TÜRK EDEBÝYATI12. SINIF

DERS KÝTABI

DEVLET KİTAPLARI

YAZARLAR

Ali KURTEkrem DEMÝR

Dr. Fatma Meliha ÞENNuran ÖZLÜKTurgay ANAR

Tuðba BAÞER BERBEREkrem AYYILDIZAyhan ÖNDER

DÖRDÜNCÜ BASKI ............................., 2011

MÝLLÎ EÐÝTÝM BAKANLIÐI YAYINLARI .................................................................................. :4505DERS KÝTAPLARI DÝZÝSÝ......................................................................................................... :1287

Her hakký saklýdýr ve Millî Eðitim Bakanlýðýna aittir. Kitabýn metin soru ve þekillerikýsmen de olsa hiçbir surette alýnýp yayýmlanamaz.

Editör : Prof. Dr. Muhammet YELTEN

Program Geliþtirme Uzmaný : M. Hilmi AKBULUT

Ölçme ve Deðerlendirme Uzmaný : Serdar KARAMAN

Rehberlik ve Psikolojik Danýþma Uzmaný : Ebru ÜLKÜ BÜTE

Grafik Tasarým ve Resimleme : Bahariye ALPMANFüruzan ÞÝMÞEKErhan DÜNDAR

Dizgi - Bilgisayar - Matbaa : Turgut YILMAZ

ISBN 978-975-11-3038-9

Millî Eðitim Bakanlýðý, Talim ve Terbiye Kurulunun 14.02.2008 gün ve111 sayýlý kararý

11.......Y.0002.3686

ile ders kitabý olarak kabul edilmiþ, Yayýmlar Dairesi Baþkanlýðýnýn 08.03.2011 gün ve 886 sayýlý onayý ile dördüncü defa 803.000 adet basýlmýþtýr.

..MMUSTAFA KEMAL ATATURK

VII

ÝÇÝNDEKÝLER

Kitabýmýzý Tanýyalým...........................................................................................I. ÜNÝTE: CUMHURÝYET DÖNEMÝ TÜRK EDEBÝYATI(1923-...)..............................................

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnýn Oluþumu...................................................I. ÜNÝTE ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ..............................................................................

II. ÜNÝTE: CUMHURÝYET DÖNEMÝNDE ÖÐRETÝCÝ METÝNLER...............................................Öðretici Metin Örnekleri .............................................................................................

1. Deneme ..............................................................................................................2. Makale ...............................................................................................................3. Gezi Yazýsý ..........................................................................................................4. Hatýra ..................................................................................................................5. Fýkra ....................................................................................................................

II. ÜNÝTE ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME .............................................................................

III. ÜNÝTE: CUMHURÝYET DÖNEMÝNDE COÞKU VE HEYECANI DÝLE GETÝREN METÝNLER (ÞÝÝR) ............................................................................................

1. Öz Þiir Anlayýþýný Sürdüren Þiir ...............................................................................2. Serbest Nazým ve Toplumcu Þiir (1920 - 1960) ......................................................3. Millî Edebiyat Zevk ve Anlayýþýný Sürdüren Þiir ....................................................4. Garip Hareketi (I. Yeni) (1940-1954) .......................................................................5. Garip Dýþýnda Yeniliði Sürdüren Þiir ........................................................................6. Ýkinci Yeni Þiiri (1954-1960) ....................................................................................7. Ýkinci Yeni Sonrasý Toplumcu Þiiri (1960-1980) .....................................................8. 1980 Sonrasý Þiir ......................................................................................................9. Cumhuriyet Döneminde Halk Þiiri ...........................................................................

III. ÜNÝTE ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ............................................................................

IV. ÜNÝTE: CUMHURÝYET DÖNEMÝNDE OLAY ÇEVRESÝNDE OLUÞAN EDEBÎ METÝNLER ......................................................................................................

1. Anlatmaya Baðlý Edebî Metinler (Hikâye-Roman) ...................................................a. Millî Edebiyat Zevk ve Anlayýþýný Sürdüren Eserler...........................................b. Toplumcu Gerçekçi Eserler ................................................................................c. Bireyin Ýç Dünyasýný Esas Alan Eserler .............................................................ç. Modernizmi Esas Alan Eserler ...........................................................................

2. Göstermeye Baðlý Edebî Metinler (Tiyatro Metinleri) ..............................................3. Cumhuriyet Dönemi Edebiyatýnýn Genel Özellikleri ...............................................

IV. ÜNÝTE ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME ............................................................................

Baþarým (Performans) Ödevi Örnek Formu ......................................................................... Proje Çalýþmasý ....................................................................................................................Terimler sözlüðü ..................................................................................................................Kaynakça .............................................................................................................................

134 14

15 1616 21 24 28 32 38

41

42 57 65 73 7888 97102 107 111

113114114129144160

181201202

204 205207209

1

Konu Baþlýðý: Konu adlarýný gösterir.

Ýnceleme:Metni yapý, tema, dil ve anlatým bakýmýn-dan çözümleme süreciyle birlikte eleþtirel düþünme,keþfettirme, iletiþim, araþtýrma, problem çözme, bilgiteknolojilerini kullanma; Türkçeyi doðru, etkili vegüzel kullanma becerilerini geliþtirmeye yöneliksüreci kapsar.

Anlama-Yorumlama: Yapý, tema, dil veanlatým ögelerinin iç içe girerek oluþturduk-larý organik birliðin anlam deðerleri ile buanlamýn oluþmasýný saðlayan ögeler arasýn-daki iliþkilendirme sürecini kapsar.

Ders Ýçi Etkinlik: Sýnýf içinde öðrencilerin derseyönelik etkin katýlýmlarýný kapsar.

Ölçme ve Deðerlendirme: Türk edebiyatýprogramýnda ölçme, öðrencilerin kazaným vebecerileri ne kadar edindiklerini göstermeyeyarayan araç olarak kullanýlýr.

Projeler: Dersle ilgili yapýlacak örnek projekonularýný ve proje iþlem basamaklarýný kap-sar. Proje ile ilgili öðretmen deðerlendirmeölçeði ve öðrenciler için öz deðerlendirmeformu kitabýn sonunda verilmiþtir.

Hatýrlatma: Dersle ilgili okunmasý gerekenkitaplarýn önceden bildirildiði bölüm.

Ders Dýþý Etkinlik: Öðrencilerin sýnýf içinde derseyönelik etkin katýlýmlarý için okul dýþýnda hazýrlýk gerek-tiren süreci kapsar.

KÝTABIMIZI TANIYALIM

CUMHURÝYET DÖNEMÝ TÜRK EDEBÝYATI (1923-...)

Hazýrlýk: Yeni bilgilerin öðrenilmesi amacýylayapýlacak hazýrlýk çalýþmalarýný, ders için gereklimateryallerin istenmesini, ön bilgilerin hareketegeçirilmesini, incelenecek konu ve metni sezdi-recek sorularý kapsar.

2

12. SINIFTA OKUNMASI GEREKEN ESERLER

1- Necip Fazýl KISAKÜREK 2- Ziya Osman SABA3- Cahit Sýtký TARANCI 4- Ahmet Muhip DIRANAS5- Nâzým Hikmet RAN 6- Faruk Nafiz ÇAMLIBEL 7- Behçet NECATÝGÝL 8- Fazýl Hüsnü DAÐLARCA9- Attilâ ÝLHAN

10- Edip CANSEVER 11- Turgut UYAR12- Sezai KARAKOÇ13- Ýsmet ÖZEL 14- Âþýk Veysel ÞATIROÐLU 15- Nurullah ATAÇ16- Haldun TANER 17- Sabahattin ALÝ18- Peyami SAFA19- Yakup Kadri KARAOSMANOÐLU20- Reþat Nuri GÜNTEKÝN 21- Mustafa KUTLU 22- Orhan PAMUK 23- Oðuz ATAY 24- Fakir BAYKURT 25- Turan OFLAZOÐLU

ÇileGeçen ZamanOtuz Beþ Yaþ (Bütün Þiirleri)ÞiirlerMemleketimden Ýnsan ManzaralarýHan DuvarlarýSevgilerdeÇocuk ve AllahSisler BulvarýGelmiş Buldum (Seçme Þiirleri)Göğe Bakma Durağı (Seçme Þiirleri)Þiirler-III (Körfez, Þahdamar, Sesler)ErbainDostlar Beni HatýrlasýnDiyelim-Söz ArasýndaKeþanlý Ali DestanýYeni DünyaBir Tereddüdün RomanýAnkaraLeylâ ile MecnunHüzün ve TesadüfYeni HayatKorkuyu BeklerkenYýlanlarýn ÖcüSokrates Savunuyor

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnýn Oluþumu

Atatürk, Ýstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde(15 Aralýk 1930)

1. Önceki bilgilerinizden hareketle baþlangýcýndan cumhuriyete kadar Türk edebiyatýnýn devir-lere ayrýlmasýnda hangi sosyal, kültürel, ekonomik ve coðrafi þartlar etkili olmuþtur? Maddelerhâlinde defterinize yazýnýz.

2. Cumhuriyet’in ilanýndan günümüze kadar (1923- ...) edebiyatýmýzý etkileyen sosyal, siyasi,kültürel, ekonomik, coðrafi olaylarýn neler olduðunu tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý maddelerhâlinde tahtaya yazýnýz.

3. Atatürk ilke ve inkýlaplarýnýn Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýndaki edebî eserlere nasýlyansýmýþ olabileceðini tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

ASIL KAYNAK...

1718 felaketinden sonra bu felaketin getirdiði bir nevi intibahla bazý münevverlerimizde tekselamet çaresi fikir hâlinde baþlayan Garpçýlýk, 1839’da devlet müesseselerimizi ve bazý hayatþekillerimizi deðiþtirmekle kalmadý, bizi âdeta kulaðýmýzdan tutarak þeyhülislam duasý ve ecnebisefir alkýþýyla Avrupa mektebine çýraklýða verdi. Hareket, kendisinden evvel esaslý bir fikir hazýrlýðýbulunsaydý yahut 1718 ile 1839 arasýndaki zaman kaybedilmemiþ olsaydý elbette baþka türlü olur-du. Fakat yýkýlmýþ medrese, darmadaðýn olmuþ iktisadi hayat, kapýlarýný açmýþ gümrük vemuhafazasý güçleþmiþ hudutlar, daha derin düþünmeye vakit býrakmýyordu. Diðer taraftan kaybe-dilen zaman içinde mevcut müesseseler herhangi bir aþýyý kabul etmeyecek bir tereddi hâlinegelmiþlerdi. Kendi bünyelerinde hiçbir istihale veya sýçrayýþ imkânlarý kalmamýþtý. Ýki þey yapýlabilir-di: Ya eski tamamýyla yýkýlarak yerine yenisi kurulurdu yahut da olduðu gibi kendi kendine tüken-mesi için býrakýlan eskinin yaný baþýnda yeninin devri baþlardý. Biraz imkânsýzlýk ve biraz da her-hangi bir tepki korkusu, Tanzimat’ý yapanlara ikincisini tercih ettirdi ve birdenbire memleketin haya-tý bir müstemleke þehrinin garip manzarasýný aldý. Hayatýmýz ikiye bölündü. Bir taraftan yeni, ha-yata dayanan zaruretleri karþýlayan çehresi ile görünüyor, öbür taraftan bunun tam zýddý olan þeyyani yaþama kudretini kaybetmiþ bir yýðýn artýk, kendi âleminin üstünde yüzebilen birkaç daðýnýkunsura yapýþmýþ duruyordu. Yaþayan eski Tanzimat’tan 1923’e kadar olan devreyi memlekette bukýlýç artýðý eski ile yeninin mücadelesi doldurur. Bu iki âlemin hayatýmýzda bu tarzda karþýlaþmasýsade yeninin zaferini güçleþtirmekle kalmýyordu, ayný zamanda yeni karþýsýnda eskinin muhakkakbeðenilmemesi lazým gelen bir þey olduðunu yavaþ yavaþ bize kabul ettiriyordu. Aramýzda can çe-kiþir hâlde yaþayan artýklara bakarak maziyi kötülemek, onu küçümsemek itiyadý içimizde yol aldý.

