2 razvoj teorija organizacije i menadzmenta

Razvoj teorija organizacije i menadzmenta

Sesija 2

Treća sedmica

Cilj sesije 2:

• Upoznati osnovne teorije organizacije.

• Prepoznati okolnosti u kojima su pojedine teorije organizacije razvijane.

• Upoznati prednosti i nedostatke pojedinih teorija.

Doc dr. Elvir Čizmić 2

3

Teorije organizacije i menadžmenta

• Praksa koja je dovela do uspjeha može se ponovo primijeniti.

• Teorija i historija su bitne za menadžment u svakom vremenu. Teorija je konceptualni okvir organiziranog znanja.

• Teorija menadžmenta je izgrađena na realnosti, obično na slučajevima (uspješnim i neuspješnim).

• Historijski kontekst pomaže da ne ponavljamo greške.

Doc dr. Elvir Čizmić

1. Razvoj teorija organizacije i menadžmenta

4

TEORIJE

KLASIČNE TEORIJE

NEOKLASIČNE TEORIJE

KVANTITA-TIVNE TEORIJE

SISTEMSKE TEORIJE

SITUACIONE TEORIJE

• Naučno

upravljanje

• Administrat.

upravljanje

• Hawthorne

studje

• Međuljudski

odnosi

• Matematske

metode

• Tehnike

upravljanja (Operations m)

• Otvoreni

sistemi

• Sinergija

• Ekspertni

sistemi

• Situacije

• Ponašanje


2. Teorije organizacije i menadžmenta

5

3. Klasične teorije

Klasične teorije:

• Predstavnici: Frederick F. Taylor, Henry L. Gantt i Franck i Lilian Gilberth.

Naučno upravljanje – naučni menadžment

• Unapređenje individualnih performansi radnika

• Frederic F. Taylor normiranje rada

postupak rada


6

4. Taylorov naučni menadžment

Naučni metod za svaki posao

Selekcija i obuka radnika

Kontrola metoda Primjene metoda

rada Norme


7

5. Naučno upravljanje

FREDERICK TAYLOR (1856-1915)

Polazišta:• Proizvodnja i plaće su niski. • Neefikasnost, gubici vremena, loše korištenje potencijala. • Odluke menadžera su nesistematične.• Potreban je naučni pristup za analizu posla i metode rada.

Principi:• Naučni metod za svaki element rada.• Naučni metod za izbor, obuku i razvoj svakog zaposlenog.• Rukovodioci moraju surađivati sa radnicima na izvršenju plana.• Rad i odgovornost između rukovodilaca i radnika su podijeljeni.

Cilj radnika je visoka plaća


8

Taylor: Cilj poslodavca je da ima minimalne troškove (rada).

– Studij rada i pokreta za «najbolji način»– Smanjenje zamora– Sistem plaćanja za učinak veći od «standardnog» (komadni)– «Upravljanje pogonom» (1903)– «Principi naučnog upravljanja» (1899).

• Najpoznatija primjena teorije: Fordova traka.

• Osam poslovođa: nadzor, održavanje, kvalitet, izdavanje naloga, izdavanje uputstava, norme i troškovi, disciplina, operativna priprema.


9

KONCEPTKONCEPT DOPRINOSIDOPRINOSI OGRANIČENJAOGRANIČENJA

Analiza posla i Analiza posla i

tražnje “najboljeg tražnje “najboljeg

metoda”metoda” Proučavanje Proučavanje

zadataka, izbor ljudi, zadataka, izbor ljudi,

obuka, kooperacija obuka, kooperacija

među rukovodiocima među rukovodiocima i i

izvršiocimaizvršiocima

Unapređenje Unapređenje

produktivnosti i produktivnosti i

efikasnositefikasnosit Naučne analize radaNaučne analize rada Metode plaćanjaMetode plaćanja Kooperacija Kooperacija

rukovodioci – radnicirukovodioci – radnici Započeo školu Započeo školu

opisivanja opisivanja

organizacijeorganizacije

Pojednosatvljenje Pojednosatvljenje

motivacijemotivacije Mehaničko Mehaničko

posmatranje čovjekaposmatranje čovjeka Eksploatacija ljudiEksploatacija ljudi Zanemarivanje Zanemarivanje

okolineokoline


10

6. Administrativne teorije

Predstavnici: Henri Fayol, Lidel Urwick i Max Weber. Fokus na mendžment totalne organizacije H.Fayol (1841-1925)«Generalni i industrijski menadžment»«Opća i industrijska administracija» Prvi je sistematizirao funkcije menadžmenta: planiranje, organiziranje, vođenje i kontrolu i 14 principa upravljanja.

