih italskih plemena. Samniti su bili u

prednosti jer se bori u planinskim predelima a za to imaju lakše oružije, pilume i bolju formaciju.

Neapolis je predate 326. godine, a 325. godine kreću ratne operacije. Rimljani su ratovali na dva

fronta, protiv Vestina i protiv Samnita.

1) Konzul Junije Brut je ratovao protiv Vestina, dobio ih u jednoj bici za koju ne znamo gde se

odvila i osvojio dva njihova grada, Kutinu i Cingiliju.

2) Konzul Lucije Furije Kamil, je trebao da ratuje protiv Samnita ali morao je da napusti front jer

se razboleo pa su imenovali diktatora Papirija Kursora a za zapovednika konjice je postavljen

Fabije Maksim Rulijan u bici kod Imbrilijuma za koji se ne zna lokacija. T. Livije kaže da neki

spominju 2 bitke, da stariji istoričari spominju jednu a analisti izostavljaju ???. Pobedu bi trebalo

prihvatiti jer je zabeležena u fastima, da je Kursor proslavio 324. godine. Rimljani su 323.

godine ponovo ratovali na dva fronta, u Apuliji i Samnijumu. Pretpostavlja se da su Apulci prešli

na stranu Samnita, a možda su im pritekli u pomoć. Rimljani su pobedili na Samnitskoj teritoriji,

ne znamo gde 322. godine, a izvori prenose dve tradicije. Konzuli su bili Fulvije Korvo i Rulijan,

a diktator Kornelije Kos. Prema jednoj tradiciji pobedu je odneo Kos, a prema drugoj konzuli. T.

Livije se opredelio za Kosa i u ovom slučaju imamo T. Livijevu kritiku izvora gde on govori da

neki pisci navode da je diktator imenovan samo da otvori igre i potom je abdicirao, a da su

vojskom zapovedali konzuli. U fastina piše da su vojskom zapovedali konzuli. Pitanje je ostalo

ne rešeno a pobeda je bila značajna jer su Samniti slomljeni zatražili pregovore koji su

bezuspešno završili. Samniti su nudili da vrate zemlju koju su opljačkali, a tu su poslali Brutula

Papijana, koji je navodno bio krivac za rat, a u suštini žrtveno jagnje. Apijan prenosi podatak da

su dodatno tražili odricanje hegemonije u Italiji, tj. Centralnim i južnim Apeninima.

Samnitski vojskovođa, Gaj Pontije je 321. godine postavio logore u blizini Kaudinskog klanca,

koji je verovatno u blizini Kaudina, grada na putu između Rima i Kampanije. On je poslao deset

vojnika prerušene u pastire u Kampaniju gde je bila rimska vojska da šire priču da Samniti

opsedaju Luceriju, a Rimljani krenuli da im pomognu. Postojao je jedan put uz jadransku obalu

preko Vestina a drugi kroz klanac koji je kraći ali ne i sigurniji i Rimljani su njega izabrali. Gaj

Pontije se savetovao sa ocem Herenijem, koji mu je rekao da Rimljane ili pusti ili sve pobije. On

mu je rekao da ako ih pusti dobiće najmočnijeg saveznika a ako ih pobije obezbediće mir

narednim generacijama. On je Rimljane naterao da se ponize, tj. nagi prođu ispod jarma. Neki

drugi izvori navode da se odigrala bitka. Ciceron kaže da su konzuli izgubili bitku a i Apijan

kaže das u pobedili Samniti u svojoj Samnitskoj knjizi. Rim je primoran da sklopi mir pod

uslovima: da se vojska povuče sa samnitske teritorije, povuku kolonisti, predaju kao taoci 600

konjannika, a Apijan navodi das u se obavezali da neće nikad ratovati. Rimski analisti su

pokušavali da umanje poraz i navode da taj mir nije bio pravi mir. Klaudije Kvadrigarije kaže da

je to bio samo dogovor – sponsio koji sklapaju vojskovođe. Za mir su jemčili konzuli, legati…

jer da je bio mirovni ugovor zapisani bi bili samo fecijali, rimski sveštenici koji su za to bili

zaduženi. T. Livije navodi da je ugovor sklopljen bez odobrenja centurijatskih komicija i samim

tim ne važi.

Zaključak o Kaudinskom klancu: Sigurno se odigrala bitka uz sklapanje mira pod T. Livijevim i

Apijanovim uslovima. Narednih pet godina bilo je samo sitnih čarki. Rimljani su taj period

iskoristil da umire saveznike koji su bili nemirni i učvrste položaj u Apuliji (Gradovi Teanum na

severu i Kanuzijum, 318. godine), opustošili Daunium i osvojili Forentu na granici sa

Lukanijom. Time su izolovali Samnite. Napravili su i vojnu reform u kojoj su uveli pilume –

koplje za bacanje i manje taktičke jedinice, manipule.

Druga faza drugog samnitskog rata (316 – 304). Rimljani su 316. godine opseli Satikule, što je

dalo Samnitima povod da se pobune jer je to očigledno bio samnitski saveznik. Rimljani su

Satikule osvojili 315. godine što je bio važan taktički položaj, a zaslužan je Fabije Rulujan.

Samniti su 316. godine opseli Plistiku čija lokacija nije poznata i osvojili je 315. godine, a

izazvali su pobunu u rimskoj koloniji, Sori gde su pobijeni rimski kolonisti a sklopljen je savez

sa Samnitima. Pretpostavlja se da je Plistika na granici Samnita i Kampanije. Bitka kod Lautula

se odigrala 315. godine što T. Livije povezuje sa Sorom, ali je to ipak zasebna bitka. Po jednoj

tradiciji bitka je bila nerešena jer je pala noć, dok druga tradicija pripisuje da su pobedili

Rimljani. U toj bici je poginuo zapovednik konjice Kvint Aulije, a Livije prednost daje prvoj

tradiciji dok je Aulije poginuo kod Satikule 316. godine. Diodor sa Sicilije kaže da su se sukobili

kod Lautule, gde je cela vojska Rimljana krenula u bektsvo, a Kvint Aulije ostao sam i poginuo.

