100 soruda küba

CARMEN R. ALFONSO HERNNDEZ

100 SORUDA

KBA

100 SORUDAKBACarmen R. Alfonso Hernndez

Jos Marti Kba Dostluk Derneinin sresiz/cretsiz yayndr.

eviri: Ezgi Gksu KkRedaksiyon: Murat Akad Kapak ve sayfa tasarm: Glgn A. KeneKapak fotoraflar: Serkan Arkuu

Ekim 2010

Bask: Kayhan Matbaaclk, Gven Sanayi Sit. C Blok. No: 244 Topkap - stanbul 0212 576 01 46

Jos Marti Kba Dostluk Dernei stanbul: stiklal Cad. Gazeteci Erol Dernek Sk. Hanif Han No: 11 Kat: 4 Daire: 5 Beyolu-stanbul 0212 244 35 09Ankara: Karanfil Sok. No: 58 Ankara 0312 418 84 99zmir: Cumhuriyet Bulvar No: 240 Alsancak zmir 0232 421 45 09

[email protected]

ISBN 978-975-92312-3-1

CARMEN R. ALFONSO HERNNDEZ

100 SORUDA

KBA

5100 SORUDA KBA

1. Kba nasl bir yerdir? Karayip Denizinde Meksika Krfezinin giriinde yer alan Kba Cumhuriyeti,

2003 Ulusal Kadastrosuna gre, Kba adas, Genlik Adas ve 1600 adacktan oluan 109886,19 kilometrekarelik byk bir takmadadr.

Kuzey ve Gney Amerika arasndaki jeopolitik konumu sebebiyle Kba, Krfezin Anahtar olarak anlr. Kuzeyinde Florida Boaz ve Bahama Boaz, gneyinde Karayip Denizi ve Jamaika, batsnda Yucatan Boaz ve dousunda, Windward Boaznn dier yakasnda, Haiti Cumhuriyeti bulunur.

Kba adas, 1250 kilometrelik uzunluu, 31 ve 191 kilometre arasnda deien genilii ile Antillerin en byk adasdr. nce ve uzun olmas sebebiyle, sahil eridi boyunca, birok koy, krfez, burun, knt ve yarmadaya ev sahiplii ya-par. Ancak uzun nehirlere sahip deildir. Kumsallar ok gzel ve etkileyicidir. Sahil eridinin dier ksmlarnda ise dik uurumlar bulunur. lkenin eitli bl-gelerinde ok sayda alak srada vardr. ok zengin bir bitki rts ve hayvan eitliliine sahiptir.

Kba Cumhuriyeti, 1977 ylnda, siyasi ve ynetsel amalar dorultusunda, 14 il ve iinde Genlik Adas belediyesinin de bulunduu 169 belediyeye ayrld. Sahip olduu iller batdan douya u ekilde sralanr: Pinar del Ro, La Habana, Ciudad de La Habana (Havana Kenti), Matanzas, Villa Clara, Cienfuegos, Sancti Spritus, Ciego de vila, Camagey, Las Tunas, Holgun, Granma, Santiago de

6Carmen R. Alfonso Hernndez

Cuba ve Guantnamo.Resmi dili spanyolcadr. Vatandalarna Kbal denir. Kba bayra, krmz

bir gen ierisindeki beyaz yldz ve mavi ikisi beyaz olmak zere be yatay eritten oluur. Ulusal mar Bayamo Mardr ve ulusal armasnda bir palmiye cinsi olan Roystonea aac bulunur.

1976 ylnda 16 ya ve zerindeki Kbal yurttalarn yzde 97,7si tarafndan onaylanarak kabul edilen anayasa, Kba Cumhuriyetinin, iilerin, kyllerin ve dier kol ve kafa emekilerinin sosyalist devleti olduunu belirtir.

2. klimi nasldr? Kba, ortalama yllk scakln 24C, ortalama yaz scaklnn 27C ve ortala-

ma k scaklnn 21C olduu yal tropikal iklime sahiptir.Kba, tropikal gei kuanda, 74752 ve 845754 Bat boylamlar ve

194936 ve 23179 Kuzey enlemleri arasnda, Yenge Dnencesine ok yakn bir blgede yer alr. Sahra ve Arap Yarmadas gibi dnyann en byk llerinin bulunduu yerlerle ayn enlem kuandadr. Ancak, Kba topraklarnn byk blm uzun, dar bir adadan olutuu iin denizlerdeki akntlar da iklimi etki-lemektedir. Genellikle ya getiren alize rzgarlarnn etkisi altndadr, fakat her ey, Kbadaki havay belirleyen Kuzey Atlantik yksek basn alannn bulun-duu yere gre deiir. Meltemler gibi daha az younluktaki dier rzgarlar da neredeyse tm Kba topraklarn etkiler.

Yamurlar iki ana mevsimin olumasna sebep olur: kurak mevsim ve yal mevsim. Kurak mevsim Kasm ayndan Nisan ayna, yal mevsim ise Maystan Ekime kadar srer. Doal olarak, yamur, yln hep ayn gnlerinde ve hep ayn miktarda yamaz. Yllk ortalama ya 1370 milimetre ve greli nem yzde 80dir.

Yirminci yzyln son onyllarnda daha youn iklim eitlilikleri, lkedeki ekosistemi etkileyen bir bozulma srecine hz kazandrd. Bunun sonucunda ge-tiimiz be yl iinde lleme artt ve ounlukla dou illerinin geni blgeleri olmak zere, Kba topraklarnn yzde 14n etkiledi.

inde bulunduumuz yzyln ilk yllarnda lkeyi saran ve zellikle dou blgelerdeki iki milyon insan etkileyen kuraklk, 2005 ylnda lkeyi vuran Arle-ne, Dennis, Katrina, Rita ve Wilma kasrgalarnn barajlardaki su seviyesini mil-yarlarca metrekp artrmasyla byk lde azald. Ayn yln sonlarna doru, barajlarda toplanan su, toplam baraj kapasitesinin yzde 77sine ulat ve ye alt sularnn yzde 98i, normal seviyelerine kavutu.

Son yzyllarn en yal nc yl kabul edilen 2007nin ortalarna doru, Kbadaki barajlarn toplam su depolama kapasitesinin yzde 70,7si doldu. Bu, ilevsel dolum kapasitesinin yzde 68,2si anlamna gelmekte ve gemiteki orta-lama deerlerden daha yksek bir yzdeyi ifade etmektedir.

7100 SORUDA KBA

Trinidad, Sancti Spritus, Florida (Camagey ilindeki), gneydou Camagey, Manzanillo, Cauto Nehri az, dou illerinin kuzey sahilleri, Santiago de Cuba ve Guantnamo arasndaki sahil eridi ve Genlik Adas gibi blgeler daha yk-sek ortalama scaklklara sahiptir. Maksimum mutlak scaklk 17 Nisan 1999da Granma ilinin gneydousundaki Jucaritoda 38,8 olarak llmken, minimum scaklk 0,6C olarak 18 ubat 1996da La Habanadaki Bainoada kaydedilmitir.

Ancak, Pinar del Ro, La Habana, Matanzas, Santiago de Cuba, Holgun ve Guantnamonun i kesimleri, Trinidad ve Sancti Spritus dalarnn kuzey k-smlar daha dk ortalama scaklklara sahiptir.

Yln en souk aylar Aralk, Ocak ve ubat iken, en scak aylar ise Temmuz, Austos ve Eylldr.

3. Bitki rts nasldr? Kba, ok zengin bitki eitlilii ile 8000den fazla trde bitkiyi barndrr.

Roystonea aalar ve eker kam Kbada yetien bitkilerin en tipik rnekle-ridir.

Tarmsal eitlilik sayesinde byk narenciye baheleri, muz, ananas, tahl, do-mates, patates, pirin ve dier sebzelerin ekildii geni araziler bulunmaktadr.

En nl yerli bitkilerden biri, Havana purosu ve sigara yapmnda kullanlan ttndr. Pinar del Ro ilindeki Vueltabajo ttn plantasyonlar, kaliteleriyle dnyaca nldr.

Kbann aalar, uzun yllardr yksek nitelikleri ile bilinir. Sideroxylon tr aalar, maun aac, cuajanies (Prunus occidentalis), abanoz aac ve jiques (Pera bumelifolia) bunlardan bazlardr. Devrimden nce aalarn ayrm yapmadan sistematik bir biimde kesilmi olmas yeniden aalandrmay devrimin nne ncelikli hedef olarak koymutur. 1492de Kbann yzde 60nn aalarla kapl olduu, fakat 20. yzyl ortalarnda bunun yzde 13e geriledii hesaplanmtr.

1980lerde yaplan bir analizle, dalarn yeniden aalandrlmasnda, kaliteli odun ve meyve veren aalara arlk verilmesi kararlatrlmtr. Uygulamaya konulan Turquino-Manati plan (ismini yre belediyesinden almtr) ile 3 mil-yardan fazla fidan dikilmitir. Baz aa trlerinin kalitesiz olmas ve bakmnda uygun tekniklerin uygulanamamas yznden ne yazk ki bunlarn ancak yars yaamtr. Ayrca, yakt ve kaynak sknts yaanan zel bir dnemde, aa ke-simi yaanmtr. Ancak insanlar baka yakt kaynaklarna ynlendirmek iin almalar yaplmaktadr.

Son on yl iinde yzde 1,3 orman byme oranyla, Kba, dnyada en n srada iken Amerika Birleik Devletleri yzde 0,8 ile Kbann hemen arkasnda yer almaktadr.

1995te fidan retme iftlikleri plan ile ormanlk alanlarn koruma ve geli-tirmesi ailelere braklm ve olumlu sonular elde edilmitir. 2007de 1200den

8Carmen R. Alfonso Hernndez

fazla fidan retme iftlii kurulmu bulunmaktadr. Bir dier ileri adm da lke genelinde onlarca kereste fabrikasnn almasdr.

u anda Kbada 2.700.000 hektardan byk bir alan aalandrlm bulun-maktadr ve uygulamaya konulan aalandrma programlar ile 2015e kadar yaklak 183 milyon hektar alann aalandrlmas planlanmaktadr; ki bu, Kba yzlmnn yzde 27sine denk gelmektedir.

evre koruma nlemleri sayesinde, 2007 sonu itibariyle ulusal topraklarn yzde 24,54, yani Kbann te biri aalarla kapldr.

Son otuz yl iinde Kba niversitelerinden 1500den fazla orman mhendisi mezun olmutur ve toplamda 40.000 kii Kbay daha yeil bir yer yapmak iin almaktadr.

Kba, ekonomik krizin dayatt deiikliklerin ve kalknma zorunluluunun yaratt basknn ortasnda doal hayat korumak iin sistematik bir aba sarf etmektedir. rnein anayasasnda herkesin salkl bir evrede yaama hakkna sahip olduunu belirten Antillerdeki ilk lkedir (Anayasa, Rio de Janeiro yap-lan Dnya Zirve Toplantsndan sonra yazlmtr). 5 yl sonra, 1992de verilen szlerden sonu alnamaynca Ulusal Konsey, evre ile ilgili hedeflere ulamak iin ok daha fazla sayda ie olanak tanyan yeni bir evre yasas hazrlamay d-nd. Ardndan, 1998 ortalarnda Orman Yasas kabul edildi ve halen takmada boyunca evre korumann neminin kavranmas iin yeni yasalar zerine all-makta.

Kbann ulusal iei kelebee benzeyen zel bir zambaktr (hedychium coro-narium) ve akarsularn ve gllerin kenarlarnda bulunur. Beyaz yapraklar ve ho bir kokusu vardr. Ulusal aa ise bir palmiye tr olan roystoneadr (roystorea regia) ve Kba armasnda resmedilmitir.

4. Hayvan eitlilii nasldr? Kbann ulusal kuu, Kba kemirgen gagalsdr (Prictelus temnurus). Mavi,

beyaz ve krmz, yani Kba bayrann renklerinde tyleri vardr. Kafeslendiin-de ld iin zgrln simgesidir. Sadece Kba ormanlarnda grlr. Yuva-sn aalarn kavuklarna yapar ve uarken yakalad bceklerle beslenir.

lkenin faunas geni ve eitlidir. Bu zellikler ve pek ok trn kendine has gzellii doa tutkunlar iin muazzam bir alma sahas sunar.

Kbada pek ou sadece burada yaayan 13.000 farkl kara hayvan tr bulu-nur: omurgaszlar, srngenler, amfibiler, kular ve me meliler. Adann bat blgesinin gney sahillerinden karlan sngerler, omurgaszlarn en deerlileri arasndadr. Akarsular ve Aday evreleyen denizler kabuklu hayvanlar asndan zengindir. Bunlar arasnda dikenli stakoz ve kayalk yengecinin mutfak sanatnda yeri byktr.

lke genelinde 7.000den fazla bcek tr mevcuttur. Bazlar hastalk bula-

9100 SORUDA KBA

tran zararllardr. Avellaneda ve Gundlach kelebekleri gibi bazlar ise esiz g-zelliktedir. Ar trlerinin ise bal ve balmumu yapmann yannda tozlamay da saladklar iin byk nemi vardr.

Kba 1700 civarnda kara, nehir ve deniz yumuakas barndrr. stiridyeler (ostrea virginica), midyeler (macoma contricta), ahtapotlar ve mrekkep balk-lar besin deerleri asndan byk nem tar. Dnyann en gzel kara yumu-akalar polimitalar (polymita picta) lkenin dousunda bulunur. Kba tak-madalarn evreleyen denizlerde 450 civarnda eti yenebilir balk tr olduu sylenmektedir.

Kbann amfibi hayvanlar arasnda muz kurbaalar ve dnyann en kk kara kurbaas olarak bilinen bir tr (sminthillus limbatud) de bulunur. Drt metrelik boyuyla lkenin en uzun ylan olan Santa Mara boa ylan da dahil top-lamda 100 civarnda srngen tr vardr.

Antil denizinin ortasnda olduu iin Kba, Gney Amerikaya g eden kula-rn urak yeridir. Bu yzden 300n zerinde ku tr gzlenebildii halde bun-larn sadece te biri Kbaya zgdr. Roseate flamingolar ve krmz bacakl ard kular gibi baz ku trleri srad bir gzellie sahiptir. Alayc kular ve blbller gibi bazlar ise tleriyle nldr. Tot gibi dierleri ise zararl bcek-lerle beslendikleri iin byk ekonomik deere sahiptirler. lgin bir dier rnek de, uzmanlarn dnyann en kk kuu olarak tanmladklar sinekkuudur.

