125 ushtarë të ri profesional në ARM

Me anë të një ceremonie solemne në Ministrinë e Mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë 125 qytetarë të Republikës së Maqedonisë u pranuan si ushtarë

professional në kuadër të Armatës së Republikës së Maqedonisë. Në fjalën e tij kryeministri i Republikës së Maqedonisë, Zoran Zaev theksoi se ata janë e ardhmja, ata janë siguria e Republikës së Maqedonisë. Ai njëherit tha se kjo gjeneratë e ushtarëve professional duhet të jetë veçanërisht krenare, sepse është gjenerata e parë e ushtarëve të cilët do t’i shërbejë vendit si vend anëtar i NATO-s. “Të qenurit ushtarë i vendit anëtarë të NATO-s do të thotë të punohet në kushte shumë më të mira sipas standardeve të alatëve të NATO-s…Ju bëheni pjesë e një armate qëështë shembul për rajonin, armatë e cila vite me rradhë krah për krah me armatat e vendeve anëtare të Aleancës merr vlerësimet më të larta” – tha

kryeministri Zaev. “Vijon koha e ndryshimeve dhe e zhvillimit intenziv. Vijojnë reforma në Armatë të cilat do të ndjehen shumë shpejtë. Ju jeni bartësit e këtyre ndryshimeve me frymën dhe shpirtin tuaj të ri dhe me profesionalizmin e krenarinë si ushtarë të ARM-së dhe NATO-s”, theksoi mes tjerash kryeministri.Ministrja e mbrojtjes Radmilla Shekerinska 125 ushtarëve të pranuar professional u tha se ata tashmë janë duke e filluar karrierën e tyre në kohën e duhur, në një kohë të sfidave të mëdha, kohë të profesionalizimit dhe modernizimit të armatës, në kohë të cilën Maqedonia do ta avancojë mbrojtjen dhe do t’i arrijë standardet e NATO-s. “Te çdonjëri prej jush 125 ushtarë të cilët do ta vishni uniformën e Armatës së Republikës së Maqedonisë e shoh ndryshimin që duhet të vijë. Ju jeni ata që duhet të shërbeni si pasqyrë e rezultateve dhe vlerave që i synojmë dhe për

125 ushtarë të rinj profesional në Armatën e Republikës së Maqedonisë

3

Info

24 orë „Kampusi Veror 2018“

InfoKonferencë iniciale planifikuese për stërvitjen „SEESIM 18“

GlobalKomanda Aleate për Transformim

EdukimDavidi dhe Goliati

ArmatimNë luftë kundër fluturakeve pa pilot

Armatim„Patria Nemo“ – kontenjeri minahedhës Armatim„IS-3“ - Tanksi sovjetik që nuk ishte pjesë e Luftës së dytë botërore

GlobalТрговија со луѓе – индикатори, трендови, облици и предизвици

GlobalKonflikteSi të negocohet për shmanjen e konflikteve

E paobligueshmeEfektet pozitive nga të mësuarit e lojës dhe nga loja e shahut

E paobligueshmeRubini i Maqedonisë

Film„Kampi Rentgen“

Bukuritë e MaqedonisëRadozhda

6

10

5

20

27

32

42

44

14

36

5254

të cilat punojmë. Gjenerata juaj është gjeneratë e veçantë – keni privilegj por edhe përgjegjësi të jeni gjenerata e parë e ushtarëve të cilët pothuajse në tërësi karrierën e tyre do t’a zhvillojnë në kuadër të aleancës së NATO-s”, tha ministrja Shekerinska dhe theksoi se qytetarët e Maqedonisë e njohin kontributin e pjesëtarëve të Armatës dhe për këtë, Armata është insititucion me besimin më të madh në mesin e qytetarëve. Ajo shtoi se partnerët në botë kanë vetëm fjalë miradie dhe vlerësime të larta për kontributin e pjesëtarëve të ARM-së në kuadër të misioneve paqësore. “Anëtarsimi në NATO do të thotë edhe stabilizim përfundimtar dhe një paqe afatgjate në rajon, një treg stabil rajonal dhe zgjerim të mundësive. Në NATO, Maqedonia krahë për krahë me superfuqitë botërore do të vendosë për të gjitha çështjet e rëndësishme botërore të aspektit politik dhe atij të sigurisë “,përfundoi ministrja.125 ushtarët e rinj profesional të ARM-së janë pjesë e 275 ushtarëve të planifikuar profesional në Armatë për sivjet. Një pjesë e kësaj gjenerate të ushtarëve profesional janë edhe 15 pjesëtare të gjinisë femërore.

Kristina Ilievska

125 ushtarë të rinj profesional në Armatën e Republikës së Maqedonisë

5658

përmbajt jaMBUROJA viti X numri 10 6 gusht 2018

4

Republika e Maqedonisë më në fund e mori ftesën e shumëpritur për fillimin e negociatave

me aleancën e NATO-s. Pas kësaj ftese, do të vijojnë negociata disa mujorëshe dhe hapa për integrim në strukturat e NATO-s, ku do të nënshkruhet protokoll për inkuadrim, do të fillojë procesi i ratifikimit në të gjitha vendet anëtare të NATO-s, ku Maqedonia do të ketë të drejtë të merr pjesë në mbledhjet e NATO-s. Me këtë, do të realizohet njëra ndër përcaktmet më të rëndësishme strategjike që nga formimi i Maqedonisë të pavarur dhe sovrane, e kjo është anëtarsimi në NATO si union më i rëndësishëm dhe më i madh ushtarako-politik i ditëve të sotme. Dhe, si që theksoi ministrja e mbrojtjes dhe njëherit zëvendës kryeministrja e Qeverisë, Radmilla Shekerinska në fjalën e saj deri te të gjithë qytetarët e Republikës së Maqedonisë, ky vendim do të thotë se na u mundësua të ulemi në tavolinë të përbashkët me vendet tjera anëtare, të jemi pjesë dhe të kontribojmë nëprojektet, vendimet dhe aktivitetet e përbashkëta. Ky vendim i sjellur njëzëri në Samitin e NATO-s në Bruksel do të thotë se siguria jonë dhe zhvillimi ynë ekonomik do të kenë kahjen e duhur. Ky është një vendim historik dhe një shansë historike për atdheun tonë. Duke iu drejtuar qytetarëve ministrja Shekerinska rikujtoi se “këtë shansë e lëshuam më 2008 dhe se që nga ai moment e deri më sot punët rrodhën në kahje

të gabuar. E pamë së çfarë do të thotë të jetojmë në një shtet dhe në rajon të pasigurt. Kaluam përmes shmë kriza, ndërsa shteti stagnoi në çdo aspekt. Të nderuar bashkëqytetar, gjatë 10 viteve të kaluara një gjë u bë e qartë– pa perspektiva të qarta për anëtarsim në NATO dhe në Bashkimin Evropian, e ardhmja e Maqedonisëështë e pasigurtë. Anëtarsimi në NATO është shansë historike e cila tashmë duhet t’a shfrytëzojmë. Me këtë Republika e Maqedonisë do të bëhet parnere dhe aleate me vendet më të fuqishme të botës. Anëtarsimi në NATO do të thotë stabilitet dhe siguri për Republikën e Maqedonisë dhe për qytetarët e saj. Por, kjo do të jetë shansë për një zhvillim dhe prosperitet më të shpejtë ekonomik.E kur është në pyetje Armata e Republikës së Maqedonisë, anëtarsimi në NATO do të kontribojë që Armata jonë të merr një dimenzion të ri të një armate të kredibilitetit të lartë dhe të një partneri të dëshmuar, por kjo do tëedhe një perceptim i ri për Armatën si institucion e cila gjithmonë është në shërbim të popullit dhe të sigurisë kombëtare.Para nesh është periudha e krijimit të historisë, histori e cila atdheun tonë do ta verifikojë si demokratik, prosperues dhe të lirë, vend i cili me të gjithë kapacitetet dhe mundësitë e tij do të kontribuojë në familjen euroatlantike të vendeve dhe popujve.

Dr. Zhanet Ristoska

Shansë historike

Çmimi i një kopjeje është 50 denarëAbonimi vjetor 600 denarë

„Оrce Nikollov“ 116 1000 Shkup, Republika e Maqedonisë

Теlefon: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

xhiro- llog 05001001 1678720(thirrje në numrin: 725939-10)

numri tataimor: 4030990271748ТС 100000000063095

MBUROJA Është revistë e Ministrisë së Mbrojtjes sëRepublikës së Maqedonisë

Botohet një herë në muaj

BotuesМinistria e Mbrojtjes

së Republikës së Maqedonisë

Kryetar i KëshillitRadmilla Shekerinska

Kryeredaktore përgjegjëseDr. Zhanet Ristoska

Redaksia:Umit Redzepi

(redaktor i artit grafik dhe teknikës), Kristina Ilievska

(gazetare), Asim Zaimi

(Redaktor gjuhësor)Bujar Zylfiqari

(përkthimi në gjuhën shqipe) Aleksandar Atanasov

(fotograf)

Shtyp: „FENIKS PRINT“SHPKEL Koçani

5

Ministrja e mbrojtjes Radmilla Shekerinska në Zagreb mori pjesë

në mbledhjen ministrore të Kartës së Adriatikut, mbledhja e parë në të cilën Maqedonia si njëra ndër vendet themelt-are të kësaj nisme, vjen me ftesë për anëtarsim në NATO. Ministrja Shekerin-ska pranoi përgëzimet për ftesën në Ale-ancë nga sekretari amerikan i mbrojtjes, Matis, nga bashkëkryesuesit e mbled-

hjes, ministrant e mbrojtjes së Kroacisë, Krstiqeviq të Malit të Zi, Boshkoviq, nga koleget nga Sllovenia, Shqipëria dhe BeH, Andrea Katiq, Olta Xhaçka dhe Marina Pendesh. Duke u falenderuar për uratat ministrja Shekerinska tha se ftesa për Maqedoninë në NATO, dësh-mon se Karta e Ardiatikut po e përmbush misionin e saj. Ajo tha se pjesëmarrja e kolegut amerikan Matis në këtë mbled-

hje e dëshmon mbështetjen e SHBA-së për rajonin. Ministrja u porositi kolegëve të saj nga vendet anëtare të A-5 se inte-grimi i Maqedonisë në Aleancë do ta fuq-izojë stabilitetin dhe sigurinë në rajon. Plani aksional për anëtarsim nëpër të cilin kaloi Maqedonia për 18 vjet, kërkon punë dhe përpjekje të mundimshme dhe reforma politike, ekonomike dhe reforma në fushën e mbrojtjes, theksoi minis-trja, duke shtuar se gjatë 13 muajve të kaluar Qeveria ia doli të mbyll dy çështje të rëndësishme me fqinjët. Anëtarsimi në NATO është vullnet i shumicës së qytetarëve të Maqedonisë, tha ministrja, njëherit duke potecuar se hapat vijues janë arritja dhe menaxhimi i buxhetit të mbrojtjes në nivelin e 2 për qindshit të bruto prodhimit vendor, vazhdimësia e reformave në mbrojtje si dhe kontributi në kuadër të misioneve ndërkombëtare paqësore. Ministrja Shekerinska tha: Ftesa e Maqedonisë për anëtarsim në NATO do të thotë se Karta e Adriatikut e ka përmbushur misionin e saj. A5 funk-sion sepse ne jemi mbështetje për njëri tjetrin. SHBA-ja është partnere e rajonit dhe ky partneritet do të prodhojë një Aleancë më të fuqishme, por edhe një Ballkan më të fuqishëm.

Karta e Adriatikut e përmbush misionin e saj

Info

Меmorandum mirëkuptimiМinistrja e mbrojtjes Radmilla

Shekerinska e nënshkroi memoran-dumin e mirëkuptimit me anë të së cilit Maqedonia i bashkangjitet nismës për

municion dhe luftime nga toka “Smart Defence”. Memorandumin e mirëkupti-mit ministrja Shekerinska e nënshkroi së bashku me 17 ministra të mbrojtjes

të vendeve anëtare të NATO-s dhe me kolegun e saj nga Finlanda, partner i NATO-s. Përpos Belgjikës si prijëtare e kësaj nisme, në mesin e nënshk-ruesve të këtij memorandumi janë edhe: Gjermania, Franca, Danimarka, Spanja, Norvegjia, Austria, ndërsa nga rajoni – Sllovenia dhe Mali i Zi. Memorandumi i mirëkuptimit vendos kornizë e cila siguron grupimin e planeve kombëtare afatgjate dhe afatshkurte për furnizimin e municionit për luftime tokësore. Kjo do të thotë se duke punuar së bashku vendet anëtare të kësaj nisme do të fitojnë municion me çmim më të ulët, do t’i harmonizojnë rezervat dhe do të implementojnë zgjidhjet e përbashkëta për deponim në kushte afatgjate. Nisma e municionit për luftime tokësore siguron ndërveprim më të mirë të njësive të deklaruara të Armatës së Republikës së Maqedonisë, sidomos të grupit të batalionit të lehtë këmbësorik. Nisma mundëson kursimin e mjeteve financiare gjatë furnizimit me municion, përderisa anëtarsimi në këtë nismë nuk kërkon shpenzime financiare plotësuese.

6

„KAMpusi VeRoR 2018“

Në ceremoninë e hapjes së “Kampit Veror 2018” më 26 qershor morën pjesë zëvendës-ministri i mbrojtjes Bekim

Maksuti, dekani i Akademisë Ushtarake, kolonel Dr Orce Popovski, mysafirë të lartë nga Ministria e Mbrojtjes dhe ARM, institucionet e arsimit të lartë nga Republika e Maqedonisë dhe atashetë e mbrojtjes të akredituar në Ministrinë e Mbrojtjes së RM-së. Kampusi u hap nga zëvendësministri i mbrojtjes Bekim Maksuti, i cili pjesëmarrësve u dëshiroi që të realizojnë me sukses detyrat e “Kam-pusin Veror” dhe i porosity ata që kur do të kthehen në vendin e tyre të ndajnë për-vojat me kolegët e tyre dhe t’i inkurajojnë ata të vijnë vitin e ardhshëm. Zëvendës-ministri i mbrojtjes, Bekim Makusti, në fja-limin e tij në hapjen e Kampusit në Qen-drën e Trajnimit në Pepelistitë, theksoi se ky është një projekt me të cilin Republika e Maqedonisë demonstron një angazhim

të fuqishëm në procesin e ndërtimit të ka-paciteteve për t’u ballafaquar me sfidat e reja të sigurisë. „Qëllimi i kampusit të këtij viti është të sjellë kompleksitetin e sfidave të ardhshme në ndërtimin e paqes në operacionet pas konfliktit më afër atyre që do të jenë paqeruajtës të ardhshëm, por edhe përfaqësuesve të ardhshëm civilë dhe udhëheqësve të vendeve të NATO-s. Kjo është një mundësi unike për të gjithë pjesëmarrësit që të njihen me njëri-tjetrin dhe të punojnë së bashku për të gjetur zgjidhje për të gjitha sfidat në procesin e ndërtimit të paqes dhe sigurisë pas konfliktit “, tha Маksuti. Ai gjithashtu u bëri thirrje oficerëve të ardhshëm të jenë plotësisht të angazhuar në marrjen e njohurive dhe aftësive të reja, sepse ata, së bashku me kreativitetin, guxi-min, integritetin dhe etikën, janë shumë të nevojshëm për forcat e armatosura kombëtare, organizatat dhe operacionet ndërkombëtare.

Ky është edicioni i nëntë i “Kampusit Veror” i organizuar nga Akademia Ushta-rake “Gjeneral Mihailo Apostolski”. “Kam-pusi Veror” sivjet ndryshon nga viti i kaluar pasi fokusi më i madh vihet në zhvillimin akademik të pjesëmarrësve lidhur me operacionet pas konfliktit. Në periudhën prej 26 qershor deri më 6 korrik, anëtarët e akademive ushtarake dhe ushtrive nga 11 vende morën pjesë aktive në kampus. Më shumë se 190 pjesëmarrës nga Shtetet e Bashkuara, Shqipëria, Rumania, Gjermania, Austria, Kosova, Bullgaria, Bosnja dhe Herce-govina, Kroacia, Mali i Zi dhe Maqedonia demonstruan aftësitë e tyre luftarake, duke çuar në perfeksion skenarët ushta-rake. Këtë vit gjithashtu u ndanë mirnjohje dhe nota të larta për pjesëmarrësit dhe organizatorët. Ky kampus definitivisht është njëri ndër promotorët më të mire të Akademisë “Gjeneral Mihajllo Apostollski” jashtë kufijve të vendit tonë

24 orë

7

„KAMpusi VeRoR 2018“

Pjesa akademine e “Kampusit Veror 2018“Nuk ka dyshim se kulmi shkencor akademik i këtij kampusi arrihet nëse të pranishmit kadetët dhe studentët fitojnë njohuri të mjaftueshme të zonave që mbu-lohen nga kampusi këtij viti. Qëllimi i pro-jektit ndërkombëtar “Kampusi Veror 2018” është të sjellë kompleksitetin e sfidave të ardhshme në operacionet pas konflik-tit për kadetët e rinj dhe paqeruajtësit e

ardhshëm, veçanërisht për aspektet ligjore dhe diplomatike ndërkombëtare dhe për-pjekjeve për ndërtimin e paqes, vlerësimin e doktrinave ushtarake dhe mbështetjes politike, përpjekjet për të ndërtuar paqen në operacionet ndërkombëtare të NATO-s.Në pjesën akademike mbajtën ligjërata profesorë dhe ekspertë të shquar nga Republika e Maqedonisë dhe jashtë saj. Ronnie McCourt, udhëheqësi i Akademisë “Pgme Faraday Hall” nga Akademia

Ushtarake Mbretërore “Sandhurst” nga Mbretëria e Bashkuar, i njoftoi kadetët me kuptimin e faktorit psikologjik në udhëheqje dhe me faktorin njerëzor në operacionet e mbështetjes së paqes.Mr. Gottfried Salchner nga Qendra Marshall në Gjermani theksoi rëndësinë e informacionit strategjik në operacionet paqeruajtëse moderne, si dhe rëndësinë e mediave në kryerjen e operacioneve paqeruajtëse. Glen Stennes dhe nënkolo-nel Ëhitchurch nga Mbretëria e Bashkuar njoftuan kadetët me përvojat ushtarake nga beteja e Dojranit dhe me vendin e betejës.

Pjesa ushtarako-taktike Përveç aktiviteteve tjera, nuk mund të lëmë anash pjesën taktike, e cila është e rëndësishme për udhëheqësit e ardh-shëm. Me ndihmën e instruktorëve tanë të lartë nga Armata e Republikës së Maqe-donisë dhe instruktorët e British Military

Projekti ndërkombëtar «Kampusi Veror 2018», i organizuar për herë të nëntë nga Akademia Ushtarake në Republikës së Maqedonisë, ka për qëllim njohjen e kadetëve të rinj dhe paqeruajtësve të ardhshëm me sfida të mundshme në operacionet pas konfliktit. Trajnimi u zhvillua

në Qendrën e Trajnimit të Pepelishtite dhe në poligonin ushtarak “Krivollak” me pjesëmarrjen e më shumë se 120 pjesëmarrësve nga 11

vende, kadetë nga Austria, Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Bullgaria, Gjermania, Rumania, SHBA, Kosova, Kroacia, Mali i Zi dhe Republika e

Maqedonisë si mikpritëse e trajnimit

8

Advisory Training Team (BMATT), kadetët u njoftuan dhe u stërvitën praktikisht. Ata praktikuan procedurat, teknikat dhe taktikat e punës me transportuesit e blin-duar, formacionet dhe teknikat e lëvizjes në situata të ndryshme, si dhe ngritjen dhe funksionimin e një pike kontrolli të lëvizshëme, mbi të gjitha në kryerjen e operacioneve paqeruajtëse. Për këtë qëllim u formuan regjimente të kadetëve të përbërjes së përzier, ku përfshiheshin kadetë nga disa vende partnere, së bashku me ekipet e instruktorëve në disa vende të poligonit ushtarak “Krivollak”, ku u njoftuan me bazat e procedurave për operimin dhe përdorimin e automjeteve të blinduara dhe formacioneve vendos-jen e lëvizjes në lidhje me transportuesit e blinduar. Në thelb, kadetët ishin vënë në rolin e pjesëtarëve të një njësie të mekanizuar këmbësorike, ku së bashku me disa instruktorë kryen procedurat taktike për formimin e punës në pikat e

kontrollit mobel në situata të ndryshme dhe lloje të ndryshme të terrenit. Pas çdo operim kadetët dhe instruktorët realizuan rishikim të shkurtër të njohurive dhe thek-suan avantazhin e punës praktike, si dhe mundësinë unike për të vendosur ndërve-primin dhe bashkëpunimin në realizimin e operacioneve të përbashkëta në mes të organizatave ushtarake udhëheqës të së cilave janë kadetët aktual.Ashtu si çdo vit dhe sivjet, Qendra Rajonale për Marrëdhënie me Publi-kun, me trajnerët e saj të mediave, e ka pasuruar programin e “Kampusi Veror 2018”. Në periudhën prej 02-06 korrik, trajnuesit e medias zhvilluan trajnimin për 12 kadetë dhe studentë nga akademitë ushtarake në rajon dhe nga Universiteti “Goce Dellçev” nga Shtipi dhe Fakulteti i Sigurisë në Shkup. Në kursin, i cili zgjati një javë të tërë, pati përfaqësues nga Rumania, Shqipëria, Kosova, Mali i Zi, Kroacia dhe Maqedonia, të cilët përmes

pjesës teorike dhe praktike hasën dhe fituan njohuri themelore për marrëdhëniet me publikun. Njohuritë e fituara të këtij kursi ua transmetuan kadetëve në ditën e fundit të kampusit, ku përfshiheshin njohuritë e tyre të reja dhe ku realizuan një konferencë për shtyp, mjetin më i ndërlikuar kur është fjala për komunikimin me mediat për të cilat nevojitet punë në grup. Kadetët demonstruan njohuritë e tyre të fituara në atë mënyrë që tashmë kanë një përvojë të gjatë në marrëdhëniet me publikun dhe për këtë ata kanë marrë komente pozitive dhe lëvdata nga të gjithë mysafirët që ishin pjesë e mbyl-ljes zyrtare të “Kampusit Veror 2018”. Brenda “Kampusit Veror 2018” pjesë të rëndësishme gjithashtu zuri edhe trajnimi mjekësor. Pjesën teorike dhe praktike të mësimdhënies e zhvilluan instruktorë me shkollim të lartë nga Qendra Rajo-nale e Trajnimit Mjekësor pranë Qendrës Mjekësore Ushtarake në Shkup. Në trajnim morën pjesë 17 kadetë nga vende të ndryshme. Kjo, përveç pasurimit të programit të “Kampusit Veror 2018”, ishte gjithashtu një përvojë e dobishme për të fituar teknika dhe shkathtësi të reja që do t’u shërbejnë atyre në karrierën e mëte-jshme të kadetëve-oficerë të ardhshëm.

Shoqëri të përhershme dhe kujtime nga MaqedoniaKjo është ndoshta pjesa më interesante për kadetët. Për këtë pjesë ndoshta është pak të shkruaj edhe 10 faqe për të përshkruar miqësinë mes kadetëve. Pjesëmarrësit nga 11 vende me kultura, tradita dhe gjuhë të ndryshme, folën në këto 11 ditë dhe frymuan si një. Kampusi është një aranzhim specifik i emocioneve, i shoqërisë dhe zakoneve. Në këtë kamp veror, përveç stërvitjes dhe aktiviteteve edukative, u mbajtën aktivitete sportive dhe kulturore. Përsëri potenciali kulturor i

Kadetët nga vende të ndryshme praktikuan

bashkërisht procedurat, teknikat dhe taktikat gjatë punës me transportuesit e blinduar, formacionet dhe me teknikat e lëvizjes në

situata të ndryshme, si dhe ngritjen dhe funksionimin

e një pike kontrolli të lëvizshme, kryesisht

gjatë kryerjes së operacioneve paqeruajtëse

9

vendit u përfaqësua nga vizita e qyteteve të vendit tonë si Kavadari, Negotina, Dojrani, Kërçova, Manastiri, Ohri dhe Shkupi, ku u fol për historinë dhe buku-ritë e vendit tonë. Aktivitete sportive u organizuan në futboll, volejboll, basket-boll dhe gjuajtje me shigjetë, gara të cilat u pasuan nga një frymë e lartë konkur-ruese. Do të përmend edhe veprimin humanitar për të ndihmuar njerëzit me aftësi të kufizuara mendore të organiza-tës “Poraka” nga Negotina, ku të gjithë pjesëmarrësit dhanë shujtën e tyre këtyre njerëzve. Kadetët kaluan kohën e tyre në shoqërim me njerëzit e organizatës “Poraka” përmes sporteve dhe punëtorive krijuese, duke u kujtuar atyre se Armata dhe sidomos Akademia Ushtarake, gjith-monë do të jenë pranë tyre.„Kur luftimet u ndalën”, flamujt e vendeve pjesëmarrëse u valëvitën. Në “Pepel-ishte” të ftuar të lartë ishin present në koktelin e shtruar, derisa pjesëmarrësit ishin duke u përgatitur për largim. Me emocione të mëdha, u shkëmbyen numra telefoni, e-mail dhe adresa facebooku. Pas një organizimi dhjetëditor, pas punës dhe shoqërsë, u demonstrua një stërvitje finale në të cilin pjesëmarrësit vënë “ku-rorë” të sfidave të përbashkëta.