Kapitolinski i trijumfalni fasti potvrđuju Diodorovu priču i za Aulija i za T. Livija. Strabon

takođe kaže da su Samniti pustošili sve do Ardeje. Rimljani su 314. godine pokorili Aurunce

(između Lipisa i Volturna) zbog opasnosti udruživanja sa Samnitima, ali je iste godine izbilo dve

pobune, Lucerije u Apuliji i pobuna u Kampaniji. Pobuna Lucerije je pogoršavala strateški

položaj i samim tim čitavu Apuliju. Rimljani su nakon pobede nad Samnitima i stanovništvom

Lucerije osnovali koloniju i odatle su vršili veliki broj kasnijih akcija. Pobunu u Kampaniji je

vodila Kapua, i Samniti su pokušali da zauzmu Kampaniju. U toj bici Samniti su pretrpeli velike

gubitke i preživeli su se povukli u Maleventum. Diodor kaže da se bitka odigrala kod grada Cina.

Moderna istoriografija pretpostavlja da je bitka bila kod Teracine, gde su rimljani razbili

Samnite, a konzul Sulpicije Long je proslavio pobedu. Kampanci, pošto su saznali za pobedu

predali su krivce pobune, a Rimljani obnovili ugovor. Dalje pobune su sprečili osnivanjem

kolonija u Satikuli, Interamni i Suesi, čime je zaštićena Kampanija. Rimljani su 312. godine

počeli da grade via Apia, put kroz Kampaniju. Rimljani su povratili Fregele 313. godine koje su

u međuvremenu izgubili, u toku rata ili Kaudinskim mirom, još jedan grad na bitnom strateškom

mestu. Bilo je pobede i 312. godine ali ne znamo koje, samo je konzul proslavio pobedu.

Od 311. godine Rimljani ratuju i sa Etrurcima, kada su oni opseli Sutrijum, grad u južnoj Etruriji,

koji je bio rimska kolonija a T. Livije taj grad naziva kapijom prema Etruriji. Rulijan, konzul iz

310. godine je pobedio vojsku kod Sutrijuma, nastavio na sever kroz Cininsku šumu i pobedio

kod Peruzije, što je dovelo do sklapanja mira na 30 godina sa tri etrurska grada: Peruzijom,

Arecijom i Krotonom. Rulijan je 309. godine osvojio Kastulu, nakon čega su Etrurci odustali od

opsade Sutrijuma a sledeće godine je sklopljen mir sa ostalim etrurskim gradovima. Period od

311 – 308 u ratu sa Samnitima se slabo poznaje. Fabije Rulijan je 307. godine pobedio samnitsku

vojsku kod Alifa, a ova pobeda je izazvala pobunu Hernika, koji su dati Latinima na čuvanje dok

senat ne utvrdi da li su se dobrovoljno pridružili ili su prisiljeni na savez sa Samnitima.

Zajednice koje su se sa Hernicima pobunili dobili su civitas sine suffragio, ali bez prava braka,

ius conubi. Nakon bitke kod Alifa Samniti su zauzeli Soru i Kaiatiju, a 306. godine upali su u

severnu Kampaniju. Rimljani su odlučili opšti napad na Samnijum i 305. godine su zauzeli

Bovianum. Njihov vojskovođa, Statije Gelije je po T. Liviju poginuo a po Diodoru zarobljen.

Mir je sklopljen 304. godine i to je dovelo do oslabljivanja Samnija i širenja rimskog uticaja u

Italiji. Iste godine su sklopili savez sa Marsima, Pelignima i Maricinima a sa Vestinima 302.

godine. Obezbedili su kontrolu nad Kapuom i Apulijom. Takođe je sprečena pobuna Hernika a

304. godine pobeđeni su i Ekvi.

Treći Samnitski rat (298 – 290)

Samniti su 299. godine planirali pobunu, tj. novi rat jer je Rimu pretila opasnost od Etruraca i

Gala. Etrurci su iste godine tražili savez sa Galima, ali su Gali tražili novac pa je savez propao.

Rimljani su sklopili savez sa Picenjanima, zbog opasnosti sa severa i osnovali Narniju. Pre toga

su osvojili grad Nerkvinum, na kojem su osnovali tu koloniju po reci Nar.

Povod rata: Rimljani su sa Lukancima sklopili savez, a Samniti su pokušali da ih pridobiju, ali

neuspešno pa sui h napali i opustošili. Rimljani su tražili da napuste Lukaniju, ovi odbili i bellum

justum, kao i uvek rat.

Jedan konzul 298. godine je bio Scipion Barbat a drugi Fulvije Centumal. Scipion Barbat je

ratovao u Etruriji, gde je prvo etrursku vojsku pobedio kod Volatera, pa se vrati ona teritoriju

Faliska, u zaleđu Falerija gde je ostavio deo vojske, i vratio se na sever da pljačka sela da spreči

snabdevanje i gradnju utvrđenja. Fulvije Centumal je ratovao u Samnijumu i pobedio ih u bici

kod Bovianuma a zatim Aufidenuma, i osvojio te gradove. Epigrafski izvori pružaju drugačije

podatke (Scipionov sarkofag, na njemu je najstariji natpis koji se tiče istorijske ličnosti, gde se

spominje da je on pokorio Lukaniju, a spominje se grad Taurasije). Trijumfalni fasti kažu da je

Fulvije Centumal proslavio pobede nad Etrurcima i Samnitima. Iz elogija Scipiona piše da je on

proslavio pobede na jugu Samnijuma. Možemo prihvatiti das u obojica ratovali na oba fronta, pa

Fulvije Centumal na severu a Scipion Barbat na jugu Samnijuma tj granici Samnijuma i

Lukanije. Etrurci su 297. godine zatražili mir (Sutrijum, Falerije i Nepete), zbog toga što su

najbliži Rimu, što im je omogućilo da lakše ratuju sa Samnitima. Oni su iz dva pravca napali

Samnite. Jedan je bio preko Sore na severozapadu, a drugi preko Sidicina na zapadu Samnijuma.