Kbada, yzde yetmii lkeye zg olmak zere yaklak 38 farkl memeli tr bulunduu dnlmektedir. Bunlardan en ilginci, soyu tkenmek zere olan ve sadece Guantnamo dalarnda yaayan almiquidir (solenodon cubanus).

Doal mirasmz korumak iin 70lerin banda Flora ve Faunay Koruma Ulu-sal Kurumu kuruldu. Bu kurum, yzlerce kara ve su hayvan trnn korunmas ve oalmasnda olumlu sonular elde etti. Papaanlar, turnalar, Kba papaan (gavilanes cageros), mavi bal gvercin, pitirres reales, caos roncos ve torca-zas bobas kurum tarafndan koruma programna dahil edilen trlerdir. Kurum ayrca, roseate flamingosu gibi tehlike altnda olmayan baz trleri de koruma-ya almaktadr. 1980de saylar 40.000e den roseate flamingolarnn says yllar sren dikkatli almalar sonucunda 1998de 250.000e ulat ve artmaya devam ediyor. 2006 sonunda Camageydeki Ro Mximo doal yaam parknda 140.000 civarnda flamingo bulunmaktayd.

5. En uzun nehirleri, en yksek dalar veen nemli krfezleri hangileridir?Kba topraklarnda, ok fazla akarsu ve 200den fazla kk nehir vardr. En

uzun nehri, lkenin dousunda yer alan ve gneye doru yaklak 340 kilometre boyunca akan Cautodur. Gneye doru akan Zaza, Agabama, Jatibonico del Sur, San Pedro, Hanbana, Hondo, Najasa ve Cuyaguateje ile kuzeye doru akan Sagua

10

Carmen R. Alfonso Hernndez

la Grande, Caonao, Toa ve Mayar dier nemli akarsulardr. Guantnamodaki Toa Nehri en yksek hacime sahip olandr.

Turquino Zirvesi, deniz seviyesinden 1972 metre yksekliktedir ve Kbann en yksek dadr. Onu, 1872 metre yksekliindeki Kba Zirvesi ve 1730 metre yksekliindeki Bayamasa Zirvesi izler. de, lkenin dousunda, Santiago de Cuba ve Granmadaki Sierra Maestra sradalarn oluturur. Ayn sradada, zir-vesinde 60 bin tonluk bir kaya bulunan, deniz seviyesinden 1214 metre yksek-likteki Gran Piedra da bulunur. Dier sradalar, Guantnamodaki Purial Dala-r, Holgundeki Cristal ve Nipe Dalar, Sancti Spritusteki Guamuhaya Kayas ve Pinar del Rodaki Rosario Dalardr.

Kbann kuzey sahillerinde Honda ve Cabaas krfezleri ile Mariel, Havana, Matanzas, Nuevitas, Puerto Padre, Gibara, Banes ve Nipedeki krfezler vardr. Gney yakada ise Cienfuegos, Santiago de Cuba ve Guantnamo krfezleri bu-lunur.

Byk krfezleri ise kuzeydeki Guanahacabibes ile gney yakadaki Bataban, Ana Mara ve Guacanayabodur.

6. Komular kimlerdir? Kbann en yakn komular, douda, Windward Geidinin dier yakasnda,

yaklak 77 kilometre uzaklktaki Haiti, gneyde, Kolomb Boaznn dier yaka-snda, 140 kilometre uzaklktaki Jamaika, kuzeyde, Florida Boaznn dier ya-kasnda 180 kilometre uzaklktaki Amerika Birleik Devletleri ve batda, Yucatn Kanalnn dier yakasnda, 210 kilometre uzaklktaki Meksikadr.

Havann ak olduu gnlerde Kba topraklarndan komu lkeleri grmek mmkndr. rnein, Turquino Zirvesinin st ksmlarndan Jamaikann Mavi Dalarn ve Mais Fenerinden Haiti sahilini grmek mmkndr.

7. Kbadaki siyasal ve ynetsel birimler nelerdir? spanyol smrge rejiminin 1898de kurduu siyasal-ynetsel birimler Kba

devrimi 1959da zafere ulaana kadar varln srdrd: 132 belediye ile 6 e-hir. 1877 nfus saymna gre toplam nfusun yzde 16s Oriente linde yaar-ken yzde 17si Matanzas linde bulunmakta idi. 1970 nfus saymna gre ise Oriente ilinin nfusu Matanzasn alt katna ulamt. Ayrca, 1963ten itibaren lkedeki devrimci dnmler yeni blgelerin olumasn ve belediyelerin say-snn srekli artmasn salad. 1973e gelindiinde, ehirlemenin eski snrlarna byk oranda bal kalmakla beraber, 58 blge ve 407 belediye olduu gze arp-maktayd. Bu ekilde ynetsel yap ulusaldan yerele dzeyden olumaktayd: ehirler, blgeler ve belediyeler. Btn bunlar merkezi birimler ile endstri, tarm, ve dier ekonomik birimler, eitim ve hizmet birimleri arasnda kontrol zorla-tran bir sr aama anlamna geliyordu. Ksacas, eski ynetsel yap, planlanan

11

100 SORUDA KBA

sosyo-ekonomik gelime asndan ne aklc ne de ilevsel idi. ehirler arasndaki nfus fark ok fazlayd.

Gelinen durumu etkileyen faktrler de gz nnde bulundurularak titiz bir aratrma yapld ve yerel dzeyden kurtulunarak siyasal-ynetsel yapnn ba-sitletirilmesi gerektiine karar verildi. Daha fazla il yaratlmalyd ve yer, nfus, retim faaliyetleri, hizmetler ve iletiim asndan greli benzerlik salamak iin gerekten belediye saysnn azaltlmas gerekliydi.

Sonu olarak, yeni siyasal-ynetsel blnme ile ilgili bir karar nerisi gelitiril-di ve Kba Komnist Partisinin 1975te dzenlenen 1. Kongresinde onayland. Halk ktidarnn kurulmas ile birlikte bu, gelimi rgtlenme ve nderlik bi-imlerine doru atlan somut bir admd.

1977nin balarndan itibaren Kba, 1989daki blnmelerle birlikte 8 il daha kazanarak toplam 14 ile ve eski sistemdekinden 37 fazla belediyeye, toplamda 169 belediyeye sahip oldu.

8. Nfusu nedir? 2007 sonlarnda Kbann nfusu 11.237.154 idi. Ulusal statistik Ofisi, 2007

nfusunun bir nceki yldan 1889 kii daha az olduunu aklad.llere gre nfus dalm ise eit deil. Cienfuegos, Sancti Spritus ve Ciego de

vila 500 binden az nfuslaryla lkenin en tenha yerleim yerlerini oluturuyor. Bununla birlikte, Ciudad de La Habanada (Havana Kenti) 2 milyon 100 binden fazla Kbal yaarken, onu bir milyonu akn nfuslaryla Santiago de Cuba ve Holgun izliyor.

Kba, kentleme dzeyi olduka yksek bir lke. 2007nin son aylarnda kent nfusu yzde 75,62 artt. Nfusun cinsiyete gre dalmnda ise, 5.627.062 er-kek ve 5.610.092 kadn ile iki cinsin nfusunun birbirine ok yakn olduu gze arpyor.

Kba nfusunun ya ortalamasnn art bir sr deil. Gnmzde 60 ya zeri nfus toplam nfusun yzde 16,2sini oluturuyor. Bu oran 10 ile 19 ya arasnda-ki genliin nfus iindeki oranndan yksek. Yal vatandalarn saysndaki art kesintisiz olarak srerken lkedeki genlerin says da azalmaya devam ediyor.

Birlemi Milletler Nfus Blmnn tahminlerine gre, 2050 ylndan nce Barbados ve Kba, Amerika lkeleri arasnda en yksek yallk oranna sahip lkeler olacak.

9. Kballar rk karmna ne lde maruz kalmtr?Tarihsel olarak Kballar rk karmna olduka fazla maruz kalmtr. Smr-

gecilik dneminden beri spanyollar, siyahlar, Kzlderililer ve Asyallarn bir ka-rm olmulard.

spanyollarn Kbay kefinden beri Kzlderililer bitmek bilmez bir ac iinde

12


yaadlar. Kleletirildiler, gnde on iki saat altn aramaya, maden cevherlerini, eritilmek zere, 142 ila 443 kilometre boyunca tamaya zorlandlar. Beslenme-leri iin ok az yemek verildi: Azck su, manyok ekmei ve belki biraz msr ve patatesle beslendiler.

Doal olarak, yerlilerin soyu tkenmeye balad, doum oran dt ve bebek lmleri artt. Dominikan Peder Bartolome de las Casas, bahsedilen dnemde Sadece ayda yedi binden fazla ocuk, anneleri almak zorunda olduu iin ld demiti. Buna ek olarak, toplu katliamlar, firarlar ve isyanlar, beyazlarla ve siyahlarla birlikte gelen hastalklardan kaynaklanan lmler meydana geliyordu. Bu dehet verici durum, yz yldan daha ksa sre ierisinde Kbadaki Kzlderi-lilerin neredeyse tamamen soylarnn tkenmesine yol at.

16. yzyl balarnda zaten saylar azalm olan Kzlderili kleler yerine Afrikadan siyahlar getirilmeye balanmt. Klelerin says eker fabrikalarnn kurulmasyla beraber artt. 1763te Kbann toplam 150.000 olan nfusunun 60.000ini siyahlar oluturmaktayd. Klelerin iinde yaad insanlk d koul-lar daha da ktleti ve ou, zgrlk uruna insan eli dememi vahi doaya kat. Atlaryla kaanlar izleyen kle avclar, kaan zgr klelere kar terr es-tirdiler.

zgrlk iin savaan Haitililerden etkilenen zgr siyahlar birlik ve nder-likten yoksun olmalarna ramen sk sk ayaklandlar. Siyahlar 1812de Kbann muhtelif blgelerinde kanl arpmalarla sonulanan ayaklanmalar gerekletir-diler, fakat hareket, rgtllnn zayf olmas yznden snmlendi. Aponte ve dier nderler asldlar ve hapishaneler siyahlarla doldu.

Kle ticareti yksek kazan getirdii iin artmaya devam etti. Tarihilere gre Kbada kle ticareti resmen yasaklandktan sonra bile ylda ortalama 20.000 si-yah yasad yollardan lkeye getiriliyordu. Sonu olarak 1841de siyahlarn says beyazlar geti. Siyahlar (zgr veya kle) nfusun %58ini oluturuyordu.

Ayaklanmalar sayca artt ve iddetlendi. ekerkam tarlalar atee verildi. Bu ayaklanmalarn en nls 1843teki Merdiven Komplosudur. smini ok sayda siyahn ldrlmesinden ve merdivene bal halde krbalanp ikenceye ura-masndan almtr.

10 Ekim 1868de, avukat Carlos Manuel de Cspedes adalet ve zgrlk sala-ma kararlln gstermek adna La Demajagua eker fabrikasnn zilini son kez ald ve klelerine o andan itibaren zgr olduklarn bildirdi. Bayraa ballk yemini ettikten sonra Kbann fiili bamszlk deklarasyonu olan bir manifesto okudu. zgr braklan klelerin ve Kbada yaayan spanyollarn soydalarnn kan bamsz bir vatanda yaamak iin verilen mcadelede birbiri ile kart.

19. yzyl ortalarnda, zaten krizde olan klelik rejimindeki alma basksna maruz kalan igcnn bir ksmn tahkim etmek zere on binlerce inli Kbaya getirildi. Bu vahi smrye maruz kalan ou kii, 1868 ve 1895 bamszlk

13

100 SORUDA KBA

savalarnda zgrlk Ordusu (EL) saflarna katld.1862de Kbann nfusu u ekildeydi: 601.160 spanyol kkenli beyaz,

116.114 spanyol, 11.153 dier uluslardan beyazlar, 34.045 inli, 838 Yucatnl, 594.433 siyah.

Gnmzde Kbada, iki milyondan fazlas bakentte olmak zere 11.237.000 kii yayor. 1981 nfus saym ile kyasla gnmzdeki rk karm, % 24,9 do-laylarna ykseldi. Bunlar, Fidelin de tanmlad gibi Latin Afrikallar.

10. Kba bayra ve armas neyi simgeliyor?Kba bayra, Narciso Lpezin Crdenas ehrinin ele geirilmesine nclk

ettii yl olan 1850de tad bayrakla ayn grne sahip. 1868-1878 savann ilk yllarnda kullanlan bayrak Carlos Manuel de Cspedesin 10 Ekim 1868de Yarada havaya kaldrd bayraa benziyordu. Fakat 11 Nisan 1869da Silahl Cumhuriyet Temsilcileri Meclisi, 1850deki bayran Kbann resmi bayra ola-rak kabul edilmesine karar verdi.

Bayrak, 1895-98 savanda da kullanlmaya devam etti. Kba, 1902de spanyadan bamszln ilan ettiinde, bayrak imdiki haliyle resmi bayrak olarak onayland. 1976da kabul edilen sosyalist anayasa da tek yldzl bayran Kbann ulusal sembol olduunu ilan etti.

Bayraktaki yatay mavi erit Kbann 19. yzyln ortalarnda blnd blgeyi, krmz gen bamszlk uruna dklen kanlar ve beyaz yldz da yurtsever ideallerin safln temsil ediyor.

Kba armas da, birka deiiklik yaplm olmasna ramen 1850deki dev-rimcilerin kulland armaya dayanyor. stteki te birlik blm, stratejik konu-mundan dolay 16. yzyldan beri Krfezin Anahtar olarak tanmlanan Kbay simgeliyor. Yarm gne yeni bir ulusun douunu temsil ediyor.

Armann alt sa ksm (kardan bakldnda solda kalan ksm) bahsedilen blgeyi simgelerken, alt sol ksm ise (kardan bakldnda sada kalan ksm) roystonea aacnn da olduu tipik bir Kba manzarasn betimliyor.

11. Kba Ulusal Mar nasldr?Kba Ulusal Mar, ilk kez 20 Ekim 1868de, yani Bamszlk Savann patlak

vermesinden on gn sonra sylendi.Bayamolu avukat ve mzisyen Pedro (Perucho) Figueredo, marn mziini

bir nceki yl besteledi ve kimseye bunun bir ilahi olduunu sylemeden Corpus Christi kutlamalar srasnda Blge Kilisesinde dinletti.