Dëshmia e organizimit të denjë Në mbylljen e “Kampusit Veror 2018” mori pjesë edhe ministrja e mbrojtjes Radmilla Shekerinska, duke theksuar njëherit se aktivitetet e përbashkëta të

vendeve të rajonit dhe më gjerë dësh-mojnë se bashkëpunimi është i mundur dhe i dobishëm. “Dëshmuam se dijmë të bashkëpunojmë jo vetëm si partner, por edhe si anëtare e NATO-s. Kampusi veror i cili tashmë kaloi në traditë është njëlloj sikurse edhe e a.q “Mbrojtja e Mençur” apo “Smart Defence”. Kjo do të thotë se Maqedonia ka kapacitet të cilin ua ofron vendeve të rajonit, partnerëve dhe aleatëve tanë me të cilët mund të jemi shumë të kënaqur” – tha ministrja.Në mbylljen e “Kampusit Veror 2018” të sivjemë, ministrja e mbrojtjes Rad-milla Shekerinska paralajmëroi stërvitjen vijuese që do të mbahet në poligonin :Krivollak” në mes të forcave special të Armatës së Republikës së Maqedonisë dhe Armatës së Shteteve të Bashkuara dhe tha se anëtarsimi në NATO është mundësi që Maqedonia të prezantohet jo vetëm si vend i cili kërkon, por edhe si

vend që ofron kapacitetet e tij. “Presim që gjatë kësaj vere të kemi forca plotësuese amerikane të cilat janë të pranishme në rajon dhe të cilat do të stërviten së bashku me ushtarët e Maqedonisë dhe presim që me anëtarsimin në NATO, të rritet poten-ciali i poligonit “Krivollak”. Kjo do të jetë pozitive për imazhin e Maqedonisë, si dhe për ekonominë vendore dhe atë locale”, theksoi ministrja.„Kampusi Veror 2018“edhe sivjet u dëshmua për organizimin e denjë të Akademisë Ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski”.„Kampusi Veror“ tashmë paraqet brend të njohur dhe shembull të mirfilltë të bashkëpunimit ndërkombëtar dhe part-neritetit në mes vendeve të rajonit dhe me gjerë, vende të cilat janë partnere shumëvjeçare, të përqëndruar në ndërti-min e kuadrit cilësor.

Anita Sreqkoviq

Pjesëmarrësit nga 11 vende me kultura, tradita dhe gjuhë të ndryshme në këto 11 ditë folën dhe frymuan si një. Kampusi është një aranzhim specifik i emocioneve, i shoqërisë dhe

zakoneve. Në këtë kamp veror, përveç aktiviteteve edukative dhe trajnuese, u mbajtën manifestime sportive dhe kulturore, edhe kësaj here u prezantua potenciali kulturor i vendit tonë përmes vizitave në disa qytete të vendit, ku pjesëmarrësit u njohën me historinë maqedonase dhe me bukuritë e vendit

tonë

10

Stërvitja “SEESIM 18” është një stërvitje rajonale rajo-nale në një nivel strategjik / operativ, ndërsa vendet do

të marrin pjesë çdo njëra në territorin e tyre përmes një sistemi të integruar të komunikimit-informimit të integruar me përdorimin efektiv të modelimit kompjuterik dhe simulimeve. Rrjeti i stërvitjes do të lidhë grupin kryesor të kontrollit që do të vendoset në Stamboll me grupet e kontrollit të vendeve pjesë-marrëse, si dhe me Qendrat Opera-cionale të Emergjencave, të vendosur kryesisht në kryeqytetet e vendit. Grupet e kontrollit të stërvitjes do të përdorin rrjetin për të shpërndarë aktivitetet e videokonferencave, lidhjet telefonike, email, funksionet e internetit, simulimet dhe shpërndarjen e supozimeve/edu-katorëve në EOC. Në ndërkohë EOC kombëtar do të sigurohen vetëm me lidhje interneti dhe me lidhje telefonike. Në këtë konferencë, qëllimi i së cilës ishte të inicohen kërkesat (qëllimi, dizajni, qëllimet e trajnimit, niveli i

Info

Konferenca fillestare e planifikueset për stërvitjen «SEESIM 18» u mbajt në Stamboll dhe ishte e dyta nga një seri ngjarjesh funksionale dhe

planifuese që do të kulmojnë në realizimin e stërvitjes rajonale «SEESIM 18» në fushën e menaxhimit të krizave, mbrojtjes dhe shpëtimit. Në

konferencë morën pjesë përfaqësues nga: R. e Maqedonisë, R. e Turqsë, R. e Rumanisë, R. e Greqisë, R. e Ukrainës dhe përfaqësuesit e

SEEBRIG

11

pjesëmarrjes, variablat e skenarit, si dhe vendet e stëvitjes, afati, kohëzgjatja etj.) për zhvillimin e dokumenteve stërvitore, identifikimin e skenarëve kombëtar të vendeve pjesëmarrëse.Bazuar në skenarin e miratuar të përgjithshëm, i cili parashikon fat-keqësitë natyrore me ndikim rajonale dhe kombëtar në Europën Juglindore, ku duke shfrytëzuar situatën, grupet terroriste filluan veprime, duke përfshirë sulmet kibernetike, që do të rezultojë me dëme të mëdha në infrastrukturën kritike apo lidhjeve komunikimit, trans-portit, shkatërrimeve të mëdha, humbje të jetës, të lënduarve pa shtëpi, vendet pjesëmarrëse në stërvitje identifikuan skenarët kombëtar që do të nxisin qasje gjithëpërfshirëse civile, ushtarake dhe politike nga qeveritë përkatëse dhe or-ganizatat joqeveritare në vendet pjesë-marrëse për të ndërmarrë detyra thelbë-sore dhe për të trajnuar përgjegjësitë e nevojshme për t’iu përgjigjur situatave emergjente kombëtare dhe rajonale. Në këtë kuptim, skenarët kombëtare,

Maqedonia (aksidentet teknologjike, sulm kibernetik), Turqia (fatkeqësi naty-rore, sulm kibernetik, zjarret e pyjeve), Rumania (sulmi kibernetik, fatkeqësi natyrore, migrimi ilegal) Greqia (tërme-tet), Ukraina ( shpërthimet në depo për aksidentin e armëve në një qendër bërthamore, sulmet kibernetike dhe migrimin ilegal) dhe SEEBRIG (siguron mbështetje në trajtimin e ngjarjeve në kërkese për ndihmë nga vendet dhe kombet) që do të promovojë: anti ter-rorizëm; kundërpërhapjen e armëve të shkatërrimit në masë (ËMD), materi-alet e tyre, teknologjitë, njohuritë dhe sistemet e tyre të shpërndarjes; bash-këpunimin ndërkombëtar dhe rajonal në EJL; sigurinë e kufijve dhe të energjisë; mbrojtjen e infrastrukturës kritike; ndi-hmat humanitare; aftësitë kibernetike të mbrojtjes; ngritjen e kapaciteteve të vendeve pjesëmarrëse për përgjigje emergjente; operacionet emergjente të shpëtimit; përgjigje të koordinuara dhe efektive ndaj kërcënimeve transnacio-nale; menaxhimin e pasojave; shkëmbi-

min e inteligjencës, bashkëpunimit dhe ndërveprimit; komunikim strategjik dhe menaxhim informacioni publik.Në kuadër të konferencës për pjesë-marrësit e konferencën së parë iniciale të planifikimit u organizua një vizitë studimore në Drejtorinë për Menaxhimin e Katastrofave (Afad) në provincën e Stambollit. Me këtë rast, pjesëmarrësit u njohën me organizimin dhe struk-turën e sistemit në nivel kombëtar dhe provincial, objektet, pajisjet teknike dhe kompetencat e Afad për krahinën e St-ambollit, ku, ndër të tjera, si thelbësore mund të vëmë në pah faktet e më-poshtme: AFAD është institucion publik qeveritar për menaxhim të fatkeqësive në R. e Turqisë, e themeluar në vitin 2009, e karakterizuar nga: një qasje shumëdisiplinare; koordinim efektiv dhe efikas; menaxhim të rrezikut; sistematik dhe proaktiv. Në kryerjen e detyrave të fushëveprimit të saj, ajo bashkëpunon me institucionet/organizatat publike, private dhe joqeveritare në nivel kom-bëtar; institucionet publike/private dhe joqeveritare në nivel lokal; si dhe me organizata ndërkombëtare. Në nivel provincial, AFAD përbëhet nga: drejtoritë provinciale; njësitë e kërkimit dhe shpëtimit civil dhe organizatat joqe-veritare.Drejtoritë provinciale (gjithsej 81 drejtori), duke përfshirë edhe krahi-nën e Stambollit, karakterizohen nga: struktura; personeli administrativ; stafi teknik; selitë operacionale; financat (buxheti shtetëror dhe lokal). Kompe-tencat kanë të bëjnë me menaxhimin e akcioneve për t’u marrë me fatkeqësitë dhe emergjencat; aktivitetet inxhinerike; operacionet e kërkimit dhe shpëtimit dhe koordinimin mes institucioneve tjera.Në konferencën vijuese inciale planifi-kuese e cila parashihet të mbahet në fillim të shtatorit 2018 gjithashtu në Stamboll të Republikës së Turqisë, do të zhvillohen dokumentet planifikuese të inicuara në këtë konferencë, ndërsa theks të veçantë do të vihet në përpuni-min dhe zhvillimin e inxhekteve/supozi-meve sipas skenareve kombëtare; do të definohet menaxhimi dhe rrjedha e informative dhe simulimeve për nevojat e realizimit të stërvitjes; do të definohet pajisja e komunikimit dhe informimit kompatibile për vendsojen e lidhjeve me rrjet në mes të vendeve pjesëmarrëse; do të vërtetohet politika e informimit të publikut dhe marrëdhënieve me mediat; do të definohet plani për mysafirët e lartë gjatë realizimit të stërvitjes, etj.

Dr. Toni PetreskiMr. Zdravko Jakovlevski

12

Ushtarët e kësaj gjenerate, e 68 sipas numrit, në mesin e të cilave edhe 15 femra, qëndroj-në të rreshtuar dhe nga koman-

danti i tyre i QTI-së Qendrës për Trajnim Individual, me padurim e presin koman-dën “gaditu”. Bëhen përgatitjet e fundit në dhe përreth binës përderisa pritet të mbërrijnë mysafirët e lartë nga SHP i ARM-së. Ata dalngadaë mbrrijnë dhe solemniteti mund të fillojë me intonimin e himnit të R. së Maqedonisë dhe himnit të ARM-së. Në shitzë valëvitet flamuri shtetëror. Nga bina solemne ushtarëve të rinj të rreshtuar u drejtohet komandanti i tyre, nënkoloneli Arben Jakupi, i cili u komandon: “Ushtarë drejtohemi drejt dhënies së betimit solemn. Përsëritni fjalët që do t’i dëgjoni. “Betohem se do t’a mbroj lirinë, sovranitetin, pavarësinë dhe integritetin territorial të Republikës së Maqedonisë, me disciplinë, përgjegjësi dhe me vetëdije do t’i përmbushë të gjitha obligimet dhe detyrat si mbrojtës i atd-heut tim, Republikës së Maqedonisë duke luftuar për lirinë dhe nderin e saj. Ushtarë urime për betimin e dhënë solemn”. Ush-

tarët iu falendëruan komandantit njëzëri.Ai potencoi se ushtarët e rinj kanë vendo-sur që vullnetarisht të kryejnë shërbimin ushtarak dhe të jenë pjesë e ARM-së. - Ushtarë të rinj! Sot në këtë ditë solemne para flamurit shtetëror dhe atij ushta-rak të njësisë ushtarake, para koman-dantëve tuaj, para prindërve dhe miqve, me dinjitet u betuat se do t’i përmbushni obligimet si mbrojtës të sovranitetit dhe integritetit territorial të atdheut, Repub-likës së Maqedonisë. Ju gjatë tre muajve të ardhshëm, si të rinj do të gjendeni para sfidës e të qenurit ushtar dhe do të duhet t’i tejkaloni dhe realizoni përmba-jtjet e planifikuara të trajnimit. Me ju do të punojnë komadnantë me përvojë të cilët maksimalisht do të përpiqen që t’ju transmetojnë njohuritë dhe shkathtësitë

e nevojshme. Angazhimi dhe suksesi juaj i përgjithshëm do të vlerësohen, ndërsa kjo do të jetë njëri ndër elementet për përzgjedhjen e mëtejme për ata të cilët dëshirojnë të vazhdojnë karrierën e tyre në rradhët e ARM-së. Të gjithëve u dëshiroj shëndet të plotë dhe realizim të suksesshëm të detyrave me të cilat do të ballafaqoheni. Të nderuar prindër, dhënia e betimit paraqet akt personal, por edhe nder e kënaqsi për ju si prindër, për famil-jarët dhe miqtë. Si prindër mund të jeni krenar që keni rritur të rinj të aftë dhe të shëndoshë, të cilët sot në këtë rresht me krenari dhe dinjitet e morën përgjegjësinë që me nder t’i shërbejnë atdheut të tyre në rradhët e ARM-së. Për këtë shkak, më lejoni të shpreh mirënjohje që na i besuat djemtë dhe vajzat tuaja dhe u bind se gjatë muajve të ardhshëm me përgjegjësi dhe me vetëdije të plotë do t’a ndërmarin kujdesin prindëror për fëmijët tuaj dhe të njejtët do t’ua kthejmë edhe më të pasur me një përvojë të re jetësore, tha në fjalën e tij, nënkoloneli Jakupi.- Rroftë ARM-ja, rroftë Republika e Maqe-donisë, përsëritën njëzëri ushtarët e rinj

24 orë

Të qenurit ushtar është nder i veçantë

Në kazermën “Alekso Demnievski-Bauman” në Veles

gjenerata më e re e 35. e ushtarëve të rinj të shërbimit

vullnetar ushtarak në ARM dha betimin solemn

13

pas komandantit të tyre.Para prindërve, familjarëve, miqve dhe përgjegjësve të tyre të cilët do t’i trajnojnë gjatë tre muajve të ardhshëm, betimi i dhënë solemn në emër të shefit të SHP të ARM-së dhe në emrin e tij, uroi edhe zëvendës shefi i SHP të ARM-së, general-majori Azim Nuredini.- Të qenurit ushtar është nder i veçantë, me aktin e sotëm të dhënies së betimit ju morët përsipër për t’i mbrojtur vlerat më të larta njerëzore dhe kushtetuese. Me këtë akt ju e filloni procesin e trajnimit tuaj, për të cilën jam thellësisht i bindur se do ta përfundoni me sukses dhe se do t’i bashkangjiteni gjeneratave të cilët me sukses e bënë të njejtën gjë, u aftësuan për të mbrojtur R. e Maqedonisë. Shër-bimi vullnetar ushtarak në ARM në të cilin vullnetarisht u paraqitët me siguri se do te ketë ndikim të madh në rrugëtimin tuaj të mëtejmë jetësor, para se gjithash për shkak të përvojës që gjatë periudhës vijuese do ta fitoni në rrethin ushtarak. Të qenurit pjesëtarë i ARM-së është dëshmi për pjekurinë tuaj të cilën do t’a dëshmoni me përfundimin e këtij trajnimi. Gjatë tre muajve të ardhshëm nga ju do të kërkohet të bëni përpjekje maksimale për tejkalim të suksesshëm të shkathtësive luftarake, e me këtë edhe tejkalim me sukses të trajnimit në përgjithësi. Do të kaloni ditë të cilat do të jenë të mbushura me përmbajtje interesante nga trajnimi të cilat do t’u transmetohet nga komandantët tuaj me përëvojë të cilët do t’u mësojnë shkathtësitë më të mira luftarake dhe

do t’ua përcjellin përvojat dhe njohuritë nga profesioni ushtarak. U dëshiroj ditë të suksesshme dhe arritje të rezulteteve të larta në trajnim, u tha general-majori Nuredini.„Rroftë ARM-ja, rroftë R. e Maqedonisë”, u dëgjua zëri i ushtarëve të rinj.Nga bina solemne u dëgjua: Komadantët dërgoni njësitë për nënshkrim të betimit solemn, pas së cilës ushtarët e rinj u dre-jtuan drejt tavolinave për të nënshkruar betimin e dhënë solemn. Më pas ush-tarëve nga ana e komandantëve të tyre iu dha betimi i dhënë në formë të shkruar, ndërsa urata pranuan edhe nga komad-nanti i QTI-së nënkoloneli, Arben Jakupi dhe nga zëvendës shefi i SHP të ARM-së, general-majori, Azim Nuredini. Më pas, prindërit gjyshërit, familjarët dhe miqtë u afruan tek të afërmit ushtarë për t’i uruar për betimin e dhënë..Pas solemnitetit ushtarët morën fundjave të lirë, ndërsa para portës së kazermës i pritën më të afërmit e tyre për t’i marë në shtëpi dhe të gjithë së bashku për të festuar me drakë solemne dhe për t’u gë-zuar për aktin madhor të fëmijëve të tyre.Pas përfundimit të trajnimit tre mujor ush-tarak, ushtarët e rinj do të kenë mundësi-në e konkurimit në konkurset publike për ushtarë professional në ARM, ndërsa në qoftë se janë të vyeshëm dhe dëshirojnë të mësojnë më tej, me stërvitje shtesë ata e kanë mundësinë të bëhen edhe koman-dantë të ardhshëm të ARM-së.

Аntoanella Dimistrievska

14

Komanda Aleate për Transformim

Komanda Aleate e Operacioneve dhe Komanda Aleate për Transformim, së bashku me Komandën e Forcave Aleate

për Operacioneve, formojnë strukturën e komandës së NATO-s, funksioni primar i të cilave është kryesisht të sigurojë ko-mandën dhe kontrollin e nevojshëm për t’u marrë me kërcënimet dhe nëse nuk shmanget dhuna , vijon sulm i armatosur në territorin e shtetit të sulmuar aleat ose sulm ndaj sulmuesit. Të dy komandat udhëhiqen në mënyrë të përshtatshme nga komandanti suprem i forcave aleate (SACEUR) dhe nga komandanti suprem i aleancës për transformim (SACT). Me një fjalë, dy komandat luajnë një rol të rëndësishëm në ruajtjen e kohezionit dhe solidaritetit brenda Aleancës në ruajtjen dhe forcimin e marrëdhënieve jetësore transatlantike duke promovuar parimin e ndarjes së barabartë të roleve ndërmjet aleatëve, rreziqeve dhe përgjegjësive, si dhe përfitimeve të mbrojtjes kolektive.

Formimi dhe kompetenca

Komanda për Transformim është pa-suese e Komandës Aleate të Atlantikut (ACLANT), e themeluar në vitin 1952. Qëllimi i saj ishte të mbrojë linjat detare të komunikimit në mes të Amerikës së Veriut dhe Evropës, në mënyrë që të rritë forcat e vendeve të NATO-s, me trupat amerikane në rast të një pushtimi nga vendet e Bashkimit Sovjetik ose Paktit të Varshavës në Evropën Perëndimore. Ajo u krijua në vitin 2003, pas riorganizimit të Traktatit të Atlantikut të Veriut, ose riorganizimit të strukturës komanduese të NATO-s gjatë samitit të NATO-s në Pragë në vitin 2002. Kjo çoi në çaktivizimin e Komandës Aleate të Atlantikut dhe në

Global

Struktura komanduese ushtarake e NATO-s është e përbërë prej Komanda Aleate për Operacione dhe Komanda Aleate për Transformim.

Komanda Aleate për Transformim (Allied Command Transformation – ACT) është njëra ndër dy komandat strategjike në krye të strukturës

komanduese të NATO-s. Ajo fokusohet rreth transformimit të NATO-s, përderisa komanda aleate për operacione kryesisht është e përqëndruar

në operacionet e Alenacës.

15

krijimin e Komandës së Aleancës për Transformim, që nga 19 qershori i vitit 2003. Komanda Aleate për Transformim synon të prezantojë një transformim ushtarak të forcave dhe aftësive të Aleancës, strukturës ushtarake dhe doktrinës së NATO-s. Ajo fokusohet në katër funksio-ne kryesore: të menduarit strategjik, zh-villimin e kapaciteteve, arsimin, stërvitjen dhe ushtrimet, dhe bashkëpunimin dhe angazhimin e forcave. Komanda Aleate për Transformim drejton një numër të vogël të komandave të varësisë dhe ka lidhje të forta me trajnimin dhe trajnimin e stafit. Ajo drejton tri entitete vartëse të tilla si Qendra e Përbashkët për Luftën në Norvegji, Qendrën e Trajnimeve të forcave aleate në Poloni dhe Analizës Qendra e Përbashkët të dhe mësimet e nxjerra në Portugali. Përveç kësaj, objek-tet e tjera për edukimin dhe trajnimin e NATO-s dhe subjekteve mbarëkombëtare që nuk janë pjesë e strukturës së kom-andës, dhe janë pjesë e kësaj komande, për shembull: Kolegji i Mbrojtjes i NATO-

s në Romë, Itali, në Shkollën e NATO-s në Oberammergau, Germany, Shkolla e komunikimit dhe sistemet e informa-cionit të NATO-s në Portugali (nga 2016 apo 2017 - aktualisht ndodhet në Itali) dhe Qendra për operacionet detare të trajnimit të NATO-s në Greqi. Komanda e Forcave Aleate për Trans-formimin ka lidhje të forta me Pentago-nin dhe subjekteve të tjera ushtarake amerikane, komandat kombëtare dhe qendrave të ekselencës që janë të akre-dituara në NATO. Ajo ka përfaqësuesit e saj në selinë e NATO-s në Bruksel dhe Pentagon. Kjo komandë merr shumë ini-

ciativa me përgjegjësi të mëdha përfshirë edukimin, trajnimin dhe ushtrimet, si dhe kryerjen e eksperimente për të vlerësuar koncepte të reja dhe për të promovuar ndërveprimin në të gjithë Aleancën. Kom-anda udhëhiqet nga komandanti i forcave aleate për transformim, e cila përmbush përgjegjësitë e saj nga selia në Norfolk, Virginia, SHBA. Kjo komandë është struktura e vetme komanduese e NATO-s në Amerikën e Veriut.

Komandanti i Komandës Aleate për TransformimPasi Franca iu bashkua strukturës së komandës ushtarake të NATO-s në mesin e vitit 2009, ndodhën ndryshime të rëndësishme. Gjegjësisht, Franca ka vendosur të marrë pjesë plotësisht në strukturat e NATO-s pas tërheqjes nga struktura ushtarake e integruar në vitin 1966 dhe komandanti i Komandës Su-preme të Aleancës për Transformimin u zgjodh një gjeneral francez. Komandanti Suprem i Aleancës për Transformimin është një gjeneral me katër yje, i cili

është përgjegjës për Komitetin Ushtarak të Transformimit dhe Zhvillimit të Ale-ancës. Komandanti aktual është gjenerali francez i forcave ajrore Denis Mercier. Ai zgjidhet me propozim nga një shtet anëtar i NATO-s dhe emërimi i tij mira-tohet nga Këshilli i Atlantikut të Veriut të NATO-s. Ai është një nga dy koman-dantët strategjikë të NATO-s. Komandanti ndihmon në prioritizimin e mundësive dhe kërkesave të ardhshme për ndërveprim, kanalizon rezultatet në procesin e planifikimit të mbrojtjes dhe bëjnë përpjekje të mëdha për të eksploruar koncepte dhe doktrina të

reja përmes kryerjes së eksperiment-eve, kërkimit dhe zhvillimit për të marrë teknologji dhe aftësi të reja. Komandanti suprem i Aleancës për Transformimin i jep rekomandime autoriteteve politike dhe ushtarake të NATO-s për çështjet që lidhen me transformimin. Për punën e tij të përditshme, ai e informon Komitetin Ushtarak, i përbërë nga përfaqësues ushtarakë për shefat e mbrojtjes të vendeve anëtare të NATO-s. Ai ka qasje të drejtpërdrejtë në krerët e mbrojtjes dhe mund të komunikojë me autoritetet përkatëse kombëtare, në rast nevoje, për të lehtësuar kryerjen e detyrave të tij. Në bashkëpunim me Komandën Ale-ate për Operacione, ai analizon nevojat operacionale të NATO-s. Dhe sigurisht, ky komandant është përgjegjës për pro-gramet e trajnimit dhe edukimit të NATO-s që janë të dizajnuara për të siguruar që Aleanca të ketë staf të trajnuar sipas standardeve të saj, të jenë të aftë për të vepruar në mënyrë efektive në mjedisin e përbashkët ushtarak.

Dragan Pavllovski

Forcat tokësore holandeze kryen operacione tokësore në vendin e vet dhe jashtë tij. Ato përbëhen prej 22,000 personel

aktiv dhe 3,000 personel rezervë. Ata janë të aftë të kryejnë detyra luftarake që synojnë mbrojtjen e shtetit dhe mbikqyr-jen e tij në kushte ekstreme. Ato gjithash-tu ofrojnë asistencë dhe përkrahje humanitare gjatë fatkeqësive. Detyrat që kryhen janë: mbrojtja e vendit dhe territori i aleatëve të NATO-s; misionet paqerua-jtëse; ofrimin e asistencës humanitare dhe mbështetjes për popullatën lokale dhe organizatat qytetare lokale. Forcat tokësore përbëhen nga: njësitë luftarake, forcat speciale, njësitë mbështetëse luftarake, njësitë mbështetëse logjistike, ekipi i trajnimit dhe rezerva kombëtareArmatim dhe pajisje: tankse: “Leop-

16

Global

Forcat e Armatosura të Holandës

Forcat tokësore

Komanda e forcave tokësore

brigada ajrore e desantit

brigada e mekanizuar

brigada e lehtë e

mekanizuar

forcat speciale

korpusi i 1. gjermano-holandez

komanda e përkrahjes operative

komanda e logjistikës

komanda e trajnimit

komanda e MKA të territorit

rezerva kombëtare

ard”; automjete të blinduara të luftimit: “CV9035” (vemjet); transportues të blinduar: “Boxer”, “Bushmaster” dhe “Pa-tria”; automjetet e zbulimit: “Fennek” dhe “Fuchs”; artileri: litarë 155 mm, llaçë 120 dhe 81 mm; sistemet anti-tank: MRAT (Spike on Fennek) dhe Panzerfaust; Sistemet PVO: “Stinger” dhe drones: “Aladin” dhe “SAGEM Sperwer”. Brigada Airborne përbëhet nga: tre batalione ajrore, njësi mbështetëse luftarake, njësitë e shërbimit të luftimit dhe grupi mbështetës i aviacionit. Ushtarët lëvizin në këmbë, me automjete të fushave të lehta ose helikopterë. Kur operohet në lidhje me komandën e helikopterëve, ato përbëhen nga Brigada e Manevrimit në Ajër (AMB). Njësia është e aftë të kryejë misionet paqeruajtëse, operacionet anti-terroriste dhe për t’u marrë me krizat.

