„Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom” –

Kutrzeby i Mossora.

1. Postać autorów, życie, dokonania.

Tadeusz Kutrzeba – ur.15.kwietnia 1886r. W Krakowie. W wieku 10.lat wstąpił do austriackiej szkoły kadetów w Wiedniu. W Wiedniu w latach 1903-1906 studiował w Wojskowej Akademii Technicznej, którą ukończył w stopniu podporucznika saperów. Następnie przez 4.lata pełnił służbę w 9.batalionie saperów w Krakowie. W 1910r. rozpoczął studia wojskowe w wiedeńskiej Akademii Sztabu Generalnego. W ciągu trzech lat odbył kurs wyższy kurs inżynierii i po jego ukończeniu otrzymał przydział do szefostwa inżynierii w Sarajewie.

Podczas I Wojny Światowej brał udział w walkach na froncie serbskim, gdzie od lutego 1915r. był szefem sztabu brygady inżynierii, a od maja, oficerem łącznikowym w sztabie niemieckiego XXIV korpusu. Oddelegowany na front włoski był min. Szefem sztabu inspektoratu inżynierii w dowództwie grupy w Tyrolu. Latem 1916r. objął podobne stanowisko w dowództwie wojsk austriackich w Siedmiogrodzie, a następnie został oficerem łącznikowym przy dowództwie niemieckiej 9. Armii walczącej w Rumunii. Wiosną 1917r. przeniesiony na front rosyjski, był zastępcom szefa ekspozytury 4. Armii austriackiej przy dowództwie niemieckiej grupy działającej na Wołyniu. Od marca 1918r. do rozpadu Austro - Węgier zajmował stanowisko szefa sztabu bazy austriackiej nad Dunajem. W stopniu kapitana zakończył służbę w armii zaborczej i w listopadzie 1918r. wstąpił do powstającego Wojska Polskiego i skierowany do Naczelnego Dowództwa. Od stycznia 1919r.był szefem sekcji planów i z-cą szefa Oddziału I (organizacyjnego) Naczelnego Dowództwa. Jesienią 1919r. otrzymał nominację na szefa sztabu 1.Dywizji Piechoty Legionów, a następnie w grupie operacyjnej gen. Edwarda Rydza Śmigłego. W kwietniu 1920 jako szef sztabu 3. Armii pod tym samym dowództwem brał udział w wyprawie na Kijów. Jako szef sztabu pozostał do końca wojny: w 2. Armii na froncie Pd-Wsch, Środkowym i w Bitwie Warszawskiej. W opinii Gen. Śmigłego, podpułkownik Sztabu Generalnego Tadeusz Kutrzeba, w okresie od listopada 1919r. do grudnia 1920r.przyczynił się w dużej mierze do sukcesów 2. Armii. Po zakończeniu wojny był wykładowca taktyki ogólnej w Szkole Sztabu Generalnego. Od 1921r. był szefem sekcji planów, szefem oddziału IIIa (operacyjnego) Biura Ścisłej Rady Wojennej. 1925 –1926r. szef Biura i II zastępca szefa Sztabu Generalnego, a od 1926r. zastępca i w 1927 awansowany na stopień generała brygady. W 1928r. Komendant Wyższej Szkoły Wojennej. Od 1935r. brał udział w pracach Inspektoratu Sił Zbrojnych, od 1939 jako generał dywizji Inspektor Armii.

Stefan Rowecki ocenił go w maju 1939r. jako wybitnego operatora, wyróżniającego się inteligencją i bystrością umysłu, mającego wszelkie zadatki na dowódcę Armii, bez doświadczenia osobistego w dowodzeniu, który powinien dobrać sobie szefa sztabu, który mógłby pohamować go w rzucaniu pomysłów i zrealizowaniu ostatecznym jednego z nich.

1

W kampanii wrześniowej 1939r. dowodził Armią „Poznań” w bitwie nad Bzurą, Potem dowodził armiami „Poznań i Pomorze”. Po przebiciu się do Warszawy został z - cą dowódcy Armii „Warszawa”. 28. września 1939r. o godz. 13.15, w imieniu dowódcy podpisał akt kapitulacji. Do 1945r. przebywał w niewoli niemieckiej, a po uwolnieniu wyjechał do Londynu, gdzie był przewodniczącym Komisji Historycznej Kampanii Wrześniowej. Zmarł na obczyźnie w 1947r., a 10. Lat później jego prochy spoczęły w Alei Zasłużonych na Powązkach.

Biograf generała, Marian Krwawicz, tak go scharakteryzował w „Polskim Słowniku Biograficznym”- .... był jednym z najbardziej wykształconych operacyjnie polskich wyższych dowódców, miał długoletni staż pracy sztabowej zarówno w czasie wojny jak i pokoju. Jako komendant WSWoj. był inicjatorem ćwiczeń sztabowych uwzględniających nowoczesne poglądy w zakresie sztuki wojennej, tj. wykorzystania wojsk pancernych i lotnictwa. Wywarł decydujący wpływ na wykształcenie i kształtowanie postawy oficera dyplomowanego II Rzeczypospolitej, jako dobrze przygotowanego do służby pracownika sztabu. Przyczynił się do rozwoju wyższego szkolnictwa wojskowego, min. Wyższej Szkoły Lotniczej. Był autorem publikacji z dziedziny taktyki, organizacji wojsk, regulaminów, obszernych prac wojskowo-historycznych: Bitwa nad Niemnem, wrzesień – październik 1920, Wyprawa kijowska, wspomnienia pt. Bitwa nad Bzurą.

Stefan Mossor – ur. 23. października 1896r. w wieku 18. lat wstąpił w 1914r do Legionów Polskich. Służył w 2.pułku piechoty, a następnie w 2.pułku ułanów II Brygady. Po kryzysie przysięgowy w 1917r pełnił służbę w tym samym pułku, w Polskim Korpusie Posiłkowym. W lutym 1918r. jako austriacki poddany, wcielony do 6.pułku ułanów dowodząc szwadronem. W 1920r. przeszedł do rezerwy i podjął studia na Wydziale Leśnym Politechniki Lwowskiej. Wcielony ponownie do wojska w 1922r. przez 6 lat służył w 3.pułku szwoleżerów w Suwałkach. W 1927r. rozpoczął studia w WSWoj. w Warszawie, a po ukończeniu I roku z I lokatą skierowany do Paryża na francuskiej szkoły gdzie studiował w latach 1928-1930. Wg opinii z tego okresu był zakwalifikowany do grona najlepszych słuchaczy ze wszystkich oficerów cudzoziemców.

