140801 zwarte gaten - bestaan ze eigenlijk wel?
DESCRIPTION
Praatje op het JWG-Ouderenkamp, 2 augustus 2014. Over Stephen Hawkings recente opmerkingen over zwarte gaten, en wat die nu echt betekenen.TRANSCRIPT
![Page 1: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/1.jpg)
Zwarte gaten
Bestaan ze eigenlijk wel?
Marcel VonkOuderenkamp JWG
2 augustus 2014
![Page 2: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/2.jpg)
Nature, 24 januari 2014
![Page 3: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/3.jpg)
The Independent, 25 januari 2014
![Page 4: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/4.jpg)
Smithsonian, 24 januari 2014
![Page 5: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/5.jpg)
New Republic, 31 januari 2014
![Page 6: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/6.jpg)
arXiv.org, 22 januari 2014
![Page 7: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/7.jpg)
arXiv.org, 22 januari 2014
![Page 8: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/8.jpg)
8/83
Inhoud
1. Zwaartekracht
2. Zwarte gaten
3. De horizon
4. De informatieparadox
5. Hawkings suggestie
6. Hoe nu verder?
![Page 9: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/9.jpg)
1. Zwaartekracht
![Page 10: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/10.jpg)
10/83
Zwaartekracht
Isaac Newton (1642-1727):
![Page 11: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/11.jpg)
11/83
Zwaartekracht
Isaac Newton (1642-1727):
![Page 12: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/12.jpg)
12/83
Zwaartekracht
Isaac Newton (1642-1727):
Universele kracht!
![Page 13: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/13.jpg)
13/83
Zwaartekracht
Isaac Newton (1642-1727):
Universele kracht!
F =G M m
r2
![Page 14: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/14.jpg)
14/83
Zwaartekracht
F =G M m
r2
Zwaarte-
kracht
![Page 15: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/15.jpg)
15/83
Zwaartekracht
F =G M m
r2
Zwaarte-
kracht
Massa
![Page 16: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/16.jpg)
16/83
Zwaartekracht
F =G M m
r2
Zwaarte-
kracht
Massa
Massa
![Page 17: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/17.jpg)
17/83
Zwaartekracht
F =G M m
r2
Zwaarte-
kracht
Massa
Massa
Afstand
![Page 18: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/18.jpg)
18/83
Zwaartekracht
F =G M m
r2
Zwaarte-
kracht
Constante van Newton
(6,67385 x 10-11)
Massa
Massa
Afstand
![Page 19: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/19.jpg)
19/83
Zwaartekracht
Belangrijk voor ons verhaal: zwaartekracht
wordt groter als
1) De aantrekkende massa groter wordt,
2) De afstand tot die massa kleiner wordt
F =G M m
r2
![Page 20: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/20.jpg)
20/83
Zwaartekracht
Belangrijk voor ons verhaal: zwaartekracht
wordt groter als
1) De aantrekkende massa groter wordt,
2) De afstand tot die massa kleiner wordt
Een hemellichaam heeft dus een heel
sterke zwaartekracht als het
1) Heel zwaar is, en/of
2) Heel klein is.
![Page 21: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/21.jpg)
2. Zwarte Gaten
![Page 22: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/22.jpg)
22/83
Zwarte gaten
Ole Rømer (1644-1710) toonde in 1676 alseerste aan dat licht niet oneindig snel beweegt.
![Page 23: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/23.jpg)
23/83
Zwarte gaten
Ole Rømer (1644-1710) toonde in 1676 alseerste aan dat licht niet oneindig snel beweegt.
220.000 km/s
![Page 24: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/24.jpg)
24/83
Zwarte gaten
Ole Rømer (1644-1710) toonde in 1676 alseerste aan dat licht niet oneindig snel beweegt.
220.000 km/s
300.000 km/s
![Page 25: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/25.jpg)
25/83
Zwarte gaten
Sterren en planeten hebben een
ontsnappingssnelheid:
< 11,2 km/s
![Page 26: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/26.jpg)
26/83
Zwarte gaten
Sterren en planeten hebben een
ontsnappingssnelheid:
< 11,2 km/s > 11,2 km/s
![Page 27: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/27.jpg)
27/83
Zwarte gaten
Kunnen we een object maken dat zo klein
en zwaar is dat licht niet kan ontsnappen?
< 300.000 km/s > 300.000 km/s
![Page 28: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/28.jpg)
28/83
Zwarte gaten
Kunnen we een object maken dat zo klein
en zwaar is dat licht niet kan ontsnappen?
< 300.000 km/s > 300.000 km/s
![Page 29: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/29.jpg)
29/83
Zwarte gaten
Het idee van zo’n “zwarte ster” werd al in
1783 door John Michell geopperd, en in
1796 door Pierre-Simon Laplace
uitgewerkt.
![Page 30: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/30.jpg)
30/83
Zwarte gaten
Maar… heeft licht wel een massa?
F =G M m
r2
![Page 31: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/31.jpg)
31/83
Zwarte gaten
Laplace verwijderde zijn idee voor de
zekerheid uit de latere drukken van zijn
boek.