Rimljani su 297. godine pobedili Samnite na nepoznatoj lokaciji i Apulce pod Publijem Decijem

Musem, a 296. godine su nastavljene uspešne borbe protiv Samnita i ostatka Etruraca. Samnitski

vojskovođa Gelije Egnacije je sklopio savez sa Galima koje je potplatio, Umbrima i Etrurcima.

Samnitska vojska se deli na dva dela, pa manji deo je upao u severnu Kampanijuna teritoriju

tribe Falerne, koji je zaustavljen, pa su Rimljani u cilju zaštite osnovali kolonije Minturne i

Sinuese. Glavnina samnitske vojske krenula je na sever da se spoje sa Etrurcima. Rimljani su

poveli vojsku u Umbriju, tj. prethodnicu koju je vodio Scipion Barbat, koji je pretrpeo poraz kod

Kamerinuma. Sa glavnim delom vojske odigrala se bitka kod Sentinuma 295. godine. Konzuli su

bili Fabije Rulijan i Decije Mus. U početku su bile jednake snage. Rimljani su išli na dugu bitku,

ali Gali su imali bojna kola, i vojska Decija je krenula u beg. Tok bitke je preokrenuo Decije

Mus, zavetovao se, žrtvovao, navalio na neprijatelja i poginuo. Osvojen je samnitski logor, a

Gelije Egnacije je ubijen. Etrurci nisu učestvovali u bici, a Rimljani su poslali dva propretora u

Etruriju, koji pljačkaju teritoriju oko Kluzijuma. Bitku kod Sentina pomenuo je i grčki istoričar

Durid sa Samosa (340 – 260), koji kaže da je pobijeno 100 000 ljudi, i to nam je preneo Diodor

sa Sicilije. Nakon te bitke, predali su se Umbri, Senoni i Etrurci. Rat je nastavljen još par godina

i završen je 290. godine. Kada je konzul bio Manije Kurije Dentat. Rimljani su sebi pripojili

teritoriju Sabinjana i Pretutije, davši im civitas sine suffragio, da bi odaljili Samnite od mogućih

saveznika. Sabinjani su se pre toga, 290. godine pobunili. Samniti su dobili status soci – i

(saveznici).

Od sada se rimska teritorija proširila na Jadransku obalu, a to su Kastrum Novum i Hadrija u

Picenumu. Posle Trećeg Samnitskog rata Rimljani su 285. godine počeli rat sa Galima. Senoni su

prodrli do Arecija u Etruriji. Rimljani su poslali vojsku gde je poginuo konzul, a oni su poslali

Manija Kurija Dentata koji ih je 284. godine pobedio, proterao sa njihove teritorije i osnovao

Sena Galika. Boji, u dolini reke Po, uplašivši se iste sudbine su se pobunili 283. godine. U

pomoć su pozvali Etrurce ali udružene snage je pobedio Manije Kurije Dentat u bici kod

Badimonskog jezera.

Tarent i Pir

Tarent je osnovan 707/6 godine i bio je jedina spartanska kolonija. Osnovali su ga vanbračna

deca spartanki i helota. Tarent je bio bogat zbog trgovine. Glavni proizvod je bio vunena tkanina

obojena purpurom. O ekonomskoj moći Tarenta svedole vaze koje su nađene u dolini reke Po, a i

novac pronađen u Galiji. Tarent i ostale grčke gradove na jugu ugrožavali su Lukanci i Bruti, pa

se Grci obraćaju za pomoć najamnicima u matičnoj Heladi. Prvi jeste bio Arhidam III, i on je

338. godine poginuo u bici sa Lukancima, a 330. godine poginuo je i Aleksandar I Mološanin,

epirski vladar, koji je bio ujak Alekandra Makedonskog. Kleonim, Spartanac je 303. godine

došao na jug Italije i imao više uspeha, ali su se Tarentinci okrenuli protiv njega. Poslednji pre

Pira bio je Agatokle iz Sirakuze. Vremenom su grčki gradovi počeli da traže pomoć od Rima jer

je Agatokle umro 289. godine. Najpoznatiji grad je Turij, koji je osnovan 443. godine i on je

panhelenski projekat koji je osmilio Perikle, a u osnivanju je učestvovao i Herodot. Rimljani su

285. godine zaštitili Turij od Lukanaca, a oni su u zahvalnost plebejskom tribune Gaju Eliju

napravili zlatnu statuu. Sledeća intervencija je bila 282. godine kada su opet zaštitili Turij od

Lukanaca, ali su ovaj put ostavili garnizon vojske u gradu. Smatra se da su Lokrida Epizefirska,

Kroton i Regij takođe obezbedili zaštitu Rima. Rimljani su kao korist okretanja u savez sa

Grcima videli flotu i mogućnost pojave nekog grčkog najamnika.

Povod za izbijanje rata bio je rimsko uplovljavanje u Tarentinski zaliv. Tu ih je napala

tarentinska flota. Oni su nakon pobede rimske flote napali Turij, opljačkali, isterali rimski

garnizon i oligarhiju zamenili demokratijom. Brodove su napali jer su sa Rimom imali ugovor da

Rim ne sme da plovi iznad Lacijanskog rta koji je sklopljen u drugoj polovini 4. veka. Rimljani

su u taj zaliv ušli možda da bi posmatrali situaciju u zalivu, možda se sklonili od bure a možda

podržali origarhiste u Turiju.

