13 m-care: boş zaman aktiviteleri ve günlük aktiviteler

539913-LLP-1-2013-1-TR-LEONARDO-LMP

Modül: Boş Zaman Aktiviteleri ve Günlük Aktiviteler

Engelli ve Yaşlı Bireylere Evde ve Sağlık Kurumlarında Bakım Veren Kişiler İçin Mobil

Eğitim


Eğitimin Yapısı

• Ünite 1: Boş Zaman Aktiviteleri ve Günlük Aktiviteler

• Ünite 2: İletişim

• Ünite 3: Hafıza Eğitimi

• Ünite 4: 10 Dakika Aktivasyon

• Ünite 5: Bazal Stimülasyon/Aktivasyon

• Ünite 6: Hazırlık için Motivasyon Egzersizi

• Ünite 7: Sandalye Dansı


Eğitimin Yapısı

• Ünite 8: Düşmenin engellenmesi

• Ünite 9: Görme Yetisinin Geliştirilmesi / Görsel Algı

• Ünite 10: Bobath-kavramı

• Ünite 11: İşitsel Algı

• Ünite 12: Tat /Koku

• Ünite 13: Olaylara yönelik Biyografi Çalışması

• Ünite 14: Demanslı hastaları için uygun olan aktiviteler


Ünite 1

• Boş Zaman Aktiviteleri ve Günlük Aktiviteler– Aktivasyon & Gerçeğe Yönelik Eğitim (ROT)

– Tanım

o zaman-, lokal-, durumsal oryantasyon, kendi kendine oryantasyon

– Temeller

– Amaçlar

– Endikasyonları

– Kontrendikasyon

– Mekansal Donanım


• Bu bölümde engelleri ya da demansı olan bir bireyi aşırı yormadan ya da hafife almadan aktifleştirmeyi öğrenebilirsiniz

• Kendilerini sözel olarak ifade edemeyen bakıma muhtaç bireyleri aktifleştirmek için uygun aktiviteleri öğrenebilirsiniz.


Demansın Etkileri • Demansın etkisinde olan bireyler gerçeklikle bağlarını

kaybetmeye ve farklı alanlarda yollarını kaybetmeye başlarlar: – Zaman oryantasyonu: Bakım alan kişinin zaman hakkında ya da o anki

tarih hakkında hiçbir fikri yoktur. Birçok hasta günlerini tersine döndürüp gece uyanık gün içinde de uyur hale gelirler. Gece uygunsuz saatlerde arkadaşlarını aramak, markete gitmek isteyebilirler.

– Lokal oryantasyon: Bakım alan kişi o anda yaşadığı yeri tarif edemez. Yaşadığı bölgede etrafta dolanabilir ama evini bulamaz. Bireyin kendi odası artık bireysel yaşam alanı olarak algılanmamaktadır.

– Durumsal oryantasyon: Bakım alan kişi artık duruma uygun şekilde hareket etmeyi bilmemektedir. Diğer bireyler bu davranış şeklini rahatsız edici bulurlar. Sosyal ortamlara dahil olma alışkanlıkları giderek azalır ve birey kendini giderek daha yalnız bulur.

– Kendi kendine oryantasyon: Bakım alan kişi kimliğini kaybetmektedir. Artık kim olduğunu ve geçmişte nasıl biri olduğunu hatırlamamaktadır. Kendi biyografisindeki temel ve merkezi bilgiler yok olmuştur.


Gerçeğe Yönelik Eğitim (ROT)

• Bu mental yetilerin kaybolmasını yavaşlatmaya yarar

• Bakım alan kişi sürekli olarak bireysel bilgilerle, biyografileriyle, yaşadıkları yer ve tarih bilgileriyle karşılaştırılır.

• Eğer bakım alan kişinin hareketleri yanlış ya da yetersiz olursa bu sizin tarafınızdan düzeltilmelidir.

• Sürekli bireysel bilgilerle mental olarak aktif tutulmak demansın kafa karışıklığını yavaşlatacaktır.

• ROT eğitimi ancak bakım konusundaki herkes aynı dili konulursa işe yarayacaktır.

• Aynı zamanda aile bireyleri de ROT eğitiminin prensibini anlamalı ve bu kavramı uygulamak için sürekli dikkatli olmalıdır.


• ROT eğitimi alan bireyler kendi mental limitleri ile yüzleşirler. Çünkü sürekli olarak hataları düzeltilmektedir.

• Bu nedenle bireyin saygınlığından kesinlikle ödün verilmemelidir. Çocuk gibi davranıldıklarını hissetmemelidirler.

• ROT eğitimi pozitif beklentilerle uygulanmalıdır ancak, bunu yapabilmek adına bakım alan bireyler aşırı yorulmamalıdır.


Hedefler • Bakım alan kişinin gerçekle bağlarını güçlendirmek.

• Bireyi zamana ve mekana oryante hale getirmek.

• Bireyin hafıza ve akılda tutabilme yetilerini güçlendirmesini destekleyin. Böylece birey pozitif bir deneyim yaşayacak ve özgüvenini geliştirecektir.

• Günlük hayat bilincini elinizden geldiği kadar güçlü tutunuz.

• Kazaları önleyiniz.

• Bakım alan kişinin kimliğini güçlendiriniz.

• Korku ve terk edilme hissini azaltınız.

• Bakım alan kişinin çevresiyle ilgili olmasını sağlayınız.

• Aşırı performans beklentisini kesiniz.

ÖNEMLİ: ROT eğitimini demans aşırı ilerlediğinde ve bakım alan kişi gerçekle bağlantısını koruyamayacak hale geldiğinde bitiriniz.


Endikasyonlar

• Alzheimer’ın ilk aşamalarında

• Uzun süreli hastane yatışlarından çıkma gibi stresli zamanlarda

• Bir ilacın yan etkisi ya da başka bir hastalığın sonucu olarak oryantasyon bozukluğu yaşanan durumlarda


Kontrendikasyon

• Eğer orta veya ağır şiddette Demans söz konusuysa

• Bazı bireyler gerçekle bağlarını güçlendirmek istemediklerinde

• Bu eğitim kolayca aşırı ya da gereğinden az beklentilerle sonuçlanabilir.

• Bireyin hastalığıyla yüzleşmesini sağlamak bu durumu daha da kötüleştirebilir.

• Eğer ROT eğitimi siz ve bakım alan kişi arasındaki bağları yıpratıyorsa bu eğitimi hemen sonlandırınız.


Mekansal Donanım • Her oturma odasına büyük bir duvar saati asınız.

• Bu saatin diğer duvar dekorasyonları arasında kaybolmadığına emin olunuz.

• Bakım alan kişinin özellikle bulundukları haftayı açıkça gösteren büyük bir takvime sahip olduğuna emin olunuz.

• Planlanan aktiviteleri bir liste yapınız.

• Aile bireylerinden önemli tarihleri not almalarını isteyiniz.

– Bu doğum günleri, aile toplantıları ve doktora gidilecek tarihleri içermektedir.

• Bir ayna asın – mümkünse boy aynası olsun.

• Önkapıya büyük bir isim plaketi asın.

• Bakım alan kişinin oturma odası mevsimsel dekorasyona sahip olsun.

• Tuvalete giden yol açıkça yapılmış bir resimli diyagram ile belli edilmeli.


Ünite 2

• İletişim

– Pozitif

– Negatif

– Diğer Ölçümler


İletişim

• Her zaman kendinizi adınızı belirterek tanıtınız.

– “Merhaba Mehmet Bey. Benim adım Ayşe Uzun. Ben sizin kişisel bakım vereninizim.“

• Sürekli yaklaşan olay ve tarihleri hatırlatınız.

– “Merhaba Fatma Hanım. Bu öğlen saat 3’te toplum merkezindeki aktiviteniz vardır.”

• O an yaşadığı yeri hatırlatınız.

– “Şu anda Ankara’da oğlunuzun evinde yaşıyorsunuz. Hangi şehirde büyümüştünüz? “


İletişim

• O anki gün ve mevsim sürekli olarak hatırlatılmalıdır.

• Örnek:Burak bey. Bugün 3 Temmuz 2012 Pazartesi. Şu anda saat 10.30. Dışarıda güzel ılık bir hava var.“

• Konuşmalarınızda biyografik bilgiler bulundurun.

– “Ahmet Bey 1925’te İstanbul’da doğdunuz. Şu an kaç yaşınızda olduğunuzu bana söyleyebilir misiniz?”