Bamszlk birlikleri Bayamo ehrini ele geirdiinde ve halk ehir meyda-nnda topladnda Perucho Figueredo at srtnda Bayamo lahisinin, imdiki ulusal marn szlerini doalama olarak syledi. Marn u anki szleri, o anda uydurulan dizelerdir:

14


Bayamo halk, savaa hazrlanBu anl vatan seninKorkma erefli bir lmdenVatan iin lmek yaamaktr

Zincirlerimizle yaamak Yaamaktr onursuzlukla ve boun eerekKulak ver ulusunun arsna:Hazrlann cesur ocuklar savamaya

12. Kbann hangi blgeleri UNESCO tarafndandnya kltr miras listesine alnd?UNESCO, Kbadaki sekiz blgenin dnya kltr mirasnn bir paras oldu-

unu aklad: 1982de bakentteki Eski Havana, 1988de Sancti Spritus ilinde bulunan Trinidadn tarihi merkezi ve komusu San Luis Vadisi (eker Fabrikas olarak da biliniyor), 1997de genelde Santiago de Cubann Morrosu olarak bili-nen San Pedro de la Roca kalesi, 1999da Granmadaki Desembarco del Granma Ulusal Park ve Pinar del Ro lindeki Viales vadisi. UNESCO, ayn zamanda 2000 ylnda Fransz kkenli vatandalara ait kahve plantasyonu kalntlarna, 2001 ylnda Guantanamodaki Humboldt Parkna ve 2005te de Cienfuegos ta-rihi ehir merkezine de dnya kltr mirasnn bir paras unvann verdi.

2003 Kasmnda Tumba Francesa de la Caridad de Oriente, UNESCO nsan-ln Szl ve Manevi Miras Bayapt unvann kazand.

Haziran 2005te Kba ulusal kahraman Jos Martnin yaam ve almala-ryla ilgili 2435 edebi, siyasi ve kiisel belge ve basn belgesinden oluan kolek-siyon UNESCO Dnya Bellei listesine geirildi. Bu, gerekten okumaya deer bir eser.

Yaplar 17 ila 19. yzyla dayandndan, Eski Havana mimarisi smrge d-nemi atmosferini koruyor.

Eski Havana, iinde yaklak yz bin kiinin yaad bir mze gibi. Caddele-ri dar ve parke talaryla deli iken, evleri demir korkuluklu balkonlara, byk ahap kaplara sahip. Eski Havanada birok mze, kilise, manastr, kale, hem Kballarn hem de turistlerin ilgisini ekecek ok sayda mekan var. Kristof Kolombun naana yllarca ev sahiplii yapt sylenen Havana Katedrali zel-likle gz kamatrc.

19. yzylda San Luisde (eker Fabrikas), elliden fazla eker fabrikas ina edildi, ve bunlarn kalntlar, ekerin Trinidad ehrini lkedeki en zengin yerler-den biri haline getirdii dnemin ispat olarak halen ayakta.

Gnmzde ehri simgeleyen Iznaga Kulesi, bu yaplarn en bilinenlerinden biri. Kuleyi ina ettiren toprak sahibinin, tarlalarda alan kleleri buradan iz-

15

100 SORUDA KBA

leyebilmek iin kulenin ina edilmesini emrettii sylenir. Efsane yledir: Bl-gedeki toprak sahiplerinden biri o kadar zengindi ki konann zeminini mozaik kaplatr gibi madeni paralarla kaplatmak istedi. Fakat spanyol yneticiler ada-mn planndan haberdar oldu ve adam bunu yapmamas iin uyard. nk eer paralar dz ekilde yerletirirse herkes kraln ve spanyol milli armasnn stne basyor olacakt. Doal olarak toprak sahibi bu fikrinden vazgeti.

La Socapa ve La Estrella kaleleri ile birlikte daha ok Santiago de Cubann Morro Kalesi olarak bilinen San Pedro de la Roca Kalesi, Santiago de Cuba krfezini koruyan savunma sistemini oluturur. Bu, bir smrgeci g tarafn-dan Karayip koullarna uyarlanan Avrupa Rnesans askeri mhendisliinin en byk ve en btnlkl rneidir. UNESCO, 19. yzyln son on yllarnda ve 20. yzyln ilk yars boyunca hzla ypranan, ancak imdiki Kba hkmetinin, ekonomik kstlarn el verdii lde, Kbann ulusal mirasnn bir paras olan alanlar kurtarma ve koruma politikas tarafndan ncelik verilen bu alan, koru-mak adna listeye ald.

nl talyan askeri mhendis Juan Bautista Antonelli, mimarisini kendisinin yapt Havanadaki Morro Kalesini 1638-1643 yllar arasnda ina etmitir. Krfezin giriinde ina edilen moloz kagiri be katl taraal yap 9,5 kilometre-kare alan kaplar.

Granma linin snr yaknnda bulunan Desembarco del Granma Ulusal Par-k 1968de oluturuldu ve Fidel Castro nderliindeki devrimcilerin 2 Aralk 1956da Granma gemisinden karaya knn ansna bu ismi ald. Bulunduu karstik arazide gerekleen jeolojik olaylarn ve ilgin morfolojisinin rnei olan gz alc falezler ve taraalar ile kendine has bir yerdir.

En sembolik yerler Escalera de los Gigantes (Dev Merdiveni) taraa sistemi, El Guafe doal ve arkeolojik yolu ile en ilgi ekici yerlerden biri olan dolo del Agua maarasdr. Bir dier ilgin yol Morlote-Fustetedir. Morlote ini (52 metre geni-lik ve 77 metre derinlik), Fustete maaras ve az saydaki bakir ormanlardan biri olan Royal Inlet burada bulunur. Bu parkta, 25.764 hektarlk alanda ziyaretiler esiz bir hayvan eitliliine sahip birok alan bulabilirler. Kba papaan, krm-z gagal tropik kular (phaeton aethereus), kelebek yarasalar (natalus lepidus), Kba gece kertenkeleleri (cricosaura typica) ve kristal kelebekleri bu hayvanlar arasndadr.

Viales vadisi Pinar del Ro ilindeki Guaniguanico sradalarna dahil olan rganos dalarnn yaknndadr. Bu verimli alanda mogotes ad verilen bitki r-ts ile kapl ok sayda monolit vardr. Vadideki geleneksel ttn tarm lkedeki en ekici kr manzaralarndan birini oluturur. Burada ayrca, bir ksm soyu t-kenme tehlikesiyle kar karya olan zgn bitki ve hayvan trleri bulunur.

Viales Vadisi Ulusal Park Kbadaki en geni maara sistemine sahiptir. in-den San Juan nehri geen Indian maaras, 45 kilometre ile Antillerin en byk

16


maaras olan Santo Toms en nemlileridir. Viales kasabasnn drt kilometre uzanda, bir kenarnda 120 metre boyunda ve 180 metre enindeki dev Tarihn-cesi Freskinin grld Dos Hermanas (ki Kzkarde) jeomorfolojik yap-s bulunur. Meksikal duvar ressam Diego de Riverann tarzn izleyen Kbal sanat Leovigildo Gonzlez tarafndan boyanan bu fresk, blgede tarihncesi alarda yaam deiik hayvanlar ve yaratklar betimler.

Tarihsel deerinden tr, gneydou Kbada ekilen ilk kahve plantasyon-larnn bulunduu arazi 2000 ylnda UNESCO tarafndan dnya kltr miras listesine alnd. Bu ilk Fransz-Haiti kahve plantasyonlar, devrimin yenilgisinden sonra 1789da Haitiden kaan gmenler tarafndan 18.yy sonlar ile 19.yy ba-lar arasnda ekilmitir. Bu kahve plantasyonlar byk neme sahiptirler, nk mimari, bilimsel, teknik ve kltrel merkezler olarak gsterilirler. Bu blgede, bu plantasyonlara ek olarak, kahve yetitiriciliinde kullanlan tarmsal aralarn ka-lntlar da bulunabilir.

ou Santiago de Cuba ilinde olan bu iftliklerden yaklak yz tane var. ou Guantnamo ilinde de oka bulunan bu iftlikler, Gran Piedra, El Cobre, Dos Palmas ve Contramaestre civarna da dalmlardr. Bu kahve plantasyonlar ka-lntlar arasnda en mehur olanlar Santa Sofia, Kentucky ve La Isablica ift-likleridir. Bunlardan ikincisi hala mkemmel bir ekilde korunuyor ve bir etnog-rafya mzesi zellii tayor. Gran Piedrada yer alan iftlik ile ilgili olarak, bir Franszn Isablica isimli bir kleye ak olup sonra onunla evlendii ile ilgili bir efsane vardr.

Guantanamo linde bulunan Alexander von Humboldt Ulusal Park Karayiplerin en nemli ulusal parklardan biridir. Parka, 1800 ve 1801de adann tmn dolaan Alman bilim adam Alexander von Humboldtun ad verilmitir.

Park, dalar, platolar, nehirleri, ovalar, koylar, mercan kayalklar ve krfez-leriyle ok sayda yerel bitki ve hayvan trnn yaam alandr. Buras, ayn za-manda Kbadaki en eitli, en gzel ve en iyi korunmu ekosistemlerden biridir. Parkn koruma altnda olmas buradaki canllarn ve doal ortamn devamlln garanti altna alr. Buras, dnyadaki, bitki eitliliinin en ok ve yerel tr say-snn en fazla olduu yerlerden biridir: Dnyadaki bitki trlerinin yzde 2si bu-rada bulunur. Ayrca, bu park dalarn, ormanlarn, am aalarnn, nehirlerin, kuyularn, kristal sularyla alayanlarn oluturduu muhteem manzarasyla grlmeye deerdir.

Son olarak, 2005 ylnda UNESCO, bir 19. yzyl ehri olarak orijinal haliyle korunmas iin Cienfuegos tarihi ehir merkezinin dnya kltr miras listesine eklendiini duyurdu. 1819da Franszlar tarafndan kurulan ehir yakn zaman-da tarm rnlerinin satld bir ticaret merkezi ve lkenin gney sahilindeki en nemli limanlardan biri haline geldi. Tarihi ehir merkezi, belediye saray ile birlikte Arms Meydan, 1890da kurulan Toms Terry Tiyatrosu, Ferrer Saray,

17

100 SORUDA KBA

San Lorenzo Okulu, Palatino Meyhanesi ve Kurucunun Evinin grlebilecei yaklak doksan bloktan oluuyor.

Jos Mart belge koleksiyonunun 2005 ylnda, 1997te oluturulan ve imdiye dek yalnzca 120 eserden oluan UNESCO Dnya Bellei listesine kaydedilmi olmas da ok nemli bir olaydr. Kba Devlet Konseyi Tarihi Olaylar Brosu tarafndan saklanan koleksiyon, bizzat Martnin kendi eliyle yazm olduu 1821 elyazmasndan, onunla ilgili yazlm 451 belgeden ve Kbal yurtseverlere, akra-balarna ve arkadalarna yazd cevaplardan oluuyor.

13. Kbann bakenti nasldr?Kba Cumhuriyetinin bakenti olan Havana ayn zamanda Ciudad de La Ha-

bana (Havan Kenti) olarak bilinir. 1514te gney sahilinde kurulan ve iki aa-mada kuzey sahiline tanan Havana, Amerikann en eski ehirlerinden biridir. 1519 ylna ait bir belge, bu bu yerleimin kalc bir yerleim yeri olduundan bahseder.

Ancak, gemite korsanlarn ilgisini ektii iin, imdi ok sayda lkeden onlarca turistin sokaklarnda ve meydanlarnda, ehrin smrgecilik dnemine zg tarzna hayran kalarak ve yre insanlaryla tanmak iin can atarak dolat nemli turist merkezleri olan ok sayda kale, duvar, hendek ve geni duvarlar ina edilmek zorunda kalnmtr.

Sizi ok iyi karlayan bu gzel ehir uyumlu bir ekilde eskiyi ve yeniyi bir ara-ya getirir. Devrim Hkmeti, ehri kefedilecek keyifli bir mekan haline getiren yeni evler, sosyal amal yaplar, parklar ve emeler ina etmitir.

En nemli kaleleri ve meydanlar Cephane Meydan, Katedral Meydan, Dev-rim Meydan, Eski Meydan, Morro Kalesi ve La Fuerza Kalesidir. Tarihinden ve gzelliinden tr Paula Gezisi, Prado ve Merkez Park da ok poplerdir.

ehir, gzel turist ve elence merkezlerine, hayvanat bahelerine, bir botanik bahesine, akvaryumlara, sosyal kulplere, 11. Pan Amerikan Oyunlar iin ina edilenler de (Pan Amerikan Stadyumu, bir yzme havuzu kompleksi, bir bisiklet parkuru ve ok sayda ok amal salon) dahil olmak zere 200n stnde spor tesisine, dnyaca nl Tropicana Gece Kulb de dahil 50den fazla gece kul-bne, (bazlar spanya Hkmetinin ehri korumak iin ina ettirdii surlarda olmak zere) ok sayda tipik meyhaneye, Bodegita del Medio ve Floridita res-toranlarna sahiptir.

Havanadaki emeler, 11. Dnya Genlik ve renci Festivali onuruna ina edilen Genlik emesi, 6. Tarafsz lkeler Konferans Zirvesi erefine ina edi-len Bar emesi ve gemiin izleri olarak dnlen Hintli Kz emesi ve Y-lanlar emesidir.

Havanada ok sayda park var: Merkez Park, Kardelik Park, Hintli Kz Park, Almendares Park ve ehrin dna kurulmu 700 hektardan fazla yer kaplayan,

18


iinde bir amfitiyatro, akvaryum, sanat galerisi, rodeo stadyumu, lunapark, su sporlar tesisi, binicilik alanlar, kafeteryalar ve dier merkezleriyle devasa Lenin Park. Bir dier fuar alan ise 34 fuar pavyonu ve Kbadaki tm ehirlerin top-lumsal ve ekonomik baarlarnn sergilendii bir ak alan olan Expocubadr. Merkezde ayrca deiik ktalardan ok sayda lkenin katld Uluslararas Ha-vana Ticaret Fuarna da ev sahiplii yapmaktadr.

ehirde ayrca, Ulusal Bilimsel Aratrma Merkezi (CENIC), Genetik M-hendislii ve Biyoteknoloji Merkezi (CIGB), Hermanos Ameijerias Hastanesi ve Tbbi-Cerrahi Aratrma Merkezi (CIMQ) gibi ok sayda bilim merkezi de vardr.

