11604_prl w stylu pop

Fragment

Projekt okładki i stron tytułowychAnna Damasiewicz

Redakcja merytorycznaAnna OlszowskaJoanna Proczka

Redaktor prowadzącyJoanna Proczka

Redaktor technicznyMarcin Adamczyk

KorektaGrażyna Ćwietkow-Góralna

RysunkiBarbara Kuropiejska-Przybyszewska

Indeks osobowy Agnieszka Szymańska

Źródła zdjęć wykorzystanych w książce: Filmoteka Narodowa, Polska AgencjaPrasowa, Bundesarchiv, POLFILM, East News, Narodowe Archiwum Cyfrowe,Imagenes de Cine Clasico, archiwum redakcji ,,Mówią wieki”, domena publiczna oraz archiwum prywatne autora.

Copyright © by Piotr Łopuszański, Warszawa 2016Copyright © by Bellona Spółka Akcyjna, Warszawa 2016

WydawcaBellona Spółka Akcyjnaul. Bema 87, 01-233 Warszawa

Dział wysyłki: tel. 22 457 03 02, 22 457 03 06, 22 457 03 78faks: 22 652 27 01e-mail: [email protected]

Zapraszamy na strony www.bellona.pl, www.ksiegarnia.bellona.plDołącz do nas na Facebooku www.facebook.com/Wydawnictwo.Bellona

Numer ew. 11604ISBN 978-83-11-14232-9

11604_PRL w stylu POP 20.09.2016 14:24 Strona 4

Fragment

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Rozdział 1. Popkultura w okresie PRL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Rozdział 2. Słynne komedie PRL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Rozdział 3. Hity telewizji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Rozdział 4. Kryminały i filmy kryminalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Rozdział 5. Sławne seriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

Rozdział 6. Od urwisów do Borejków, czyli o literaturze dla młodzieży . . . . . . 309

Rozdział 7. Pisma dla dzieci i młodzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

Rozdział 8. Komiksy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477

Rozdział 9. Muzyka w stylu pop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559

Rozdział 10. Słynne audycje radiowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 682

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 684

5

Spis treści


Fragment


Fragment

Szeroko rozumiana rodzima popkultura była w okresie PolskiLudowej jednym z najciekawszych i najsympatyczniejszych zja-wisk. Do dziś wielu dorosłych z przyjemnością sięga do książek

młodzieżowych i komiksów z czasów młodości, ogląda polskiekomedie i seriale z tamtych lat. Z sentymentem wspominają oniwiele audycji radiowych i programów telewizyjnych, które opierałysię wszechogarniającej propagandzie.

PRL w stylu pop to zaproszenie do podróży w przeszłość, do cza-sów tzw. realnego socjalizmu, które wielu osobom kojarzą się źle.W książce przedstawiam sympatyczniejsze strony tamtych czasów,czyli dzieła popkultury: najlepsze polskie komedie, książki dla mło-dzieży, muzykę, komiksy, seriale telewizyjne, audycje radiowe,popularne kryminały. Dla starszych będzie to przypomnienie zapo-

7

Wstęp


Fragment

mnianych wrażeń, przeżyć, dla młodszych – okazja do poznania,czym żyli ich rodzice i dziadkowie.

Dzieła popkultury powstają dla przyjemności odbiorców. Majądawać radość i tak jest naprawdę. W odróżnieniu od dzieł sztukiwspółczesnej, które cieszą na ogół jedynie samych twórców,książki popularne, filmy sensacyjne lub komedie, nagrania muzykipop czy komiksy sprawiają nam przyjemność nawet po wielulatach.

Bohater powieści Umberta Eco, Tajemniczy płomień królowejLoany, odkrywa na strychu stare egzemplarze pisma „Strand”, gdzieArthur Conan Doyle drukował przygody Sherlocka Holmesa,a także powieści o przygodach Fantomasa i Dzieci kapitana Grantaoraz komiksy, w których zaczytywał się jako dziecko. To odkryciejest źródłem czystej radości. Bohaterowie Klubu Dumas z przeję-ciem rozprawiają o postaciach z Trzech muszkieterów. Tak jesttakże z dziełami polskiej popkultury.

Gdy w rozmowie w gronie 30–50-latków ktoś przywoła zdaniez Seksmisji (choćby „Kopernik była kobietą”), zacytuje powiedzonkoz Tytusa, Romka i A’Tomka albo Szóstej klepki, gdy wspomni sięfragment Kajka i Kokosza czy słowa Pana Samochodzika, na twa-rzach rozmówców pojawia się wtedy wyraz zrozumienia. Zaczyna sięprzypominanie książek, postaci, przywoływanie cytatów.