1923’te baþlayan tasfiye, eski ile yeni arasýndaki bu denksiz mücadeleye son verir. Ýçimizdeyaþayan bu yarý ölü hayat þekillerini, yeni terkipte fonksiyonu kalmamýþ bazý müessese artýklarýnýhayatýmýzdan çýkarýnca birdenbire onu büyük hakikatinde görmeye baþladýk. Bugün her taraftahaklý bir mazi saygýsý baþladý. Artýk aramýzda dedelerimizi muasýr Fransýz romanýný tanýmadýklarý, Shakespeare (Þekspir)’i veya Tolstoy’u bilmedikleri, Bergson veya Freud ile Lindenberg’ten,Einstein (Aynþtayn) ile Karuzo veya Vilyam POVEL (Vilyým PAVIL)’dan ayný yüksek ihtisas þuuruy-

4

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnýn Oluþumu

CUMHURÝYET DÖNEMÝ TÜRK EDEBÝYATI (1923-...)

Sezgicilik ve varoluþçuluk akýmlarý hakkýnda bir araþtýrma yapýnýz ( 9. sayfadaki 6 ve 11. say-fadaki 8. sorulara yöneliktir.).

5

la derin derin konuþmadýklarý için itham edenlerimiz azdýr. Bilakis bunun yerine onlarý kendi devir-lerinde, kendi hakikat ve imkânlarýnda mütalaadan hoþlanýyoruz. Kendilerine mahsus bir hayatýyaratmýþ olmalarý ve onu samimilikle yaþamalarý, her türlü özentiden uzak, asilliði yalnýz kendiyarattýklarý þeylerde bulmalarý hoþumuza gidiyor. Gururlarýna, zevklerine hayran oluyoruz. Sinan’ahürmet ediyoruz, eski musiki ustalarýmýzý anlamaya çalýþýyor ve anladýkça mükemmelliklerineþaþýyoruz. Fuzûlî’yi, Bâkî’yi, Nedim’i, Gâlip’i, kendilerine layýk olan yüksekliklerde seyretmektenhaz duyuyoruz, daðýnýk bazý hayat þekillerini, gelenekleri kaybolmaktan kurtarýyoruz. Vakýa bun-larýn bazýsýný henüz pek acemice yapýyoruz ve yaptýklarýmýz, yapmamýz lazým gelenlerin yanýndahenüz çok azdýr. Bazý törenlerde hemen her yýl ayný þeyleri tekrar etmekle kalmýyoruz; musikicile-rimizin henüz elde tam denecek bir plak koleksiyonu bile yoktur; tamamýný bildiðimiz ve deðerinianladýðýmýz gün kültürümüze birkaç medeniyet birden kavrayan bir derinlik verecek ve bizeAnadolu’nun muammasýný çözecek olan masallarýmýz, oyunlarýmýz, küçük hayat itiyatlarýmýz þimdi-ki vaziyet ve þartlara göre sonuncu gibi görünen saklayýcýlarý ile beraber kaybolmak tehlikesindedir.Bununla beraber maziye karþý bakýþ tarzýmýzýn deðiþtiði muhakkaktýr. Artýk kendimizi baþka bir ýþýk-ta görüyoruz. Esaslarýnda Garp’la ölçüþebilecek bir medeniyetten, bir insan ve hayat üstünlüðün-den geldiðimizi anlýyoruz. Önümüzde bilgi ve sevginin yavaþ yavaþ açtýðý âleme yenileþen zevkimizle,güzeli ve iyiyi anlayýþtaki görüþ farkýmýzla eðildikçe kudretimiz, nefsimize güvenimiz artýyor. Budeðiþikliði beðenmemek kabil deðildir...

Fakat bu kadarý yetiþir mi? Öyle sanýyorum ki ne maziyi sevmek ne Garp’ý tanýmak ve onahayran olmak bizim için kâfi deðildir. Mazi nihayet geçmiþ bir zamandýr; bizde ancak kendisineiçimizden bir þeyler katarak hakkýyla yaþayabilir. Biz ise “bugün bile” deðiliz, yarýnýz. Her neslin asýlvazifesi kendi ötesinde gelecek için olaný hazýrlarken baþlar. Bizim için asýl yapýlmasý lazým gelen,memlekette yeni hayat þekilleri yaratmaktýr. Biz Þark’a veya Garp’a ancak birbirinden ayrý iki kay-naðýmýz gibi bakabiliriz. Her ikisi de bizde ve geniþ bir þekilde vardýr; yani realitelerimiziniçindedirler. Fakat onlarýn mevcudiyeti kendi baþlarýna bir deðer olamaz ve sadece böyle olmasýbizi kendi hayatýmýzda, kendimiz için kendimize mahsus bir hayatý, geniþ ve þümullü bir terkibiyaratmaya davet eder. Ýçimizdeki kaynaþma ve karþýlaþmanýn verimli olmasý için bu hayatý, bu ter-kibi doðurmasý þarttýr. Bu da asýl üçüncü kaynaða, “memleketin realitesi”ne varmakla kabildir.

Dedelerimizin büyük meziyetlerini, hayatlarýnýn kendilerine has ve gerçek oluþu yapýyordu.Garp medeniyetinin büyük meziyeti de bir realitenin mahsulü olmasýnda ve inkiþafýný onunlaberaber yapmasýndadýr. Bizim için asýl olan miras, ne mazidedir ne de Garp’tadýr; önümüzdeçözülmemiþ bir yumak gibi duran hayatýmýzdadýr. Onu yakaladýðýmýz, onun meseleleri üzerindedurduðumuz, onlarla yoðrulduðumuz, bu meseleleri fikir hayatýmýzýn zaruri yol uðraklarý gibi deðiltemeli olarak kabul ettiðimiz zaman tarihin ve hususi coðrafyamýzýn bize yüklediði büyük role eriþe-ceðiz. O zaman “devam”ýn zinciri tekrar içimizde baðlanacak ve biz muasýr dünyada birleþtiriciçehremizle ve bu çehreyi teþkil eden hayat çerçevesi ile kendimize layýk yeri ala-caðýz. Birbirini anlamayan iki âlemin ortasýnda, bir düðüm noktasýnda yaþamýþolmanýn bize yüklettiði zahmetler, o zaman gerçek ve ön safta hayatýn nimet-leriyle ödenecektir.

Ahmet Hamdi TANPINARYaþadýðým Gibi

1. Yukarýdaki Asýl Kaynak adlý metinden hareketle Cumhuriyet Döneminin dayandýðý siyasi, sosyalve fikrî temelleri sözlü olarak ifade ediniz.

6

YENÝLÝKLERSene 1913, Büyük Muharebe eli kulaðýnda... O zamanýn gençliði Osmanlý Devleti’yle beraber memleketi de bir uçuruma doðru götüren

sebeplerden bazýlarýný yalan yanlýþ sezinlemeye baþlamýþtý. Bunlardan biri Anadolu’ya yapýlmaktaolan haksýzlýktý. Asýrlardan beri bütün kuvvet Ýstanbul’a verilmiþti. Devlet adamlarý, iþ adamlarýAnadolu’da yalnýz bir asker ve zahire deposu, idealist gençlik ancak uzaktan sevilir, okþanýr veacýnýr karanlýk ve esrarlý bir evliyalar diyarý görüyordu.

Balkan felaketinden sonra Ýstanbul’da bir kalkýnma hareketi oldu, gazetelerde bazý yazýlaryazýldý. Bunlardan biri merhum Þahabettin Süleyman’ýn Gençler Anadolu’ya baþlýklý bir makalesiydi.

Gençler, o zaman makale ile nasihatle pek Anadolu’ya raðbet edeceðe benzemezlerdi. Bazýlarýkalem kâtipliði filan gibi küçük bir iþle Ýstanbul’da tutunamazlarsa aðlaya sýzlaya yakýn vilayetlerdenbirine çýkarlar, orada dünyanýn öbür ucunda sürgüne gönderilmiþ gibi ahuzar içinde vakit geçirirlerdi.

Þahabettin Süleyman’ýn makalesini okuduðum zaman Bursa’daydým. Bana da heves geldi veorada çýkan el kadar bir gazete için ben de Yýldýzlar adlý bir makale yazdým.

O vakit ki aklýmca yýldýzlar sembolü, bir gökyüzü gibi geniþ, derin ve karanlýk Anadolu’ya yeryer serpilmiþ kasabalarýmýzýn sembolü.

Gençliðin, hele bizim yetiþtiðimiz zamanlardaki gençliðin imaj, teþbih, istiare zevkini mazurgörmeli!

Memleketin hâlini ýþýk ve karanlýkla izah eden bu makalede Ýstanbul, bir güneþ olarak tasvirediliyordu. Fakat ancak çevresini yarým yamalak aydýnlatabilen, ýþýðý Marmara kýyýlarýndan ötesinegeçemeyen cýlýz bir güneþ. Bu güneþin tek baþýna Anadolu’yu kurtarmasýný beklemek boþ hayaldi.Þu hâlde o, yurdun bir köþesinde kendi kendini paralayadursun, biz gençler üçer beþer içerilereyayýlmalý, bir güneþe muhtaç olmadan yaþayacak ve çevrelerini aydýnlatacak küçük küçük ýþýk kay-naklarý yaratmalýydýk. Bizim için kurtuluþ ancak bu yýldýzlarýn parlamasýyla baþlayacaktý.

Çocukluðun birçok hatýralarý arasýnda bu yýldýzlar imajýný da unutup gitmiþtim. Fakatcumhuriyetten sonra onu tekrar hatýrlamaya baþladým. Hem de sýk sýk. Ne zaman bir Anadolukasabasýnýn elektrik, þimendifer, mektep, fabrika gibi ehemmiyetli bir yeniliðe kavuþmasý vesilesiylekendiliðinden bahsettirdiðini iþitsem benim yýldýzlar aklýma gelir. “Hele þükür, biri canlanmayabaþlýyor.” derim.

Yýldýz tabii ruhlardaki yýkýlýp yapýlýþlar idarelerde ve maddi eþyadaki çabuk ve pürüzsüz olamýyor.Eskiden yeniye geçiliþ esnasýnda görülen sevimli acemiliklerden bir ikisini

not ediyorum....

Reþat Nuri GÜNTEKÝNAnadolu Notlarý

ANADOLU’DA BÝR GECE

Bu çocuða Anadolu’da rastladým.Çankýrý ile Kastamonu arasýnda, “Kalehan”da konaklamýþtýk. Arabamýzýn bir hayvaný çatlamýþ,

aðzý köpüklenerek yabani bir hýrýltýdan sonra hanýn kapýsýna serilmiþ; kýmýldamadan, çýrpýnmadan,tepinmeden bir lahzada katýlaþmýþtý.