Vedado blgesinde, bir simge haline gelmi National Oteli, Habana Libre, Co-hiba ve Riviera Otelleri gibi gzel turistik tesisler ina edilmitir. Miramar blge-sine gidildiinde, Neptuno-Tritn, Copacabana, Chateaux ve Bella Costa otelleri gibi kk otellerin yan sra, Comodoro Oteli, Meli Habana ve Panaromann gzel mimarisi grlebilir.

Havana sahilinde, tm yl boyunca Karayiplerin lk sularnda hoa vakit ge-irmek isteyen yerli ve yabanc turistler tarafndan akna urayan on kilometrelik kumsal uzanr. Bildiiniz gibi yazn Kbada hava harikadr.

14. Bakentteki nemli tarihi blgeler nelerdir?Havana, meydanlar, parklar ve mzeleriyle ok sayda tarihi blgeye sahiptir.

ehir, 1763te ok nemli bir ticaret merkezi olan Havana Liman etrafnda ku-rulmutur. Amerikadaki smrgecilik dnemine ait en eski yap topluluklarn-dan biri Eski Havanada bulunur.

Gerek deeri yalnzca, ulusal ant kabul edilen bine yakn binasnda deil, bir btn olarak 160 hektarlk homojen bir alan olan ehrin kendisinde sakldr. So-kak a, deiiklik yaplmadan korunmutur. Bu, Latin Amerikada ve dnyann geri kalannda hemen hemen tek rnektir.

Bu sebeple, 14 Aralk 1982de UNESCO, Eski Havanann ve kentin smrge dneminde ina edilen savunma yaplar sisteminin dnya mirasnn bir paras olduunu deklare etmitir.

Efsaneye gre, San Cristbal de la Habanann (imdiki Havana) ilk yerleim-lerinin kent konseyi, ehrin gnmze kadar salam kalm ksmnda, 16 Kasm 1519da byk bir kalabalk eliinde dzenlenen trenle dev bir pamuk aacnn altnda kuruldu. Bu pamuk aac 1754te kesilmek zorunda kalndnda, ayn yere aacn ansna bir stun dikildi ve 1828de, bu pamuk aacnn ansna, baka bir pamuk aacnn etrafna Kbann ilk neoklasik yaps olan Templete tapna ina edildi.

18. ve 19. yzyllarda ehri evreleyen duvarlarn sadece drt paras gnm-ze ulamtr. Bunlardan iki tanesinde (biri Liman Caddesindeki amfitiyatronun

19

100 SORUDA KBA

nnde, dieri Devrim Mzesinin nnde) kk gzlem kuleleri bulunmakta-dr. Duvarn bu paralar ziyaretilere, korsanlar tarafndan srekli akna urayan Havanann smrgecilik gemiine dair zgn tatlar sunar.

Kbann ulusal kahraman Jos Mart 1853te Havanann Paula Caddesindeki kk bir evde dnyaya gelmitir. Martnin annesinin onuruna bu caddeye Le-onor Prez ad verilmitir ve Martnin evi, hayatndan nemli kesitler sunan bir mze haline getirilmitir.

Ziyaretiler Devrim Mzesinin hemen arkasna baktklarnda, tarih ykl Granma teknesini grebilirler. Granma, Fidel Castro liderliindeki 82 devrim-cinin, 19. yzylda Mamb savalar tarafndan balatlan Kbann bamszlk mcadelesini devralmak zere Meksikadan Kbaya dnd teknenin addr. Fidel ve arkadalar, Granma ile Kbaya vardktan sonra lkenin dousundaki Sierra Maestra dalarnda yeniden mcadeleye atldlar ve lkeyi bamszlna kavuturdular.

16 Nisan 1961de Fidel, Havanann Vedado blgesinde, Coln Mezarlnn giriine yakn, 23. ve 12. caddelerin kesitii noktada, Domuzlar Krfezi karmasnda hayatn kaybedenler iin kitlesel bir cenaze treni dzenledi ve burada Kba devriminin bir sosyalist devrim olacan duyurdu. Bu olay ve me-kan da Kba tarihinin nemli bir parasdr.

Dnyaca nl Devrim Meydan ise Kballar iin ak bir forum alan, lke-nin nemli liderlerinin halkla bulutuu bir miting meydan grevi grr. Buras ayrca kltrel etkinliklerin dzenlendii bir buluma yeridir. Devrim meydan, Kballar iin bundan daha fazlasn ifade eder. Meydan, okuma-yazma kampan-yasnn ulat baarnn duyurulduu, Havana Deklarasyonunun ilan srasnda bamszlk rzgarnn estii, Chenin ldn duyup gelen binlerce Kbalnn cesur gzlerinden szlen gz yalarnn sulad bir buluma noktasdr.

15. Kbann hangi ehirleri ilk ehir, bayrak ehri,heykeller bakenti, kprler ehri, mzeler ehri, kpler ehri parklar ehri ve Gneyin ncisiolarak adlandrlr?Kbada baz ehirler, kendilerini dier ehirlerden farkl klan zelliklerinden

dolay resmi adlaryla deil, kimi yaktrmalarla anlrlar.rnein, Baracoa ilk ehir olarak anlr nk 1512de smrgeciler tarafn-

dan kurulan ilk yerleim yeri burasdr. Matanzasdaki Crdenas, bayrak ehri olarak bilinir nk 1850de Kba ulusal bayra ilk olarak burada dalgalanmtr. Las Tunasdan, 15 civarnda heybetli heykelle ssl olduu iin heykeller ba-kenti olarak, Matanzastan ise, San Juan ve Yumuri nehirleri getii iin kpr-ler ehri olarak bahsedilir. Camagey ise evlerin avlusunda bulunan su deposu grevi gren byk kplerden dolay kpler ehri olarak bilinir. Yamur sular

20


bu kplerde birikir ve kuraklk zamanlarnda kullanlmak zere saklanr. Trini-dad, aristokrasi tarafndan 19. yzylda ina edilen ve sonradan mzeletirilmi ok sayda konaa ev sahiplii yapmasndan dolay mzeler ehri olarak anlr. Holgun, ak mekanlarnn eitlilii ve okluu nedeniyle parklar ehri, Cien-fuegos ise Jagua Krfezi kylarnn esiz gzelliinden dolay Gneyin ncisi olarak adlandrlr.

16. Genlik Adas nasldr?airler, La Habana linin hemen gneyindeki 2000 kilometrekarelik ada iin

ok sayda iir yazdlar. Ada, gemite, korsanlar iin bir gizlenme yeri, yazarlar iin ilham kayna ve enternasyonalizmin beii oldu. imdilerde ise narenciye baheleri, el sanatlar ve macera gezileri ile nldr.

1494te Kristof Kolomb Amerikaya yapt ikinci yolculuu srasnda aday kefettiinde, buray Evangelista olarak adlandrd, fakat sonradan ada am Adas (Isla de Pinos) olarak anlmaya baland. Ada, ayn zamanda Robert Lo-uis Stevensonn Define Adas adl dnyaca nl kitabndaki maceralarn ge-tii yerdir. Ada son olarak 1978de 11. Uluslararas Dnya renci ve Genlik Festivalinin dzenlendii yer olmas nedeniyle Genlik Adas olarak isimlen-dirilmitir.

Bir zamanlar, Gney Amerikadan spanyaya mal gtren spanyol filolarnn rotas zerinde olmas sebebiyle stratejik konumundan tr korsan gemileri iin bir snak olan ada, yllarca terk edilmi halde kald.

1800 ylnda spanya aday srgn yeri olarak kullanmaya balad. 30 yl son-ra aday gelitirmeye karar verdi ve Nueva Gerona yerleimini kurdu. Bylelikle adaya srgne gnderilenlerin says olduka artt. rnein, bamszlk savunu-culuu yapmas nedeniyle Havanada tutuklu bulunan Jos Mart de adaya geti-rilerek 13 Ekim 1870ten, spanyaya gnderildii 15 Ocak 1871e kadar burada yaad.

1926da, en kt ABD hapishanelerinin bir kopyas haline gelen ada ironik bir ekilde Model Hapisane olarak isimlendirildi. Adi sulularla birlikte, Kba y-neticilerine muhalefet etmeleri nedeniyle mahkum edilenler de uzun sreliine adaya gnderiliyordu. Devrimciler de 1930lardan itibaren buraya gnderildi. Bunlar arasnda de Moncada Klasna saldr dzenleyen Fidel Castro ve arka-dalar, Granma ile Kbaya geri dnenlerin bir blm, yeraltnda mcadele eden devrimciler ve dalardaki gerillalar da vard. imdi adadaki bu yaplar yeni nesilleri ve turistleri Kba tarihi hakknda bilgilendiren bir mze olarak kullan-lyor.

Devrimin zaferi ile birlikte am Adas yeni bir hayata kavutu. Binlerce gen okumak ya da narenciye bahelerinde, mermer ocaklarnda ya da seramik sanayi-sinde almak zere adaya gitti. Afrika, Asya ve Latin Amerika lkelerinden on

21

100 SORUDA KBA

binlerce gen, narenciye bahelerinde grlen ilerin de eitim programna dahil olduu ilkrenim, orta renim, yksek renim ya da teknik ve mesleki eitim grmek zere adaya geldi.

Ada yaknlarndaki mercanlarda zeri deerli talarla ssl altn bileziklerin bulunduu, bir efsaneye gre, Fransz korsan Latrobeun kaarken Sigunaea Koyu yaknlarnda bir yerlerde esir alnm spanyol kalyonlarndan ald altn ve mcevherleri adaya gmd sylenir.

Kba takmadasnn en byk ikinci adas olan adann dier ilgi ekici zellikle-ri de, denizin mermer kayalklarn andrmasnn eseri olan koyu renkli kumlar ile Bibijagua Kumsal, duvarlarnda yerlilerin yapt resimyazlar bulunan Punta del Este maaralar ve 56 dal alan bulunan Uluslararas Dal Merkezidir.

17. Kba takmadasndaki adacklarn zellikleri nelerdir?nsan eli dememi topraklar, harika kumsallar, deiik bir bitki rts, yaban

hayat ve derinlerde gizli inanlmaz gzellikteki mercan kayalklar ile adacklar, en byk ada olan Kbann hem kuzeyine hem de gneyine doru sralanrlar. Bu nedenle bu adacklar, dal, balklk, avlanma, ekoturizm ve kltrel turizm iin idealdir.

Ana adann gneyinde bulunan Largo Adasndan balayalm. Largo Adasnn alt byk kumsal vardr. Bunlardan biri olan Tortugasta yzlerce kaplumbaa kumsala kp yumurtalarn brakr.

Adann mercan yataklar, tertemiz sulardan rahatlkla grlebildiinden, dal tutkunlarn kendine hayran brakr. Burada dal tutkunlar 35 metre derinlikte siyah mercan kolonilerini grebilirler.

Ciego de Avila ehrinin gneyinde, el dememi kumsallarn, flamingolarn, martlarn, pelikanlarn, iguanalarn ve dier hayvanlarn gzel ve huzurlu manza-ralar oluturduu bir adacklar topluluu olan Jardines de la Reina bulunur.

Kba adasnn kuzeyindeki adacklar, Villa Clara, Ciego de vila ve Camag-ey illeri boyunca uzanr. Ciego de vilann kuzeyinde Coco, Guillermo, Antn Grillo ve Paredn Grande adacklarnn bulunduu etkileyici Jardines del Rey blgesi bulunur. Tm bu adacklar ana adaya 17 kilometrelik bir geitle balan-mtr. Bu karmak mhendislik harikas, tam bir otoyol grevi grr.

Fakat son birka yl iinde, Jardines del Rey, Kbada turizmin en hzl gelitii yer haline geldi. Blgede, 2004ten itibaren 4 ve 5 yldzl 12 otel, toplam 3600 oda kapasitesi, tesislerden sadece 10 kilometre uzakta olan modern bir uluslara-ras havaalan, El Bag adl byleyici bir doal park ve deniz aktiviteleri iin ok sayda seenek bulunuyor.

Camageyin kuzeyindeki Sabinal, ana adadan s bir su yolu ile ayrlyor. San-ta Mara ana adaya, Kbada u zamana kadar su zerine ina edilmi en uzun yol ile balanyor. Bu adada da gzel oteller var ve adalarn evresindeki otellerde

22


toplam be binden fazla oda bulunuyor.Holgunin kuzeyinde yani Kbann dou yakasnda, kk, deniz kabuu

grnmndeki kumsallaryla Saeta Adac balklk ve avclk imkanlar su-nuyor.

Karayip sular tarafndan evrelenen Kba takmadas boyunca ok sayda ilgi ekici ve gzel yer bulunuyor.

18. Kba halknn 19. yzylda verdii bamszlkmcadelesinin kilometre talar nelerdi?18. yzyln sonlarna doru ve 19. yzyln balarnda Amerikada zel bir

konjonktr olutu. Yurtseverler Napolyon Bonapartn kuvvetlerini Haitide boz-guna urattlar ve ou Fransz, Kbann, kahve, kakao ve pamuk reticiliinin yaygn olduu dou illerine kat.

Ayn srete ABD Devlet Bakan Thomas Jefferson, lkesinin stratejik ama-lar ve siyasi tercihleri dorultusunda Kbay kontrol altna alma niyetinde ol-duklarn ifade etti.

Ayrca spanya, gcn, Napolyon igalini geri pskrtmeye adarken, Gney Amerikadaki spanyol smrgeleri kendi bamszlk mcadelelerini balattlar. Kbadaki ilk bamszlk isyan tam da bu sralarda, 1808de meydana geldi.

1843 Ekiminde, Merdiven Komplosunun aa karlmas, aralarnda, idam mangas tarafndan vurularak ldrlen Placido adyla tannan melez air Gabriel de la Concepcin Valdsin de bulunduu ok sayda insann, rengi yznden katledilmesine yol at.

1850de Narciso Lpez, Kbay zgrletirmek iin adaya askeri sefer dzen-ledi. Lpez ve arkadalar, Matanzas linin kuzey sahilindeki Crdenasta karaya kt. Bu, Kbann u anki bayrana benzer bir bayran ilk kez Kba topraklar zerinde dalgaland gn oldu.

1837de Kba tarm burjuvazisinin kaymana skca bal baz Kballar, span-yol mahkemelerinin siyasi haklarn tanmay reddetmesi, adada klelii srdre-bilmek ve rettikleri ekeri daha kolay bir ekilde satabilmek iin, klelii sr-dren ABDnin korumasna girmek istemeleri nedeniyle, sorunlarnn, Kbann ABD tarafndan ilhak edilmesi ile zlebilecei sonucuna vardlar. Aralarnda Jos Antonio Saco ve Kba entelijansiyasndan baka kiilerin de bulunduu ok sayda Kbal bu fikre kar kt.

