3

2. KONSTANTN STANSLAVSK

Bu blmde, Konstantin Stanislavskinin yaam yks ve oyuncular iin rehber

nitelii tayan Stanislavski Sisteminin geliim evrelerine deinilmitir.

2.1 KONSTANTN STANSLAVSKNN HAYATI

Konstantin Stanislavski, 1863 ylnda, varlkl bir ailenin, tccar fabrikatr bir babann

olu olarak Moskovada dnyaya gelmitir. Oyunculuk hayatna 1877 ylnda amatr

olarak balamtr. F.P. Komisarjevskiden oyunculuk dersleri alm, sonrasnda da

1880 ylnda yine Komisarjevskinin ynettii vodvillerde, operetlerde, dramlarda ve

komedilerde rol alarak profesyonel hayata gemitir. 1888 ylnda, nl bir oyuncu olan

Fedetov ve Komisarjevskinin katklaryla Edebiyat ve Sanat Derneini kurmutur.

Boris Godunov, Ac Kader, Misafir Tas, Rubles, Gmlen Mektuplar,

Ktlk ve Ak, Kanunun Gc, Doverless Kprs 18881891 yllar arasnda

Edebiyat ve Sanat Topluluunun prodksiyonlar olarak saylabilir. 1891 ylnda

Stanislavski hem Rusya iin hem de kendi kariyeri iin bir ilke imza atm, Tolstoy un

Aydnlanma Meyveleri eserini ve Dostoyevskinin Stepanikov Ky eserini

oyunlatrm, ynetmenliini yapmtr. 1898 ylna kadar birok oyun sahneleyen

Stanislavski, ayn yl oyunculuk retmenlii de yapan, romanc, piyes yazar,

eletirmen ve ynetmen Vladimir Ivanovi Nemirovi - Danenko ile beraber Moskova

Sanat Tiyatrosunu kurmutur. Moskova Sanat Tiyatrosunun Kuruluu adeta Rusya iin

uzun zamandr beklenen bir ocuun douu gibi olmu, ksa bir zaman iinde de Rusya

iin bu tiyatro ulusal tiyatro nitelii kazanmtr. Danenko Moskova Sanat

Tiyatrosunun yneticiliini ve dramaturgluunu stlenirken, Stanislavski de sanat

ynetmeni ve baynetmen olarak almtr. Stanislavski ve Danenko, Moskova

Sanat Tiyatrosunda yeni bir oyunculuk yntemi gelitirmeyi, var olan sanat besleyip

ileriye tamay, repertuarlarda adalamay, ortak bir tarz yaratabilmeyi ve bir

topluluk tiyatrosu olabilmeyi baarmay hedeflemilerdir. Stanislavski, zaman iinde

kendi oluturduu oyunculuk ve sahne anlay ile ada tiyatronun olumasnn

dnm noktas olmutur.Psiko-Realist oyunculuk kavram ilk defa Stanislavski ile

4

literatre girmitir. Moskova Sanat Tiyatrosu ilk gerek baarsn ayn zamanda

tiyatronun da amblemi olan Anton ehovun oyunu Mart ile kazanmtr. Sonrasnda

klasik tarzn dna karak ynetilen birok ehov oyunu (Vanya Day, 1899; Kz

karde, 1901; Vine Bahesi, 1904), tiyatroyu seyircinin beenisiyle ihya etmitir.

Stanislavski bu dneme denk oyunlarnda tarz ile romantik-lirik ve gereki akmlara

yakn durmutur. Stanislavski, tiyatrosunun emeki snf ile de bulumasn arzu

ederken devletin kararlar ve zengin i adamlarnn hissedarl zerine kurulan sistem

yznden hayalini gerekletirememitir. 1905e kadar Hadde Gabler, Arabac,

Yaban rdei, Ayaktakm Arasnda gibi oyunlar sergileyen Moskova Sanat

Tiyatrosu, devrimle beraber repertuarnda deiiklikler yapmtr.

Gorki, Materlinck, Andreyev, Dostoyevski gibi yazarlarn oyunlar oynanmaya

balanm, Meyerhold tarafndan deneysel tiyatro almalar srdrlm,

Stanislavskinin de oyunculuk metotlar zerine almalar younlamtr.19161922

yllar arasnda Moskova Sanat Tiyatrosuna bal olarak 4 stdyo daha kurulmutur.

Stanislavski, 192224 yllar arasnda Moskova Sanat Tiyatrosunu turneye karm,

Avrupann ve Amerikann oyunculuk ve tiyatro anlamnda mihenk ta olan bu

topluluu tanmasn salamtr. 1936 ylnda Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

tarafndan Halk Sanats unvan alm ve Sovyet Rejimi altnda sahneledii

oyunlarla yine baarlara imza atmtr. Bu oyunlar arasnda l Canlar, Othello,

Tartuffe saylabilir.1938 ylnda hayata gzlerini kapayan Stanislavski, ardnda

deerli sanat yaamnn meyveleri olan Bir Aktr Hazrlanyor,Sanat Yaamm ve

Bir Karakter Yaratmak adl tane oyunculuk kitab brakmtr.

2.2 STANSLAVSK SSTEMNN GELM

nsan ruhunun yaamn ina edebilmek

Dneminin yozlam tiyatro anlayna kar kan; oyuncunun tiyatroya belli bir ahlki

dzende yaklamasn benimseyen, klieler ve l bir tiyatro yerine yaayan, hayatn

iinden beslenen tiyatro fikrini savunan Stanislavski, 1898 ylnda, Nemirovi

5

Danenko ile birlikte, Moskova Sanat Tiyatrosunu kurdu. Moskova Sanat Tiyatrosu,

doalc anlayn nde gelen temsilcisi olarak pek ok baarl yapma imza att.

Stanislavski, zellikle ehovun oyunlar ile byk baarlar elde etti. Fakat ehovun

oyunlaryla yakalad yaratc ruh durumunu her oyunla yakalamas mmkn

olmuyordu. 1904 ylnda ehovun lmnden sonra, iine dt sanatsal

belirsizlikler ve oyuncu olarak hissettii yetersizlik duygusu onu isel bir hesaplamaya

itti. Stanislavski (Stanislavski 1992, s.383) bu durumu yle ifade etmitir:

Yaratclk sreci iindeki tm yaantm zihnimde yeniden harekete getiren sanatsal gncemi bir kez daha gzden geirdim. Sonra btn verileri ruhumda kalm olanla karlatrdm ve ap kaldm. Tanrm, kt sahne alkanlklar ve hileleri, seyirciyi honut etme istei, yaratcla yaklamada uyguladm yanl yntemler; her gn her temsilde yinelediim btn bu olumsuzluklar yznden ruhum ve rollerim nasl da arptlm! Ne yapmalydm? Rollerimi sakat doumlardan, ruhsal donmuluktan, kt alkanln basksndan, gerekten yana yoksunluktan nasl kurtarabilirdim? Her temsilde nce, yalnz fiziksel deil, ruhsal makyaj da yapmak gerekmekteydi. Yaratma eyleminden nce yaratmaya olanak verecek atmosferi ieren tapnaa nasl girileceini bilmek gerekmekteydi.

Stanislavski, 1906 ylnda, -oyuncunun merkeze alnd yeniliki bir tiyatro

anlayndan yola karak- oyunculuk sisteminin temellerini attnda, krk yanda,

sekiz yldr profesyonel olarak oyunculuk yapan ve ynettii oyunlarla Avrupa apnda

n kazanm bir ynetmendi. Stanislavskinin ncelikle kendine ynelttii eletiriler,

alternatif bir oyunculuk yntemi gelitirmek iin ilk admlar atmasn salad. Bunun

iin eitim ve aratrmalara balad. Nemirovi Danenkonun kar kmasna ramen,

ard ardna deneysel yntemlerin kullanld oyunculuk stdyolar kurdu. Bilin

yoluyla stn bilince ulama hedefiyle, ilk almalardan itibaren, zellikle

younlama, nefes ve vcut kontrol iin, yoga tekniklerini kulland. Yntemini

gelitirmede, nce Theodule Ribotun davransal psikolojisi, ardndan Rus

biimcilerinin edebiyat alanndaki dncelerinden faydaland (Karaboa 2005).

inde bulunduu dneme, evresel ve sanatsal koullara bal olarak Stanislavskinin

geirdii pek ok evreden sonra sistem, eitli aamalardan geerek son halini

almtr. Sistemin 1906-1917 yllar arasndaki hali, Rol Yaratmnda Sistem bal

altnda, temel aamadan oluuyordu. Bunlar:

6

a) Hazrlk Dnemi: Rol inceleme, tanma.

b) Cokusal Deneyim Dnemi: Yaratc ruh durumunun devreye sokulduu dnem

c) Fiziksel ekillendirme Dnemi: Ruhun Bedensellemesi.

Bu almalar oyuncunun daha ok i aksiyonunu salayan almalard. Stanislavskiye

gre bir oyuncu nce oynayaca rolle isel bir btnleme salayabilmek amacyla,

onun yaants, yaad dnemin sosyal ortam, dnsel atmosferi vs. ile ilgili bir

aratrma dnemine giriir ve imgesel donanmn gelitirebilmek amacyla her trl

yazl, grsel, iitsel, soyut kaynaktan yararlanr. Bu ilk dnemi oyuncunun rolle

flrt diye adlandrr. Flrt evlilik izler ve oyuncu, oynad roln oyunda izledii

eylem izgisini ve kulland replikleri anlamlandrmaya, kendisini roln ierisinde

bulunduu duruma sokarak rol kiisine yaknlamaya ve onun ruhsal durumunu

anlamaya alr. Bu isel hazrlk dnemini doum izler. Stanislavskiye gre, isel

deerler bir kez yerine oturdu mu, karakterin fiziksel yaps kendiliinden ortaya kar

ve geliir. Bu ilk dnem dncesi, onun psikolojist bir eilimin temsilcisi olarak

grlmesine neden oldu.

1917 ile 1922 yllar arasnda ise sistem, Fiziksel Eylemler Yntemi bal altnda

geliimini srdrr. Stanislavski zamanla, insann fiziksel ve ruhsal srelerinin

ayrlmaz bir btn olarak ilediini, oyuncunun yaratc ruh durumu iine girmesi iin

sadece psikolojik bir analizin deil, fiziksel eylemlerin de etkili olduunu fark etti.

Opera sanatlar ile tonlama-hz ve tartm almalar yapt; Vakhtangovun ritim ve

fiziksel ifade konusundaki egzersizlerinden yararland. Psikolojik ve fiziksel btnlk

konusunda almalarna arlk verdi. zellikle 1930lu yllardaki denemeleri ve

gzlemleri Stanislavskinin isel olandan hareket etme yolundaki ilk grlerini

deitirmesine yol at. Devrim sonras Rusyada bilim alannda etkisini gstermeye

balayan materyalist eilimler, Pavlov ve Seenov gibi fizyolog ve psikologlarn

gelitirdikleri yeni kuramlar, onun bu tezini doruluyordu. Pavlova gre, nsan

doasnn isel nitelikleri ile dsal nitelikleri yakn bir ilikiye sahiptir. Fiziksel

eylemler doru bir ekilde uyarld takdirde, isel aksiyonda da bir hareketlilik

kendiliinden doacaktr. nsanlarn her bir isel deneyimi fiziksel bir aksiyon

yardmyla da vurulur. Bu yeni yaklam, Stanislavskinin gelitirmeye alt

7

oyunculuk kuramnda, kontrol edilmesi zor psikolojik eylemler yerine gzlemlenmesi

ve dzenlenmesi daha kolay fiziksel eylemleri ne karmasna neden oldu. Bir role

yaklarken oyuncudan ruhsal durumlarndan deil, yazar tarafndan oyun iinde

belirtilmi fiziksel eylemlerinden yola kmasn istemeye balad. Oyuncunun yarat

srecine isel olandan deil, grnen, somut eylemlerden balamas fikri, onun

kuramnda nemli bir deiiklik yapmasna neden oldu. Sonradan sistem olarak

adlandrd retilerini, ruhun sahne zerinde yanstlmas temeli zerine oturtarak,

sistemi, oyuncunun isel hazrlklar ile bir karakteri seyirci nnde canlandrmada

bavurulan dsal teknik aralarn btnnden oluturdu.

Stanislavski artk, roln fiziksel eylemlerini oyun yazarnn ortaya koyduu verili

durumlar altnda icra eden, bu eylemleri, hakkn vererek gerekletiren oyuncuda,

dolaysz olarak bir i aksiyonun ortaya kacan sylyordu. lmnden nce yapt

btn almalarda, rencilerine, artk son halini alan Fiziksel Eylemler Ynteminin

olanaklarndan yararlanmalarn nerdi. Snrlar kesin izgilerle belirlenmemi, ana

artlara (sahne zerinde ruhun yanstlmas) sadik kalmak artyla her eitici ya da

aktrn kendi zelliklerine gre yararlanabilecei ve bir sistem e dnm olan bu

esnek oyunculuk yntemleri, iki blmde incelenmitir. Birinci blm, oyuncunun

kendi zerinde almalarn ieren Sistemin Mekanizmas, ikinci blm ise

oyuncunun rol zerinde almasn ieren, Sistemin D Mekanizmasdr.

8

2. STANSLAVSK SSTEM

Bu blmde, oyuncunun bilinalt yaratclk anlarna ulaabilmek iin bilinle

kontrol eline almasn salayacak aralar verilmitir.

