1. unibertsoa eta lurra

5. MAILA Santillana. Gizarte zientziak (egokitzapena)

1 www.margarigela.blogspot.com www.laguntza3ziklo.blogspot.com

UNIBERTSOA

Unibertsoaren osagaiak: ASTRO GUZTIAK (izarrak, planetak…) eta haien

arteko ESPAZIOA.

IZARRAK

Gasezko esfera haundi handiak dira.

Argia eta beroa ematen dute, bere barruan energia handia daukatelako.

Lurretik gero eta gertuago, orduan gero eta distiratsuago ikusten ditugu.

Eguzkia da Lurretik gertuen dagoen izarra.

LURRA ETA UNIBERTSOA 1



KONSTELAZIOAK

Izarren multzoak dira.

Zeruan, irudiak osatzen dituzte. Adibidez: Hartz Handia, Hartz Txikia, Orion

eta zodiakalak (Aries, Tauro…).

GALAXIAK:

Milaka edo miloika izarren multzoak, gas eta harrien zatiak dira.

LURRA daogen galaxia, ESNE BIDEA da.

Esne Bideak espiral forma du.

GALDERAK:

Zer dira izarrak?

Zer dira galaxiak?

Zein da Lurra dagoen galaxia?



EGUZKI-SISTEMA

Eguzkiak eta haren inguruan biraka ari diren astroek, osatzen dute.

EGUZKIA:

Eguzkia izar bat da. Argia eta beroa ematen du.

LURRAk Eguzkiaren inguruan bira egiten du.

Eguzkia Lurra baino handiagoa da.

Eguzkiaren argia eta beroa Lurrean bizitzeko beharrezkoa.

PLANETAK ETA SATELITEAK:

Planetek izar baten inguruan bira, egiten dute. Ez dute argirik.

Eguzki- Sisteman, planetak Eguzkiaren inguruan biratzen dira.

Eguzki-sisteman zortzi planeta daude:

Merkurio, Artizarra, Lurra, Marte, Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno.



Ilargia

Sateliteak planeten inguruan biraka dabiltza.

Ez dute argirik eta ez dute berorik ematen.

Lurraren inguruan ILARGIA daukagu.

Jupiterren inguruan, aldiz, hirurogei (60) baino satelite gehiago biraka ari

dira.

PLANETA NANOAK:

Planetak baino askoz txikiagoak dira. Eguzkiaren inguruan biraka ari dira.

Ezagunena PLUTON da.



ZERUKO GORPUTZ TXIKIAK:

ASTEROIDEAK

Harri zatiak dira.

Forma irregularra dute.

Eguzkiaren inguruan biraka ibiltzen dira.

METEORITOAK

Zeruko gorputz arrokatsu txikiak dira. Asteroide txikiak dira.

Lurrera irits daitezke.

Lurreko atmosfera zeharkatzen dutenean, piztu egiten dira.

KOMETAK

Astro izoztuak dira.

Eguzkiaren inguruan biraka ibiltzen dira. Bide eliptikoa egiten dute.

Gasezko eta hautsezko isats handia sortzen dute.



JARDUERAK:

Zerrendatu Eguzki-sistemaren planetak:

Planetek eta sateliteek argia eta beroa ematen dute?

Planeta nano baten izena ezagutzen duzu?

Bilatu Halley kometaren irudi bat.

Zure ustez zer gertatzen ari da?



LURRAREN HIGIDURAK (MUGIMENDUAK)

LURRAREN ERROTAZIO-HIGIDURA

Lurrak bere ardatzaren inguruan bira egiten du.

Lurrak egun bat (24 ordu) behar du bira oso bat emateko.

Egunak eta gauak sortzen dira.

LURRAREN TRANSLAZIO- HIGIDURA

Lurrak Eguzkiaren inguruan bira egiten du.

Urtebete (365 egun) behar du bira oso bat emateko.

Urtaroak sortzen dira: udaberria, uda, udazkena eta negua.

Ipar hemisferioan uda denean, Hego hemisferioan negua da, eta

alderantziz.