Kba halknn birinci ayaklanmasna yol aan etkenler arasnda, maruz kalnan zalimce basklar, adaletsiz para politikalaryla derinleen ekonomik kriz ve yeni sosyopolitik akmlarn etkisi vard.

10 Ekim 1868de, Kbann batsndaki La Demajagua eker Fabrikasnn sahi-bi bir avukat olan Carlos Manuel Cspedes silahlanarak bir grup yurtseverin ba-na geti. spanyann smrgeci gcne kar yrtlen bu sava on yl srd.

23

100 SORUDA KBA

Kbal yurtseverlerin bamszlk mcadelesi, uzun sren kanl atmalarla, 24 ubat 1895te patlak veren yeni sava dnemine kadar srd.

En ok sevilen Kbal nderler, Jos Mart ve Antonio Maceo, bu savata ld-rld; ancak bu bile 300 bin tam donanml smrgeci askere kar srdrlen sava sonlandramad. 1897nin sonlarna doru spanyol yetkililer reformist manevralarda bulunmaya altlar, fakat Kbal yurtseverler onlara kanmad. Ar-dndan, ABD araya girdi ve Kballarn katlmad 1898 Paris Bar Anlamas s-rasnda Kbay, Filipinleri ve Porto Rikoyu snrlarna dahil edeceini aklad.

ABD birlikleri 1902de Kbay igal etti ve Kbann doal kaynaklarnn ya-banc sermayenin denetimi altnda olduu szde Kba Cumhuriyeti kuruldu.

19. Jos Mart neden Kbann ulusal kahraman olarak anlr?Jos Mart Prez her zaman 19.yzyln en nemli Kballarndan biri olarak

tannmtr. Mart, bir devlet adam ve yazar olarak, idealist bir bamszlk sava-s ve tutkunu olarak, szde cumhuriyet dneminde byk sayg ile anld.

Devrim, onun mcadele bayran devrald. Doumunun 100. ylnda, onun doktrinini sahiplenen bir grup gen, bu halkn devrimine kitleleri katmak iin, askeri bir blgeye 1 saldrd.

1959da bamsz Kba, onunla gururland, onun yazlarn yaymlad; ocuk-larn ve emekilerin, onun insanln, duyarlln ve alma azmini renmesi saland.

imdi btn Kba ona kran duyuyor. spanyollar tarafndan 16 yanda mahkum edildiinde, spanyada srgndeyken El presidio politico en Cubay (Kbada Siyasi Tutsaklk) yazd. 1877de yaynlanan kitap, smrgecilerin hapis-hanelerinin korkunluundan bahsediyordu.

Yaamnn en etkileyici ynlerinden biri de, 1895te, tm snflardan ve i kolla-rndan insanlar Kbann bamszl iin birletiren Bamszlk Savan rgt-lemesi ve ona nderlik etmesiydi. Gmen topluluklarn rgtledi, bamszlk ve demokratik bir cumhuriyet iin mcadele eden ilk devrimci partiyi rgtledi; gelimi fikirleri, sadece kendi dneminin deil gelecek kuaklarn da iar oldu.

Ateli yazlar, birlik olma arlar derin ancak basit dizeleri insanl birle-tirdi, eserleri spanyol edebiyatnn nemli bir paras oldu. Amacn Cumhuri-yetimizin temel yasasnn, Kballara insanolunun tm saygnlnn verilmesi olmasn istiyorum eklinde aklayan Martnin bu cmlesi Kba sosyalist Anayasasna eklendi. Zaten Kba Anayasas, Kballara tm saygnlnn veril-dii bir anayasa olmutur.

20. Kba ve ABD arasndaki anlamazlk ne zaman balad?Kba ve ABD arasndaki anlamazlk 18. yzyln ikinci yarsna dayanr. Kk-

1 Bahsedilen saldr Moncada Klas baskndr.

24


leri, ABDnin, Kbann bamszlk ve egemenlik hakkn, insanlar iin en iyi ik-tisadi, siyasi ve toplumsal sistemi kurma hakkn grmezden gelerek aday kendi hegemonyasn altna alma teebbslerine dayanr. ABDnin Kbay topraklarna katma istei, Kba topraklarn ele geirmenin avantajlarndan bahseden Ben-jamin Franklin ve John Adams tarafndan yazlan mektuplarda ifade edildi. 19. yzyln ilk yllarnda ABD Bakan Thomas Jefferson resmi olarak aday toprak-larna katmak istediini aklad.

ki yzyl boyunca ABD dnyann eitli lkelerine ulusal gvenlik ve milli menfaat gerekeleriyle saldryor.

Olgun meyve teorisine gre, spanyadan ayrlan ve tek bana ayakta kala-mayacak olan Kba ABDnin ellerine dmelidir. Corafi kadercilik, Avrupa uluslarn Amerikan ilerine bulamamalar konusunda uyarmtr. Bu iki teori de Kbann bamszln engellemek iin yzyllar boyunca kullanld.

19. yzyln sonlarna doru, 10 yl savandan sonra, Kba, ticaretinin yzde 94n ABD ile yapyordu. Bu, bat Kba burjuvazisinin Kbann ABD toprak-larna katlmasn istemesindeki en nemli etkendi. Jos Mart, ABDnin Antiller ile ilgili niyetleri konusunda halk uyard. Onun gereken sava diye bahsettii mcadele Kbay spanyol smrgeciliinden kurtarmann ve ABD emperyaliz-minin vahiliinden saknmann yollarn aryordu.

ubat 1898de Maine sava gemisi Kba kysnda batrldnda, ABD sadece lkesinin can ve mal varln koruma hakkn kullandn iddia ederek, bam-szlk iin savaan Kbal Mamb savalarn kuatmak zere olan spanyaya sava at.

spanya ayn yln Austos aynda teslim oldu. Aralk 1898de spanyann Kbadaki smrgeciliine son veren Paris Anlamas imzaland. 1 Ocak 1899da spanyol bayra indirilerek yerine ABD bayra asld. Bylelikle ABD Kbay askeri olarak igal etmi oldu.

zgrlk Ordusunun silahlandrlmas ve tasfiye edilmesi, Kba Devrimci Partisinin (PRC) faaliyetlerine son verilmesi, Jos Mart, Antonio Maceo ve Ca-lixto Garcann erken lm ve Generalsimo Mximo Gmezin siyasi hayattan ekilmesi Kbay ABDnin insafna brakt. lke, Kbal yetkililerin, ABDye Kbaya mdahale etme ve Kbada kmr ocaklar kurma hakkn tand Platt Dzenlemesine zorland.

Szde cumhuriyet dneminde ABD hkmeti, kendisine dorudan bal olan byk toprak sahiplerinin de aralarnda bulunduu Kbal yneticileri destekle-di. 1930larda Kbann bamszl iin mcadele eden devrimciler katledildi Kba artk ABDnin yeni smrgesinden baka bir ey deildi.

1959da Devrimin zaferinden sonra Kba halkna gerek ekonomik zgrlk veren radikal yasalar kabul edildi ve ABD buna karlk dorudan dman bir tu-tum benimsedi. lk tepkileri, Kbann ABD pazarndaki eker kotasn tamamen

25

100 SORUDA KBA

iptal etmek, diplomatik ilikileri kesmek ve ekonomik ve ticari ambargo uygula-maya balamak oldu.

Ayn zamanda, Kbadaki kar devrimci gruplar destekledi ve silahlandrd. Domuzlar Krfezi karmasn destekleyerek Kba liderlerine ynelik suikast gi-riimlerinin ve sabotajlarn sorumlusu oldu. Sonrasnda, biyolojik savaa bavur-du, Kbay yalnz brakmak iin dier lkelere bask yapmaya balad. Toricelli, Hems-Burton ve dier yasalarla, insanlarn alktan ya da hastalktan lmesini salamay amalad. 6 Mays 2004te Kba halkna kar siyasi ve ekonomik kst-lamalarla dolu yeni planlarn kamuoyuna duyurdu.

2005in ilk yarsnda iki lke arasndaki anlamazlk, ABD ynetiminin zel olarak Kbaya kar saldrgan tavr ve bu tavrn uluslararas kamuoyu nnde Fidel tarafndan knanmas eklinde srd. Fidel, temel olarak ABDnin terrizm konusundaki iki yzlln tehir etti. ABD, bir yolcu uana uu srasnda dzenlenen sabotajla 73 kiinin lmne yol aan Luis Posada Carriles gibi azl terristleri barndrd. Kba halkna kar kullanlmak zere illegal bir ekilde i-gal ettii Guantnamo Hava ssn insanlara ikence edilen bir toplama kamp gibi kulland. Ayn zamanda, Kbann radyo elektronik alanna girerek ve ulus-lararas hukuku ihlal ederek Kba topraklarnda ykm ve istikrarszlk yaratmaya alt.

ABD-Kba anlamazl yeni bir ey deil, yaklak iki yz yl ncesine daya-nyor. Anlamazlk, ancak ABD Kba halknn bamsz ve egemen bir ulus ola-rak yaama hakkn tanmaya ve bu hakka sayg gstermeye baladnda ortadan kalkacak.

21. Guantnamodaki ABD ss Kballar iinne ifade etmektedir?imdi Guantnamo Deniz ss tarafndan igal edilmi olan alan Amerika

Birleik Devletlerinin kiralayarak devralmasnn erefine dzenlenen trenle, 12 Aralk 1903te bir ABD sava gemisi Guantnamo Krfezine demir atmt. Bu, Kba Anayasasna yaplan Platt Dzenlemesinin 7. maddesi erevesinde atlm bir admd. Platt Dzenlemesi, Kbann bamszl iin mcadele elen Mamb savalar tam da kazanmak zereyken, Kbann spanyaya kar otuz yl sren savana ABD birlikleri mdahale ettikten sonra Kba Cumhuriyetinn ABD igali ile gelimeye zorland bir dzenlemeydi.

Dzenleme, Kbann, kmrclk ve denizcilik faaliyetleri iin ABDye ge-rekli olan alanlar satmasn ya da kiralamasn ngryordu.

Uluslararas hukuk, her yasal zorunluluun taraflar arasndaki anlamaya, taraf-larn amalarna ve milli menfaatlerine bal kalmas gerektiini syler. ABD bir-liklerinin kalc olarak bu blgeye konulanmas aka ana maddelerden birinin ihlalidir. stelik ABD, bu blgedeki varln ebediletirmek istemektedir.

26


Kba snrlar ierisindeki ABD Deniz ss, Kbann ulusal gvenliine y-nelik bir tehdittir. (ABD Hkmetinin Kba Devrimine dman olduu ok iyi bilinmektedir. Bu, 1959un ilk aylarna dayanr ve zaten 1961in Ocak aynda, iki lke arasndaki diplomatik ilikilerin kesildii, 1962de, kardevrimci gruplarn silahlandrld, Kba liderlerine suikast giriimlerinde bulunulduu, sabotajlar-la, radyo ve televizyonda yaplan propagandalarla desteklenen ideolojik sava ve biyolojik savan hakim olduu, hl etkili olan ar bir ekonomik, finansal ve ticari ambargo balatld resmen ifade edilmitir.

2003te Irakn emperyaliste igal edilmesinden sonra ABD, Guantnamoyu, krktan fazla lkeden ok sayda mahkumun, yasal haklarnn bulunmad in-sanlk d koullarda tutulduu bir toplama kamp olarak kullanmaya balad. 2004te yaplan aklamaya gre, buras Irak hapishanelerinde uygulanan trde ikencelerin denendii bir merkeze dnt. Hatrlanaca gibi, James Carter gibi eski ABD Bakanlar, ABD ynetimine, Amerikallar iin byk bir utan olduunu dndkleri iin, bu hapishaneyi kapatmas ynnde bask yapm-lardr.

24 ubat 1976da dzenlenen referandumda halkn yzde 97,7sinin oyuyla kabul edilen Kba Anayasas Kba ulusunun, eitsiz koullarda imzalanm ve Kba Cumhuriyetinin egemenliini ve toprak btnln yok sayan veya ek-silten anlamalar yasad ve hkmsz saydn belirtir.

Kballar ABDnin yapabilecei eylere kar kendilerini korumak iin hazr-lar; ve artlar elverdiinde haklarn alacak kararllktalar.

22. Ya vatan ya lm 2 slogan nasl ortaya kt?Bu ifadeyi ilk olarak, 5 Mart 1960ta La Coubre gemisine dzenlenen saldrda

lenler iin organize edilen cenaze treninde Fidel Castro kulland. Kba, devrimci baarlarn koruyabilmesi iin halkn silahlandrmak zere

mhimmat almak zorunda kald. 4 Mart 1960 leninde liman iileri Fransz gemilerinin yklerini boaltrken ok byk bir patlama gerekleti ve 100 Kba-l hayatn kaybetti, onlarcas yaraland.

Aratrmalar, bunun, Kbann silahlanmasnn nne gemek iin dzenlenen bir sabotaj olduunu gsterdi. Kba halk saldrdan CIAy ve Pentagonu so-rumlu tuttu.

Bu kazada len Kballarn cenaze treninde Fidel, Kba halknn, yaanan ge-rilime kar soukkanl kalabilme konusunda sergiledii kararlla dikkat ekti ve bu durumun Ya zgrlk ya lm sloganyla verilen mcadelenin ilk gnle-rine benzer olduunu vurgulad. Fidel, imdi zgrlk daha da fazlas anlamna geliyor: zgrlk vatanmzdr ve yeni sloganmz Ya vatan ya lm olacaktr dedi.

2 Patria o muerte!

27

100 SORUDA KBA

3 ay sonra, 10 Haziran 1960da Ulusal Berberler ve Kuafrler Federasyonunun 1. Devrimci Kongresinde Fidel yle dedi: Bedelinin ne olduu nemli deil, halkmz kazanacak, nk cesurlar, yurtseverler ve rgtller; nk Kballar olarak Ya vatan ya lm sloganyla yola ktlar. Ya vatan ya lm ve de zafer kazanmak zorunda olduumuz iin, Kazanacaz, 3 her birimizin slogan oldu.

Bu szler Kba halknn, Ekim Fze Krizindeki, askeri, ekonomik ve siyasi sal-drlara maruz kaldklar dnemdeki, Domuzlar Krfezi karmasnda adaya ge-len askerleri yendikleri zamandaki duygularn yanstt. imdi bu szler Devrimi savunmak iin canlarn vermeye hazr olan Kba halknn ounluunun duygu-larn ifade ediyor.