Arabacý, sað kalan hayvanýný yatýrdýktan sonra öfkeyle karþýma dikildi:— Efendi! Benden yana umudun kalmasýn. Buradan ileriye bir adým atamam. Bir araba bul.Sonra þiþkin parmaðýný batýya doðru sivrilterek güneþin son ýþýðýyla sarýmtýrak bir pembe tüle

bürünmüþ toprak yolu gösterdi :— Aha... Bundan öte... Daha öte... Ilgaz... Tehe... Uçurumun yaný... Çift hayvan bile yetmez...

Dingil de saðlam deðil... Günahý boynuma... Ben idemen efendi... Baþka araba bul.

7

Baþka araba yoktu, iki gün handa bek-ledim. Uzak bir mesafede imiþim gibihaykýrarak müjdeledi:— Kalk hele... Baþka araba geldi, üç

yaðýz hayvaný var. Ilgaz’ý da geçer, uçuru-mu da geçer, daha bilmem aha, þeytanýnyamacýný da geçer, kalk hele...

Hanýn kapýsýna çýkýnca bana tanýtýlanyeni arabacým, taze bir tecessüsle benisüzdü, ben de ayný merakla ona baktým :On üç on dört yaþýnda bir çocuktu. Külbenizli, elmacýk kemiklerinin altý çukurabatmýþ, üst dudaðýný gölgeleyen silik birtüy çizgisiyle cýlýz kafalý bir köy oðlanýydý.Siyah kirpikli gözlerinin derin parýltýsýylasordu:

— Ýnebolu’ya mý?— Evet.— Araba hazýr.Korkuya benzer bir isteksizlik, beni bu küçük arabacýyla pazarlýðýmda haksýzlýklara düþürüyor-

du; çocuk, çýkarmak istediðim her güçlüðü kabul etti. Uzlaþtý, eþyamý arabasýna taþýdý.Araba kalkarken hancýyla eski arabacý arkamdan seslendiler:

— Korkmayasýn, küçüktür ama hayvanlarý iyi sürer.Anadolu’nun hüzünlü sabahlarýndan biri idi. Aðýr aðýr gidiyorduk... Toprak yola kakýlý seyrek taþ

parçalarý, güneþin ilk kýzgýnlýðýyla parýldýyorlar, araba sarsýldýkça gözlerimin önünde kývýlcýmlar gibiyanýp sönüyorlardý. Ara sýra daha fazla koþmak isteðiyle þahlanan gürbüz hayvanlarýn yoldankaldýrdýklarý tozlar, pembe bürümcük gibi arabayý sararak boþlukta uçuþuyor, titreþiyorlar, sonradalga dalga yere inerek gözden kayboluyorlardý. Yol çok dönemeçli, çapraþýk ve dardý; hayvanlar,yaðýz, parlak, sert adalelerinde birikmiþ kuvveti boþaltabilecek kadar hýz alamýyorlar, sevmedikleribatâetle yürümekten sinirlenerek homurdanýyorlardý. Küçük arabacým, elindeki dizginleri rehavetletutarak yanýmýzda yükselen toprak kayalara bakýnýyor, arabasýyla hiç oyalanmýyordu. Düþündüm:“Ne kadar olsa çocuk, Allah bizi kazadan esirgesin!” O, bu düþüncemin sesini duymuþ gibi birden-bire arkasýna döndü :

— Efendi! Az ileri yol düzleþir, daha hýzlý gideriz; ben hayvanlara bile bile yol vermiyorum. Veyol düzleþince kendisine minderlik iþini gören arpa torbasýnýn üstüne daha iyi yerleþerek dizginleriküçük bileklerine sardý, hayvanlarýn kulaklarýna doðru kýrbacý silkeledi, ince bir sesle þaklattý.

Üç hayvan, burunlarýný ufka doðrultarak þahlandýlar ve arabayý hýzla çekmeye baþladýlar. Busürat o kadar umulmaz bir þeydi ki yolun kenarýna asýlý dik yamaçlara gözüm iliþtikçe meçhultehlikelerden ürküyordum. Yola ancak sýðan arabanýn yana doðru aðýrca bir salýntýsý, bizi ilksaniyede ölüme atabilirdi. Fakat küçük arabacým, dermansýz görünen bileklerinin çevik, atýlgan,acele hareketleriyle dizginleri sallýyor, geriyor, hayvanlarýn cilalý etlerine vuruyor, arabanýn muvaze-nesini maharetle buluyordu.

…Ilgaz’ý geride býrakmak üzereydik, sabah yaklaþýyordu fakat... Birdenbire yolun kenarýnda, otuz

kýrk metre ilerimizde, araba fenerinin sarý ýþýðýndan üç siyah gölgenin yavaþça kaçýþtýklarýnýgördük.

Arabacým hemen ayaða kalktý.Dizginleri sol elinin bileðine sararak sað elini bol pantolonunun arka cebine attý büyük, hantal,

eski sistemde bir tabanca çekti ve hayvanlarý daha þiddetle sürdü.Araba, gölgelerin kaçýþtýðý yere geliyordu; karartýlarýn bulunduðu hizaya yaklaþýnca siyah

elbiseleriyle dimdik duran ve ellerini fiþenklerine dayamýþ üç uzun boylu adamýn arabaya baktýk-larýný gördük.

8

Yakýn tehlikelerin soðuk teri, sýrtýmdan aþaðýya sýzdý.Arabamýz, silahþorlarýn tam hizasýna geldiði zaman gölgeler, hiç kýmýldanmadýlar, yolun kýyýsýn-

da aðaçlar gibi hareketsiz kaldýlar, araba uçar gibi geçti.Arabacým geriye dönmüþ, yol kývrýlýncaya kadar tabancasýnýn namlusunu hedeften ayýrmamýþtý.Ilgaz’ý böyle geçtik.O gölgeler kimdiler? Ne bekliyorlardý? Bize sataþmaktan niçin vazgeçtiler? Korktular mý?

Anlaþýlmadý. Küçük arabacým dedi ki:— Ah! Bir sataþsaydýlar, iki üçünü birden devirseydim...Galip bir kumandan edasýyla arpa torbasýna keyifli keyifli yerleþmiþ, “Ecevik”e kadar

Köroðlu’nun türküsünü söyleyerek hayvanlarý sürmüþtü. Gölgelerden bir daha hiç bahsetmedi.Ýnebolu’da yirmi gün kaldým. Bir gün, Anadolu gazetelerini karýþtýrýrken on üç yaþlarýnda, Bursalý

Hüseyin isminde bir arabacý çocuðunun Ilgaz’da Rum eþkýya tarafýndan çevrildiðini, kahramanyavrunun eski bir tabanca ile iki þakiyi yere serdiðini fakat... Bir martin kurþunuyla yaralandýðýný,devriye yetiþmeden öldüðünü okudum. Bu Hüseyin benim arabacýmdý.

O günden sonra, Anadolu konuþulduðu zaman, bu küçük arabacýyý anarým.Onun yanýk, esmer yüzünde siyah, parlak gözlerinde, destani kahramanlýðýmýzýnizlerini bulur, azametli mazimizin gururunu duyardým.

Peyami SAFATürk Edebiyatýndan Seçme Hikayeler - 2

TOHUM Dördüncü Sahne(Yolcu ve Birinci Aða ayaða kalkarlar, hancý lambayý masaya býrakýr. Ferhat Bey bir iskemleye

oturur: Yolcu ve Birinci Aða da otururlar. Hancý ayakta.)…FERHAT BEY — Siz, Anadolu’yu tanýyor musunuz? YOLCU — Anadolu, bildiðimizden baþka bir þey midir?FERHAT BEY — Çok baþka. Baþýnýzý döndürüp bakýn Anadolu’ya! Ne görüyorsunuz? Tek tük

yeri ellenmiþ, çok yeri boþ, uçsuz bucaksýz bir toprak. Toprak renginde, toprakla bir hizada, köste-bek yuvasý gibi evler, paçavrasý yettiði kadar örtülmüþ sýska vücutlar ve bu vücutlarýn tepesinde nedüþündüðü ne duyduðu belirsiz yanýk ve asýk yüzler. Ýþte, Frenk seyyahýn ve fotoðraf makinesiningördüðü Anadolu!

YOLCU — Anadolu’nun görünmeyen bir tarafý mý var? FERHAT BEY — (Sesi birdenbire en üst perdeye fýrlar.) Ruhu var! Ruh görünmez!YOLCU — Biz bu ruhu tanýyor muyuz?FERHAT BEY — Biz bu ruhu tanýmýyoruz. Çünkü bu ruh, dal budak salmýþ bir aðaç gibi göz

önünde fýþkýrmýþ hakikatlerden deðildir. En derin ve en gizli hakikatlerdendir. Hakikat, kesifleþtikçeküçülür ve küçüldükçe gizlenir. Bir tohum gibi.

YOLCU — Bir tohum gibi mi?FERHAT BEY — Madde açýk, ruh gizlidir. Bütün hakikatler ruhundur.YOLCU — Tohum, tohum!..FERHAT BEY — Ruh, tohumlarýn tohumudur.YOLCU — (Dalgýn) Tohumlarýn tohumu.FERHAT BEY — Vücudumuzun neresine baksak, neresini yoklasak, kurcalasak ruhumuzu ele

geçirebilir miyiz? Onun için Anadolu gizli kalýyor. Bazen o kadar gizli kalýyor ki iþte böyle çýplak,yalçýn, hoyrat bir maddenin maskesine bürünüyor. Maddesine küsüyor. Bu ruhun ne büyük istið-nasýdýr. Bunu anlýyor musunuz?

YOLCU — Anlýyorum, anlýyorum.FERHAT BEY — Biz bu ruhu tanýmýyoruz. Anadolu nasýl duyar, nasýl sever, nasýl yanar, nasýl

coþar, nasýl parlar, nasýl patlar, nasýl yatýþýr, nasýl susar, nasýl düþünür, nasýl gider, nasýl dönmez,nasýl ölür biliyor muyuz? Bilemeyiz. Çünkü o, ketumdur. Karanlýk bir kuyuda yaþar gibi içinde yaþar.Boynunu kesseler sýrrýný vermez.

YOLCU — Ne tuhaf! Sizi dinlediðim zaman hayalim, tarihin en imanlý günlerine akýyor. Yirminciasýrda yaþadýðýmý unutuyorum. Maddenin ve makinenin idare ettiði devir, birdenbire ta öbür baþýn-dan sýcak bir iman þarkýsý gelen bir kum çölü gibi düzleþiveriyor. Ruh, o çölün göklerinde seksenkatlý apartmanlara ve telsiz telgraf direklerine çarpmadan zahmetsiz ve ýstýrapsýz uçuyor. Fakat burüyadan uyanmak tehlikesi olmasa! Yorgunluk, kýrýklýk ve hiçlik nedir, o zaman anlayacaðýz diyekorkuyorum. Makine rüyamýzý yutacak diye korkuyorum.

FERHAT BEY — Makine, makine. Yirminci asrýn ateþ kusan mabudu. Ýnsan, onu koluna yardýmetmek için yaptý. Kolumuz, beynimizin emrindedir. Yardýmcý, yardým ettiði þeyin derecesine nasýlgeçer? Makineyi þahlandýrdýlar. Makine, þahlandý. Ýçinde insan da olduðu hâlde: “Her þeyi benyarattým.” demeye baþladý. Onun bu hükmünü dinlediler.