EGUNA GAUA

24 ORDU



ILARGIAREN HIGIDURAK

Ilargiak bere ardatzaren inguruan bira egiten du.

28 egun behar ditu bira oso bat egiteko.

Ilargiak Lurraren inguruan biraka ibiltzen da.

Horretrako, 28 egun ere behar ditu buelta oso bat emateko.

Ilargiaren aldiak:

365 egun

urtebete



JARDUERAK:

Zeintzuk dira Lurraren mugimenduak? Zenbat irauten dute?

Ilargiak, zeren inguruan biratzen du?

Lotu:

Ilgora - ilbehera - ilberria - ilbetea

Sailkatu planeten izenak Eguzkitik hurbilen dagoenetik hasi eta urrunen dagoenaraino: Saturno, Marte, Neptuno, Lurra, Jupiter, Mercurio, Urano eta Artizarra

Lotu:

Kometa Planeten inguruan jiraka dabilen zeruko gorputza.

Planeta Eguzkiaren inguruan jiraka dabil. Izarra Izotz, hauts eta gasez osaturiko zeruko gorputza.

Satelitea Argia eta beroa ematen duen zeruko gorputza.



LURRAREN GERUZAK

LURRAREN GERUZAK

ATMOSFERA: Lurra inguratzen duen gas-

geruza da.

Aire geruza da.

Hodeiak daude.

BIOSFERA: Lurreko izaki

bizidun guztien multzoa da.

HIDROSFERA: Ur-geruza

da. Gure planetan zatirik

handiena urez osatuta

dago (ur gazia, ozeanoak,

eta ur geza).

GEOSFERA: Planetaren

atal solidoa da. Harriz

osatuta dago.



GEOSFERA

Lurraren atal solidoa da, harriz eta mineralez osatuta dago.

Hiru geruza bereizten dira: lurrazala, mantua eta nukleoa

LURRAZALA: Kanpo geruza fina da.

Harriz osatuta dago.

MANTUA: Lurrazalaren

azpian dago.Harri

solidoek eta material

erdiurtuek osatzen dute.

NUKLEOA: Barru-barruko

geruza da. Materialak urtuta

daude, oso tenperaturak

altuak direlako.



LURRAZALA ALDATU EGITEN DA: Lurrazala etengabe aldatzen da. Aldaketa batzuk barrutik etortzen dira:

Sumendi-erupzioak

Lurrikarak

Bilatu sumendi baten irudia:

Sumendietan gora ateratzen da

magma.

Lurrikarak: Lurraren gainazalean

bat-bateko mugimenduak dira.



HIGADURA, GARRAIOA ETA SEDIMENTAZIOA

Urak eta haizeak lurrazala aldatzen dute higaduraren, garraioaren eta

sedimentazioaren ondorioz.

Erosio (higadura)- adibideak:

erosioa



Garraoia:

Sedimentazioa:

Erosioa eta sedimentazioa:

EROSIOA

SEDIMENTAZIOA



JARDUERAK:

Idatzi Lurreko geruzen izenak.

Geosferaren geruzak idatzi:

Izenak ipini:



Taula osatu:

- Bere ardatzaren inguruan biratzen da. (2 aldiz)

- Egunak eta gauak

- Ilargiaren aldiak

- Eguzkiaren inguruan bira egiten du.

- Lurraren inguruan biraka egiten du.

- Urtaroak.

- 28 egun (2 aldiz)

Deskribapena Iraupena Ondorioak Lurraren errotazioa

Lurraren translazioa

Ilargiaren errotazioa

Ilargiaren translazioa



Zer esan nahi dute hitz hauek?

Lurrikara:

Sumendia:

Satelitea:

Kometa:

Konstelazioak:

Zer dira izarrak?



Planeten izenak kokatu:

Idatzi sumendi baten atalak: tximinia, kraterra, konoa, magma



Idatzi dagokion lekuan:

Sedimentazioa - higadura - garraioa

Materialak pilatu egiten dira eta dunak sortzen dituzte:

Haizeak materialak zatitzen (erauzten) ditu.

Apurtu dituen materialak batetik bestera eramaten ditu haizeak.

1. unibertsoa eta lurra

Education