![Page 32: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/32.jpg)
32/83
Zwarte gaten
Pas in 1905 ontdekte Albert Einstein twee
cruciale dingen:
1) Licht heeft wel degelijk een massa,
2) Niets beweegt sneller dan het licht!
E = mc2
![Page 33: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/33.jpg)
33/83
Zwarte gaten
Zwarte gaten kunnen dus niet alleen
bestaan…
< 300.000 km/s > 300.000 km/s
![Page 34: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/34.jpg)
34/83
Zwarte gaten
Zwarte gaten kunnen dus niet alleen
bestaan…
…er kan ook helemaal niets aan
ontsnappen!
< 300.000 km/s > 300.000 km/s
![Page 35: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/35.jpg)
35/83
Zwarte gaten
Iets preciezer: elk zwart gat heeft een
horizon, van waarachter niets kan
ontsnappen.
![Page 36: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/36.jpg)
3. De horizon
![Page 37: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/37.jpg)
37/83
De horizon
Einstein verfijnde het begrip van een
horizon van een zwart gat nog iets verder.
Ruimte en tijd zijn (letterlijk) rekbare
begrippen!
![Page 38: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/38.jpg)
38/83
De horizon
Een zwart gat is een soort stofzuiger, die
de ruimtetijd heel snel naar binnen zuigt.
![Page 39: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/39.jpg)
39/83
De horizon
Op een gegeven moment kun je daar niet
meer tegenop rennen, zelfs niet als je met
de lichtsnelheid beweegt.
![Page 40: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/40.jpg)
40/83
De horizon
Dit “point of no return” heet de schijnbare
horizon (“apparent horizon”)
![Page 41: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/41.jpg)
41/83
De horizon
Maar er is een tweede keuze voor wat je
de “horizon” zou kunnen noemen.
Het zwarte gat groeit in de loop van de tijd.
Daardoor zou het kunnen dat je nu nog wel
naar buiten kunt bewegen, maar dat de
“band steeds sneller gaat lopen”.
![Page 42: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/42.jpg)
42/83
De horizon
Als je te dichtbij bent kan het zwarte gat je
dus later alsnog onherroepelijk opslokken.
![Page 43: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/43.jpg)
43/83
De horizon
Deze (iets grotere) horizon heet de
waarnemingshorizon (“event horizon”).
![Page 44: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/44.jpg)
44/83
De horizon
Kortom:
• De schijnbare horizon is de grens vanaf
waar je nu niet naar buiten kunt.
• De waarnemingshorizon is de grens
vanaf waar je nooit zult kunnen
ontsnappen.
De waarnemingshorizon lijkt groter te zijn:
als je nu al niet kunt ontsnappen wordt dat
in de toekomst alleen maar erger.
![Page 45: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/45.jpg)
45/83
De horizon
Maar… Hawking zegt nu: een zwart gat
heeft wel een schijnbare horizon (je kunt
nu niet naar buiten), maar geen
waarnemingshorizon (je kunt later wel naar
buiten).
![Page 46: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/46.jpg)
46/83
De horizon
Maar… Hawking zegt nu: een zwart gat
heeft wel een schijnbare horizon (je kunt
nu niet naar buiten), maar geen
waarnemingshorizon (je kunt later wel naar
buiten).
HOE KAN DAT ???
![Page 47: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/47.jpg)
4. De informatieparadox
![Page 48: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/48.jpg)
48/83
De informatieparadox
Er ontstaat een paradox als we proberen
Einsteins beeld te combineren met de
quantummechanica.
![Page 49: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/49.jpg)
49/83
De informatieparadox
In 1974 toonde Stephen Hawking aan dat
zwarte gaten toch straling kunnen
uitzenden.
![Page 50: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/50.jpg)
50/83
De informatieparadox
Deze straling ontstaat door random-
effecten, en is daardoor thermisch.
![Page 51: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/51.jpg)
51/83
De informatieparadox
Als een zwart gat ontstaat en weer
verdampt lijkt er dus informatie verloren te
gaan.
![Page 52: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/52.jpg)
52/83
De informatieparadox
Als een zwart gat ontstaat en weer
verdampt lijkt er dus informatie verloren te
gaan.
![Page 53: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/53.jpg)
53/83
De informatieparadox
We zijn in de natuurkunde gewend dat we
niet alleen vooruit kunnen rekenen…
![Page 54: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/54.jpg)
54/83
De informatieparadox
…maar ook achteruit.
![Page 55: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/55.jpg)
55/83
De informatieparadox
Ook in de quantummechanica is dit een
fundamenteel principe.
Hoe kunnen we voor zwarte gaten uit
allerlei verschillende begintoestanden dan
precies dezelfde eindtoestand krijgen?
Informatieparadox!
![Page 56: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/56.jpg)
56/83
De informatieparadox
Drie mogelijkheden:
1) Informatie gaat verloren
2) De straling bevat toch informatie
3) Informatie blijft achter (“remnants”)
Hawking zette zijn geld op optie 1…
![Page 57: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/57.jpg)
57/83
De informatieparadox
…maar gaf de weddenschap in 2004 op.