Bu demir kulaklý, mankafa putu, eski imanlardan kalma tahtlara oturttular. Maymunlar gibi onunseslerini ve hareketlerini taklit ettiler. Bu kuþ beyinli canavarýn insana yardýmýný kim inkâr eder? Fakatonu bu tahta oturtmak þartýyla… Madde asrý diyorlar. Madde asrýnda olsaydýlar makineyi mabut ye-rine çýkarýr, önünde ayin yapar mýydýlar? Hâlâ içlerinde yaþayan bu ruhlaþtýrma ihtiyacý nereden geli-yor? Onsuz niçin bir þey olmuyor? Görüyorsunuz ki ruh, o yerde kendisinin oturupoturmadýðýna bile aldýrmýyor. O yer kalmalý diyor, o yer vardýr diyor. O yer vardýr veonundur. Eyvah, onun kime ait olduðunu bilmeyenlere, eyvah ruhlarýný kaybedenlere!

…Necip Fazýl KISAKÜREK

Tohum

2. Asýl Kaynak, Yenilikler, Anadolu’da Bir Gece, Tohum metinlerinden hareketle CumhuriyetDönemi Türk Edebiyatýnýn oluþumunda etkili olan ve eserlere yansýyan karakteristik özelliklerinneler olduðunu tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý maddeler hâlinde tahtaya yazýnýz.

3. Yenilikler, Anadolu’da Bir Gece, Tohum metinlerindeki temalarý tespit ediniz. Bu temalar nasýlele alýnmýþtýr? Bu dönemde böyle temalarýn iþlenmesinin sebepleri neler olabilir?

4. Cumhuriyet Döneminden önceki hikâye ve tiyatronun temalarý ve anlatým biçimleri gözönünde bulundurulduðunda Anadolu’da Bir Gece ve Tohum metinlerinin temalarý ve anlatým biçim-leri için neler söylenebilir? Tespit ederek defterinize yazýnýz.

5.

Asýl Kaynak, Yenilikler, Anadolu’da Bir Gece, Tohum metinlerindeki “milleti oluþturan deðer-leri” tespit ederek yukarýdaki kavram haritasýna yazýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçtan hareketle milleti oluþ-turan deðerlerin bu dönemdeki edebî metinlere nasýl yansýdýðý ile ilgili çýkarýmlarda bulununuz.Çýkarýmlarýnýzý maddeler hâlinde tahtaya yazýnýz.

6. a. Milleti oluþturan deðerlerin Batý düþüncesinden etkilenip etkilenmediðini tartýþýnýz.b. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle Tohum adlý metnin hangi düþünce akýmý çerçevesinde

ele alýnabileceðini tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý sebepleriyle birlikte defterinize yazýnýz.

9

Milletimizi oluþturan deðerlerdir.

Sýnýf dört gruba ayrýlýr. Birinci grup Asýl Kaynak, ikinci grup Yenilikler, üçüncü grup Anadolu’daBir Gece, dördüncü grup Tohum metinlerindeki dil ve zevkte Cumhuriyet Döneminin yansýmalarýnýtespit eder. Sözcüler gruplarýn tespitlerini açýklar. Ulaþýlan sonuçlardan hareketle CumhuriyetDöneminin dil ve zevk anlayýþý tahtaya yazýlýr.

10

DÝLEKÇESokaðýmsan,

Ben anahtarý çevirdiðim zaman Kapanan evin kapýsý deðil, Senin kapýn olsun açýlan.

Adresimsen, Mektuplarým doðru dürüst gelsin;Ýki kiþi telefonla konuþurken Olmayalým hemen üç kiþi.

Kentimsen, Baþka kentler de girsin araya; Daha bir sevinçle katýlayým,

Þenliðimsen.

Her þeyi yaz, tarihimsen, Ama her bir þeyi; Dilimsen, Sen de koru biraz dilliðini.

Düþüncemsen, Kýz kardeþim pencereyi açsýn;Sorguçlu bir ýþýk aracýlýðýyla Günyenisi dolsun içeri.

Uzat saçlarýný Frigya, Yârimsen,

Yurdumsan, Söz ver Anadolu!

Cemal SÜREYASevda Sözleri

11

KARÞILAÞMABulmayý hiç düþünmeden ve bulacaðýný

ummadan aradý, belki aramakta olduðunun bilincinebile varmadan gizli bir gece geçirmiþti; karanlýk, gizli,ürperti verici demek istiyordu ki bütün ömrü bir tekkaranlýk bir gecede geçmiþti, öyle sayýyordu.Geçirdiði bunca günler, bunca geceler, bunca hafta-lar ve aylar ve yýllar þimdi gerilerde kalmýþ bir tekgece gibiydi ve aramakta olduðunu bilmiyordu. Kimizaman dört duvar arasýna sýkýþýp kalýrdý, renksiz bo-yalý, kiþiliksiz, daðýnýk, can sýkýcý duvarlar ve adi tah-talardan meydana getirilmiþ raflardaki kapsýz, eskipüskü kitaplar...Caný çekmeden alýp bakardý. Kimizaman güneþ ýþýðýna boðulmuþ tozlu sokaklarda bir baþýna yalnýzlýk duygularý boðazýna düðüm-lenmiþ olarak ve nereye gideceðini bilmeden dolaþýrdý. Duru, boþ sokaklar hiçbir þey söylemezdiona. Ya da söylerse eðer söyledikleri onu kahretmekten baþka iþe yaramazdý. Ýçine doðru büzülür,yalnýzlýðýnýn derinliklerine doðru fýrlatýlmýþ olarak yaðmurdan kaçýþan insanlarýn telaþýyla kalabalýk-larýn anaforunda dönenip dururdu. Açgözlülükle, müthiþ bir oburlukla vitrinlere saldýran insanlar,hýrslý atýlýþlarla trenleri, koca koca otobüsleri dolduranlar, bu itiþip kakýþan kalabalýk, bu kargaþaonun dýþýndaydý; ne ki o da kuyruklara girer, o da itiþip kakýþarak bir otobüste yer bulabilmek içinçýrpýnýr, bir yerlere yetiþebilmek, geç kalmamak için canýný diþine takardý. Bir lokma ekmek içinsaatlerce fýrýnlarýn önünde bekler, lokantalarda o da bir sandalye kapabilmek için gözünü dört açar,titizlikle seçtiði yemeðin getirilmesini sabýrla beklerdi, bütün bunlarýn göze alýnmasý gerektiðini bilir-di, göze alýrdý. Ama göze aldýðý hayatýn kaçýnýlmaz gerekleri diye saydýðý, daha doðrusu kendisineöyle belletilmiþ olan bütün bunlar, basit bir kapý gýcýrtýsýndan daha mý önemli þeylerdi? Okuduðubunca kitaplar ona cýlýz, iþe yaramaz, dahasý aþaðýlýk ve iðrenç bir yaratýk olduðunu aþýlamaktanbaþka ne anlatmýþtý? Bütün ömrünü deðersiz þeylere boyun eðmeyi öðrenmek için harcamýþ gibiduyumsuyordu kendini. Tükenmekte olan yaz aylarý sonunda, aðustos böceklerinin boþalmýþkabuklarýndan yükselen o son çýðlýklarýn insan üzerinde býraktýðý tuhaf kof etkilere benzeyen birþeydi yaþadýðý. Gidiliyordu, sonra geri dönülüyordu, yeniden yürünüyordu, durup bakýnýlýyordu,yemek yeniyordu, sonra gene acýkýlýyordu, uyanýlýyor ve uyunuyordu. Bu muydu? Bunlar için misoluk tüketiyordu? Hýrpalanýyor ve yaþýyordu? Hayýr, aradýðýný söyleyemezdi,hiçbir þey aramamýþtý, aç bir köpek gibiydi, yerleri koklaya koklaya dolanýpduruyordu ortalýkta, o kadar.

...Rasim ÖZDENÖREN

Denize Açýlan Kapý

7. Dilekçe ve Karþýlaþma metinlerinde birey kavramýnýn ön plana çýkýp çýkmadýðýný belirleyiniz.Buradan hareketle cumhuriyet ideolojisinin dayandýðý temel ilkeler ile bireyselliðin ön plana çýkmasýarasýnda bir iliþki kurulabilir mi? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.

8. a. Karþýlaþma adlý metinde insanýn iç dünyasý yansýtýlýrken yoðun biçimde hangi bilim dalý yada dallarýndan yararlanýlmýþtýr? Defterinize yazýnýz.

b. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle Karþýlaþma adlý metnin hangi düþünce akýmýçerçevesinde ele alýnabileceðini sebepleriyle birlikte sözlü olarak ifade ediniz.

12

CUMHURÝYETÇÝLÝÐÝN NÝTELÝKLERÝ

Cumhuriyetçilik; ulusçu, demokratik, özgürlükçü, çoðulcubir yönetim ilkesidir. Yurttaþlar düþüncelerini, tek baþlarýna yada toplu olarak her türlü yollarla yasal sýnýrlar içinde açýkla-ma haklarýna sahiptir. Cumhuriyet yönetiminde, düþünceleribaský altýna almak, suç saymak, yasaklamak söz konusu ola-maz.

Cumhuriyet yönetiminde, tüm yurttaþlar, tasada ve se-vinçte ortaktýr. Toplumun kimi kesimleri yoksulluk ve acý içindekývranýp ezilirken kimilerinin de sevinç içinde yaþamalarýCumhuriyetle baðdaþmaz. Acýlar birlikte göðüslenir, sevinçlerbirlikte yaþanýrsa Atatürk’ün belirttiði gibi, “ulus; ayrýcalýksýz,sýnýfsýz, kaynaþmýþ bir kitle” olur. Cumhuriyetin temel amacý,böyle dengeli, mutlu bir toplum yaratmaktýr.

Cumhuriyetçilik; dengeli ve barýþ içinde yaþayan mutlu birtoplum yaratmada, baþta devlet örgütü olmak üzere, herkesinpayýna düþen görevi yapmasýdýr. Cumhuriyetçiliðin gerek-tirdiði ödevler yerine getirilmezse yönetim bozulur, yozlaþýr.Toplum bir kargaþa (anarþi) içine sürüklenir. Devletin etkinliðiazalýr. Yasadýþý kaynaklardan beslenen zorbalýk, ülkede sözsahibi olur. Zayýflar, arkasýzlar ezilir. Ticaret bozulur. Üretiminhýzý düþer. Bütün pazarlar, açýkgözlerin eline geçer. Adaletiþlemez. Can ve mal güvenliði yok olur. Toplum, içinden çürürve yýkýlýr!

Bu nedenle, cumhuriyet yönetiminin tüm organlarýyla her tehlikeye karþý korunmasý gerekir.Önemli olan cumhuriyeti kurmak, ilan etmek deðil; onun gereklerini yerine getirmek, yaþatmaktýr.Bugün dünyada adý, yönetim biçimi cumhuriyet olan kimi ülkelerde, uygulamanýn hiç de bu yöne-tim ilkelerine uymadýðý görülmektedir. Her türlü düþünce baský altýndadýr. Halkýn yönetimle ortaklýðýyoktur. Ülkeye egemen olan belirli gruplardýr. Saðlam deneylere ve çaðdaþ ölçülere dayanmayanböyle yönetimlerin, yukarýda niteliklerini belirtmeye çalýþtýðýmýz gerçek cumhuriyetle bir ilgisi olma-yacaðý ortadadýr.