• Biyografik bilgiler isteyip bunları günlük konulara bağlayınız

• Basit kısa cümleler kurunuz.


İletişim

• Bakım alan kişiyi bir defada aşırı bilgi vererek yormayınız, öncelikle sizi anladığına emin olunuz.

• Önemli ve önemsiz konular arasında bir ayrım apınız.

• Bireyin duygularını incitmeden, bireyselliğini incitmeden nesneler, insanlar, yerler, zamanlar ve tarihler ile ilgili yaptıkları hatalar düzeltilmelidir.


Diğer Önlemler

• Günlük rutini tekdüze olacak şekilde belirleyiniz

• Hergün tekrar edilen şeyler, ritüeller ve alışkanlıklar bireye güvenlik hissi verecektir.

• Bu planı oluştururken mümkün olduğu kadar bireyi hergün aynı saatte ziyaret edecek şekilde düşününüz.

• Her yemeği belli bir saatte almasına özen gösteriniz.

• Bakım alan kişinin TV haberlerini takip etmesini teşvik ediniz.

• Bakım alan kişi kendi kıyafetlerini kendisi seçmeli ve beğendiği şeyleri giymelidir.

• Bakım alan kişinin ihtiyaçları doğrultusunda yenilenmiş gözlükleri bulunmalıdır.

• Gözlüklerin sürekli kullanılıyor olması önemlidir.

• Aynı şey duyma araçları için de geçerlidir.


Diğer Önlemler

• Hafızayı desteklemek için hafıza kartları hazırlayınız

– Her kart yalnızca bir bilgi içermelidir

– Yazı yeterince büyük olmalıdır

– Bu kartlar bilginin ihtiyaç duyulduğu yerlere göre konumlandırılmalıdır:

• TV üzerinde: “Televizyonun sesini çok açma!“

• Banyoda : “Elleri yıkadıktan sonra musluğu kapat!”


Ünite 3

• “Hafıza Eğitimi“

– Tanım

– Hedefler

– Organizasyon

– Egzersizler

– Oyunlar: 1: Geçmişe yolculuk

2: Uzatma ve genişleme

3: Dokun ve hisset


Tanım

• “Hafıza eğitimi” bilişsel yetileri geliştirmek ve korumak için eğlenceli şekillerde geliştirilmiş tüm etkinlik ve önemlerin topluca adıdır.

• Aynı zamanda ”Hafıza eğitimi” demans içeren hastalıkları da ilk aşamalarında engelleyebilir.

• “Hafıza eğitimi” yalnızca demansı olan bireylerde değil, aynı zamanda yaşlı ve hareketsiz bireylerde mental olarak aktif olmak ve eğlenmek için de yardımcı bir etkinliktir.


Hedefler

• Demans ı yavaşlatma

• Varolan hafıza yetilerini ortaya çıkarmak ve kaybolmuş olanları geri getirmek:

– Konsantrasyon, algı, akılda tutma, kelime bulma yetisi, karar alma yetisi, bağlantılı düşünebilme, duruma dahil konuları düşünebilme yetileri gibi.

• Güzel hatıraları canlandırma.

• Kelime dağarcığının korunması.

• Sıkılmanın engellenmesi.

• Başarılı deneyimler için yardım etme.

• Hizmet alanın özgüveninin geliştirilmesi.

• Yeni üyelerin özellikle sosyal hayata daha çabuk katılması (huzurevlerinde)


Organizasyon

• „Hafıza Eğitimi“ yüksek konsantrasyon ve dikkat ister

• Özellikle gündüz saatlerinde yapılması tercih edilir

• Mümkünse haftada iki kere yapınız.


Egzersizler • 50 ve 60’lardaki ünlülerin resimlerini gösterin ve isimlerin ve

mesleklerin tahmin etmesini isteyin.

• Sürpriz sınamalar: Eski bir şarkının ilk 10 saniyesini çalın ve adının tahmin etmesini isteyin.

• Adının tahmin edilmesi gereken bir şarkıyı söyleyin ya da mırıldanın.

• Atasözleri ve deyimleri tahmin etmesini ya da tamamlamasını isteyin.

• Benzer kelimelerin tahmin etmesini isteyin. Örn: ev, bina, binalar, daire, vb.

• Çift terimler bulmasını isteyiniz: yani kelimenin ilk kısmının aynı olduğu çiftler: televizyon, telefon vb.

• Pandomim oyunu: bir hayvanı ya da aktiviteyi tahmin etmelerini isteyin.


Egzersiz

• Oyunlar: parchesi ©, 11er-out ©, Memory ©, quartet, Black Peter ©.

• Kart oyunları Skat, Sheeps.head, Rummy.

• Gazeteyi okuyun ve haberlerin özetini çıkarın.

• Bu oyunların amacı yalnızca eğlenme değildir. Bunlar aynı zamanda hafıza geliştirmenin büyük bir kısmıdır.


Oyun 1: Geçmişe yolculuk

• Geçmişle ilgili basit sorular sormak – “Geçmişte hangi yemekleri yemeyi ya da yapmayı çok severdin?”

– “Özellikle özel günlerde ne yapardın? Hangi yemek özel gün yemeğiydi?”

• Bu egzersizin amacının bireyi sorgulamak olmadığı ama bağlantılı konularda hafızanın canlandırılması olduğu unutulmamalıdır.


Oyun 2: Uzatma ve Genişletme

Bu oyun için çok bilinen deyim ve atasözlerini kullanınız:

• Erken kalkan… (çabuk yol alır),

• Tencere yuvarlanmış...... (kapağını bulmuş),

• Hık demiş ….. (burnundan düşmüş).

• Armut……………(dibine düşer)


Oyun 3: Dokun ve Hisset

• Bu oyun için birbirinden farklı nesneleri bir havlu altına yerleştiriniz.

• Bakım alan kişinin dokunmasını ve ne hissettiğini tahmin etmesini isteyiniz.

• Burada önemli olan şey nesnenin tahmininden önce doku hissinin geliştirilmesidir.


Ünite 4

• 10 Dakikalık Aktivasyon

– Tanım

– Temeller

– Hedefler

– Hazırlanma

– Farkındalık

– Çeşitlilik


Tanım

• "10 Dakikalık Aktivasyon" demans hastası olan bireylere profesyonel bir bakımı vermeye yaramaktadır.

• Bu kavra, konfüze yaşlıların konsantrasyon konusundaki zaman sınırını dikkate alır.

• Bu aktivasyonun temeli bireyin geçmişinden tanıdık nesneler, malzemeler ya da aletleri içermektir.

• Burada seçilen malzemeler uzun süreli hafıza etkileşimini sağlamak ve güçlendirmek hedeflidir.

• Bu bir aracı olarak harekeri ve yaygın aktivasyonu hızlandıracaktır. • Temel hareket yetileri, iletişim yetileri ya da özgüven gibi bakım alan

kişideki çeşitli yetiler hedef alınarak seçilen egzersizlerin türüne göre güçlendirilebilir.

(Not: “10 Dakikalık Aktivasyon”da katı bir prosedür yoktur, çünkü KBV olarak bireyin durumu ve ihtiyaçlarına göre esnek olmalısınızdır.)


Temeller

• "10 Dakikalık Aktivasyon”mümkünse her gün yapıldığında bir anlam ifade eder.

• Her zaman bakım alan kişinin ihtiyaç ve isteklerine göre adapte edilmelidir.

• Neredeyse herkes ”10 Dakikalık Aktivasyon” için uygundur.

• Savaş, açlık ve göç gibi yüksek derecede stres içeren konular konuşma odağı olmamalıdır.

• “10 Dakikalık Aktivasyon” gerçekten de tam olarak on dakika sürmelidir. Çünkü demansı olan bireyler bu süreden sonra yorulacaklardır.


Hedefler

• İletişim kapasitesi güçlendirilmektedir.

• Biyografik geçmiş ve yetiler desteklenir.

• Düzen, disiplin, bakım vb algılar güçlendirilir ve yerine konur.

• Hayatın daha önceki bölümleri hatırlanır ve hatıralardan konuşularak hafıza stimüle edilir.

• Bireysel biyografi hakkında bilgi arttırılır.

• Hayattan daha çok keyif alınması sağlanır.

• O anki aksilikler arka planda kalır.

• Sosyal davranışlar teşvik edilir.

• Bedensel farkındalık ve hareket teşvik edilir ve arttırılır.

• Demans hastası bireylerin gözardı edilmesi engellenir.