Uzrok: Jačanje Rima i sukob interesa. Rimljani su 282. i 281. godine tražili da se oslobode

zarobljenici, da se prognani Turijci vrate u grad, vrati opljačkana imovina i predaju krivci. Tarent

je odbio zahtev. Izvor za događaje je Pirova biografija kod Plutarha i kao dopuna Apijan. Tarent

je nemajući svoju vojsku u pomoć pozvao Pira. Pir je kao miraz svoje druge žene, Lanase, ćerke

Agatoklea dobio Korkiru (Krf) a Korkiru mu je 290. godine zauzeo Demetrije Poliorket (Osvajač

gradova). Tarent mu je pomogao da je vrati pa se osetio da mora da im uzvrati pomoć. Pir je

nameravao da osvaja u zapadnom svetu i stvori carstvo poput Aleksandrovog na istoku. On je

280. godine prešao u Tarent i u cilju odbrane primorao Tarentince da vežbaju, i regrutovao ih, a

ostavio je i garnizon u tvrđavi da bi kontrolisao grad. O njegovom uticaju svedoči i novac koji se

kovao u Tarentu, sa prikazima bojnih slonova. Prva bitka se odigrala kod Herakleje 280. godine

na reci Siris. Pir je pobedio jer je imao bojne slonove, što je predstavljalo novinu u ratovanju.

Rimljani su ih zvali vulkanski bikovi. Druga prednost su falange. Treća je dovoljno obučena i

iskusna vojska. Rimski saveznici su nakon bitke kod Herakleje prešli na Pirovu stranu, a to su

bili grčki gradovi, Samniti, Lukanci i Bruti. On je krenuo na sever u Lazium, na 60 km od Rima.

Tamo je krenuo u cilju pridobijanja Etruraca i posle toga se vratio u Tarent i ostavio vojsku u

Tarentu?. U jesen 280. godine poslat je pregovarač u Rim jer je hteo da iskoristi pobedu i nekako

ih ubedi da sklope mir. Preko Tesalca Kineja ponudio je da vrate zarobljenike bez otkupa, sklope

savez, daju slobodu grčkim gradovima i vrate Samnitima i Lukancima ono što su im uzeli u ratu,

tj. odreknu uticaja u južnoj Italiji. Senatori su bili gotovo spremni da prihvate, ali je Apije

Klaudije (cenzor iz 312. godine koji je započeo gradnju via Apia) promenio raspoloženje senata.

Senat je onda odlučio da će da prihvati ako se Pir povuče iz Italije. Pir se 279. godine uputio u

Apuliju gde se odigrala bitka kod Auskuluma na Aufidu. Bitka je počela na obali reke, pa Pir

nije mogao da upotrebi slonove i konjicu i onda je privremeno zaustavio bitku i sutradan je

preneo u ravnicu gde je pobedio i nakon toga rekao čuvenu izreku ,,Ako još jednom pobedim

Rimljane, izgubiću“. On je 278. godine prešao na Siciliju. Njega su Agrigent, Sirakuza i

Leontina pozvali da otera Kartaginjane sa Sicilije. Agatokle je umro 289. godine pa je Pir to

smatrao svojom zemljom. Tu je došlo do povezivanja Rima i Kartagine i 279. godine je sklopljen

ugovor koji prenosi Polibije. Rimljani su dobili podršku kartaginske flote. Pir je delimično imao

uspeha ali su grčki gradovi bili nezadovoljni jer im je tražio da mu izdržavaju vojsku i plaćaju

danak. On se 276. godine vratio sa Sicilije u Italiju. Vojsku je 275. godine podelio. Jedan deo je

trebao da ide protiv konzula Kornelija Lentula u Lukaniju da bi ga sprečio da dođe u pomoć

drugom konzulu, Maniju Kuriju Dentatu, a drugi je poslao protiv njega samog kod Malventuma.

Rimljani su slonove neutralisali strelama, pa su se oni okrenuli i srušili njegov bojni red. Pir je

ostavio garnizon u Tarentu, a on je otišao u Epir. Garznizon se predao 272. godine i Tarent je

ušao u kategoriju socii navales a glavna dužnost im je bila da daju flotu. U taocima koje su

predali Rimu našao se i Livije Andronik koji je preveo Odiseju na latinski. Pir je poginuo u

uličnim borbama u Argosu 272. godine. Regij je zauzet 270. a Volsinij 265. godine čime je

završeno rimsko pokoravanje Italije.

Uređenje Italije

Municipiji – gradovi koji su dobili civitas sine suffragio. Oni po pravilu zadržavaju lokalnu

samoupravu, magistrate i veće. Posle nekog vremena dobijaju puna građanska prava.

Kolonije – kolonije rimskih gradova. Prva rimska kolonija bila je Ostija osnovana po tradiciji

pod Ankom Marcijem, a u modernoj istoriografiji polovinom 4. veka. Kolonije se osnivaju na

državnoj zemlji - ageru publikusu. One služe kao uporišta, ali ti stavnovnici ne služe vojsku

(colonia civium romanorum), a postoji nešto što se naziva

Opida civium romanorum - gradovi van Rima koji imaju puna građanska prava. Oni takođe

imaju magistrate a nadgledaju ih pretori. To su gradovi blizu Rima, npr: Tuskulum, Arecija…

Ius Latinum – pravo koje imaju stare latinske kolonije, koje je Rim osnovao zajedno sa Latinima.

Imaju ius conubi i comerci, a mogu da glasaju ukoliko prolaze kroz Rim u tributski komicijama.

Ako se presale u Rim dobijaju puna građanska prava – ius migradni. Zbog mnogo slučajeva,

Rimljani su 266. godine doneli zakon da može samo da se preseli ako u gradu ostavi naslednika.