Cumhuriyeti koruma ve kollama görevinin, öncelikle gençlerimize düþtüðünü de belirtelim.Atatürk, 30 Aðustos 1924’te, Dumlupýnar savaþlarýnýn yýldönümünde, “Meçhul Asker” anýtýnýnbaþýnda yaptýðý konuþmanýn sonunda þöyle diyor:

“Gençler! Yürekliliðimizi güçlendiren ve sürdüren sizsiniz. Siz, almakta olduðunuz eðitim ve bil-giyle insanlýðýn iyi niteliðinin, yurt sevgisinin, düþünce özgürlüðünün en deðerli örneði olacaksýnýz.Ey yükselen yeni kuþak! Gelecek sizindir. Cumhuriyeti biz kurduk; onu yükseltecek ve sürdürecekolan sizsiniz!”

Bundan daha önemlisi, 1927’de verdiði büyük “Söylev”in Türk gençliðine seslenen þu sözlerlebitmesidir:

“Ey Türk Gençliði!Birinci ödevin; Türk baðýmsýzlýðýný, Türk Cumhuriyetini, sonsuzluða deðin korumak ve savun-

maktýr.”ATATÜRK’ÜN ÝLKELERÝ VE DÜÞÜNCELERÝ

Ahmet KÖKLÜGÝLLER

Atatürk Savarona Gemisinde

13

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Cumhuriyet Döneminde memleket edebiyatý zevkiyle Batý’dan gelen anlatma biçimleri Türk edebiyatýnda baþarýlý bir þekilde kullanýlmýþtýr. ( )- Cumhuriyet Döneminde Anadolu coðrafyasý ile Anadolu insanýnýn hayatý, zevkleri edebî eserlerde çok fazla iþlenmiþtir. ( )- Psikoloji ve psikiyatri alanýnda yapýlan ilmî çalýþmalardan yararlanýlmýþtýr. ( )

2. Aþaðýdaki cümlede boþ býrakýlan yere uygun kelimeyi yazýnýz..........................., insanýn varoluþuyla doðal nesnelere özgü varlýk türü arasýndaki karþýtlýðýbüyük bir güçle vurgulayan, iradesi, bilinci ve aklý olan insanlarýn irade ve bilinçten yoksunnesneler dünyasýna fýrlatýlmýþ olduðunu öne süren bir düþünce akýmýdýr.

ATATÜRK’ÜN LAÝKLÝK ÝLE ÝLGÝLÝ GÖRÜÞLERÝTürkiye Cumhuriyeti’nde, her yetiþkin dinini seçmekte hür olduðu gibi, belirli bir dinin merasimi

de serbesttir. Yani ibadet hürriyeti vardýr. Tabiatýyle ibadetler, güvenlik ve genel adaba aykýrý ola-maz; siyasi gösteri þeklinde de yapýlamaz. Geçmiþte çok görülmüþ olan bu gibi durumlara artýkTürkiye Cumhuriyeti asla katlanamaz.

Bir de Türkiye Cumhuriyeti dâhilinde, tüm tekkeler ve zaviyeler ve türbeler kanunla kapatýlmýþtýr.Tarikatlar kaldýrýlmýþtýr. Þeyhlik, derviþlik, çelebilik, halifelik, falcýlýk, büyücülük, türbedarlýk vesaireyasaktýr. Çünkü bunlar gericiliðin kaynaklarý ve cehaletin damgalarýdýr. Türk milleti, böyle mües-seselere ve onlarýn mensuplarýna katlanamazdý ve katlanmadý. (1930)

Laiklik, yalnýz din ve dünya iþlerinin ayrýlmasý demek deðildir. Tüm yurttaþlarýn vicdan, ibadet vedin özgürlüðü de demektir. (1930)

Din ve mezhep herkesin vicdanýna kalmýþ bir iþtir. Hiçbir kimse hiçbir kimseyi, ne bir din ne debir mezhebi kabul etmeye zorlayabilir. Din ve mezhep hiçbir zaman politika aleti olarak kullanýla-maz. (1930)

Atatürkçülük Atatürk’ün Görüþ ve Direktifleri

9. Cumhuriyetçiliðin Nitelikleri metninden hareketle cumhuriyetçilik ilkesinin özellikleri ve builkenin Türk toplumuna saðladýðý faydalarla ilgili neler söylenebilir? Defterinize yazýnýz.

10. Atatürk’ün Laiklik ile Ýlgili Görüþleri adlý metinden hareketle,a. Laiklik ilkesinin özelliklerini defterinize yazýnýz.b. Mustafa Kemal Atatürk’ün laiklik tanýmýyla ilgili çýkarýmlarýnýzý sözlü olarak ifade ediniz.c. Mustafa Kemal Atatürk’ün din konusundaki görüþleri üzerine düþüncelerinizi belirtiniz.

11. Yukarýdaki metinlerden ve önceki bilgilerinizden hareketle Atatürkçülüðün niteliklerini sözlüolarak ifade ediniz.

1. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnýn oluþumu bölümünde incelediðiniz metinleri dikkatealdýðýnýzda genel olarak Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnýn yapýsý, temasý, dil ve anlatýmý ileilgili hangi çýkarýmlarda bulunabilirsiniz? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý maddeler hâlinde tahtayayazýnýz.

2. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnýn oluþtuðu zeminin sosyal, siyasi, kültürel ve ekonomiközellikleri hakkýnda kýsa bir yazý yazýnýz.

3. Cumhuriyet Döneminde ortaya çýkan sosyal ve siyasi olaylar ile edebî hareketler arasýndanasýl bir iliþki olduðunu, buradan hareketle Atatürk ilke ve inkýlaplarýnýn edebî eserlere nasýl yan-sýdýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

14

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Cumhuriyetin ilk yýllarýnda edebî eserlerde özellikle Ýstanbul’a ve Ýstanbul insanýna bir yöneliþ söz konusudur. ( )- Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýndaki eserlerin dili Servetifünun Edebiyatýnýn dili gibi aðýr ve aðdalýdýr. ( )- Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnda Atatürk ilke ve inkýlaplarýnýn edebî eserlere yan-sýdýðý görülmektedir. ( )

2. Aþaðýdaki cümlelerde boþ býrakýlan yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.- Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnýn oluþumunda .................................................... ve ................................... gerçekleþtirilen ilmî çalýþmalardan edebî eserlerde yararlanýlmýþtýr. - Birinci ve Ýkinci Dünya Savaþý arasýnda ............................................... dünyasýnda ortaya çýkan................... bunalýmýný esas alan edebî hareketlerden yararlanýlmýþtýr.

3. Aþaðýdakilerden hangisi laiklik ilkesinin özelliklerinden biri deðildir?A) Halkçýlýk ilkesinin bir yansýmasýdýr.B) Devlet düzeninin ve hukuk kurallarýnýn dine dayandýrýlmamasýdýr.C) Din ve devlet iþlerinin ayrýlmasýdýr.D) Kiþilerin din ve vicdan özgürlüklerinin saðlanmasýdýr.E) Din ve mezhep çatýþmalarýna son vererek toplumsal barýþýn gerçekleþtirilmesidir.

4. Cumhuriyetin ilk yýllarýndaki edebî zevk ve anlayýþýn nasýl olduðunu belirleyerek def-terinize yazýnýz.

Nurullah ATAÇ’ýn fikrî ve edebî kiþiliði hakkýnda araþtýrma yapýnýz (20. sayfadaki 11. soruya yöneliktir.).

“Motif” kelimesinin hangi anlamlarda kullanýldýðýný araþtýrýnýz (16. sayfadaki 3. soruya yöneliktir.).

3. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýyla ilgili aþaðýdakilerden hangisi söylenemez?A) Milleti oluþturan deðerlerin farklý yönleriyle edebî metinlerde yer aldýðýB) Bu dönemde Batý düþüncesindeki geliþmelerden doðan yeni açýlýmlarýn edebî eserlerde

kendini gösterdiðiC) Bireyin anlatýlmasýnda psikoloji alanýnda gerçekleþtirilen yeniliklerden yararlanýldýðýD) Sezgicilik, varoluþçuluk ve gerçeküstücülük gibi Batýlý akýmlarýn etkisinin görüldüðüE) Dil ve zevkte eski geleneðin devam ettiði

4. Aþaðýdaki yazarlardan hangisi Cumhuriyet Döneminde eser vermemiþtir?A) Cemal SÜREYAB) Tevfik FikretC) Reþat Nuri GÜNTEKÝND) Necip Fazýl KISAKÜREKE) Peyami SAFA

Nurullah ATAÇ’ýn Diyelim-Söz Arasýnda adlý kitabýný okuyunuz.

Öðretici Metin Örnekleri1. Deneme2. Makale3. Gezi Yazýsý4. Hatýra5. Fýkra

16

Öðretici Metin Örnekleri

1. Bilimsel bir araþtýrma yapmak veya geçmiþin yaþanmýþlýklarýný gündeme getirmek isteyen birkiþi hangi yazýlý kaynaklardan ne þekilde faydalanýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

2. Önceki bilgilerinizi de dikkate alarak öðretici metnin yazarý ile hedeflenen okuyucu kitlesiarasýnda nasýl bir iliþki olduðunu söyleyiniz.

3. Araþtýrmalarýnýzdan hareketle “motif” kelimesinin kaç farklý þekilde kullanýldýðýný tartýþýnýz. Bukelimenin edebiyatta hangi anlama geldiðini sözlü olarak ifade ediniz.

4. Atatürk: “Laiklik, yalnýz din ve dünya iþlerinin ayrýlmasý demek deðildir. Bütün yurttaþlarýn vic-dan, ibadet ve din hürriyetini saðlamak demektir.” sözüyle laikliðin hangi yönünü ön plana çýkar-mýþtýr? Defterinize yazýnýz.

BATI’YA DOÐRUBir söz vardýr, çok söylenirdi eskiden, bugün de söylendiði oluyor: “Doðu Doðu’dur, Batý da Batý.”

Doðulu bir kiþi, dilediðince edinsin Batý acununun bilgilerini, yýllar boyu dolaþsýn, otursun, Avrupaülkelerinde ne yaparsa yapsýn gene bir Doðuludur, tam bir Batýlý gibi duyup bir Batýlý gibi düþünemez…

Eskiden çok söylerdik bunu. Doðulu olmayý bir üstünlük sayardýk da onun için. Batý ülkelerindebilim daha ileriymiþ, yaþayýþ bizdekinden iyiymiþ, olsun! Baþka bir erdem bulurduk kendimizde.Batýlýlarda olmayan, olmayacak bir erdem. Neymiþ o erdem? Þudur, diye gösterilemez; bir teksözle anlatýlamaz. Çevremizden, toplumdan, gelenekten aldýklarýmýzýn duyduðumuz günden beribize iþlemiþ, bizi yoðurmuþ etkenlerin hepsi. Severdik onlarý; iyi, doðru, güzel bulurduk. Ýyi, doðru,güzel olduklarý açýk iþte, besbelli; düþünmek, araþtýrmak istemez!.. Sonradan sarsýldý bu kanýmýz,inancýmýz. Bir kurt düþtü içimize, övünmemiz azaldý. Batý acununun o bakýmdan da bizden üstünolduðunu anladýk. Bunun için de eski övünme kalmadý. Batýlý olmadýðýmýzý yalnýz baþkalarýndandeðil kendi kendimizden de saklamaya kalktýk.

“Doðu Doðu’dur, Batý da Batý.” Omuz silkerdim bu söze. “Neden?” derdim, “Bizim etimiz,kemiðimiz baþka mý? Doða baþka türlü mü yaratmýþ bizi?” derdim. Batýlýlara benzemek isteyince,Batýlý olmak isteyince neden ulaþamayalým o ereðe?