Hazırlanma

• Belli malzemeler toplayıp bunları etiketlenmiş kutular içinde bir koleksiyon olarak grupluyoruz.

• İki çeşit koleksiyon:

– Bakım alan kişiye yönelik koleksiyonlar:

oBir ev hanımı ya da anne için, bu koleksiyon: eski sabun kutuları, çamaşır tahtası ya da geçivi olarak uygun olan oyuncaklardan oluşabilir.

o Eskiden araba tamircisi olan biri için koleksiyon tamir araçları ya da küçük parçalaraı içerebilir.

oAynı zamanda hobilerle de bağlantılı olarak pul koleksiyonları, futbol ayakkabıları ya da çizim malzemeleri içerebilir.


Hazırlanma

– Konulara bağlı olarak koleksiyonlar:

o Zamana uygun bir konuya bağlı malzemeler seçmeliyiz

o Bazı öncelikli ihtimaller “okul”, “alışveriş”, “50’lerde Yılbaşı”,”yaz bahçesi” vb. olabilir.


Farkındalık

• Bütün duyuların kullanılması gerekmektedir: – Duyma, görme, tatma, dokunma, vestibüler duyu (denge algısı) ve koku-

tatma duyularının birleşimi.

– Eğer konu“pişirmek” ise, burada geçen konular ve içerik yalnızca konuşulmakla kalmamalıdır.

– Bakım alan kişi malzemeleri koklamalı, tatmalı ve dokunabilmelidir.

• Bakım alan kişiden kutudan malzemeleri çıkarıp dokunmasını isteyiniz.

• Bakım alan kişiden konuyla ilgili anılarını anlatmasını isteyiniz, özellikle hangi duyularının bu anıyla bağlantılı olduğunu sorunuz ve eğer koku, renk ya da dokunun bu anıyla bağlantılı olup olmadığını belirtmelerini isteyiniz.


Çeşitlilik

• Karton kutular dışında aynı zamanda şeffaf plastik torbalar ya da kutular kullanılabilir:

• Şeffaf torba bir başka duyusal uyarımı da sağlayacaktır.

• Metal kutular genellikle bakım alan kişilerin geçmişlerinde sıkça kullandıkları ya da denk geldikleri şeylerdir ve çocukluklarından güzel anıları canlandırabilirler (bisküvi, çikolata kutuları vb.)

• Birçok birey peçete kullanılmasına da pozitif tepki verecektir, burada farklı malzemeler kullanabilirsiniz – peçeteyi hareketlilik egzersizleri için kullanmak da mümkündür.


Ünite 5 • Bazal Stimülasyon/Aktivasyon

– Tanım o Titreşimli, Vestibüler, bedensel, Koku-tat, Oral, İşitsel, Dokunsal, Görsel

– Hedefler – Hazırlanma – İlk dokunma – Titreşimli uyarılar – Vestibüler uyarılar – Bedensel uyarılar – Koku-tat uyarıları – Oral uyarıılar – İşitsel uyarılar – Dokunsal uyarılar – Görsel uyarılar


Tanım • “Bazal Aktivasyon” algısal kayıp yaşayan ve ciddi şekilde desteğe

ihtiyaç duyan kişilerin çevreleriyle iletişim kurmalarını sağlar.

• Bakım alan kişiler yetilerinin büyük bir kısmını kaybettiği için “Bazal Aktivasyonun” kullanılmasında kalan son algı olasılıklarının güçlendirilmesi hedeflenir. Ciddi beyin hasarı olan durumlarda bile bakım alan kişinin ulaşılabileceği az sayıda da olsa duyu ihtimalleri kalmaktadır.

Bunlar:

• Titreşimli uyarılar, titreşimin algısı. Bu algı masaj cihazı, elektrikli diş fırçası ya da tıraş makinası ile sağlanabilir.

• Vestibüler uyarılar, konumda değişikliklerin fark edilmesi. Bu algının içinde yer çekimi, denge ya da hızlanmayla ilgili değişimler bulunmaktadır. Burada örnekler aşağı-yukarı hareketler, dönme ve sallanma hareketleri.


Tanım

• Bedensel uyaranlar, yanı dokunma algısı. Bunun için en büyük duyu organı olan cilt uyarılmaktadır. Burada olasılıklar içinde elleri tutmak, masaj ya da bütün vücudun yıkanması gibi örnekler verilebilir.

• Koku-tat uyaranları, koku algısını belirtmektedir. Bunun için parfüm ya da kokulu yağlar kullanılabilir.

• Oral uyarılar, ör: yemek ile bağlantılı algı, ama aynı zamanda yemek yiyerek ve ağızda tedaviler ile sağlanan algılama da sayılır.


Tanım

• İşitsel uyaranlar, ör: burun ya da seslerle algılama. Burada etkili olan örnekler favori müzik parçaları, aile bireylerinin sesleri ya da kuş sesleri gibi doğal seslerdir.

• Dokunsal uyaranlar, ör: elle muayene ile algılama. Genellikle burada kullanmaya uygun nesneler bakım alan kişinin şeklini tanıdığı, geçmişinde sıkça kullandığı ev eşyaları ya da bireysel bakım eşyaları gibi nesneler olabilir.

• Görsel uyaranlar, görme algısıdır. Bu durumda fotoğraflar kullanılabilir ve bunlar bireyin geçmişinden biyografik içerikli olabilir. Bir uyarıcı olarak aynı zamanda gece-gündüz değişiminde karanlık ve ışık değişimleri kullanılabilir.


Hedefler

• Bireyin uyarıcılara tepki verme yetisi kuvvetlenmelidir. • Bakım alan kişi kaybettiği yetilere odaklanabilir ve bunları yerine getirmek

için çabalayabilir. • Bakım alan kişinin dayanıklılık ve güven hissi gelişmelidir. • Bakım alan kişinin merakı canlandırılmalıdır. • Korkularını kaybetmelidir. • Sosyal izolasyonunu yenmelidir. • Bakım alan kişi uyanık olma durumuna geri dönmeli ve çevresiyle iletişimini

sağlamalıdır. • Bakım alan kişinin sağlığı iyi durumda olmalı ve kendisini iyi hissetmelidir. • Vücut yalnızca acı çekmek için bir araç olma algısından çıkmalıdır. • Halen sağlam olan duyuların/nöronların kullanılması ile yeni deneyimlerin

etkisiyle beyinde olan zedelenmelerin etkisi deneyimler ve izlenimler arasında bağlar güçlendirilerek azaltılmalıdır.

• Kas dokusu arttırılmalıdır.


Hazırlık

• Bakım alan kişi hangi aktivitelerden hoşlanmamıştır?

• Bakım alan kişi solak mı sağlak mı?

• Bakım alan kişinin dokunmaya olan tepkisi neydi? Tandığı kişilere sarılmayı mı yoksa uzak durmayı mı seçti?

• Bakım alan kişi hangi yemek ve içecekleri tercih etti?

• Hangi sesleri ve müzik parçalarını beğendi?


İlk Dokunma

• Bakım alan kişiye adıyla hitap edin

• Göğüs seviyesi üzerinde olması gereken vücut kısmına sessizce ve net bir şekilde dokununuz.

• Bu temas bir dakika boyunca korunmalıdır.

• Daha sonra el vücut kısmının doğrultusunda kaydırılmalıdır ve bir sonra koruma operasyonu uygulanmalıdır.

• Bu “benimseme teması” emzirme aktivitesine benzer bir yaklaşım içermektedir.


Titreşimli Uyaranlar

• Göğse hafifçe vurmak veya elle-parmak uçlarıyla hafif itmeler ile temas etme.

• Titreşen ekipmanların kullanılması, “yumuşak” kas bölgeleri arasında (ör: lokal titreşim için uyluklar) ve “sert” iskelet bölgeleri (ör: göğüs bölgesinde çünkü buradaki titreşimler vücudun derinlerine iletilebilir ) yaklaşımların değiştirilmesi.

• Elektrikli tıraş makinasının kullanılması.

• Elektrikli diş fırçasının kullanılması.


Vestibüler Uyaranlar

• Bakım alan kişiyi yatakta oturur pozisyona getiriniz.

• Bireyi hafif şekilde sallanan bir hamağa taşıyınız.

• Kilosu daha az olan bakım alan kişileride, çarşafın hamak haline getirilip sallanması.

• Bireyi onların arkasında otururken hafif şekilde öne arkaya doğru sallayınız.

• Emniyet kemeri kullanarak bireyi tekerlekli sandayede gezdiriniz, hızı arttırıp azaltınız ve farklı yüzeylerde sürünüz.