Son olarak ise Kballar, egemen bir ulus olarak kurtuluun ve ulusal bamsz-ln yalnzca bu sosyal rejim ile gerekleebileceine ikna olduklar iin slogan Ya sosyalizm ya lm olarak deitirdiler.

23. Che Guevara Kba iin ne ifade eder?Kbal nc ocuklarn azlarndan duyabileceiniz Che gibi olacaz laf

bo laf deildir. Aksine, tm Kbal ocuklar, efsanevi gerilla Cheyi tanr, Kba ve tm insanlk iin yaptklarn bilir. ocuklar, Chenin hayat hakknda da bilgi sahibidir.

Che, Bolivyada katledilmi olsa da, gnll alma adna sergiledii rnekle yaamaya devam ediyor. Kbadaki tm okul ve hastanelerde Chenin fotoraflar asldr. nc ocuklara, Chenin iyi kalpliliini, cesaretini, kararlln ve idea-lizmini rnek almalar retilir.

Kballar, Cheyi Fidelin cesur yolda olarak, Meksikadan, Granmadan, Si-erra Maestra Dalarndan, Devrimin zaferinden sonraki zor ve gzel gnlerden hatrlar. Drstlyle, astm yenme mcadelesiyle, alma akyla, uluslararas toplantlarda Kbay temsil ederken devrimci onurunu korumasyla, spor tut-kusuyla ve ocuk sevgisiyle hatrlar. Chenin iktisadi teorileri, uygulanabilir ol-duundan, Kbada okullarda okutulur. Che, sosyalizmin, daha iyi bir toplumun yalnzca deer retimiyle yaratlmayacan anlamt, aksine, o olmadan kom-nizme erimenin mmkn olamayaca yeni bir zihniyet de gerekliydi.

Che ve Kbal nceki kuaklar, Kballarn kalplerinde yaayan ve byyen enternasyonalizmin tohumlarn ektiler.

1997de Chenin varl tm dnyada, ama zellikle Kbada lmszleti. Bolivyada savarken lmesinin stnden 30 yl gemiken cesedinden kalnt-lar bulundu ve ok sevdii Kbaya gnderildi. Binlerce insan, Havana Devrim Meydannda Jos Mart antnn nndeki katafalka konan Chenin ve yolda-larnn tabutlarn tamak iin sraya girdi. Naalar, 1997 Ekiminde sonsuza dek yaayacaklar yere, Santa Clarada ina edilen gzel Ernesto Che Guevara

3 Venceremos!

28


Antna, tandlar.Fidel Castronun dedii gibi: Eer bir rnek, bir model gerekiyorsa, bunun

iin, kesinlikle Che gibi insanlar, onun izinden gidenler, onun gibi olanlar, onun gibi dnen ve hareket edenler gerekiyor.

24. Santiago de Cuba neden kahraman ehirolarak adlandrlr?Santiago de Cuba, Kba Cumhuriyetinde kahraman olduu dnlen tek

ehirdir. Bu nvan, Devrimin zaferinden 25 yl sonra, Devlet Bakan Fidel Cast-ro tarafndan, bu kentin olaanst devrimci yetileri ve Kbann tam bamszl-na katklarndan tr Devlet Konseyi kararyla (ve bir Altn Yldz ile birlikte), ayrca Antonio Maceo Nian ile birlikte 1 Ocak 1984 gnnde verildi.

Maceo, Guillermn Moncada ve spanyaya kar bamszlk mcadelesi ve-ren cesur Mamb birliindeki askerler gibi efsanevi kahramanlarn doum yeri ve mcadele alan olan Santiago de Cuba, Pablo Lafargue ve Frank Pas gibi nemli isimlerin ortaya kna da katk salad.

Kba kltrndeki nemli deerlerin ou Santiago de Cubaldr: air Jos Mara Heredia, eitimci Juan Bautista Sagarra, yurtsever yazar Emilio Bacard, yaync ve air Diego Vicente Tejera. 30 Kasm 1956da Granma ile Kbaya geri dnenlerin karaya yanaabilmeleri iin balatlan isyan da, Moncada Klasna dzenlenen saldr da Santiago de Cubada gerekleti.

Devrimci mcadele srasnda Santiago de Cuba, syan Ordusu ve yer alt rgt-lenmesi tarafndan gerekletirilen ok sayda eyleme tanklk etti. 1959da halkn zaferi ile birlikte, Santiago de Cuballar sosyalizmin ina edilmesine destek ver-meye ve halkn kazanmlarn savunmaya devam etti. Santiago de Cubann sloga-n udur: Gemite isyankar, gnmzde misafirperver ama daima kahraman.

25. Fikirler sava Kballar iin neyi ifade etmektedir ve devrimin buna bal ilkeleri nelerdir?ABDde mltecilerin kard Kbal bir ocuun geri verilmesi talebiyle de-

vasa kalabalklarn toplanmasnn ardndan, bir asr nce ulusal kahramanmzn kastettiinden pek de farkl olmayan bir ekilde, Aralk 1999da fikirler alannda byk bir sava balatld.

5 Aralkta, bir uzmanla yaplan toplantnn sonulanmasnn ardndan renci tugaylarndan bir milyon gen, Amerikan karlar Ofisine doru yryp be yandaki ocuun babasna verilmesini talep ederek bir cip zerinde hoparlr-den ilk kez bu insanlk d suu knad.

O gnden beri giderek artan sayda fkeli ve cesur insan Havana ky eridinde-ki deniz duvarna bitiik bu binann nne doru yrye geiyor.

Anneler ve ocuklar, ilkokul rencileri ve genel olarak halk, ok sayda ka-

29

100 SORUDA KBA

labalk protesto yry dzenliyor; pencere panjurlar arkasndaki yar-gizli Amerikan yetkililerden haklarn aramak iin gayet disiplinli, cesurca, enerji ve sorumluluk duygusuyla dolu bir ekilde protestolar dzenliyor.

Dnyaya doruluu getirme araynda olan ve yalnzca Amerikan kamuoyu deil tm dnya sonunda hakl olduumuzu kabul ettiinde sona eren, iddetin deil argmanlarn ve sebeplerin damga vurduu bu savata ac ve mcadele dolu aylar geti. Ve o kk ocuk Crdenasdaki evine geri dnd.

Ancak Kballar yalanlar saltanatna kar mcadele etmekten vazgemedi. Byle yapamadlar. Fidelin de dedii gibi, nemli olan sadece bu adaletsizlii dzeltmek deildi. Biz halkmza bu kadar zarar veren her eyi; ok sayda kad-nn, erkein, gencin ocuun ve yalnn istismarlar, tehditler, ambargolar, tica-ri saldrlar, sabotajlar sonucu hayatn kaybetmesini, dnyann en zengin ve en gl lkesinin kendisinden sadece 90 mil uzaktaki kk bir adaya kar savan hedef almak zorundaydk.

Fikirler savann ilk drt ylnda elde edilen kahramanca baarlar, tedavl-deki parann yllk tketiminin yzde 1i ile; yalnzca ulusal kaynaklarn kullanl-mas yoluyla gerek oldu. Hayatn birok alannda yenilikler getiren ne kkl bir devrim ve gelecekte ne kadar byk neme sahip olacak!

Yllar getike insanlar bilgi ve farkndalk kazand. imdi 100n zerinde sos-yal, kltrel, sanatsal ve eitsel program uygulanyor. En nemli rnekler arasn-da unlar var:

Yoksul blgelerde yaayan 4 bin 100den fazla ocuk haftada iki gn, dnya apnda en iyiler arasnda gsterilen eitmenlerden klasik dans dersleri alyor. 300e yakn renci profesyonel almalara katlyor. Otobsler haftann her gn bu ocuklar eitli yerlerdeki evlerinden alyor ve evlerine geri brak-yor. Binlerce gen Sanat Eitmeni Okullarnda okuyor. Genler, mezuniyetten sonra bilgi edinimi ve sanatsal ifadenin uygulanmas konularnda zellikle o-cuklara ve genlere destek ve yardmc oluyorlar. Sosyal Hizmetler Okullar kuruldu. (2008de 63 bin mezun profesyonel ola-rak almaya balad) Bakentteki ihtiyac karlamak zere Uzman Hemire Okullar kuruldu. Ayrca, u anda yaklak 150 bin rencinin okuduu Gen-lerin Kapsaml Eitimi iin Okullar ald. lkokullardaki stajyer retmen oran 20de 1e drld. 2 bin 500 okula gne enerjisi ile elektrik sistemleri kuruldu ve tm okullara grsel-iitsel aralarn, televizyon ve bilgisayarlarn kullanlmas iin elektrik saland. lke apnda binlerce salk program projesi yrtlyor. Bu kapsamda, 444 poliklinik ve 27 hastane restore edildi ve en gelimi aletlerle donatld. Belediye bnyesinde 217 fizyoterapi, 24 hemodiyaliz, 88 gz ve 118 youn ba-

30


km servisi ald. Aile Ktphanesini kullanarak Kballar, normalden ok daha uygun cret-ler karlnda Kba ve Dnya edebiyatnn en nemli eserlerine ulaabiliyor. 25 balkta yz binlerce koleksiyon yaratld. renim grmek istihdamn biri tr olarak kabul edildi ve isizlik oran, teknik bir noktadan bakldnda tam istihdama eit bir oran olan yzde 2nin altna dt. Geni bir izleyici kitlesine sahip olan Eitim Kanalnn (Canal Educativo) almas ve 2004te Eitim Kanal 2nin kurulmas (Canal Educativo 2). niversite eitiminin yaygnlatrlmasyla 360 binden fazla rencinin yk-sek retime kaydolmas. Bu programlar sonucunda yksek retim 500 bin renci ile lke tarihinin en yksek katlm oranna ulat. Herkes-in-niversite adl televizyon program. 29 bin doktorun uzmanlk eitimi almas. Binlercesi, uluslararas grevlerde zor koullar altnda alyor, hatta bu lkelerde Kba tarafndan gelitirilen yeni yntemlerle, video, televizyon, bilgisayar ve interaktif eitim programlar gibi grsel-iitsel aralarn youn kullanmyla eitimlerine devam ediyor. Engellilere okuma frsat saland. Bunun sonucunda engelli vatandalarmz ve aileleri engelli bakm ile ilgili nemli sorunlar zebilir hale geldi. Fikirler Savann balamasnn sekizinci yldnm vesilesiyle yaplan kut-lamalarn bir paras olarak, salk, eitim, kltr ve spor alanlarnda 7 binden fazla yaplandrma ve yenileme projesi balatldn da belirtmek gerekir. Bu youn yaplandrma program sryor: Bunlarn 294 tanesi 2008de gerek-letirildi.Adaletin en st seviyelerine ulamak iin sarfedilen bu muazzam aba sonu-

cunda, Fikirler Savann devam ettii 8 yl boyunca, zellikle yzlerce gen iin istihdam yaratld.

26. lkedeki ekonomik tablo nasl?2007nin sonlarna doru Kba ekonomide yzde 7 bydn duyurdu. Bu

oran beklenenden yzde 10 azd, fakat Latin Amerikann tmnden yzde 5,6 yksekti.

Bu byme, 2004ten beri gayrisafi yurtii hasladaki (GSYH) yzde 42,5lik artla birlikte dereceli bir ekonomik konsolidasyonun sonucudur ve ihra edilen gda maddelerinin, petrol fiyatlarnn ve finansal gerilimlerin artmasna, Kbaya kar emperyalist ambargolarn sklatrlmasna ramen kaydedilmitir.

nceki yl yzde 12,5lik byme elde edilmiti. Bu, Devrimden sonra Kbann ve Latin Amerikann en yksek deeriydi. 2006da ekonomi politikas dorultusunda belirlenen ok sayda hedefe ulald, bylelikle GSYHde devam-l bir byme mmkn hale getirildi.

31

100 SORUDA KBA

Bunlar arasnda, Dviz Kuru Kontrol Kurumunu, dolamda olan para olarak dolarn ve devalasyonunun kaldrlmasn, konvertibl Kba pesosunun (CUC) konsolidasyonunu, devlet fonlar iin tek bir hesabn oluturulmasn, stratejik vizyonla tedavldeki parann kullanmn gzeterek ve daha iyi finans salamak iin konulan zorunluluklarla uyumlu olarak karar alma srecinin merkeziletiril-mesini de saymak gerekir.

Devrimin zaferinden sonraki yllarda, Kbann ekonomik stratejisi byk l-de sosyalist kamptakilerle ilikilerine dayalyd- zellikle de byk ve okulus-lu Sovyetler Birliine. Sovyetler zldnde ve Dou Avrupann politik ve ekonomik yaps ktnde, Kbada ticaret neredeyse fel oldu. Ticaret ortak-larnn ou Kbann ihtiya duyduu rnleri datmak iin verdikleri szleri tutamad, bu da ekonomiyi alt st etti.

Kba Komnist Partisinin 4. Kongresinde, temel rnlerin retimini hzlan-drmak iin bir gda program dzenlenmesine dayanan stratejiler, zellikle koy-lardaki ve sahillerdeki geni alanlar bata olmak zere turistik tesislerin verimli kullanm; bilimsel ve teknik ilerlemelerin ve yeni prosedrlerin herkese benim-senmesi; eker, narenciye, nikel, deniz rnleri, kahve ve ttn gibi geleneksel rnlerin ithalatna ivme kazandrlmas ve yabanc yatrmclarn tevik edilmesi konular masaya yatrld.

1996da gerekletirilen 5. Kongrede daha fazla ekonomik verimlilie ulamak iin alnacak nlemlere vurgu yapld. Bu nlemler arasnda bir bankaclk refor-mu, ekonomik kontroln glendirilmesi, i sisteminin gelitirilmesi ve istihda-mn buna paralel olarak yeniden yaplandrlmas gibi balklar vard.

Bu dnmler ve nlemler, Kballarn konvertibl para biriktirmesine ve harcamasna olanak salanmas, topran yzde 58inin ifti kooperatiflerine verilmesi, vergi uygulamasnn balatlmas, sk bte kontrolleri yaplmas ve gemite cretsiz olan kimi hizmetlerin paral hale getirilmesi, serbest meslein desteklenmesi, alma ve cretlendirme yasalarnn gnmz koullarna ve gelecekteki koullara uyarlanmas, tarm rnleri ve endstriyel rnler iin, fi-yatlarn arz-talep yasalar dorultusunda belirlendii yeni tamamlayc pazarlarn yaratlmas, merkezi devlet aygtnn rgtlenmesi ve basitletirilmesi, giriimci-lere daha ok zerklik, merkeziyeti yaps hafifletilmi ynetimlere daha ok g verilmesi gibi balklar da kapsad.