3.1 SSTEMN MEKANZMASI

3.1.1 Aksiyon (Eylem)

nsann psikolojik yaam-ruh hali, arzular, hisler, niyetler, ihtiraslar basit fiziksel

eylemler araclyla ifade edilir. Bu tez, van Pavlov ve .M Seenov gibi bilim

insanlar tarafndan da teyit edilmitir (Moore 2009, s. 43). Stanislavskiye gre,

sahnede yaplan her eyin belli bir nedeni olmak zorundadr. Bu, oyuncunun syledii

her cmle veya yapt her hareketin ierdii anlam tam olarak ifade edebilmesi

anlamna gelmektedir. Sahnede amasz hibir harekete yer yoktur. Stanislavski (1992,

s. 60) bunu u ekilde ifade etmitir:

Sahne zerinde olup biten her eyin bir amac olmaldr, yerinizden kalkmann bile bir amac olmal, sadece seyircinin gr as ierisinde kalmak gibi genel bir amatan te, zel bir ama. nsan orada oturmay hak etmelidir.

3.1.2 Sihirli Eer

Stanislavski, oyuncunun, sahne zerindeki olaylarn gerekliine inanamayacan, ama

yine de olabileceine inanmas iin baz yntemler olduunu savunuyordu. Oyuncunun,

canlandraca karakter iin, eer ben o kii olsaydm, ne yapardm? sorusuna

dayanan bu yntem, karakterin amacn oyuncunun amacna dntren, Sihirli Eer

yntemidir. Stanislavskiye gre Sihirli Eer, oyuncuyu isel ve fiziksel eylemler iin

gl bir ekilde uyarr ve imgesel koullarn iine tar. Bu szck, oyuncunun i

uyarlarn kolaylkla ve sadelikle harekete geirir. Fakat Sihirli Eeri kullanabilmek

iin ncelikle verili durumlar ya da bir baka deyile belirli koullar gz nne

9

alnmaldr. Verili durumlar eer yntemini kullanabilmek iin bir temel oluturacak,

eer ise hayal gcn ortaya karacaktr.

3.1.3 mgelem

Stanislavskiye gre, bir oyuncunun temelde sahip olmas gereken en nemli yetisi,

sonsuz hayal gcdr. Oyuncunun yaratc olabilmesi ancak geni bir hayal gcne

sahip olmas ile doru orantldr. Stanislavski (1992, s.90) bu konuda ok kesin ve kat

davranr: Hayal gcnden yoksun bir aktr iin ne dnrsnz? Bir aktr ya hayal

gcn gelitirmeli yahut tiyatrodan ayrlmaldr!.

mgelemi gelitirmenin temel koullar; iyi bir gzlemci olabilmek, olaylar arasnda

karlatrma yapabilmek, gnlk yasamda ilgi ekici olmayan eyleri bile ilgi ekici

hale getirebilmektir. Oyuncu imgelemini isletirken su drt sorunun yantn da net bir

biimde vermek zorundadr. Kim? Nerede? Nasl? Niin? Bu drt sorunun yant,

oyuncuya oynayaca karakteri zmlemede kesin veriler verecektir.

3.1.4 Dikkatin Toplanmas (Konsantrasyon)

Stanislavski, aktrlerin sahne zerindeki nesnelere bakarken o nesneleri, kelimenin tam

anlamyla grmeleri gerektiini vurgular. Oyuncu, ancak gerekten grr ve duyarsa,

seyirci de ona ve oyuna inanacaktr.

Her aktrn bir dikkat noktas olmaldr. Bu dikkat noktas da salonda

bulunmamaldr. Bir ey ne kadar ilgi ekici ise dikkatimizi de o kadar zerinde

toplar. Gerek hayatta dikkatimizi zerinde toplayan birok ey vardr. Gelgelelim,

tiyatronun artlar bakadr, aktrn normal yaamna karr bu artlar. ylesine

karr ki dikkati bir nokta zerinde tutturmak iin aba gstermek gerekli olur.

Sahne zerindeki eyleri yeni bir gzle grmeyi renmek zorunlu hale gelir.

(Stanislavski 1992, s. 116).

Oyuncular, dikkat toplama konusunda belirli egzersizler yaparak bu konuda gelimeli

ve bunu doal olarak yapabilmelidirler. Oyuncular iin dikkatin toplanmas konusunda

10

dikkat emberi nerilmitir: a)Kk Dikkat emberi, b) Orta Dikkat emberi, c)

Byk Dikkat emberi. Kk dikkat emberi oyuncuya en yakn olan alandr; orta

dikkat emberi biraz daha geni, byk dikkat emberi ise tm sahneyi ve salonu

kapsayan bir alandr. Aktr nce kk dikkat emberi zerinde dikkatini toplamaldr.

Daha sonra giderek orta dikkat emberi ve byk dikkat emberi iindeki tm

nesnelerle iliki kurabilecektir. Hangi ember iinde olursa olsun aktr, o ember

iindeki btn ayrntlar grmek zorundadr. Aktr dikkatinin daldn hisseder

hissetmez dikkatini tek bir nesne zerinde toplamal, sonra tekrar yava yava dikkat

alann bytmelidir.

3.1.5 Birimler ve Amalar

Stanislavski, oyuncularn her hangi bir oyunu ele almalarnda islerini kolaylatran ve

oyunu daha rahat zmleyebilecekleri bir yntem nerir. Bu yntemi, metnin

birimlerini ve amalarn saptamak olarak belirtir.

Stanislavski, aktrn roln yaratmasna yardmc olabilecek ayrntlara, oyunun

birimleri adn verir. Bir oyuncu, oyundaki ayrntlarn okluu ile deil, yolunu

belirleyen, kendisini yanl yollara gitmekten alkoyan birimlerle ilgilenmelidir. Hangi

birimin seileceine ise, yazarn eseri yazarken koyduu ama yol gstermelidir. Amaca

ulamak iin, oyun byk olaylar dediimiz paralara blnmeli, her blmn ayr

ayr amac tespit edilmeli ve bunlardan oyunun asl hedefine ulalmaldr.

3.1.6 nanma ve Gereklik Duygusu

Doal yasamda gerekler gzle grlr, elle tutulur biimdedir. Sahne zerinde ise var

olamayan ama var olabileceini varsaydmz bir gerek kavram ortaya kar. Oyuncu,

sahne zerinde gerek olmadn bildii olaylar gerekmi gibi grmek ve gstermek

zorundadr. Bunu daha ok, oyuncunun yaptna inanmas olarak nitelendiren

Stanislavski, (1992, s. 192) bu konuda yle sylemitir:

Sahne zerindeki gereklik, ister bizde, ister oyun arkadamzda bulunsun, itenlikle inandmz bir eydir. Ne gereklik inantan ayrlabilir, ne de inan gereklikten. Hibiri tekisiz var olmayaca gibi ikisi olmakszn da sizin rolnz

11

yasamanz, bir ey yaratmanz imknszdr. Sahnede olup biten her ey aktrn kendisi iin de inandrc olmaldr. Aktrn sahne zerinde duyduu heyecanlara benzer heyecanlarn gerek hayatta da olabilirliine inan katmaldr.

Stanislavski, (1992, s.207) oyuncunun yapt eye inanmasn kolaylatrmak iin,

btn paralara blmesi gerektiini belirtir:

Btn bir rpda kontrol altna alabilmenin imknszl yznden onu paralara blmeli, her paray ar ar sindirmeliyiz. Her parann temel geree ulap o geree inanabilmek iin de birimlerle amalar semede bavurduumuz ayn yolu tutmalyz. Daha byk eyleme inanmadnz zaman, inanabilecek hale gelinceye kadar o eylemi paralayn, kk kk blmlere ayrn. Bunun kmsenecek bir basar olduunu da sanmayn. Tersine, son derece byk bir basardr. Belki de kk bir eylemin geekliine inanmak suretiyle bir aktrn kendini rolnn iinde hissedebileceini ve btn piyesin gerekliine inanabileceini kavrayabilirsiniz.

3.1.7 Duygu Bellei

Duygu bellei, Bir zamanlar eitli etkilerle duyduunuz heyecanlarn yeniden size

yaatlmasn salayan bellek (Stanislavski 1992, s. 244) olarak tanmlanmtr.

Sahne zerindeki oyuncu, orijinal bir deneyim deil, tekrarlanan bir deneyim yaar.

Her oyuncu, gerek hayattaki deneyim ile sahne stndeki deneyimin farkn bilir.

Sahne stndeki coku ile gndelik hayattaki coku ayn deildir. Fakat insann gnlk

hayatta yaad deneyimlerin sinir sisteminde brakt izler, benzer bir olay olduunda

duygularn harekete geirir. Coku bellei, gemi deneyimlerin depoland yerdir ve

sahnedeki cokunun tek kaynadr(Moore 2009, s.76). Stanislavski, (1992, s. 276)

aktrler hangi rol oynarlarsa oynasnlar, kendilerinde var olan duygular

kullanmaldrlar. Dnya zerinde her rol iin yeni duygular tretecek aktr trne henz

rastlanmamtr. der.

Duygu bellei yoluyla elde edilecek duygular, oyuncuya, kendi benliini istedii

biimde kullanma rahatl salar.

12

3.1.8 Duygu ve Dnce Alverii

Gnlk yaamda insanlarn srekli, dier kiiler ve nesnelerle iliki halinde bulunmas

gibi, sahnede de oyuncularn birbirleri ile duygu ve dnce alverii iinde

bulunmalar gereklidir. Kiiler kendi kendilerine kaldnda bile bu alverii

kesmemelidir. Bunun iin oyuncular aba gstermeli ve seyircinin bu konuda dikkatini

ekebilmelidir. Bu alveri iin zellikle duyu organlarn kullanmaldr.

Stanislavskinin (1992, s.302) onaylad tip doru iliki biimi vardr: 1- sahne

zerindeki bir kii ile (nesne ile) dorudan doruya ve seyirci ile dolayl iliki, 2-

Aktrn kendi kendisiyle ilikisi, 3-Var olmayan ya da hayali bir kii ile (nesne ile)

iliki.

Sahne zerinde kurulan iliki, gerek ve doal olmal, taklit olmamaldr. Var

olmayan ilikiler varm gibi gsterilmemelidir.

3.1.9 Duruma Uyma (Adaptasyon)

Stanislavski, (1992, s.324) nsanla zg i ve d aralar kullanarak, eitli durumlar

ve iliki iinde insanlarn kendilerine zg birbirlerine gre dzenleme ve de bir

nesneye etkide bulunmay salama yolunda gsterdikleri abaya uyarlama adn

veriyoruz. demitir. Aktrler, oyunun gerektirdii koullara gre tavr ve eylemlerini

oyuna uydurmak zorundadrlar. Oyuncu bunu, kendisine sorduu u sorularla yapabilir:

Ne yapyorum?, neden yapyorum? ve nasl yapmalym? Burada ne? sorusu

eylemi, neden? sorusu amac belirler. Nasl? sorusu ise adaptasyonu salamann

yolunu gsterir.

Her aktrn kendi kiisel yaps, duruma uymasnda kendine zg nitelikler

gsterecektir. Burada oyuncu, seyirciden ald tepki ve seyircinin yaratt durumu

temel almal ve bu duruma uyarlanmaldr.

13

3.1.10 Kesintisiz izgi (Btnlk ve Ak)

Gnlk hayattaki ksa ksa, kesik kesik izgiler birleerek, srekli ak halinde bir izgi

oluturur ve btn bir yasam meydana gelir. Tiyatroda bu durumu, imgelem gcyle,

geree benzer biimde, yazar oluturur ve oyuncuya kesik izgilerle sunar. Oyuncu ise

oynayaca rol kiisinin gemiini, bugnn ve yarnn dikkate alarak davranlarnda

kesintisiz bir izgi oluturmaldr.

Oyuncu, sahne zerindeki nesnelerle de kesintisiz bir izgi oluturmaldr. Bunu

Stanislavski, (1992, s.373) u ekilde ifade etmitir:

Aktrn dikkati srekli olarak bir nesneden tekine geer. te odak noktasnn bu srekli deiimi, kesintisiz izgiyi oluturur. Eer bir aktr, btn bir perde veya btn bir piyes boyunca bir tek nesneye bal kalacak olursa, psikolojik dengesizlie urayaca gibi bir saplantnn da kurban olabilir.

Ana fikir ve stn amaca hizmet etmek artyla oyun iinde her trl btnln ve

akn salanmas gereklidir.

3.2 SSTEMN DI MEKANZMASI

3.2.1 Oyuncunun Fiziksel Donanm

Stanislavskiye gre gvdesini, sesini yeterince iyi kullanamayan bir oyuncu, rolnn

isel yapsn ne kadar mkemmel yaratrsa yaratsn seyirciye gerektii gibi

aktaramayacaktr. Dsal biim olmadan aktrn imgelerinin ruhu seyirciye

ulamayacaktr. Oyuncu, ak - kesin bir konuma ve hareket kalbna sahip olmaldr.

Bunun iin tpk bir mzisyenin her gn pratik yapt gibi oyuncu da, sahip olduu

vcut enstrmann her gn akort etmeli ve eitmelidir.

14

Oyuncu, yarataca karakterin mesleinin de ayrntlarn bilmek zorundadr. Meslein

zellikleri, onun sahnede oynayaca rol kiisinin fiziksel olarak canlandrmasna

katkda bulunacaktr. Stanislavski (1996, s.38) bu konudaki fikirlerini yle dile getirir:

Bir karakteri sahnede genel izgileriyle canlandrabilmek olasdr. Szgelimi, bir tccar, bir asker, bir aristokrat, bir kyl gibi, eitli kategorilere blnm kiileri canlandrmak sz konusu olduunda, yzeysel gzlem amac iin bir takm arptc davranlarla duru ve hareket biimlerini bulmak zor deildir. rnein uras askerlik olan bir asker, kural gereince kaslr. Olaan bir insan gibi yryecei yerde askerce yrr, apoletlerini gstermek iin omuzlarn oynatr, allmn dnda yksek ve sert bir tonla konuur. Bir aristokrat, silindir apka giyer, eldiven ve monokl kullanr, yapmackl konuur, saatinin kordonunu ve monoklnn bayla oynamay sever. Tm bunlar karakterin canlandrlmasna yarayaca sanlan yaygnlam bir takm klielerdir. Bu klieler yasamdan alnmlardr, yasamda gerektende vardrlar. Gelgelelim, bunlar karakterin ruhunu iermedikleri gibi, bireysellikten yoksundurlar.