Bedensel Uyarılar

• Tamamen ya da kısmi yıkama

• Masajlar

• Sert bir bez kullanarak bireyin banyo yaptırılması ya da duş alması.

• Kuru bir bezle kurulayınız.

• Dokunuşlarda sertliğin, uzunluğun ve pozisyonun değiştirilmesi.

• Kolayca algılanabilecek bir bazda dairesel pozisyon değişiklikleri.

• Mümkün olduğu kadar kalın bir şilte seçiniz, bası yaraları riskini göz önünde bulundurunuz.

• Her zaman dokunuşlara vücudun ortasından başlayınız ve buradan kenarlara gidiniz.


Koku Uyaranları • Farklı kokuların kullanılması, çiçekli kokuların ya da cilt bakım

ürünlerinin kokuları.

• Beslenme aktiviteleri ve kokular arasındaki bağlantıyı oluşturun, temel bakımı gerçekleştirdikten sonra parfüm ya da tıraş losyonu uygulayın.

• Anason, kekik gibi baharat kokularını beslenme tüpüyle yaşayan bireylere koklatınız

• KBV her zaman aynı parfümü kullanmalıdır, böylece hizmet alan kişiler onları her zaman daha kolay algılayacaklardır.

• Eğer gerekiyorsa hizmet alan kişinin mesleği ile ilgili kokular kullanmaktan çekinmeyiniz; birkaç damla benzin gibi.

• Eğer gerekiyorsa daha önce eş ya da partner tarafından birkaç gün kullanılmış bir yorgan kullanınız.


Oral Uyaranlar • Dudak, oral ya da dental hijyen durumlarında tatları da güzel

olan hijyen ürünleri kullanınız.

• Diş etleri ve dil yumuşak bir diş fırçası ile uyarılabilir.

• Dikkat edin: kusma refleksinin oluşması her zaman engellenmelidir.

• Yanak boşluğunu pamukla siliniz (çene ve yanak arasındaki boşluk)

• Dudaklara bakım ürünleriyle müdahale ediniz

• Kola, meyva suları ya da bal gibi uygun olan yiyecekleri dil ve dudağa yayınız.

– Uygun yiyecekleri “gazlı bez” içine koyarak gözetim altında hizmet alan kişinin ağzına yerleştiriniz. Bezin diğer ucu ağız boşluğun dışında kalmaktadır.


İşitsel Uyaranlar

• Bakım alan kişiye adı ve soyadı ile hitap ediniz.

• Bakım alan kişiyle anlamıyor olsa bile konuşunuz.

• Akrabaların, arkadaşların ses kayıtlarını dinletiniz.

• Sessizlik-ses arasındaki değişimden faydalanarak (ör: kapıyı açıp kapamak gibi) uyarıcı oluşturunuz.

• Temel bakımı yaparken şarkı söyleyiniz.

• Tanıdık parçaları çalınız (sevilen şarkılar).

• Davul, çıngırak, ksilofon vb gibi enstrumanlar kullanınız.


Dokunsal Uyaranlar

• Farklı nesneleri kullanarak bireysel bir dokunma tahtası oluşturunuz.

• Kağıt, taş, kiraz çekirdeği, yün topu, sünger gibi farklı nesneleri bakım alan kişinin eline veriniz.

• Bakım alan kişiye geçmişinden tanıyabileceği şekilleri olan nesneler veriniz.


Görsel Uyaranlar • Aile bireyleri tarafından verilmiş aile videolarını oynatmak.

• Bireyi tekerlekli sandalye üzerinde hareket ettirmek ve balkon ya da camdan dışarı bakmasına yardımcı olmak.

• Odanın aydınlığı gece/gündüz dengesine göre ayarlanmalıdır – geceleri yalnızca kısık bir ışık bulunmalıdır.

• Odada belirli bir aydınlatma yönteminin seçilmesi – yalnızca aile fotoğrafı gibi nesnelerin aydınlatılması.

• Yumuşak renklerle dolu mobilyaların kullanılması ve fotoğraflarla dekorasyon yapılması.

• Odaya girerken öncelikle hizmet alan kişinin görüş alanında bulumaya dikkat ediniz ki, gelen ziyaretçinin algılanması daha kolay olsun.

• Belirli davranışlar ve yüz ifadeleri kullanınız.


Ünite 6

• Hazırlık İçin Motivasyon Egzersizi

– Tanım

– Temeller

– Hedefler

– Farkındalık


Tanım

• Burada önemli olan bir temel hedef fiziksel hareketliliğin devamlılığının sağlanmasıdır. Çünkü bunun doğrudan mental sağlıkla bağlantılı olduğu düşünülmektedir.

• Sıklıkla öncelikli olarak fiziksel sorunlardan sonra mental kabiliyetlerin etkilendiği görülmüştür.


Temeller

• Egzersizler her zaman ayakta ya da oturarak yapılır. ama asla yatarak yapılmaz.

• Yatarak yapılan egzersizler genelde daha zorlayıcıdır ve nefes almayı çok zorlaştırır.


Hedefler

• Rahatlamak, psikomotor streslerini azaltmak.

• Agresyonun (sinirlilik) azaltılması.

• Düşme riskinin en aza indirilmesi.

• Özgüvenin ve kendine olan inancın geliştirilmesi.

• Eklem hareketlerinin korunması.

• Kasların yanında tendon ve bağların da hareket ve güçlerinin korunması.


Farkındalık • Isınma (ör: el çırpma, yürüme, sallanma, titreme ya da titreme)

• Egzersizlerin doğru tempoda yapılması.

• Egzersizler acıya neden oluyorsa hemen vazgeçiniz.

• Nefes almanın devam etmesi gerekmektedir; yani gerilim durumunda da nefes almaktan vazgeçmeyiniz.

• Eğer güç yetersizse ya da hastalık gerektiriyorsa ara veriniz.

• Eğer birey doğru şekilde hareket etmiyorsa, asla doğrudan hataya odaklanmayınız. Bunu yerine doğru şeklini tekrar gösteriniz.

• Eğer birey düşmeye yelteniyorsa, bu egzersizi yaptıran kişi tarafından engellenmeli ve tamamen düşüşün önüne geçilmelidir.

• Esneme egzersizlerinde katılımcı rahatlamamalıdır.

• Egzersizlerin öğrenilmesini demans hastası bireyler için kolaylaştırmak adına egzersizlere dikkat çekici isimler verilebilir


Ünite 7

• Sandalye Dansı

– Tanım

– Temeller

– Hedefler

– Hazırlanma

– Farkındalık


Tanım

• Dans etme hayatın önemli bir kısmıdır ve özellikle yaşlı bireylerin rekreasyonlarında büyük bir rolü olabilir.

• Geleneksel salon dansları fazla komplike olabilirken (grup halinde yapılan) sandalye dansı iyi bir alternatif sayılabilir.

• Bu aynı zamanda sınırlı mental ve fiziksel yetileri olan yaşlı bireyler tarafından da yapılabilir.


Temeller

• Sandalye dansı yaşlı bireylerde fiziksel aktiviteyi arttırmak için önemli bir elementtir.

• Burada oyun faktörü terapi ya da müzik amaçlarından daha büyüktür.

• Sandalye dansı katılımcıları eğlendirecektir.


Hedefler

• Fiziksel ve mental bozulmaları genellikle yavaşlatılır.

• Dans hizmet alan kişideki yaşama heyecanını canlandırır.

• Eski anılar canlandırılır ve hizmet alan kişiye ulaşılabilir.

• Uyumlu hareketler sayesinde bireyin genel hareketliliği güçlendirilir.

• Vücut duyarlılığı ve kordinasyon yetileri güçlendirilir.

• Konsantrasyon yetileri güçlendirilir.

• Kardiovasküler sistem ve nefes alma fonksiyonları güçlendirilir.


Hazırlanma

• Hasta bakıcı ya da animatör dansları ve uyan müziği seçer.

• Bu konuda kriterler şöyledir:

– Danslar katılımcıların fiziksel yetilerine göre ayarlanmalıdır. Bunların arasında ciddi değişiklikler olabilir ve yaş ya da hastalık durumlarına bağlı olarak değişebilir (felç, kalp krizi vb.)

– Özellikle katılımcıların geçmişlerinden gelen şarkıların kullanılması uygun olacaktır.

– Müziğin bölgeyle bir bağlantısı olmalıdır.

– Mevsim ve tattilere dikkat edilmelidir (bayram, yılbaşı vb.)