«Administracija je nervni sistem poduzeća»

Uloga rukovodstva u organizaciji.


11

Šest poslovnih funkcija: Tehnička SigurnostKomercijalna Računovodstvo

Financijska Rukovođenje (Administration)• Princip rukovođenja (14) i funkcije rukovođenja (5)• Funkcije: planiranje, organiziranje, naređivanje, koordiniranje,

kontrola.


12

• Principi rukovođenja:

1. Podjela rada1. Podjela rada 8. Centralizacija8. Centralizacija

2. Autoritet2. Autoritet 9. Lanac komuniciranja9. Lanac komuniciranja

3. Disciplina3. Disciplina 10. Nalog10. Nalog

4. Jedinstvo naređivanja4. Jedinstvo naređivanja 11. Pravičnost11. Pravičnost

5. Jedinstvo cilja 5. Jedinstvo cilja

(usmjerenja)(usmjerenja)

12. Stabilnost osoblja12. Stabilnost osoblja

6. Podređivanje individualnog 6. Podređivanje individualnog

interesa kolektivnominteresa kolektivnom

13. Inicijativa13. Inicijativa

7. Nagrađivanje7. Nagrađivanje 14. Jedinstvo interesa 14. Jedinstvo interesa

rukovodstva i radnikarukovodstva i radnika

Raspon rukovođenja: 15 radnika – 1 poslovođa.

Ostali: Chester Bernard, Mary Parker, Follet, Urwick.Doc dr. Elvir Čizmić

13


Fayolove funkcije i Fayolove funkcije i

principiprincipi Formulacija funkcija Formulacija funkcija

rukovođenjarukovođenja Značaj komunikacijaZnačaj komunikacija Rukovodioci moraju Rukovodioci moraju

odgovoriti odgovoriti

promjenama razvojapromjenama razvoja

Rukovođenje je Rukovođenje je

profesija koja se profesija koja se

može naučitimože naučiti Uloga rukovodilacaUloga rukovodilaca Sistematizacija Sistematizacija

funkcija i prinicpa funkcija i prinicpa

rukovođenjarukovođenja

Za primjenu su Za primjenu su

potrebni faktori potrebni faktori

okoline, tehnologije i okoline, tehnologije i

obukeobuke

• Fayolove funkcije oste su i do danas.


14

7. Birokratska organizacija i birokratski menadžment

Pretpostavka:

• Birokratska struktura može otkloniti različitosti menadžmenta, znanja i iskustva. Uloge se mogu standardizirati da se kompenziraju personalne razlike.

• Pravilima se standardizira ponašanje.Autoritet proizilazi iz pozicije, a ne iz individualnosti.

• Organizacija ne počiva na osobi nego na pravilima.

• Mane: Mnogo autoriteta na malo ljudi, trajanje pravila - promjene.


15


Strukturiranost i Strukturiranost i

formalni odnosiformalni odnosi Pravila, propisi, Pravila, propisi,

standardi ponašanjastandardi ponašanja Obučeno osoblje Obučeno osoblje

slijedi pravilaslijedi pravila Hijerarhija određuje Hijerarhija određuje

odnoseodnose Izbor ljudi na bazi Izbor ljudi na bazi

formalnih kvalifikacija formalnih kvalifikacija

(imenovanje)(imenovanje)

Efikasnost na Efikasnost na

rutisnkim poslovimarutisnkim poslovima Eliminacija Eliminacija

subjektivnostisubjektivnosti Fokus na suštinu, ne Fokus na suštinu, ne

na osobuna osobu

Sporo odlučivanjeSporo odlučivanje Mala fleksibilnostMala fleksibilnost Zanemarivanje ljudi i Zanemarivanje ljudi i

odnosaodnosa Akumulacija moćiAkumulacija moći Pravila postaju svrhaPravila postaju svrha Teške promjeneTeške promjene

Primjeri efikasne primjene:

država, religija, vojska, političke partije, klubovi.


16

8. Karakteristike Klasična teorija – ključne karakteristike

– Stvorila temelje organizacione teorije i rukovođenja.– Fokus na unutrašnju organizaciju, odnose i efikasnost.– Osnovni zadaci rukovodstva, koordinacija i kontrola rezultata.– Formalni aspekti organizacije: podjela rada, hijerarhija, raspon rukovođenja,

koordinacija, troškovi, evidencije. – Pojednostavljeno posmatranje potreba, interesa i sposobnosti radnika.– Zanemareno okruženje, organizacija kao zatvoren sistem.– Postoji jedan najbolji način.