3.2.2 Kaslarn Gevemesi ve Anlatml Vcut

Oyuncunun, sahneye kp seyirci karsnda, olmayan bir durumu gerekmi gibi

canlandrp, seyirciyi inandrmaya almas, ister istemez bir gerginlik yaratr. Bu

gerginlik, kaslarda bir kaslmaya neden olur. Aktr, hangi rol oynarsa oynasn,

zellikle roln g yerlerinde bu gerginlik daha da belirginleecek, aktr rahatsz

edecektir. Bu durum, sahne iin olduka sakncaldr. Bu konuda Stanislavski (1992,

s.157) unlar syler:

Birincisi: gereksiz gerginlik, zorunlu olarak, her yeni durutan ve bu durusu seyirci nnde heyecanla yapmaktan doar. kincisi: O gereksiz gerginliin gevemesi, denetleyicinin ynetimi altnda olur. ncs: Aktr kendiliinden inandrmayan bir duru yeniden dzenlenir.

Stanislavski bu yzden, aktrlerden geveyebilmek iin srekli olarak jimnastik ve dans

derslerine nem vermelerini ister. Bu derslere gereken ilginin gsterilmesiyle aktrn

gereksiz kas gerginliklerinden kurtulacan savunur. Stanislavski, aktr iin en nemli

bedensel eylemin ise sahne zerinde doal bir biimde yryebilmek olduunu

belirtir. Ayakta durmasn renmek, yryebilmek aktrn en basta gelen temel

fiziksel eylemidir.

15

3.2.3 Tutumluluk ve Denetim (Btnlk ve kontrol)

Stanislavskiye gre aktr her trl gereksiz hareket ve jestten kendini arndrmaldr.

Roln fiziksel yapsna gerekli biimi, ancak bu koullar kazandrabilir. Tutumsuz, rast

gele hareketler oyuncunun kendisine doal gelse bile oyununun yapsn bozar, oyununu

abartr ve denetimsiz hale getirir. Her aktr jest ve hareketlerini kendisinin denetimi

altnda olacak biimde kullanmaldr.

Btnlk ve kontrol salayabilen bir oyuncu, oynayaca karakteri bilinalt, roln alt

metni ve stn amac yolu ile gerekletirecek, sonra da sesini, hareketlerini, cokusal gc

ile oluturabilecektir.

3.2.4 Konuuma Vurgulama - Tonlama

Oyuncu, herhangi bir duygu ya da dnceyi seyirci ya da karsndaki oyuncuya

aktarmak iin, bedensel ve szel bir anlatm kullanr. Bu iki anlatm daima uyum iinde

olmaldr. Oyuncu, sesini en iyi ekilde kullanabilmek iin mkemmel bir diksiyon ve

telaffuza sahip olmaldr. Stanislavskiye gre aktrler boumlamalarn, ses mekanizmalarn

mkemmel hale getirmeli, seyircilerin kendilerini anlamalarn salamal, sylediklerini onlara

yeterince duyurmaldr. Bir aktrn kendi dilinin zelliklerini bilmeden bozuk dzen konumas

seyirciye kar yaplan hakszlk ve saygszlktr.

Konuma mziktir. Bir roln ya da bir piyesin metni, bir melodidir, bir opera veya

senfonidir. Sahnede boumlanma, ark sanat gibi g bir istir; eitim ister,

virtzle varan bir teknik ister. Bir oyuncu rolnn szlerini iyi eitilmi sesi ve

ustaca syleme teknii ile seslendirdii zaman, kendimi onun bu stn sanatna

kapp koyuverebilirim. Eer o tartml konuursa, ben de ister istemez katlrm bu

tartma, etkilenirim ondan, onun bu stn konumsa sanatndan. Eer o rolndeki

szcklerin ruhuna ermesini bilirse, kendisiyle birlikte hem kendi ruhunun, hem de

piyes yazarnn yaptnn giz dolu yerlerine eker gtrr beni. Szcklerin yasam

ykl ieriine sesin canl ve scak naksn isleyen oyuncu, kendi yaratc

imgeleminin rn olan grntleri benimde kendi isel gzmle grmemi salam

oluyor (Stanislavski 1996, s. 101).

16

3.2.5 Tempo ve Ritim

Yaamn her annda olduu gibi, insann iinde de bir tempo ve ritim vardr. Yaanan

her olay, belli bir tempo ve ritim iinde gerekleir. Herkesin kendine zg bir temposu

ve ritmi vardr. Sahne zerinde de bu byledir. Oyunun genel bir temposu ve ritmi

olmakla birlikte, her oyun kiisinin de ayr bir tempo ve ritmi vardr.

Stanislavskiye gre, bandan itibaren duygusal geliimi hesaplam, oyunun

gerektirdii tm koullar dikkate alm ve rol kiisiyle kendi kiilii arasnda gerekli

yaklamlar salam oyuncular, doru ritim ve tempoyu kolaylkla oluturacaklardr.

Hepimizin bildii, gelgelelim oyuncularn genellikle unutma eiliminde olduklar

byk ve son derece nemli gerei vurgulamak isterim. Bu gerek sudur: oyuncu

asndan, hecelerin, szcklerin, konumann, eylemlerdeki hareketlerin tam

lsnde ve belirgin olmas byk nem tar. Bununla birlikte, tempo ve ritmin iki

az da keskin bir bak olduunu hibir zaman hesaba katmazlk etmeyelim. Yararl

olduu lde zararl da olabilir. Doru yolda kullanmay bilirsek, tempo ve ritim

duygular doal bir dorultuda, zorlamasz dourtup gelitirmeye ve ynetmeye

devam eder. te yanda, yanl ritimlerin dourduu yanl duygular da vardr ki,

doru ritimleri bulmadka, oyuncunun bu yanllardan kurtulmas olanakszdr

(Stanislavski 1996, s. 225).

17

4. OYUN VE ROL ZERNDE ALIMALAR

Oyuncunun sistemi uygulayarak karakteri yaratabilmesi iin, ncelikle oyunun detayl

bir analizinin yapmas gereklidir. Bu blmde, Anton ehovun Mart adl oyununun

analizi yaplmtr. ncelikle eserin yazar, sanat anlay ve benimsedii gerekilik

akm tantlm, oyunun ilk sahnelendii dnem hakknda bilgi verilmi; sonra eserin

z ve biim esas alnarak incelemesi yaplm ve karakterin detayl bir ekilde incelenip

yorumlanmasna geilmitir.

4.1 YAZAR VE DNEM BLGLER

4.1.1 Anton Pavlovi ehovun Hayat

Anton Pavlovi ehov, (17 Ocak 1860, Taganrog Rusya - 15 Temmuz 1904,

Badenweiler, Almanya), Rus tiyatro yazar ve modern ksa yklerin kurucularndandr.

Rusya'nn gneyinde Azak Denizi kylarndaki Taganrog'da bakkal bir babann olu

olarak Dnya'ya geldi. Be ocuklu bir ailenin ortanca ocuudur. Babas, ticaretten ok

dini ve artistik konulara eilimleri olan sert ve otoriter bir adamd. Babasnn basksyla

kilise korosunda ilahi syleyen ehov, ticarette baar salayamayan babasnn yerine

dkkn ileriyle de ilgilendiinden lise eitimi uzadka uzad.

ehov, bir sre Yunanl ocuklarn devam ettii yerel bir okulda okudu. Daha sonra on

yl boyunca lisede Yunan ve Latin klasikleriyle temel bir eitim grd. D gcne

fazlasyla olanak tanyan bu eitim ehov'un yaam boyunca klasiklerden honut

olamamasna yol aacakt. "Klfl Adam" ve "Edebiyat retmeni" adl hikyeleri lise

dnemine aittir.

18

1876'da babasnn iflas etmesi zerine ailesi Moskova'ya gtnde, kendisi bir

aabeyi ile birlikte Taganrogda kalarak liseye devam etti. yl boyunca, henz ok

gen olmasna karn kendi hayatn kendi kazand. Zor koullar altnda geen ocukluk

yllar, hikyelerinde ocuklara geni yer vermesine ve hep hznl, incinmi ocuklar

anlatmasna neden oldu.

1879'da liseyi bitirdi ve Moskova'ya giderek tp fakltesine girdi; 1884'te doktor oldu.

Tp renimi srasnda ailenin geimine katkda bulunmak iin eitli dergilerde yazlar

yazd. Bu dnemde yazd yazlarn "Melbournen Masallar" adl kitapta toplayarak

niversiteyi bitirdii yl ilk kitabn yaynlad.

ehov, niversiteyi bitirir bitirmez hekimlie balad. "Cerrahlk", "Cansz Ceset",

"Kaak" adl hikyelerini bu dnemde yazd. Hekimlik ok vaktini aldndan

yazmasna engel olmaya balaynca hekimlikten vazgeip yazarla yneldi.

Yazarlna hekimliinin izleri grlr. Pek ok kimse onun arlk Rusyasn

anlatn, bir doktorun hastal tehis ediine benzetir.

1887'de "Alacakaranlkta" adl yk kitabyla Rus Akademisi tarafndan verilen Pukin

dl n kazand. Ayn yl ilk byk tiyatro oyunu "vanov", Moskova'daki Korsch

Tiyatrosunda sergilendi.

nl yks "6. Kou" 1892'da yaynland. Ayn yl kolera salgn olan blgelerde

doktor olarak aktif rol oynad. Merkez Rusya'da bir Melikhov adn verdii bir malikne

satn alarak tand ve yaamnda "Melihova dnemi" denilen yeni bir dnem balad.

Bu dnemde yaratclnn zirvesine ulat. Srekli kendisini ziyaret gelen dostlarn

maliknede arlad.

19

1894 ylnn bir blmn yurtdnda geirdi. Bu arada vereme yakaland, tedavi iin

Krm'a geti.

1895'te "Mart" oyununun ilk versiyonunu yazd. "Sakhalin Adas"n yaynlad. Tolstoy

ile tant. Oyunun Petersburg'daki ilk gsterimi baarszlkla sonuland.

1897'de Kyller adl uzun yksn yaynlatt. 1898'de Sanat tiyatrosunu Stanislavski

ile birlikte kuran Nemirovi-Danenko Marty sahnelemek iin ehovdan izin istedi,

bu arada ehov, ilerde evlenecei aktris Olga Knipper'le tant. Mart oyunu byk

baar elde etti. ehov'un babas ld.

1899'da Vanya Day'nn ilk gsterimi yapld, Toplu Yaptlarnn ilk cildi yaymland.

1901'de Kz karde sahnelendi; ehov, Kafkasya seyahatinden sonra bir ev

yaptrd Yalta'ya dnd ve Olga Knipper ile evlendi.

1904'te "Vine Bahesi" Moskova'da sahnelendi. Sal bozulan ehov, ei ile birlikte

Almanya'ya gitti ve Badenwiller'da ld.

ehov'un btn yaptlar lmnden 40 yl sonra 20 cilt halinde yaymland. Bu yaynn

8. cildinde ehov'un says birka bine ulaan mektuplar yer alr.

4.1.2 ehovun Dneminde Rusya

Rusyann banda, ubat 1855'te Krm Sava srasnda len babasnn yerine tahta

kan 36 yandaki II. Aleksander (1818-1881) vard. II. Aleksander, savan ortaya

kartt ar rejiminin aksayan ynlerini dzeltmek iin baz modernletirme

20

reformlarna kalkt. 1861'de Rusya'da demokratik reformlar erevesinde toprak

kleliinin (serflik) kaldrlmasyla, kyl tutsaklktan kurtulmu, fakat bu kez topra

ilemek iin derebeyine para demek zorunda braklmt. Dnemin nl yazar

arnevski, kapitalizmin gelimesi amacn gden reform hakkndaki gerekleri

ortaya karan yazlarndan tr 1862 ylnda tutuklanmt. Liberaller, devrimci

demokrasiye kar kesin tavr alm, Slavclk ise rk ve dinci Panslavizme

dnmt. II. Aleksander rejiminin baskc niteliinin giderek artt bu yllarda,

Rusyada sosyalizmin temelinin kyl devrimi olacan ileri sren halk hareket

nitelik deitirerek terrizme kaymt. 1879 ylnda Halkn stemi adyla kurulan

halk rgt, bir dizi terr eylemi dzenlemi, 1881 ylnda da ar II. Aleksander bu

rgte dzenlenen bir suikast sonucu ldrlmt. arn ldrl, halk hareketin

de sonu oldu. Bu kez mparator, III. Aleksander oldu. O da tam bir polis devleti kurdu.

Ayn yllarda Rusyada Marksist gruplar da olumaya balad.

Bu dnemde bata N. Mihaylovski (1842-1904) olmak zere, narodnik akmn yazn

alannda kuramclar, sanatta yararc anlay ne karmlardr. 1877de Trk-Rus

savana katlm olan Garin, sava anlarn yanstan ve daha sonraki yklerinde

yansyan balca sorun adaletsiz toplum dzeninde insan kiiliinin acl yazgsdr.