Kjo brigadë e lëvizjes së lartë mund të vendoset në mbarë botën brenda 20 ditëve, si dhe brigada më të vogla edhe brenda shtatë ditëve. Ushtarët e brigadës mbajnë beretë të kuqe, një shenjë para-shutiste ndërkombëtare dhe janë njësi ajrore shërndarëse. Si pjesë e ushtrisë tokësore, Holanda ka dy brigada këmbë-sorie - një të lehtë dhe një të mekanizuar e aftë për t’u vendosur shpejt në distanca të gjata. Ato mund të vendosen për op-eracione luftarake ose paqeruajtëse dhe mund të thirren në rast fatkeqësish naty-rore ose katastrofave. Ato janë të pajisura me një automjet të këmbësorisë “CV90” me një armë 35 mm dhe një automjet zbulimi “Fennek”. Struktura e brigadës së mekanizuar përbëhet nga: dy batalione këmbësorie të blinduara, një batalion tankesh, njësi mbështetëse luftarake

dhe njësi për mbështetjen e shërbimit luftarak. Hollanda dhe Gjermania ndajnë përgjegjësinë për kapacitetet e korpu-sit të kontrollit dhe komandës. Është i bazuar dhe i gatshëm për tu vendosur në territorin e aleatëve dhe më gjerë, brenda njëzet ditësh.Shtabi përbëhet nga më shumë se 400 ushtarakë dhe civilë. Shumica e pozicioneve janë të ndara në mënyrë të barabartë midis ushtrive të të dy vendeve. Rreth 70 vende janë të rezer-vuara për personelin ushtarak nga shtetet e tjera anëtare të NATO-s dhe të BE-së. Shtabi i korpusit mund të vendoset për nevojat e forcave për përgjigje të NATO-s. Коmandosët janë një njësi e veçantë e përbërë nga pesë njësi të pajisura me kapacitet për ulje ajrore dhe detare, luftime kundër terrorizmit dhe detyra të tjera të veçanta. Ata janë përgjegjës për përgatitjen dhe zbatimin e operacioneve speciale dhe për kryerjen e detyrave në kuadër të menaxhimit të krizave, si dhe për kryerjen e detyrave të veçanta në përbërjen e forcave aleate. Kryesisht kryejnë operacione të veçanta që kanë rëndësi strategjike ose operacionale, në një territor që nuk është nën kontrol-lin e forcave aleate. Detyrat kryesore të komandosëve janë: zbulimi special: misionet speciale për zbulimin e ter-ritorit të armikut me qëllim grumbullimin e informacioneve rreth kërcënimeve

të mundshme ose efekteve të sulmit; veprime të drejtpërdrejta: veprime sulmuese (pritë, sabotime dhe caqe); ndihmë ushtarake me qëllim të trajnimit ose këshillimit të aleatëve; veprimet anti-terroriste dhe operacionet e shpëtimit. Коmanda për përkrahje operative (OOCL) siguron mbështetje operative të ush-trisë në terren me personel dhe pajisje në të gjithë botën. Komanda siguron mbështetje gjatë misioneve dhe ushtri-meve. Posedon ekspertë në fushën e komunikimit, inteligjencës, inxhinierisë, bashkëpunimit civilo-ushtarak, logjistikës dhe asistencës mjekësore. Ajo gjithashtu siguron mbështetje për individët dhe kompanitë private, si dhe në rast të fat-keqësive natyrore dhe krizave. Komanda përbëhet nga: Batalioni STAR, Batalioni

Ushtria holandeze është profesionale që nga viti 1997

dhe përbëhet nga rreth 36,000 personel aktiv (duke përfshirë 5,850 anëtarë të Shërbimit të

Sigurimit Mbretëror) dhe 3200 personel rezervë

i Përgatitjes dhe Bërthamës së Zbulimit, dy batalione për komunikim, një batalion inxhinierik, një batalion bashkëpunimi civilo-ushtarak - CIMIC, dy batalione për mbështetje dhe transport, tre ekipe të mirëmbajtjes, një grup mbrojtës ajror dhe nga grupi mjekësor. Коmanda e mbrotjejs ajrore është përgjegjës për mbrojtjen e objekteve vitale shtetërore dhe aleate, duke përdorur armë kundër avionëve dhe kundër helikopterëve, si dhe për mbrojtje kundër lundrimit dhe raketave balistike. Komanda është e pavarur në bashkë-punim me ushtritë e vendeve aleate brenda NATO-s dhe menaxhon sisteme të ndryshme të mbrojtjes ajrore në ter-ritorin: Patriot, NASAMS, FennekStinger, TRML Vëzhgimi Radar, etj. Коmanda e logjistikës përgjegjës për mbajtjen e të gjitha sistemeve tokësore të forcave të armatosura Hollandeze. Është gjithashtu një qendër për ekspertizë në fushën e mirëmbajtjes komplekse të sistemeve me të cilat ushtria është e pajisur. Gjithashtu, kryen mirëmbajtje periodike dhe riparime të mëdha dhe të vogla automjeteve me rrota, vemuj, armë dhe pajisje komuni-kimi.Korpusi Rezervë Kombëtar përbëhet prej rreth 3.000 rezervistëve. Ata përveç profesionit në pjesën civile apo studime-ve, kryejnë edhe detyrat e tyre ushtarake. Shërbimet për heqjen e mjeteve shpërthyese (DEODS) është përgjegjës për zbulimin, identifikimin dhe largimin e eksplozivëve konvencionalë dhe pajisjeve shpërthyese të improvizuara në tokë dhe nën ujë, brenda dhe jashtë vendit. Ai an-gazhohet rreth 2.000 deri në 2.500 herë në vit dhe mesatarisht heq 25.000 copë eksplozivësh. Ai është e angazhuar dhe nëse gjendet një paketë e dyshimtë në transportin publik, në aeroport, në rrugë, ose në qoftë se një anije peshkimi gjen një bombë ose minë në rrjetet e saj. Ai merr pjesë edhe në misione jashtë vendit.Marina mbretërore është shërbimi më i vjetër nga katër shërbimet e forcave të armatosura holandeze të cilën e për-bëjnë Flota e marinës, Korpusi i Marinës me rreth 3.000 marina dhe një numër të objekteve bregdetare. Stafi është i vendo-sur në mision, si në vend ashtu edhe në mbarë botën, në interes të sigurisë në det dhe nga deti. Ushtria është e aftë për operacione autonome dhe të përbash-këta me forcat tokësore, forcën ajrore dhe Shërbimin Mbretëror të Sigurisë, si dhe me aleatët ndërkombëtarë. Kryen operacionet e menaxhimit të krizave, humanitare dhe lehtësuese të fatkeqësive të ndryshme.Armatim dhe pajisje: nëndetëset e klasës “Walrus”; shkatërruese: klasa “ZevenProvincien”; fregata: “Karel Door-

man”; anijet për mbështetje dhe trajnim; anije-anije amfibe e helikopterëve, automjete të blinduara dhe 600 ushtarë; Ngarkuesit e miut: lloji “Alkmaar”; helikop-terë: “SH-14D Lynx ASW” dhe “NH-90”. Selia e Flotës Detare (NLMARFOR) është komanda operacionale e flotës detare dhe trupave detare. Ai ka personel të specializuar nga fusha të ndryshme dhe përbëhet nga personeli ushtarak nga shërbimet e tjera të forcave të arma-tosura, si dhe nga personeli ushtarak i huaj nga vendet anëtare të NATO-s. Bashkëpunon me forcat e armatosura të Aleancës dhe me personelin ushtarak të vendeve tjera. Ky bashkëpunim ndërkom-bëtar konsiderohet i rëndësishëm në fazat e përgatitjes dhe në kryerjen e shumë operacioneve. Trupat e marinës janë të specializuar në kryerjen e op-eracioneve të veçanta detare, deponive amfibe dhe operacioneve të ekspeditës me njësi të lehtë të këmbësorisë. Mari-narët mund të vendosen për një kohë të gjatë, në të gjitha kushtet klimatike

dhe gjeografike. Nga anijet e marinës janë vendosur me ndihmën e amfibëve. Korpusi përbëhet nga dy batalione detare të këmbësorisë, një batalion amfib për mbështetje luftarake dhe një batalion amfibist logjistik. Transportuesi është i pajisur me shiritat transportues “BVS10 Viking”, “XA-188 Sisu” dhe “BV206D”, mortaja 81 dhe 120 mm, “Stinger”. Admiraliteti “Beneluks” është rezultat i përpjekjeve të marinës holandeze dhe belge për bashkëpunim intensiv. Është një kombinim i stafit të selisë qendrore të marinës me personel të përbashkët. Dy vendet kanë rënë dakord për një numër të caktuar të anijeve dhe njësive të dy marinave në mënyrë që të jenë në dispozicion për t’u përdorur nga Admiral-iteti dhe të punojnë së bashku në fushën e trajnimit, furnizimit të përbashkët dhe mirëmbajtjes së anijeve dhe logjistikës për të njëjtën.Forcat Ajrore janë gjini moderne, e teknologjisë së lartë të forcave të arma-tosura të Holandës, aktive në një shkallë globale. Ata kanë për detyrë të sigurojnë hapësirën ajrore mbi Holandë për të sigu-ruar mbështetje ajrore për forcat tokësore dhe detare, për të ofruar ndihmë në raste fatkeqësish dhe për të marrë pjesë në misionet jashtë vendit. Eindhoveni është gjithashtu një nikoqir i Qendrës Evropi-ane të Koordinimit të Transportit Ajror (EATCC).

18

Hollanda përshtatet me konceptet e NATO-s që theksojnë rëndësinë e formimit të forcave të reagimit të shpejtë dhe kapaciteteve shumë

fleksibile. Për të përmbushur këtë mision, forcat e armatosura holandeze janë të bazuara në njësi të vogla, mobile, profesionale. Theksi vihet në forcat e specializuara shumëkombëshe të reagimit të shpejtë,

siç janë trupat gjermano-holandeze dhe njësia amfibe britanike-holandeze, brenda „Admiral Beneluksit“

Armatim dhe pajisje: avionë luftarak: „F-16“, avionë transportues: „C-130 Hercules“, „Fokker 50“, „DC-10“ dhe „Gulfstream IV“, avion për tankerim ajror: „KDC-10“, avion shkolle: „PC-7 Turbo Trainer“, helikopterë: „AH-62D Apache“, „SA-316 Alouette III“, „CH-47D Chinook“, „AB-412“, „AS-532U2 Cougar“ dhe „NH-90“, raketa „ajër-ajër“: AMMRAM, „Hellfire“, „Sidewinder“ dhe „Maverick“; raketa „tokë-ajër“: „MIM-104 Patriot“ dhe „Stinger“. Shërbimi Mbretëror i Sigurisë „Marechausse“është përgjegjës për mbrojtjen e sigurisë së shtetit brenda dhe jashtë tij. Anëtarët e shërbimit janë të vendosur në nivel global në vende me rëndësi strategjike. Ata janë pjesë e njësive të policisë ndërkombëtare të vendosura nga NATO. Ai përbëhet nga: selia, 25 brigada dhe qendra e trajnimit. Komanda Kombëtare Taktike (NTC) është selia operuese e “Marechaussee”. Stafi mbledh dhe analizon informatat relevante për kryerjen e detyrave të zyrës dhe transmeton ato për ekipet e brigadave në formën e mbikqyrjes së punës. Nën kom-andën e shtabit janë 25 njësi operaciona-le - brigada në baza rajonale. 24 brigada janë vendosur në pjesë të ndryshme të vendit dhe një është vendosur në Karaibe (në ishullin Aruba). Detyrat kryesorje të tij janë: kontrolli i kufijve, siguri dhe mbikqyrje të detyrave ndërkombëtare

ushtarake dhe policore. Policia kufitare inspekton personat në vendkalimet kufita-re dhe është e përfshirë në luftën kundër krimit ndërkufitar, në ruajtjen e kufirit të jashtëm evropian të aeroporteve, porteve dhe përgjatë brigjeve. Ajo gjithashtu kryen monitorimin e lëvizshëm të sig-urisë së kufijve të brendshëm të zonës Shengen. Brenda kuadrit të sigurisë dhe mbikëqyrjes, RNLM kryen sigurimin e lehtësive dhe personaliteteve të rëndë-sishme. Seksionet e sigurisë në objektet me rrezik të lartë të sigurojë vendin me një rrezik të lartë të sulmeve terroriste dhe kryen kontrollin e sigurisë në pikat ci-vile të aeroporteve. Brigadat RNLM kanë

rolin e policisë në të gjitha segmentet e mbrojtjes dhe të janë vendosur në kazerma, në baza ajrore ushtarake dhe porte ku kanë bashkëpunim me njësitë e ushtrisë holandeze jashtë vendit.

Çështje të sigurisëPër më shumë se dhjetë vjet me rradhë, Holanda cakton një buxhet për nevojat e mbrojtjes prej 1.3% të PBB-së. Buxhetet modeste të mbrojtjes nxisin bashkëpuni-min ushtarak me Belgjikën dhe Luksem-burgun. Që nga viti 1995, marinës belge dhe holandeze u integruan pjesërisht me marrëveshjen admirale të Beneluk-sit. Caktimet e Detyrimeve të Posaçme të Forcave Ajrore të Beneluksit - DATF gjithashtu ofrojnë një kuadër për bash-këpunimin midis tre vendeve. Kjo lejon ushtritë relativisht të vogla të special-izojnë dhe ndajnë kapacitetet. Hollanda, Belgjika dhe Luksemburgu (Beneluks), në vitin 2012, ranë dakord të integrojnë më tej forcat e tyre të armatosura. Sipas Mar-rëveshjes për bashkëpunim të mbrojtjes, të tre vendet ranë dakord për të realizuar më shumë trajnime të përbashkëta, për të vënë aeroportet në dispozicion dhe për të rritur numrin e kombinuar të forcave operative.Nga viti 2014 ka filluar zbatimi i një plani për të krijuar një komponentë të integruar plotësisht të forcave ajrore të Beneluksit në 10 vitet e ardhshme. Në vitin 2015 ata ranë dakord për të ndarë monitorimin dhe mbrojtjen e hapësirës ajrore të përbashkët dhe nga viti 2017 filloi monitorimi e situatës në hapësirën ajrore. Luksemburgu, i cili nuk ka forcë ajrore, ka rënë dakord të lejojë avionët të fluturojnë mbi territorin e saj. Prokurimi i tyre i parë i përbashkët për mbrojtje, Ben-eluxi e bëri në vitin 2015, duke porositur pajisje të modernizuar nga kompania izraelite “ElbitSystems”. Marrëveshja mbulonte sistemet “SmartVest”.

М.S.

19

Ushtria Holandeze merr pjesë me më shumë se 500 trupa në operacione jashtë shtetit: - në OKB-së: MINUSMA në Mali, UNTSO

në Lindjen e Mesme, UNDOF në Izrael dhe Siri dhe UNMISS në Sudanin e Jugut; në NATO: „Mbështetje e Përhershme“ në

Afganistan

Aftësitë operacionale, ndër të tjera, nënkuptojnë një luftë mid-is një grupi, një organizate, një ushtri, një shtet ose një aleance

shtetesh. Sipas Clausewitz, në kuptimin më të gjerë të luftës është një konflikt i vullnetit, por në një kontekst praktik është një përplasje e dy (ose më shumë) aftësive operacionale. Palët ndërluftuese janë duke përgatitur, organizuar, pajisur dhe trajnuar për një luftë që është e përshtatshme për ta dhe për mjedisin e tyre operacional. Mes mësimeve të para për taktikat në Akademinë Ushtarake, mësohet se “përparësi do të ketë ai që kundërshtarit do t’ia imponojë mënyrën e të luftuarit të tij “. Kjo do të thotë krijim i kushteve në fushën e betejës për të ushtruar aftësitë e tyre operacionale dhe për të bërë armikun, joadekuat ose më pak efikas. Problemi më i madh për ushtritë e orga-nizuara është se aftësia e tyre opera-tive është projektuar kryesisht për të luftuar një kundërshtar të njëjtë apo të ngjashëm. Në shumë raste gjatë gjithë

20

Problemi më i madh për ushtritë e organizuara është se aftësia e tyre operative është projektuar kryesisht për të luftuar një kundërshtar

të njëjtë apo të ngjashëm. Në shumë raste gjatë gjithë historisë, më pak energji (që nuk do të thotë më pak e organizuar) ka arritur të fitojë një forcë më të fortë. Ky fenomen, kur Davidi i vogël arrin të

mposhtë Goliatin e madh, është më i hulumtuar në rastet kur ushtritë e organizuara luftojnë kundër rebelimeve

Davidi dhe GoliatiEdukim

historisë, më pak energji (që nuk do të thotë më pak e organizuar) ka arritur të fitojë një forcë më të fortë. Ky fenomen, kur Davidi i vogël arrin të mposhtë Golia-tin e madh, është më i hulumtuar në rastet kur ushtritë e organizuara luftojnë kundër rebelimeve. Ka shumë faktorë përse kryengritjet më të dobëta me sa duket arrinë t’i shkatërrojnë ushtritë më të fuqishme e të organizuara, por shpjegimi më i zakonshëm për këtë është ekzistenca e ndihmës nga jashtë. Ata rebelë që morën mbështetje nga ana e tyre zakonisht ishin më të suksesshëm se ata që mbetën të izoluar. Kjo do të thotë se rebelimi është shpesh një krah i zgjeruar i një ushtrie (shteti) tjetër të organizuar, i cili përdor rebelët si një proksi forcë për të përmbushur qëllimet politike. Pra, ka ende mosmarrëveshje mbi përkufizimin e rebelëve dhe terror-istëve. Një rebel, është terrorist për një tjetër.Opinioni është i ndarë nëse fitoret e rebelëve janë një përjashtim apo rregull, por shumica janë dakord se pasojat e

fitoreve të tyre janë aq të mëdha sa që në shumë raste ndryshoj-në rrjedhën e histo-risë. Për shembull, dekolonizimi në Afrikë dhe Azi pas Luftës së Dytë Botërore u bë me një seri luftërash pavarësie në të cilat rebelimet mundën. Ndryshe nga luftërat konvencionale, rebelët shpesh dalin nga fusha e betejës kryesore dhe prandaj mund të fitojnë një karakter revolucionar. Ato janë më të varur nga një ideologji e caktuar se sa luftërat konvencionale të shteteve të organizuara që janë më të motivuara politikisht. Duke vepruar kështu, popullsia është shumë e rëndë-sishme, madje edhe vendimtare për fitore.

Megjithatë, praktika ka treguar se ana më e fortë zakonisht fiton. Kjo është pikëpamja e Kaluzevitzit dhe është thellësisht e rrënjosur në mendimin shkencor perëndimor. Prandaj, strat-egjia më e sigurt shtetërore duhet të jetë sa më fortë. Fitoret e anës së dobët janë përjashtim dhe gjithmonë ka arsye të forta për këtë. Zakonisht është çështje e një vullneti më të fortë politik të kryengritësve ose mungesa e vullnetit politik të shtetit, një strategji më e mirë e rebelëve dhe ndihma nga jashtë (shembulli më i mirë i kësaj është lufta e Vietnamit). Ndihma e jashtme zakonisht është më e merituar për fitoren ndaj lëvizjeve rebele, edhe pse ekzistojnë përjashtime të rralla, siç është lufta e pavarësisë algjeriane në të cilën kryengritësit ishin të izoluar. Ata nuk ndihmoheshin nga jashtë dhe u mundën ushtarakisht, por në fund arritën të fito-jnë politikisht ndaj Francës.Shtetet moderne demokratike kanë një tolerancë më të vogël politike për një

luftë të ashpër kundër rebelimeve larg territorit të tyre. Ndryshe nga e kaluara, opinioni publik është ajo që formon vull-netin e shtetit për të ndërhyrë për një kohë të gjatë në një distancë të madhe. Kjo e

detyron organizatën ushtarake të kërkojë zgjidhje të shpejta, të cilat janë në kundërshtim me logjikën rebele për zvar-ritjen e luftës. Për vendet perëndimore, ndikimi i humbjeve të pritura në vullnetin politik është një funksion që kryesisht varet nga kostoja e ndërhyrjes ushta-rake, shanset e suksesit dhe nga ajo çka fitohetn duke vepruar kështu. Për shem-bull, në luftën kundër terrorizmit global,

është gjithnjë e më e vështirë të bindësh opinionin se ndërhyrja ushtarake është e nevojshme për sigurinë e shtetit. Përkundrazi, mendimi se intervenimi në vendet e treta është shkaku i sulmeve të shpeshta terroriste në tokën evropiane po bëhet gjithnjë e më i përhapur. Zg-jatja e luftës në Afganistan dhe gjendja në vend sot, pas 17 vjetësh, është provë se ushtritë perëndimore kanë të bëjnë padrejtësisht me rebelimin. Qasja shken-core dhe teknologjike në luftë, e cila është karakteristikë e shteteve perëndi-more, është pjesë e problemit të ushtrive moderne, duke e bërë të vështirë ndër-rmarrjen e taktikave të parregullta. Një qasje e drejtpërdrejtë konvencionale operuese u tregua e papërshtatshme në “luftërat e vogla”. Suksesi mund të jetë i përkohshëm dhe nuk siguron paqe dhe stabilitet afatgjatë. Ushtritë moderne perëndimore janë viktima të suksesit të tyre konvencional, por prania e vazh-dueshme e kundërshtarëve tradicionalë konvencional luan një rol të madh.

21

Rebelimi mori një vend të veçantë si një mënyrë lufte gjatë shekullit të XX. Nëse analizohet

më shumë se një rast, është e qartë se nuk është çështje e asnjë dukurie, por opsioni i

domosdoshëm për Davidin që t’i rezistojë Goliatit

Rebelimi ka qenë gjithmonë pjesë e luftës, sepse lufta kurrë nuk ka qenë e barabartë. Por, ndryshe nga rebeli-met politike në luftërat për pavarësinë e shteteve, natyra gjithnjë e më ide-ologjike e konfliktit bëhet gjithnjë e më e veçantë. Historikisht, rebelimi u pa si një rezistencë ndaj okupimit, por sot ai ka një formë tjetër. Për shkak të ekzis-tencës së mekanizmave për të qartësuar paqartësitë politike dhe ideologjike në mënyrë paqësore në kuadrin e të drejtës ndërkombëtare dhe marrëdhënieve, kry-engritja në shumë raste humbet statusin e luftës së drejtë. Në qoftë se kësaj ia shtojmë përdorimin e metodave terror-iste, disa grupe rebele janë përgjegjëse të drejtëpërdrejta që lëvizje të këtilla sot gjithnjë e më rrallë shihen si çlirimtare, revolucionare dhe të drejta. Rebelimi zuri një vend të veçantë si një

mënyrë lufte gjatë shekullit të XX. Nëse analizohen disa raste, është e qartë se nuk është çështje e ndonjë dukurie, por ka qenë opcioni i domosdoshëm për Davidin që t’i rezistojë Goliatit. Shpjegimi i rebelimit modern propozuar nga filozofi gjerman Carl Schmitt (1888-1985), sipas të cilit gjatë shekullit të XIX forca ushta-rake e ka humbur autonominë relative në shoqëri, në mënyrë që nga rebelimi i mesit të shekullit të XX si një fenomen është kthyer ngadalë në formë të pran-ueshme e luftës. Sipas doktrinës mod-erne ushtarake, rebelimi konsiderohet një lloj lufte revolucionare. Megjithatë, përderisa revolucioni është papritmas “aksident” dhe lëvizja masive e shpejtë (konspiracion apo grusht shteti) në një përpjekje të qëllimshme për të rrëzuar udhëheqjen e vendit, rebelimi është i qëllimshëm, por nuk do të ndodhë shpejt. Kjo është një luftë e gjatë dhe sistema-tike në të cilën arrihen më shumë qëllime të ndërmjetme për të shkatërruar në fund të fundit strukturën ekzistuese të push-tetit në shtet.Për të shpjeguar pse rebelimi ka poten-cial për të fituar një ushtri më të fortë, duhet të kuptojmë asimetri të pandarë mes të dy palëve në një konflikt. Forcat kundërligjore kanë një monopol mbi pasuritë, burimet dhe fuqinë legjitime të materialit. Nga ana tjetër, rebelët nuk kanë fuqi materiale dhe legjitime, por ata kanë përparësinë e ideologjisë dhe mungesës së përgjegjësisë. Edhe pse ushtritë konvencionale janë të fuqishme, ata janë të detyruar të respektojnë ligjin e konfliktit të armatosur, rendit dhe dis-iplinës, të cilat në një luftë të tillë të pista kufizojnë efektivitetin e tyre. Rebelët kanë një nxitje më të madhe për të sakri-fikuar dhe shpesh angazhohen në një luftë totale kundër forcave pushtuese. Në të kundërt, forcat rebele kanë një luftë të kufizuar. Rebelët janë shumë më të lirë në veprim, sepse ato lehtë thyejnë normat shoqërore dhe premtimet e tyre në negociata. Në mënyrë tipike, shkelja e qëllimshme e kontratave i atribuohet fraksioneve të pabindura, dhe kështu lidershipi rebel mbështetet në ruajtjen e legjitimitetit të tij. Gjithashtu, rebelët vendosin se kur dhe ku do të veprojnë, sepse ata kanë iniciativën. Për të parandaluar hyrjen e kry-engritësve në popullatë me qëllim të sigurimit të burimeve të nevojshme për mirëmbajtjen e tyre, është e domos-doshme prania dominuese e forcave provinciale në zonat rurale. Nëse fusha e betejës nuk lejon bashkimin e të gjitha zonave periferike, rajoneve dhe fsha-trave me infrastrukturë rrugore, mungesa e kontrollit të zonave rurale është një lëshim serioz dhe gabimi më i zakon-

22

Për të parandaluar hyrjen e kryengritësve në popullatë me qëllim të sigurimit të burimeve të nevojshme për mirëmbajtjen e tyre, është e domosdoshme prania dominuese e forcave provinciale në zonat rurale. Nëse fusha e betejës nuk lejon bashkimin e të gjitha

zonave periferike, rajoneve dhe fshatrave me infrastrukturë

rrugore, mungesa e kontrollit të zonave rurale është një

lëshim serioz dhe gabimi më i zakonshëm

shëm. Përveç kësaj, për të parandaluar armatosjen e kryengritësve nga jashtë, është e nevojshme të bllokohen të gjitha kanalet dhe rrjetet e tregtisë ilegale. Që në rebelim burimi kryesor i ndihmës është popullsia rurale, në shumë raste ata përdorin dhunën dhe kërcënimet për të marrë ndihmë dhe pastaj rrezikojnë legjitimitetin e tyre.Dallimi mes luftimeve rebele dhe kundër luftimeve të tilla është i madh. Ushtritë konvencionale mbështeten në qasje të drejtpërdrejtë operative, në përdorim dhe në ngarkim të armëve moderne dhe teknologjisë dhe përpiqen për një fitore të shpejtë, e lënë pas dore dimension ideologjik të luftës dhe vazhdimisht përqëndrohen në shkatërrimin e aftësive rebele ushtarake. Nga ana tjetër, rebelët mbështeten në qasje indirekte opera-tive, më pak të dukshme dhe ndjekin luftë të gjatë e të lodhshme, kanë durim, ligje jo tolerante dhe përqëndro-hen në shkatërrimin e vullnetit për luftë. Dallimi i fundit është më i rëndësishmi për të kuptuar pse ushtritë po humbasin kundër një kundërshtari më të dobët. Përdërsa Goliati synon të shkatër-rojë qendrën fizike të gravitetit, Davidi synon të shkatërrojë qendrën morale të gravitetit. Prandaj, identifikohet logjika e gabuar e dukshme e opozitës, sepse Davidi sigurisht ka më pak fuqi fizike dhe nuk varet nga ajo, por nga ide-ologjia morale dhe mbështetja e popul-latës dhe mbështetja e jashtme. Rebelimet moderne detyrohen të përqëndrohen më shumë në fitimin e legjitimitetit ndërkombëtar dhe duke demonstruar këtë legjitimitet të pop-ullsisë si një qendër morale gravitimi. Disa fitore taktike në fushën e betejës kanë më pak ndikim në rezultatin e luftës kundër kohës dhe përpjekjeve të shpenzuara në formësimin e percep-timit në mesin e popullatës. Problemi më i zakonshëm i dështimit të lëvizjeve rebele është ndarja e fraksioneve dhe lufta e tyre reciproke për epërsinë. Zakonisht në një konflikt të tillë vuan popullsia, sepse secili grup po përpiqet ta fitojë atë në anën e saj. Shtrohet pyetja se pse ushtritë moderne, nëse e njohin anatominë e rebelëve, e dinë se popullsia është qendra e gravitetit, dhe legjitimiteti e sundimi i territorit vendim-tar për fitoren, ata vazhdojnë të kenë vështirësi për të fituar një taktikë rebele.Një shpjegim thotë se është shumë e vështirë të fitosh një ideologji. Sidomos nëse ushqehet nga feja, nacionalizmi dhe ksenofobia. Një shpjegim tjetër thotë se ushtritë moderne duhet të përmbahen nga përdorimi i tepruar i forcës. Vetëm pasi qeveria siriane mori mbrojtje të garantuar nga Rusia, forcat

qeveritare filluan një veprim jo kufizues që nga njëra anë shkaktoi dëme të mëdha kolaterale dhe viktima civile, por nga ana tjetër u dëshmua e suk-sesshme në shkatërrimin e rebelëve. Secili skenar dallon, por ai sirian tregon se, nëse Goliati përdor gjithçka që ka në dispozicion, Davidi nuk ka gjasa ta mposhtë atë. Pa ndihmën e jashtme dhe ndërhyrjen e një Goliati tjetër, rebelët me kalimin e kohës do të mposhten. Duke e ditur këtë, korniza e problemeve për shtetet kur bëhet fjalë për kundër-kryengritje është një dilemë morale: si të mos futni duart në një “luftë të ndyrë” kundër një kundërshtari që nuk ka asnjë problem me shkeljen e ligjit nëi konflik-tet e armatosura.