Þimdi de öyle düþünüyorum. Ancak þimdi duyuyorum, anlýyorum o sözün büsbütün boþolmadýðýný. Bizde bir Doðululuk, Batýlýlardan bir baþkalýk var. Bir üstünlük mü? Yoksa bir eksiklikmi? Durmuyorum bunun üzerinde. Yalnýz biliyorum ki bu yüzden bu Doðululuk, baþkalýk yüzündenBatýlý olamýyoruz, Batýlýlarý anlayamýyoruz. Onlar bizi anlýyor mu? Yeri yok bunu sormanýn! OnlarDoðulu olmaya, Doðulular gibi duyup düþünmeye özenmiyor ki demek Doðu acununu gerçektenþöyle içten anlýyorlar mý? Anlayabilirler mi? Niçin araþtýracaðým? Biz ise Batýlý olmak istiyoruz,öyleyse baþkalýðýmýzý bir eksiklik sayacaðýz.

Görüyorum ki anlamýyoruz Batý acununu; iyice, gerçekten, içten anlamýyoruz. Bir yere deðingidebiliyoruz, geçemiyoruz ötesine. Öðreniyoruz Batý acununun bilgilerini, bilimlerini gene de o bil-giler, bilimler sanki dýþýmýzda kalýyor; sinmiyor içimize. O bilgileri, bilimleri ediniyoruz da onlarý

� 1. Deneme �

CUMHURÝYET DÖNEMÝNDE ÖÐRETÝCÝ METÝNLER

17

bulan, geliþtiren soluðu edinemi-yoruz. Bir olayla karþýlaþtýk mý:“Þimdi bir Batýlý olsa ne yapardý?”diye düþünüyoruz, o olay karþýsýndaBatýlýnýn yapacaðýný yapmak kendikendine bizi düþündürmeksizin, arat-maksýzýn gelmiyor içimizden.

Ancak bugünkü Batý’yý öðren-meye kalkýyoruz da onun için. BiziDoðulu eden bir geçmiþ, bir gelenekolduðu gibi Batýlýyý Batýlý eden birgeçmiþ, bir gelenek olduðunu düþün-müyoruz. O geçmiþi, geleneði öðren-meye çalýþmýyoruz. Baþlangýcý,geliþmeyi bilmeden sonuçlarý kavra-maya özeniyoruz. B günkü Batýacunu, Batý uygarlýðý yüzyýllarýnürünüdür; birdenbire doðuvermiþ,açýlývermiþ deðildir. Biz o uygarlýðabirdenbire konmak istiyoruz.

Biliyor muyuz bir Yunan uygar-lýðýný, Latin uygarlýðýný? Yunanlýlardan, Romalýlardan sonra Batý acunu bir Orta Çað, bir uyanýþ,Yenileþme Çaðý geçirmiþ; Orta Çaðda da uyanýþ yüzyýllarýnda da birtakým bilginler, bilgeler gelmiþ,dörütmenler gelmiþ, yazýlarýyla, yaptýklarýyla, etkilemiþler çevreyi, biz onlarý biliyor muyuz?Bugünkü Avrupa uygarlýðýnda bütün o geçmiþ, çok eski yüzyýllarýn damgasý, yankýlarý vardýr. Biziþte o damgayý görmüyor, o yankýlarý duymuyoruz. Bunun için de bütünü ile kavrayamýyoruz ouygarlýðý.

Batý’ya doðru… Gidiyoruz Batý’ya doðru. Bir kez çýkmýþýz yola, kimse durduramaz artýk… Pekiya hangi Batý’ya? Bugünkü Batý’ya gitmekle iþ bitmez; gerçekten, þöyle içinden anlayýp benimseye-meyiz bugünkü Batý uygarlýðýný; bütün geçmiþini incelemek, öðrenmek, kavramak gerektir.

Kolay deðilmiþ bu, çabuk olamazmýþ… Olur dedik mi? Bir uygarlýðý öðrenmek, benimsemekivediye gelir iþlerden midir? Batý’ya gidiyoruz, gideceðiz. Ancak bilelim ki bütün o güçlükleri gözealmazsak yapamayýz bu iþi, varamayýz Batý’ya; vardýk diye, Batýlý olduk diyekendimizi aldatýrýz.

O bile deðil. Gerçekten aldanmayýz, doðruyu kendi kendimizden saklamaya,kendi kendimize inanmayacaðýmýz bir masal söylemeye kalkarýz.

Nurullah ATAÇDiyelim-Söz Arasýnda

1. Dil ve anlatým özelliklerinden hareketle Batý’ya Doðru adlý metnin hangi amaçla yazýldýðýnýsöyleyiniz.

2. a. Batý’ya Doðru adlý metinde sýk kullanýlan kelime, kelime gruplarý ve cümleleri tespit edi-niz. Buradan hareketle metinde kullanýlan motifleri tahtaya yazýnýz.

b. Tespit ettiðiniz motiflerin bir araya gelerek metinde hangi görevi üstlendiðini sözlü olarakifade ediniz.

c. Metnin temel düþüncesini (temasýný) meydana getirmek için motiflerin ne þekilde bir arayagetirildiðini metinden örnekler vererek söyleyiniz.

u

3. Ýncelediðiniz deneme metninin planýnda sýrasýyla hangi düþüncelerin ifade edildiðini, budüþüncelerin nasýl geliþtirildiðini ve sonuçlandýrýldýðýný aþaðýdaki noktalý yerlere yazýnýz.

4. Batý’ya Doðru adlý metinde iþlenen ana fikrin günümüz öðretici metinlerinde de ele alýnýpalýnmadýðýný gerekçeleriyle birlikte sözlü olarak ifade ediniz.

5. Ýncelediðiniz metnin temasýný, Cumhuriyet Döneminin sosyal hayatýný oluþturan unsurlarý vebunlar arasýndaki iliþkiler ile ilgili çýkarýmlarýnýzý aþaðýdaki þemaya yazýnýz.

18

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Giriþ:

Geliþme:

Sonuç:

...............................................................................................................................................................................................................

Çýkarýmlarýnýz

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Metnin Temasý Cumhuriyet Dönemine AitSosyal Hayat Unsurlarý

...............................................................................................................................................................................................................

19

6. Batý’ya Doðru adlý metnin, yazýldýðý dönemin sosyal, siyasi düþünce akýmlarýndan hangisietrafýnda kaleme alýndýðýný defterinize yazýnýz.

7. a. Batý’ya Doðru adlý metni dil ve anlatým özellikleri bakýmýndan inceleyerek metne ait özel-likleri aþaðýdaki tabloya yazýnýz.

b. Yukarýdaki tabloya göre deneme türünün dil ve anlatým özelliklerini maddeler hâlindeaþaðýya yazýnýz.

Sýnýf üç gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Batý’ya Doðru adlý metinde kullanýlankavramlarý, ikinci grup terimleri, üçüncü grup gündelik hayata ait kelimeleri ve kelime gruplarýnýtespit eder. Her grup bulduðu kelimelerin ve kelime gruplarýnýn ne amaçla kullanýldýðýný belirler.Ulaþýlan sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan maddeler hâlinde tahtaya yazýlýr.

8. Biliyor muyuz bir Yunan uygarlýðýný, Latin uygarlýðýný? Yunanlýlardan, Romalýlardan sonraBatý acunu bir Orta Çað, bir uyanýþ, Yenileþme Çaðý geçirmiþ; Orta Çaðda da uyanýþ yüzyýllarýndada birtakým bilginler, bilgeler gelmiþ, dörütmenler gelmiþ, yazýlarýyla, yaptýklarýyla etkilemiþlerçevreyi, biz onlarý biliyor muyuz? Bugünkü Avrupa uygarlýðýnda bütün o geçmiþ, çok eski yüzyýl-larýn damgasý, yankýlarý vardýr. Biz iþte o damgayý görmüyor, o yankýlarý duymuyoruz. Bunun içinde bütünü ile kavrayamýyoruz o uygarlýðý.

Batý’ya doðru… Gidiyoruz Batý’ya doðru. Bir kez çýkmýþýz yola, kimse durduramaz artýk… Pekiya hangi Batý’ya? Bugünkü Batý’ya gitmekle iþ bitmez; gerçekten, þöyle içinden anlayýp benimseye-meyiz b günkü Batý uygarlýðýný; bütün geçmiþini incelemek, öðrenmek, kavramak gerektir.

Yukarýdaki paragraflarý da göz önünde bulundurarak Batý’ya Doðru adlý metni, yazarýn kelimetercihleri bakýmýndan inceleyiniz. Sonuçlarý sebepleriyle birlikte tahtaya yazýnýz.

- ......................................................................................................................................................- ......................................................................................................................................................- ......................................................................................................................................................- ......................................................................................................................................................- ......................................................................................................................................................- ......................................................................................................................................................

Dil ve Anlatým Özellikleri Batý’ya Doðru

Açýk

Duru

Akýcý

Tutarlý

Süslü (Sanatlý)

Objektif

u

9. Batý’ya Doðru adlý metinde pastoral, epik, lirik, mizahi, duygusal ve öðretici anlatým türlerininkullanýldýðý birkaç örnek cümleyi aþaðýdaki tabloya yazýnýz. Buradan hareketle metinde hangianlatým türünün veya türlerinin aðýr bastýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

10. Yapý, tema, dil ve anlatým özelliklerinden hareketle Batý’ya Doðru adlý metnin hangigeleneðe ait olduðunu söyleyiniz.

11. Okuduðunuz metni ve araþtýrmalarýnýzý dikkate alarak Nurullah ATAÇ’ýn fikrî ve edebî yönühakkýndaki düþüncelerinizi yazýlý olarak ifade ediniz.

12. Batý’ya Doðru adlý metinde dile getirilen temayý baþka bir yazar ayný þekilde iþler miydi?Niçin? Buradan hareketle yazar ile eser arasýndaki iliþkiyi sözlü olarak ifade ediniz.

20

Peyami SAFA rolünü üstlenecek bir öðrenci seçilir. Seçilen öðrenci bir sonraki derstecanlandýracaðý yazarýn hayatý, fikrî ve edebî yönü hakkýnda bir araþtýrma yapar (23. sayfa

“Küresel ýsýnma” temasýný iþleyen bir deneme metni yazýlýr. Yazýlan denemeler sýnýfta okunur.Deneme özelliklerini en çok taþýyan metin veya metinler oylamayla belirlenerek sýnýf panosunaasýlýr.

AnlatýmTürleri

Anlatým Türlerinin KullanýldýðýCümleler

Pastoral

Epik

Lirik

Mizahi

Duygusal

Öðretici

daki 5. etkinliðe yöneliktir.).-

21

MEMLEKET VE EDEBÝYATMemlekette edebiyat isteyenlerle edebiyatta memleket arayanlar, iki ayrý fikir grubuna mensup

görünüyorlar. Hakikatte bu fark ya hiç yoktur yahut da çok mübalaða edilmiþtir. Memlekette sadece edebiyat isteyenlere göre edebiyat, beynelmilel bir estetik çerçeve içinde

kabul edilen bir mefhumdur ve bu telakki edebiyatta memleket arayanlarýn isteklerine asla maniolmaz. Öyle bir asýrdayýz ki millî ve beynelmilel temayüller ayný nispette inkiþaf ediyorlar vearalarýndaki antagonizme (düþmanlýk, hasýmlýk) raðmen birbirlerini bozmaya deðil tamamlamayadoðru gidiyorlar. Milletlerin millî ayrýlýklarý nispetinde birbirlerine karþý artan alakalarý ve tecessüs-leri her memlekette tercümenin sahasýný ve ehemmiyetini çoðalttý. Bugün bizim yazýlarýmýzda isim-lerinin sýk sýk geçmesinden þikâyet edilen ecnebi müellifleri, hemen her memlekette zikredilenbeynelmilel kadroya girmiþ imzalardýr. Hatta bir Marcel PROUST (Marsel PRUST), bizde sadecemakale arasý ismi geçen muharrir olduðu hâlde en nasyonalist memleketlerde mesela Almanya veÝtalya’da ona dair kitaplar neþrediliyor. PROUST için böyle olduðu gibi VALERY (VALERÝ) ve dahapek çoklarý için de baþka türlü deðildir. Beynelmilel alaka ve münasebetlerin millî temayüllerleçaprazlaþarak arttýðý bir devirde bizim dünya fikriyatýyla temasýmýzý kesmemize veya azaltmamýzaneden lüzum olsun?