1890-1917 yllar arasnda kalan gei dnemi, Rus edebiyatnn en karmak

dnemlerinden biridir. Edebiyat dnyasnda sembolizm, natralizm, gerekilik,

ekspresyonizm, sosyalist gerekilik, gelecekilik gibi akmlarn temsilcileri bir yandan

edebiyat tartmalarn yrtrken, dier yandan kalemlerini lkenin geleceinin

hazrlanmas iin kullandlar. (Karaca 2004)

Yazn alanna ksa gldr ykleriyle giren Anton ehov, daha sonra Gogol izgisinde

ykler yazmtr. 1880li yllarda lkesindeki toplumsal alkantlardan etkilenen

yazarn asl yaratclk dnemi 1890l yllardr. 1892 ylnda yaynlanan 6 Numaral

Kouta, korkun tara yaam ortamnda baskc ar ynetiminin boucu koullarnda

bozulan ryen insan ilikileri ve yok olan kiilikler gsterilmektedir. Kyllerde,

21

(1897) yaln, zl bir anlatm, ince bir gzlemcilik ve psikolojik zmleme ustalyla

reform sonras ky anlatlmaktadr. 1888 ylnda yaynlanan bozkrda da dtan

bakldnda belli bir konu yoktur. Olaylar abartsz, yaamda naslsa yle

verilmektedir. Asl zenginlik, insan psikolojisinin ayrntlaryla ortaya konuluundadr.

zellikle Bozkrdaki doa betimlemelerinde izlenimci eler gzlenmektedir.

1897 tarihli yasa, Rusyada i hukukunun gerek balangcn oluturdu.

Nikolay II (1894-1917) dipten dorua deimekte olan bir imparatorluun banda

bulunuyordu. Sonra giderek oalan grev ve isyanlarn genilii, Nikolay IIyi 17 Ekim

1905 Manifestosunu yaymlamak zorunda brakt. Bu manifesto, balca zgrlkten

gvence altna alyor ve genel oyla seilecek bir devlet dumasnn toplanacan vaat

ediyordu. 1905in son aylarnda byk sanayi merkezlerinde ii ayaklanmalar

meydana geldi ve buralarda ii temsilcilerinden oluan Sovyetler kuruldu. Bu arada,

ar sac silahl gruplar (Kara Yzler) Yahudileri ve devrimcileri kitleler halinde

ldryorlard. Ocak 1906da dzen yedin kuruldu; Nikolay II, vermek zorunda kald

dnleri snrlandrmann yollarn aramaya koyuldu ve bu amata bir Devlet konseyi

kurarak bunu Duma tarafndan kabul edilen tasarlar statletiren bir yksek meclis

durumuna getirdi (ubat-Mart 1906) ve temel yasalar kard (Nisan-Mays 1906).

Ekim 1905 Manifestosunca tannan dernek kurma zgrl uyarnca yasal siyasal

partiler rgtlendi. Bylece, merutiyeti demokrat (KD ya da Kadetler), 17 Ekim

birlii (oktobristler) partileri, ii (trudovik) programn savunan Halk sosyalist parti

ve birtakm milliyeti sac partiler kuruldu. Stoliypinin ldrlmesinden (1911) sonra,

Nikolay II, evresine artk yalnzca gerici ve iinin ehli olmayan bakanlar toplar oldu.

Nikolay II, bu baskya kar direndi ve ordularn yksek komutasn kendi stne ald

(Eyll 1915). Rus ordusu insanca ar kayplara uruyor, Rasputinin nfuzu ve baz

askeri sivil makamlarn ihaneti hakknda eitli sylentiler ortalkta dolayor, bu arada

baz komplolar tezghlanyordu. Byk fiyat artlar ve iae glkleri kentlerde

ahaliyi ileden karyordu.

22

Nikolay II, 2 Martta tahttan feragat etti. Geici hkmet ve Mays 1917den balayarak

onunla ibirlii yapmay kabul eden Sovyetler, sava sorununu zmeyi ve halk

kitlelerinin zleyilerine cevap vermeyi baaramadlar.

4.1.3 ehovun Sanat Anlay

Her ey basit olmaldr Tmyle basit Teatral olmamaktr esas olan..." Anton

ehov

ehov'un eserleri, 1905 Devrim ncesi arlk Rusyasnn ehir-tara ikiliini

barndrr. Durum yksnn gelmi gemi en byk stad olarak anlan ehov,

yklerinde devaml ve gl bir ironi kullanr. nsan her ynyle yanstarak hem iyi,

hem kt yanlarn gsterir. Hem burjuvazinin ikiyzllyle, hem de kylnn

maddiyata dayanan ve duyguya pek yer vermeyen dnyasyla alay eder. Son derece

objektif olduu iin, okuyucunun olaylar net bir ekilde grmesini salar. yklerinde

Rusya'da yaanan toplumsal gerilimi de yanstan ehov, umutsuzluk iinde yaayan,

kendini zevk ve alma yoluyla unutmaya alan, yok olan aristokrasiyi, serfleri ve

aydnlar anlatr. Yal aristokrat karakterleri uyumsuz, ekilmez tipler olarak gsteren

ehov'un gen karakterleri cokulu, dinamik, drst ve uyumludur. Bu da ehov'un

arlk Rusya'sna olumsuz bak asnn bir gsterisidir.

ehov'un oyunlarnda ise, komedi ve hzn, alay ve sknt, umut ve d krkl,

duygu ve ironi, yaamda olduu gibi yan yana olmaldr. Tpk, yazarn "Mart"

oyununda geen replikte olduu gibi: Her ey basit olmaldr... Tmyle basit... Teatral

olmamaktr esas olan..." Kendisi de bu konuda yle demitir: Bir oyun yle yazlmal

ki, insanlar gelsinler, gitsinler, yemek yesinler, havadan sudan konusunlar, kat

oynasnlar. Yaam naslsa yle olmaldr. Karmak, ama ayn zamanda basit Fakat

btn bu olaylar srasnda da mutluluklar yaratlmakta ya da hayatlar parampara

olmaktadr. ehov oyunlarnda, uzun yllar sonra da anlalsa, bu toplumda bir eylerin

deieceinin haberini veren bir yazardr. Bu durum, devrim dneminde anlalamam,

23

ilerleyen yllarda anlalabilmitir. ehov'u yakndan tanyan Tolstoy, bu konuyu yle

ifade etmitir: "ehov bir sanat olarak, nceki Rus yazarlaryla, Turgenyev,

Dostoyevski veya benimle, mukayese bile edilemez. ehov'un kendi biimi var

empresyonistler gibi. Bakarsanz adam hibir seim yapmadan, eline hangi boya geerse

onu gelii gzel sryor. Bu boyalar arasnda hibir mnasebet yokmu gibi grnr.

Ama bir de geri ekilip baktn m arrsnz. Karnzda parlak, byleyici bir tablo

vardr."

Yazar oyunlarnda, "gelecek umudu, zveri, sabr, alkanlk gibi konular ska iler.

O'nun oyunlarnda vurgulanan ey, allageldii gibi entrika deil, kartlklarn ve

uzlamazlklarn hem gldren hem ac veren yanlaryla yaamn kendisidir.

ehovun hikyelerinde olduu gibi, oyunlarndaki kahramanlar da yaamay zor ve

olduka anlamsz bulurlar. ehovun kiilerini Sevda ener (1997, s. 25) yle

aklamtr:

ehovun kiileri, toprak kleliinin kaldrld, orta snfn glendii, ticaretin

gelitii, para kazanma tutkusunun atelendii, endstrilemeye adm atld, deer

yarglarnn deitii bir dnemde, yaamlarn srdrmeye alan, mlk sahibi

toprak soylulardr. yi eitim grm, gzel alkanlklar edinmi, rahat yaamaya

almlardr. Grdkleri eitim onlara sradan insanlarn stnde bir ahlak dzeyi,

bir art duyarlk, bir zevk incelii salamtr. Fakat hazr yemeye ve rahata alm

olduklarndan almay, topraklarn iletmeyi beceremezler, ellerindekini yitirme

tehlikesi yaarlar, ya da tmyle yitirirler, yoksul derler. te toplumdaki deiim

srecine denk den bu bireysel deiim sreci iinde bir insanlk dram yaanr. Bu

insanlar, toplumdaki ekonomik deiime kout olarak deer yarglarnn da

deimekte olduunu grmek zorunda kalmlardr. Yoksullamaya katlansalar da

balandklar deerlerden dn vermemeye direnirler.

ehovun oyunlarndaki kahramanlar ve ilikiler hakknda ise Tten zkaya (1991,

s.257-258) unlar belirtmitir:

24

ehov'un oyunlarnda, mcadele yoktur, zira sulu olarak adlandrlabilecek kimse

de yoktur. Hibir kahraman bilinli olarak dierinin mutluluunu engellemez;

kahramanlarn birbirini sevmesinde veya sevmemesinde yine kimse sulu deildir.

Kahramanlarn arzu, istek ve hayallerinin gereklememesinde veya hayal

krklna uramalarnda, onlarn ac ekmelerinde, birbirini anlamamalarnda,

anlayamamalarnda yine kimsenin suu yoktur. nsanlarn candan duygularnn,

karlkl i y i niyetlerinin, evrelerine mutluluk ve nee vermemelerinde, yaamn

yine de can skc, kt ve mutsuz olarak devam etmesinde kimsenin suu yoktur.

Btn bu saydmz durumlarn ortaya kmasna bilinli olarak sebep olduundan

dolay sulanacak kimse olmadna gre, gerek dman diye biri yoktur. Gerek

bir dman olmad iin oyunda mcadele yoktur. Su ve hata oyundaki kiilerin

iradeleri dnda bulunan durumlardadr. Kiiler istemeden, onlarn elinde

olmadan, eitli mutsuz durumlar biimlenmekte ve ac kendiliinden ortaya

kmaktadr.

Maksim Gorki'nin de dedii gibi ehov, "Hayat boyunca hep kendi ruhsal btnl

iinde yaad; her zaman kendisi olmay, i zgrln korumay baard. Bakalarnn

zellikle de daha kaba insanlarn Anton ehov'dan beklediklerine hi aldrmad... Bu

gzel yalnln iinde, kendisi de yaln, gerek ve iten olan her eyi sevdi ve kendine

zg bir gle bakalarna da yaln olmay retti."

ehov, iirsel gereki bir yazardr. (Hayat sslemeden, olduu gibi yazar.) Daha sonra

eletirel gerekilie adm atmtr. lk yllarnda Tolstoyun etkisinde kalm, yaratt

karakterlerde Tolstoyun karakterlerinden esinlenmitir. Sibiryay grene kadar byle

olmutur. Sibirya dn, yle bir yaz yazacam ki, yer yerinden oynayacak demi

ama yle olmamtr. O da bunun zerine eletirel gerekilik akmn tercih etmitir.

4.1.4 Gerekilik Akm

Homeros'tan Maksim Gorki'ye kadar tm yazarlar, insan insana anlatmay amalam;

bu anlatm, yazarlarn insana bak asna, toplumsal gre gre deiiklik

gstermitir. Yaznsal eserlerde z de, biimi de belirleyen yaratclarn dnya gr,

bu gr ynnde dnyay alglay biimidir. Ancak yazar ynlendiren baka etkenler

25

de vardr. Bu etkenlerin banda her yaratcnn "toplumsal ve tarihsel bir btnn

paras" olduu gerei gelir.

Bir yazarn iinde yaad, soluduu dnyay eletirel bir gzle alglamas ve

yanstmas, yaznda gerekiliin zn oluturur. Bu yanstmn yn ve nitelikleri

deiiklikler gstermi, bunun iin de eletirmenler, yazn kuramclar gerekilii

deiik trler altnda toplamlardr.

4.1.3.1 Eletirel gerekilik

Eletirel gerekilik, geleneksel gerekilik, burjuva gerekilii gibi terimlerle de

adlandrlr. Gerekiler, insan ile evresi, insan ile toplumsal yap arasndaki ilikilere

ayna tutarlar. Eletirel gerekililer topluma, evrelerini gzlemleyerek, eletirel bir

ekilde yaklarlar. Toplumdaki atma ve elikilerin bir sergilemesini yaparak, bu

elikiler ve atklar nereden kaynaklanmaktadr? sorusunun yantn aratrrlar.

Gerekiliin gerektirdii eletirel yaklamla, zmleme yolunu seerler. Gerekilik

akmnn byk ismi Balzac, yaamn iinden yola karak anlatt insanlar, doal ve

toplumsal evresi iinde zmeye alr. zledii yntem zerine yle der: "Bir kitap

yazmadan nce yazar, ya karakterleri zmlemeli, btn trelerin iine girmeli,

dnyay gezmeli, btn tutkularn yaantsna katlmal ya da tutkular, lkeler,

trelerden gemelidir."

Gogol'un talama ve yergi zerine kurulu komedisi Mfetti ve toprak kleliinin

egemen olduu arlk Rusya'sn anlatan l Canlar; van Aleksandrovi Gonarov'

un, eski Rusya'y ve Rus insann anlatan Oblomov adl eserleri, eletirel gerekiliin

baarl rneklerindendir.

arlk Rusya'snda eletirel gerekiliin byk isimlerinden biri de Tolstoy'dur.

Genellikle ky ve kyll eletirel bir tutumla yanstm, arln knn

nedenleri romanlarnda detayl bir ekilde gstermitir.

26

Eletirel gerekiliin zelliklerinden biri de insann i dnyasna eilmesi, bu dnyay

zenli bir zmleyiten geirmesidir. Buna, insann iinde bulunduu toplumsal

evrenin, onun i dnyasn nasl etkilediini, nasl biimlendirdiini yanstma da

diyebiliriz. Eletirel gerekiliin bu ynn en baarl biimde uygulayan romanc da

Dostoyevski'dir Su ve Ceza, Karamozof Kardeler rnek oluturabilecek

eserlerindendir.