Gjorgji Veljovski

23

Rebelimet moderne detyrohen të përqëndrohen

më shumë në fitimin e legjitimitetit ndërkombëtar

duke demonstruar këtë legjitimitet të popullsisë si

një qendër morale gravitimi. Disa fitore taktike në fushën

e betejës kanë më pak ndikim në rezultatin e luftës kundër

kohës dhe përpjekjeve të shpenzuara në formësimin e perceptimit në mesin e

popullatës

Harta topografike mund të për-doren plotësisht dhe ekskluz-ivisht nëse e njihni leximin e këtyre hartave. Leximi i një

hartë nuk është thjesht një njohje e karak-tereve grafike dhe simboleve në një harte, por kërkon një njohje të mirë të shenjave dhe simboleve dhe kjo është vetëm një nga kushtet më të rëndësishme për lexi-min korrekt dhe të plotë dhe përdorimin e hartave. Hartat topografike të shikue-shme janë harta me një shkallë prej 1: 200000 deri 1: 1000000. Hartat tematike ose të veçanta janë ato harta ku disa nga elementet e hartave topografike ose gjeografike janë veçanërisht të dukshme në raport me pjesën tjetër. Harta është një imazh specifik që sipas përmbajtjes dhe pronave të saj ndryshon nga imazhet e tjera në sipërfaqen e tokës (fotografia ajrore, pejsazhet, fotografitë, etj.). Në bazë të shkallës, hartat topografike nda-hen në: harta topografike të shkallës së lartë (1:25 000 dhe 1:50 000); harta topo-grafike me madhësi të mesme (1: 100000 dhe 1: 200 000) dhe hartat topografike me përmasa të vogla (1: 500 000 dhe 1: 1000 000). Një hartë topografike e madhësisë

1:25 000 është e detajuar, ndërsa një hartë prej 1:50 000 është hartë bazike taktike e forcave të armatosura. Hartat topografike sipas qëllimit të tyre mund të ndahen në: taktike, operative-taktike dhe operacionale.

Shenjat topografikeElementet e përmbajtjes së hartës topo-grafike paraqiten me shenja të veçanta, shenja kartografike ose topografike të përbëra nga vija, pika, shifra gjeometrike të sakta, letra, fjalë, imazhe të ndryshme simbolike, etj. paraqiten. Shenjat topo-grafike ndryshojnë në formë, ngjyrë dhe përmasa. Për lexim më të thjeshtë të

elementeve të përmbajtjes së hartave dhe për shikueshmëri më të mirë, përdoren ngjyra të ndryshme. Sipas vetive dhe formës, shenjat topografike ndahen në tri grupe: lineare, konture dhe shenja në formën e imazheve dhe simboleve. Shen-jat lineare tregojnë drejtimin e linjave ose të disa drejtimeve në hartë. Karakteret konturuese shfaqin elemente që mund të shfaqen në madhësinë e hartës projek-timit horizontal i linjave në sipërfaqen e objektit të caktuar të tokës. Shenjat topografike në formë të imazheve ose simboleve tregojnë detaje dhe objekte të përmasave të vogla dhe nuk është e mundur të shfaqen në shkallën e hartës e ato përfaqësojnë një vizatim simbolik, një kujtesë ose një tabllo gjeometrike të objektit sipas natyrës së tyre.

Identifikimi i simboleve topografike (sipas ngjyrave të hartës)Vegjetacioni në një hartë (shkurre, pemishte, pyje, vreshta) shfaqen me shenja që korrespondojnë me mad-hësinë e hartës dhe mbulimin e tokës. Shkurret, lartësia e së cilëve nuk është

24

Edukim

Hartat topografike Hartat topografike janë harta me madhësi 1: 200000 ose

me madhësi më të madhe që përmbajnë më shumë informata

dhe të dhëna të detajuara (të dhëna ekuadruese, relievi

përfaqësohet nga isohips, përmasat, deklinacioni magnetik,

metër koordinatash etj)

më shumë se 3 metra shfaqet pa linja konture, megjithatë nëse ato janë të mëdha të përkohshme dhe të dendura gjithashtu mund të shfaqen edhe me një vijë konturash me ngjyrë të gjelbër. Bimët e frutave shfaqen me linja konturuese dhe me një shenjë të përshtatshme në shkallë në hartë ndërsa vreshtat shfaqen pa linja konturuese. Pyjet zakonisht shfaqen me një sipërfaqe me ngjyrë të gjelbër që mund të jetë me ose pa vijë konturuese. Vendbanimet janë një nga elementet themelore të hartave topografike dhe kanë një domethënie të madhe kulturore, ekonomike dhe politike, dhe parë nga aspekti ushtarak kanë një rëndësi të madhe. Qytetet dhe fshatrat më të mëdha shfaqen në konturet ku kryqëzimet, rrugët, udhëkryqet dhe objektet e tjera shfaqen saktësisht në vendet (lokacionet) e tyre. Objektet individuale dhe monu-mentale shfaqen në detaje dhe plotësisht, ndërsa ndërtesat shfaqen si blloqe. Në varësi të shkallës së hartës, ose në rast se e zvogëlojmë madhësinë, detajet në ekran gjithashtu zvogëlohen. Me shenja të duhura, gjithashtu janë paraqitur edhe komunikimet. Vetëm komunikimet ajrore dhe ujore në hartë paraqesin vetëm ato objekte dhe elemente të dukshme në tokë (pistat, aeroportet, portet). Shtigjet e makinave të hartave përfaqësohen nga dy linja paralele ndërmjet të cilave shtohet ngjyra e përshtatshme (rrugët e zeza për-doren për rrugë dytësore, ndërsa rrugët kryesore janë të kuqe). Vija hekurudhore shfaqet me një vijë të zezë me vija tër-thore që i ngjanë pragjeve. Të ashtuqua-jturat komunikime të veçanta (tubacionet e gazit, tubacionet e naftës, linjat e transmetimit) shfaqen me shenja lineare të lehta për t’u parë. Në hartë paraqiten edhe objektet e sistemeve të komunikimit dhe të telekomunikacionit (transmetuesit, stacionet e radios dhe televizionit, stacio-net e releve, bazat satelitore).

Rrjeti koordinues - UTM (Uni-versal Transverse Mercator) Sistemi UTM është një standard i ap-likuar në hartat topografike në shtetet anëtare të NATO-s. Qëllimi i këtij sistemi të shënjimit të pikave dhe sipërfaqeve është të mundësojë identifikimin e saktë të çdo pike apo sipërfaqe të tërë Tokës pa ndonjë shpjegim përshkrues të asaj pike ku ndodhet. Karakteristikat e sistemit UTM janë: një njësi matëse - një matës, gjerësia e një sistemi kufizohet deri në 80 gradë gjerësi veriore dhe deri në 80 gradë gjerësi jugore dhe një projeksion tërthor Mercator me zonat gjatësore gjashtë hapash. Merkator projektimi i takon (këndit) grupit konformal ku parashikimet e rrjetit dhe meridianet sipas këtij projektimi duken si një rrjet të figurave të ndryshme këndrejte. Ekua-

25

tori është pasqyruar si një vijë e drejtë, ndërsa paralelja si tillë e bën projeksionin e ekuatorit të distancave të pabarab-arta dhe të ndërsjella. Sipas hartave të sistemit Merkaator janë të ndarë në krahë nga linjat e paralelet dhe meridianet dhe në këtë mënyrë përcaktojnë me saktësi vendndodhjen gjeografike të hapësirës (tokës), e cila është paraqitur në një fletë të vetme të hartës dhe me mundësinë e krahëve të orientuara nga vendet të botës. Çdo fletë në një hartë ka shenjën e saj - nomenklatura për getjejen më të lehtë. Harta topografike e UTM 1:50 000 me numra jep informacionet vijuese: emri i fletës: emri jepet sipas emrit të vend-banimit ose objektit më të madh natyror tëshfaqur në hartë dhe gjendet në qendër të pjesës së sipërme dhe të pjesës së poshtme në anën emajtë të hartës, numri i fletës: ai është i vendosur në anën e djathtë sipër, në të majtë poshtë dhe në sheshin e diagramit në fletët ngjitur të vendosura në të djathtë poshtë hartës; emri i serisë në hartë: gjendet në pjesën e sipërme në të majtë të hartës; madhë-sia: gjendet në pjesën e sipërme pranë emrit të serisë në hartë dhe në qendër të pjesës së poshtme të hartës; numri i serisë: gjendet në të djathtë sipër dhe në pjesën e poshtme majtas në hartë; numri i lëshimit: gjendet në pjesën e sipërme në të djathtë dhe poshtë në të majtë të hartës; Indeksi kufitar: gjendet në pjesën e poshtme majtas në hartë; diagrami i ngjitur i fletëve: përmban nëntë sheshe në fletët ngjitur në hartë; udhëzime për lartësi: gjendet në anën e djathtë poshtë hartës dhe në të shfaqen lartësitë mbide-tare të pikave trigonometrike, me qëllim të dukjes së formave të relievit; diagrami i deklinacionit: gjendet në anën e majtë poshtë hartës dhe tregon marrëdhënien në mes të veriut gjeografik dhe magnetik (polit verior); matësi: gjendet në qendër të pjesës së poshtme të hartës dhe shërben për konvertimin e gjatësive të matura të hartës në gjatësi të cilat korespodojnë me natyrën; ekuidistanca apo elevacioni: gjendet poshtë hartës nën matësin dhe tregon distancën vertikale në mes dy izo-hipseve të shprehur në metra; elipsoidi; gjendet poshtë hartës nën ekuidistancë

dhe përbëhet prej parametrave të cilat i definojnë x,y,z këndet e Tokës; zona e rr-jetit: gjendet poshtë hartës nën elipsoidin dhe tregon numrin e rrjetit ndërkombëtar UTM; proeksioni: gjendët poshtë num-rit të zonës. Proeksionet më të njohura janë: i Gaus Krajgerit, e Merkatorit dhe e Lamberdit; data vertikale: gjendet poshtë shënimve të proeksionit dhe përdoret për matjen e elavacionit të pikave në tokë; data horizontale: gjendet nën shënimet për datën vertikale dhe përdoret për përcaktimin e pozicionit në hapësirën e tokës; shënimi kontrollues: gjendet poshtë shënimeve të datës horizontale

dhe përmban të dhëna për agjencitë e veçanta të përfshira në kontrollin e të gjitha informative (të aspektit teknik) të hartës; shënimet për punimin: gjenden poshtë shënimeve të kontrollit dhe jep të dhëna rreth agjencionit përgjegjës për përpilimin e hartës; shënimet për botimin: gjenden poshtë shënimeve të përpilimit dhe përmban të dhëna për agjencionin përgjegjës për shënimin e datës dhe dhe për atë se kur është shtypur harta; shënime për kuadrantin: gjendet në mes të pjesës së poshtme të hartës nën shëni-met për shtypje dhe jep instrukcione për përmbajtjen e kuadrantit; logo dhe simbo-let: gjenden në poshtë në anën e majtë të hartës (agjenci e cila e ka përpiluar dhe e ka shtypur hartën); legjenda: gjendet poshtë në anën e majtë të hartës dhe na jep të dhëna për simbolet topografike të cilat përdoren në hartë, me vëretje se jo gjithmonë simbolet mund të jenë të njejta te hartat e ndryshme; vëretje të veçanta: gjenden poshtë hartës dhe shërbejnë si informata apo deklarata që kanë të bëjnë me fushën në hartë (psh. harta lexohet me dritë të kuqe); vëretjet e përdoruesit: gjenden këndin e poshtëm të djathtë të hartës dhe shërbejnë për korigjimin e gabimeve apo mangësive të hartës; numri identifikues përfaqësuhet me numrin e serisë, numrin e faqes së hartës; grafikoni i konverzimit: gjendet në të djathtë të hartës dhe në të paraqiten konverzacionet e njësive të ndryshme në hartë.

Përdorimi i hartave topografike Hartat topografike hasen në përdorim të gjerë në shumë fusha të cilat paraqesin lidhje me të mësuarit, njoftimit, vlerësimit, analizës, përdorimit apo vërtetimit të tokës. Hartat topografike në kuadër të forcave të armatosura përdoren nga të gjithë anëtarët (pa përjashtim) dhe për shkak të përdorimit të tyre të gjerë ata paraqesin: vend dhe hapësirë për planifikim, ndjekje, vlerësim dhe analizë të situatës të ndonjë vendi të caktuar në proceset për përpilimin e planeve për veprim, urdhër, vendim të komandantit, raporteve të ndryshme, hartave të punës, si dhe dokumenteve tjera të cilat përpilo-hen gjatë përgatitjes dhe realizimit të ve-primeve luftarake; burimeve të informimit rreth marrëdhënieve të ndërsjella, orarit, lidhshmërisë dhe kushtëzimit të objekteve fiziko-gjeografike dhe objekteve tjera, hapësirave të veprimit, të trajnimit dhe ushtrimeve të njësive ushtarake; bazë për orientim të shpejtë dhe të saktë të hapësirës së tokës në të gjitha kushtet kohore të luftës, drejtimit dhe orientimit; koordinatave, lartësive dhe dallimeve në lartësi, këndeve horizontale, distancave, këdneve mbështetëse si dhe për madhësi tjera të tokës..

Маrjan Kirovski

Për përdorimin e duhur dhe të plotë të hartave topografike

dhe përmbajtjen e tyre, është e nevojshme që pjesëtarët e

forcave të armatosura të njohin karakteristikat themelore të

hartave topografike, të jenë të trajnuar dhe të aftë të lexojnë

përmbajtjen e tyre dhe të dinë se si ti përdorin atë në një situatë të

caktuar

Kërcënimi nga ana e fluturakeve pa pilot të cilat përdoren për qëllime ilegale – si që janë sul-met terroriste ose spiunazhi –

janë gjithandej edhe në botën civile edhe në atë ushtarake. Për t’u kundërvënë keqpërdorimit të fluturakeve pa pilot, in-dustria ka bërë disa sisteme të cilat mund ti ndjekin ato, ti drejtojnë dhe ti neutral-izojnë kërcënimet e këtilla. Kompaninë orvaten që qeverive dhe subjeketeve pri-vate t’ua shesin sistemet e këtilla. Njëra ndër ato kompani është edhe “Dedrone” me seli në San Francisko. Kompania është e përqëndruar në zbulimin, iden-tifikimin dhe parandalimin e sistemeve ajrore pa pilot dhe ka të instaluar sof-tuerin në 200 lokacione të ndryshme në tërë botën. Prodhimi tashmë është në treg dhe përdorë qasje shumëstresore

për zbulimin e fluturakeve pa pilot. Vija e parë e mbrojtjes janë senzorët e radio-frekuencave të cilat mund të tregojnë kur komanda komunikon me fluturaken pa pilot dhe për atë se për vilin sistem kemi të bëjmë. Senzorët radiofrekuentë kanë varg nga rreth 2 km. Kompania mbrap-sht e procesuon protokollin e përcjel-ljes dhe në kënë mënyrë arrinë të bëjë katalog të vijave. Ajo gjithashtu, përdor videokamera të montuara në mënyrë që t’i vërejë fluturaket e ardhura pa pilot. Softueri i kompanisë kërkon lëvizje ose ndryshime në hapësirën përcjellëse të kamerës. Varësisht llojit të kamerës që përdoret, mund të siguroj mbulim nga 150 deri në 400 metra. Duke përdorur informata të grumbulluara nga senzorët, softueri i kompanisë - „DroneTracker“, është në gjendje që t’i paralajmërojë

Armatim

Në luftë kundër fluturakeve pa pilot

Fluturaket pa pilot gjatë dekadës së kaluar evaluan shumë shpejtë,

parimisht për qëllime ushtarake, ndërsa

gjejnë përdorim edhe te përdoruesit civil për qëllime të ndryshme. Kërkesa për këta të

fundit rritet ashtu siç ulen çmimet, ndërsa

aftësitë gjithnjë janë në rritje

përdoruesit kur në afërsi kanë fluturake pa pilot. „DroneDefender„ i kompa-nisë „Battelle“ është platformë bartëse kundër fluturakeve pa pilot. Sistemi i cili i gjason pushkës mund të përdoret për të prishur lidhjen e kontrollin në mes të fluturakes pa pilot dhe pilotit. Sistemi është i vendosur në çantë në të cilin gjenden edhe bateria me elektronikën e aparatit. „DroneDefender“ dedikohet për përdoruesit qeveritar, sepse komis-ioni federal i komunikimeve i rregullon shiritet frekuente të cilat ndërpriten në mënyrë që ta rrëzojë fluturaken. Kompania „DroneShield“ është edhe një konkurent në treg kundër fluturakeve pa pilot. Ajo ka tre prodhime kryesore „DroneGun“, „DroneSentinel“ dhe

„DroneSentry“. „DroneGun“ është pajisje në formë të pushkës e cila dërgon sinjal për bllokim që bllokon lidhjen në mes të fluturakes dhe kontrollorit të saj. Sistemi mundëson që fluturakja pa pilot ose të kthehet në vendin paraprak ose të ater-rojë në vendin ku gjendet momentalisht, ndërsa e njejta punon edhe pa fluturake. Sistemi i dytë i njohur si „DroneSentinel“ përdor të dhëna të cilat grumbullohen nga pesë senzorë të ndryshëm – akus-tik, të radarit, radiofrekuente, termike dhe nga kamerat optike, në mënyrë që ti alarmojë përdoruesit në rast se në afërsi gjenden fluturake pa pilot. Multi senzori është mënyrë më e mirë sepse me të minimizohen alarmed e rreme dhe rritet besueshmëria për zbulim. Kompania kohë më parë ofroi sistem të tërësishëm të zbulimit dhe neutralizim të fluturakeve pa pilot, të quajtur „DroneSentry“, sistem

i cili kombinon teknologjitë pas „Drone-Gun“ dhe „DroneSentinel“. Sistemi është një lloj i staciouar i „DroneGun“ i cili punon në mënyrë automatike, kështu që kur senzori për zbulim do të zbulojë se fluturakja pa pilot ose varg i fluturakeve vijnë nga një drejtim i caktuar, ai dërgon sinjal deri te radiopërçuesi i cili ndizet dhe e neutralizon fluturaken. Kompania është duke menduar edhe për mënyra të reja të implementimit të teknologjisë, duke përfshirë këtu edhe montimin e sistemit në automjet. Kompania “Lock-heed Martin” gjithashtu ofron prodhime që do të mund të përdoren në luftë kundër fluturakeve pa pilot. Radari “Q-53” është i dizajnuar për ti parë raketat, granatat artilerike dhe minahedhëse gjatë fluturimit, të lokalizojë pozicio-nin e lansimit, të lokalizojë pozicionin e goditjes dhe të sigurojë informata paralajmëruese deri te ushtarët në

fushëbetejë. Sistemi është i sigurt dhe efikas në luftë që nga viti 2010 në Irak dhe Afganistan. Tjetër sistem i avan-cuar me fuqi të madhe i kësaj kompanie është edhe “ATHENA” i cili u testua në misione kundër fluturakeve pa pilot. Sistemi “ATHENA” gjatë testimit me sukses ka rrëzuar disa fluturake pa pilot. Njëra ndër zgjidhjet e kompanisë “Lockheed Martin” është edhe sistemi “Icarus”, i dizajnuar të identifikojë dhe t’i kryqëzojë fluturaket pa pilot, duke ju lejuar operatorëve ti asgjësojnë ose të ndërrmarin kontrollin ndajt tyre. Ai bazohet në tre elemente: zbulimin e kërcënimeve, ku më pas sistemi përdor analitikë dhe intelegjencë artificiale të vërtetojë se kërcënimi potencial ka të bëjë në esencë me fluturake pa pilot, në vend se me ndonjë shpezë. Ky element është aspekti kryesor i teknologjisë kundër fluturakave pa pilot sepse i njejti

i tregon operatorit se çfarë lloj kërcënimi afrohet duke i mundësuar të vendosë për përgjigje të përshtatshme. Sistemi është i prgoramuar të njohë më se 40 fluturake komeriale pa pilot. Me karakterizimin e tyre në bazë të fotografisë, nënshkrimit akustik apo radiofrekuent, në disa raste mund të vërtetohet se për cilin lloj të fluturakes bëhet fjalë. Në rast se opera-tori vendos se fluturakja paraqet rrezik “Icarus” siguron mjete të shumta. Sistemi “Silent Archer” është i dizajnuar të zbulo-jë, të ndjekë, të klasifikojë, të indentifikojë dhe të parapengojë fluturake pa pilot. Operacionet e tij mund t’i ndajmë në tre nivele. Niveli i parë “detekcioni”. Sistemi përdor radar për ndjekje të hapësirës ajrore, bën skenimin e hapsirës ajrore për caqe të ulëta, të ngadalshme dhe të vo-gla, grumbullon informacione për nënsh-krimet radiofrekuente, për lokacionet 3D, etj. Së bashku këto teknologji, saktësisht i detektojnë, ndjekin dhe identifikojnë fluturaket kundërshtare në mënyrë që të

merren vendime efektive në lidhje me rreziqet. Niveli i dytë në fokus vë “vendi-marrjen”, ku sistemi përdor të dhëna për nënshkrimin e radarit dhe informata për mbikqyrjen elektronike në mënyrë që të mundësojë identifikim pozitiv te fluturaket pa pilot si cak. Kjo mund të përmirsohet përmes përdorimit të kamerës infra të kuqe ose asaj elektroptike. Kur bëhet identifikimi elektrovizuel, operatori me siguri mund të vendosë për atë se cilat aksione duhet të ndërrmeren kundër rrezikut, në rast se ekziston. Më në fund, niveli i tretë ka të bëjë me “disfatën” e cila mund të jetë në disa mënyra: për shembull, t’i parandalojë lidhjet e ko-munikimit me fluturaken pa pilot, e kjo e fundit të kthehet në bazën e njejtë, ose të jetë e detyruar të aterrojë. Sistemi është i dizajnuar në atë mënyrë që mund të jetë i konfiguruar për përdorim në role të ndryshme, duke përfshirë këtu montazh të automjeteve që dedikohen për të qenë pjesë e misioneve, vendosjen e loka-

cioneve fikse, ose si pako për misione te shpejta dhe të shkurtra. Prodhuesi gjithashtu orvatet të integrojë teknologji të reja për rritjen e mëtejme të mundësive të sistemit.Ashtu siç kompanitë vazhdojnë ti avanco-jnë teknologjitë e tyre, ashtu edhe shohin ndaj mundësive të reja për shitjen e pajisjeve. Forcat e armatosura, sidomos ato të SHBA-së, shprehin dëshirën e tyre për ti ndjekur sistemet për luftë kundër fluturakeve pa pilot. Në këtë mënyrë, ata me vite janë nikoqir të stërvitjes “Shigjeta e Zezë” në të cilën e ftojnë industrinë të tregojë një pjesë të pajisjeve të saj më të mira. Në tetor të vitit 2017 armata e SHBA-së, kompanisë “Leonardo DRS” i ofroi kontratë me vlerë prej 42 milion dollarëve për sistem për luftë kundër fluturakeve pa pilot. Ky sistem është i integruar në dy automjete blinduese me mbrojtje anti minë i cili përfshinë sistem të ndjkjes, mbikqyrjes dhe zbulimit në fushëbetejë dhe platformë rikonfigura-bile për armatim të integruar. Forcat e armatosura në botë shpesh shohin se çfarë vepron SHBA-ja para se ato të bëjnë investime të mëdha. Për faktin se SHBA-të vazhdojnë të testojnë teknologji të reja dhe të shpenzojnë të holla, tregu ndërkombëtar është shumë i kujdesshëm. Por është fakt se SHBA-ja në të vërtetë nuk është e vendosur për në zgjidhje për të cilën do të kishin besuar se është e duhura. Kompania “Dedrone” e finalizoi marrëveshjen me ushtrinë gjermane për sistemin e saj. Kjo kompani gjithashtu, zhvilloi bisedime të shumta edhe me Ministrinë e Mbrojtjes së Mbretërisë së Bashkuar. Një varg mundësish paraqet edhe Lindja e Afërt, ku vendet e rajonit janë të brengosura sa i përket çështjes së fluturakeve pa pilot që do të mund të përdoreshin gjatë sulmeve terroriste dhe me këtë përpiqen të vendosin sistem për luftë kundër fluturakeve të këtilla.