Klasične teorije danas• I danas su relevantne tehnike i pristupi:

– funkcije menadžmenta– studij rada– izbor (selekcije) kadrova– neki aspekti odlučivanja– neki aspekti birokratske organizacije.

• U primjeni moramo poznavati i ograničenja tih teorija.


17

9. Teorija ponašanja

• Predstavnici: Hugo Munsterberg, Marry Parker Follett, Elton Moyo.

– Teorija ponašanja proučava stavove i ponašanje pojedinaca i grupa u radnom procesu.

– Klasična teorija promatra organizaciju, ljude i poslove sa mehaničkog aspekta – standardizira ponašanje uposlenih.

– Bihevioristički menadžment je razvio industrijsku psihologiju (selekcija, motivacija, radni uvjeti).


18

10. Hawthorne eksperiment (1927-1932) Elton Moyo i dr.

• Komparativna studija rezultata rada u ovisnosti od promjene uvjeta na radnom mjestu.

• Komparativna studija produktivnosti u ovisnosti od plaćanja po učinku (rast samo do dogovorene granice).

• Individualni i socijalni procesi imaju bitnu ulogu u stavovima i ponašanju na radu.


19

11. Međuljudski odnosi

Predstavnici: Abraham Maslow i Douglas Mc Gregor

• Teorija međuljudskih odnosa sugerira da radnici primarno reagiraju na socijalni kontekst na radnom mjestu:– odnosi među radnicima– odnosi sa rukovodiocima– grupne norme– interpersonalna dinamika

• Dobar odnos menadžera i radnika unapređuje produktivnost• Maslow (1943): ljudi su motivirani hijerarhijom potreba

uključujući novčane stimulacije i socijalne aspekte.


20

Maslovljeva piramida potreba:

Fiziologija

Sigurnost

Pripadnost

EGO poštovanje

(samouvjereni status)

Samopo-tvrđivanje

Izazovan posao

Zvanje (titula) na poslu

Saradnici na poslu

Penzioni fond

Osnovna plaća

Postignuće

Status

Prijateljstvo

Stabilnost

Hrana

Opći aspekt Organizacijski aspekt


21

12. Lanac potrebe želje zadovoljstvo

Motiv Ponašanje Ljudske potrebe

(tenzija)

Želja za uspjehom

(aktivnost)

Učenje, studiranje

(težnja)

Samodokazivanje -

zadoveljenje

• Nezadovoljene potrebe kreiraju tenzije koje proizvode želje.

• Želje stvaraju pritisak i podstiču ljude na akcije putem kojih zadovoljavaju svoje potrebe.

• Motivacija: stimuliranje čovjeka da poduzmu akcije koje će voditi ka

zadovoljenju potreba odnosno realizaciji cilja.Doc dr. Elvir Čizmić

22

• Teorija X (pesimistički i negativan pristup)– Ljudi ne vole posao i nastoje ga izbjeći. – Menadžeri trebaju kontrolirati uposlene i prijetiti im da bi

radili.– Ljudi žele biti kontrolirani i usmjeravani, ne žele

odgovornost, nisu ambiciozni.

• Teorija Y (pozitivan pristup uposlenima)– Ljudi, po prirodi, ne mrze posao, rad je prirodin dio života– Ljudi su iznutra motivirani da postižu ciljeve– Ljudi su odani ciljevima i traže nagradu kad ih ostvare– Ljudi traže i prihvaćaju odgovornost pod određenim uvjetima – Ljudi imaju kapacitet inovativnosti na zadacima na radu– Ljudski potencijal nije iskorišten


13. Douglas Mc Gregor

23

Osnovni aspekti:

· Ponašanje pojedinaca i grupa· Neformalna organizacija· Participacija u rukovođenju· Motivacija· Komuniciranje· «Soft factors»


24


Promovira efikasnost Promovira efikasnost

kroz razumijevanje kroz razumijevanje

pojedinaca, gurpa i pojedinaca, gurpa i

organizacijskih organizacijskih

procesaprocesa Značaj odnosa Značaj odnosa

između radnika i između radnika i

rukovodilacarukovodilaca Pretpostavlja da Pretpostavlja da

radnici žele raditi i radnici žele raditi i

kontrolirati sebekontrolirati sebe

Povećana efikasnost, Povećana efikasnost, Samoinicijativa, Samoinicijativa, KreativnostKreativnost Novi aspekti Novi aspekti