Eletirel gerekilik iinde, "iirsel gerekilik" ad verilen ayr bir tr vardr. eletirel

gerekiliin ana ilkelerine bal kalarak yaam ayrntlaryla yanstrken kiileri

toplumsal evreleri iinde bunaltan, onlarn yaamlarn zehirleyen etkenleri olaylarn

yrtclna snmadan gsteren ehov, bu trn en nemli temsilcilerinden biri

saylmtr. ehov, yklerinde olsun, Mart, Vanya Day, Kz karde, Vine

Bahesi... adl oyunlarnda olsun insana kar sonsuz bir acma, onu ezen, tketen

koullara da yergiyle yaklar. Yaklamn da bir konumasnda yle belirtir: "Yazar

geveze bir ku deildir hanmefendi... Eer yayorsam, dnyorsam, kar koyuyor,

ac ekiyorsam bunlarn hepsi yazdklarm iinde yanslar olan eylerdir. Ben size

hayat doru yani bir sanat olarak tanmlayacam ve o zaman grmediiniz, eylere

tank olacaksnz. Hayatn normalden ayrldn, elimelere dtn bizzat

greceksiniz."

Eletirel gerekilik XIX. yzyln ikinci yarsndan gnmze dein srp gelen bir

akmdr. Kendine genellikle, nsanolu nasl bir yaratktr? nsan neyi arar? Onun

arayn engelleyen etkenler nereden kaynaklanr? nsann doal ve toplumsal

evresinde nasl bir sava srp gitmektedir? nsanolunun bu savataki yeri neresidir?

gibi sorular soran eletirel gereki sanatnn yaptlarnda, bu sorularn yant bulunur.

4.1.5 Martnn lk Sahnelenii

ehov, Marty dramatik sanatn tm kurallarna kar yazdn sylemi ve tiyatro

anlayndaki yenilii u szlerle dile getirmitir: nsanlar gnlk yaantlarnda

durmadan birbirlerini ldrmezler, boyuna kendilerini asmazlar, durmadan birbirlerine

27

k olmazlar, hep akllca konumazlar. Daha ok yerler, ierler, gevezelik ederler,

sama sapan eyler konuurlar. te btn bunlar sahnede de gsterilmelidir. Bir oyun

yle yazlmal ki, insanlar gelsinler gitsinler, yemek yesinler, havadan sudan

konusunlar, kt oynasnlar. Yaam naslsa yle olmaldr; karmak ve ayn zamanda

basit... Fakat btn bu olaylar srasnda mutluluklar yaratlmakta ya da hayatlar

parampara olmaktadr. Tiyatro eletirmenleri ilk balarda ehovun bu tiyatro

anlayn hi anlamamlar ve oyunlarn sert bir dille eletirmilerdir. Bunun zerine

ehov, uzun bir sre oyun yazmamtr. Onun yedi yllk bir aradan sonra tekrar

tiyatroya dn 1896 ylnda yazd Mart ile olmutur. Mart, ilk kez 17 Ekim

1896da, Petersburgdaki Alexandrinski tiyatrosunda oynamtr. Oyun, hem kt bir

biimde sahneye konulmas, hem de oyuncu ve seyircilerin karmak ve ayn zamanda

basit olan byle bir oyuna alk olmay yznden gereken ilgiyi toplayamamtr.

Sahnede olaanst olaylar deil, insanlar, yalnlk ve olaanlk vardr. Dtan

olaanst hibir ey grlmemekte, her ey derinlikte, ruhsal yaantlarn gizli

deviniminde olup bitmektedir. Yazarn kendi szleriyle insann btn anlam ve dram

itedir, d belirtilerde deil. (Behramolu 1981). Oyunu sahneye koyan E.P. Karpov,

ehovun oyunundaki bu i trajediyi ortaya kartamamtr. Oyunun bitimde

seyircilerden slklar, yuhalama sesleri gelir. Bir eletirmen, Yirmi yldr tiyatrolara

gidiyorum, birok baarszlklar grdm ama bylesine hi rastlamadm, diye yazar.

Yeni soluklu bir sanat tiyatrosu yaratmaya alan Nemirovi- Danenko, Martnn

Alexandrinski Tiyatrosundaki baarszlna ramen, bu oyunu srarla ehovdan

istemitir. Marty oynayabilmek iin ehovun iznini alana kadar, pek ok mektup

yazm ve sonunda onu ikna edebilmitir. Bu mektuplar zerine ehov oyunun

oynanmas iin izin vermitir. Bylece Nemirovi Danenko Mart zerinde almaya

balamtr. Bu oyunun ilk yorumu ve sahne iin deerlendirilmesi Nemirovi

Danenko tarafndan yaplmtr. Stanislavski ilk okuyuta Marty tekdze ve skc

bulmu, oyunu sahne iin de baarl saymamtr. lk balarda bu oyunun nasl sahneye

konaca zerinde hibir dncesi olmamtr. Uzun tartmalardan sonra Danenko,

Stanislavskiyi inandrmtr. Yaz sonuna doru Stanislavski sayfiyeye gitmi ve orada

Martnn oyun dzenini planlayan notlarn hazrlamtr. Bu alma srasnda

28

Stanislavski, oyunun bys altnda kalm ve ok baarl bir reji defteri ortaya

kartmtr.

Mart, iki yl sonra, 17 Aralk 1898de, Konstantin Stanislavski tarafndan Moskova

Sanat Tiyatrosunda tekrar sahneye konmutur. Stanislavskinin ynetiminde ve

Nemirovi Danenkonun denetimi altnda ortaya kartlan Mart, byk bir baaryla

sonulanmtr. lk temsilin sonunda Nemirovi Danenko ehova u telgraf ekmiti:

Martnn temsili imdi sona erdi. Fevkalade baar. Daha birinci perdeden itibaren

seyircinin tepkisi o kadar iyiydi ki, bu oyunun sonuna kadar srd. Saysz ara

alk. nc perdeden sonra yazarn salonda bulunmadn sylediim zaman,

seyirci onlar namna size telgraf ekmem dileinde bulundu. Sevinten uuyoruz.

Hepimiz size koskocaman bir pck gnderiyoruz. (18 Aralk, gece yars, saat

12.50). (Nutku 1968, s. 20-21)

Gerekten de, ertesi sabah kan gazetelerde, Martnn byk baars zerinde

durulmaktadr. Bundan sonra, topluluk da bu oyunu kapal gie oynamaya balamtr.

ehov bu oyunu temsilini ancak Mays 1889da grebilmitir, yani oyunun ilk

temsilinden be ay kadar sonra Yaltadan Moskovaya dnen ehov, Marty

grmek istemi, tiyatro dnemi kapandndan, Moskova sanat Tiyatrosu, dekorsuz

olarak bu oyunu tek bana ehova oynamtr. Oyuncular iin olduka zor olan byle

seyircisiz temsili ehov beenmitir. Ancak ehov, sahne zerindeki baz ayrntlar da

hi tutmamtr. Kurbaa vraklamalar, kpek ulumalar, austos bceklerinin crcrlar

ona gereksiz ayrntlar gelmitir. Gerek mi? der ehov, Sahne bir sanattr.

Kramskoyun yzleri ok gzel ifade ettii bir yalboya resmi vardr. Bu yzlerden

birinin burun ksmn kesip gerek, etten bir insan burnu taksaydk yerine, ne olurdu

acaba? Burun gerek olurdu, ama resmi de berbat ederdik. Oysa gerek ile sanat

gerei ayrm konusunda Stanislavski de hemen hemen ehovun anlayn

savunuyordu. Gerekli havay yaratmak iin kurbaa vraklamalarn, austos

bceklerinin crcrlarn, kpek ulumalarn Reji Defterinde tespit eden ynetici,

ehovun lmnden bir yl sonra, 1905de, unlar belirtmitir:

29

Sahnede gerek ne anlama gelir? Bu tpk hayatta olduumuz gibi hareket ediyoruz

anlamna m gelir acaba? Hi de deil. Byle olsayd gerek olma abas ok nemsiz

bir ey olurdu. Bir resim ile bir fotoraf arasnda da sanat gerei olarak bir ayrlk var:

Fotoraf her eyi tespit eder, resim yalnz esaslar; esaslar resim bezleri zerine

geirebilmek iin bir ressam yaratclnn olmas gerekir.

Martnn dekorlarn ise V. A. Simov yapmtr.

4.2 ANTON EHOVUN MARTI OYUNU VE ANALZ

ehov, Drt kadn, alt erkek, tonlarca ak ve bir gl manzarasndan oluan komedi

yazyorum cmlesiyle zetledii Mart oyununda; yklmaya yz tutmu arlk

Rusyasnn son demlerinde, kentleme ve sanayilemenin dayatt deiimin bunalma

srkledii aydnlar ve kk burjuva snfnn hikyelerini anlatr.

Mart, Rus tiyatrosunun yenilenmesi anlamnda ok byk bir adm olmutur. Sahnede

doal ve yaln insanlar vardr. Dtan olaanst hibir ey grlmemekte, her ey

derinlikte, ruhsal yaantlarn gizli deviniminde olup bitmektedir. Yazarn kendi

szleriyle: nsann btn anlam ve dram itedir, d belirtilerde deil. (Behramolu

1981).

Martnn yazl hikyesi, 1892 baharnda, ehovun, Levitan adndaki ressam dostu ile

gittikleri avda, nlerine den bir kuu ldrmeleriyle balar. Uzun gagas, siyah gzleri

ve mkemmel tyleri ile onlara zavalllkla bakan kuu, Levitann, ne olur dostum,

iini bitir demesiyle ehov, vurmak zorunda kalmtr (Nutku 2006). Yaad bu olay,

ehovun Mart oyununu kaleme almasnda esin kayna olmutur. Oyunun iinde de

yer verdii vurulmu Mart sahnesi ile oyundaki karakterlere bir gnderme yapan

ehov, asl Martnn kim olduu konusunda, oyunun ilk satrlarndan itibaren

dndrr insan. lk balarda Martnn Maa olabilecei izlenimi yaratan ehov,

ilerleyen blmlerde, asl Martnn Treplev olduunu, ama dier karakterlerin de farkl

birer Mart olduklarn gsterir bize. Sorin iftliinde yaayan bu insanlarn hepsinin

30

krlgan bir taraf vardr; hepsi yaraldr ve lklar yalnzca gln kysndan duyulur.

Hepsinin iinde bulunduu umutsuz durumlar ve her eye ramen hayal ettikleri

istekleri vardr. steklerinin ou, kendi ellerinde olmayan durumlar ierir. Ama yine

de, kimi kendi kendine bir oyunun iinde rpnp uarm gibi yapmasna ramen,

kimi uamayacan anlaynca pes eder ve yaamna son verir.

Rusyadaki yozlam orta snf ve bunalmlarnn ele alnd bu oyun, drt ana

karakter zerine kuruludur: Yazar olmak isteyen gen Treplev, onun bencil nl aktris

annesi Arkadina, annesinin sevgilisi, nl yazar Trigorin ve Treplevin sevgilisi Nina.

Oyunda bir de Trepleve umutsuzca k, khyann kz Maa, Maaya k retmen

Medvedenko ve kocasn sevmeyen, Doktor Dorna k khyann kars Polina vardr.

Herkes, kendisini seven ve yannda olan deil, bir dierini sevmektedir. iftlik sahibi

Sorin ise hayatta istedii hi bir eyi elde edememi, yal ve hasta biridir. Treplev, eski

kuak yazarlarn sanat anlayn beenmeyip, yazarlk yolunda deneysel almalar

yapmakta; Nina, nl bir aktris olma yolunda hibir engel tanmadan yrmektedir.

Arkadina ve Trigorin, eski kua ve popler sanat anlayn temsil etmektedir. Oyunda

isteyerek ya da istemeden, koullar gerei, -tpk ehovun Marty vurmak zorunda

olmas gibi- herkes birbirinin katili olmaktadr. Arkadina Treplevin sanat yann,

sevgilisi Nina ise Trigorinin peinden giderek onun akn yok eder. Trigorin Ninay

yaayamad genlik hevesi olarak kurban ederken, Maa, Trepleve bir ak besledii

halde Medvedenko ile evlenerek kendini kurban etmitir ve adeta yaayan bir l

karakterdir. Treplev ise sanatta yenilikler getirmek isteyen ama bu gc kendinde

bulamayan ve sonuta kendini yok eden bir karakterdir.

Oyun Shakespeare'in Hamlet oyunundan izler tar. Hamlette kullanlan oyun iinde

oyun yntemi, Martda da kullanlmtr. Oyun iinde, Treplevin oyununun

sahnelenmesi bunun gstergesidir. Bu durum, repliklerle de desteklenmitir. Treplev

birinci perdede, annesi Arkadinaya, Hamlet'ten szlerle konuur: yleyse neden

ktle teslim ettin kendini, ak cinayetin uurumunda aradn? Hamletin Kralie

annesini, amcasndan geri almaya almas gibi, Treplev de annesini, onu kendisinden

alan Trigorin'den geri almaya almaktadr. Ayrca, Treplevin sanatlnn annesi

31

tarafndan takdir grmedii de bu oyunla ortaya kmtr. Bu durum, Treplevin de

Hamlet gibi aresiz bir durum iinde olduunun iaretidir. Annesi, Treplevin

yazarln ldren kiidir; sevgilisi Nina da akn ldren kii. Annesi kendini var

edebilmek ve popler kimliini korumak zorundadr. Artk yalanmakta ve yakn bir

zamanda eski nnden eser kalmayacan bilmektedir. Olunun sanatta yeni biim

araylar iine gelmemektedir. Bu durumu desteklemesi, kendini inkr etmesi demektir.