Dla kilku pokoleń imię Tytus kojarzy się nie z cesarzem rzym-skim, lecz postacią z komiksu Papcia Chmiela, Ambroży to nieświęty, lecz bohater trylogii o detektywie Nosku Mariana Orłonia,Tomasz to nie święty Tomasz z Akwinu, ale raczej Pan Samochodzik.Sonda zaś kojarzy się bardziej z programem telewizyjnym niżz zabiegiem u lekarza.

Powieści dla młodzieży należą do kanonu, który kilka pokoleńPolaków zna i ceni. Wielokrotnie czytałem na forach pytaniao książkę z czasów dzieciństwa czy młodości albo o szczegóły doty-czące dawnych audycji radiowych.

8


Fragment

Na forach internetowych czytelnicy wymieniają się uwagami natemat dawnych lektur z dzieciństwa i młodości. Wystarczy rzucićktóryś z tytułów: Niewiarygodne przygody Marka Piegusa Niziur-skiego, Pan Samochodzik i zagadki Fromborka Nienackiego alboTajemnica zielonej pieczęci Ożogowskiej, Szósta klepka MałgorzatyMusierowicz – i od razu pojawiają się komentarze, cytaty.

Dziś turyści zwiedzają Poznań, patrząc na miasto oczyma bohate-rów Małgorzaty Musierowicz, oglądają Góry Świętokrzyskie jakstryj Dionizy i jego ekipa w Klubie włóczykijów Edmunda Niziur-skiego. Jadąc nad Jeziorak, szukają Kapitana Nemo albo złotejrękawicy.

Istnieją strony internetowe poświęcone dawnym kryminałom,komiksom oraz poszczególnym autorom. Dla wielu ludzi powrót dobohaterów młodości jest podróżą nostalgiczną. Jedni tęsknią za PRL jakza utraconym rajem, inni mimo zastrzeżeń do ustroju i trudności,z jakimi się zmagali, z nostalgią wracają do tamtych czasów. Dlategochętnie oglądają seriale: 07 zgłoś się, Stawka większa niż życie,Czterej pancerni i pies, Alternatywy 4. Oglądają także bajki dladzieci, takie jak: Bolek i Lolek, Reksio, Zaczarowany ołówek. Ci, któ-rzy byli dziećmi w czasach telewizji z programem nadawanym nażywo i pamiętają Misia z Okienka albo Jacka i Agatkę, mogą o tymjedynie wspominać z sentymentem. Dorośli ludzie odwiedzają sklepyz komiksami, aby kupić „Relaxy” z lat siedemdziesiątych albo dawnewydania ulubionych komiksów Janusza Christy, Tadeusza Baranow-skiego, Jerzego Wróblewskiego.

Współczesne wydawnictwa wznawiają dawne komiksy. W latach2003–2005 wydawnictwo Egmont opublikowało pełną edycję seriiKajko i Kokosz. W 2009 roku ukazały się ponownie księgi Tytusa,Romka i A’Tomka (niestety – ze zmianami). W 2014 roku wydawnic-two Ongrys rozpoczęło wznawianie przygód kapitana MO JanaŻbika. Wcześniej wydawnictwo Muza wznowiło 20 zeszytów komi-ksu Kapitan Kloss.

9


Fragment

Fani filmów i seriali telewizyjnych przerzucają się cytatami z Czte-rech pancernych („Machniom”), Nie lubię poniedziałku („Kurkawodna”), Janosika, Czterdziestolatka („Ja jestem kobieta pracującai żadnej pracy się nie boję”). Oni wiedzą także, kto o kim powiedział:„Naprawdę taki tępy czy tylko gra głupka?”, potrafią powtórzyć radę,jakiej udzielił Wujek „Dobra Rada”, i pamiętają, na czym polegała„sprawa Małeckiego”. To specyficzny gatunek odbiorców, którzypamiętają często więcej szczegółów niż sami twórcy tych filmów.

W latach sześćdziesiątych w Polsce nastała epoka telewizji. Szczególnąrolę odgrywały programy rozrywkowe i dla dzieci oraz seriale telewi-zyjne. Jestem z pierwszego pokolenia Polaków, dla których telewizorw domu był czymś zwyczajnym. Nasze pokolenie przeżywało szczególnieintensywnie bajki na dobranoc, rozmaite programy dla dzieci, z przeję-ciem oglądało Zwierzyniec, a na podwórku bawiło się w pancernychalbo w Zorra. Na fali nostalgii za czasami młodości szefowie TVP w 2016roku wznowili programy z czasów PRL: Teleranek i Sondę.

Bohaterowie polskiej popkultury żyją do dziś, czego dowodem sąpiosenki, w których mowa o Hansie Klossie (Pieśń o bohaterzegrupy Dzieci Kapitana Klossa) czy innych postaciach z czasów dzie-ciństwa muzyków zespołu Hurt (w piosence wymienieni są Boleki Lolek, Tytus, Romek i A’Tomek, książka Tomek na tropach Yeti).