Farkındalık

• Yeni şarkılar bir kere çalınacaktır

• Eğer gerekiyorsa şarkının yılı, sanatçısı gibi bilgileri veriniz.

• Dans hareketleri öncelikle müzik olmadan yapılmalıdır.

• Çoğu durumda hareketlerin müzik olmadan yalnızca bir ya da iki kere gösterilmesi yeterli olacaktır.

• Yeterli molalar planlayınız.

• Gerekenler ve zorluklar yavaşça arttırılmalıdır.


Ünite 8

• Düşmenin Engellenmesi – Düşmenin sonuçları

– Hareketi azaltan tedbirler

– Düşmedeki Önemli Risk Faktörleri

– Düşmeyi önlemek için uygun önlemler

– Düşmeyi engellemek için uygun araçlar

– Değerlendirme

– Mikroskop altındaki eviniz

– Kontrol listesi

– Dikkat ediniz

– Egzersizler


Düşmenin Sonuçları

• Hasta İçin

• Yaralanma • Ağrı • Hareketsizlik, sonuç:

potansiyel olarak zatürre ya da yatak yaraları

• Kas zayıflıkları/ kontraktürler

• Engel • Anksiyete • Düşmeye bağlı ölüm

• Akrabaları İçin

• Bireysel suçlama

• Akrabası için endişe

• Evde bakım ya da huzurevine yerleştirme

• Şüphecilik


Hareketi azaltan tedbirler

• Tedirgin ya da aklı karışmış bireyler için bir tetik işlevi görebilirler.

• Düşüş sırasındaki zedelenmeler genelde daha ciddidir.

• Hareketsizliğin olumsuz etkileri genelde çok ciddidir.

• Hareketsizlik düşüşün engellenmesi için gereken önlem şekli değildir. Bunun yerine: Kendinize bakım alan kişinin neden kalkmak istediğini, ne yapmak için kalktığını sorunuz.


Düşüşteki Önemli Risk Faktörleri

• İlerlemiş yaş

• İnkontinans

• Şiddetli hastalık süreci

• Diyabet, Parkinson gibi hastalıklar

• Görsel bozulma

• Zedelenmiş bilişsel yetiler

• Geçmişteki düşüşler

• İlaç kullanma, yürüme ve denge bozuklukları

• Işıklandırma gibi çevresel faktörler


Düşmeyi Önlemek adına uygun önlemler

• Yalnızca bir başka kişi tarafından destek olunduğunda hareket etmek.

• Uygun araçların, yürüteçlerin ve bastonların kullanılması.

• Çevresel adaptasyon, ulaşılabilirlik, şişme ve düşme kazalarının olmaması.

• Kontinansın teşvik edilmesi.

• Alınan ilaçların yeniden değerlendirilmesi.

• Diyet ve sıvı alımının kontrol edilmesi.

• Görsel zedelenmenin modifikasyonu.


Düşüşü engellemek için uygun araçlar

Sağlam ayakkabılar Yürüteçler Durdurucu çoraplar Uygun kıyafetler, aşırı dar

ya da bol olmayan pantalonlar

Yüksekliği kontrol edilebilen yataklar (alçak pozisyon)

Merdivenlerde tutamaçlar Uzun ayakkabı çekecekleri Maşalar Kalça koruyucular


Değerlendirme

Ayrıca ÖNEMLİ olan konular:

• Dengeli bir diyet ve gerekli hidrasyonu sağlayınız.

• Evdeki takılma ihtimali taşıyan yerler KESİNLİKLE kaldırılmalıdır Ör: titrek masalar, ortada kalan telefon kabloları, açık halı köşeleri.

• Gözlüklerin doğru derecede olduğunu sıkça kontrol ediniz.

• Bakım alan kişi araçlar kullanıyor mu? Eğer öyleyse fonksiyonlarını kontrol edin ör: yürüteçlerin frenleri, yürüme gereçlerinin plastik uçları.


Mikroskop altındaki eviniz

• Düşüşler genelde bireyin en güvenli hissettiği yerde yani evde olur. Bu da genellikle genellikle günlük işleri yaparken yani tuvalete giderken ya da gece duştan çıkarken gerçekleşebilir.

• Çoğu ev yaşlı bireylerin ihtiyaçlarına göre yapılmamıştır. Genelde küçük değişimler hayatı kolaylaştırmak için yeterli olacaktır ve bağımsızlığı arttırıp güvenliliği güçlendirecektir.

• Özellikle kendi çevremizdeki gizli tehlikeleri fark etmek zor olduğu için burada bir liste bulacaksınız.


Liste

• Eve ulaşım/dışardaki bölge:

Tırabzanlar var mı? (zemin katta olmayan ulaşım yerleri için)

• Koridor ve merdivenler/ kiler merdivenleri:

Merdivenler sarılı ya da eğik mi?

Merdivenlerin hepsi halıyla kaplı mı?

Tutamaç var mı? Tutamaçların merdivenlerden önce başlamalı ve bittikten sonra da devam etmelidir.

• Teknik ekipman:

Elektronik kapı ya da interkom var mı? Telefona ulaşım kolay mı?

Gerekli aydınlatma/ışık bulunuyor mu?


• Kapılar:

Eşikler var mı?

Kapı genişliği yürüteçler ve sandalyeler için yeterli mi?

• Mutfak:

Koltuklar araçlar ile kolayca ulaşılabilir mi?

Dolaplarda sıkça kullanılan aletler kolayca ulaşılabilir halde mi?

• Banyo:

Eşikle ulaşılabilecek bir duşakabin bulunuyor mu?

Duşta oturak bulunuyor mu? Tuzaklar/ Banyo halıları?

Tuvaletin yüksekliği bireye göre ayarlanmış mı?

Banyoda/duşta/tuvalette gerekli tutamaçlar var mı?

Işık düğmeleri yeterince ulaşılabilir halde mi?

Liste


• Yatak Odaları:

Işık düğmeleri yataktan kolayca ulaşılacak yerde mi?

Eğer gerekliyse sensörle çalışan ışıklar bulunuyor mu?

Yatakta depolama seçeneği de bulunuyor mu?

Yatak yardımcı araçlar ve tekerlekli sandalye ile ulaşılabilir halde mi?

Yatağın yüksekliği doğru ayarlanmış mı?

Gece hareket edebilmek adına gece aydınlatması bulunuyor mu?

• Daire: aklınızdaki bütün odalardan geçiniz:

Yerdeki kaplamalar kaymaya engel olacak şekilde düzenlenmiş mi?

Evde istenmeyen hayvanlar var mı?

Gizli tuzaklar bulunuyor mu? (halılar vb..)

Liste


Dikkat Ediniz…

• Lütfen evin içindeki izlere dikkat ediniz ör: mutfaktan oturma odasına ya da yatak odasından banyoya olan izler az ışık olduğunda da takip edilebilir haldeler mi.

• Zaman çoğu kez sınırlıdır (acil idrar boşaltma durumları).

• Eğer gerekliyse oda seviyelerinin aynı olmasına dikkat ediniz ve aradaki bir ya da iki merdiven farkını kaldırınız.

• Ayrıca evdeki acil durumlar için bir aramaya gerek olup olmadığını kontrol ediniz.


Egzersizler

• Sandalyede oturup kalkınız:

Sert bir sandalye olmalıdır ve kolları için destek yerleri bulundurabilir.

Bu egzersizde bacak kasları ve bağlı eklemler çalışacaktır.

Bireyi öncelikle vücudunun üst kısmını öne doğru eğip daha sonra kalkmaya yönlendiriniz.

Otururken sadece, kendini bırakmadığına ama oturuşun kontrollü olduğuna dikkat ediniz.

Bu egzersiz ilk başlarda 5 ya da 8 kere tekrarlanmalıdır.


Sandalyede otururken alt bacağın kaldırılması: Burada bakım alan kişi sandalyede otururken alt bacağını üst bacağıyla düz bir çizgi oluşturacak şekilde kaldırmaktadır. Sırt mümkün olduğunda dik ve uzun olmalıdır. Bu egzersiz 6 ya da 8 defa arasında tekrarlanmalıdır. Bu egzersiz özellikle but kaslarını güçlendirecektir. Diz eklemi çalışacaktır.