Nina ise Arkadinann kk hali gibidir. Tek amac nl bir aktris olmaktr ve o da

popler dnyann insandr. Treplevin aresizlii, aslnda iki ayn kadna olan

ballndan kaynaklanmaktadr; onu anlamayacak, kendisinden farkl gr ve

isteklerde olan iki ayn kadn: Arkadina ve Nina. kisine de mecburdur. Biri annesidir,

biri sevdii kadn. Hibir zaman kendisini anlamayacak bu kadnlar onun

umutsuzluunun bakahramanlar olacak, Treplevin kendini vurmasna sebep olacaktr.

Mart oyununda ehov, kendi yaamndan izler gstermitir. Roman ve oyun yazar

olarak iki ynn, Treplev ve Trigorin karakterleriyle vermektedir. Oyunda Trigorin,

nl ve roman yazarln, Treplev ise gen ve yeniliki oyun yazarln temsil

etmektedir.

Oyun iinde baz semboller vardr. Mart sembol ncelikle Treplev, Nina ve sonra

dier karakterlerle zdelemektedir. Gl, hayatn ta kendisidir, nk martlar hep su

kysnda yaarlar ve bu doalar gereidir. Buradaki Martlar da, kendi yaamlarn,

ayrlamadklar bu gl kysnda geirmektedirler. Arada baka yerlere usalar da, tpk

insanlarn, kendi yazglarn ayn dng iinde srdrmeleri gibi, hep o gl kysna geri

dnmektedirler.

Oyunda, btn ehov oyunlarnda olduu gibi, bolca esler vardr. Karakterler, szle

ifade edemedikleri durumlar olduunda (gerek hayatta olduu gibi), veya konu

deiiminden nce susmay tercih etmektedir. Bu susular, oyunun temposunu

yavalatan durumlar olarak karmza kmaktadr.

32

Mart oyununda, ak, sanat ve gelenek zerinde bolca durulmutur. Asl mesele

toplumsal sorunlar olmamakla birlikte, dramatik durumlar, belli bir toplumsal dzenin

erevesi iinde oluturulmutur. Karakterler ve aralarndaki ilikiler dzeni, oyunu

yrten ve geliimini salayan elerdir. Oyun sonunda her karakter kendi yolunu izer.

Kimi umutsuzluk iinde yaamna son verirken, kimi umarszlk rolyle oyuna devam

eder.

4.2.1 Eserin Dnemi

Anton ehov, Mart adl oyununda, tpk dier oyunlarnda olduu gibi, kendi

yaad dnemi yanstmtr. Bu bakmdan oyunda, 1880-1990 yllarnn, yani devrim

ncesi Rusyasnn izleri grlmektedir.

Bu dnem, aristokrasinin kt ve yeni koullarn ortaya kt; kuaklar arasndaki

uurumlarn giderek derinlemesine, deerlerin altst olarak toplumsal ilikilerin

bozulmasna sebep olan bir rejimin dnemidir. Yazar, dnemin etkilerini kendi

szgecinden geirerek ve sanat anlayna dayanarak oyunlarnda gstermitir.

4.2.2 Eserin zeti

Treplev, yaayacak baka bir yeri olmadndan, days Sorinin iftliinde yaamakta,

dnemin edebiyat anlayna gre yeniliki olarak tanmlanabilecek yazarlk

denemeleri yapmaktadr. Yazd yeniliki oyunu sahnelemesi, dnemin kabul gren

tiyatro anlaynn temsilcisi olan annesi Arkadina ve onun popler yazar sevgilisi

Trigorinin iftlii ziyaret ettikleri bir yaz tatiline rastlar. Oyunun tek oyuncusu yakn

iftliklerden birinde yaayan, aktris olmak isteyen ve Treplevin akla bal olduu

Ninadr. Oyunun sahnelenii srasnda annesinin tiyatro anlay ile ilgili kmseyici

tavrlarna fkelenen Treplev, oyunu yarda keser. Ayn akam Nina ile Trigorin

arasnda balayan ak Arkadinay da Treplevi de rahatsz edecek, Treplevin Trigorini

delloya davet etmesini engelleyen Arkadina, olunun baarya ulamayan intihar

giriiminden sonra Trigorin ile birlikte ehre dnecektir. Ancak Nina aktris olmak iin

evden kaacak ve ehirde Trigorin ile bulumak zere szleecektir. Drdnc perde

33

oyunun ilk perdesinden iki yl sonra balar. Sorin iftliinin kahyas amrayevin

Trepleve umutsuzca ak olan kz Maa, retmen Medvedenko ile evlenmi ve bir

bebei olmutur. Treplevin yazdklar edebiyat dergilerinde yer bulmakla beraber

edebiyat evrelerinde byk yanklar uyandrmamtr. Nina, ehre gittiinde Trigorin

ile bir iliki yaam, ondan bir bebek sahibi olmu, bebeini kaybetmi ve Trigorin

tarafndan terk edilmitir. Arkadina, kendisine geri dnen Trigorin ile birlikte aabeyi

Sorinin rahatszl nedeniyle iftlie dner. Ayn gnlerde yrede olduu bilinen Nina

gizlice Treplevle grr. Grmelerinden Ninann ancak ikinci snf bir oyuncu

olabildii, Trigorini hala sevdii ve ruhsal dengesini kaybettii anlalr. Ninann

ardndan yazdklarn yrtp atan Treplevin kendini vurduu, aile dostu Doktor Dornun

azndan duyulur.

4.2.3 Eserin Fabeli

Yklmaya yz tutmu arlk Rusyasnn son dnemlerinde, kentleme ve

sanayilemenin dayatt deiimin bunalma srkledii aydnlar ve kk burjuva

snfna mensup farkl karakterdeki insanlar, gl kysndaki iftlikte bir araya

gelmilerdir. Yazar, ynetmen, oyuncu ve memurlardan oluan gruptaki herkes, farkl

bir yaam ve sanat anlayna sahiptir ve kendi var olma savan vermektedir. Oyunun

sonunda baz karakterler ayn ekilde yoluna devam ederken, bazlar mcadele

edemeyerek lme karar verir.

4.2.4 Eserin deas (Ana Fikir)

Hayat, nereye gideceini bilemediimiz bir yoldur ve ancak umut tayanlar (veya

umarszlar) bu yolda yrmeye devam ederler.

Oyunda, ideallerine ulaamayan baz insanlarn ne denli mutsuz olduklarn grrz. Bu

kiiler yaamlarn, d krkl ve zlemlerini gerekletirememenin acs iinde

geirirken, bazlar ise her eye ramen umut tayarak yollarna devam ederler.

Yaamay baarabilenler, ancak kendi kiiliklerinden, insani deerlerinden, sevgiden

dn vererek baarabilmiler, dn vermeyenler ise yaamda kalmay

34

baaramamlardr. Bu, onlarn seimidir. Burada akla hemen ehovun u cmlesi

geliyor: Hibir eyini bilmediimiz bu yaam, biz Ruslarn ruhunu kemiren btn o ac

ektirici dnmelere deer mi? Yazara gre, hayat, ieriini tam olarak

zemediimiz bir muamma ve sonunu bilemediimiz bir yoldur. Bu yolda bazlar

sahip olduklaryla yetinirken, bazlar yeni araylarla hedeflerinin peinden gider.

Bazlar ise umutsuzlukla, kendi dngsn srdremeyerek pes eder. Btn bu durum

ve dncelerden yola karak, eserin ana fikrinin u olduuna karar verilmitir:

Hayat, nereye gideceini bilemediimiz bir yoldur ve ancak umut tayanlar (veya

umarszlar) bu yolda yrmeye devam ederler.

4.2.5 Eserin Konusu

Eser, karakterlerin her birinin ayr bir istei ve gereklemesini bekledii gelecekle

ilgili, umutlarnn zerine kurulu olduundan, konusu,Yalnzlk ve Gelecek

Umududur.

4.2.6 Eserin Tr

Yazar, eserin trn komedi olarak belirtmitir. Ama bu oyundaki komedi anlay,

gnmz komedi anlayndan biraz farkllklar gstermektedir. Daha ok trajik ve

komik elerin birlikte kullanld bir oyundur.

4.2.7 Eserin Tarz

Yazarn benimsedii akmn izlerini tayan, gereki tarzda yazlm bir oyundur.

4.2.8 Ana atma

Dramatik dzende, oyunun ideasn genellikle oyun kahramannn istei belirler ve

kahramann, isteini gerekletirmek iin yapt eylemlerde, karsna kan engeller,

oyunun ana atmasnn ne olduunu gsterir.

35

Mart oyununda, dramatik dzenin genel kurallar kullanlmadndan ve oyunda tek bir

ana karakter olmadndan, atma tek bir kahraman zerinden verilmemitir. Daha ok

karakterlerin i atmalarna yer verilmitir. Herkesin ayr bir mcadelesinin olduu

oyunda; karlksz seven karakterler, bulunduu durum ve koullardan dolay

ideallerine kavuamayan karakterler vardr. Her birinin bu hayat yolunda ayr bir hedefi

vardr. atmalarn zn, kiilere verilmi olanla, arzuladklar ey arasndaki

elikiler oluturur. Karakterler, hayatn btnnde bir deiiklik, yeni, mutlu ve parlak

bir gelecek isterler. Oyundaki her kii, kendince, bulunduu konumdan daha iyi ve

baka bir durumda olmak ister.

Yazar olmak isteyen Treplev, annesi Arkadina ile para, sanat ve zgrlk asndan

atr. Oyuncu olmak isteyen Nina, babas ve vey annesi ile atr. Sorin, iinde

yaad hayattan memnun olmad iin, kendi yaantsn sorgulayarak kendi

kendisiyle atr. Maa, Treplevin akna yant vermemesinden dolay bir i atma

yaar. Polina ile Dorn ise birbirlerini sevdiklerini inandrma abas ile atrlar.

Oyunun genelinde ise, umutla, gereklemesi olanaksz kmaz durumlar atr.

4.2.9 Olaylar rgs

Mart oyunu, belli bir konusu olmasna karn, olay rgsnn vurgulanmad bir

oyundur. Mart'da en nemli olaylar Treplev'in etrafndan toplanmtr. Oyunu hareket

ettiren itici g ayr ayr her kiidedir: Nina da, Trigorin'in yaamnda, Arkadina'da,

Maa'da, Medvedenko'nun talihsiz yaamnda, Dorn'un yorgunluunda ve Sorin'in

acsnda hissedilmektedir. Oyun belli bir eksen etrafnda younlatrlmamtr. Her

kahramann kendine zg bir i dnyas vardr ve oyuncu topluluu iinde her biri

kendi kk roln oynamaktadr.(zkaya).

36

4.2.9.1 Byk Olaylar Sralamas

Treplevle birlikte olan Ninann Trigorinle yaknlamas ve sonra ehre kamas,

Treplevin vurduu marty Ninann nne koymas ve kendini vuracan sylemesi,

Treplevin kendini vurmas.

4.2.9.2 Kk Olaylar Sralamas (Sje)

Birinci Perde: Saln kaybetmekte olan eski memur Sorin'in taradaki iftliinde

geer. Sorin'in nl bir oyuncu olan kardei Arkadina ve yeni sevgilisi yazar Trigorin,

ksa bir tatil iin buraya gelmitir.

Nina, babas ve vey annesinden gizlice, Treplev'in yazd ve ynettii oyunda

oynamak iin Sorinlerin iftliine gelir.

Treplevin, days Sorine, Ayak seslerini duyuyorum Onsuz yaayamam

Admlarnn sesi bile ne kadar gzel lgnca mutluyum. Byleyici peri, dlerimin

sevgilisi szlerinden, Ninaya olan tutkusunu anlarz. Ninann ise Treplevden ok

tiyatroya tutkulu olduunu u replikler gsterir:Babamla kars buraya gelmeme izin

vermiyorlar. Burada bohem hayat yaanyormu Aktris olmamdan korkuyorlar

Benim gnlmse tpk bir mart gibi buraya, bu gle doru akyor Yreim sizinle

dopdolu .

Nina, Treplevin yeni biim araylarna dayanan sanat anlayn anlamadn ona,

ok az hareket var oyununuzda, sadece okuma. Oysa bir oyunda bence mutlaka ak

olmal diyerek ifade eder. Trigorinin eserlerinin olaanst gzellikte olduundan ve

ona hayranlndan, onun karsnda oyun oynamaktan ekindiinden sz ederek yan

sorar. Burada Ninann Trigorinle yaayaca akn ilk sinyallerini alrz.

37

iftlikte yaayanlar, oyunu seyrederken Arkadina, olunun yeni bir teatral biim

yaratmaya alt bu oyunu sama ve anlalmaz bularak gler. Kk den Treplev,

ok kzarak oyunu yarda keser.

retmen Medvedenko karlksz ekilde Maa'y, Maa ayn ekilde Treplev'i,

Treplev ise Nina'y sevmektedir.

kinci Perde: lk perdenin birka gn sonrasnda bir leden sonra vakti, iftliin

dnda geer.

Arkadina, eski gzel gnlerden sz ettikleri bir konumann ardndan amrayev ile

tartr ve oradan derhal ayrlmaya karar verir.

Grup ayrldktan sonra, Nina oralarda oyalanr ve Treplev, Nina'ya vurduu bir marty

getirerek: Yaknda kendimi de byle ldreceim. der. Nina, bu hediye nedeniyle

tedirgin olur. Treplev, Trigorin'in yaklatn grnce, kskanlkla oray terk eder.

Nina, Trigorinden bir yazarn hayatnn nasl olduunu anlatmasn ister. Trigorin

bunun kolay bir hayat olmadn syler. Nina aktrislerin hayatlarnn da zor olduunu

bildiini, ama yine de aktris olmay her eyden ok istediini anlatr.