Socii – oni koji ratuju, sklapaju foedus equium, a oni koji ne foedus inequim. Saveznici ne smeju

da vode samostalnu spoljnu politiku, a zadržavaju lokalnu autonomiju, koja se vremenom

postepeno približava rimskom sistemu. Morali su da daju vojsku.

Završetak borbe patricija i plebejaca

Kanulej, narodni tribun iz 445. godine je predložio zakone da se:

1) Dozvoli brak patricija i plebejaca. Izgleda das u se i ranije sklapali ali nisu bili punovažni.

Ciceron u svom delu ,,Republika” kaže da su decemviri 450. godine zabranili brakove između

patricija i plebejaca. Smatra se da su ga samo potvrdili od starijih vremena i smatra je da je bio

jedan od koraka zatvaranja patricijata jer patriciji odmah po uvođenju republike nisu imali punu

kontrolu pa su je postepeno dobijali.

2) Da konzuli mogu da se biraju i među patricijima i plebejcima. Došlo je do sukoba senatora i

tribuna pa je odlučeno da se biraju vojni tribuni sa konzulski ovlašćenjem (tribuni militum

consulare imperio) iz roda plebejaca. Vojni tribuni su možda uvedeni jer se Rim u tom trenutku

nalazio u ratu sa Ekvima, Volscima i Vejima a izbila je i pobuna u Ardeji. Oni su prvi put stupili

na dužnost 444. godine. Birali su se do 367. godine. Nisu se birali svake godine.

Zakoni Licinija i Sekstija, prvi put su predloženi 376. godine kada su oni bili narodni tribuni ali

su tada sprečili patriciji. Onda je Licinije iskoristio pravo intercisije (veta) i sprečio izbor svih

kurulnih magistrata. Ta borba je trajala do 367. godine.

1) Kamata je uračunata u dug, tj vraća se samo glavnica koja se isplaćuje u ratama u roku od 3

godine. Ovaj zakon predstavlja prvi pokušaj da se olakša položaj dužnika.

2) Predviđeno je da ni jedan rimski građanin ne sme da ima više od 500 jugera državne zemlje.

Smatralo se da je ovo predstavljalo anticipaciju zakona Tiberija Graha, ali je istoričan jer nije

postojao mehanizam vraćanja zemlje za one koji tada imaju više.

3) Po ovom zakonu više se ne biraju vojni tribuni sa konzulskim ovlašćenjima, već se jedan

konzul bira iz reda plebejaca, a Sekstije je bio prvi konzul plebejac 366. godine. Po ovom zakonu

je omogućen jedan konzul plebejcima, ali nije bilo obavezno da jedan bude od plebejaca. U prvoj

deceniji 5. veka su možda postojali konzuli iz roda plebejaca ali je nakon toga pravo konzulata

izgubljeno kao rezultat zatvaranja patricijata. Od 366. godine u Rimu se biraju pretori, samo iz

roda patricija, koji preuzimaju sudske dužnosti od konzula.

Lucije Genucije, narodni tribun iz 342. godine je predložio zakon:

1) Protiv kamate na dug. Zabrana pozajmljivanja novca na kamatu.

2) Oba konzula mogu da budu plebejci. Prvi konzuli plebejci su bili 172. godine pa je zakon

predviđao da jedan mora da bude plebejac.

3 Ista magistratura se može ponoviti nakon deset godina, Cilj je bio da se spreči uticaj istaknutih

pojedinaca ili porodica.

Publilije Filon, konzul i diktator iz 339. godine. je doneo zakone da:

1) Jedan cenzor mora da se bira među plebejcima

2) Zakoni koje donesu centurijatske komicije mora odobriti senat pre nego što se za njih glasa u

komicijama.

3) Odluke donete na concilijama plebis obavezuju sve građane. ,, Ovaj zakon se javlja još 449.

godine ,, Lex Valerie et Horacie”. Pretpostavlja se da je 449. godine odlučeno da odluke svih

skupština po tribama (tributske i plebejske) uz odobrenje senata važe za sve pa je ovim zakonom

ukinuto odobrenje senata za tributske komicije.

Petelejev zakon iz 326. godine: ukidanje dužničkog ropstva. Nema ropstva za dug, već se plaća

imovinom.

Hortenzijev zakon iz 287. godine, kada se odigrala i treća secesija plebejaca koji su otišli na

Janikul a vratio ih je diktator Kvint Hortenzije. Zakon prenosi Gaj u delu ,,Institucije”.

Odobrenje senata je ukinuto za concilije plebis.

Polibije (oko 200 – 120 pne)

O njegovom životu znamo od njega samog iz njegovih dela, iz Suidinog leksikona a neke

podatke pruža i Plutarh u Etičkom zborniku i Filopemenovoj biografiji. Rođen je u Megalepolisu

u Arkadiji oko 200. godine. Otac mu se zvao Likorta koji je bio strateg Ahajskog saveza. Polibije

se u političkom životu pojavio 182. godine kada je u pogrebnoj povorci Filopemena nosio je

urnu sa pepelom. On je trebao 180. godine da se uključi u poslanstvo koje je trebalo ići

Ptolemeju V, ali je on umro pa ono nije otišlo. Kažu da je bio maloletan ali je upućen zbog

njegovog oca. On je učestvovao u razgraničenju Mesane i Megalepolisa, a to znamo na osnovu

natpisa nađenog u Olimpiji. Sledećih 10 godina (170 – 160) se povukao iz političkog života jer je

u Ahajskom savezu krenuo uspon prorimske struje a on je kao i njegov otac imao neutralne

stavove. U politički život se vratio 170/169 godine i imao je funkciju hiparha ahajskog. On se

posle bitke kod Pidne 168. godine kao talac obreo u Rimu. Sastav od 1000 talaca sastavio je

Kalikrat, vođa prorimske struje. Polibije je ostao u Rimu, i nije prosleđen u neki drugi grad jer se

sprijateljio sa Publijem Kornelijem Scipionom Emilijanom. Prijateljstvo je počelo razmenom

knjiga, pa je to omogućilo da ne bude prebačen u neki drugi grad. Najveći deo vremena je

posvetio pisanjem knjiga. U zavičaj se vratio 146. godine nakon pada Korinta. Sam kaže da je

poslat da pomogne Ahajcima da se priviknu na novi ustav. On je mnogo putovao. Bio je u

Egiptu, Libiji, Galiji, Iberiji, a pratio je i Publija Kornelija Scipiona Emilijana u njegovim

pohodima.