Ignorira situacione Ignorira situacione

faktore (okolina, faktore (okolina,

tehnologija itd.)tehnologija itd.) Zloupotreba ljudiZloupotreba ljudi


25

• Teorija je dala značajan doprinos menadžmentu.• Veliki dio teorije pojednostavljuje ponašanje ljudi.• Ponašanje u organizaciji je kompleksnije od samih

međuljudskih odnosa• Ponašanje uključuje i sljedeće aspekte:

– psihološke– socijalne– ekonomske– medicinske

• Izbor ljudi na bazi psiho-fizičkih sposobnosti i znanja

Interdisciplinarni pristup


14. Savremeni pristup neoklasičnoj teoriji

26

• Iz ovoga proizilazi da teorija (organizacionog) ponašanja uključuje:– individualno ponašanje– grupno ponašanje– procese u organizaciji– organizacione politike– satisfakciju– stres– motivaciju– lideršip– konflikt

• Savremeni menadžment tretira uposlene kao najveću vrijednost organizacije (a ne sredstvo za rad).

• Ponašanje u organizaciji nije do kraja teorijski istraženo.


27

15. Kvantitativne teorije

• Primjena kvantitativnih metoda u menadžmentu za donošenje odluka i ekonomsku efikasnost– matematički modeli (u literaturi Management science)– menadžerske tehnike (Operations management)

• Matematički modeli su pojednostavljena prezentacija sistema, procesa i odnosa.

• Menadžerske tehnike služe menadžerima kao pomoć za efikasniju proizvodnju proizvoda ili usluga – primijenjene menadžerske nauke.Pr. Upravljanje zalihama, linearno programiranje, upravljanje proizvodnim rokovima, upravljanje kvalitetom, JIT itd.

• Kvantitativne metode danas imaju široku primjenu, ali i limite (realnost pretpostavki, zapostavljanje ostalih menadžerskih sposobnosti)


28

KONCEPTKONCEPT DOPRINOSIDOPRINOSI OGRANIČENJAOGRANIČENJA Primjena egzaktnih Primjena egzaktnih

metoda odlučivanja metoda odlučivanja

(kvantitativna analiza)(kvantitativna analiza)

Razvijene Razvijene

specifične metodespecifične metode Pomoć u selekciji Pomoć u selekciji

alternativaalternativa

Zanemaruju Zanemaruju

nekvantitativne nekvantitativne

faktorefaktore Potrebna znatna Potrebna znatna

obukaobuka Nisu primjenjive za Nisu primjenjive za

nerutinske problemenerutinske probleme


29

16. Sistemski pristup

Ulazi Procesi (tranformacija)

Izlazi

Povratna sprega

MaterijalMaterijal TehnologijaTehnologija ProizvodiProizvodi

LjudiLjudi Operativni sistemOperativni sistem UslugeUsluge

NovacNovac Adminis.sistemAdminis.sistem Profit/gubitakProfit/gubitak

InformacijeInformacije Kontrolni sistemKontrolni sistem Ponašanje ljudiPonašanje ljudi

Informacije Informacije


30

• Organizacija kao otvoren sistem – u interakciji sa okolinom.

• Sinergija – dva ili više sistema koji djeluju zajedno i daju rezultat veći od zbira koji bi imali pojedinačno.

• Entropija – normalni proces koji vodi slabljenju sistema.

• Samo haos dolazi sam od sebe!

• Podsistemi djeluju do raspada, jedni na druge (slaba nabava, loš kvalitet finalnog proizvoda).


31

Sistemska teorija Mane klasične i neoklasične:

1) tretiraju jedan problem organizacije,2) zanemaruju veze sa okruženjem.

• Sistemska teorija promatra integralno organizaciju, okruženje i procese.

• Organizacija je otvoreni sistem. Efikasnost zavisi od odnosa sa okruženjem, unutarnje organizacije i sinergije.


32

Tretira:

• Funkcioniranje organizacije kao otvorenog sistema.• Efikasnost, tj. odnos izlaza prema ulazima.• Učinkovitost, tj. nivo u kojem organizacija odgovara zahtjevima i

željama okruženja.• Odnos organizacije kao podsistema u sistemu višeg reda.• Suprotnost «najboljem načinu» jer se cilj može postići na

različite načine.