Yine memlekette sadece edebiyat isteyenlere göre bizim vaziyetimiz, kültür ve medeniyetdeðiþtiren Ruslar, Japonlar gibi çok hususidir. “Vakayýhayriye”den beri biz, yeni bir medeniyeteintibak devri geçiriyoruz. Bu intibak, millî hüviyetimizi silerek þahsiyetimizin köpürmesine mani ola-cak bir taklit safhasýnda kalmadýðý müddetçe Garp örneklerine sýk sýk bakmaktan niçin korkalým?Hatta Garp’ý meþk etmekte geç kalmýþ olmamýz endiþesi her türlü millî korkularýmýzý bastýrýr. Dahadünya klasiklerini tercüme etmiþ deðiliz, daha çýraðý olduðumuz Garp marifetinin eþiðinde sayýlýrýz;tam içeriye ayak atacaðýmýz bir devirde millî endiþelerle geri çekilmek, her manasýyla geri gitmekolacaktýr.

Fakat edebiyatta memleket arayanlara göre de edebiyatýn her þeyden önce millî bir estetikçerçeve içinde kabul edilmesi lazým gelen bir mefhum olmasý, beynelmilel kýymetlerle münasebetemani deðildir. Ancak bu münasebet, edebiyatta memleket manzarasýný silerek yerine hudutsuz biryabancýlýk aþký dolduracak dereceye varmamalýdýr.

Dereceye mi?Görülüyor ki iki tarafýn fikirleri arasýnda-

ki fark, edebiyat ve memleket kelimelerinintakdim ve tehirlerinden ziyade asýl birderece meselesi üstünde kalýyor. Bizim budereceye karþý hassasiyetimizi geçen sayý-da (Kültür Haftasý, 1936) yeniden tazeleyenYahya Kemal, bir fikir sahibi olmaktanziyade bir dikkat ve iþtiyak sahibi olarak çokhaklýdýr. Zira fikir olarak hiçbir memleketçitasavvur edilemez ki bizim beynelmilelkültüre arka çevirmemizi istesin; keza hiçbiredebiyatçý da tasavvur edilemez ki -hatta

� 2. Makale �

22

Marksist bile olsacýnýn girmesini istemesin. Yazýsýnda bu her iki noktayý da iþaret eden Yahya Kemal, sadece ifrat-larý önlemek için bir vezin ve yar tavsiye etmiþ görünüyor.

Bu ifrat mýdýr?Bizde edebiyat tarihi ve tenkit olarak memleketten ve Garp’tan bahseden muharrirler, tabii ve

güzel bir iþ bölümüyle birbirlerinden kendi kendilerine ayrýlmýþlardýr. Birkaç isim saymak, telkinimikolaylaþtýrýrsa memleketten bahseden edebiyat tarihçileri ve tenkitçileri arasýnda FuatKÖPRÜLÜ’yü, Ýsmail Habip’i, Agâh Sýrrý’yý, Sadettin Nüzhet’i hatýrlamak kâfidir. Yahya Kemal her-hâlde bu muharrirlerin yazýlarýnda Garplý muharrir ismine pek az tesadüf etmiþ olacaktýr; buna mu-kabil sahalarý ve ihtisaslarý Garp edebiyatý olan muharrirlerde de yerli örneklerin az bulunmasý tabiideðil midir?

Türk þiirinde ve Türk romanýnda da memleket ruhuna ve manzarasýna çok baðlý eserlerle dahabeþerî ve cihanþümul bir kadro içinde kalanlarý ayýrmak mümkündür; hele Edebiyatýcedide’densonra bilhassa büyük harpten sonra Türk þiirinde de romanýnda da memleket ruhu çok galipgörünüyor; o derece ki halk þiirlerinden ilham almamýþ genç bir þairimiz yok gibidir ve vakasý tama-men hiç deðilse kýsmen Anadolu’da veya Trakya’da geçmeyen bir romanýmýza pek az tesadüfedilir.

Memleket ruhu bu mudur? Ayrý mesele. Fakat bugünkü Türk muharrirlerine hâkim olan ruhbudur. Genç Türk edebiyatý fena manasýyla kozmopolit olmaktan çýkalý hayli zaman vardýr. Eðeredebiyatýmýzda memleket arayan bazý edebiyatçýlarýmýz bunun farkýnda deðillerse bu, belki de yineGarp edebiyatýyla bizzat fazla meþgul olarak Türkiye’deki harp sonu neþriyatýný takip etmedikleriiçindir. Bu takdirde þikâyetlerinin mevzuu yine kendi nefisleri olmak lazým gelir.

Peyami SAFASanat, Edebiyat, Tenkit

1. Memleket ve Edebiyat adlý metinle Batý’ya Doðru adlý metnin yazýlýþ amaçlarýný karþýlaþtýrýnýz.Ulaþtýðýnýz sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

2. Okuduðunuz metinde “memleket” ve “edebiyat” kavramlarýnýn motif olduðu söylenebilir mi?Sebepleriyle birlikte sözlü olarak ifade ediniz.

3. Memleket ve Edebiyat adlý metnin Cumhuriyet Dönemi düþünce hareketlerinin hangisini yan-sýttýðýný metinden örnekler vererek defterinize yazýnýz.

Sýnýf dört gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Memleket ve Edebiyat adlý metni açýk-lýk, ikinci grup akýcýlýk, üçüncü grup duruluk, dördüncü grup tutarlýlýk bakýmýndan inceler. Ulaþýlansonuçlar sebepleriyle birlikte grup sözcüleri tarafýndan sözlü olarak ifade edilir.

- edebiyatýmýza Türk hava ve manzarasýnýn, Türk tabiat ve ikliminin, Türk miza-

23

4. Memleket ve Edebiyat adlý metinde kullanýlan terimleri, kavramlarý ve gündelik hayata aitkelime ve kelime gruplarýný aþaðýdaki tabloya yazýnýz. Bunlarýn metinde hangi amaçla kullanýldýðýnýsöyleyiniz.

5. “Memlekette sadece edebiyat isteyenlere göre edebiyat, beynelmilel bir estetik çerçeveiçinde kabul edilen bir mefhumdur ve bu telakki edebiyatta memleket arayanlarýn isteklerine aslamani olmaz. Öyle bir asýrdayýz ki millî ve beynelmilel temayüller ayný nispette inkiþaf ediyorlar vearalarýndaki antagonizme (düþmanlýk, hasýmlýk) raðmen birbirlerini bozmaya deðil tamamlamayadoðru gidiyorlar. Milletlerin millî ayrýlýklarý nispetinde birbirlerine karþý artan alakalarý ve tecessüs-leri her memlekette tercümenin sahasýný ve ehemmiyetini çoðalttý. Bugün bizim yazýlarýmýzda isim-lerinin sýk sýk geçmesinden þikâyet edilen ecnebi müellifleri, hemen her memlekette zikredilenbeynelmilel kadroya girmiþ imzalardýr. Hatta bir Marcel PROUST (Marsel PRUST), bizde sadecemakale arasý ismi geçen muharrir olduðu hâlde en nasyonalist memleketlerde mesela Almanya veÝtalya’da ona dair kitaplar neþrediliyor. PROUST için böyle olduðu gibi VALERY (VALERÝ) ve dahapek çoklarý için de baþka türlü deðildir. Beynelmilel alaka ve münasebetlerin millî temayüllerleçaprazlaþarak arttýðý bir devirde bizim dünya fikriyatýyla temasýmýzý kesmemize veya azaltmamýzaneden lüzum olsun?”

Yukarýdaki paragrafý dikkate alarak Memleket ve Edebiyat adlý makalenin sahip olduðu dil özel-liklerini söyleyiniz.

6. Ýncelediðiniz makalede pastoral, mizahi, duygusal, öðretici, lirik ve epik anlatým türlerindenhangisi ön plana çýkmaktadýr? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

7. Yapý, tema, dil ve anlatým özelliklerinden yola çýkarak Memleket ve Edebiyat adlý metninhangi geleneðin devamý olduðunu söyleyiniz.

8. Memleket ve Edebiyat adlý metinle yazarý arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu sözlü olarak ifadeediniz.

Ýsmail Habip SEVÜK’ün fikrî ve edebî kiþiliði hakkýnda araþtýrma yapýnýz (27. sayfadaki 12.soruya yöneliktir.).

“Sanat ve millet” temasýnýn iþlendiði bir makale yazýlýr. Yazýlan makaleler sýnýfta okunur. Makaleözelliklerini en çok taþýyan metin veya metinler oylamayla belirlenerek sýnýf panosuna asýlýr.

Terimler Kavramlar Gündelik hayata aitkelime ve kelime gruplarý

Memleket ve

Edebiyat

Peyami SAFA rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

24

CARABLUS KÖPRÜSÜ— Fýrat’ý Carablus’ta görmeli, Fýrat’ý Carablus’ta görmeli.Kulaklarýmýz, bu medihlerle dolu; gün bitmeden oraya yetiþmek için þoförü sýkýþtýrýyoruz. Ýkindi

vakti Carablus’a vardýk. Kasabanýn kendisi Fransýzlarda, istasyonu bizdedir. Bizim istasyon, bir diziyapýlarla bir dilim mamurecik hâlinde bir köy, ötedeki köy de serpilip geniþlemek isteyen bir kasa-ba hasbacýðý, raylarýn berisinden bizim bayrak Fýrat’ý uðurluyor. Raylarýn ötesinde de Fransýzbayraðý Fýrat’a “Hoþ geldin.” derken nehir bu daha alýþamadýðý yabancý bayraða biraz yadýrgayarakbakmaktadýr.

Meþhur demir köprünün yanýndayýz. Her biri yüzer metrelik sekiz gözden yapýlmýþ, bizim GalataKöprüsü’nün bir buçuk mislinden daha fazlauzunlukta, her gözün iki tarafýndan yükselenyarým daire þeklindeki çelik kavislerle sekiz tanebeton ayak üstüne gerilmiþ heybetli bir demirkütlesi. Üstü açýk kalmýþ bir tünel, yanlarý par-maklýkla iþlenmiþ bir yarma hâlinde düpdüz uza-maktadýr. Ortadaki raylar sonlara doðru birbirinebitiþmiþ gibi görünüyor. Yalnýz Fýrat üstündentrenleri geçirtmek için deðil ayný zamanda Almanhendesesini övündürmek için yapýlmýþ bir abide.

Tesadüfen o sýrada köprüye giren trenebakýyoruz. Ýstasyonda dururken upuzun görü-nen tren, köprüye girdikten sonra, ortalaradoðru, iki tarafý kara ilmikli bir tezgâhýn böðrün-deki demir bir mekik gibi bodurlaþakaldý.