Аleksandar Stojçevski

32

„Patria Nemo“ – kontenjeri minahedhës

Kompania finlandeze „PATRIA“ është e para në botë e cila prezantoi sistem minahedhës 120 mm, i integruar në kontenjer

me dimensione standarde. Ky sistem artilerik i emëruar si “PATRIA NEMO Container” paraqet njësi komplete e cila mund të veprojë në mënyrë të pavarur në fushbetejë. Sipas nevojës së përdoruesit kontenjeri luftarak mund të vendoset në pozicion tokësor, ndërsa për ndërveprim më të madh edhe në ndonjë kamion, pa barkë patrulluese, ose në anije dhe te të gjitha këto të veprojë në mënyrë luftarake. „Patria Nemo - Container“ përbëhet nga elementet vijuese: kontenjeri i cili mundëson mbrojtje (të ekuipazhit, kupolës dhe municionit), kupola minahedhëse luftarake NEMO, pulti komandueso-drejtues i komandantit dhe shënjestruesit, depo për deponimin e sigurt të minave minahedhëse, agregat për energji elektrike dhe split-sistemi i kondicionimit me ABHO-mbrojtje të integruar. Prodhues i kontenjerit është kompania „Nokian Metallirakenne“ (sipas specifikimeve të PATRIA), e cila ka për obligim edhe instalimin e agregatit për energji elektrike si dhe të split-sistemit për kondicionim. Përderisa kompania PATRIA është përgjegjëse për instalimin e kupolës luftarake NEMO, depoja për deponimin e minave minahedhëse, si dhe pozicionet e ekuipazhit janë të përbëra nga kompjutorët, kontrolle dhe instalim kabllovik te sediljet. Gjatë projektimit të kontenjerit është realizuar përforcim i strukturuar i konstruksionit nga të gjitha anët me bartës plotësues dhe me bartës tërthorë, me qëllim të absorbimit efikas të largimit nga minahedhësi gjatë veprimit. Sipas dëshirës së përdoruesit të kontenjerit mund të vendoset edhe mbrojtje balistike nga pllaka të çelikut me trashësi nga 8 deri në 10 mm ose pllaka keramike. Mbrojtja balistike nga pllakat e çelikut mund ta rritë peshën e sistemit për rreth 3 ton. Gjatë veprimit luftarak tavani i kontenjerit është 60 cm më i ulët sesa që ndodh në kontenjerët tjerë, por lartësia standarde arrihet gjatë transportit të zakonshëm, me vendosjen e mbulesës transportuese të vendosur në një montazh të kornizës së konstruktuar në pjesën e sipërme, duke mundësuar në këtë mënyrë që

kupola luftarake të mbulohet. Kontenjeri në fjalë, posedon një derë kryesore të vendosur në anën e djathtë, një hapje në kulm dhe një derë ndihmëse për dalje të detyruar nga kontenjeri (e vendosur në fund të tij). Ekuipazhi përbëhet nga 3 anëtarë: komandant-shënjestrues dhe 2 mbushës të mihahedhësit. Për nevojat e komandantit është e instaluar konzola kompjuterike drejtuese me dorëz, e dedikuar për komandim me kupolën luftarake, ndërsa dy ushtarët mbushës të minahedhësit janë të pozicionuar ndërmjet depos së 100 minave minahedhëse dhe kupolës minahedhëse. Në pjesën e prapme të sipërme të kontenjerit është e vendosur kupola tashmë e dëshmuar luftarake PATRIA NEMO e cila është e pajisur me minahedhës (me gyp të lëmueshëm) me kalibër 120 mm. Minahedhësi posedon gyp me gjatësi prej 3m dhe mund nga afër dhe nga distance të veprojë ndaj cakut. Kupola luftarake mundëson rotacion deri në 360°, ndërsa minahedhësi posedon elevacion të lëvizjes nga -3°/ +85°. Mbushja e minahedhësit realizohet në mënyrë të kombinuar, mina me dorë vendosjet në hapësirën e sistemit elektrik/gjysëmautomatik i cili të njejtën e vendos nga ana e prapme e gypit, gjegjësisht minahedhësi posedon mbyllës. Për reduktimin e distancës/largimit, minahedhësi përdor sistem hidropneumatik. Nga vendosja në pozicionin luftarak, deri te hedhja e predhës së parë nevojiten diku rreth 30 sekonda. Shpejtësia maksimale e gjuajtjes së minahedhësit arrinë deri në 10 predha për minutë, përderisa gjatë veprimit afatgjatë preferohen vetëm 6 predha për minutë. Ekziston edhe mundësia e veprimit të shpejtë me hedhjen e 3 predhave për 15 sekonda. Minahedhësi e ka mundësinë e MRSI veprimit, gjegjësisht hedhjen e 5 minave, secila me traektore të ndryshme të lëvizjes, me qëllim rënien e njëkohshme në zonën e veprimit. Vargu maksimal i minave është 10 km. Minahedhësi mund t’i përdorë të gjitha llojet e minave me kalibër 120 mm, që dedikohen për veprim me minahedhës me gyp të rrafshët. “PATRIA NEMO Container” mund të përdoret në kushte atmosferike nga -19°C deri në +49°C.

Ivica Dameski

Armatim

16

17

1

1. Pozicioni i kontenjerit me anë të së cilit bëhet ngarkimi dhe shkarkimi nga automjeti transportues2. Hapësira ndarëse/ e jashtme në të cilën janë të vendosura gjeneratori i elektricitetit dhe njësia e jashtme e kondicionerit (split-sistemi), i pajisur me filtra për mbrojtje ABHO3. Pozicioni i komandantit/ shënjestruesit4. Hapja e kulmit5. Pozicioni i konzolës komandueso-shënjestruese për drejtimin e minahedhësit6. Depo e minave minahedhëse me kapaictet prej 100 mina7. Kupola minahedhëse luftarake „NEMO“

8. Pozicioni i sistemit elektronik shënjestrues në kupolën luftarake9. Minahedhësi me gyp të rrafshët, i kalibrit 120 mm10. Dera ndihmëse për dalje të detyruar nga kontenjeri11. Konstruksioni plotësues rezistues në këndet e kontenjerit12. Pozicioni i mbushësit të minahedhësit13. Pllaka blinduese me trashësi prej 8 deri në 10 mm14. Konstruksioni bazik i kontenjerit15. Dera e kontenjerit16. Konstruksioni shtesë rezistues në kulmin e kontenjerit17. Pozicioni i vensojes së automjetit transportues

33

4 56 7

89

11

12

14

2

10

KARAKTERISTIKAT TEKNIKE Të KoNTENjERIT MINAhEDhëS „PATRIA NEMo“

ЕKUIPAZHI 3 personaGJATËSIA 6.058 mmLARTËSIA 2.591 mmGJERËSIA 2.438 mm

PESHA E KONTENJERIT PA KUPOLË LUFTARAKE 6.600 kg

PESHA E KONTENJERIT ME KUPOLË LUFTARAKE, 100 MINA SË BASHKU ME

EKUIPASHIN 3-ANËTARËSH11.400 kg

KARAKTERISTIKAT TEKNIKE Të KuPoLëS LufTARAKE MINAhEDhëSE PATRIA NEMo

PESHA E KUPOLËS LUFTARAKE 1.700 kgАZIMUTI 360°

ELEVACIONI I MINAHEDHËSIT -3°/ +85°KALIBRI I MINAHEDHËSIT 120 mm

GJATËSIA E GyPIT TË MINAHEDHËSIT 3 mSHPEJTËSIA MAKSIMALE GJATË GJUA-

JTJES 10 predha në minutë

SHPEJTËSIA GJATË GJUAJTJES NË VEPRIM AFATGJATË 6 predha në minutë

VARGU 10 km

3

Sistemi „Shigjeta-10“ u zhvillua si pasardhës i sistemit rake-tor “Shigjeta-1”. Prodhimi i tij fillon në vitin 1973, ndërsa në

shërbim të armatës sovjetike hyn në vitin 1976. Versioni bazik mban shenjën “Shigjeta-10 CB”, ndërsa armatat e NA-TO-s e njohin nën shenjën “SA-13” apo “Gopher”. Zhvillimi i sistemit ka vazhduar ndër vite përmes llojeve “Shigjata-10M”, “Shigjata 10M2” dhe “Shigjata-10M3”, të cilat mes tjerash vendosën përmirësi-min e radiokomunikimeve dhe siguruan integrim të të mirë të fotografisë për gjendjen në hapësirën ajrore. Gjithashtu, janë zhvilluar edhe raketa më të mira (9M37M dhe 9M333), ndërsa në shtator 2007 për herë të parë doli në opinion lloji “MAKS 2007”. Ky lloj i sistemit u montua në shasi me rrota te automjeti luftarak “BTR-60”. Nga viti 2012, në shërbim të Ru-sisë gjenden më se 400 sisteme nga familja “Shigjeta-10”. Gjatë vitit 2016,

forcat e armatosura ruse vendosën në përdorim operativ 72 sisteme raketore ndërvepruese të avancuara për kushte të natës të MKA me varg të shkurtër “Shig-jeta-10M4”. Ky system raketor masivisht u eksportua edhe te aleatët sovjetik por edhe në vende tjera, duke përfshirë këtu edhe: Afganistanin, Angolën, Bullgarinë, Kroacinë, Kubën, Çekinë, Sllovakinë, Hungarinë, Indinë, Jordaninë, Libinë, Maqedoninë, Mongolinë, Korenë Veriore, Poloninë, Sirinë, Serbinë, Jemenin, etj.

Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik ky sistem për mbrëojtje kundërajrore për-pos në Rusi, u vendos edhe në vendet trashëgimtare si në Armeni, Azerbejxhan, Bjellorusi, Ukraninë, Gjeorgji, etj.Si bazë për zhvillimin e sistemit rake-tor “Shigjeta-10” përdoret paraardhësi – “Shigjeta-1” (NATO kodifikimi “SA-9” ose “Gaskin”). Këto dy sisteme raketore janë të vendosura në automjete të ndry-shme blinduese. Në fakt “Shigjeta-1” është i vendosur në shasinë e autom-jetit blindues “BDRM-2”, ndërsa sistemi “Shigjeta-10” përdor shasinë e automjetit shumëdedikuse blindues “MT-LB”. Au-tomjeti blindues “MT-LB” ka bartës më të madh, gjë që sistemit “Shigjeta-10” i mundëson të bartë tëtë në vend të katër raketave, që është rast me sistemin “Shigjeta-1”. Nga gjithsej tetë raketave të cilat mund ti bart “Shigjeta-10, katër prej tyre janë të vendosura në rampën lansuese – të gatshme për përdorim, ndërsa katër tjerat barten në pjesën e

34

„shigjeta-10“

Armatim

Sistemi raketor „9K35“ apo „Shigjeta-10“

është system i lartë ndërveprues i vargut të shkurtër për mbrojtje

kundërajrore nga sulme kundërshtare nga ajri dhe

nga lartësi të ulëta

Sistemi raketor rus i MKA me varg të shkurtër

prapme të automjetit. Kuptohet se sistemi raketor “Shigjeta-10” ka aftësi shumë më të madhe në krahasim me sistemin “Shigjeta-1”. Sistemi raketor “Shigjeta-10” në përpërjen e tij ka ekuipazh nga 3 per-sona (komandant, operator dhe shofer). Shënjestrimi i caqeve bëhet në mënyrë vizuele. Ky sistem raketor i mbrojtjes kundërajrore me varg të shkurtër mund me sukses të godasë avionë, helikopterë si dhe caqe të tjera vizuele ajrore të cilat fluturojnë në lartësi më të ulëta.Raketa e sistemit “Shigjata-10” ka avan-cime të mëdha në krahasim me raketën e “Shigjata-1M”. Për këtë, sistemi “Shigje-ta-10” mund të godasë edhe caqe ajrore më të shpejta në distancë dhe në lartësi më të madhe. Raketa e këtij sistemi rake-tor është e gjatë 2,19 metra. Ajo është pak më e gjatë krahasuar me raketën e “Shigjeta-1M”, por e ka diametrin e njejtë dhe dallimin e krahëve. Kjo raketë peshon 40 kg, ndërsa koka e lartë shpër-thyese përmban 3 kg eksploziv. Raketa

ka edhe kanal optik (fotokontrast) si dhe kanal infra të kuq të zbulimit.Sistemi raketor “Shigjeta-10” ka aftësi të godasë avionë dhe helikopterë kundër-shtar në distance deri në 5000 dhe në lartësi deri në 3500 metra. Besueshmëria për asgjesim të avionit luftarak me një raketë është nga 10 deri në 50% (varë-sisht nga disa faktorë), ndërsa koha e nevojshme për reagim të sistemit është rreth 6,5 sekonda. Ky sistem raketor i mbrojtjes kundërajrore është përdorur në disa fushëbeteja në tërë botën. Në vitin 1988, sistemi angolian “Shigjeta-10” e rrëzoi avioni afrikanojugor “Mirage F-1”. Më 1991, gjatë operacionit “Stuhia e Shkretëtirës”, u rrëzuan dy avionë ameri-kan “A-10 Thunderbolt”, pas veprimit me zjarr, sistemi iraken “Shigjeta-10”. Në vitin 2014 gjatë konfliktit ushtarak në Ukrainë,

avioni ukraninas zbulues “An-30” u rrëzua nga ana e “Shigjeta-10”.Sistemi “Shigjeta-10” bazohet në autom-jetin shumëdedikuse blindues “MT-LB”. Ai ka dizel motor „yaMZ-238V“, që zhvil-lon 240 KF dhe shpejtësi maksimale në rrugë deri në 60 km/h. Me një mbushje të rezervarit automjeti kalon deri në 500 km. Blinduesi i këtij automjeti siguron mbrojtje të ekuipazhit nga armët e zjarrit të kalibrit të vogël dhe nga shrapnelët artilerik. Ky sistem raketor është i armatosur edhe me 7,62 mm mitraloz për vetëmbrojtje ndaj ndonjë sulmi eventual nga toka. Raketat për plotësim të sistemit transportohen me kamion “Ural-4320” me motor 6x6, i paji-sur me kran.

Llojet„Shigjeta-10М“ është lloj i avancuar i „Shigjeta-10“. Ky lloj hyri në përdorim për armatën sovjetike në vitin 1979. Raketa e tij ka sistem të avancuar të zbulimit, gjatë së cilit dallohen caqet nga kurthet infra të kuqe.

„Shigjeta-10М2“ paraqet lloj të zhvillimit të mëtejmë të „Shigjeta-10М“. „Shigjeta-10М2“ mund të merr të dhëna për caqe ajrore nga vendet komanduese të mbro-jtjes kundërajrore ose nga radarët e afërt. Besueshmëria për asgjësim të avionit luftarak me një raket sillet nga 30 deri në 60%. Automjeti është i pajisur me lundurese nga të dy anët e trupit, gje që mundëson tejkalimin e pengesave ujore. Ky lloj është tërësisht amfib dhe mund të kalojë edhe përmes lumenjve dhe liqeneve më të mëdha. Shpejtësia amfibe në ujë është 5-6 km/h. “Shigjeta-10M2” hyri në përdorim të armatës sovjetike në vitin 1981.„Shigjeta-10М3“ është vazhdimësi e llojit “Shigjeta-10M2”. Ky lloj në mënyrë plotësuese ka mundësi të godasë me sukses fluturake pa pilot dhe raketa kry-

qëzuses. Raketa ka përmirsuar nivelin e rezistimit ndaj kundërmasave (kurtheve) të kundërshtarëve. Koka përmban 5 kg eksploziv, në vend të 3 kg te llojet para-prake. Ajo është më specifike në luftë kundër caqeve të vogla ajrore, si që janë fluturaket pa pilot. Këto raketa peshojnë 42 kg dhe janë kompatibile me llojet tjera të “Shigjeta-10”. Sistemi “Shigjeta-10M3” hyri në përdorim për armatën sovjetike në vitin 1989.„Shigjeta-10М3-K“ është lloji i cili bazohet në shasinë e rinovuar në rrotat e autom-jetit të blinduar „BTR-60“ me motor 8x8.„Shigjeta-10М4“ është lloj i avancuar rus i llojeve -10М, -10М2 dhe -10М3.„Shigjeta-10Т“ përfaqëson pjesën e avancuar bjelloruse.„Luchnik-Е“ paraqet llojin e avancuar rus. Posedon tetë raketa të gatshme për për-dorim. Raketat janë të vargut të shkurtër të llojit “Gjilpëra”.

Тrajçe Dençevski

35

Tanksi „IS-3“ pothuajse nuk ka dalë në fushëbetejë. Atë sov-jetikët e përdorën vetëm në vitin 1956 gjatë kryengritjes së

Hungarisë. Më 23 tetor hungarezët kanë filluar të protestojnë kundër qeverisë së tyre nën kontrollin e Bashkimit Sovjetik. Protestat kanë eskaluar në dhunë dhe luftime në rrugë, ndërsa forcat blinduese sovjetike në qytet kanë pësuar humbje nga ana e luftëtarëve të armatosur me granata dhe kokteje molotovi. Luftimet e ashpra kanë vazhduar deri në 11 nën-tor duke viktimizuar jetën e më se 2500 ushtarëve dhe civilëve hungarez dhe 700 viktimave sovjetike. Sipas të dhë-nave sovjetike, vetëm një tanks „IS-3“ ka qenë jashtëzakonisht i dëmtuar. Egjipti gjithashtu i ka përdorur këto tankse. Ky vend posedonte rreth 100 tankse nga viti 1956 e këndej, ndërsa ato u përdorën në luftën gjashtë ditore kundër Izraelit në vi-tin 1967. Blinduesi i tij dhe fuqia massive shkatërruese brengoste izraelitët, por

sistemet e vjetëruara të tanksit, motivimi dhe trajnimi i papërshtatshëm i njësive egjiptiane vuri në pah se të njëjtët nuk u vendosën në mënyrën e duhur për të për-dorur potencialin e plotë të tyre. Egjiptasit në këtë rast humbën 73 tankse, ndërsa pjesa tjetër e tyre ishin të braktisur. Tank-set e mara nga izraelitët u përpunuan dhe riparian me motorë “T-54” duke i përdorur të njejtët deri në vitet e hershme të 70’ta. Prototipi i parë i ka bërë testimet e para më 28 nëntor 1944 në terrenet e Kalmak-sit për testim dhe gjatë tyre janë vërejtur disa mangësi serioze të tanksit, kështu që i njejti është kthyer në fabrikë për shkak të modifikimeve. Testimet kanë vazhduar në nëntor me udhëtim të zakon-shëm deri në 1000 km, por përsëri janë hasur problem serioze, para se gjithash me transmisionin dhe me motorin. Pro-totipi i dytë e zëvendësoi motorin e tij dizel “B-11” për “B-2-IS”, përderisa shasia ngeli e pa modifikuar dhe pak më e gjatë. Testet provuese janë realizuar nga data

Armatim

„is-3“Tanski „IS-3“ („IS-Joseph

Stalin“) është tanks i klasit të tankseve të rëndë i zhvilluar

dhe i prodhuar nga ana e Bashkimit Sovjetik gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Edhe përkundër përpjekjeve të sovjetikëve, tanksi “IS-3”

hyri në përdorim shumë vonë për të qenë në shërbim gjatë

Luftës së Dytë Botërore. I pari doli në opinion gjatë paradës aleatë të fitores

„Charlottenburger Straße-Berlin“ në Berlin më 7 shtator 1945, kur dizajni i avancuar i tanksit të ri luftarak i befasoi

aleatët perëndimorë

Tanksi sovjetik që nuk ishte pjesë e Luftës së dytë botërore

37

18 der më 24 dhjetor 1944, por janë zbuluar edhe disa kufizime të cilat është dashur të tejkalohen. Në ndërkohë “CRI-48” specialistët kanë arritur t’i mësojnë dy dizajnet dhe kanë propozuar që të kombinojnë parparsitë specifike, gjegjë-sisht këndin frontal “pike” të “Plant 100” si dhe dizajnin e ri të kupolës në formë të kupolave të fabrikës „2CHKZ- Chely-abinsk Kirov Plant“. Projekti përfundim-tar është quajtur „Kirovets-1“ dhe drejtori i „CHKZ“, I.M.Zaltsman, ka pritur që ky model i ri të jetë gati para fitores përfun-dimtare. Pas dekretit nr. 729 nga data 16 dhjetor 1944 fabrika është dashur të sig-urojë 20 makina paraserike dhe të njejtat të jenë gati para 25 janarit 1945. Shasia praktikisht ka ngelur e njejtë edhe pse dizajni ka përfshirë dy pjesë të salduara, përforcim të 6 pjesëve të za-konshme të mbështjellësit individual të suspensionit torzoid, 2 rrëshqitës të cilët veprojnë si dy udhëheqës të përparëm si dhe rrotat e pasme të motorit me kënde

me nga 14 dhëmbëza. Megjithatë siç duket me planet që u kundërshtuan, hapësira në mes të llojeve individuale është pak më i lartë. Kemi edhe tre kthyese të dyfishta në secilën anë. Vem-jet gjithashtu ngelën të pandryshuara edhe më tutje me gjerësi prej 160 mm. Ndryshim i madh megjithatë u hasë në vendosjen e pjesës së përparme të trupit me të ashtuquajtur “pike nose”, duke marrë parasysh dy pllakat e mbështe-tura në kënd më të madh të vertikales. Majës i është vendosur një mbështetje nga pas, traka të gjera e të rrafshëta të cilat përputhen me shtëpizën. Anët e trupit gjithashtu në masë të madhe ishin të vendosura në mënyrë të duhur,

ku u eliminua përdorimi i deponimit të pjesëve të metalta edhe pse të njejtat gjithnjë mund të gjenden brenda në trup.Në pjesën e prapme njësia për mbajtjen e fuqisë (transmisioni) është në dispozi-cion e sipër, shoferi është ç’vendosur në pjesën qëndrore të tanksit. Kapaku kryesor në kupolën e tanksit u pajis me pajisje për mbikqyrje dhe me një hapj-sirë plotësuese për dalje në pjesën e poshtme. Ndryshimi tjetër ka të bëjë me kupolën. Ajo ka qenë rrethore në formën e një ene më të madhe në formë grushti. Kjo formë më vonë është thjeshtëzuar përfundoi si një shenjë mbrojtëse për të gjitha tankset sovjtike të kohës së Luftës së Ftohtë, formë e cila edhe sot e kësaj

38

dite vërehet te tankset luftarak rus. Pjesa e përparme e kupolës ishte më e ngushtë, duke e vendosur topin kryesor në një pjesë (jo të salduar sit e kupolat e mëparshme). Në pjesën e prapme është vendosur kapak oval dypjesësh. Kupola e komandantit u hoq nga përdor-imi ndërsa u dizajnua një unazë e re per kënd më të mirë për zjarr për mitralozin e rëndë antiajror DSHKM. Në pjesën e djathtë janë të vendosur persikopët e ndjekjes “MK-4”, ndërsa hapësira e komandantit fitoi pajisje për dukshmëri më të mirë “TPK-1”. Edhe një periskop “MK-4” u vendos në këndin e majtë lartë në rrotullim prej 12 gradë për sekondë. Të salduara janë dhjetë dorëza, dy horizontale në mes dhe katër vertikale në pjesën e prapme të kupolës për transportin e këmbësorisë. Ky dizajn i veçantë pati dy prapavija. Së pari, dukshëm e reduktoi lartësinë punuse, sidomos për karikuesin, ndërsa profili i ulët gjithashtu e uli nivelin e presionit te topi kryesor. Armatimin e përbën topi i njejtë kryesor 122 mm “D-25T” model 1943, me 48 kalibra, me fren dykomorësh dhe me mbyllës gjysmëautomatik horizontal. Distanca shënjestruese (me TS-17) është 5000 metra. Megjithatë, niveli i zjarrit ishte 2-3 predha në minutë , që

në masë të madhe është gjithnjë infer-iror në raport me tankset bazik luftarak perëndimorë në përgjithësi. Përpos kësaj llojet e municioneve ndarëse përbëheshin vetëm nga 28 predhave, nga të cilat 18 prej tyre HE dhe 10 AP predha. Këtu është edhe armatimi dytë-sor DT (Дегтярёва танковый) mitraloz i fiksuar menjëherë pas topit. Motori është 12 cilindrik, lloj i katër-fishtë i V dizel motorit V-2 IS-3, i cili ofron 520 ks gjatë 2000 rrotullimeve në minutë. Punon me dy rezervuarë të brendshëm me nga 450 litra, me sistem të brendshëm të sigurisë për mbrojtje nga zjarri i cili aktivizohet nga brenda dhe nga katër rezervoarët e zakonshëm që janë brenda, duke shtuar këtu edhe dy të tjerë më të vegjël te mbështetësi

i pasëm ku zakonisht mbahet edhe një kabllo e çeliktë. Transmisioni i vjetër është me “multi-plate” lidhëse frikcione me tetë gradë për bartje.Për faktin se tanksi „IS-3“ dallohej në shumëçka nga dizajnet e kaluara, për herë të parë nevojitej një paralajmërim i madh. Kjo gjë merrte kohë, e që në maj 1945 automjetet e para luftarake paraserike dolën nga fabrika në mënyrë që menjëherë të dërgohen në aksion në Gjermani në dorën e batalionit të pavarur të qytetit. Por, në momëntin e arritjes paqa ishte nënshkruar. Zërat për luftën e tyre me njësitë tenkiste nga batalioni i rëndë blindues gjerman pas dorëzimit, ngelin të pavërtetuara nga shumë burime. Deri në invazionin në Mançuri në gusht edhe shumë tankse “IS-3” ishin të gatshëm për aksion, por nuk ka dëshmi të mjaftueshme se të nje-jtët kanë qenë pjesë e aksioneve. Tanksi “IS-3” ishte tanks i Luftës së Ftohtë, njëlloj si edhe tanksi britanik “Centu-rion” dhe ai amerikan “Pershing”. Të tre tankset ishin planifikuar për luftë kundër tankseve gjermane, por përfunduan në fronte tjera dhe kishin karrierë të gjatë në Luftën e Ftohtë. Megjithatë Stalini ka pasur plane tjera për këto tankse, duke paraduar me kre-nari në paradën ushtarake të 7 shtatorit