33

KONCEPTKONCEPT DOPRINOSIDOPRINOSI OGRANIČENJAOGRANIČENJA Organizacija se Organizacija se

posmatra kao otvoren posmatra kao otvoren

sistemsistem Rukovodstvo mora Rukovodstvo mora

reagirati na okolinureagirati na okolinu Organizacioni ciljevi Organizacioni ciljevi

moraju sadržavati moraju sadržavati

efikasnost i učinkovitostefikasnost i učinkovitost Organizacija je Organizacija je

sastavljena od sastavljena od

podsistemapodsistema Postoji mnogo načina Postoji mnogo načina

da se ostvari ciljda se ostvari cilj Sinergija postoji ako je Sinergija postoji ako je

izlaz sistema veći od izlaz sistema veći od

zbira izlaza podsistemazbira izlaza podsistema

Uzima u obzir okruženjeUzima u obzir okruženje Savremene strukture i Savremene strukture i

metode upravljanjametode upravljanja Informacioni sistemiInformacioni sistemi Pozvezivanje dijelova Pozvezivanje dijelova

unutra i sa okruženjemunutra i sa okruženjem FleksibilnostFleksibilnost

Ne daje specifične Ne daje specifične

upute rukovodiocimaupute rukovodiocima


34

17. Situacioni pristup

• Klasični, neoklasični, kvantitativni pristup su tražili univerzalna rješenja «jedan najbolji način».

• Situacioni pristup – svaka organizacija je specifična, nema univerzalnog rješenja.

2.5.3. Situaciona teorija

Nastavak sistemskog promatranja.

• Različiti interni i eksterni faktori utiču na performanse organizacije: situacija se mijenja – moramo joj se prilagoditi.Primjer: Najjeftiniji proizvod nije dobar za svakog kupca. Neizvjesnost traži fleksibilnost.Koji uvjeti diktiraju odluke i karakteristike organizacije?


35

• «Case by case basis»

• Situacione varijable:– Nivo (intenzitet) promjena okruženja.– Unutarnja snaga i slabosti.– Vrijednosti, ciljevi, znanja, ponašanje članova organizacije.– Resursi, tehnologije, starost, tradicija.

• Uticaj ovih varijabli na organizaciju – prilagođavanje.


36

SITUACIONE

1. Starost organizacije1. Starost organizacije Zavisne varijable:Zavisne varijable:

2. Veličina2. Veličina SpecijalizacijaSpecijalizacija

3. Tehničko-tehnološki sistem3. Tehničko-tehnološki sistem Obuka – obučenostObuka – obučenost

4. Tehničko unapređenje – predvidivost 4. Tehničko unapređenje – predvidivost

sofisticiranostsofisticiranost

Formalizirano ponašanjeFormalizirano ponašanje

5. Stabilnost okoline5. Stabilnost okoline Grupe, veličinaGrupe, veličina

6. Kompleksnost okoline6. Kompleksnost okoline Org.jed. – veličinaOrg.jed. – veličina

7. Različitost okoline - raznolikost7. Različitost okoline - raznolikost Sistem planiranjaSistem planiranja

8. Prijateljstvo – neprijateljstvo okoline8. Prijateljstvo – neprijateljstvo okoline PovezivanjePovezivanje

9. Vlasništvo9. Vlasništvo Vert. decentaliz.Vert. decentaliz.

10. Potrebe članova10. Potrebe članova

11. Moda11. Moda

ZAVISNE


37

KONCEPTKONCEPT DOPRINOSIDOPRINOSI OGRANIČENJAOGRANIČENJA Situacija utiče na Situacija utiče na

strategiju, strukturu i strategiju, strukturu i

proceseprocese Postoji više načina da Postoji više načina da

ostvarimo ciljostvarimo cilj Rukovodstvo Rukovodstvo

(organizacija) se treba (organizacija) se treba

prilagoditi situacijiprilagoditi situaciji

Identificirane osnovne Identificirane osnovne

situacione varijablesituacione varijable Nema univerzalne Nema univerzalne


Nisu identificirane sve Nisu identificirane sve

situacijesituacije Nije primjenjiva uvijekNije primjenjiva uvijek


IZVOR:

• Hasan Muratović, Senad Softić: Izvodi iz predavanja i vježbi iz Organizacije, Sarajevo, 2006.

• Aziz Šunje: Top menadžer, vizionar i strateg, Tirada, 2002.

• Dževad Šehić, Zijada Rahimić, Menadžment, Sarajevo, 2006.

2 razvoj teorija organizacije i menadzmenta

Documents