Egzersizler


Sandalyenin arkasında dururken alt bacağın kaldırılıp indirilmesi : Burada bakım alan kişi sandalyenin arkasında durmakta ve sandalyeye tutunmaktadır. Bu şekilde konumlanmışken sıra ile sağ ve sol alt bacağı kaldırıp indirmelidir. Bu özellikle baldır kaslarını güçlendirmektedir. Bu egzersizi 5 ya da 8 kere tekrarlayınız ve yavaşça arttırınız.

Egzersizler


Sandalyenin arkasında dururken parmak uçlarına kalkmak ve geri inmek: Bakım alan kişi sıkıca sandalyenin arkasına tutunmaktadır ve öncelikle parmak uçlarında kalkıp daha sonra tekrar topuklarına basmaktadır. Bu egzersizde özellikle denge hissi güçlendirilmektedir. Ancak bilek kasları ciddi şekilde kasılmaktadır. Bu egzersiz bazı yaşlı bireyler için fazla zorlayıcı olabileceği için oturarak da yapılabilir. 6 ya da 8 tekrar arasında yapılmalıdır.

Egzersizler


Oturarak ya da ayaktayken – omuzların kaldırılıp indirilmesi: Bu egzersiz ayakta ya da oturarak yapılabilir. Bakım alan kişi elinden geldiği kadar omuzlarını yukarı kaldırıp sonra bırakmalıdır. Bu bir defada en az 10 kere yapılmalıdır.

Egzersizler


Aykatayken ya da otururken kollarla daire çizmek: Bakım alan kişi ya sandalyede oturmakta ya da sandalyenin önünde ayakta durmaktadır ve kollarıyla daireler çizmektedir. Öncelikle küçük bir daire çizilirken bu daire giderek büyür. En büyük daire çizildiğinde kollar yeniden daha küçük daireler çizmeye başlar. Bu hareket mümkün olduğunca yavaş şekilde yapılmalıdır (bir dairenin çizilmesi 8 -10 saniye sürmelidir). Daireler büyüdükçe kollar vücuttan daha çok uzaklaşmaktadır. Bu özellikle omuzların hareketi için önemli bir egzersizdir. Eğer mümkünse bu egzersiz günde iki kere yapılmalıdır.

Egzersizler


Ayakları mümkün olduğunca yakın koyup, eli sandalyeden çekerek bu şekilde mümkün olduğunca uzun süre kalabilmek: Bu klasik bir denge egzersizidir ve amaç destek almadan durabilme süresini uzatmaktır.

Egzersizler


Ayakların mümkün olduğunca yakın ve birbirinin hemen önünde olduğu konumda eli sandalyeden çekerek bu şekilde durmaya çalışmak: Bir başka denge egzersizidir burada amaç dengeyi mümkün olduğunca uzun süre korumaktır.

81

Egzersizler


Ek yürüme egzersizi:

Bakım alan kişiyi günlük kısa yürüyüşlere çıkmak konusunda teşvik ediniz. Kendi evindeki tüm koridorlar, odadan odaya yürüyüşler, koridorun baştan sona tekrar tekrar yürünmesi vb.

Bakım alan kişiyi ödüllendiriniz ve yürüyüş yaratmak için hedefler oluşturunuz. Birey güvensiz ve yardıma muhtaç hissettiğinde yanında olunuz.

Sağlığı yerinde olan bireylerden günde en az yarım saat yürümesi istenmelidir.

82

Egzersizler


Tekerlekli sandalyede olan bireyler için egzersizler: Tekerlekli sandalye kullanan bireyler için “sandalye ile yürüme” egzersizleri ihtimalleri bulunmaktadır. Bu durumda bacak destekleri çekilir ve birey yer değiştirebilmek için bacaklarını kullanmak zorunda kalır. Bacak kasları güçlendirilir ve birey hareket edebilir.

83

Egzersizler


Ünite 9

• Görüş Yetisinin Geliştirilmesi /Görsel Algı

• Bir fotoğraf duvarı oluşturmak

– Göze çarpan daha çok şey bulundurmak

– Slayt şovları, özel filmler ve multimedya kullanımı

– Dokunma duyusu birçok işlev görecektir

– Öneriler

– Farklı türlerde Dokunma Tahtaları

– Farklı nesnelerin bulunduğu fanuslar

– Masajlar


Bir fotoğraf duvarı oluşturmak • Bakım alan kişinin rahatça görebileceği bir yerde iyi şekilde

dizayn edilmiş bir fotoğraf köşesi oluşturun

• Eğer mümkünse akrabalarla eski fotoğraf albümlerine bakın ve bu aşamada aynı zamanda bakım alan bireye de danışıp en iyi fotoğrafları seçmeye uğraşın.

• Duvarı partiler, insanlar, tatiller, evlilikler, torunlar gibi konulara bölün.

• Aynı zamanda fotoğrafları arada bir değiştirmek ve yenilik getirmek de güzel bir fikirdir.

• Ayrıca küçük fotoğrafların boylarının büyütülmesi bakım alan kişinin onları daha iyi görmesine yardımcı olacaktır.

• Fotoğraf köşesinin her zaman aşırı büyük olması gerekmez yalnızca birey tarafından fark edilir olmalıdır.


Göze çarpan daha çok şey bulundurmak

• Oyuncak bebekler, hayvanlar, tahta ya da karton figürler bulundurup bireyin zevklerine göre seçim yapabilirsiniz.

• Yatağın üzerine fotoğrafları mandalla asmak için bir çamaşır ipi gerilebilir. Böylece fotoğrafları değiştirmek de kolay olacaktır.

• Duvar çıkartmaları: bunlar her şekil, renk ve desende mevcuttur; çiçekler, hayvanlar ve bina şekilleri gibi.

– Duvar çıkartmaları aynı zamanda kolayca tavana da yapıştırılıp iz bırakmadan çıkartılabilir.


Slayt şovları, özel filmler ve multimedya kullanımı

Belki de bakım alan kişinin ailesinde biyografik içerikler bulunduran slayt koleksiyonları ya da özel filmler bulunuyor olabilir.

Dikkat ediniz: bu konuda en zor olan şey projektörlerin ve multimedya araçlarının pahalı olmasıdır. Bu konuda dikkatli olunuz.


Dokunma duyusu birçok işlev görecektir

• Acı algısı.

• Sıcaklık algısı.

• Yüzeylerin algılanması.

• Derinlik algısı, vücudun algılanması (uzaydaki konum, kas ve tendonların gerginliği, hareketin fark edilmesi ve hareketi yönlendirme)


Öneriler

Dokunma tahtası:

• Kolayca elde edilebilir.

• Elverişli bir dokunma tahtası, tahta üzerine mümkünse tutkal tabancası ile yapıştırılmış malzemelerden oluşur.

• Burada işlevli olabilecek şeyler; kumaş parçaları (kadife, ipek), halı, mantar, tahta boncuklar, yün vb.

• Bu tahtanın hazırlanması aynı zamanda bakım alan kişi tarafından da olabilir.


Farklı türlerde Dokunma Tahtaları

• Yatağa bağımlı olan bir bireyde dokunma tahtası dokunma duyusunu kullanmak için kullanılabilir ya da gözler kapatılarak tahmin etme oyunu oynanabilir. Her malzeme bu oyunda belirtilmelidir.

• Dokunma tahtası tanıması zor malzemelerden oluşabilir ve böylece anlamak için daha çok zaman gerektirebilir ör: düğme deliği, fermuar, saç ya da yün vb.

• Ses tahtası bisiklet zili, kurdelelere bağlanan ziller, düğmeler ya da küçük klavyeler gibi malzemelerden oluşabilir. Bunlarla duyma algısının güçlendirilimesi hedeflenmektedir.


Farklı nesnelerin bulunduğu fanuslar Bir fanus alıp farklı nesnelerle doldurunuz: Doğadan:

• Sonbahar yaprakları

• Kestaneler

• Çim

• Kar

• Kum

Keskin ve köşeli nesneler bulundurmadığınıza emin olunuz. Bakım alan kişinin dokunmasına, zaman harcamasına ve gerekirse yeniden tahminde bulunmasına izin veriniz.

Bilişsel olarak yetileri zedelenmemiş bireyler için ek olarak bulunabilecek bir değişken:

• Fanusu kumla doldurup nesneleri bunun içine saklayarak bu nesneleri aramalarını sağlayabilirsiniz.

Diğer malzemeler: • Suni köpükler (paketleme

malzemeleri) • Masa tenisi topları • Tenis topları • Golf topları • Kırışmış gazete


Hissetme torbaları

• Hissetme torbaları kolayca oluşturulabilir; kumaşları kolayca dikebilir ya da ucunda ipleri olan takı torbasını kullanabilirsiniz.