Trigorin, Treplevin vurduu marty grnce, bunu bir ksa yknn konusu olarak

nasl kullanabileceini anlatr: "Gen bir kz btn hayatn bir gln kysnda geirmi.

Tpk bir mart gibi gl severmi ve tpk bir mart gibi mutlu ve hrm. Ama tesadfen bir

adam gelmi ve kz grdnde onu mahvetmi. Tpk bir mart gibi" Buradan, Ninann

sonunun nasl olacann iaretlerini alrz.

Arkadina Trigorin'e, fikrini deitirdiini, hemen dnmeyeceklerini syler.

38

Trigorin gittikten sonra, onun hreti ve alakgnlllnden bylenmi olan Nina

hayranlkla haykrr: "Bir d bu!"

nc Perde: Arkadina ve Trigorin'in gitmeye karar verdikleri gn, iftlikte, ieride

geer. ki perde arasnda Treplev bana ate ederek intihara kalkm, ancak kurun

yalnzca kafatasn syrmtr. Perde boyunca ba bandajldr.

Nina Trigorin'i kahvalt ederken bulur ve ona olan balln simgeleyen bir

madalyonu, Trigorin'in kitaplarndan birinde geen u cmleyi kullanarak verir: "Eer

bir gn hayatma ihtiyacn olursa gel ve al." Gitmeden nce son bir kez grebilmek iin

Trigorin'e yalvarr.

Arkadina ve peinden sal hl ktye gitmekte olan Sorin girer. Trigorin eyalarn

toplamaya devam etmek iin gider. Arkadina ile Sorin arasnda kk bir tartma olur,

ardndan Sorin zntyle baylr.

Treplev gelerek annesinden bandajn deitirmesini ister. Arkadina bandaj yenilerken

Treplev Trigorin'i ktler ve bir tartma daha yaanr, sonunda Treplev alayarak

ayrlr.

Trigorin tekrar gelir ve Arkadina'ya iftlikte kalp kalamayacaklarn sorar. Arkadina

Trigorini Moskovaya dnmeye ikna edecek eyler syler.

Arkadina ktktan sonra, son kez ho akal demek iin Nina gelir. Trigorin'e, anne

babasnn kar kmasna ramen aktris olmak iin kaacan syler.

39

Trigorin ve Nina tutkuyla prler ve Moskova'da yeniden bulumak zere plan

yaparlar.

Drdnc Perde: ki yl sonraki k, Treplev'in alma odasnda geer.

Maa sonunda Medvedenko'nun evlenme teklifini kabul etmi ve iki ocuklar olmutur,

ancak hl karlksz ekilde Treplev'i sevmektedir.

Karakterler geen iki ylda neler olduundan sz eder: Nina ve Trigorin bir sre

Moskova'da birlikte yaam ancak, sonunda Trigorin onu terk ederek Arkadina'ya geri

dnmtr. Nina aktris olarak asla gerek baary yakalayamamtr ve kk bir

tiyatro grubuyla turnededir. Konstantin'in baz ksa ykleri baslmtr ancak, giderek

artan bir depresyondadr. Sorin'in sal iyice ktlemitir ve iftliktekiler onun son

gnlerine yetimesi iin Arkadina'ya telgraf ekmitir.

Arkadina, Trigorin, Maa, Dorn ve amrayev tombala oynamak iin Treplev'in odasna

geer. Treplev onlara katlmaz ve masasnda yazma almalarn srdrr.

Grup akam yemei iin odadan ayrlnca Nina arka kapdan girer ve Treplev'e son iki

ylda yaadklarn anlatr. Kendisini Treplev'in vurduu martyla karlatrr ve "Ben

bir aktristim." der. Trigorin'le ocuklarnn lmnden sonra ikinci snf bir tiyatro

topluluuyla turneye kmak zorunda kaldn anlatr, ancak yeniden kendisine

gvenmeye balam gibi grnr. Treplev kalmasn rica eder ancak, Nina o kadar

kark bir durumdadr ki, bu rica onun iin hibir ey ifade etmez. Geldii gibi sessizce

ayrlr.

Konstantin umutsuzca yazdklarn yrtar ve sessizce oday terk eder.

Grup yeniden gelerek oyuna devam eder.

40

Anszn sahne dndan bir silah sesi duyulur, Dorn bakmaya gider.

Dorn dndnde Trigorin'i bir kenara eker ve Arkadina'y biraz uzaklatrmasn,

Konstantin'in az nce kendisi vurduunu syler.

4.2.10 Eserin Biimsel Yaps

4.2.10.1 Eserin Balangc (giri)

Oyun, nl tiyatro oyuncusu Arkadinann gl kysndaki yazlnn bahesinde, olu

Treplevin yazd oyunu izlemek iin herkesin bir araya gelmesiyle balar.

4.2.10.2 Eserin Dm

Eserin kriz noktalar:

Birinci perdede;

Arkadinann, Treplevin oyununu sama ve anlalmaz bularak gldkten sonra,

Treplevin oyunu yarda kesmesi,

Ninann aktris olma istei, vey anne ve babasndan gizlice kaarak iftlie gelmesi,

retmen Medvedenkonun Maa'ya ve Maann karlksz ekilde Konstantin'e olan

ak, Polina-Dorn arasndaki yasak iliki, Nina-Treplev ilikisi.

kinci perdede;

Treplevin Nina'ya vurduu bir marty getirmesi ve Yaknda kendimi de byle

ldreceim demesi,

Arkadina ile Trigorinin kalmaya karar vermesi ve Ninann perdeyi bitiren son cmlesi:

"Bir d bu!"

nc perdede;

41

Ninann Trigorine bir madalya vermesi ve "Eer bir gn hayatma ihtiyacn olursa gel

ve al" demesi, Trigorini bir kez daha grmek istemesi,

Arkadina ile tarttktan sonra Sorinin baylmas,

Ninann anne ve babasna ramen aktris olmak iin ehre kaacan sylemesi,

Nina ile Trigorinin pmesi ve Moskova'da yeniden bulumak zere plan yapmalar.

Drdnc perdede;

Ninann Trepleve son iki ylda yaadklarn anlattktan sonra Treplevin yazd

eyleri yrtarak oday terk etmesi ve dardan gelen silah sesidir.

Eserin dm ise, Ninann Treplevle birlikte olmasna ramen Trigorin ile bir iliki

yaamas ve aktris olmak iin ehre kamasdr.

4.2.10.3 Eserin Gelimesi

Oyunun geliim srecinde, Nina Trigorine k olmu, Treplev Ninann nne bir

mart brakm, Treplev kendini yaralam ve Nina aktris olmak iin ehre gitmitir.

4.2.10.4 Eserin Doruk Noktas

Oyunun doruk sahnesi, drdnc perdede, Ninann Treplevle konuma sahnesidir.

4.2.10.5 Eserin zm

Treplev Nina ak kesin olarak son bulmu, Trigorin Arkadinaya dnm, Sorin

yataa dm, Maa Treplevden midini kesmi ve Polina - Dorn ilikisi hibir

gelime gstermemitir.

Nina nl bir aktris olamam, Treplev istedii baary elde edememitir.

42

4.2.10.6 Eserin Finali

Oyun, Treplevin intihar ile sonulanr.

4.2.11 Kiiler

4.2.11.1 Konstantin Gavrilovi Treplev

Treplev, babas gibi, Kiev doumlu, kye de kente de ait olmayan, aa - orta

tabakadan biridir. nl aktris Arkadinann oludur. Babas, annesi tarafndan terk

edilmitir. Yirmi be yandadr. Hassas ve krlgan bir yapya sahiptir. niversite

nc snftan, ekonomik skntlar nedeniyle ayrlm, days Sorinin gl kysndaki

iftliinde yaamak zorunda kalmtr. Tiyatroda farkl araylar peinde olan, yeniliki

bir yazar adaydr. Gln karsnda oturan, ocukluundan beri tand Ninaya

ktr.

Treplev, sahip olduu entelektel bak asyla kye; annesinin hretli kimliine

uzaklyla da ehre yabancdr. Annesinin kendisine hibir zaman gerekten bir anne

gibi davranmamasndan ikyetidir. Onun nl arkadalar arasnda kendini deersiz

ve bir hi gibi hisseder. Annesinin sevgilisi olan nl yazar Trigorin ile ilikisini ise

onaylamaz ve bunu Shakespearein Hamlet oyunundan u szlerle dile getirir: yleyse

neden ktle teslim ettin kendini, ak cinayetin uurumunda aradn? Bu arada,

annesinin de, Trigorinin de sanat anlayn beenmemekte ve eletirmektedir.

Days Sorinle sessiz sedasz yaad iftlie Arkadina ve popler yazar Trigorinin

gelmesi, onun yazar olma isteini artrr. Her ikisine de, tiyatrodaki yeniliki tavrn

gstererek, yazarln ispat etmek ister. Bunun iin, gln kenarnda, onlarn da olduu

kk bir seyirci grubuna, deneysel oyunlarndan birini sergiler. Tek oyuncusu Nina da

dhil, kimsenin anlayamad oyunu, annesinin alayl tavr yznden yarda keser ve

oyun metnini yrtp atar.

43

Treplev, oyunlarn anlamayan ve beenmeyen, n heveslisi Ninay, Trigorine

kaptrr. Trigorin, Treplevin ulaamad iki kadnla da beraberdir. Trigorini delloya

davet eden Treplev, daveti kabul edilmeyince de kendisini vurur. Trigorinle yaad

ilikiden duyduu rahatszl ve Trigorinin sanat anlayn eletirdiinde ise annesi bu

durumu kskanlk olarak deerlendirir. Treplev, annesinden bekledii ilgi ve anlay

yine gremez.

Sevdii kadn Nina, aktris olmak iin ehre gitmi ve Trigorinle beraber olmutur. Bu

beraberlikten doan ocuunu kaybetmesine ve aknn hsranla sonulanmasna

ramen hala Trigorini sevmektedir. Arkadina ve Trigorin tekrar birliktedir ve Ninann

da iftlie dnp Trepleve veda edii, ayn zamana denk gelmektedir. Trigorinin

yannda getirdii ve hem kendisinin hem de Treplevin birer yksnn yaynland

dergiyi ise ne Trigorin, ne de Arkadina okumutur. Btn bunlar, Treplevin byk bir

umutsuzluk iinde, intiharna yol aar ve oyun sonunda kendisini vurur.

4.2.11.2 Nina Mihaylovna Zarenaya

Nina, oyunda gen kua temsil eden karakterlerden biridir. On sekiz yalarnda, aktris

olmaya hevesli, gzel bir gen kzdr. Annesinin lmnden beri, vey annesi ve zengin

bir iftlik sahibi olan baskc babas ile gln kysnda yaamaktadr. Aktris olma

isteine kar kan babasndan ekinmektedir. Babasnn, bohem hayat yaand

gerekesiyle gitmesine izin vermedii gln kar tarafndaki Sorinin iftliine sk sk

ve gizlice gitmekte, orada yaayan, ocukluundan beri tand, Treplevle arkadalk

etmektedir. Nina, Treplevin ailesinin yaam tarzna zenmektedir. Genel olarak nl

insanlara ar bir hayranlk beslemekte ve onlar olaanst varlklar gibi grmektedir.

Nina, bir yaz iftlie gelen Treplevin aktris annesi Arkadina ve onun yazar sevgilisi

Trigorinin nne hayrandr. Deneysel yazarlk almalar yapan Treplevle birlikte

olmasna ramen, aktris olma istei onu, nl yazar Trigorine yneltir. Kendisine

mit veren Trigorine k olduuna inanmaktadr ve tm hayatn ona vermeye

hazrdr. Nina dier yandan da oyuncu olmak iin evden kamaya karar vermitir. Hem

44

bylece vey anne ve babasnn basklarndan kurtulacak, yaad ky hayatndan kent

hayatna geecek ve nl olma isteinin ilk admn da atm olacaktr.

Nina, ehre gider ve bir tiyatro grubuna katlarak oyunculuk yapmaya balar. Fakat

bekledii ve umduu gibi bir sanat yaamna kavuamaz. nl ve baarl olmak bir

yana, ancak ikinci snf bir oyuncu olur. Trigorinle yaad iliki ise hsranla biter.

Ondan bir ocuk yapm ve kaybetmitir. Trigorinin bu duruma umarszlna ramen

kendisi byk bir k iindedir.

iftlie giderek Trepleve veda eder. Orada kalmak ve ayn eyleri yaamak gcne

sahip deildir. Bundan sonra yaamn tek bana geirecek ve oyunculuk yapmaya

devam edecektir.

4.2.11.3 Boris Alekseyevi Trigorin

Trigorin, oyunda ehirlilii temsil eden karakterlerden biridir. Kendinden birka ya

byk nl aktris Arkadinann sevgilisidir. Otuz sekiz yalarnda, akll, sade,

melankolik, efendi, ll bir adam ve nl bir yazardr. ehirli olmasna ramen ky

hayatndan, doal yaamdan holanmaktadr.

Genliini editr kaplarnda heba edip, sonunda nl bir yazar olmasna ramen

durumundan honut deildir. Kendisini yazmaya adad halde, yazlarn

beenmemekte, daha ok bir doa betimleyicisi olarak grmektedir. Asla Tolstoy ya da

Turgenyev gibi yazamayacaktr. Yaamak iin srekli yazyor olmaktan bkm, kendini

ve yazdklarn onaylatmak zorunda olmaktan yorulmu olmasna ramen, gndemde

kalabilmek iin yazmaya devam etmek zorundadr.

Arkadina ile birlikte gittikleri Sorinin iftliinde, nl olma heveslisi Nina ile tanr.

Genliinde yaayamad duygular, Ninann kendisine ilgi gstermesiyle hayat bulur.