W latach 1932-1933 wykładowca taktyki ogólnej w WSWoj, kierowanej przez gen. Kutrzebę. Następnie przez półtora roku odbywał staż liniowy w jako zastępca dowódcy 10.pułku strzelców konnych w Łańcucie. Ponownie wraca do WSWoj jako wykładowca taktyki ogólnej starszego rocznika. Opinia w tym okresie: odznacza się zdolnością logicznego i ścisłego rozumowania. Wybitny zmysł syntezy. We wrześniu 1937r. został I oficerem sztabu generała, do prac przy GISZ. W marcu 1939r. w myśl Planu Mobilizacyjnego miał być szefem sztabu Armii „Poznań”. Stanowiska nie objął. Złożył bowiem, szefowi Sztabu Głównego, gen. Stachiewiczowi, „Raport o położeniu strategicznym”, w którym krytycznie odniósł się do zdolności wojskowej armii Polskiej, oceniając samodzielny opór armii polskiej przeciwko Niemcom zaledwie na dwa tygodnie. Uważał więc za niezbędne przygotowanie baz dla lotnictwa radzieckiego w rejonie Brześcia oraz udzielenia prawa przemarszu przez terytorium Rzeczypospolitej wojskom pancernym Armii Czerwonej w celu uderzenia na Prusy Wschodnie. Raport został potraktowany jako przejaw defetyzmu i został

2

wyznaczony na dowódcę 6.pułku strzelców konnych. Podczas wojny obronnej 1939r. dowodził tym pułkiem, który przydzielono do Armii „Łódź”. 11.września wraz z resztkami pułku wzięty do niewoli. W styczniu 1945r. odmówił ewakuacji na zachód z obozu jenieckiego na Pomorzu (Oflag IID Grossborn - Raderitz). W lutym 1945r. wraz z 1200 oficerami polskimi i 560 jugosłowiańskimi witał w m. Borne na Pomorzu, pododdziały 18.pułku I Armii WP. Wstąpił do LWP i początkowo pełnił funkcję z – cy szefa sztabu 1.Armii WP, następnie z-cy dowódcy 12.dywizji piechoty do spraw liniowych. W czerwcu przeniesiony do Sztabu Generalnego na zastępcę szefa oddziału i jednocześnie mianowany przewodniczącym Komisji Weryfikacyjnej WP. We wrześniu objął stanowisko szefa gabinetu MON, w lutym 1946r. zastępca szefa Sztabu Generalnego. Jednocześnie z tą funkcją, pełnił urząd szefa sztabu Państwowego Komitetu Bezpieczeństwa. Przez okres trzech miesięcy w 1948r. był przewodniczącym Międzynarodowej Komisji Wojskowej przy Konferencji Pokojowej w Paryżu, a następnie delegatem Polski w ONZ.

W 1947r. gen. Mossor był pełnomocnikiem rządu dla akcji „Wisła” oraz dowódcą grupy operacyjnej, która zlikwidowała ukraińskie podziemie nacjonalistyczne na południowym wschodzie Polski. 1948-1949 dowódca Okręgu Wojskowego w Krakowie, a następnie szef Biura Studiów przy MON. Niesłusznie oskarżony, aresztowany w maju 1950r., skazany w 1951 na dożywotnie więzienie, zwolniony i zrehabilitowany po pięciu latach, w 1956r. powrócił do czynnej służby wojskowej. Zmarł w Warszawie w 1957r.

Znany jako teoretyk wojskowy, a jego główne dzieło: „Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny”, wydawane było trzykrotnie (1938, 1945, 1986).

2. Źródła wiedzy /metodologia/ - ocena sytuacji dokonana w oparciu o

wiedzę i umiejętności autorów.

„Studium Planu Strategicznego Polski przeciw Niemcom” – znane w historiografii jako „Memorandum” gen. Tadeusza Kutrzeby.(str.10 – „Studium planu..........”). „Studium...” stwierdzało:

przygotowania Niemiec świadczą o agresywnych celach i dążeniu Ich do ekspansji w Europie;

Niemcy najpierw dokonają Anschlusu Austrii, a potem opanują północną część Czechosłowacji w celu rozszerzenia podstawy strategicznej przeciw Polsce;

Niemcy zamierzają wojnę prowadzić na dwa fronty, bijąc najpierw Polskę, potem Francję;

prawdopodobne terminy rozpoczęcia wojny polsko-niemieckiej to: rok 1939 – Niemcy osiągną w przygotowaniu rezerw osobowych, podwojenie stanu dywizji piechoty w stosunku do lat 1937-1938; lub 1944r. – wygaśnięcie terminu polsko-niemieckiego paktu o nieagresji;

porównanie potencjałów wojennych stron, stwierdziło o tym, że Polska nie jest zdolna do prowadzenia wojny z Niemcami jako równorzędny

3

partner; (będzie zmuszona podjąć „narzuconą wojnę w obronie niepodległości”;

dla zmniejszenia dysproporcji potencjałów, Polska powinna zapewnić sobie pomoc z zewnątrz;

brak zaufania do sojuszników, aczkolwiek wyrażał większe oczekiwania i nadzieje na pomoc Francji, mimo, że w decydującym momencie o jej pomocy mogła zawieść;

Polska przez pierwsze 6 – 8 tygodni będzie zdana na własne siły pomimo udzielenia przez Francję pomocy;

wykluczał czynną pomoc militarną Związku Radzieckiego, natomiast nie bez znaczenia byłaby ewentualna pomoc techniczno-wojskowa i przemysłowa ze strony tego mocarstwa, która mogłaby w dużej mierze uzupełnić braki w pomocy francuskiej lub stanowić asekurację w przypadku braku tej pomocy;

sąsiad czechosłowacki mógłby krępować strategiczną swobodę działania Wermachtu na południu i stanowić zaplecze przemysłu Polskiego na Dolnym Śląsku;

Rumunia powinna spełniać rolę obszaru tranzytowego dla ewentualnych dostaw materiałowych od strony Morza Czarnego;

Istniało prawdopodobieństwo, że Litwa mogłaby stać się sojusznikiem Niemiec;

wojna z Niemcami będzie miała charakter wojny totalnej, a to oznaczało, konieczność opracowania jednolitego planu dla wszystkich gałęzi przemysłu w Polsce;

początkowa faza wojny, to wojna manewrowa, a później stabilizacja frontów i w związku z tym zakładał wojnę długotrwałą. Wykluczał Blietzkrieg, ale zakładał, że wojnę rozpoczną Niemcy i dążyć będą do uzyskania w początkowej fazie maksymalnych korzyści;

kierunki działań wojsk niemieckich to kierunek Warszawy po obu stronach Wisły oraz z rejonu Wrocławia przez Kalisz na Łódź;

pierwsze zadnie wojsk polskich to zapewnienie sobie podstaw strategicznych i operacyjnych do przyszłych działań przez:

utrzymanie Wielkopolski po to, aby rozdzielić siły niemieckie;

osłona koncentracji całości sił operacyjnych;

stworzenie podstawy wyjściowej do działań zaczepnych w kierunku Prus Wschodnich i Dolnego Śląska.

dla umożliwienia koncentracji wojsk polskich utworzyć na granicy zachodniej formację typu Korpus Ochrony pogranicza;

plan koncentracji o charakterze obronnym i w tym celu zabezpieczyć ją stworzeniem odpowiedniego systemu fortyfikacji umożliwiający zaoszczędzenie sił i przetrwanie pierwszego kryzysu strategicznego;

4

usytuowanie umocnień powinno obejmować główne kierunki przypuszczalnej ofensywy niemieckiej, tj. trójkąt rzek Noteć i Wisła, Poznań, linia Kalisz-Katowice oraz przedpola Warszawy;

3. Konstrukcja dzieła

Konstrukcja „Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom” –

Kutrzeby i Mossora – składa się z trzech części:

1. Część I – „Ogólne warunki strategiczne Polski i Niemiec.”

I. „Ogólne warunki przyszłej wojny” – w którym autorzy stwierdzają: „...chcąc znaleźć trafne wnioski dla sposobu przygotowania wojny, trzeba wpierw ogólnie wydedukować, jaki będzie przypuszczalny charakter wojny”. Jako podstawę przyjęto przebieg I Wojny Światowej i wojny polsko – bolszewickiej. Stwierdzono, że ujemne skutki pociąga za sobą niewłaściwe lub przestarzałe nastawienie w stosunku do prowadzonej wojny”.