Tanksi „IS-3“ ishte tanks gjatë Luftës së Ftohtë, gjenerata e njejtë me tanksin britanik

“Centurion” dhe atë amerikan “Preshing”. Të tre tankset ishin paracaktuar për luftë

kundër tanseve gjermane, por përfunduan në frontin e kundërt

duke bërë karrierë të gjatë përgjatë Luftës së Ftohtë

1945 në Berlin. Të gjitha tankset i tako-nin regjimentit të 71. të rëndë gardist nga armata e 2. tankiste gardiste. Ato gjithashtu, paraduan në Bashkimin Sov-jetik më 7 nëntor 1946 si dhe në Sheshin e Kuq një vit më vonë. Evaluimi eksper-tiv i tanksit “IS-3” ishte shumë më e lartë se aftësitë reale të tij, sepse Stalini ishte i zënë nga tankset standard dhe nga çështjet që nuk i zgjigji asnjëherë që ngelën nga transmisioni i vjetëruar dhe problematik të trashëguar nga “KV-1”, me çështje të reja të dala nga miratimi i topit të rëndë të adaptuar (me shumë pak municion dhe nivel të ulët të lëshimit të zjarrit). Bashkimi gjithashtu paraqiste problem, elementet anësore të pjesës së prapme të trupit të salduara rreth hapësirës së motorit me tendencë të plasin. Si pasojë e kësaj, prodhimtaria u ndërpre në verën e vitit 1946 dhe në fund përfundoi tërësisht me prodhimin e 2311 tankseve. Hapat e para drejt modernizimit (IS-3M) janë ndërmarë në vitin 1948 me bartësit e fuqizuar të motorit, me marsh të modi-fikuar, me pllakë të fuqizuar nën ku-polën, dizajn të përmirësuar të lidhëzes kryesore, rrota më të mira të motorit, etj. Radio, gjithashtu është modernizuar, por pasha në fund u rrit në gjithsej 49 ton. Vala e dytë e përmirësimeve erdhi në vitet e pesëdhjeta, me nivel të rritur të ridigjitetit të trupit, përmes vendosjes së shkopinjëve të metalta në pjesën e prapme të trupit dhe me anë të sh-trëngimit të hapësirës poshtë marshit. Mitralozët u zëvendësuan me DSHKM Дегтярев-Шпагин Крупнокалиберный

модернизированный) dhe DTM (Дегтярева танковый модернизированный). Për komandantin u sigurua një hapësirë e re rotuese me kapak, përderisa për shoferin u montua pajisje për shikim gjatë natës “TVN-2”. Motori gjithashtu

ndryshoi për B-54K-IC i cili siguron 520 hp. Modifikimet tjera përfshinin system të modifikuar për lyerje, system për fto-hje dhe ngrohje “NICS-1” me motor elek-trik. Sistemi i kontrollit të zjarrit tërësisht u modernizua së bashku me sistemin e komunikimit me radion e instaluar R-113 dhe me interkomin P-120. Gjatë viteve të 70’-ta dhe të 80’-ta, tanksi “IS-3M” krejtësisht vendoset në rezervë aktive, e më pas vendoset në depo. Tanksi „IS-3M“ ishte pejsë e ngjarjeve në Odesa në vitin 1948, e më pas edhe në revolucionin hungarez në vitin 1956. Vendet tjera nga Pakti i Varshavës që morën tankse “IS-3” ishin Polonia (dy për testim) dhe Çekia (një për shkollën ushtarake), si dhe vendet e “painkua-druara” të Lindjes së Afërt, si Egjipti i cili mori rreth 100 tankse “IS-3” dhe 60 tankse “IS-3M” të cilët ishin pjesë e luftës në vitin 1967, nga të cilat një pjesë e tyre u shkatërruan me bomba nga ana e bombarduesve të forcave të sigurisë izraelite. Me 2311 tankse të prodhuara përgjatë historisë, tanksi „IS-3“ do të mbahet mend si tanksi i cili nuk ishte pjesë e Luftës së Dytë Botërore.

Idriz Idrizovski

39

Specifikacionet tjera të këtij automjeti luftarak janë:

- gjatësia 9,85 metra

gjerësia 3,09 metra

lartësia 2,45 metra

pesha 45,7 ton

shpejtësia maksimale në lëvizje është 40 km/h (25 mph)

40

AgustaWestland AW119 Koala“ është relativisht helikopter i ri me fluturimin e parë të cilin e ka realizuar në vitin 1995, ndërsa

përdoret nga viti 2000. Monstra e parë komerciale i është dorzuar një kompanie austriake të logjistikës. Helikopteri hyri në përdorim si “A119” gjatë periudhës kur “Augusta” rimbëkëmbej nga prob-lemet financiare të cilat pothuajse e lanë kompaninë jashtë biznesit. Gjatë vitit 2014, pothuajse 250 helikopterë “AW119” janë porositur për më se 30 vende të botës për 100 përdorues.Kompania „Leonardo-Finmeccanica“ gjegjësisht „Finmeccanica“ është kom-pani globale me performance të larta teknologjike dhe njëra ndër lojtaret krye-sore në sferën ajrore dhe atë të sigurisë. Me seli në Romë, kompania ka gjithsej 180 filiale në tërë botën. Ajo është kom-pania e nëntë më e madhe në botë sipas të hyrave vjetore bazuar nga të hyrat e viteve të fundit. Kompania pjesërisht është pronë e qeverisë italiane përmes Ministrisë së Ekonomisë dhe Ministrisë së Financave që posedojnë 30,2 % të aksioneve të kompanisë duke qenë ak-sionare më të mëdha të saj. Më 1 janar 2016, „Leonardo-Finmeccanica“ u bë kompania e vetme financiare industrial

përmes integrimit të aktiviteteve të filia-leve të saja të njohura „AgustaWestland“, „Alenia Aermacchi“, „DRS Technologies“, „Selex ES“, „Oto Melara“ dhe „WASS“. Ajo është e organizuar në shtatë depar-tamente (Helicopters, Aircraft, Aerostruc-tures, Airborne & Space Systems, Land & Naval Defence Electronics, Defence Systems, Security & Information Sys-tems).Helikopterit i është instaluar rotori bartës me 4 lopata të vogla, reduktuesi është i përpunuar nga titanium, ndërsa lopatat e vogla nga materiali kompozit. Helikop-teri drejtohet nga 1 deri më 2 pilotë dhe mund të merr gjashtë deri në shtatë pasagjerë, gjegjësisht peshë deri në 1000 kg. Në misione të shpëtimit mund të bartë dy bartëse me nga 3 persona personel mjeksor. Helikopteri posedon motor turbo Pratt & Whitney PT6B-37, që njihet si njëri ndër motorët më të mirë të klasit të tij.Në prill të vitit 2007 lloji „AW119Ke“ („Koala Enhanced“) në mënyrë zyrtare u prezantua në manifestimini „Heli-Expo“. Ndryshimet në të përfshijnë dizajn të modifikuar të rotorit me rrotullime plotë-suese, duke rritur nivelin e peshës dhe nivelin e performancave. Fleksibiliteti i kabinës gjithashtu është përmirsuar.

Armatim

HeLiKopTeR„AW119 Koala“

Helikopteri „Agusta Westland AW119 Koala“ është helikopter shumë

dedikues i prodhimit Italian, i prodhuar nga kompania

“Leonardo”. Ai është zhvilluar nga struktura e helikopterit

“A109”, ndërsa nga ky i fundit dallon sipas asaj se

ai posedon trap tjetër (skija në vend të rrotave), e më poshtë ka trup tjetër dhe

është me kosto më të ulët. “AW119 Koala” parimisht

përdoret për misionet e llojit: kërkim dhe shpëtim, evakuim mjekësor, zbulim, transport të pasagjerëve dhe transport të lehtë, për fikjen e zjarreve, për nevojat e kompanive të naftës dhe për nevojat e aktiviteteve

dhe detyrave qeveritare

„

Trupi i “AW119” është prodhuar nga ana e “PZL Swidnik” nga Polonia, kompani e cila më vonë është bërë pjesë e “Au-gusta Westland”. Konstruktimi përfun-dimtar dhe aktiviteti tjetët prodhues pari-misht janë realizuar në Vergiat të Italisë, deri në momentin kur lloji i avancuar i “AW119Ke” ka filluar të prodhohet. Nga ajo kohë, vija e prodhimit zhvillohet në objektet e “AgustaWestland” në Filadelfi të SHBA-së me kosto vjetore nga 20-30 helikopterë.Edhe pse „AW119“ është helikopter me një motor, “AgustaWestland” e promovon këtë model i cili posedon kualifikime të shkëlqyera të fluturimit të nivelit të lartë të kontrollit, manovrimit dhe sigurisë. Si-pas “Flight International”, “AW119” është helikopter me kosto konkurese që sigu-ron nivele të kënaqshme të qasjes, qën-drueshmërisë, komoditetit, shpejtësisë dhe njëherit ka nivel të pranueshëm të zhurmës. Sipërfaqja nuk kërkon kujdes të veçantë. Panelet strukturore të alumi-nit përdoren për absorbimin e zhurmës dhe dridhjeve. “AW 119” posedon sis-teme të pavarura të dyfishta, si që janë hidraulika dhe sistemi për rritjen e nivelit të stabilitetit. Reduktori ka mundësi që të punojë në sipërfaqe të thatë në kohëzg-jatje prej 30 minutash.

Një spektër i gjerë i avionikës është i integruar te lloji “AW 119”. Modelet parë-sore të prodhimit përfshijnë instrumente konvencionale të fluturimit. Sistemi “Gar-min G1000” është i integruar në llojin e ri “AW 119 Kx”, për të cilin thuhet se ka avancime në hapsëirë, nivel të reduktuar të volumit të punës së pilotit njëkohësisht duke e rritur nivelin e sigurisë. Të gjitha informatat më të rëndësishme shfaqen përmes displejëve multidimensional dhe me anë të një displeji të pavarur ndjekës në rast të prishjes së displejëve krye-sorë. Displejët e ri kanë hequr dhjetë in-strumente nga tabela e instrumenteve.Ekzistojnë sisteme tjera komplekse që përdoren te ky lloj i helikopterit si që janë: Aircraft flight control system, Syn-thetic vision system, Moving map display, Radio altimeter, VOR/ILS/GPS/WAAS navigation, Electronic engine control system, Emergency locator transponder, Flight director, Radar altimeter, Stability augmentation system/auto pilot, Cockpit voice recorder, Weather radar, Health usage monitoring system, Flight data monitoring dhe Helicopter terrain avoid-ance warning system. WAAS navigation

në esencë është system i satelitëve dhe stacioneve tokësore të cilët sigurojnë korreksione të sinjaleve GPS, me një saktësi edhe më të madhe të pozicionit deri në 3 metre. Pajisja e shumëllojshme mund të instalohet varësisht nga zgjed-hja dhe roli i operatorit. Pajisja përfshin: ngritëse të jashtme, kukë të dyfishtë kar-go, kontroll të dyfishtë të fluturimit, vazh-dim i hapësirës së bagazhit, skija akulli, fshise të dritares së përparme, dritare plotësuese të përparme, fren të rotorit, kufje për mosdëgjimin e zhurmës, izolim të zërit, sisteme të oksigjenit, drita kër-kimi, pajisje për aterrim urgjent me litar, system për mbrojtje nga goditja e telit dhe kamerë infra të kuqe për avancim. Nga dalja e „Agusta Westland AW119 Koala“ ai ka zhvilluar një reputacion si njëri ndër helikopterët më të sigurtë të klasit të vet. Nofka „Volvo of light he-licopters“ nga ana e operatorëve dhe teknikëve është dëshmuar si e saktë që kur kjo platformë e provuar edhe në kushte ekstreme dhe në angazhime operative është dëshmuar si e suk-sesshme.

Dragan Pavllovski

peSha

i zbrazur 1,430 kg

maksimale 2,850 kg

në përdorim 1,420 kg

Перформанси

shpejtësia maksimale 280 km/h

shptejtësia kryqëzuese 260 km/h

shpejtësia maksimale gjatë ngjitjes 588 m/min

lartësia maksimale gjatë fluturimit

4,785 m

arritja maksimale 887 km

kohëzgjatja maksimale e fluturimit 5 h

karburanti 870 l

Tregtia me njerëz është formë e krimit të organizuar i cili i then standardet dhe normat kush-tetuese dhe ligjore të një shoqë-

rie bashkëkohore demokratike. Trendet ndryshojnë përmes formave më të ndryshme të eksploatimit të viktimave dhe kanë dinamikë të ndryshme e cila mbisundon ndaj sundimit të së drejtës dhe inkurajon aktivitete tjera kriminale transnacionale ku e cënon sigurinë pub-like dhe kombëtare.

Qëllimet dhe format e tregtisë me njerëz:1. Tregtia me njerëz me qëllim të eksplo-

atimit seksual 2. Eksploatimi gjatë punës – tregtia me

gra/fëmijë me qëllim të lëmoshës3. Tregtia me njerëz për qëllime krimi-

nale 4. Martesa paraqasëse me marrëveshje

me shtetas të huaj

Qëllimet dhe format e tregtisë me njerëz janë të ndryshme, ndërsa tregtarët mund të jenë edhe miq apo familjarë të vik-timës, në raste të caktuara edhe prindër, individë apo rrjete ekstenzive kriminale. Makro, banda, punëdhënës, pronarë të bizneseve të vogla apo të mëdha. Vetia e tyre e përbashkët ka të bëjë më gatish-mërinë e shfrytëzimit të njerëzve për shkak të profitit me anë të përdorimit të taktikave të kontrollit, duke përfshirë këtu keqpërdorimin fizik dhe emocional, dhu-nën seksuale, konfiskimin e parave dhe identitetin, izolim nga miqtë dhe familja, deri te riemërimi i viktimave. Me qëllim të krijimit të varësisë por edhe me qëllim të vendosjes së kontrollit, përdoren premtime ndaj zgjidhjes së problemve apo plotësimit të nevojave të viktimave. Si rezultat i kësaj, viktimat kanë drojë të paraqesin rastin apo të ikin, duke përjetuar trauma psikologjike, turp apo edhe kërcënime fizike.

42

Tregtia me njerëz paraqet thyerjen më brutale të

drejtave dhe lirive të njeriut dhe fenomen global mbi të cilin asnjë vend nuk është imun. Viktimat e robërisë modern eksplatohen në

secilin rajon edhe pse problem ka të bëjë me

sferën globale, i njejti është i pranishëm edhe në nivel lokal, zgjidhja e tij kërkon qasje serioze, por edhe

zhvillim gjithpërfshirës të metodave parandaluese.

Global

Tregtia me njerëz – indikatorët, trendet, format dhe sfidat

Të mashtruar me premtime të rrejshme për ndonjë punë fitimprurëse, stabilitet, shkollim, apo lidhje dashurie, viktima të tregtisë me njerëz mund të jenë burrat dhe gratë, të rritur, apo fëmijë, të huaj apo shtetas të ndonjë vendi të caktuar. Sa i përket ndjeshmërisë, viktimat kanë përkatësi të ndryshme etnike dhe socio-ekonomike, nivele të ndryshme të ar-simimit dhe mund të jenë me apo pa do-kumente. Persona të cilët bëjnë pjesë në kategori me impenjim më të lehtë, ndikim dhe viktimizim nga tregtarët janë refug-jatët dhe personat e pastrehë, viktimat e dhunës familjare, dhunës seksuale, diskri-minimit social, luftërave apo konflikteve, etj. Megjithatë, është e gjerë paleta e sfidave me të cilat ballafaqohen viktimat, duke filluar nga kushtet johumane për punë, vendbanimi, përkeqësim i shëndetit fizik apo psiqik, shprehi jonormale dhe gjithsesi kontroll të humbur ndaj jetës dhe mosposedimi i dokumenteve.Nga një vajzë që është e detyruar për të bërë prostitucion, punëtorët e krahut që nuk kanë dokumente identifikimi, deri te një i ri që është pjesë e kuzhinës së një restoranti, ai i cili punon në vend të huaj dhe që njëkohësisht është i përbuzur dhe kushtëzuar, të gjitha viktimat kanë përvo-jën bazë: humbjen e lirisë.

Format e tregtisë me njerëz dhe indikatorët specifik:Tregtia me njerëz me qëllim të eksplo-atimit seksual: – Viktimat më shpesh janë femra të moshës nën 30 vjeç; – Qëndrojnë në objekte hotelerike ku janë të detyruara të ofrojnë shërbime seksuale; – Ballafaqohen me probleme shëndet-sore.

Tregtia me njerëz me qëllim të eksplo-atimit gjatë punës: – Viktimat punojnë në ferma kafshësh, merren me punë krahu apo me punë bu-jqësore, në plantazhe, industri të tekstilit, fabrika, uzina, miniera, shtëpi private, ob-jekte hotelerike; – Punojnë në kushte jashtëzakonisht të vështira pa siguri përkatëse gjatë punës; – Nuk kanë mundësi për lëvizje të lirë; – Punojnë në orar pa pauzë, pa ditë të lira dhe pa të drejta të cilat u takojnë në rast se do të ishin në marrëdhënie normale pune;

– Dokumentet personale ua dorzojnë pu-nëdhënësve. Tregtia me njerëz me qëllim të lëmoshës dhe qëllimeve kriminale: – Persona të grupmoshave të ndryshme, sidomos fëmijë apo të rritur me hendikep, refugjatë; – Kërkojnë lëmoshë pa i pasur parasysh kushtet atmosferike; – Janë të detyruar të vjedhin dhe të bëjnë krime tjera;– Kanë shenja të dukshme të lëndimeve dhe dhunës fizike. Martesa me marrëveshje – të detyruara me shtetas të huaj:– Viktima më të shpeshta janë fëmijët prindërit, familjarët dhe të tjerët i detyro-jnë të martohen pa dëshirën e tyre; – Tek ata vërehen shenja të dhunës fizike dhe dhunës psiqike; – I janë nënshtruar eksploatimit të shumëllojshëm, sidomos atij seksual, kër-kimit të lëmoshës, “shërbimit”.Në nivel global sipas statistikave nga

Organizata Ndërkombëtare e Punës (In-ternational labor organization) 40,3 milion njerëz janë viktima të robërimit modern, 81% nga të cilët janë viktima të punës së detyruar, ku 75% të viktimave janë gra, va-jza, gjegjësisht 25% prej tyre janë fëmijë.Varfëria, pasiguria, gjendja jostabile ekonomike, politike dhe sociale janë fak-torë kryesorë dhe bartës të llojeve dhe trendeve të reja të tregtisë me njerëz, por me mbështetje të ndërsjellë dhe bashkë-punim të mirfilltë në mes të institucioneve, organizatave qeveritare dhe joqeveritare mund të ngritet vetëdija për luftën dhe menaxhimin me tregtinë me njerëz, mbro-jtjen e viktimave dhe ndërrmarjen e ma-save ndëshkuese me dënime të ashpra ndaj bërësve. Parandalimi, identifikimi, ndihma, mbështatja, mbrojtja si dhe kthimi dhe rintegrimi i viktimave janë vendimtare për vendosjen e barazpeshës në shoqëri në nivel kombëtar, rajonal dhe ndëkombëtar.

Mr. Pande Dimoska

43

B iseda duhet të fillojë me një dozë kureshtjeje dhe respekt dhe të mos brengosemi për atë se çfarë na pëlqen, e çfarë nuk

na pëlqen. Në fakt, njerëzit që dijnë t’u shmangen konflikteve shpesh herë janë të brengosur për shkak të vetisë së tyre të mirësjelljes. Edhe pse është krejtësisht në rregull që të shfaqni dëshirën për t’i pëlqyer dikujt, kjo jo çdoherë është gjëja më e rëndësishme. Duhet të provojmë të bisedojmë haptaz dhe të shfaqim dëshirën e sinqertë për të mësuar diçka. Nevojitet një dozë kureshtjeje dhe res-pekt si për veten tonë, ashtu edhe për të tjerët. Respekti i vërtetë dhe lëndimet, zakonisht rezultojnë me respektin dhe lëndimin e ndërsjellë. Gjegjësisht, duhet respektuar mendimi i palës tjetër, por

44

Shmangja apo anulimi i një bisede të vështirë mund t’i dëmtojë marrëdhëniet

tona dhe të sjellë rezultate tjera negative. Me këtë rast,

ndoshta edhe nuk do të ndihemi më së miri, sidomos

në rast se frigohemi nga mosmarrëveshjet. Por, njeriu ka mundësi edhe të mësohet

të “zhytet” në biseda “të vështira”, e në këtë mënyrë t’i

shqyrtojë mendimet e veta

KonFLIKTEsi të negocohet për shmanjen e konflikteve

Global

edhe të presim respekt ndaj mendimit tonë. Nevojitet të fokusohemi ndaj asaj që dëgjojmë, e jo në atë që e themi. Njerëzit të cilët i shmangin konfliktet shpesh herë humbin shumë kohë që ti rezimojnë mendimet e tyre. Edhe pse ndoshta duket si një përgatitje e dobishme, fakti që së tepërmi jemi duke menduar, thjeshtë preokupon mendi-met tona gjatë tërë ditës së punës, e ndonjëherë edhe gjatë natës. Megjithatë edhe negociatat e vështira rrallë herë zhvillohen sipas planit. Për këtë arsye, nevojitet të lirohemi nga presioni. Në fakt, nuk duhet folur shumë gjatë ne-gocimit të vështirë. Në vend të kësaj, nevojitet të përqëndrohemi në dëgjim, mendim dhe ndjekje. Kështu për sh-embull, në rast se një anëtar i ekipit negociator mungon në ndonjë afgat, atij duhet ti qasemi me parashtrimin e py-etjeve neutrale apo pyetje mbështetëse, si: “Shihet që ky projekt është i vonuar. Më thuaj për sfidat me të cilat ballafaqo-hesh”. Më pas dëgjo. Pauzë. Dëshmoni se jeni të interesuar dhe aktiv. Grum-bulloni sa më shumë detaje që është e mundu, gjegjësisht informata dhe para-shtroni pyetje pa hedhur ndonjë akuzë, sepse vëmendja juaj dhe neutraliteti i inkurajojnë njerëzit që t’ua sqarojnë gjerat. Gjatë kësaj përpiquni të vërtetoni se i kuptoni ata në mënyrën e duhur. Duhet të orvatemi të zhvillojmë diskutim të sinqertë në të cilin dy palët flasin sin-qerisht rreth detajeve lidhur me ndonjë çështje. Bisedat e sinqerta me një dozë respekti i përmirsojnë marrëdhëniet edhe në rastet kur negociatat zhvillohen me vështirsi.Ekzistojnë situata në të cilat duhet të merren parasysh edhe dallimet kul-turore apo karakteristikat e personit. Edhe pse kultura juaj mund “t’u ikë” konflikteve, ose mos t’a vlerësojë qasjen e drejtëpërdrejtë, megjithatë ekziston mundësia për përfshirjen në negociata “sfiduese”. Në këto raste, në vend se të jeni tejet të drejtëpërdrejtë, shfaqni dozë respekti. Me këtë, në qoftë se personi me të cilin bisedoni shtirret se nuk ju kupton, lusni të njejtin që t’u sqarojë se çfarë në të vërtetë ka kuptuar nga ajo që keni thënë. Në këtë mënyrë, duke u kthyer në disa pjesë të bisedës do të arrini që ta përshtatni mesazhin dhe të jeni të sigurt se konflikti shkon drejt zgjidhjes. Ky stil i komunikimit është i hapur dhe ka shumë gjasa për shman-gje të konfliktit. Mos i anuloni punët. Sa shepsh reagimi juaj në një konflikt është ai i stilit “nuk dua të flaës për këtë” ose “kjo nuk është aq punë e madhe”, apo “nuk vlen të diskutohet”. Në vend se ta anuloni bisedën për një kohë tjetër në të ardhmen, kur do të mund të ballafaqo-

heni më lehtë me të njejtën, megjithatë do të ishte mirë që “ti hapni letrat”, në mënyrë që ta zgjidhni problemin dhe të vazhdoni më tutje. Ndoshta nuk duket edhe aq mirë që përderisa bisedoni të dilni nga zyra, por shpesh herë kjo është një aletarnativë e mirë. Jepni vetes apo kolegut tuaj pak kohë për t’u ftohur, kuptohet në rast se ka nevojë për një gjë të tillë. Por, bisedoni dhe bëni plan që të vazhdoni me negocimin. Pas të gjitha gjimnastikave mentale të stërvitjeve të pafundme të negociatave të shumta në kokën tuaj, angazhimi në bisedime të dyanshme, në fakt mund të sjellin deri te një diskutim inspirativ dhe produktiv përplot respekt. Shmangni konfliktet duke thënë: “Kjo do të jetë katastrofale”. Në vend të kësaj thoni: “Kjo do të rezultojë në marrëdhënie më të mira”. Në fakt, në qoftë se përqën-droheni në përfitimet afatgjate që sjell biseda dhe kur vëmendja juaj është e përqëndruar drejt rezultateve dhe për-fitimeve pozitive, bashkëbiseduesi juaj do ta ndryshojë procesin e të menduarit dhe dialogun e brendshëm në një gjë më konstruktive. Si rezultat i kësaj, ju do të ndiheni komod për t’ju afruar bashkë-punëtorit i cili vazhdimisht ju kritikon dhe ankohet. Gjithashtu, nuk duhet injoruar situatat e vështira për të cilat tashmë keni dëgjuar, por kur do të keni mundësi bisedoni dhe inkurajoni bashkëpuntorët të guxojnë të ballafaqohen me konfliktin.