45

Ninaya k olur ve Arkadina ile birlikte olmasna ramen Ninaya mit verir. Bu

durum karsnda, kendisini delloya aran Ninann sevgilisi Treplevin davrannn,

yazarlkla ilgili rekabet duygusundan olduunu dnecek umarszlktadr.

Sonunda, ge kalm bir genlik hevesi olan Nina ile birlikte olduktan sonra,

kendisine gerekleri hatrlatan Arkadinaya geri dner. stelik Ninadan bir ocuu

olmu ve ocuu kaybetmilerdir. Nina iin incitici bir duyarszlkla, artk gemie dair

hibir ey hatrlamamakta ve yaamna eskisi gibi devam etmektedir.

4.2.11.4 rina Nikolayevna Arkadina

Arkadina, oyunun ehirlilii temsil eden karakterlerindendir. Treplevin annesi, Sorinin

kz kardei, Trigorinin sevgilisidir. Krk yanda, kskan, akll, megaloman, cimri,

baz bo inanlar olan, yetenekli bir kadn; nl bir aktristir. ehir hayatn,

soyluluu benimsemekte, ky hayatn sevmemektedir.

Arkadina, olu Trepleve hibir zaman gerek bir annelik yapmamtr. Olunun

nem verdii anlar o hi hatrlamaz. Yazarlkla ilgili mcadelesinde ve yeniliki

yaklamlarnda ona destek olmaz. Paraya ihtiya duyduunda bile bulunduu

ortamdaki en zengin kii olmasna ramen parasnn olmadn syleyerek ilgisiz

davranr.

Arkadinann, nl bir aktris olma durumunu kaybetmekten iin iin korkmas,

davranlarnn ynn belirler. Yan kk syler, olu Treplevin sanata yeniliki

yaklamn aalar, yannda baka aktrislerin konuulmasndan rahatszlk duyar.

Trigorinle birliktelii bile aka deil, statsn korumaya dayaldr. Birlikte geldikleri

Sorinin iftliinde, Trigorinin Ninaya k olmas, nn tehlikeye drecektir. Bu

ayn zamanda yalandnn ve baka bir kadn iin arka plana atldnn da iareti

olacaktr.

46

Trigorinin, Nina ile yaad ak iin Arkadinadan anlay istemesi, Arkadinann

Trigorine sert bir dille gerekleri gstermesine sebep olur. Trigorin, poplerliini

korumak iin Arkadinaya muhtatr ve deeri ancak Arkadina tarafndan

anlalacaktr. Bu son kozla, gen aktris Ninaya kaptrd Trigorini tekrar kazanr ve

kar ilikisine devam eder.

4.2.11.5 Pyotr Nikolayevi Sorin

Sorin, altm yalarnda, astm hastas, bastonla yryen, bazen tekerlekli sandalye

kullanan, sigara ve sert araplara dkn, yaamay her eye ramen seven biridir.

Arkadinann kardei, Treplevin daysdr. Yirmi sekiz yl adalet bakanlnda

altktan sonra emekli olmu ve gidecek baka yeri olmad iin gl kysndaki

iftiine yerlemitir.

Sorin, hayatta hedefledii hibir eye sahip olamamtr. Gzel konumay istemi,

becerememi, yazar olmak istemi, olamamtr. Evlenmek istediinde kadnlardan

karlk bulamam, mrn geirdii kent yaamna paraszlktan dolay devem

edememitir.

Pek ok salk problemine ve hayatta istediklerine kavuamamasna ramen yaama

olan tutkusu Sorini, Doktor Dorna bal biri yapar. Ondan srekli ila talep eder.

Kyde sessiz-sedasz, kendi halinde bir yaam srerken, kz kardei Arkadina ve onun

nl yazar sevgilisi Trigorinin iftlie gelmesi ile hayatna biraz renk gelir. Gemiteki

yazarlk hevesi su yzne kar, ehirde yaama-ehre dnme istei tekrar gndeme

gelir. Onlar geri dnerlerken kendisi de ehre gitmek istediini Arkadinaya belirtir.

Fakat bunun iin ne paras, ne de salk durumu yeterlidir. Hasta yatanda bile hala bu

isteini dile getirecek ve varln srdrebilmek iin doktora bamll devam

edecektir.

47

4.2.11.6 Maa

Sorinin iftliinde, khya amrayevle kars Polinann kzdr. Ne kye, ne de ehre

ait bir oyun kiisidir. Yirmi iki yandadr, babasn sevmemektedir. Sorinin yeeni

Trepleve k, karamsar kiilikte biridir. Srekli karalar giymekte ve enfiye

ekmektedir.

Maa, Treplevi, onun Ninay sevdiini bile bile, umutsuz bir akla sevmektedir. Bu

yzden srekli karalar iindedir. Kendini yal gibi hissederek, yaama istei olmadan

yaamaktadr. Umutsuzluu, kendisini ezelden beri seven retmen Medvedenko ile

evlenmesine sebep olur. Medvedenko ile ocuklar da olmutur. Yine de hayat,

Trepleve olan akn unutmaya almakla geecektir.

4.2.11.7 Semyon Semyonovi Medvedenko

Medvedenko, zorlu ekonomik artlar altnda domu; annesi, iki kz kardei ve erkek

kardeiyle yaayan bir ky retmenidir. Sorinin iftliindeki khyann kz Maay,

karlksz bir akla sevmektedir. Fakirdir ve bu fakirlii srekli dile getirmektedir.

Nina ve Treplev birlikteliine ve bu birlikteliin tiyatro sahnesi zerinde de srmesine

zenmektedir. Maa ile tpk onlarnki gibi bir ak yaamay istemekte, ama bunun asla

olmayaca gereinin de farkndadr.

Sonunda, Treplevden midini kesen Maa ile evlenir ve bir de ocuu olur. Ama Maa,

kocasyla kendi evinde deil, Treplevi rahata grebildii Sorin iftliinde

kalmaktadr. Maadan, souk bir umursamazlktan fazlasn gremediine zlen

Medvedenko, son perdede evde a olduunu dnd bebeine ramen Maay eve

gelmeye ikna edememitir. stelik Maa, Medvedenkoyu ekilmez bulduunu artk

aka sylemektedir.

48

4.2.11.8 Polina Andreyevna

Polina, Sorin iftliinin khyas amrayevin kars, Maann annesidir.

Polina, Kocasnn davranlarndan bkm, k olduu Doktor Dornun onu kocas

amrayevden kurtaracana inanmtr. Yana ve bulundua konuma bakmakszn

Dorndan birlikte kamay istemitir. Dornun ise byle bir istei yoktur.

Kendisi de amrayev ile evli olduu halde Dorna k olduu iin, kz Maann -evli

ve ocuklu olmasna ramen- Trepleve ilgi duymasn onaylamaktadr.

4.2.11.9 lya Afanasyevi amrayev

amrayev, Sorinin iftliinde, khyadr. Polinann kocas, Maann babasdr.

Oyunun, gemite yaayan karakterlerinden biridir. kmek zere olan feodal snfa ait

biridir.

Arkadina ve Trigorinin iftlie gelileri, onun gemiteki tiyatro ile ilgili anlarnn

canlanmasna sebep olur. Arkadinaya, oyunculuu brakm eski nl oyuncular

hakknda sorular sormakta, srekli gemiten bahsetmekte ve anlarn anlatmaktadr.

Davranlarnn ynelimini ise khyalk statsn kaybetmemek oluturur.

4.2.11.10 Yevgeni Sergeyevi Dorn

Dorn, elli be yanda, yan gstermeyen, ho, bakml bir doum doktorudur.

Kadnlarn hep ilgisini ekmi, bir zamanlarn donjuandr. Sanata ve sanatlara

ilgilidir. Sorin iftliindeki khyann kars Polina ile kaamak bir iliki yaamaktadr.

Oyunun gemite yaayan karakterlerinden biridir.

Dorn, bir zamanlarn gzde doktoru olarak, ayn ilgiyi srdremediinin bilincindedir.

Polinann kendisine yapt birlikte yaamak fikrine scak bakmamaktadr.

49

Hastalklarna ramen yaama direncini koruyan Sorin ile sk sk srtmektedir.

Oyunda genellikle gzlemci olarak yer almaktadr. Olan biten her eyin farknda

olmasna ramen kimsenin hayatna mdahale etmez.

4.2.11.11Yakov

Yakov, Sorinin iftliine iidir.

4.2.11.12 A Hizmeti Kz

Sorin iftliinin alanlardr.

4.3 NNA KARAKTERNN NCELENMES

4.3.1 Karakterin Boyutu

Bu blmde karakter, boyutlu olarak, fizyolojik, psikolojik ve toplumsal olarak

incelenmitir.

4.3.1.1 Karakterin Fizyolojik zellikleri

Karakterin cinsiyeti: Kadn (Nina, oyuna bir ocuk olarak balar ve bittiinde olgun bir

kadndr.)

Karakterin ya: 18-19

Beden zellikleri, grnm: Genel olarak herkesin beendii, ok gzel bir kz.

Bedensel becerileri: ok iyi at biniyor.

Hastalklar, bedensel kusuru vb: Yok

50

4.3.1.2 Karakterin Psikolojik zellikleri

Babasndan korkuyor,

Duygusal,

Uar,

Heyecanl,

nanl, hrsl ve sabrl,

Aktris olma tutkusu var,

ehir hayatna ve hrete zenti duyuyor,

nl insanlar kendisinden stn gryor,

Hedefi urunda her eyi yapabilecek biri,

Bir grevi, bir amac olduunda hayattan korkmuyor.

4.3.1.3 Karakterin Toplumsal zellikleri

Milliyeti: Rus.

Doduu Yer: Rusyada, kk bir kasabada, gl kenarndaki aile iftlii.

Yaad Yer: nce doduu yer olan iftlik, sonra Moskova.

Snf: Aa tabaka, ifti kz

Meslei: Oyunculuk

Geliri: Hi bir geliri yok.

Ailesinin zellikleri: Babas ve vey annesi ile yayor. Rahmetli annesi servetinin

tmn kocasna brakm. O da vasiyetinde, tm varln ikinci karsna brakm.

Ei-Ailesi: Trigorinden bir ocuu oldu ve ld. Trigorin onu terk etti.

51

Arkadalar: ocukluundan beri Treplev ile arkada.

Hobisi: Tiyatrodan baka bir eyle ilgilenmiyor.

Gelecee dnk emelleri, idealleri: nl bir aktris olmay hayal ediyor.

4.3.2 Karakterin Byk stei ve stn Amac

Ninann oyundaki istei, nl bir aktris olmaktr. Bu istee ulamak iin ise

ncelikle ehre gitmeye karar verir. Trigorin ile yaknlamas ve sonrasnda yaad

byk hsran da hep bu istee hizmet eden bedellerdir.

Ninay byk isteine gtren stn amalar ve eylemlerini perdelere gre incelemek

gerekirse, birinci perdedeki ynelimi, aktris olma istei, ikinci perdedeki ynelimi,

Trigorin ile yaknlamak, nc perdedeki ynelimi oyuncu olmak iin evden

kamaya karar vermek olarak belirlenir. Nina oyun sonunda byk isteine

ulaamamtr ama umut tamaya devam eder.

4.3.3 Karakter atmas

Nina, onu stn istee gtren hedeflere doru giderken vey annesi ve babasyla

atr. Onun dnda engel grmez. Anne ve baba engelini de aacak ve evden kaarak

amacna doru yol alacaktr.

4.3.4 Karakterin Yorumu

Nina, heyecanl, uar bir gen kz. Anne ve babasnn basklarndan ok sklyor.

Onlarla yaamaktansa gln kar kysndaki bohem hayat tercih ediyor. Bulunduu

ortam sevmiyor. Kent hayatna, ne, hrete ilgi duyuyor. Onlar gznde fazla

bytyor.

52

Nina her yere koarak geliyor ve koarak gidiyor. Ar ve uyuuk bir karakter deil.

inde hep bir coku var. Anlk zntleri olsa da genel olarak karamsar bir yap

gstermiyor.

Popler kltrden holanyor. Entelektel dnyay pek anlamyor. Bunu, Trepleve

syledii Sizi anlayabilmek iin fazla basitim.repliinden anlamak mmkn.

Nina eer bir hayvan olsayd, ceylan olabilirdi. Nina da ceylan gibi gzel ve kar

konulmaz. Ayn zamanda evik bir yaps var.

Ninann burcu terazi olabilir. Artistik konulara ilgi duymas, genel kiilik zellikleri,

terazi burcu olabilecei izlenimini veriyor.

Fazla yetenekli biri olduu sylenemez. ehre kamasna ramen istedii baary elde

edemedi. Ama pes etmiyor. almaya, mcadele etmeye devam edecek.

Nina oyunun banda bir gen kzken sonunda bir kadn olarak kyor karmza. Bir

ocuu olmu ve kaybetmi. Yaad zor eyler onu olgunlatrm. Manevi dnyasn

zenginletirmi, sabr ve inanlar artm. Bir farkndalk gelitirmi. yle sylyor

Trepleve son perdede: Kostya, yazmz, ya da sahnede oynamz, fark etmez,

anlyorum ki bizim bu ilerde bata gelen ey parlt, hret filan gibi benim hayal

ettiim o eyler deil, sabredebilme yeteneidir Kaderine katlanmasn bil ve inanl

ol nanyorum ben ve o kadar ok ac ekmiyorum imdi Bir grevim, bir amacm

olduunu dndmde, hayattan korkmuyorum

Nina, oyundaki karakterler arasnda en gl olandr. Hedefi koyup, ona doru ok gibi

gitmitir. Bu nedenle Nina, oyunun umay baarabilecek martlarndan biridir. yle ya

da byle, be yl ya da on yl sonra uabilecektir. Ama hedefine gidebilmek iin

feda