Dela: pored ,,Istorije” napisao je još neka dela koja nisu sačuvana:

1) Panegirik Filopemenu, 2) Taktiku (spis o vojnoj veštini), a iz drugih izvora znamo da je

napisao 3) Monografiju o Numancijskom ratu i 4) Spis o naseljenom delu sveta oko Ekvatora.

Sačuvane su samo ,,Istorije”. Imaju 40 knjiga. Prvih 5 je sačuvano u celini, a ostalo u

fragmentima. Skraćene verzije knjiga od 6 – 18 knjige sačuvane su u zborniku ,,Excerpta

antique” iz 11/12 veka. Fragmenti ostalih knjiga sačuvani su u ,,Hrestomatiji antičkih

fragmenata” koja je nastala za vreme Konstantina VII Porfirogenita (913 – 959). Sačuvani su i

fragmenti kod drugih pisaca poput Apijana i Cicerona. Njegovo delo obuhvata period od 264 –

146 godine. Prvobitno je delo trebalo da obuhvata do 168. godine ali ga je produžio. Prava

istorija počinje od po Polibiju od 140. Olimpijade što se poklapa sa početkom drugog punskog

rata, tj. 220. godinom. Do te godine događaji su po njemu rasuti po mestima i ciljevima, a od

tada se svi usmeravaju ka rimskom osvajanju ekumene (živog sveta) za koju on smatra

Sredozemlje. Sa 264. godinom on počinje jer su tad Rimljani prvi put prešli granice Italije. On u

2. knjizi daje sažet prikaz rimskog osvajanja italije. Cilj njegovog pisanja jeste da pokaže kako

su Rimljani za 53 godine osvojili ceo svet i kako im ranije sile poput Persije i Makedonije nisu

dorasle. On ističe das u to uspeli zahvaljujući njihovom sistemu koji kombinuje elemente 3

uređenja i njihove vojske. Ta 3 elementa su:

1) monarhijski – u kojem vidi konzule 2) aristokratski – u kojem vidi senat i 3) demokratski – u

kojem vidi skupštine. On je samo Eforu priznao da je uspeo da napiše opštu istoriju,a Efor je

napisao ,,Opštu istoriju od povratka Heraklida do 340. godine kada je Filip II opseo Perint”.

Polibije smatra da su opšte istorije korisnije jer prikazuju uzročno posledične veze. On izlaže

hronološki po Olimpijadama, a u svakoj godini počinje izlaganje geografski: prvo zapad a onda

istok Sredozemlja. On je tvorac termina pragmatička istorija koja po njemu ima 3 elementa a to

su:

1) političko i vojno iskustvo (Navodi Efora jer je poznavao pomorsku borbu)

2) poznavanje geografije (Kritikuje Timeja iz Tauromenija) i

3) proučavanje ranijih istorijskih dela i proučavanje njihovog sadržaja. Po Polibiju glavni

zadatak istorije je bio da pouči državnike a svoje delo je njima i namenio. Zadaci istoričara jesu

nepristrasnost, spremnost hvaljenja neprijatelja i kuđenja prijatelja i proučavanje uzroka i

posledica.

Izvori Polibija: za događaje do 200. godine tj njegov uvod korisito je Eforovu Istoriju, Timeja iz

Tauromenija tj. njegovu ,,Istoriju Sicilije” i Filarha koji je napisao delo koje obuhvata period Od

Pirove smrti 272. godine do smrti spartanskog kralja Kleomena III 220. godine. Za prvi punski

rat koristio je Fabija Piktora i Filina iz Akraganta (njegovo delo je izgubljeno).

Za drugi punski rat je koristio Fabija Piktora, Hereja, Silena iz Kaleakta i Sosila iz Sparte. Oni su

bili naklonjeni Kartagini. Od dokumentarnih izvora koristio je: spiskove ahajskih magistrata,

ugovore Rima i Kartagine (508. 348. i 279. godine) i senatske odluke o sklapanju mira. U hramu

Here Lacinijske je video Hanibalovu bronzanu ploču, na kojoj je Hanibal naveo tačan broj

vojnika koje je doveo u Italiju. Koristio je i pisma porodice Scipiona. Kad god je mogao koristio

je iskaze očevidaca događaja.

Magistrature

Najznačajnija podela magistratura je na redovne i vandredne. U redovne spadaju: konzul, pretor,

edil, kvestor, cenzor i narodni tribun. U vandredne spadaju diktator i magister equitum.

U periodu rane republike postoji i podela na patricijske i plebejske magistrature u smislu da

plebejcima neke nisu bile dostupne.

Magistrature se u pogledi ovlašćenja mogu podeliti na one koje imaju imperium i one sine

imperium. One koje imaju imperiuj su: diktator, konzul i pretor a sve ostale sine imperium.

Magistrature se ne plaćaju i traju sve godinu dana osim cenzora čija vlast traje 18 meseci i

diktatora čija vlast traje po zakonu najviše 6 meseci.

Vlast može biti produžena prorogatio imperii. Prvi put je slučaj produženja zabeležen 326.

godine kada je Kvint Publilije Filon 327. godine bio konzul a 326. godine mu je produžen

imperium da bi mogao da završi opsadu Neapolisa. Sa rastom provincija je porastao i broj

magistratura kojima je produžen imperium.