Katër mënyra për t’u balla-faquar me kolegë “toksik”Kohëve të fundit shpesh dëgjojmë se ka bashkëpuntorë dhe anëtarë të grupit që janë “toksik”. Kjo nuk është diçka e re sepse gjithmonë ka pasur bashkë-puntorë të kqinj. Por, kohëve të fundit ndikimi i tyre është gjithnjë më e madhe dhe më destruktive. Megjithatë, bizneset kanë nevojë për punë në grupe. Gru-pet duhet të jenë më bashkëpunuese, adaptibile dhe proaktive. Koha kur pro-cesi i vendimarrjes zhvillohej nga lartë poshtë i takon së kaluarës për shumë kompani dhe industri. Tashmë ky pro-ces zëvendësohet me risi inovative dhe forma bashkëpunimi përmes bashkë-puntorëve, përmes rrjetit të hapur dhe shkëmbimit të informatave përmes ku-fijve/me partnerë të jashtëm. Për shkak të kësaj dinamike të re, bashkëpuntorët disfunksional mund t’i dëmtojnë rezulta-tet e grupit në mënyrë që nuk praktiko-hej në modelet e vjetra të punës. Sjelljet më të shpeshta toksike destruktive që i hasim përfshijnë: kritikën, mbetjen pra-pa dhe akuzën; përgojimin dhe shpifjen, caktimin e mbledhjeve e takimeve, por jo edhe ndjekjen e punëve herëta apo vonë; planifikimin e informatave; qël-

45

limisht cënimin e integritetit të të tjerëve, brengën dhe kujdesin vetëm për agjen-dën personale (mbi qëllimet e ekipit apo kompanisë). Të mësuarit e një grupi dhe grumbul-limin e të dhënave në të gjitha industritë, sektorët dhe gjeografitë, zbulon se çfarë i bën të shkëlqyeshëm disa grupe, e disa të tjera i bën të dështaura. Sipas hu-lumtimit, faktori i vetëm dhe më i rëndë-sishëm për suksesin apo dështimin e grupit është cilësia e marrëdhënieve në grup. Në fakt, 70% e diferencës në mës të grupeve më të dobëta të cilët i quajmë të sabotuara dhe grupeve me performaca më të larta, ose ato që i quajmë grupe lo-jale, janë në korelacion me marrëdhëniet në grup – edhe atë jo disa apo pjesa me

e madhe e marrëdhënieve, por të gjitha. Nga kjo del se një anëtar “toksik” i grupit është ajo që nevojitet për të shkatërruar cilësinë e grupit. Anëtarët “toksik” të gru-pit janë destruktiv për këto arsye: Bëjnë dramë të panevojshme dhe tërheqin vëmendjen. Ata e “thithin” energjinë pozitive dhe fuqinë kreative intelektuale jashtë punës. Gjegjësisht, anëtarët e grupit harxhojnë shumë kohë duke e “rua-jtur” shpinë, në vend se haptaz të gjejnë zgjidhje të reja, të ndërmarin rreziqe dhe të bisedojnë haptaz për atë që mendojnë. Ata e prishin “imazhin e grupit”. Sjellja e pahishjshme e tyre në mënyrë të dobët e përfaqëson grupin dhe krijon përshtypje negative te kolegët jashtë grupit. Në fakt, gjatë hulumtimit të realizuar, palët e konfliktuara jashtë grupit kanë 2.000 herë gjasa më të mëdha t’i vërejnë grupet lojale si efektive në arritjen e rezultateve, në krahasim me grupet sabotuese. Është e qartë se disfunksioni i grupit është e lid-hur ngushtë me imazhin e grupit dhe me rezultatet e arritura. I ulin vlerat e liderit dhe kompanisë. Kur kompanitë mbësh-tesin vlera dhe norma të sjelljes, por nuk zbatojnë standarde të njejta për të gjithë, në atë rast paraqitet cinizmi. Degrado-het kultura grupore. Sjellja e sabotuesit shëndrrohet “normë de facto”. Anëtarët qëllimirë të grupit fillojnë ta imitojnë këtë sjellje të keqe, e në këtë mënyrë trajtojnë bashkëlojtarë “toksik” me mosresoekt, përçmim pas shpine duke i mbajtur të njejtët jashtë grupit gjithnjë deri sa kanë mundësi. Për këtë, në rast se jeni lider i grupit, rruga drejt suksesit është e qartë. Duhet pranuar atë që ndodhë me grupin,

46

Në vend se ta anulojmë bisedën për një kohë më të përshtatshme

në të ardhmen, kur mund më lehtë të ballafaqohemi me të, megjithatë është më lehtë ti vendosim “letrat në tavolinë”

në mënyrë që ta zgjedhim problemin dhe të vazhdojmë

tutje. Ndoshta edhe nuk duket e hijshme përderisa bisedojmë të dalim jashtë zyrës, por shpesh

herë pikërisht kjo është më se e nevojshme

ndërsa anëtarit “toksik” të grupit duhet t’i vendoset standard më i lartë të sjelljes. Pa marrë parasysh produktivitetit të tyre, rezultateve, teknikave, ekspertizës apo përvojës, nuk duhet toleruar sjellja e cila i lë mbrapa edhe anëtarët tjerë të grupit. Shumë të punësuar thontë se ndihen të pafuqishëm të ndryshojnë sjelljen e kolegëve. Në fakt, disa thjeshtë e lënë grupin ose kompaninë nga moment që nuk e durojnë negativitetin, gjegjësisht ndikimin “toksik” të mjedisit të punës. Ja katër punë të cilat mund të bëhen për t’u ballafaquar me një kolegë “toklsik”: Të bisedojmë sinqerisht me personin. Në rast se nuk përpiqemi t’a bëjmë këtë, atëherë 100% situate do të ngelet e nje-jtë, situatë jofunksionale. Ne nuk mund të parashikojmë se ky person përnjëherë do të zgjodhet dhe do ta kuptojë gabimin gjatë punës dhe qëndrimeve të tij. Duhet të përqëndrohemi ndaj ndikimit dhe sjel-ljes që e tregon ndaj nesh. Ndonjëherë, disa të tjerë nuk e kuptojnë ndikimin të cilin e kanë ndaj nesh. Kërkoni edhe fitbek për sjelljen tuaj. Ndonjëherë të tjerët nuk e kuptojnë ndikimin të cilin e ushtrojnë ndaj jush. Hulumtimet tregojnë se shumica prej nesh nuk kanë vetëdije, sidomos në punë. Anëtarët e grupeve lojale kanë 106 herë gjasa më të mëdha që njëri tjetrit ti japin fitbek informata, se sa anëtarët e grupeve sabotuese edhe në ato raste kur është vështirë të bëhet një gjë e tillë. Duhet të veprohet në mënyrë lojale si ndaj vetes ashtu edhe ndaj të tjerëve dhe të hapet një dialog i nder-shëm dhe i hapur. Ta ngrejmë “lojën tonë”

ndërsa egoja duhet të jetë e gatshme për reagim. Mos të biem në nivelin e tyre. Sa më shumë që jemi të përqëndruar ndaj qëllimeve të grupit, aq më i vogël është niveli i besueshmërisë se do të jemi të verbuar nga fitorja / apo të humbim për shkak të mendimit të ndonjë kolegu “tok-sik”. Të jemi shembull për atë se si dëshi-rojmë që grupi të veprojë. Të vendosim standard me pjesën tjetër të grupit i cili mbështet bashkëpunimin dhe dialogun e hapur, e jo hakmarrjen. Për grupet lojale, anëtarët e tij kanë 35 herë gjasa më të mëdha të tregojnë përqëndrim të duk-shëm ndaj suksesit të njëri tjetrit, ndërsa 47 herë besueshmëria është më e madhe për të punuar me perqëndrim në mënyrë që të krijojnë besim, në krahasim me gru-pet e sabotuara. Duhet të bisedojmë me përgjegjësin. Në mënyrë proative duhet t’i sugjerohet përgjegjësit se grupi mban mbledhje për vendosjen e normave gru-pore…Ky session nuk duhet të shërbejë si kurth me të cilin anëtari “toksik” i grupit do të merr detyrë. Kjo duhet të jetë një interaksion i vërtetë dhe autentik, në të cilin anëtarët e grupit mund të kenë qasje në perspektiva, të vendosin standarde të qarta të sjelljes së pritshme dh eta rrisin nivelin e përgjegjësisë në marrëdhëniet e ndërsjella. Në grupet lojale, anëatarët e grupit kanë 73 herë gjasa më të mëdha të vendosin norma dhe sjellje me të cilat jetojnë, ndërsa 125 herë më tepër është shtuar besimi se ata përnjëherrë mund të vërejnë sjellje të papëlqyeshme dhe të papranueshme brenda grupit. Më në fund duhet të kujdesemi për vete. Nuk duhet të

lejojmë që kjo sjellje “toksike” ta dëmtojë shëndetin tonë fizik dhe emocional. Duhet të posedojmë atë që kemi mundësi, ndërsa të heqim dorë nga ajo me të cilën nuk mund të ndikojmë. Në qoftë se në të vërtetë kemi dhënë shumë mund dhe kemi punuar për të zhvilluar marrëdhënie më të mira me bashkëpuntorin(ët)/ sabo-tues, të mendojmë të kërkojmë këshillë nga mentor professional dhe besnik për atë se çfarë tjetër do të mund të kishim bërë. Por, në rast se kemi bërë gjithçka që është e mundur, duhet të mendo-jmë për të ikur nga ai rreth. Jeta është e shkurtër që puna “ta shpenzojë” atë. Kur kemi të bëjmë me bashkëpuntor “toksik” nuk ka dyshim se ne vuajmë nga eksperienca. Dhe është shumë e vërtetë se edhe rezultatet e biznesit pësojnë. Shumë shpesh dhimbja jep motivim të fuqishëm për zgjidhjen e problemeve dhe për lëvizjen e punëve për së mbari, por puna që duhet kryer nuk është aspak e lehtë dhe nuk duhet të gënjehemi: Rikon-struimi i lidhjeve dhe zhvillimi i shprehive të reja marrin shumë energji dhe guxim. Megjithatë, përderisa krejtësisht do të përgjëndrohemi në përmirsimin e këtyre gjërave, me siguri se do të hasim në diçka më të lehtë. Të jemi qëllimirë në përpjekjet tona, por poashtu edhe këm-bëngulës – dhe do t’a korrim frytin e mun-dit dhe përpjekjes sonë.

Mr. Biljana Popovska (e adaptuar nga Harvard Business Re-

vieë Magazine Xhoel Garfinkl (Joel Garfinkle) & Еbi Kurnou-Chavez

(Аbby curnoë-chavez)

47

48

Pas migrimit në SHBA maqedo-nasit në qendrat më të mëdha urbane kanë formuar shoqata të ndërsjella ndihmëse si: Shoqata

Ndihmëse e Manastirit “Pelister”, Shoqata Ndihmëse e Tetovës “Mali Sharr”, Shoqa-ta Ndihmëse Fshatare “Buf”, Shoqata Ndihmëse Fshatare “Llazar Pop Trajkov”, etj. Qëllimi i shoqatave ka qenë ruajtja e kulturës kombëtare dhe traditës maqe-donase, si dhe grumbullimi i mjeteve ma-terial të familjeve sociale maqedonase në Amerikë, si dhe dërgimin e ndihmave në atdhe (për ndërtim të shkollave, kishave, spitaleve, etj.).Grupet progresiste maqedonase në SHBA kanë botuar edhe gazetën “Makedonski Billten” në numrin e parë të së cilit thuhej: “Emigrantë maqedonas – janë shumë të mëdha viktimat që populli ynë i vujatur e heroik i dha gjatë luftës gjysëm shek-ullore për një jetë më të mirë. Plejadë e luftëtarëve të njohur dhe të panjohur dhanë jetën e tyre para altarit të lirisë. Nuk ka vend, shkëmb, copë të tokës së Maqedonisë të mos jetë e larë me gjakun e popullit maqedonas…Edhe përkundër kësaj, Maqedonia edhe sot e sot vuan robërinë e zezë, më e zezë se kurdoherë tjetër. E ndarë, populli sot është i ndarë në kryq nga robëruesit e ri ballkanas para

syve dhe me pelqimin e “patronazhit evro-pian”. Për një veprimtari më të fuqishme dhe për propagim të kauzës maqedonase në SHBA, shoqatat progresive maqe-donase janë bashkuar në organizata politike maqedonase, kongresi i të cilave është mbajtur në vitin 1922 në Fort Vejn në Indiana.Më 1928 në Çikago është forumar orga-nizatë e re politike maqedonase “Make-donaska Nezavisnost”, qëllimi primar i së cilës ka qenë të luftojë për çlirimin e popullit maqedonas dhe për krijimin e shtetit maqedonas me rregullim repub-likan demokratik, i ndërtar mbi bazë të

Fejton

Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore vijoj valë e re e

mërgimtarëve nga Maqedonia në SHBA. Një numër i madh i maqedonasve u martuan

me amerikane duke e fituar nënshtetësinë amerikane. Por, shkuarja në Amerikë ka bërë që vetëdija kombëtare, kultura dhe

tradita revolucionare mos të ngelë në harresë te mërgata maqedonase

EMIGRACIoNI MAQEDoNAS Në ShBA PAS LufTëS Së PARë BoTëRoRE

parimeve të barazisë, vëllazërisë dhe lirisë të të gjithë banorëve të tij, pa dal-lim feje, kombi, gjinie apo bindje politike të fëmijëve të tyre, pa dallim vendit të lindjes. Grupi i parë i pavarur progresiv maqedonas është formuar në Pontiak Miçigen në shtator të vitit 1929 dhe ka qenë e përbërë nga 14 anëtarë, në mesin e të cilëve ka pasur edhe disa ilindenas të vjetër.Grupet progresive maqedonase në SHBA veprimtarinë dhe luftën e tyre e kanë manifestuar edhe përmes revistave: “Makedonsko Dello”, “Ballkanska Feder-acija”, “Makedonski Billten”, “Makedonski Studentski List”, ku janë publikuar disa dokumente programore, apele dhe përm-

bajtje tjera të rëndësishme për plasimin e të vërtetës rreth veçorive kombëtare maqedonase dhe për luftën për liri dhe pavarësi të Maqedonisë. Në një apel i publikuar në faqet e gazetës “Makedons-ko Dello”, dërguar qeverisë së Mbretërisë së Jugosllavisë në Beograd, thuhet: “Ne maqedonasit e organizuar në grupet e pa-varura progresive në Niagara, protestojmë kundër procesit të inskenuar ndaj Panko Brashnarovit dhe 21 luftëtari maqedonas për liri kombëtare të cilët përsëri vërtetoj-në se diktatura juaj gjakatare vazhdon me zbatimin e sistemit të vrasjeve masive, të terrorit, burgosjve, denacionalizimit dhe vjedhjes së popullit të përvuajtur. Ne kërkojmë lirimin e menjëhershëm të të pandehurve. Lufta e tyre është edhe lufta jonë, ne jemi me ta. Dërgojmë përshën-detje të përzemërta popullit të përvuajtur maqedonas heroik i cili përkundër dhunës suaj, lufton për arritjen e pavarësisë dhe lirisë. Poshtë diktatura gjakatare beogra-dase ! Rroftë Maqedonia e pavarur !” Gjatë periudhës nga 24 deri më 26 prill 1931 grupet progresive maqedonase e kanë mbajtur kongresin e parë në Geri. Në këtë kongres kanë marrë pjesë 36 delegatë të rregullt dhe 25 delegatë

vëllazëror të dërguar nga organizata të ndryshme nga migracioni ballkanik në Amerikë, si për shembull: “Hrvatska Bratska Zajednica”, “Hrvatski Sinovi”, si dhe disa organizata serbe, greke dhe disa organizata e klube tjera. Kongresi e ka miratuar Kushtetutën i cili e ka vërtetuar formimin e Lidhjes Kombëtare të Maqe-donisë në Amerikë, qëllimi i së cilës ka qenë “ta ndihmojë me të gjitha forcat dhe mjetet luftën e popullit të vet të përvuajtur për liri dhe për bashkimin e Maqedonisë në një republikë të pavarur popullore dhe përfshirjen e saj si anëtare e pavarur në një federatë ballkanike të popujve të lirë ballkanik”.Pas kongresit të Lidhjes Kombëtare të

Maqedonisë janë formuar disa grupe maqedonase në tërë SHBA-në: në Geri, në Indiana, grup prej 85 anëtarë, sek-cioni i femrave me 43 pjesëtare si dhe grupi i rinisë me 20 anëtare, gjithsej 148 anëtarë; në Detroit 136 anëtarë, Pontiak 23 anëtarë, Dejton 22 anëtarë, Loren 20 anëtarë, Nju Jork 8 anëtarë, Sinsinati 30 anëtarë, Toledo 30 anëtarë, Çikago 22, Millvoki 5, Front Vejn 5 anëtarë, etj. Numri i anëtarëve vazhdimish është rritur, ndërsa rregullisht janë mbajtur kongrese.Në kongresin e IV të Lidhjes Kombëtare të Maqedonisë të mbajtur në vitin 1934 në Detroit, Miçigen të SHBA-së, vlen të ceken fjalimet e Georgi Dimitrovit, si dhe shkrimi “Përse ne maqedonasit jemi popull i veçantë”. Përgjigja e pyetjes së parashtruar në titullin e shkrimit ku autori thekson se ka rëndësi të madhe politike ku më tej vazhdon: “Është e ditur se si imperializmi bullgar, ashtu edhe ai serb e grek e mohojnë ekzistencën e popullit maqedonas. Sipas të parëve, maqedo-nasit janë pjesa më e denjë e popullit bullgar. Sipas të dytëve, maqedonasit janë serbë. Sipas të tretëve, maqedonasit janë helenë të sllavizuar. Në këtë mënyrë të gjithë sunduesit e arsyetojnë sundimin

e tyre mbi atdheun dhe pretendojnë të sundojnë të gjithë Maqedoninë. Me qëllim të parandalimit të politikës së përgjith-shme asimiluese dhe të fitohet e drejta për vetëvendosje të popullit maqedonas nga ndarja e tij prej shtetit imperial-ist bullgar, serb e grek dhe bashkim të republikës së pavarur dhe sovrane të Maqedonisë, ne maqedonasit duhet të dëshmojmë se nuk jemi as serb, as grek, e as bullgarë, por jemi popull i veçantë maqedonas i cili lufton për liri kombëtare dhe për shtet të vetin”. Autori i shkrimit është nënshkruar nën pseudonimin Bis-trishki në vazhdim shkruan: „Në Maqedoni aty për aty me të gjitha elementet e një populli sovran maqedonas në territorin

e vet me tërësi ekonomike, me gjuhë të veten dhe me karakter të përgjithshëm kombëtar, me histori maqedonase”. Në fund të punimeve të kongresit të katërt të lidhjes është apeluar deri te delagatët e kongresit të trembëdhjetë të organizatës politike maqedonase – OPM në SHBA për bashkimin e forcave për luftë të përbash-kët kundër armiqve të veprës nacionalçlir-imtare maqedonase.Sipas disa të dhënave nga gjysma e dytë e shekullit 19 deri më sot, nga Maqe-donia në SHBA janë shpërngulur rreth 200.000 banorë. Maqedonasit në SHBA janë partner i fuqishëm dhe mbështetës të aktiviteteve të shumta për bashkëkomba-sit e tyre në atdhe, për grumbullimin dhe dërgimin e mjeteve financiare, veshëm-bathjes, ilaçeve, pajisjeve mjekësore, si dhe mbështetjes dhe ndihmave tjera. Është jashtëzakonisht i rëndësishëm shkëmbimi kulturor, shkencor, religjioz, artisitik, sportiv si dhe shkëmbimet tjera që realizohet në mes të bashkëqytetarëve tanë dhe qytetarëve amerikan në SHBA dhe Maqedoni, që edhe më tepër fuqizo-hen marrëdhëniet miqësore maqedono-amerikane.

dr. Aleksandar Stojçev

Sipas disa të dhënave nga gjysma e dytë e shekullit 19 deri më

sot, nga Maqedonia në SHBA janë shpërngulur rreth 200.000 banorë. Maqedonasit në SHBA

janë partner i fuqishëm dhe mbështetës të aktiviteteve të shumta për bashkëkombasit e

tyre në atdhe, për grumbullimin dhe dërgimin e mjeteve financiare, veshëmbathjes, ilaçeve, pajisjeve

mjekësore, si dhe mbështetjes dhe ndihmave tjera

50

Arsimimin ushtarak e kryen në Beograd pranë Akademisë Ushtarake të forcave tokësore (VEAKOV), të cilën e përfundon

më 1963, kur i është graduar me gradën e nënkolonelit. Në vitin 1975 e ka përfunduar shkollën e lartë ushtarake të APJ-së, e më pas në vitin 1983 edhe shkollën më të lartë të mbrojtjes popullore në Beograd.Gjatë periudhës së viteve 1963-1983 ka ushtruar disa detyra komanduese të shtabit si dhe detyra arsimore në kuadër të njësive dhe qendrave arsimore të APJ-së. Në vitin 1983, është dërguar në RM, në MT, ku nga viti 1983 deri në 1986 ka qenë komandant i MT të rrethit të Velesit. Gjenerali Stojanovski nga viti 1986 deri në vitin 1990 ka qenë komandant i MT të Shkupit. Paralelisht me pavarësimin e RM-së gjatë viteve 1991-1992 ka qenë i angazhuar rreth përgatitjeve për formimin e ARM-së, ku në shkurt 1992 është emëruar si komandant i parë i korpusit të 3. ushtarak (të Shkupit) në ARM. Në vitin 1993 është avancuar në gradën e gjeneral-majorit, ndërsa një vit më vonë, më 1994 ka punuar në Shtabin e Përgjithshëm të ARM-së për përgatitje moralo-psikologjike. Me Dekret nr.15 nga data 9.7.1996, të presindentit të RM-së, gjeneral-major Boris Stojanvoski zëvendës i shefit të atëhershëm të SHP të ARM-së, për MPP (moralo-politike dhe juridike), emërohet për ndihmës shefi të

SHP të ARM-së në formacionin ushtarak dhe paqësor për bashkëpunim ndërushtarak, për veprimtari kulturore dhe tradita). Në vitin 2000 me Dekret nr.8 të datës 11.2.2000 pensionohet.Gjenerali Boris Stojanvoski gjatë karrierës së tij ushtarake nga viti 1963 deri në vitin 2000 ka fituar shumë mirënjohje ushtarake, çmime, lëvdata siç janë: Medalje për

merita ushtarake 1966, Medalje për merita ushtarake me shpatë argjendi 1972, Medalje e Armatës Popullore me yll të argjendi 1978, Medalje për merita ushtarake me shpata të arta 1984, Medalje e Armatës Popullore me yll të artë 1990, Medalje e Gardës Kombëtare të Vermontit – SHBA, 1998. Përpos kësaj, ai ka marrë edhe shumë lëvdata me shkrim, mirënjohje dhe shpërblime në të holla, si dhe çmime tjera. Pas pensionimit është përfshirë në punën e disa organizatave joqeveritare dhe shoqata siç janë: Lidhja e Luftëtarëve të Luftës Nacionalçlirimtare dhe Antifashiste të Maqedonisë 1941-1945 si dhe qytetarët-mbështetës, shoqata e veteranëve dhe rezervistëve të mbrojtjes dhe sigurisë, APMMH- Asociacioni Profesional për Mbrojtjen nga Materiet Helmuese “Vistina” si shoqatë të qytetarëve-mbështetës së natyrës, ekologjisë, traditat dhe pllakave përkujtimore, si dhe anëtar i Klubit të Gjeneralëve.Që nga periudha e penzionimit e deri në fund të jetës së tij në qershor të 2018, me mikun e tij, prof. dr. Marjan Dimitrijevski, këshilltar shkencor pranë Institutit Kombëtar të Historisë, kanë punuar së bashku në disa projekte siç janë: Pllakat përkujtimore dhe përmendoret ushtarake në territorin e Republikës së Maqedonisë në të kaluarën dhe pas Luftës së Dytë Botërore, organizimi

Përgjatë historisë së ARM-së

Gjeneralë-komandantë të korpuseve të ARM-së

Gjeneral-major BoRis sToJANosKikomandant i korpusit të tretë të Armatës (Shkup)

51

Gjeneralë-komandantë të korpuseve të ARM-së

ushtarak dhe strategjia në LNÇM, historia e ARM-së nga formimi deri te anëtarsimi në NATO, udhëheqës dhe komandantë maqedonas, etj. Pëveç kësaj, së bashku ose me vetëiniciativë, gjeneral Stojanoski ka qenë pjesë e disa konfereca shkencore në vend dhe jashtë vendit kushtuar historisë ushtarake, nga të cilat disa prej tyre janë organizuar edhe në Beograd, Sofje, si dhe në vende tjera.Si rezultat i punës së përbashkët deri më sot autorët kanë botuar 5 monografi,

ndërsa në revistat e Armatës si: “Mbrojtja” dhe “Mburoja”, kanë publikuar disa fejtone në disa vazhdime të cilat dalin në mënyrë të njëpasnjëshme përgjatë 15 viteve të fundit. Nga monografitë do t’i veçonim: „Udhërëfyes ushtarak në përmendoret historike dhe pllakat përkujtimore nga periudha e Ilindenit në Republikën e Maqedonisë (100 vjet Kryengritja e Ilindenit 1903-2003)“. „Trashëgimia kulturoro-historike e Republikës së Maqedonisë, Ent Kombëtar – Enti Republikan për