Wojna światowa, po wyczerpaniu się możliwości manewrowych przybrała charakter wojny materialnej tzn. żadne z państw uczestniczących nie zebrało wystarczających zasobów do przeprowadzenia wojny długotrwałej. Niemcy nie zgromadziły wystarczającego potencjału broni, amunicji, i wszelkich materiałów wojennych. Nie przygotowano zapasów dla ludności cywilnej. Nie wykorzystano w pełni zgromadzonych najmłodszych rezerw osobowych do prowadzenia operacji wstępnych (mała głębokość ich prowadzenia.

Wojna polsko – bolszewicka prowadzona bez właściwego jej przygotowania – bez Żadnych środków do jej prowadzenia, organizowanie wojny w toku jej trwania. Błędne nastawienie ogółu dowódców do wobec nowego zjawiska wojny, tzn. „stanąwszy wobec konieczności prowadzenia wojny małymi siłami na dużych przestrzeniach, a więc wojny manewrowej, pozostawała nadal pod psychicznym wpływem wojny materialnej, na ciągłych, okopanych frontach”.

Możliwość manewru się nie wyczerpała. Odwołanie do teorii: generała von Seeckta – doktryna rozstrzygania wojny przy pomocy niewielkiej, kadrowej, ale bardzo nowocześnie uzbrojonej armii. Generał Douhet – doktryna wojny lotniczej – defensywa na lądzie i morzu, a ofensywa na w powietrzu. „...stworzenie dużej i silnej armii powietrznej, która by natychmiast po wybuchu wojny zbombardowała wszystkie ośrodki życia i centra mobilizacyjne przeciwnika, niszcząc go fizycznie i moralnie, zanim zdoła on zebrać się i rozpocząć wojnę.” Jednak zgodnie z tym taka wojna jest możliwa przeciwko krajowi małemu i słabemu (Czechosłowacja, Łotwa lub Belgia). W stosunku do innych jest to niecelowe ponieważ duże państwo posiada wiele żywotnych ośrodków. Jednakże pomimo tego, że jest to bardzo kosztowne, to jednak zdolności manewru w wojnie należy upatrywać w armii „zmodernizowanej”. Dostrzega siłę przełamującą (czołgi), niszczącą (lotnictwo) i manewrową (kawaleria i wojska zmotoryzowane) zostaną

5

zużyte na początku wojny. Potem wskutek wzrostu doświadczenia w walce z tymi broniami oraz udoskonalenia broni je zwalczającej oraz wskutek zużycia kosztownego sprzętu, zdolność armii może się wyczerpać.

W związku z tym, autor uważa, że: „pierwszy okres wojny może mieć charakter manewrowy. Wyraźne dążenie do skrócenia czasu mobilizacji, nawet drogą tajnych zarządzeń wyprzedzających, do przyspieszenia koncentracji przez rozbudowę komunikacji, rozpoczęcia wojen bez jej wypowiedzenia. To wszystko raczej wskazuje, że państwa będą chciały zapewnić sobie możliwość zdyskontowania w jak najkrótszym czasie ogromnych środków włożonych w przygotowania wojenne, że będą chciały na wypadek wojny wymusić szybkie rozstrzygnięcie, zanim zaistnieje równowaga sił, a w ślad za nią groźba wojny materialnej.”

Oznaki zaczepnego charakteru przygotowań wojennych, wywołują reakcję: państwa fortyfikują swoje granice, zmieniają charakter swojej osłony w kierunku jej wzmocnienia i natychmiastowej gotowości, a to pogotowie przeciw-manewrowe i możliwość szybkiego zużycia broni szybkich każą się liczyć z prawdopodobieństwem wyczerpanie się okresu manewrowego przyszłej wojny, o ile nie nastąpi w nim rozstrzygnięcie. Jeżeli rozstrzygnięcie szybko nie nastąpi....., to może zaistnieć względna równowaga sił i środków oraz równowaga intelektualna wodzów, a ponieważ siła nowoczesnego ognia zmusza wojsko w każdym zatrzymaniu do niewłaściwego okopania się przeto równowaga sił zawsze doprowadzi do krótszej lob dłuższej stabilizacji. Będzie to drugi możliwy okres wojny ruchowej, czy też rozstrzygnięcie nastąpi na drodze wyczerpania (wyniszczenia) co już będzie kwestią talentu wodzów i siły moralnej oraz materialnej ich krajów.”

„Tak czy inaczej, trzeba będzie liczyć się z długotrwałym przebiegiem wojny....., a przede wszystkim z udziałem w niej wszystkich sił i środków każdego kraju.”

W związku z tym: „...przygotowania wojenne, które dawniej obejmowały tylko wojsko, rozszerzyły się obecnie na wszystkie działy pokojowego życia państwa i objęły: przygotowania wojskowe, polityczne, gospodarcze o moralne.”

II. „Rozrost zagadnień strategicznych”:

a. Strategia przed rokiem 1914;

„Plany strategiczne sprzed wojny światowej obejmowały niemal wyłącznie czysto wojskowe (operacyjne) przewidywania wojenne, wynikające z nich przygotowania zapewniały siły i środki do przeprowadzenia krótkiej, kilkumiesięcznej kampanii.”

Istnieje potrzeba dla prowadzenia przyszłych wojen wsparcia przygotowań do wojny, prowadzeniem właściwej polityki zagranicznej, wewnętrznej i gospodarczej przez osoby mające wpływ na życie

6

całości państwa w tym przez naczelnych wodzów. Tak to obserwuje się w większości państw europejskich.

b. Strategia współczesna:

Strategia nowoczesna będzie musiała objąć składniki siły wojennej państwa i jego przeciwników, czyli, że będzie musiała uwzględnić w swych przewidywaniach, planach i przygotowaniach wojennych całość potencjału wojennego stron walczących, a nie tylko jego siły zbrojnej.