Sermaye, teknoloji ve pazar ihtiyac dorultusunda lkenin yabanc yatrm-clara almas, bu kaynak olmadan ekonomik byme kaydetmek mmkn olmadndan, bu stratejinin nemli bir parasyd.

Son yllarda Kba, geleneksel olarak eker ve baz temel rnlerin retimine ve ithalatna dayanan bir ekonomiden, daha modern ve mdahaleye daha az imkan veren bir hizmet ekonomisine doru ilerliyor. Temel geleneksel rnlerin re-timini de ihmal etmeden gelien turizm sektr de ekonomik faaliyetlere dahil

32


oluyor ve turizm sektr, buradaki talebe ynelik hizmet veren baz sektrlerin geliimini hzlandrarak ulusal gelimenin ekseni oluyor. stelik ekonomik per-formans ve sosyal ilerlemeler giderek bilimsel ve teknik ilerlemenin sonular olarak grlyor. Bunun iki rnei biyoteknoloji alannda ila ve tbbi cihaz re-timi, son zamanlarda ise hizmet sektrdr.

Bu yllarda bankaclk sistemi modernize edildi ve ulusal ekonomiyi bytme ve dzenleme politikalarna uygun hale getirildi. Amac yksek cretler ve haksz kazanlar gibi dolarizasyondan kaynakl arlklar dizginlemek ve ayn zamanda dolamdaki para ile yaplan gereksiz harcamalardan kanmaya almak olan konvertibl Kba pesosunun kullanlmaya balanmas nemli bir ileri admd. Bu, 2003 ylnda dviz kuru kontrolnde daha da aka grld. Bu andan itibaren, kaynaklarn daha iyi kontrol edilebilmesi iin uluslararas rezervlerin Merkez Bankas elinde toplanmas, devletin konvertibl para gelirinin merkeziletirilmesi, bylelikle lkenin ticari ve finansal performansndan yararlanma ve ABD dolar-nn dolamdan ekilmesi gibi yeni nlemler alnd.

Ekonomik yap ve izlenen yol deiti, fakat byk bir ekonomik sektrn te-meli olan kamu mlkiyeti ayn kald. Toplu zelletirmeler yaplmad, ekonomi-nin geliigzel almas, gly daha gl, gsz daha gsz klacak pazar serbestlemesi yaplmas sz konusu olmad.

Kba ekonomisinin ana amac, tm insanlarn temel gda ihtiyalarnn kar-lanmas, cretsiz nitelikli salk hizmeti salanmas, mkemmel bir eitim veril-mesi, dzenli bir i sahibi olmalarnn salanmas ve fiziksel ve ruhsal kapasitele-rini tamamyla kullanabilmeleri iin tm kltrel etkinlikler ve spor etkinliklerine katlmalarnn salanmas gibi devrimci projeleri uygulamaya sokmaktr.

27. Turizmin Kba ekonomisine etkisi nedir?Son birka ylda, bazlarnn deyimiyle bacasz sanayi Kba ekonomisinin

ok nemli bir paras haline geldi.Baz uzmanlar turizmin lke ekonomisin toparlamas iin bir itici g olma-

nn da tesine getiini ve ekonominin kalbi haline geldiini vurguluyor. Bunu yalnzca tedavldeki para bakmndan ulusal bteye katklarndan dolay deil, ayn zamanda ulusal retime ivme kazandran nemli bir istihdam ve finans kay-na olduu iin sylyorlar.

1995te 740 bin turist Kbay ziyaret etti. Bu rakam 1996dakinden yzde 20 daha fazlayd ve Kbaya 1 milyar dolar kazandrd. 1998de 1,4 milyon turist Kbaya geldi ve Kbay blgede ylda bir milyondan fazla turistin ziyaret ettii az sayda lke arasna soktu.

2000 ylnda lkeyi 2 milyon civar turistin ziyaret etmesi bekleniyordu, fakat 2001 ylnda gerekleen 11 Eyll saldrs sonras dnya turizminde byk ge-rileme yaandndan tahmin edilen sayya ulalamad. Ancak say tahmin edi-

33

100 SORUDA KBA

lenin ok da altnda kalmad ve 2002de 1,7 milyon, 2003te 1,9 milyon turist Kbay ziyaret etti.

2004 Aralk aynn sonlarna doru Kba ilk kez bir ylda 2 milyon turist ta-rafndan ziyaret edilmi oldu ve 2005 Kasmnn ortalarnda bu rakama tekrar ulald. 2006 ve 2007de de durum farkl olmad. Son yllarda Kanada, Birleik Krallk, Arjantin, Kolombiya, Brezilya, Rusya ve skandinav lkeleri gibi ok sa-yda lkeyle nemli anlamalar imzaland.

Otel odalarnn says her yl artyor. 1990larn banda yalnzca 12 bin 900 oda kapasitesi bulunan Kbada, 1996da ou ehir merkezlerinde ya da sahil e-ridine yakn olmak zere 23 bin 400 oda bulunuyordu. 2003n sonlarna doru bu say 41 bin 600e ulat. 2005te uluslararas turizm iin yeni alan drt otelle birlikte 1921 oda daha hizmete girdi.

80 binden fazla Kbal bazlarnn deyimiyle dinlenme sektrnde alyor. Ayrca 250 bin kii de dolayl yoldan turizme ya da turizmin gelimesine bal olarak geimini salyor.

Dnyaca nl uluslararas otel zincirleri lkede faaliyete geti ve yzden fazla havayolu ile dnyadaki 40 ehirden Kbaya uular dzenleniyor. Kba, misafir-lerine, takmadalarnn corafi zellikleriyle birlikte, misafirperver halkn, siyasi istikrarn, gvenliini ve prestijini sunuyor.

28. Kbadaki nemli turistik merkezler hangileridir veburalarda ne eit turizm yaplr?Bazlar Kbann harika manzaras, gzel kumsallar, tarihi blgeleri ve klt-

rnden baka bir eyi olmadn dnr. Oysa Kba bu ve daha fazlasdr. Kba ayn zamanda bir balklk, dal, avlanma turizmi ve ekoturizm merkezidir. Ay-rca kimileri Kbay nemli bilimsel toplantlara katlmak, zel kurslar almak ve hepsinden nemlisi halkyla tanmak iin ziyaret eder.

Resmi deerlere gre, 16. ve 18. yzylda Kba kylarnda korsan saldrlar ya da Karayip adasn her sene vuran tropik frtnalar sonucu binin zerinde gemi batt. Kbada ok sayda gemi enkaz bulunuyor. Bunlardan biri, imdiki Pinar del Ro ehrinin kuzeyinde 1590 ylnda batan ve daha yeni kefedilen hazine ykl Nuestra Seora del Rosaria idi. Bu gemi mezarlnn en nemli yn, he-nz tamamen kefedilmemi olmas ve arkeolojik olarak kazlmam olmasdr. Bu sebeple korunmu ve bakir bir blge durumundadr.

ou uluslararas merkezler haline gelmi 25 farkl dal merkezinde dal ya-plabilir. Bu merkezlerde uzman eitimciler tarafndan dalglarn tam gvenli-inin salanr. En ok rabet grenleri, deiik dal seeneklerinin sunulduu Barracuda International tarafndan kurulan Varaderodaki alt tanesidir. Buralar-da derinliin gzelliinin tadn kararak, klasik aletli dal, su yzeyi ve nitroks (nitrojeni zenginletirilmi hava) dal yaplabilir.

34


Kba balklkla ilgilenenlere de gzel frsatlar sunar, nk etrafn evrele-yen deniz dev bir akvaryum gibidir. Ayn zamanda bol levrek bulunan glleri ve baraj glleri vardr. Havana sahilinin kuzeyindeki blge, Beyaz ve Mavi Klba-l, agujas abanicos, Yunus, Byk skarmoz, Torik ve Ton bal gibi trleri ya-kalamak iin dnyadaki en iyi merkezlerden biridir. Her yl, Havanann hemen batsndaki Hemingway Marinasnda Ernest Hemingway Uluslararas Klbal Avlama Turnuvas ve Uluslararas Mavi Klbal Turnuvas dzenlenir.

Kbada harika avlanma blgeleri de vardr. Gmen kularn gneyden kuze-ye ve kuzeyden gneye giderken kulland iki hava koridoru Kba semalarndan geer. Burada patos silvadores, bahama pinteles, rody docks gibi trler ile g-men kular avlanabilir. Pinar del Ro, Havana, Villa Clara, Sancti Spritus, Ciego de vila, Camagey, Holgun, Granma ve Santiago de Cuba illerinde de avlanma blgeleri vardr.

Ekoturizm, hem elenmek hem de doay korumak iin seyahat etmeyi do-ayla birletiren yeni bir turizm trdr. Kbann birok yerinde zel ekotu-rizm tesisleri vardr. lkenin bat yakasnda, biyosferin korunduu bir blge olan Sierra del Rosario Dalar, Soroa, Viales Vadisi, La Gira Ulusal Park bulunur. Kbann merkezinde Zapata Yarmadas Ulusal Park ve Cienfuegos-Topes de Collantes-Trinidad blgelerinde bu tr tesisler vardr. Dou Kbada Guantnamo-Caimanera blgesi, Granma ilinde ise Byk Sierra Maestra Ulusal Park ve Desembarco de Granma Ulusal Park gezilebilir.

Kbadaki turistik tesislerin yzde doksanna sahip sekiz blgeye turizmin ge-limesi konusunda ncelik veriliyor: Havana, Varadero, Holgun (zellikle Guar-dalavaca), gney i sahillerde ve dou sahilinde Trinidad ve Cienfuegos, Ciego de vila nn kuzey ksmlar (Coco ve Guillermo Mercan Adalar ) Camagey li ve Canarreos Takmadalar, bir de Genlik Adas ve Cayo Largo.

29. Kbann madenleri nelerdir?Grece kk bir lke olmasna ramen Kbadan ok sayda farkl maden -

karlr. Ancak, kmr ve fosforit gibi ok nemli olan baz madenler yoktur. Yakt olarak byk miktarlarda turba kmr (Zapata Yarmadas), nikel (Kba nikel retiminde dnyada drdnc sradadr), kobalt ve demir vardr. Kbada kromit (Moa ve Nicaroda), magnezit (Camageyde), bakr (Santiago de Cuba yakn-larnda ve Matahambrede), tungsten (Genlik Adasnda), manganez, kaolin ve mermer rezervlerine ek olarak uluslararas boyutta ilgi eken laterit yataklar da vardr.

30. Kbann ihra ettii rnler nelerdir?2007de nikel, Kanada Sherrit International ile bir ortak teebbs olan Pedro

Sotto Alba tesisi, ve her ikisi de Cubaniquel irketi tarafndan ynetilen Ren

35

100 SORUDA KBA

Ramos Latour ve Ernesto Che Guevara gibi tesislerde srekli artan retimle Kbann en nemli ihra maddesi oldu.

Geleneksel olarak Kbann en nemli ihracat mallar eker, narenciye, balk ve deniz rnleri, rom, kahve, ttn ve mermerdi. Ancak, 21. yzylda Kba, nfu-sundaki kltrel ve bilimsel gelimenin bir sonucu olarak grlen giriimlerde bulunuyor. Bu nedenle mal ve hizmetlerin d ticaret hacmi hzl bir ekilde ge-niliyor. Sonu olarak, byk bir blm hizmet sektrnde olmak zere ihra rnleri giderek artyor.

hra mallar iinde genetik ve biyoteknolojik ilalarla, sigaralara ve esmer e-kere de dikkat ekmek gerekir. Hizmet sektrnde ise salk ve turizm sektrleri kilit rol oynar. zellikle turizmin, ulusal ekonominin ekici gc olduu d-nlr.

Son yllarda, ila endstrisinde, Genetik Mhendislii ve Biyoteknoloji Mer-kezi ve dier bilimsel kurumlar, uluslararas pazara ok eitli gelimi ila (dn-yadaki en etkili menenjit as, hepatit B as ve interferonun da iinde olduu) ve medikal aletler (Ultramikroanalitik Sistem [SUMA], Medicic ve Cardiocid de dahil ) retiyor. Etkililiklerinden dolay, bunlar tm insanlar salkl klmak konusunda son derece iddial.

31. eker kam sanayisi nasl yeniden yaplandrld?Kbann sosyo-ekonomik, siyasi ve evresel nemi byk sektrlerinden biri

olan eker kam tarm sanayisini yeninden yaplandrmak iin be ana program ve yirminin zerinde alt program uyguland. Bu programlarn ortak amalar var: her bir ton ekerin retim maliyetini azaltmak, daha yksek katma deeri garan-tilemek, eker kam ve eker retimindeki rekabeti artrmak, eitlendirme s-reci yoluyla topluma daha fazla gda salamak ve srdrlebilir bir tarm sektr oluturmak. Bu dorultuda bu sektrn insan sermayesini oluturan ksmnn -iilerin- yeniden ve yeniden eitilmesine zellikle nem verilmeli.

Bu iddial program, bata eker kam yetitiricilii olmak zere kendisini ta-mamen tarm bilimine adayan ve 1928de hayatn kaybeden Kbalnn onuruna, Tarea lvaro Reynoso (lvaro Reynoso Grevi) olarak adlandrld. Reynoso en nemli katklarn bu alanda yapt ve Kbann tarm sektrnnde bilimsel bir devrim yaratt.

eker Sanayisi Bakan, bu sektrn yeniden yaplandrlmas iin, en iyi yerler-deki, bir pound ekeri 4 sentten daha ucuza reten ya da retebilecek en verimli 85 eker fabrikasnn seilmesini gerektiini syledi.

Ayrca, teknoloji, pazar, fiyatlar, endstriyel verimlilik, topran ve rnlerin kalitesi gibi birok faktrn deerlendirildii kapsaml bir almann ardndan 70 eker fabrikasnn datlmasna karar verildiini aklad. 2002 Nisannda alnan kararda, bir libre ekerin fiyat 5,75 sent olmas da etkili olmutu. Bu n-

36


lem 200 milyon dolar tasarruf edilmesi ve 100 milyon dolar kazanlmasna neden oldu. yl sonra 2005in sonlarna doru, 109 fabrika eker retimini durdurdu.

ilerden gelen tarihi ve zgn tepkiden de bahsetmek gerekir. Emek Komis-yonu tm eker iileriyle grt ve yzde 98i kendilerine verilen yeni ileri ka-bul etti. iler ayrca, yeniden yaplandrma srecine, tm boyutlaryla tarttk-lar, tm kalpleriyle destekledikleri bu nleme ihtiya duyulduunu anladklarn gstererek, zm nerilerinde bulunarak, ou bakanlk dzeyindeki kararlarda fikir beyan ederek, byk lde dahil oldular.