Mbrojtjen e Përmendoreve të Kulturës – Shkup”, 2004,119. “Gjurmëve të ASNOM-it (përmendore muzeale, vende ku ka qëndruar dhe ka lëvizur këshilli nismëtar dhe Prezidiumi i ASNOM-it)”, “60 vjet nga mbajtja e Mbledhjes së Parë të ASNOM-it (1944-2004)“, „Trashëgimia kulturoro-historike e Republikës së Maqedonisë”, Enti Kombëtar – Ent Kombëtar për Mbrojtjen e Përmendoreve Kulturore – Shkup, 2004,92. “Komuna Gjorçe Petrov, sot, dje dhe nesër”. Komuna e Gjorçe Petrovit, Shkup 2007, “Përmendore të huaja ushtarake në Republikën e Maqedonisë”, Shkup 2001,. Nga fejtonët veçojmë: “Përmendore dhe pllaka përkujtimore ushtarake vendore dhe të huaja në Republikën e Maqedonisë”, fejton “Mbrojtja”, nr.82 Shkup, shkurt 2003, “Mbrojtja” nr. 117 Shkup, janar 2006, 3-5. “ Strategjia dhe organizimi ushtarak në kuadër të luftës nacionalçlirimtare dhe antifashiste të Maqedonisë 1941-1944” fejton, “Mbrojtja” nr. 120, prill 2006, “Mbrojtja”, nr. 131 Shkup, mars 2007, 3-5. “ARM-ja nga formimi e deri në anëtarsimin në NATO” (15 vite nga formimi), fejton, “Mbrojtja” nr.132 Shkup prill-tetor 2007. “Udhëheqës dhe komandantë maqedonas”, “Mburoja” 2015-2017, si dhe ky serial për gjeneralët dhe komandantët e korpuseve.

gjeneral Boris Stojanoski prof. dr. Marjan Dimitrijevski

Gjenerali Boris Stojanoski la pas vetes një numër të madh

veprash dhe shkrimesh të cilat përjetësisht do të

ngelen si dëshmi për ngjarjet dhe figurat e historisë

ushtarake të Republikës së Maqedonisë. Në këtë dhe në numrat vijues të “Mburojës” do t’i publikojmë shkrimet

e tij të fundit për gjeneralët komandantët e korpuseve

të ARM-së, shkrime të cilat na i dorëzoi pak para se të

ndërronte jetë

Kur APJ-ja definitivisht lëshoi territorin e Maqedonisë më 28.3.1992, ishin realizuar të gjitha përgatitjet për formimin e ARM-së, është miratuar ligji për mbrojtje, e më pas edhe struktura organizative

dhe e formacionit të ARM-së me të cilën territori është ndarë në tre fusha të korpuseve edhe atë: Korpusi i parë (i Kumanovës), korpusi i dytë (i Manastirit), korpusi i tretë (i Shkupit). Struktura fillestare

organizuese e formacionit të ARM-së ka qenë mjaftë voluminoze dhe e papërshtatshme për madhësinë e territorit dhe numrin e banorëve të R. së Maqedonisë dhe në vazhdimësi janë bërë ndryshime, në këtë mënyrë

një nga një janë hequr korpuset, ku është kaluar në sistemin e ri të brigadave. Ndryshimet kanë qenë me plan me qëllim që të plotësohen të gjitha standardet dhe kriteret për anëtarsimin e plotë të ARM-së në

NATO

52

Ekzistojnë shumë efekte pozitive nga të mësuarit e lojës së shahut, sidomos për fëmijët filloristë, ndërsa hulumtimet shpesh

tregojnë se shahu: i përforcon aftësitë e zgjidhjes së problemeve, e rritë nivelit e koncentrimit dhe këmbënguljes për zgjidhjen e detyrave, loja e shahut shpie drejt rëndësisë së analizimit të problemeve, planifikimit fleksibil dhe ndjekjes së vazhdueshme të lojës (në rast se hasim mangësi në kuadër të planifikimit dhe monitorimit, vijnë rezultetet e dobëta), loja e shahut zhvillon dhe është në kërkim të shkathtësisë së njeriut të parashikojë potezat dhe pozicionet e mundshme duke ndihmuar kështu edhe në zhvillimin e shkathtësive të veçanta vizuele, mundëson praktikimin e vendimarrjes, vetëlargimin në kohë të përshpejtuar, për shebull i a.q “blic dhe shah i përshpejtuar”, gjë që shpie

në nevojën për vlerësim të vazhdueshëm të potezave të ndryshme të mundshme dhe në përzgjedhjen e opcionit më të mirë, e përmiërson memorien, inkurajon të menduarit kritik dhe kreativ te fëmijët, përmirëson shkathtësitë matematikore dhe gjuhësore (shkathtësitë e leximit) te nxënësit.Në saje të përmirësimit të një numri të madh të shkathtësive matematikore dhe cognitive, është dëshmuar se shahu luan rol të fuqishëm motivues, sepse e fuqizon ndjenjën e vetëefikasitetit dhe kompetencës te fëmijët dhe te të moshuarit duke mundësuar zhvillim të konkurrencës së shëndoshë (shpirtit sportiv).Në 30 vende të botës, shahu në esencë luhet në shkolla fillore, ose është si pjesë e ligjeratave i bashkangjitur në ndonjërën nga lëndët (p.sh matematikë), ose merret si aktivitet i pavarur.

efektet pozitive nga të mësuarit e lojës dhe nga loja e shahut

E paobligueshme

Në kundërshtim me besimin se loja e shahut kërkon aftësi

të theksuara mentale, rregullat bazike dhe potezat e shahut janë shumë të lehtë për t’i mësuar, një

fëmijë gjashtë vjeçar të njejtat mund t’i mësojë shumë shpejtë

dhe shumë lehtë. Disa hulumtime kanë treguar se të mësuarit e

lojës së shahut është i dobishëm për të gjithë njerëzit, e sidomos

për fëmijët dhe se nuk vlen rregulla që shahu është lojë vetëm

për persona apo fëmijë shumë intelegjent

Shahu dhe lidershipi. Top 10 shkathtësitë të cilët liderët duhet ti posedojnë në vitin 2020Forumi Botëror Ekonomik në Davos, Zvicër, para disa kohësh e publikoi listën e shkathtësive më productive dhe më të mira të cilat duhet ti posedojnë liderët në karrierën e tyre deri në vitin 2020, e ato janë: 1. Zgjidhja e problemeve komplekse,

aftësi për vendimarrje, e më pas paraprakisht të keni zgjidhur detyra dhe probleme komplekse.

2.Të menduarit kritik, përdorimi i logjikës, dhënia në gjyq/vlerësim për diçka të përbashkët me gjetjen e përparsive dhe mangësive gjatë zgjidhjes së problemeve/sfidave të caktuara.

3.Kreativitet, zbatim i teknologjive të reja me qëllim të krijimit të produkteve dhe shërbimeve të reja.

4. Menaxhim me njerëz, zgjedhja e njerëzve më të mirë për një punë të caktuar, të njejtët të motivohen me qëllim të shfrytëzimit të potencialit të tyre më të mirë.

5. Koordinim me persona të tjerë, mënyrë e përshtatshme e punës në grupe

6. Intelegjenca emocionale, aftësi apo shkathtësi për të “lexuar” njerëzit me qëllim të një biznes-bashkëpunimi më të mirë.

7. Aktvendim dhe vendimarrje, aftësi për të analizuar të dhënat dhe informatat dhe në bazë të kësaj të merren vendime dhe të jepen vlerësime.

8. Orientim ndaj përdoruesve, kërkim në mënyrë active të mënyrave dhe zgjidhjeve për t’ju ndihmuar të tjerëve, gjë që përfshin edhe intelegjencën sociale.

9. Negocim. Aftësitë negocuese dhe ato shoqërore do të jenë gjithnjë e

më dominante te fuqia punëtore.10. Fleksibiliteti kognitiv, aftësi

për të menduar për disa shprehje njëkohësisht.

Të mësuarit e lojës dhe loja e shahut, në kohën e sotme në shekullin 21 të gjitha këto shkathtësi i zhvillon deri në maksimum. Gjatë periudhës së ardhshme do të vijojnë shkrimet për lojtarët bashkëkohor të shahut – “gladiatorët e shahut”, për stilin e tyre të lojës, zhvillimin dhe për arritjet e tyre në këtë fushë.

Për në fund, një lojë të ashpër, të vogël, por të bukur shahu:Napoleon I - General Bertrand 1-0St Helena 18181...3 ..6 2..4 .5 3..4 ...4 4....4

...4 5...4 ..5 6.....7 7.0.0 ..5

8..4.. ...3. 9...1 ...2 10....7..

..8 11....5 ...1. 12....8 ..7

13...3 .5 14...8.. ...8 15...5. ..7

16....7. ...7 17...7. ..8 18...8.

..... Z......

Janë të pakta shtetet të cilat mund të krenohen me vendzbulimet e tyre të gurëve të çmuar. Në kontinentin evropian pothuajse

nuk ekziston vend në të cilën regjistrohet fenomen i gurëve të çmuar natyror të nivelit më të lartë. A është e mundur që Maqedonia të jetë vendi i vëtëm i rubinit në Evropë? Çështja e cila me dekada në mënyrë subtile është lënë anash në mesin e entuziastëve dhe njohësve të gurëve të çmuar. Kinezët me krenari flasin për mineralin zhad, i cili është karaktristik për vendin e tyre, ndërsa në Australi zëshëm promovohet guri opal, të cilin e kanë respektuar edhe aborixhanët e lashtë. Me kalimin e kohës dogma është shëndrruar në traditë bashkëkohore kulturore, ndërsa gurët e çmuar në pasuri të pazavendësueshme kombëtare. Në Maqedoni ky është rubini unikal. Kjo është një storie për të. Gjeologu gjerman Oto Hajnrih Ernstmandorrfer i cili pak para përfundimit të Luftës së Parë Botërore ka botuar disa punime shkencore në të cilat për herë të parë është vënë në pah se në rajonin e

Prilepit është regjistruar paraqitja e korundit mineral. „Korundi paraqet formën e kristaltë të oksidit të aluminit. Në të gjenden edhe gjurmë prej hekuri, titanium ose kromi që korundit i japin ngjyra të ndryshme. Korundi i kuq quhet rubin“, sqaron Mice Trkaleski, gjeolog i

minierës “Sivec”. Korundi mineral rrjedh nga dolomitet metamorfone, të krijuara nga prekambriumi periodik, gjegjësisht nga fillimi i krijimit të planetit, deri para 600 milion viteve.Në vitin 2000, institucioni i parë shkencor që e ka vërtetuar ekzistimin e korundit ka qenë një laborator në Britaninë e Madhe. Disa vite më vonë, gjegjësisht në vitin 2006, të njejtin rezultat e kanë dokumentuar edhe laboratoria e Muzeut të Matematikës Natyrore në Londër, duke e analizuar një monstër nga disa entuziastë nga Republika e Maqedonisë.„Teknikat instrumentale që përdoren më shpesh janë të ashtuquajtuarat teknika spektroskopike. Ka shumë prej tyre, por ne në institucionin tonë përdorim vetëm dy prej tyre, e ato janë spektroskopia infra e kuq dhe spektroskopia e ramanit. Secila nga këto teknika kur do të përdoret për të identifikuar mineralin, jep rezultat karakteristik i cili ka të bëjë vetëm me një lloj të mineralit. Në këtë mënyrë, secili mineral në teknika të ndryshme spektroskopike apo strukturore jep vetëm karakteristikat e veta. Në këtë mënyrë fitohet rezultat

54

E paobligueshme

RuBiNi i MAQeDoNisË

55

ekzakt në bazë të së cilit mund të vërtetojmë apo të mohojmë se vallë shembulli i dhënë është rezultati i pritur, ose ajo të cilën kemi parashikuar”, thotë prof. dr. Petre Makreski nga FMN pranë Universitetit të Shkupit.Në këtë mënyrë edhe njëherë është dëshmuar se “guri i kuq” është në të vërtetë minerali korund. Së shpejti është dhënë përgjigje edhe në pyetjen ku sipas

nomenkloaturës ndërkombëtare copëzat e korundit nga Maqedonia do të mund të quhen me emërtimin prestigjoz – rubinë.Rubini i Maqedonisë paraqet varietet endemik të mineralit korund nga të cilat rrjedhin gurët e çmuar të njohur si rubini dhe safari. Ai shëndrit me ngjyrën e tij të rozë dhe është symbol i dashurisë dhe faljes. Kemi forcën“9” dhe në atë moment arrihet deri te diamante, i cili është minerali më i fortë natyror me forcën “10”. Për këtë shkak ai përpunohet vetëm me dorë. Në Maqedoni gjendet hapësira më e njohur evropiane, por monstrat mund të gjenden në muzetë e Londrës dhe Berlinit.Bukuria gjendet në jopërpikmërinë, thonë dashamirët e artit, edhe te diamantët, në rast se jemi të kujdesshëm mund të vërejmë inperfeksion, por kjo megjithatë e shfaq shpirtin e gurit të çmuar natyror. Kur tashmë është dëshumar se e kemi, është e qartë se rubini i Maqedonisë duhet parë si pasuri kombëtare e Republikës së Maqedonisë.Ndoshta dikush ka ende paragjykime rreth cilësisë dhe autenticitetit të tij, por rubini i Maqedonisë tashmë gjendet në kolekcionin me arë dhe argjend te aktorët holivudian Deril Hana dhe Ketrin Denev, gjendet në kryqin e papës Benedikt XVI dhe në atë të papës Francisko. Atë e posedon edhe emir ii Katarit, por edhe shumë emra të njohur të jetës shoqërore e kulturore. „Njëri ndër elementet më të mirë për promovimin e një vendi është kur ai ofron diçka që

nuk e ka asnjë vend tjetër. Diçka që ka karakter endemik. Sidomos në botën e mineraleve, sepse në rast se punohet për ndonjë lloj bime, peme apo kafshe, në atë rast me rrjedhën e tregtisë botërore, mund të bartet nga një vend, në tjetërë, por sa u përket mineraleve, ato janë një lloj markuesi për një territor apo për një vend“, thotë Dean Shkartov, promotor i rubinit të Maqedonisë. Secili guralec i rubinit të Maqedonisë i vendosur në arë apo argjend bëhet instrument aktivizues i asaj energjie të jashtëzakonshme që e posedojnë gurët e çmuar dhe kjo shëndrrohet në një enzim që e ndihmon edhe zhvillimin tonë evolutiv si individë dhe si shoqëri kolektive.

Dean ShkartovIgor Millçov

56

Film

Burgu i Guantanamos në Kubë është një nga burgjet më famëkeq në historinë e kohëve të fundit në botës. Kjo “shtëpi” për qindra

të burgosur që i solli atje si rezultat i luftës kundër terrorizmit të udhëhequr nga SHBA-të dhe NATO banorët e parë i pranoi gjatë vitit 2002. Asnjë hetim, asnjë provë, akuzë dhe gjykim, por vetëm mbi bazë të dyshimit, këta njerëz të ardhur nga Lindja e Mesme kanë rënë në një vakum ligjor, për shkak se janë përjashtuar nga mbrojtja që parashikohet me Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara (Kuba është një territor amerikan), por ato përjashtohen nga Konventa e Gjenevës për të burgosurit e luftës, pasi ato shfaqen si të ndaluar të përkohshëm, do të thotë se statusi i tyre njihet një emër tjetër. Filmi debutues „Kampi Rentgen“(Camp X-Ray) i regjisorit Piter Setler ka të bëjë me këtë tematikë –

me jetën e banorëve në këtë vend – ushtarë dhe të burgosur, me përditshmërinë e tyre, perms shoqërisë së ndaluar të muslimanit Ali me një nga gardianëte institucinoit – të rejën Ejmi Koll.

I burgosuri 471„Mos i leni të burgosurit të mësojnë ndonjë gjë për ju ose për emrin tuaj! Mos bisedoni me të burgosurit! Mos lejoni që ata të ju prekin! "Këto janë vetëm një pjesë e rregullave që çdo ushtar i ri i cili vjen në detyrë në Guantanamo Bay është duke i njohur në ditën e parë. Amy Cole është njëra prej tyre, një ushtare e re me ambicie për të mbrojtur lirinë dhe për të luftuar terrorizmin. Parimore, e disiplinuar dhe e përkushtuar, Amy nuk largohet nga rregullorja dhe procedurat që iu paraqitën asaj në ditën e parë të qëndrimit. Megjithatë, dita e saj e parë si roje e burgut

shkon përtej të mirës. Përkundrazi, kur përballet me një të burgosur të zemëruar, ajo "fiton" një goditje dhe një dëmtim të fytyrës. Është gjithashtu takimi i parë me Aliun ose të burgosurin 471, siç e quajnë atë në perimetrin e institucionit të mbyllur me tela me gjemba. Ali ndonjëherë është i zemëruar dhe i inatosur, sepse pas tetë vitesh në Guantanamo, atij askush nuk i ka shpjeguar kurrë atë që ai kërkon dhe se nuk është akuzuar zyrtarisht për asgjë. Ai pretendon se kurrë nuk ka bërë ndonjë gabim, por se është dënuar në atë mënyrë që ta kalojë jetën e tij në një qelië të ngushtë. Por Aliu zakonisht është i butë dhe i sigurt. Ai thjesht dëshiron të flasë me rojet, në një farë mënyre të kalojë ditët e pafundme me ta. Konverzimi nuk i kthehet. Ai dëshiron të pyesë, të tregojë, dhe i pëlqen të lexojë. Ditët i kalon duke lexuar libra rreth Harry Potter, një botim të

„Kampi Rentgen“

57

cilit i mungon libri i fundit në bibliotekën e burgut. Dhe ky libër i fundit është shumë i rëndësishëm sepse zbulon nëse roli i Snipes është një person i mirë apo i keq. Fatkeqësisht, ndonëse Aliu këmbëngul në marrjen e librit të fundit që ia kanë premtuar me vite se do ta marrë javën e ardhshme, libri nuk arrin, nuk vjen. Kjo gjendje është një analogji e situatës ndërhapësinore në të cilën është ai vetë. Në historinë e jetës së tij, kapitulli i fundit mungon aty ku Aliu është me të vërtetë një terrorist i cili paraqet rrezik për sigurinë e SHBA-së ose është një viktimë e pafajshme që ka qenë në vendin e gabuar në kohë të gabuar. Në të dy situatat, "topi" mbahet nga ushtria amerikane, e cila ka fuqinë t'i japë fund asaj gjendje, por e tërheq atë deri në pikën që Aliu tashmë pajtohet se jeta e tij do të përfundojë në qeli.

Shoqëria e ndaluarSi është të qenurit në detyrë në Guantanamo? "Ju nuk jeni këtu për t'i penguar të burgosurit të ikin, për këtë kemi mure", tha kolonel Drummond. Ju jeni këtu për të mos i lejuar këta të burgosur të marrin jetën e tyre, domethënë ju duhet të parandaloni çdo qëllim të vetëvrasjes. "Pikërisht për këtë, një ndryshim pune në burg nënkupton kontrollin e të burgosurve çdo tre minuta. Herë pas here, të burgosurit kryejnë veprime rebele, kryesisht ndaj rojeve të papërvojë, por përveç kësaj, jeta në burg është monotone, e vështirë dhe e dhimbshme, si për të burgosurit, ashtu dhe për ushtarët në detyrë. Degradimi psikologjik është i pashmangshëm dhe secili duhet të gjejë

mekanizmin e tij për ta shtyrë disi ditën. Për Aliun dhe Amyn, ato janë bisedat e ndërsjella në të cilat zbulojnë diçka të papritur - Amy zbulon se ka njerëz që kanë zemra të mira dhe që ndoshta janë këtu pa arsye - njerëz si Aliu, e ai megjithatë mëson se rojet janë njerëz, jo monstra që përdorin metoda drastike të marrjes në pyetje dhe të torturës. Bisedat e të dyve janë një urë midis dy botëve në dukje të papajtueshme

dhe marrëdhënia që zhvillohet mes tyre sfidon stereotipin që të tjerët përpiqen ta imponojnë. Amy mëson të bashkëndjejë, bëhet e vetëdijshme për vlerën e lirisë njerëzore dhe për atë se si jeta është e padrejtë, e Aliu merr një dhuratë të çmuar - pas tetë vjetësh të kaluara në një qelië, pa dinjitetin themelor njerëzor, ai merr kontakte të sinqerta me njerëz dhe madje ndoshta bën për vete një mik. Ndoshta Amy nuk ka fuqinë për të ndihmuar në fatin personal të të burgosurit 471, por ka mundësi për të zgjidhur dilemën e Snape të Harry Potter duke ia sjellë Aliut librin e fundit të botimit

të bibliotekës së burgut. Aliu do të zbulojë se çfarë personi është Snipes, ashtu si në kokën e Amy Cole që ka zbuluar tashmë nëse Aliu është karakter i mirë apo i keq në historinë reale që ata e jetojnë.

Guantanamo sotI vendosur në Gjirin Guantanamo në Kubë, kampi “Rentgen” është kampi i përkohëshëm dhe njëheri më i vogli në

kompleksin Guantanamo, njëra ndër tre njësitë e burgut, së bashku me dy të tjerat – “Delta” dhe “Iguana”. Ka funksionuar vetëm disa muaj. Edhe pse filmi quhet “Kampi Rentgen”, ngjarjet ndodhin në kampin “Delta”. Në burgun e Guantanmos deri në vitin 2012 kanë kaluar më se 779 të burgosur. Vetëm 79 prej tyre janë liruar si të pafajshëm. Edhe pse guardianët kanë pasur për detyrë që mos të lejojnë që të burgosurit të ndrrojnë jetë, disa prej tyre kanë vdekur, ose janë vetëvrarë. Ky burg ka qenë cak i “Amnesty International” dhe i organizatave tjera humanitare

sepse ka qenë i njohur si symbol i torturës. Edhe përkundër insistimeve të presidentit Obama që ky burg të mbyllet, ai funksionin edhe sot e kësaj dite. „Kampi Rentgen“ flet për një marrëdhënie specifike në mes të dy “armiqve”, për gabimet dhe paragjykimet që kemi gjatë jetës, por edhe për mundësitë që t’i ndryshojmë qëndrimet dhe besimet personale… Një film i shkëlqyeshëm i cili ndoshta nuk u ngjanë filmave tjerë luftarak, por ngjall shumë emocione, një tregim perfekt dhe një narativ solid vizuel.

Еlena Gjorgjievska

57

Regjia: Peter Sattler

Rolet: Kristen Stewart, Peyman Moaadi, John Carroll Lynch, Lane Garrison, Joseph Julian Soria, CoryMichael Smith

Skenari: Peter Sattler

Мuzika: Jess Stroup

Viti: 2014

Vendi: САД

Kohëzgjatja: 117 минути

Çmimet: Номинации за повеќе награди, вклучувајќи ги и „Sundance“ фестивалот, „Abu Dhabi Film Festival“ и други.

Sipas pozitës së liqenit të Ohrit, fshati turistik dhe i njohur për nga peshqit e shumtë, Radozhda, është ndër fshatrat e fundit në

territorin tonë, që gjendet në vijën kufitare me Republikën e Shqipërisë. Gjendet në lartësi mbidetare prej 725 metra, 10 kilometra në jug të Strugës dhe në dy kilometra nga kufiri me Shqipërinë. Pretendohet se lashtësia e këtij fshati daton që para 10 shekujve.Radozhda ka shtatë kasha, ndër të cilat kisha qëndrore e fshatit është ajo e “Shën Nikollës” e cila është e ndërtaur në shekullin e VIII, ndërsa kisha më e njohur dhe më e vjetër është kisha shpellore “Shën Arhangel Mihail” nga shekulli i XIV e cila gjendet në mes të kepave shkëmborë mbi fshat.Pjesa më e madhe e freskave të zbuluara datojnë që nga shekulli XIV, ndërsa veçohet

kompozimi i vetëm i ruajtur nga shekulli XIII “Çudia në Hona” – e pikturuar për nder të patronit që iu kushtua kisha.Që para hyrjes te kisha e vogël shpellore vërejmë një pamje impozante panoramike të pjesës më të madhe të fshatit dhe të liqenit të Ohrit. Të gjithë ata që ngjiten nëpër shkallët e pjerrëta për t’a vizituar kishën, ndalojnë të pushojnë syte me pamje mjaft piktureske.Radozhda është një parajsë bregdetare e cila në rast se jeni dashamirë i ditëve të relaksuara verore, harmonisë së liqenit e cila i relakson trurin dhe mendimet, si dhe i ujit të qetë dhe të pastër liqenor në të cilin do të kënaqeni dhe freskoheni, në atë rast, Radozhda është zgjidhja e duhur për ju. Në fillim të fshatit, pas kalimit të disa shtëpive, do të hasni në kishën “Java e Shenjtë” ku do të gjeni ujë të ftohtë burimi ku për të cilin të gjithë ndalen për t’u freskuar dhe

për t’u kënaqur me pamjen e momentit i cili shtrihet nga vendi i vogël për të pushuar, në rrethin e kishës së vjetër. Radozhda është vend i qëlluar për adhuruesit e agimeve dhe për njerëzit e hershëm. Në orët më e hershme të mëngjesit, nga mbi Galiçicë, në anën tjetër të liqenit, ngadalë, me rrezet e verdha dielli lëshon shkëlqim mbi ujërat liqenore dhe plazhet në anën e Strugës me dritën e diellit. Nga ana tjetër, për shkak të pozitës së liqenit nga perëndimi, Radozhda e ka njërin ndër muzgjet më të gjata dhe më të çuditshme. Me fjalë, nuk mund të përshkruhen sharmi, bukuria, qetësia, si dhe pamja pejsazhiste e këtij fshati të bukur liqenor. Juve ju mbetet t’a vizitoni dhe t’i shijoni bukuritë e këtij fshati.

Kristina Ilievska

58

Radozhda – fshat peshqish dhe destinacion atraktiv turistik

Radozhda – fshat peshqish dhe destinacion atraktiv turistik

Bukuritë e Maqedonisë