Dla decyzji strategicznej nie wystarczy porównać stosunek sił Polski i jej przeciwnika, zbadać teren z punktu widzenia operacyjnego, ale trzeba również objąć:

możliwości własnego potencjału wojennego dla długotrwałej wojny, czyli możność rozbudowy wojennej armii, przemysłu, wydajności rolniczej i surowców przemysłowych, możność podniesienia nasilenia komunikacyjnego;

możliwości przetrwania dłuższej wojny zarówno pod względem wojskowym, jak gospodarczym i moralnym;

zbadać rozmieszczenie w kraju własnym jak i nieprzyjacielskim wszystkich sił i zasobów składających się na potencjał wojenny (przemysł, wydajne rolnictwo, najlepszy element rezerw ludzkich);

rozważyć możliwość podniesienia własnego potencjału wojennego zarówno przez rozwinięcie wewnątrz kraju, jak i przez ewentualne zapewnienie sobie pomocy z zewnątrz (gospodarczej lub militarnej);

III. „Warunki wojny z Niemcami”:

A. Ogólne porównanie potencjałów wojennych Niemiec i Polski”

1. Porównanie sił zbrojnych: (Piechota, Artyleria, Kawaleria, Broń pancerna, Lotnictwo, wnioski oraz wnioski ogólne z porównania sił zbrojnych.

7

Piechota - Niemcy w 1939 roku są w stanie wystawić 72 dywizje pełnowartościowe pod względem wyszkolenia rezerw. W 1941r. 100 dywizji a w 1943/44 106 dywizji pełnowartościowych. Polska w 1939r. 40 dywizji.

Artyleria - Na 10 pułków polskiej artylerii ciężkiej przypada 13 pułków niemieckiej artylerii korpuśnej, przy porównywalnej sile artylerii najcięższej. Jednak w miarę upływu czasu stosunek będzie ulegał znacznemu pogorszeniu na korzyść Niemiec.

Kawaleria - Jedyna broń w której Polska ma przewagę 38 pułków kawalerii na 14 pułków niemieckich jednak o sile większej (struktura brygadowa) niż pułk polski, czyli 38 do 28.

Broń pancerna - Niemcy 3 dywizje pancerno motorowe, 1 brygada rozpoznawcza i 4 samodzielne pułki czołgów. Polska 1 baon czołgów, 2 samodzielne kompanie Vickersów i 3 kompanie przestarzałych Renault. Stosunek w tej broni będzie się systematycznie pogarszał ze względu na większa wydajność przemysłu zbrojeniowego Niemiec.

Lotnictwo - Lotnictwo rozpoznawcze – parametry techniczne prędkość lotu mniejsza od Niemieckich samolotów. Lotnictwo myśliwskie – 5 dyonów na 10 niemieckich i na przestarzałych P11. Lotnictwo rozpoznawcze i myśliwskie tylko na szczeblu armii. Podstawa kalkulacji lotnictwo bombardujące. Niemcy 25 dyonów – 1887 sztuk, do wiosny 1939 wzrost liczby samolotów do 2237, co daje jednorazowy tonaż bomb ok. 800. Polskie praktycznie stan zerowy. Eskadry liniowe przy armii pełniące jednocześnie rolę lotnictwa rozpoznawczego nie należy traktować jako lotnictwo bombardujące (P23).

Nierealne jest zwiększenie liczby uzbrojenia i dorównania potencjałem Niemcom.

2. Środki komunikacyjne. - Kolejowa zdolność przewozowa Niemiec w stosunku do Polski bardzo wysoka.

Środki samochodowe pozwalają Niemcom przewieść jednorazowo 20 dywizji i pozostanie jeszcze zapas na inne potrzeby jak: zaopatrzenie , dowodzenie remonty. (ok.3mln środków transportowych).

Szczupły tabor samochodowy Polski z trudem zaspokoi potrzeby zaopatrzenia. Przewóz wojsk niewielki odwody taktyczne i to sporadycznie.

Armia niemiecka jest strategicznie i operacyjnie ruchliwsza od polskiej.

3. Porównanie przemysłów wojennych (Kalkulacja czasu, Kalkulacja wydajności, wnioski.) - Przemysł wojenny Niemiec pracujący na potrzeby rozbudowywanej armii jest już nastawiony na produkcję wojenną. Pełne przejście nastąpi w ciągu kilku tygodni.

8

Czas potrzebny na przejście na produkcję wojenną przy założeniu, że nie ma braków w personelu i posiadamy środki do produkcji wynosi: dla uzbrojenia ok. 5 miesięcy, lotnictwa –3 miesiące, broń pancerna ok. 5 miesięcy.

Wydajność Polskiego przemysłu wojennego od 1940 roku, w zakresie produkcji pocisków działowych – 17 razy mniejsza; produkcja dział – od 54 do 80 razy mniejsza; Produkcja polska wystarczy z trudem na zaspokojenie połowy potrzeb 40 dywizji. Możliwości produkcyjne samolotów bojowych: Niemcy miesięcznie od 800 do 1000, Polska 110 przy czym tylko 50 silników pozostały muszą być zakupione za granicą.

4. Budżety wojskowe. Wydatki na armię w Niemczech są 15 razy większy od budżetu armii polskiej.

5. Przemysł ogólny. - Położenie Polski względem jest bardzo niekorzystne. Należy zapewnić dopływ surowców z zewnątrz i nie można dopuścić do opanowania przez Niemców polskich okręgów przemysłowych.

6. Rolnictwo. - Jest to jedyny dział w którym położenie Niemiec jest gorsze niż Polski. Produkcja rolna Niemiec jest niewystarczająca dla potrzeb kraju. W sytuacji przedłużania się wojny Niemcy mogą trafić na duże trudności w wyżywieniu wojska i ludności cywilnej.

7. Potencjał moralny. - Poparcie narodu dla wojny w Niemczech jest duże i nie obserwuje się oznak sprzeciwu.

8. Ogólne porównanie potencjałów wojennych Niemiec i Polski.

1. Potencjał wojenny samej Polski jest w porównaniu do Niemiec tak nikły, że trzeba uznać Polskę jako niezdolną do samodzielnej wojny z Niemcami. Jesteśmy zdolni do narzuconej nam wojny w obronie niepodległości.

2. Dla osiągnięcia większej równowagi potencjału wojennego Polski należy zapewnić sobie pomoc z zewnątrz.

B. Możliwości pomocy z zewnątrz:

a) Francja – Pomoc francuskiego potencjału mogłaby być cenna w okresie pokoju – pomoc materialna oraz w czasie wojny – pomoc militarna. Należy liczyć się z trudnościami wystąpienia zaczepnego Francji w odniesieniu do Niemiec (względy wewnątrzpolityczne). Niepewność sojusznicza. Czynna pomoc Francji, jeśli nastąpi może być odczuwalna po 6-8 tygodniach, natomiast materialna jeszcze później.

b) Rosja – Ewentualna techniczna i przemysłowa pomoc Rosji mogłaby wyrównać przewagę materialna Niemiec. Nie można dopuścić do przymierza Rosji z Niemcami bo doprowadzi to do zgniecenia Polski.;

c) Czechosłowacja – mogłaby dla Polski stanowić poprzez swoje położenie i stan jej przemysłu pewne odciążenie

9

strategiczne, pod warunkiem, że nie sprzymierzy się z Niemcami, czego wykluczyć nie można;

d) Rumunia – główna wartość tego państwa polegać może na traktowaniu jej jako obszaru tranzytowego dla ewentualnych dostaw materialnych od strony morza Czarnego;

e) Litwa jako ewentualny sojusznik Niemiec – należy liczyć się z czasową utratą całej Wileńszczyzny, aż po Grodno – Nowogródek. Jednak nie należy poświęcać znacznych sił do operacji przeciw Litwie.

f) ogólna oceny pomocy zewnętrznej – w oparciu o istniejące stosunki polityczne w Europie, stwierdza się, że żaden z możliwych sojuszników Polski nie może być traktowany jako zupełnie pewny. Stosunkowo najpewniejsza jest Francja. Wartość następnych sojuszników jest hipotetyczna – ze względów politycznych (Rosja, Czechosłowacja), z powodu mniejszej wartości znaczenia ich pomocy (Czechosłowacja, Rumunia). Z tego względu należy dołożyć wszelkich starań aby podnieść własną silę wojskową i gospodarczą i chociaż częściowo uniezależnić się od pomocy z zewnątrz.