Personelin eitimine verilen nemi gstermek adna, 21 Ekim 2002de Kba Devlet Bakannn, Eduardo Garca Lavandero eker fabrikasndaki 100 bin e-ker iisinin katld, 84 bin 271 rencinin kayt yaptrd Eitim Kursunun aln bizzat kendisinin yaptn da belirtmek gerekir. Bir buuk yl sonra kayt olan renci says 14 bin 516s niversite dzeyinde olmak zere 122 bin 15e ykseldi. 298i kk ky ve beldelerdeki niversite kampuslarnda olmak zere 3 bin 506 snf ald. 7 bin 220si (yzde 69u) eker Bakanlndan profesyo-neller olan 10 bin 453 uygulama eitmeni ile toplamda 5 bin 132 grup organize edildi.

Saylar 109 bini aan bu programa kaytl rencileri analiz edersek, 58 binden fazlasnn maa alarak okuyor olduunu, dier okuyan ve alanlarn, iilerin akrabalar ve kk kylerdeki yerli halk olduunu syleyebiliriz. Bunlardan 45 bin 239 tanesi tarm iisidir. Bu, beklentileri aan, olumlu bir karlktan daha fazlasn temsil eder.

Tarea lvaro Reynoso, hedefin hektar bana 54 ton eker kam toplanmas ve endstriyel rnlerin yzde 12sinin elde edilmesi olduunu ortaya koyar. u anda hazrlk aamasnda olan eitlendirme almalar ok geni kapsamldr. Plan bana eker kam ekilmi bir milyon hektardan fazla alan sebze kk, seb-ze, tahl, meyve aac dikmek, ormanclk faaliyetleri, kkba hayvan ve manda gibi hayvanlar yetitirmek ve su rnleri yetitiricilii iin kullanlyor.

Farkl eker eitleri retiliyor: Bunlarn en ne kanlar organik ve beyaz.eker fabrikalarnda hem eker hem elektrik retilmesi, eitlendirmenin en

mkemmel rneidir. u ana kadar elektrik, eker retiminin tabiri caizse en nemli yan rnn oluturdu -2003 hasat sezonunda 680 milyon kilovat elektrik retildi. 2004te elektrik retimi bakmndan tm sektr kendi kendine yeten bir dzeye geldi.

Topran hayvan yetitiriciliinde, ormanclkta ve meyve yetitiriciliinde kullanlmas durumunda kalknma altyap problemlerinden dolay daha yava olma eiliminde. 2004te, 53 bin hektar yani toplam topran yzde 20si orman-clk ve meyve yetitiriciliine ayrlrken, toplam arazinin yzde 50si yani 200 bin hektarlk alan ise hayvancla ayrld.

Tarea lvaro Reynosonun ikinci dnemi olan 2005ten 2007ye kadarki sre-

37

100 SORUDA KBA

te, teknik kaynaklarn bir araya getirilmesine ve personelin, makarna, kakao gibi yan rnler ve kavrulmu ayekirdei gibi gda maddelerinin retimi iin 240 tesiste eitilmesine ncelik verildi.

32. Kbada petrol karma sreci nasl iler?2007de Kbann petrol retimi nc kez 4 milyon tona ulat. Ayn hacme

son olarak 2003 ylnda ulalmt. Gnmzde uluslararas pazardaki yksek fi-yatlar sebebiyle Kbann petrol retim hacmi olduka nem tayor.

Kba, tkettii petrol miktarnn yzde 47sini ve bundan da kulland tm elektriin de yzde 15ini kendisi retiyor. Bu yatrmlar, atmosfere gaz salnmn azaltarak evre kirliliini nlemeye yardmc oluyor. Ayn zamanda elektrik reti-minde petroln, ok daha dk bir maliyetle kullanlmasn salyor.

Kbada petrol retimi, San Miguel de Motemboda 1881 ylnda drt kuyu almas ve 300 metre derinlikte nafta bulunmas ile 19. yzylda balad. Ancak bu ilk teebbste bulunan irket gerekli teknik donanma sahip olmadndan ba-arl olamad.

1914te Bacuranaoda kuyular ald. Birka yl sonra Motembo kuyular yeni-den faaliyete geirildi. 1917de yaklak 30 bin ton petrol retildi fakat kuyular, kullanlan ilkel teknikler sebebiyle kuruma noktasna geldi.

1930larda Motembo kuyular yeniden aktif hale getirildi ve deiik blgelerde farkl derinliklerde 200 kadar kuyu ald.

1940lardan 1954e kadar 50 yeni kuyu daha ald ve jeolojik almalarda daha modern teknikler kullanlmaya baland. ABDli iadamlar deniz dibi son-daj yapmak iin yeni araylara girdiler. 1955 ile 1958 arasnda, yeni yataklar ke-fetmek iin byk apl bir jeoloji ve jeofizik kampanyas balatld.

Devrimin zaferinden sonra Kbann doal kaynaklarnn devletletirilmesi yabanc irketler tarafndan tepkiyle karland. Petrol endstrisinin gelimesi personel yetitirilmesinin ve yeni kuyular almasnn nn at. 1981de 258 bin 900 ton petrol retildi ve bu rakam 1958dekinin drt buuk katna denk dyordu.

retim artarak devam etti. 1982de 541 bin, 1989da ise 718 bin 400 tona yk-seldi. 1995ten beri de Kba her yl 1,4 milyon tondan fazla petrol retiyor. Bu, kk Latin Amerika lkesi iin bir rekor anlamna geliyor. 1998de ise 1,6 mil-yon ton petrole ek olarak, elektrik retiminde ve bakentte fabrika gaz olarak kullanlmak zere 120,7 milyon metrekp gaz elde edildii biliniyor.

Gnmzde, Varaderodaki, Boca de Jarucodaki, Cristales yaknlarndaki, Jati-bonico yaknlarndaki ve kuzey kys boyunca Pina ve Ciego de vila illerindeki petrol yataklar kullanlyor.

Varaderodaki petrol iileri bir milyon tondan fazla petrol kararak inanlmaz bir emek rnei sergiliyor. 1998in ortalarna doru bu blgede, ou devrim-

38


den nce alm olmak zere 300 adet alan veya kefedilmi kuyu vard. 98in sonlarnda, bu blgede almak zere, Brezilyadaki en byk ve dnya apnda en byklerden biri olan PETROBRAS irketi ile alt senelik bir anlama imza-land.

2000de petrol retimi devam etti. 2003te ham petrol karma miktar yzde 2,9 artt. Gaz retimi de dahil tm bu faaliyetler 4,3 milyon ton edeer petrol retilmesi anlamna geldi. Bu deer, 2002dekinden yzde 4 fazla idi.

2004n sonlarna doru Sherrit-Peberco ile birlikte bakentin 55 kilometre dousunda yeni bir petrol yata kefedildi.

2005in ilk yarsnda rafine edilen petrol miktar yzde 9,2 artt ve bylelikle uluslararas cretlerle kyaslandnda 29 milyon 700 bin dolar tasarruf edildi. Ancak ikinci yarsnda, aday vuran kasrgalar sonucu petrol karma ve retimi azald. Yine de karlan gaz miktarnda art yaand.

Riski kendilerine ait olmak zere alan yabanc irketlerle birlikte Kba, zellikle douya doru Majaguillar bataklnda, koylarnda ve Santa Clara Krfezinde; gneye doru ise Zapata Yarmadas yaknlarndaki Batabanda ve son olarak da Camagey linin gneyindeki Ana Mara Krfezinde petrol ara-maya balad. Kbadaki ham petrol ok byk oranlarda, zifte benzeyen koyu kvaml slfr ieriyor.

Petrol karma faaliyetleri ve evrenin korunmas konusu bir arada dnle-rek elektrik retiminde petrol gaz kullanlr.

Bu amala Sherrit International ile birlikte gaz ileme tesisleri ina ediliyor. On binlerce tketici iin on binlerce metrekp gaz her gn fabrika gaz olarak ba-kente pompalanyor.

Haziran 2005te imzalanan Enerji birlii Anlamas (Petrocaribe) bu alanda mihenk tadr. Bolivarc Venezuela Cumhuriyeti tarafndan oluturulan Anla-ma, elektriin verimli kullanm, eitim, teknik ibirlii, enerji altyapsnn geliti-rilmesi gibi, petrol ve yan rnlerinin de dahil olduu gaz ve enerji politikalarnn uygulanmas kadar, rzgar ve gne enerjisi gibi alternatif enerji kaynaklarnn da kullanlmasn zendirmeyi amalar.

33. Enerji Devrimi nedir?lk olarak 2005te Fidelin liderliinde ve gzetiminde balayan Enerji Devrimi

-insanlar iin daha nitelikli bir yaam, evre kirliliinin azaltlmas, dnya nfusu-nun byk ounluu iin endie kayna olan iklim deiiklii ile ilgili sorunla-rn giderilmesine olumlu bir katkda bulunulmas- hem Kba hem de ok sayda Latin Amerika ve Karayip lkesi iin gndeme geldi.

Evlerdeki akkor ampuller enerji tasarruflularyla; fazla enerji tketen ev aletleri (fanlar, su pompalar ve buzdolaplar) modern ve daha verimli olanlaryla dei-tirildi; frnlarda, hastanelerde ve tbbi tesislerde souk gda maddesi saklama

39

100 SORUDA KBA

dolaplar iin, ciddi elektrik kesintilerinde oluabilecek zarar nlemeye ynelik acil durum jeneratrleri kuruldu, elektrik ebekeleri yksek gerilimli alanlar yok etmek iin onarld. Bunlar Kballarn ald nlemlerden bazlaryd.

Sonuta, sadece ylda lkenin elektrik retim kapasitesi 4700 mwye yksel-di. 2006nn Mays ayndan beri retim yetersizlii sebebiyle hi elektrik kesintisi gereklemedi, 22,5 milyon ev aleti datld ve daha nemlisi bunlar lkenin 200 milyon tasarruf etmesini salad. Rzgar, biyoyakt, su ve gne gibi yenilenebilir enerji kaynaklar gelitirilmesi iin almalar da yapld.

Benzer ekilde, gaz -bu gaz daha nceden yaklyordu- ile elektrik retim kapa-sitesinde art oldu ve bu lkenin nemli bir blgesinde evre kirliliinin azaltl-masna neden oldu.

Kba tarafndan ortaya konan bu inisiyatifler dier birok lkede de baaryla uy-guland. 2007nin sonlarna doru 31 adet akkor ampulleri deitirme projesi yr-tlmt ve bu projeler 13 Petrocaribe yesi lkede uygulama aamasndayd.

34. Turquino-Manat plan nedir?Turquino-Manat plannn kklerinin, Kba da nfusunun uzun sredir zle-

mini ektii sosyal adaletin gerek olmaya balad devrimin ilk yllarna uzan-d sylenebilir. Bugn dalk blgelerde kltrel yaam, salk, eitim, su kay-naklar, ticaret, beslenme, tugaylar tarafndan yollar onarmak iin kullanlan kol emei ve evresel nlemler gibi baz nemli ilerlemelerden bahsedebiliriz.

1960larn banda, Pinar del Rodaki Sierra del Rosario Dalarnn rasyonel bir ekilde ynetilmesi iin bir plan harekete geirildi. Bu plan, sonradan UNES-CO tarafndan Biyosfer Rezervi ilan edilen bir orman topluluunun yaratlmas iini kapsyordu. 1980de Sierra Maestra Dalarnn bir Koruma Altndaki Kr-sal Alan olduu duyuruldu ve buras bir ulusal park haline getirildi. Daha sonra ad Turquino-Manat Plan olarak anlmaya balanan Turquino Plan da aslnda 1987de yrrle kondu. Amac orman blgesinin aalandrlmasyd.

Bu plann hedefleri dalarda, farkl etkinliklerin (kahve ve kakao yetitiricilii, ormanclk, gda retimi, kk apl sanayi, ulam ve iletiim) retim gereksi-nimlerinin sosyal geliim iin (ev sahibi yapma, elektrifikasyon, sosyal altyap) kullanlabildii kapsaml ve srdrlebilir bir kalknma salamak, doal kaynak-lar korumak ve lkenin savunma sistemini glendirmektir.

1995te, Bakanlar Kurulu tarafndan plann geliimini hzlandrmak zere Turquino-Manat Plan Ulusal Komisyonu ve Ulusal Mecliste bir Parlamenter Komisyon kuruldu.

2007de lkenin on ilinde, bu da yerleimlerinde yaayan 720 bin kii vard.Dalar ve dalarda yaayanlar iin kalknma planlar, aile hekimlii muayene-

haneleri, kr hastaneleri ve polikliniklerden olumak zere neredeyse bin salk merkezi alarak sala, en ulalamaz yerler de dahil olmak zere 2 bin ilkokul,

40


80 ortaokul ve 31 lise alarak, 1998de bir programla niversite eitimini dalara tayarak, 4 daa niversite kampusu kurarak eitime, 1990dan beri gda retimi asndan kendi kendisine yeten bir toplum yaratmak amacyla uygulanan bir Be-sin Program ile beslenmeye nem verildi. Blgenin altyaps da kkl dnm-lere urad: ok sayda yeni yol ve yaam alan ina edildi.

Turquino-Manat Plan ayn zamanda lkenin savunma sisteminde de nemli rol oynuyor. Dalar, lkede, stratejik adan en nemli yerlerdir.

35. Hangi alanlar Biyosfer Rezervi olarak belirlendi?Kbada gzetim altndaki kaynaklaryla birlikte koruma blgesi olarak snf-

landrlan alt blge Biyosfer Rezervi olarak bilinir. Bu blgelerin Biyosfer Rezer-vi olarak belirlenmesi, evre ile ilgili 81 nolu Yasa (1997) ile bu blgelerin ulus iin -ve hatta baz alardan dnya iin- ekolojik, sosyal, tarihi ve kltrel nem tayan, biyolojik eitlilii ve bununla ilgili doal, tarihi ve kltrel kaynaklar korumak, srdrmek ve muhafaza edilmelerini garanti al

100 soruda küba

Documents