Pamuklu torbaların avantajları:

sürekli yeniden doldurulabilir.

• Doldurmak için nohut ya da mısır tanaleri, kiraz çekirdekleri, misketler, tahta boncuklar ya da küçük taşlar kullanabilirsiniz.

• Bu küçük torbalar hissedilerek, oyunlar oluşturulabilir, ayrıca mental engelleri olmayan bireylerde bu oyun gözler bağlanarak da yapılabilir.

• Hissedilen içeriğin ne olduğu tahmin edilmelidir.


Masajlar

• Masajlar doğru yapıldığında çok faydalı olabilir.

• Biraz dikkat ile yapıldığına masajı bakım alan kişiye siz de uygulayabilirsiniz.

• Masajlar eller ve yağlar (ör: Arnika) ya da başka araçlar kullanılarak yapılabilir.

• Birçok çeşitte masaj vardır: – Küçük dairesel hareketler kullanarak vücudun dışından içene doğru

masaj yapabilirsiniz.

– Yalnızca ayak, kafa masajı ya da fırçayla masaj deneyebilirsiniz.

– Fırça kullanılarak yapılan masaj için kılları naturel olan bir fırça gerekmektedir ya da lif ve sisal bulunduran araçlar olmalıdır.

– Bacakların aşağısından başlayarak kuru bir fırça dairesel hareketlerle yukarıya doğru masaj yapılabilir.


Ünite 10

• Bobath-kavramı

(Nöro-gelişimsel tedavi)

– Konumlandırma


Konumlandırma

• Konumlandırma çalışmaları ile yatağa bağımlı bireylerde vücut algısının gelişmesi için duyusal bilgilerin kullanılması işe yarayabilir.

• Çoğu durumda vücut algısında bozukluk olan bireylerde aşırı spazmlar ve karmaşalar ortaya çıkmaktadır.

• Artan vücut algısındaki amaç daha yüksek basınç teması ile en iyi şekilde elde edilebilir ( aşırı yumuşak bir yüzeyin istenmesi durumunda basınç ülserine karşı olacak şekilde).

• Şiltenin üzerinde bulunmayan vücut kısımları için “daha sert” konumlandırma yardımcı araçları ile ek duyusal bilgi verilebilir.


Konumlandırma

Vücudun algılanmasını güçlendiren diğer maddeler:

• Sadece ıslak saç değil bazen vücut da kurutma makinesi kullanılarak kurutulabilir.

• Farklı malzemeler ile cildin temas etmesi:

– Sert el havlusu

– İpek kumaş

– Tenis topu

– Kürk

– Ilık kiraz çekirdeği yastığı

– Ilık taşlar


Ünite 11

• İşitsel Algı

– Hedefler

– Önemli

– Gerekenler

– Aktiviteler için Öneriler

– Şarkıları Tahmin Etmek

– Sesleri Tahmin Etmek


Hedefler

• Günlük monoton rutinin değiştirilmesi, dikkatin dağılıtılıp sese ya da müziğe odaklanılması.

• Müzik sesi duymak bakım alan kişide pozitif duygular doğuracak ve anılarını canlandıracaktır.

• Oryantasyon, odaklanma ve hafızanın tazelenmesi.


Önemli • Müzik kullanımı biyografik bilgilere göre şekillenmelidir, bireyin

tercih ettiği müzik türleri nelerdir?

• Bu konuda yapılan yanlış seçimler kötü sonuçlara neden olabilir, stresin doğması ve rahatsızlık gibi.

• Müzik planlanmış bir şekilde ve zamanlama ile sunulmalı ve yalnızca arka planda ses olarak kalmamalıdır.

• Aynı şey TV için de geçerlidir.


Gerekenler

• Doğru ayarları seçebilmeli ve duymaya yardımcı araçları düzgün şekilde kullanmalısınız.

• Duymaya yardımcı aracın doğru şekilde yerleşip yerleşmediğini kontrol ediniz.


Aktiviteler için Öneriler

Okuyun:

• Kısa hikayeler, şiirler, gazete, dergi ya da masallar. – Aynı zamanda bireyin bilişsel yetilerine de bağlayacak şekilde

okuduğunuz şeylerdeki içeriğin bireyin ilgi ve yatkınlıklarına yakın olduğuna emin olunuz.

– Bazı bireyler dedikodu içerikli yazıları ya da burçları okumayı severken diğerleri politik içerikleri ya da dergi makalelerini tercih edebilir.


Şarkıları Tahmin Etmek

• Tanıdık şarkıları söyleyiniz (pop, eski pop ya da yöresel şarkılar) ve bireyin tahmin etmesini isteyiniz.

• Eğer kendiniz söylemek istemiyorsanız bir CD de kullanabilirsiniz.


Sesleri Tahmin Etmek

Telefonunuzu kullanarak aşağıdaki sesleri kaydedebilirsiniz:

– Kağıdı kırıştırma sesi

– Anahtarlık sallama sesi

– Saatin çalma sesi

– Bir bardağın kaşıkla karıştırılma sesi

– Bisiklet zili sesi

– vb.


Ünite 12

• Tat/Koku

– Tanım

– Hedefler

– Temeller

– Tüple beslenen bireyler

– Çeşitli kokuların kullanılması

– Kullanım önerileri

– Önemli


Tanım

• Tat ve koku alma duyuları birbirlerine çok yakındır.

• Yemeğin tadı alınan koku ile çok bağlantılıdır.

• Dil yalnızca dört farklı kategoriyi hissedebilir (acı, tuzlu, tatlı ve ekşi)

• Şunu unutmayın ki koku ve tat duyusu soğuk algınlığından etkilenebilir : “yemek aniden tatsızlaştı”


Hedefler

• Bakım alan kişide farklı tat ve kokuların kullanılması ile pozitif anılar tazelenebilir.

• Özellikle yemek konusunda sıkıntısı olan hastalar farklı tat ve kokular kullanılarak yeniden yemek yer hale getirilebilir.

• Oryantasyon, konsantrasyon ve hafızanın desteklenmesi.


Temeller

• Yaşlı bireyler genelde koku alma ya da tatma duyusunu kaybetmektedir. Bu nedenle yemekler bazen aşırı baharatlı ya da otlu olabilir (tuz kullanımına dikkat ediniz).

• Kilo kaybının yaşandığı durumlarda yemeğin kalorisi krema, tereyağ ya da çözülmeyen yağlar eklenerek arttırılabilir.


Temeller

• Yutma ve çiğneme yetileri azalmış hastalarda, hazırlanan yemeklerin aynı tutarlılıkta olmasına dikkat edilmelidir.

Örnek:

– Mantı parçalarının, etin ya da yumurtanın konduğu çorbalar bu grup için iyi seçimler değildir. Sıvıyı yutmak kolay ama katı parçaları hazmetmek çok zor olacaktır.

– Bu durumda kordinasyon sağlamak birey için çok zor olacaktır bu nedenle sürekli boğulma tehlikesi vardır.

– Bu nedenle yutkunmanın kolaylaşması için et, patates, mantı gibi farklı yemeklerin eşit şekilde dokusu olmalıdır.


Tüple Beslenen Bireyler Tüple beslenen hastalar aldıkları zevkten tamamen vazgeçmek

zorunda değillerdir.

Durumlarına göre yoğurt ya da lapayı halen yutabilir halde olabilirler.

Öncelikle dudakları temizledikten sonra pamuklu çubuk kullanarak dudaklarına çikolata ya da bal sürünüz.

Yine pamuklu bir çubuğu içeceklere sokup dil üzerinde gezdiriniz (kakao, kahve, çay, soda, kola, şarap, bira, malt birası)

İçecekleri buz kalıpları içinde dondurup bakım alan kişinin ağzına yerleştirebilirsiniz. Tuttuğunuz pedin bir ucunu bırakmazsanız bireyin bu kalıbı emmesine yardımcı olabilirsiniz.

Meyve, çikolata ya da et konmuş gaz bezi keseleri yöntemi de işe yarayabilir.


Tüple Beslenen Bireyler

• Burada bahsedilen yöntemler pamukçuk oluşumu ve kabakulak durumunda (parotid salgı bezlerinin bir ya da ikisinin de iltihaplanması durumu) önleyici bir tedavi işlevi görebilir ve tükürük salgılanmasını güçlendirip ağzı nemli tutabilir.