IV. Założenia Planu Strategicznego.

Autorzy przyjęli do rozważań następujące założenia, wynikające z aktualnego położenia kraju:

Podstawą planu jest sojusz Polski i Francji, przy czym założono, że Czechosłowacja pozostanie „życzliwie” neutralną, Litwa natomiast wystąpi czynnie po stronie Niemiec. Rosję przyjęto jako neutralną z tym, że zapewnia Polsce możliwość zakupu surowców.

W rozważaniach uwzględnia się również poniższe hipotezy, tj.: Francja zawodzi Polskę jako czynny sojusznik, natomiast występują czynnie inny sojusznicy (Rosja, Czechosłowacja); rozszerzają się podstawy wojny (Włochy, Austria, Węgry występują po stronie Niemiec, po stronie Polski oprócz Francji występuje Rosja i Mała Entanta; Nikt nie występuje militarnie po stronie Polski, może ona liczyć tylko na pewną pomoc w wyrobach przemysłowych i surowcach.

2. Część II „Projekt Decyzji Strategicznej (do studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom)”

Projekt decyzji strategicznej – określa zamiar przeprowadzenia działań wojennych przeciw Niemcom w 2 okresach; I okres obrona strategiczna, II okres przejście całością sił do działań zaczepnych;

Projekt operacji wstępnej (obrony przeciwstrategicznej) – zawiera myśl przewodnią, zarys wykonania (granice podstaw strategicznych, wyjścia z tych obszarów do działań zaczepnych, zamknięcie najważniejszych kierunków dla przeciwnika uniemożliwiające wdarcie się jego sił na podstawy strategiczne sił Polskich, obrona operacyjna

10

kierunków które dla przeciwnika stanowią kierunki pomocnicze, odwody strategiczne i obszary ich zgromadzenia;

3. Część II „Elementy decyzji strategicznej projekt planu strategicznego i operacji wstępnej”

A. Cele wojny:

1. Polska - Z powodu wybitnie niekorzystnego stosunku sił Polska nie posiada możliwości „ uzyskania inicjatywy w wyborze momentu rozpoczęcia wojny” – (str. 71 – Wnioski)

2. Niemcy - Swoboda Niemiec w wyborze chwili rozpoczęcia wojny wyraża się w:

Możliwości zaistnienia sytuacji, że Polska pozostanie sama jako przeciwnik;

Możliwości przygotowania dogodnych obszarów wyjściowych pod pozorem ćwiczeń, przygotowania bliższych baz lotniczych, zmagazynowania zapasów wojennych, zgromadzenia floty w Prusach wschodnich;

Wcześniejsza gotowość potencjału wojennego Niemiec;

B. Siła osłony strategicznej:

1. Polska – od zachodu i od północy przeciwnik natrafi na bardzo miękki opór, który będzie twardniał daleko od granic i kosztem zużycia wielkich jednostek osłonowych stanu czynnego. Dla poprawy stanu osłony koncentracji należy zamienić Straż graniczną na formacje wojskowe silnie wyposażone technicznie i oparte na o przygotowane zniszczenia polowe i fortyfikacje, pozwoli to odciążyć siły dla potrzeb prowadzenia zasadniczych operacji.

2. Niemcy – system osłony granic i osłony koncentracji związków operacyjnych został już zapoczątkowany. Osłona strategiczna pozwala na spokojne uruchomienie całego potencjału wojennego. Nie możliwości zagrożenia z naszej strony żywotnym ośrodkom potencjału Niemiec. Brak potencjału lotnictwa bombardującego z naszej strony. Działania wschodu i zachodu mogłyby utrudnić przeprowadzenie przygotowań mobilizacyjnych Niemiec. ;

C. Warunki koncentracji:

1. Mobilizacja – termin osiągnięcia gotowości mobilizacyjnej obu stron mniej więcej jednakowy;

2. Koncentracja – względny zysk przez Polskę w czasie mobilizacji jej sił głównych zmaleje bardzo szybko i zniknie w okresie koncentracji z powody większej wydajności komunikacyjnej Niemiec. Nasza gotowość wojenna będzie dużo późniejsza od niemieckiej i nie można w chwili opracowywania planu strategicznego tego wyeliminować. Będzie można zmniejszyć to później poprzez: silniejsza osłonę granicy przeciw działaniom z ziemi (przygotowanie zniszczeń i fortyfikacji, wzmocnienie sił i środków obrony przeciwpancernej) oraz wzmocnienie osłony przeciwlotniczej przez rozbudowę własnego

11

lotnictwa bombardującego lub zapewnienie sobie współdziałania takiego lotnictwa obcego.

D. Operacyjne możliwości nieprzyjaciela - Zawiera cztery zagadnienia: możliwości użycia sił głównych niemieckich, kierunki głównego wysiłku, hipotezy o możliwościach nieprzyjaciela, przypuszczalny podział sił nieprzyjaciela.

E. operacyjna i strategiczna ocena obszaru wojennego Polsko – Niemieckiego - Zawiera ocenę terenu z punktu widzenia operacyjnego, uwzględniającą: układ granic i operacyjną wartość obszaru Poznańskiego – niedogodność układu granic (klin poznański i opasowujące go od północy i południa ramiona Prus Wschodnich i Śląska niemieckiego. Północ stwarza zagrożenie dla Warszawy i głównych mostów na Wiśle. Południe zagraża okręgom węglowo – przemysłowym kraju. W planie stwierdzono, że takie usytuowanie klina można wykorzystać jako podstawę uderzenia na siły niemieckie albo na północ albo na południe. Obszar ten rozdziela siły niemieckie i pozwala wojskom polskim na zastosowanie manewru po liniach wewnętrznych, co słabszych sił polskich jest korzystne. Wartość tego rejonu wzrośnie gdy w okresie działań rozstrzygających uda się uciąć jedno z ramion sił niemieckich na tym kierunku. Obszar poznański powinien być utrzymany dla powodzenia późniejszych działań przy założeniu, że Francja przystąpiła do wojny. I odciągnięto z frontu polskiego część sił niemieckich. W przeciwnym przypadku siły niemieckie będą dysponowały dwukrotną przewagą na tym kierunku. Utrzymanie obszaru poznańskiego dogodne do prowadzenia działań zaczepnych jak i obronnych. Ze względu na wysunięcie obszaru poznańskiego w głąb niemieckiej strefy operacyjnej, utrzymanie go jest możliwe przy pomocy stworzenia systemu zniszczeń i silnych fortyfikacji.