Na Zachodzie popkultura stworzyła postacie superbohaterów– Supermana, Batmana, Spidermana, a znacznie wcześniej hrabiegoMonte Christo. Tam też pisano o wielkich detektywach, SherlockuHolmesie i Herkulesie Poirocie, agencie 007 Jamesie Bondzie i wieluinnych, którzy stali się wzorcami osobowymi dla kolejnych postacitego typu. Popkultura żywi się nie tylko kulturą wysoką, lecz takżesama sobą. O zachodnich bohaterach masowej wyobraźni pisałuczenie Umberto Eco, sam przecież będący autorem powieści histo-ryczno-kryminalnej Imię róży, czerpiącej m.in. z popkultury.

W PRL mieliśmy natomiast swojskich bohaterów: poczciwychKargula i Pawlaka, Franka Dolasa z filmu Jak rozpętałem II wojnę

10


Fragment

światową, czterech pancernych walczących u boku Armii Czerwo-nej i porucznika Klossa. Kapitan Sowa nie zdobył sympatii widzów,a serial z redaktorem Majem (Życie na gorąco) uznano za najgorszyserial PRL.

Powstało w tamtych latach jednak sporo dzieł popkultury, któresą żywe do dziś i stanowią pożywkę dla kolejnych pokoleń odbior-ców. Istnieją kluby miłośników Stawki większej niż życie, serialiStanisława Barei i polskich komiksów. Dawne komiksy: Tytus,Romek i A’Tomek, Kajko i Kokosz, Kapitan Żbik, mają swoje stronyinternetowe. Za pierwsze wydania I księgi z przygodami Tytusai harcerzy hobbyści płacą nawet 4 tysiące złotych!

Książka 333 popkultowe rzeczy… PRL autorstwa BartłomiejaKoziczyńskiego przywołuje także ludzi, choćby Adama Bahdaja,Edmunda Niziurskiego czy Mirosława Hermaszewskiego. Autorwspomina także mnóstwo popularnych w czasach PRL towarów,a także dzieła popkultury powstałe w innych krajach, głównie naZachodzie. Co najmniej połowa rzeczy omówionych w hasłachw tej encyklopedycznej książce nie powstała w PRL. Brakuje zaśkilku ważnych nazwisk i tematów, na przykład: Hanny Ożogow-skiej, Małgorzaty Musierowicz, Joanny Chmielewskiej, ZbigniewaNienackiego, popularnych audycji, jak Lista Przebojów ProgramuTrzeciego, 60 Minut na Godzinę, Radiokurier, Lato z Radiem, cow tej książce chciałbym uzupełnić.

Starałem się opisać w sposób przystępny przemiany w obyczajachi popkulturze w kolejnych dekadach, a także ewolucję twórców. Się-gałem do własnych wspomnień, doświadczeń, a także korzystałemz wielu źródeł, by zaprezentować obraz „najweselszego barakuw obozie” państw socjalistycznych w sposób możliwie pełny.

Moja książka jest owocem zainteresowań, pasji kolekcjonerskiej,wspomnień, rozmów i poszukiwań. Mam nadzieję, że czytelnicyznajdą tu wiele nowych i nieznanych informacji i że lektura PRLw stylu pop sprawi im przyjemność.

11


Fragment

W doborze tematów opierałem się na własnym doświadczeniui guście. Powoływałem się na wypowiedzi wielu autorów. Korzysta-łem także z bogatej kolekcji kryminałów, powieści młodzieżowych,komiksów i nagrań płytowych (singli „Tonpressu”, płyt długograją-cych i kompaktowych). Filmy i seriale omówione w tej książce,oglądałem wielokrotnie, mam więc nadzieję, że udało mi się zauwa-żyć i odnotować interesujące szczegóły.

Książkę moją kieruję do wszystkich, dla których znajomo brzmiąimiona: Baltazar Gąbka, Wacek Krawacik, Duduś i Poldek, MajkaSkowron, kapitan Żbik, Wieńczysław Nieszczególny, trener Mam-czyk, Grzegorz Brzęczyszczykiewicz. Mam nadzieję, że sięgną po niądawni fani Republiki, Perfectu i Lady Pank oraz ci wszyscy, którzyoglądali Sondę i słuchali audycji radiowych Radiokurier i 60 Minutna Godzinę.

Za pomoc w pisaniu rozdziału o Radiokurierze dziękuję serdecz-nie panom Jarosławowi Kaweckiemu i Grzegorzowi Dobieckiemu.Podziękowanie składam panu Markowi Niedźwieckiemu za notowa-nia plebiscytu Radiokuriera. Dziękuję również mojemu kuzynowiTomaszowi Orłowiczowi za materiały o „Żbikach” i „Relaxach”.


Fragment

Fragment

11604_prl w stylu pop

Documents