Çeşitli Kokuların Kullanılması

• Koku alma konusunda duyusal verinin doğrudan amygdala’ya gitmesi nedeniyle belli kokular çok hızlı şekilde hafızaları ve duyguları canlandırabilir (amygdala beyinde hafızanın oluşturulmasında önemli bir bölgedir). Aynı zamanda duygusal değerlendirmeyi de kontrol etmektedir (korku, üzüntü, iğreti, kızgınlık ve sevinç).

• Örnekler: – Vefat etmiş eşin parfümü

– Temiz hava kokusu

– Belli çiçeklerin kokusu

– …


Kullanım Önerileri

• Farklı kokular oluşturunuz ve bireyin bunları hangi hatıralarıyla bağdaştırdığını sorunuz: – Ör: yer cilası, tarçın, soğan, kolonya, deri, biçilmiş çim, eski kitaplar,

ayakkabı cilası, taze meyve, şarap, bira…

• Aynı zamanda potporiler ya da başka araçlar kullanabilirsiniz – Kullanımı sınırlı tutmayı ihmal etmeyiniz, unutmayın ki birey kokuya

hemen alışacak ve algısı daha sonra etkilenmeyecektir.

– Kaliteli yağlar kullanınız ve maksimum bir ya da iki damla damlatınız.

• Doğrudan bireyle ya da yakınlarıyla tercihleri konusunda görüşünüz.


Kullanım Önerileri • Kokulu mumlar

• Odada çiçekler- mesele çiçekler olduğunda kokunun aşırı olmadığına ve bireyin alerjisi olup olmadığına dikkat ediniz.

• Yılbaşı gibi zamanlarda tütsü gibi araçlar da kullanılabilir ama böyle bir durumda hizmet alan bireylerde nefes alma zorluğu ya da astım gibi rahatsızlıkların olup olmadığına dikkat ediniz.

• Eğer mümkünse geçmişte hastanın yakınlarının benzer şeyler kullanıp kullanmadığını öğreniniz.

• Koku keseleri ya da pedleri (lavanta gibi)

• Tuğladan yapılmış koku taşları da kullanılıp, yağların bir ya da iki damlası eklenebilir.


Önemli

• Aromalar ve yağlar kullanırken dikkat edilmesi gerekenler

– Bazı insanlar kokulardan rahatsız olabilir ve onları itici bulabilir.

– Astım ve epilepsi hastalarında aşırı güçlü kokular krizlere neden olabilir.

– Ve tabi ki mevcut olan alerjiler varsa belirlenmeli ve bu uygulamanın başlaması buna göre ayarlanmalıdır.


Ünite 13

• Olaylara Yönelik Biyografi Çalışması

• Tanım

– Beş Duyuyu da Uyarınız

oDuysal algı

oDokunma ile algı

oKoku ile algı

oGörsel algı

o Tat ile algı

– Diğer örnekler


Tanım

• Biyografi çalışma hafıza ile ilgili çalışmadır.

• Bireyler hatıralarına gömülürler ve tartışmalarda, egzersizlerde ve bireysel materyalleri kullanarak yaşadıkları deneyimleri aktarırlar.

– Anılarını fotoğraflar, şiirler gibi detaylarla sunarlar.


Beş Duyuyu da Uyarınız

• Her bireye beş duyu aracılığıyla ulaşınız.

• Bütün duyularla kurulan anılara birey herhangi bir yönden ulaşabilir.

• Duyular kullanılarak anılar yeniden hatırlanabilir ve ulaşılabilir.



Aşağıdakiler yoluyla aktivasyon ve uyarılma :

• Duysal algı (duyma)

– Eski türküler

– Kafiyelerin ve deyimlerin yarıştırılması

– Gençlik yıllarından gelen müzik



Dokunma ile algı:

• Hamur yoğurmak

• Kumu hissetmek

• Hayvanlara dokunmak

• Kartopu yapmak

Koku ile algı:

• Taze kahve (çekilmesi ve demlenmesi)

• Kek yapmak

• Koku keseleri, çiçekler ve otlar



Görsel algı:

• Eski resimler

• Kapı işaretleri

• Posta kutusundan hatırlatmalar

• Evden eski fotoğraflar

Tat alma algısı:

• “eski bir tariften” kek yapma ve yapım aşamasında tadına bakmak


Diğer Örnekler

• Aileler – hafıza

• Resimler-puzzle’lar geçmişten resimler

• Müzik sınavı

• Moda gösterileri (kıyafetlerin kiralanması, müzeler)

• Sandık odasında bir akşam


Ünite 14

• Yalnızca Demans hastaları için değil herkese uygun olan aktiviteler

• Uygun aktiviteler için kriterler

– Genel prensipler

– Etkinlikler için şanslar

– Hareketlilik

– Bilinen şarkıların söylenmesi

– Günlük yaşama benzeyen aktiviteler

– Geçmişe yönelik fikirlere önem verilmesi


Yalnızca Demans hastaları için değil herkese uygun olan aktiviteler


Uygun aktiviteler için kriterler

• Kolay yapılabilir olması • Vaatlerde bulunuyor olması • Tanıdık etkinlikler olması ve biyogragik içeriği olması • Mevsime yönelik olması • ”ürün”ün kullanışlı olması (ör: hediye paketi, dekorasyon,

kartlar….) • Burada yapılan teklif yetişkin bir bireye saygı gösterir şekilde

olmalı ve çocukça olmamalıdır • Egzersiz anlamı içinde hafıza çalışması olmamalıdır. • Malzeme seçimi: zehirli olmayan, yutulamaz ve keskin olmayan

malzemeler. • Tekrardan korkulmaması… • Belli bir aktiviteye özel hissiyat. • ”ancak kendileri motive olmuş bireyler başkalarını da motive

edebilir."


Genel Kriterler

• Bireye göz teması kullanarak sesleniniz • Arkadaş canlısı ve vücut dilinin bilincinde olunuz (ifadeler,

duruş, ses ve tavırlar) • Yavaş ve açık şekilde konuşunuz, eğer gerekiyorsa

dediklerinizi tekrarlayınız ve aşırı yüksek sesle konuşmayınız.

• Cümlelerinizi kısa cümleciklere ayırınız, eğer gerekirse iş tanımlarını basamaklara ayırınız

• Zaman tanıyınız


Etkinlikler için şanslar

• Duyusal deneyimler, dokunma • Hikaye okuma, anlatma, dil ile ilgili konular, gelenek ve dini

kitaplar. • Artistik ve yaratıcı aktiviteler • Vb.


Hareketlilik

• Düzenli yürüyüşler • Jimnastik aktivitelerini arkada müzik kullanarak yaptırınız:

özellikle oturularak yapılan jimnastik egzersizleri farklı materyaller kullanılarak yapılabilir (ör: toplar, balonlar, plastik halkalar, koosh topları( yumuşak plastik alt yapıya yapışan plastik ipliklerden oluşan toplar) )

• Skittles, Ring Toss gibi hareket oyunları. • Dans etmek; sandalye dansı, balo dansları.


Bilinen Şarkıların Söylenmesi

Belki piyano ya da gitar eşliğinde … • Büyük baskılı şarkı kitapları (bu ayrıca bireysel aktivite de

olabilir) • Dini şarkılar (”Ulu Tanrı"), dini geçmiş? • Tanıdık müziğin dinlenmesi • Şarkıların animasyonu


Günlük yaşama benzeyen aktiviteler

• Yemek yapmak gibi ev işleri (meyve salatası, tatlı, sebze çorbası) temizlik, bulaşık yıkamak, ütü yapmak, çamaşır toplamak vb.

• Yün ile çalışmak, yün sarmak • Ofis aktiviteleri: ör: kağıtları delmek ve manuel işlerin

organize ezilmesi , ör: tahta ile çalışmak (tahta testeresi, kum, oyma işi…)

• Araçlar kullanmak, çivi çakmak


Geçmişe yönelik fikirlere önem verilmesi

• Geçmişten gelen nesnelerin de yardımıyla hikaye anlatmak ör: kahve öğütücü, eski stilde yazılmış içeriği olan kitaplar…

• Fotoğraf albümleri • Hayat kitabı oluşturmak (hatırlatıcı albüm) • Bakım alan kişinin halen ne hatırladığına odaklanınız

(kronolojik sıralama olmadan) • Biyografi doğrultulu bakımda yardımcı olunuz • Hafızanın bir kısmının ve bireysel geçmişin gelmesine ve

güçlenmesine yardımcı olunuz • Hafıza kutusu oluşturunuz

13 m-care: boş zaman aktiviteleri ve günlük aktiviteler

Education