„Duży wydatek na fortyfikacje jest konieczny w każdym rozwiązaniu okresu wstępnego (obrona strategiczna, ofensywa wyprzedzająca na Prusy lub Śląsk) ponieważ szczupłe nasz siły będą musiały jeszcze przed ukończeniem przypuszczalnie opóźnionej koncentracji wytrzymać naopór przeważających sił”.

„Wydatek ten jest bardzo opłacalny pod względem strategicznym, ponieważ zaoszczędzi siły wojsk własnych przed działaniami rozstrzygającymi, poważnie wyszczerbi siły niemieckie” – str.97

Operacyjną wartość Pomorza – wartość Pomorza polega na tym, że rozdziela Prusy Wschodnie od Rzeszy. Linie komunikacyjne lądowe pomiędzy tymi obszarami są dla Niemców niekorzystne, a droga morska jest długotrwała, co daje przewagę siłą polskim. Jednakże może spowodować zamknięcie połowy sił w tym pasie. Rozwiązanie - skrócić głębokość pasa Pomorza i oprzeć ją na przedmościu Nakło – Bydgoszcz i rejonu Grudziądz – Brodnica. Stanowić to będzie stałe zagrożenie dla linii komunikacyjnych sił niemieckich oraz stanowić będzie dogodną podstawę do późniejszych działań zaczepnych.

Kierunek Olsztyn – Warszawa- zagrożenie dla Warszawy ponieważ nie posiada naturalnych przeszkód terenowych. Rozwiązanie – zdobycie Prus Wschodnich lub obrona operacyjna tego kierunku na przedpolu Wisły i

12

Bugu. Pierwsze rozwiązanie wymaga angażowania znacznych sił (ok. połowy) i usunie zagrożenie z ziemi dla Warszawy, ale nie wyeliminuje zagrożenia z powietrza dla stolicy.

Kierunek Wrocław – Łódź, Opole – Częstochowa i Cosel (Koźle) – Katowice – kierunki zagrożeń dla południowego skrzydła sił polskich.

„Wszystkie kierunki wyprowadzające ze Śląska na południowe skrzydło polskie, nie są zamknięte żadną jednolitą przeszkodą, natomiast na ich drodze znajduje się dość duża ilość drobnych przeszkód, a więc bagien, lasów i osiedli, połączonych na pewnych odcinkach Wartą, środkową Prosną, potem górnym dorzeczem Warty. Teren ten nadaje się w wielu miejscach do ufortyfikowania i zastosowania zniszczeń, ale ze względu na jego szerokość i brak wielkich przeszkód jego obrona wymaga dość dużych sił” – str. 100. Wnioski ogólne wynikające z analizy tego kierunku to:

„Szerokie skrzydło południowe będzie trudne do obrony i wymaga jednolitego dowództwa, bardzo starannej organizacji i dość dużych sił. Byłoby bardzo pożądanym, aby te kierunki były odciążone przez niepewne dla Niemiec stanowisko Czechosłowacji.... W pierwszym okresie wojny nie zechcemy prawdopodobnie więzić na południu za wielu sił naszych, toteż trzeba będzie liczyć się z interwencją na tych kierunkach naszych odwodów strategicznych” – str.100

Komunikacja – niemiecka sieć komunikacyjna (koleje i samochodowa) daje Niemcom przewagę ruchliwości operacyjnej. „Będzie to miało szczególne znaczenie w I okresie wojny, kiedy Niemcy mogą z jednej strony dość łatwo późnić naszą koncentrację przy pomocy intensywnego bombardowania naszej rzadkiej sieci kolejowej, a z drugiej strony szybko zwieźć swoje wojska do rejonów koncentracji” – str.100. Rozwiązanie to: w celu osłabienia ruchliwości operacyjnej w I okresie wojny poprzez rozbudowę własnego lotnictwa bombardującego lub zapewnienie sobie współdziałania obcego lotnictwa. Ruchliwość operacyjną Niemiec w toku działań, zmniejszyć poprzez niedopuszczenie do skrócenia dróg zaopatrzenie (utrzymanie obszaru poznańskiego). Wzmóc naszą ruchliwość operacyjną poprzez budowę dróg rokadowych na kierunkach oraz budowa dodatkowych mostów na Wiśle........– str. 101.

II. strategiczna ocena wnętrza kraju. (szkice 9 – 18)

„Wszystkie wojny najnowsze, ......., trwają długo, bo od 8 miesięcy do 4 lat. Na tak długi przeciąg wojny jest rzeczą ważną, aby nie tylko przygotować wojsko do wstępnych operacji, lecz przysposobić cały kraj do długotrwałej wojny. Sadzę więc, że jest rzeczą ważną zbadać rozmieszczenie wszystkich źródeł życia armii i kraju, aby zdać sobie sprawę, jaki obraz kraju jest niezbędny do prowadzenia wojny i jako taki powinien być uznawany za nienaruszalny dla nieprzyjaciela. Ważne tu będą:

źródła rezerw ludzkich o ja największym procencie polskim i jak najmniejszym procencie analfabetów;

źródła najwydajniejszej produkcji rolnej;

13

okręgi przemysłu wojennego i przemysłu ogólnego, związanego z potrzebami wojennymi”. – str. 102.

f) ocena własnych możliwości – okres wojny 2 – 3 miesięcy, zawierała:

ofensywa na Prusy Wschodnie: siły Prus Wschodnich, potrzebne siły polskie, termin gotowości sił polskich;

ofensywa na Śląsk;

obrona strategiczna – „......pierwszym naszym zadaniem w razie wybuchu wojny z Niemcami będzie zabezpieczyć sobie podstawy strategiczne i operacyjne do działań rozstrzygających, ........... wobec przewagi niemieckiej......” – str. 114.

G. Projekt planu strategicznego:

I. Myśl przewodnia: zawiera zamiar prowadzenia działań wojennych przeciwko Niemcom w dwóch okresach:

I okres – obrona strategiczna umożliwiająca „..... koncentracje wszystkich sił i środków potrzebnych do prowadzenia wojny, a więc zebrać własne zgrupowania operacyjne na miejscach ich przeznaczenia....., zapoczątkować tworzenie nowych formacji, uruchomić przemysł wojenny, przeprowadzić mobilizację przemysłu ogólnego, produkcji rolnej i środków transportowych, uregulować dowozy z zewnątrz, przeprowadzić ewakuację obszarów zagrożonych” – str.115.

II okres – przejście całością sił do działań zaczepnych celem uzyskania rozstrzygnięcia.

II. zarys wykonania:

A. operacja wstępna – zawiera cele I okresu wojny poprzez realizację obrony strategicznej oraz jej cele;

B. okres działań rozstrzygających – określa moment rozpoczęcia okresu działań rozstrzygających poprzez spełnienie następujących warunków:

wszystkie siły operacyjne będą skoncentrowane na miejscach swojego przeznaczenia;

przemysł wojenny będzie uruchomiony i łącznie z zapewnionym dowozem z zewnątrz będzie w stanie zaspokajać całkowicie potrzeby armii walczącej;

ewentualna czynna pomoc z zewnątrz da się odczuć w ten czy inny sposób lub okaże się definitywnie, że na żadną pomoc liczyć nie można” – str. 116 – 117.