Magistrature su ograničene time što imaju rok trajanja i što su kolegijalne.

Potestas je vlast koju imaju svi magistrate i prava koje time dobijaju su: posmatranje auspicija u

gradu; pravo izdavanja naredbi koje važe u toku čitavog mandata; pravo izricanja kazne; pravo

sazivanja naroda (ius cum popul agendi, sazivanja tributskih komicija i koncilija plebis); pravo

sazivanja senata). Imperium predstavlja vrhovnu vlast zajednice u odnosu na njene članove.

Prava koja dobijaju magistrature sa imperiumom su: zapovedanje vojskom; krivičnu i civilnu

jurisdikciju; pravo zakonske prinude tj. hapšenja i privođenja optuženih; pravo sazivanja

centurijatskih komicija.

Konzuli: U početku konzuli su se zvali pretores a i judices. Od 367. godine je konzulat otvoren i

za plebejce. Bira ih centurijatska komicija jer konzuli imaju imperium. Imperium im daju

kurijatske komicije (lex curiata imperio). U slučaju da konzul umre bira se konzul suffectus koga

postavlja drugi konzul. U slučaju da oba konzula poginu u bici, senat imenuje interrexa a on

saziva centurijatske komicije i biraju se novi konzuli. Do 220. godine konzuli su stupali u

različito vreme, od 220 – 153 su stupali na dužnost 15. marta, a od 153. godine 1. januara.

Konzuli su u Rimu bili najviši magistrate i mnogi pisci su ih poredili sa kraljevima. Vlast

konzula je ograničena uvođenjem drugih magistrate i delovanjem narodnih tribuna (ius

intercesije) i ius provocations (pravo žalbe koje ima svaki rimski građanin). Van Rima, vlast

konzula je neograničena. Konzuli mogu da sazivaju senat, primaju poslanstva, sazivaju sve

komicije, predlažu zakone i stavljaju u sprovođenje njihovih odluka. Imali su i sudska ovlašćenja

koja su 366. godine preneta na pretore i verske dužnosti: auspicije i prinošenje žrtava. Van Rima

zapovedaju vojskom. Ukoliko su oba konzula zajedno na istom frontu smenjuju se na 1 dan, a

ukoliko su 2 fronta u ratu, senat odlučuje koji će gde ići. Ako ima 3 fronta, neki od konzula iz

prethode godine dobije produženje imperiuma. Konzuli regrutuju vojsku, određuju koliko će

saveznici dati vojnika i imaju pravno kažnjavanja vojnika. Ius gladius – izricanje smrtne kazne.

Do bitke u Kaudinskom klancu su konzuli mogli da sklope mir, a posle toga je to ovlašćenje

preneto na centurijatske komicije.

Pretori: biraju se od 366. godine jer je od 367. godine ostvoren konzulat za plebejce pa je

uvedena pretura koja je ograničila sudsku jurisdikciju konzula. Od 336. godine pretura je

otvorena i za plebejce. U početku se birao jedan a od 242. godine 2. Broj pretora se povećavao sa

brojem provincija. Od dva pretora u Rimu, jedan je urbanus a drugi je peregrinus. Urbanus sudi u

parnicama između rimskih građana, a peregrines između stranaca i između stranaca i rimskih

građana. Pretori mogu da upravljaju vojskom jer imaju imperium. U doba srednje republike

upravljaju provincijama. Stupajući na dužnost oni izdaju pretorski edikt u kojem objavljuju

zakonske odredbe kojima će se rukovoditi i kojima će suditi.

Cenzori se biraju se od 443. godine. Od 351. godine magistratura cenzora je dostupna i za

plebejce a od 339. godine i Publilijevog zakona jedan mora biti plebejac. Cenzor se bira svake

pete godine a mandat traje 18 meseci. Njih biraju centurijatske skupštine i one im daju

ovlašćenja (lex centurijata de potestate cenziria). Ukoliko jedan cenzor umre, drugi mora da vrati

ovlašćenja. Za cenzore su obično birani bivši magistrati, tj. oni koji su prošli kroz sve

magistrature (cursus honorum). Uloga cenzora je da sastavljaju i vode spisak građana koje

svrstavaju u tribe, centurije i klase po imovinskom cenzu. Njih sazivaju na Marsovom polju i

svako je dužan da navede sve podatke cenzoru. Oni se staraju o moralu, tj. ispituju građane o

moralu. Mogu im oduzeti pravo glasanja u centurijatskoj komiciji ili da prebace građanina u

drugu, veću tribu kako bi njegov glas manje vredeo. Cenzori sastavljaju i spisak senator (album)

i mogu da iz senata odstrane ljude koji nisu dostojni tog zvanja (lectio senatus). U početku su tu

ulogu odstranjivanja imali konzuli sve do Ovinijevog zakona između 339. i 312. godine. Cenzori

se staraju i o trošenju novca iz državne blagajne; daju u zakup ager publikus korišćenje rudnika,

prikupljanje poreza i naplaćivanje carina. Kada se završi popis rimskih građana cenzor prinosi

žrtvu, suovetaurili (sus: svinja, ovis: ovca, aurus: bik). Cenzore biraju centurijastke komicije jer

njihove dužnosti imaju veze sa raspoređivanjem građana u centurije.

Edili se biraju od osnivanja republike, 2 plebejska edila. Oni su pomoćnici plebejskih tribuna a

od 366. godine se biraju i 2 kurilna edila iz patricijskih rodova. Dužnosti edila su cura annonae

(staranje o snabdevanju žitom o državnom trošku) i cura urbis (organizovanje igara). U početku

su se samo organizovale igre posvećene plebejskim bogovima a kasnije svim. Imaju i sudske

jurisdikciju u sporovima između trgovaca i kupaca ili u slučajevima kada neko uzurpira ager

publicus (državnu zemlju).