![Page 58: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/58.jpg)
58/83
De informatieparadox
In 1998 verscheen er een baanbrekend
artikel van de Argentijn Juan Maldacena.
![Page 59: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/59.jpg)
59/83
De informatieparadox
Maldacena liet zien dat er een dualiteit
bestaat tussen zwaartekrachtstheorieën en
theorieën zonder zwaartekracht.
+
![Page 60: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/60.jpg)
60/83
De informatieparadox
Maldacena liet zien dat er een dualiteit
bestaat tussen zwaartekrachtstheorieën en
theorieën zonder zwaartekracht.
+
3 dimensies 2 dimensies
![Page 61: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/61.jpg)
61/83
De informatieparadox
Deze dualiteit staat daarom bekend als
holografie.
![Page 62: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/62.jpg)
62/83
De informatieparadox
De duale theorie wordt beschreven met
gewone quantummechanica – er gaat dus
geen informatie verloren.
+
3 dimensies 2 dimensies
![Page 63: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/63.jpg)
63/83
De informatieparadox
In 2004 was het idee van Maldacena
voldoende gecontroleerd, en gaf Hawking
de weddenschap op.
Maar hoe kunnen we begrijpen dat het
zwarte gat geen informatie vernietigt?
![Page 64: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/64.jpg)
64/83
De informatieparadox
Drie mogelijkheden:
1) Informatie gaat verloren
2) De straling bevat toch informatie
3) Informatie blijft achter (“remnants”)
Hawking kiest tegenwoordig
voor optie 2. In zijn nieuwe
artikel geeft hij hier argumenten
voor.
![Page 65: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/65.jpg)
5. Hawkings suggestie
![Page 66: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/66.jpg)
66/83
Hawkings suggestie
In quantumtheorieën speelt onzekerheid
een grote rol. Processen worden
beschreven door fundamentele
kansverdelingen.
![Page 67: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/67.jpg)
67/83
Hawkings suggestie
Kortom: processen in de
quantummechanica zijn heel “fuzzy”.
![Page 68: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/68.jpg)
68/83
Hawkings suggestie
Zolang we de uitkomsten niet waarnemen
is dat niet alleen op kleine schaal zo, maar
ook op grote schaal.
![Page 69: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/69.jpg)
69/83
Hawkings suggestie
Ook de ruimtetijd binnen een zwart gat kan
dus wel eens een chaotische “fuzzy
ruimtetijd” zijn.
![Page 70: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/70.jpg)
70/83
Hawkings suggestie
Ook de ruimtetijd binnen een zwart gat kan
dus wel eens een chaotische “fuzzy
ruimtetijd” zijn.
![Page 71: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/71.jpg)
71/83
Hawkings suggestie
Het kan dus heel lang heel moeilijk zijn om
aan het zwarte gat te ontsnappen: er is wel
degelijk een schijnbare horizon.
![Page 72: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/72.jpg)
72/83
Hawkings suggestie
Maar: uiteindelijk verdampt het zwarte gat,
en wordt de kluwen “ontward”. Er is dus
geen waarnemingshorizon.
![Page 73: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/73.jpg)
73/83
Hawkings suggestie
Kortom: alles verlaat na heel lange tijd het
zwarte gat weer. In die zin “bestaan zwarte
gaten dus niet”: er is wel een schijnbare
horizon, maar geen waarnemingshorizon.
![Page 74: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/74.jpg)
74/83
Hawkings suggestie
Doordat de binnenkant van een zwart gat
zo chaotisch is, is niet te voorspellen wat er
wanneer en hoe uit zal komen. Daarom lijkt
de straling thermisch.
![Page 75: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/75.jpg)
75/83
Hawkings suggestie
Hawking vergelijkt dit met het voorspellen
van het weer.
![Page 76: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/76.jpg)
76/83
Hawkings suggestie
Hawking vergelijkt dit met het voorspellen
van het weer.
![Page 77: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/77.jpg)
6. Hoe nu verder?
![Page 78: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/78.jpg)
78/83
Hoe nu verder?
Zie hier het hele artikel van Hawking:
![Page 79: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/79.jpg)
79/83
Hoe nu verder?
Kortom: een interessant idee,
maar het zal nog veel kwalita-
tiever gemaakt moeten worden.
• Hoe maken we de details precies?
• Wat kunnen we uitrekenen?
• Wat kunnen we voorspellen?
• Welke verschillen zijn er met andere
ideeën?
![Page 80: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/80.jpg)
80/83
Hoe nu verder?
Bovendien is dit beslist niet het enige idee!
(…al is Hawking natuurlijk wel een expert
op dit gebied…)
![Page 81: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/81.jpg)
81/83
Hoe nu verder?
De definitieve oplossing van de
informatieparadox laat dus nog even op
zich wachten…
![Page 82: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/82.jpg)
82/83
Hoe nu verder?
…maar dat levert voorlopig weer nieuwe
stof op voor volgende praatjes!
![Page 83: 140801 Zwarte Gaten - Bestaan ze eigenlijk wel?](https://reader033.vdocuments.mx/reader033/viewer/2022060123/5597c0a91a28ab14338b4674/html5/thumbnails/83.jpg)
…wordt vervolgd…