W tej części również zawarty jest opis pięciu wariantów prowadzenia działań rozstrzygających w formie hipotez, mianowicie: najprawdopodobniejszej, bardzo prawdopodobnej uwzględniająca zdobycie północnych Czech, mniej prawdopodobnej, mało prawdopodobnej i możliwej.

14

„F. projekt operacji wstępnej”:

I. Myśl przewodnia;

II. Zarys wykonania – zawiera określenie granic podstaw strategicznych; obszary, rejony i przedmościa wyjść do późniejszych działań zaczepnych; zamknięcie najważniejszych kierunków zamknięcia ofensywy niemieckiej; osłonę kierunków mniej ważnych; zasadniczy podział sił (operacyjnych do obrony strategicznej, osłony granicy –tylko KOP i jego odwody z rezerw) wraz z zadaniami dla sił;

III. Zmiany planu w czasie pokoju lub we wstępnej fazie wojny – zawiera informację dotyczą w zakresie dyspozycji odwodów strategicznych.

4. „Część III - przygotowanie planu strategicznego i operacji wstępnej w czasie pokoju” – gdzie jak zaznaczono we wstępie do tej części pracy, jej celem jest kalkulacja czasu potrzebnego do przygotowania planu strategicznego i operacji wstępnej. Autorzy założyli, że takie kalkulacje przeprowadzą po rozpatrzeniu następujących problemów:

jakie prace przygotowawcze muszą być wykonane, aby plan był gotów do realizacji w chwili wybuchu wojny;

ile czasu potrzeba na wykonanie tych prac;

czy przypuszczalny najbliższy termin wybuchu wojny daje ten czas potrzebny na przygotowanie planu.

Jako konieczność w zakresie przygotowania do realizacji planu strategicznego uznano:

zabezpieczenie granicy;

przygotowanie osłony koncentracji operacyjnej i mobilizacji strategicznej;

organizacja i przygotowanie wyższych dowództw operacyjnych;

przygotowanie zniszczeń i fortyfikacji;

rozbudowa komunikacji.

Priorytet nadano fortyfikacji kraju jako konieczność służącą oszczędzaniu sił operacyjnych w celu nie osłabiania podstaw strategicznych w toku obrony strategicznej czy też dla potrzeb koncepcji wstępnej ofensywy. Jak podkreślono posłuży to oparciu słabej siły żywej o bardzo silne fortyfikacje.

Plan strategiczny obejmował zagadnienia:

przygotowania militarne – przygotowanie wojny pod względem wojskowym – część A (osłona granic, osłona koncentracji operacyjnej, koncentracje operacyjną, organizację dowództw: (dowództwa osłony granic, rejon koncentracji; dowództwa operacyjne; dowództwa rodzjów wojsk), doktrynalne przygotowanie dowództw i wojsk, organizacyjne przygotowanie wojska; część B – przygotowanie operacji wstępnej w zakresie: rozdziału konkretnych zadań, pasów działania, sił; uzgodnienia inspekcyjne, wyszkoleniowe i dowódcze; zazębianie przygotowania w zakresie osłony granic, osłony koncentracji, wykonania zadań; ustalenie sieci dowodzenia; przygotowanie terenu; przygotowanie zapasowych

15

pozycji i osłony przeciw Litwie; przygotowanie działań odwodów strategicznych; sieć dowodzenia strategicznego w operacji wstępnej; zapotrzebowanie.

Przemysłowe przygotowanie wojny;

Rolnicze przygotowanie wojny;

Rozmieszczenie władz państwowych o komunikacja;

Finansowe przygotowanie wojny;

Zewnętrzne przygotowanie wojny – obejmujące braki militarne i materialne; ich ewentualne uzupełnienie z zewnątrz; uzgodnienie współdziałania militarnego; moralne przygotowanie do wystąpienia zaczepnego; plan dowozów materialnych i plan współdziałania gospodarki w czasie pokoju.

Moralne przygotowanie wojny;

Uzgodnienie planów zachód – wschód;

Ogólny plan państwowy – uzgodnienie wszystkich potrzeb;

Kalkulacja czasu przygotowań obejmujący przypuszczalny termin wojny; czas prac konkretnych; czas planowania; termin decyzji ogólnej; rozwój przygotowań planu strategicznego oraz rozwój ogólnego planu państwowego.

4. Tezy strategiczne w formie wniosków wynikających z rozpatrzonego

zagadnienia umieszczone w części III

Wnioski ogólne z przeprowadzonych rozważań:

Wojskowe przygotowanie wojny: osłona granic – „dla bezpieczeństwa koncentracji sił należy zamknąć granice, przynajmniej przeciw zagrożeniom naziemnym poprzez stworzenie na granicy zachodniej formacji KOP. Ich organizacja, wyszkolenie i uzbrojenie powinno gwarantować możliwości do małych oddziałów wypadowych na miejscu, zwalczanie i niszczenie w głębi strefy przygranicznej grup szybkich oraz twardego opóźniania dużych sił piechoty. Do realizacji tych możliwości (zadań) potrzebne będzie posiadanie silnych odwodów pieszych i zmotoryzowanych. Odwody te na niższych szczeblach powinny istnieć w czasie pokoju, natomiast na szczeblach wyższych częściowo skadrowane i formowane w trybie alarmowym z miejscowych rezerwistów. Formacje KOP powinny być oparte o system przygotowanych umocnień polowych, zniszczeń i zalewów. Organizacja KOP powinna pokrywać się z podziałem operacyjnym wojsk czynnych. Jednym z zadań dodatkowych KOP mogłoby być przeprowadzenie szybkiej ewakuacji stref przygranicznych pod względem personalnym, materialnym i rolniczym. Formacje KOP powinny posiadać doskonałą kadrę zawodową, wysoki poziom wyszkolenia, uzbrojenia”.

Osłona koncentracji operacyjnej – „utworzenie systemu fortyfikacji, które są ważnym środkiem do zaoszczędzenia sił głównych. Odcinki umocnień obsadzić lokalnymi oddziałami w trybie alarmowym. Oddziały te powinny być oddziałami skadrowanymi.”

16

Przeprowadzenie koncentracji – stworzyć i przeprowadzić plan rozbudowy linii komunikacyjnych kolejowych i drogowych oraz przesunięcia połączeń brzegowych Wisły i zagęszczenia ich na południu. Utworzyć połączenia rokadowe. Zwiększyć stopień zmotoryzowania kraju oraz ulepszyć stan dróg. Przygotować plan ewakuacji władz państwowych z Warszawy i przemieszczenia ich do przygotowanych pomieszczeń pod względem łączności do trójkąta bezpieczeństwa. Przygotować plany opl dużych skupisk ludności cywilnej oraz ewakuacji ludności z dużych miast do miejscowości pobliskich oraz stopniowego ewakuowania na południe kraju. Przygotowanie wojska oraz ludności cywilnej do przyjęcia informacji, że zniszczenie Warszawy nie oznacza nieuchronności klęski. Oceniając stopień przygotowanych sił oraz gotowość do realizacji powyższego, autorzy stwierdzili że gdyby udało się to przygotować w ciągu kilku lat to przeprowadzenie koncentracji i operacji wstępnej miałoby spokojny przebieg wbrew potężnemu przeciwdziałaniu niemieckiemu”.