Kvestori se biraju od osnivanja republike, kada su ih imenovali konzuli a od 446. godine ih

imenuju tributske komicije. Od 421. godine ova magistratura je dostupna plebejcima. Broj

kvestora se povećavao sa brojem provincija. Iste godine je broj povećan na 4, od kojih su 2 imali

dužnosti u Rimu a 2 pratili konzule.

- Kvestores urbani ili erarij (2) vode državnu blagajnu i staraju se o arhivima.

- Kvestores militares (2) su pratili konzule u vojnim pohodima starali se o isplati vojnika i

podeli plena.

- Kvestores provinciates se staraju o finansijama u provincijama

Plebejski tribuni se biraju od prve secesije plebejaca, 494. godine. Od 471. godine biraju ih

concilije plebis. Oni su od samog uvođenja zaštićeni sacrosancstitas (svaki napad na tribuna biće

sankcionisan od bogova). Od 449. godine, lex Valerie et Horacije su zaštićeni i svetovnim

zakonom. Oni su birani uvek iz redova plebejaca. Njihove dužnosti su: ius auxili (pomoć

plebejcia, zaštitu od samovolje magistrate); ius intercessions (pravo zabrane na odluke

magistrate, senata i komicija a za ovo pravo je potreban samo jedan tribun, tj ne moraju se složiti

više njih kojih ima ukupno 10; ius coercitionis (pravo da izreknu kaznu drugim magistratima koji

povrede plebejce; ius cum plebe agenda (pravo sazivanja plebejskih skupština); ius cum patribu

agenda (pravo sazivanja senata). U početku su mogli samo da sede ispred kurije sastanka senata,

i čekaju odluku. Prvo su dobili pravo prisustva u senatu, a tek kasnije (vrv. sredinom 4. veka

pne) i da sazivaju senat.

Diktator je vandredna magistratura. Bira se u vandrednim situacijama i njegova magistratura

traje 6 meseci. Prvi diktator je izabran 501. godine za rat protiv Latina i to je bio Tit Largije.

Senat odlučuje da li diktatora treba imenovati, a njega bira konzul iz redova bivših magistrate.

Fabije Maksim je izabran za diktatora u centurijatskim komicijama jer je konzul poginuo a drugi

bio daleko. Diktator ima imperium maius nad svim magistraturama i može ih primorati da

podnesu ostavku. On se bira kada preti ratna opasnost, unutrašnji nemiri i kada je potrebno

održati izbore a traju nemiri u gradu. Poslednji diktator sa svrhom da se odže izbori je bio Gaj

Servilije 202. godine pne. Sulu su imenovale centurijatske komicije i imao je šira ovlašćenja.

Senat: Po tradisciji ga je osnovao Romul, kao savetodavno telo za pomoć u državnim poslovima

(IZ: Tit Livije, Dionisije iz Halikarnasa). U doba rane republike broj senator iznosi 300. U senat

ulaze bivši magistrate od kvestora pa na više. Senat sazivaju konzuli, pretori ili narodni tribune,

Može ga sazvati i inter rex, dictator, magister equitum i prefekt grada ( on je od 366. Zamenjuje

konzule u Rimu, a od tada je to pretor urbis). Senatska sednica traje od svitanja do zalaska sunca.

Ako se odluka donese pre ili posle, nije važila. Oni obično zasedaju u Hostilijevoj kuriji, koje je

po tradiciji osnovao Tul Hostilije). U senatu, prvo magistrate iznese temu, zatim prvi mišljenje

iznosi princeps senata (bivši censor iz redova patricija)m zati konzuli, pretori… Odluka se naziva

senates consultum. Odluka nema snagu zakona. Zakon donose samo komicije, a ona je samo

preporuka magistrate. Te odluke su ipak de facto poštovane kao zakoni. Senatske odluke se

čuvaju u erariju, o kojem se staraju kvestori. Senat ima ulogu u spoljnoj politici jer šalje

poslanstva, prima ih i odgovara njihovim zahtevima. Senat kontroliše sve državne prihode i

rashode. On određuje koji će konzul na kojem frontu ratovati. Takođe daje saglasnto za isplatu

vojske i odobraja proslavu trijumfa. Senat određuje koje su pretorske a koje konzulske

provincije, bira njihove namesnike i određuje broj vojnika i finansije. Senat savetuje magistrate u

slučajevima uvođenja novih ili zabrane postojećih kultova.

Kurijatske komicije: u doba republike glasa se po kurijama gde svaka kurija od ukupnih 30 ima

1 glas a kako će taj glas kurija dati određuje se pojedinačnim glasanjem unutar kurije (Princip

glasanja je isti i za ostale komicije: 1 centurija = 1 glas, 1 triba = 1 glas). Njih saziva pontifeks

maksimus. One daju imperium magistratu i samo u tom slučaju ih saziva magistrat. One se bave

porodičnim pitanjima (adobcija, otvaranje testamenta, izbor pontifex maksimusa). U kasnijoj

istoriji po kurijama su umesto građana sedeli 30 liktora i svaki je predstavljao 1 kuriju.

Centurijatske komicije: Dešavalo se da glasanje prve centurije utiče na glasanje sledećih. One

odlučuju o objavljivanju rata i mira, formalno a u suštini de facto tu ulogu ima senat. One biraju

magistrate sa imperiumom i cenzore. Imaju sudska ovlašćenja u slučaju veleizdaje, primaju žalbe

na presude magistrata i donose zakone.

Tributske komicije: u njima zaseda ceo narod. Glasa se po tribama. One donose zakone a od

339. godine vipe nisu imali potrebu odobrenja senata.

Concilie plebis: biraju plebejske magistrate (narodne tribune i plebejske edile) i donose zakone a

od 287. godine i treće secesije plebejaca po Hortenzijevom zakonu više nisu imale potrebu

odobrenja senata.