Organizacja dowództw – na tle stanu wyjściowego – faktycznego. „Inicjatywa rozpoczęcia wojny, gęsta sieć komunikacyjna, silne szybkie środki interwencji znajdują się po stronie Niemiec. To powoduje bardzo trudna sytuację. Istnieją przesłanki do tego, że wystąpi (sytuacja w pierwszych tygodniach wojny) nastrój gorączkowości i nieporządku spowodowany szybkimi i niespodziewanymi ciosami”. Brak kierownictwa, które zapanowałoby nad ta sytuacją ponieważ: siły osłony granicy – dowódcy straży granicznej nie są zdolni do opracowania i przeprowadzenia planowej operacji osłony i ewakuacji stref przygranicznych, nie są zdolni do współpracy z dowódcami operacyjnymi, gdyż przerastają one ich umiejętności fachowe. Osłona koncentracji operacyjnej jest nie przygotowana, będzie improwizowana, co zaabsorbuje dowódców operacyjnych. Dowódcy operacyjni będą musieli wziąć na siebie kierowanie osłoną granicy, osłoną koncentracji, przeprowadzenie koncentracji i przygotowania operacji wstępnej. Dowódcy operacyjni to aktualnie pracujący w charakterze Inspektorów i generałów do prac i scentralizowani w Warszawie z dala od terenu działań. Sztaby ich są szczupłe i żaden dział sztabu nie funkcjonuje w rzeczywistej strukturze, nie jest przygotowany do przejścia na pracę wojenną. Żadne dowództwo broni nie jest czynne w sztabach operacyjnych, brak przygotowania środków łączności, sieci dowodzenia, środków komunikacyjnych, wyznaczonych lokalizacji kwater głównych.”

Doktrynalne przygotowanie planu strategicznego – „...taktyka i pojęcie operacyjne powinny być z jednej strony przystosowane do charakteru i uzbrojenia własnego wojska, a z drugiej strony powinny uwzględniać trzy czynniki: - z jakim przeciwnikiem wojsko będzie walczyć; - w jakim terenie; - jakie przede wszystkim zadania przewiduje dla wojska plan jego użycia strategicznego” – str.141.

„Wojsko nasze nie jest doktrynalnie dobrze przygotowane do twardej walki z tym przeciwnikiem” – str.141.

„....taktykę naszą stosowana popularnie na ćwiczeniach cechuje wielka płynność manewrowa wywodząca się psychicznie z doświadczeń roku

17

1920 i wówczas bardzo skuteczna, ale mało celowa wobec zwartego i odpornego na oskrzydlenie nieprzyjaciela, którego cechą charakterystyczną jest działanie gwałtowną siłą, wyrażające się w formowaniu na wszystkich szczeblach mocnych punktów ciężkości" ” str.141.

„Przeciw takiemu przeciwnikowi skuteczny jest manewr operacyjny......, natomiast przerost manewru na niższe szczeble taktyczne nie tylko będzie nieużyteczny, ale może doprowadzić do zbędnej bieganiny taktycznej, gdy bić się nie będzie komu”.- str.141/142.

„To samo dotyczy taktyki obrony, która grzeszy bardzo często zbytnią płytkością, a więc brakiem dostatecznej trwałości wobec silnego technicznie i brutalnie uderzającego przeciwnika” – str.142.

„Jestem dalej zdania, że taktykę naszą powinna cechować większa elastyczność, zdolna nie tylko do manewrowania, ale i do mocnych dobrze przygotowanych natarć oraz do zaciętej obrony. Uważam za niebezpieczne dyskredytowanie obrony stałej...."”– str.142.

przygotowania organizacyjne – „Jedną z naturalnych konsekwencji planu strategicznego będzie plan organizacyjnego przygotowania armii do jego wykonania....” – str. 143. Oznaczało to, że armia polska organizacyjnie nie była w pełni przygotowana do wprowadzenia założeń planu w życie.

Gospodarcze przygotowanie wojny – „najważniejszą rzeczą jest zapewnienie armii na cały (prawdopodobnie długi) czas wojny amunicji, sprzętu uzbrojenia, łączności, saperskiego, materiałów fortyfikacyjnych, wybuchowych itd., wyczerpanie których jest w obecnych warunkach i w najlepszym nawet położeniu operacyjnym równoznaczne z przegraniem wojny.” – str.144.

„W tym celu jedną z konsekwencji planu strategicznego powinien by być plan rozbudowy przemysłu wojennego, idący w kierunkach następujących: - zwiększenia ilości fabryk; - rozmieszczenie ich zgodnie z wymaganiami planu strategicznego; - przeprowadzenie jak najkrótszego terminu przejścia przemysłu wojennego na stopę produkcji wojennej; - zapewnienie mu dostaw surowców; - zabezpieczenia powietrznego i naziemnego okręgów przemysłowych oraz ich sieci komunikacyjnej.” – str.145.

„wzrost siły państwa może wpłynąć na przesunięcie niebezpieczeństwa wojny i podnieść równocześnie ogólną siłę państwa....” – str. 151

„Przygotowanie wojny pod względem rolniczym wymaga opracowania osobnych planów, dotyczących.....: organizacji zaopatrywania armii walczącej i ludności cywilnej, rygorystycznej ewakuacji rolnej obszarów przygranicznych,....” – str. 151.

Polityczne przygotowanie wojny – „....polityczne przygotowanie wojny obejmuje dwa działy: - zapewnienie pomocy zewnętrznej, materialnej i ewentualnie militarnej; - przygotowanie moralne własnej ludności do wojny”. Str.152.

Przypuszczalny termin możliwości wojny polsko – niemieckiej – autorzy swe przypuszczenia oparli na terminie gotowości wojennej Niemiec oraz

18

okresu trwania paktu o nieagresji i stwierdzili, „......przez porównanie obu tych przesłanek dochodzę do wniosku, że do końca roku 1943 niebezpieczeństwo wojny jest mniejsze, natomiast od stycznia roku 1944 trzeba się liczyć z wszelkim prawdopodobieństwem wybuch ....” – str.154.

Ogólna kalkulacja czasu przygotowania wojny – „Opierając się ogólnie na wyżej ustalonych terminach, dzielę nasze przygotowania wojenne na dwa okresy: - okres osiągnięcia wstępnej gotowości wojennej (od chwili powzięcia decyzji strategicznej do końca roku 1941); - okres osiągnięcia pełnej gotowości wojennej (od końca roku 1941 do końca roku 1943)” – str. 155.

W zakończeniu autorzy zasugerowali, aby dla wykonania ogromu prac związanych z wykonaniem licznych planów przygotowania, „....celowym byłoby stworzenie przy Panu Marszałku jakiegoś biura planowania ogólnego, złożonego z kilku oficerów dyplomowanych i uniezależnionego od zachodnich i wschodnich prac operacyjnych oraz od właściwych agend Sztabu Głównego czy Ministerstwa Spraw Wojskowych” – str. 160.

Opracował: ppłk dypl. Jerzy GROMIŃSKI

19