Tren raylarýndan baþka yanlarda yayalara ayrýlmýþ ahþap döþemeli yoldan köprünün ortasýnakadar yürüdük. Fýrat’ý hakikaten buradan görmeliymiþ. Saðýma bakýyorum dört beþ yüz metregeniþliðinde, koskocaman bir nehir; soluma bakýyorum gene o geniþlikte koskoca bir nehir; ikisinibirleþtirip bütün suya bakýyorum: Artýk bu nehir deðil yassý bir Boðaziçi; etrafýnýn tepeleribastýrýlmýþ, yalnýz þu burunda, yalnýz þu koyun dönemecinde deðil bütün gövdesi ve bütün sathýy-la kendini akýntýya býrakan, girintisiz çýkýntýsýz, derli toplu, büküntüsü az, ufuklarý geniþ yassý birBoðaziçi.

Bir nehrideniz yarmasý olan o boðazý neye benzetmeli? Ýþin daha doðrusu þu ki Balkanlarýnötesindeki Tuna, çöllerin kapýsýndaki Carablus’a gelmiþ. Tuna’yý bilen hangi Türk bunu gördü deonu hatýrlamadý? Tuna illerinde yetiþen Muallim Naci, Fýrat’ý görünce:

Tunalaþtýn gözümde gittikçe!demiþti. Ben Tuna’yý Fýrat’tan beþ altý yýl önce Bulgaristan seyahatinde tanýdým. Naci, Fýrat’ý neredegördü bilmem. Fakat Carablus Köprüsü’nden görünen Fýrat, Tuna’ya benziyor deðil, Tuna’nýnaynýdýr. Onun için Naci’nin sözünü bir adým daha ilerleterek ve o edaya bürünerek benim de:

Tuna oldun bütün bütün bence!diyeceðim geldi.

Her nehrin kemali zevalindedir, mademki her nehir son dolgunluðunu döküldüðü yerde gösterir.Hâlbuki Fýrat’ýn kemali en sonunda deðil çünkü ona erinceye kadar uzun çöller içinde çok eriyecek,bu kemal yukarýlarda da deðil çünkü henüz bütün sularýný toplayamadý; Fýrat’ýn kemali þu upuzunköprünün altýndadýr çünkü ona kýsmet olan ne kadar su varsa burada tamamlanmýþ oluyor. Artýkbundan böyle ona hem su akmayacak hem ondan su akacak. Burasý yalnýz demir yolunun nehriaþtýðý ve nehrin Türk topraklarýný býraktýðý yer deðil Fýrat için artmanýn sonuna ve eksilmenin baþý-na varýlan yer de burasý.

Bu yer Fýrat’ýn ömrünü de ayrýca ikiye bölüyor. Ýki kolu da çok yükseklerden doðan nehirburalara kadar hep inerek gelmiþti. Ýki üç bin metrelik iniþi bin kilometrelik mesafeye yükleterek erit-ti. Kilometre baþýna iki metreyi aþan bir iniþ. Hâlbuki bundan sonra önünde geldiði yerin iki misli yololduðu hâlde ancak yüz doksan metre inecek. Kilometre baþýna on santimetre zor düþüyor. Artýk

� 3. Gezi Yazýsý �

Fýrat Nehri

25

bu iniþ deðil süzülüþ, akýþ deðil yatýþtýr. Fýrat’ýn enerjisi burada bitti. Carablus Köprüsü deyipgeçme, bu köprünün iki tarafýndan iki ayrý Fýrat uzanýyor!

Birecik’te o kadar tasalý akan Fýrat, burada neye coþkun bir neþe içinde alabildiðine açýlýp ser-pilmiþ? Bütün sularýný Türk topraklarýndan alan nehir, sanki o topraklardan ayrýlýrken bütün güzel-liðini teþhir ediyor. Nehrin bu cemilesine karþý bu topraklar da onu iþte en bol bir cömertlikle süsle-di. Demir köprünün öteki ucu gürbüz koruluklar içinde kayboluyor. Bütün kýyýlar kabarýk bir yeþillik-le çerçeveli. Artýk çýplak çöllere düþecek nehri son defa gene bizim topraklar giydirip kuþatmýþtýr.Suya bak, kendi baþýna güzel! Karaya bak, kendi baþýna güzel! Ýki güzelliðin þu kucaklaþmasýnabak, bu on defa güzel!

Fakat biz köprünün üstünde daha fazla duramayacak hâle geldik. Galata Köprüsü’nden iste-diðin kadar Haliç’e bak, deniz derindir fakat yormaz! Büyük nehirlerde de vapurla istediðin kadarseyahat et, eðlenirsin o kadar! Lakin duran bir köprünün orta yerinden böyle büyük bir akarsuyafazla bakmak görenin hep dururken görülenin hep akýþý, bu akýþta göz adesesini yerindenoynatarak arkasý sýra sürüklemek istiyormuþçasýna büyülü bir çekicilik var. Gören göz görülenlegidiverecekmiþ gibi oluyor.

Ya kulak? Deniz sakinse kulaða söylemez. Dalgalý zamanda da kýyýya çarpan ses, gürültü deðilnaðmedir. Her dalga ayrý ses verir. Sesin çeþidi kulaða eðlence. Hâlbuki burada koskoca nehrinköprü ayaklarýna çarparak ve kendi girdaplarýný birbirine çarptýrarak çýkardýðý dolgun, derin, saðýrgürültü; kulak iþitmiyor, zonkluyor.

Büyük nehirlerin eziciliði meðer asýl böyle belli oluyormuþ. Hepimiz Fýrat’a karþý yassýlaþmýþgibiydik. Köprünün bir orta minare yüksekliðinden bakan gözlerimiz kararmýþ, kendimizi akan nehredoðru kayýyor sanýyoruz. Nehrin uðultularý kulaklarýmýza çarpa çarpa bir an geldiki nehir içimize doluyor vehmine düþtük. Niye o kadar güzelsin Fýrat, sana bak-maya doyamadýk ve niye o kadar heybetlisin, sana bakmaya dayanamadýk iþte!

Ýsmail Habip SEVÜKYurttan Yazýlar

1. Bir yeri gezip gördüðünüzde baþkalarýnýn da orasý hakkýnda bilgi sahibi olmasý için neyapardýnýz? Sözlü olarak ifade ediniz.

2. a. Carablus Köprüsü adlý metinde hangi kelime, kelime grubu veya cümlelerin motif olarakkullanýldýðýný aþaðýdaki tabloya yazýnýz.

b. Buradan hareketle motifler ile metnin temel düþüncesi arasýndaki iliþkiyi sözlü olarak ifadeediniz.

Motiflerin Kullanýldýðý

Kelimeler ................................................................................................

Kelime Gruplarý ................................................................................................

Cümleler ................................................................................................

26

3.- Fýrat’a varýþ ............- Fýrat’ý görmek için yola çýkýþ ............- Fýrat’ýn bir insan gibi tasalý veya neþeli bir þekilde aktýðýnýn anlatýlmasý ............- Fýrat’a bakmaya doyamayýþ ve dayanamayýþ ............- Nehrin seyredenlerin baþýný döndürmesi ............- Carablus Köprüsü’nü ve Fýrat’ý tasvir ediþ ............

Carablus Köprüsü adlý metinde anlatýlanlar yukarýda karýþýk olarak verilmiþtir. Bu ifadelerinkarþýsýndaki noktalý yerlere metindeki diziliþlerine göre sýra numaralarý veriniz. Buradan hareketlemetnin planýnýn nasýl oluþtuðunu söyleyiniz.

4. Meþhur demir köprünün yanýndayýz. Her biri yüzer metrelik sekiz gözden yapýlmýþ, bizimGalata Köprüsü’nün bir buçuk mislinden daha fazla uzunlukta, her gözün iki tarafýndan yükselenyarým daire þeklindeki çelik kavislerle sekiz tane beton ayak üstüne gerilmiþ heybetli bir demirkütlesi. Üstü açýk kalmýþ bir tünel, yanlarý parmaklýkla iþlenmiþ bir yarma hâlinde düpdüz uzamak-tadýr. Ortadaki raylar sonlara doðru birbirine bitiþmiþ gibi görünüyor. Yalnýz Fýrat üstünden trenlerigeçirtmek için deðil ayný zamanda Alman hendesesini övündürmek için yapýlmýþ bir abide.”

“Tren raylarýndan baþka yanlarda yayalara ayrýlmýþ ahþap döþemeli yoldan köprünün ortasýnakadar yürüdük. Fýrat’ý hakikaten buradan görmeliymiþ. Saðýma bakýyorum dört beþ yüz metregeniþliðinde, koskocaman bir nehir; soluma bakýyorum gene o geniþlikte koskoca bir nehir; ikisinibirleþtirip bütün suya bakýyorum: Artýk bu nehir deðil yassý bir Boðaziçi; etrafýnýn tepeleribastýrýlmýþ, yalnýz þu burunda, yalnýz þu koyun dönemecinde deðil bütün gövdesi ve bütün sathýy-la kendini akýntýya býrakan, girintisiz çýkýntýsýz, derli toplu, büküntüsü az, ufuklarý geniþ yassý birBoðaziçi.

Yukarýdaki paragraflarý da dikkate alarak Carablus Köprüsü adlý metinde ifade edilen temeldüþünce ile Millî Edebiyat Döneminin sosyal gerçekliði arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu söyleyiniz.

5. Gitmediðiniz ancak hakkýnda bilgi sahibi olduðunuz bir yeri sýnýfta anlatýnýz. Bu yer ile ilgilibilgilerinizi nasýl edindiðinizi sözlü olarak ifade ediniz.

6. Millî Edebiyat Döneminin sosyal ve kültürel ortamýný göz önünde bulundurarak CarablusKöprüsü adlý metnin hangi düþünce akýmý çerçevesinde kaleme alýndýðýný söyleyiniz.

7. Carablus Köprüsü adlý metinde birbiriyle çeliþen düþünceler, anlam tutarsýzlýklarý, anlam kar-gaþasý, gereksiz tekrarlar var mýdýr? Varsa metinden örnekler veriniz. Buradan hareketle metniaçýklýk, duruluk, tutarlýlýk ve akýcýlýk bakýmýndan deðerlendiriniz.

8. Yukarýdaki kelime ve kelime gruplarýndan hangisinin terim, hangisinin kavram, hangisiningündelik hayata ait söyleyiþler olduðunu tespit ediniz. Tespitlerinizden hareketle bu kelime vekelime gruplarýna neden baþvurulduðunu metnin türünü göz önüne alarak söyleyiniz.

Her nehrin kemali zevalindedir.

Ýstasyon

tezgâhýn böðründeki demir bir mekik

Balkanlar

göz adesesiTu

na illeri

bin kilometre

Haliç

hendese demir yolu

Hoþ geldin.

tünel

bayr

ak

Ýncelenen metinde anlatýlan mekânlarýn zihninizde uyandýrdýðý görüntüyü resmediniz. En uygunresimleri sýnýf panosuna asýnýz.

27

“Gezilen tarihî bir mekânýn” anlatýldýðý gezi yazýsý yazýlýr. Yazýlan gezi yazýlarý sýnýfta okunur.Gezi yazýsý özelliklerini en çok taþýyan metin veya metinler oylamayla belirlenerek sýnýf panosunaasýlýr.

9. Bizim istasyon bir dizi yapýlarla bir dilim mamurecik hâlinde bir köy, ötedeki köy de serpilipgeniþlemek isteyen bir kasaba hasbacýðý, raylarýn berisinden bizim bayrak Fýrat’ý uðurluyor.”, “Ýs-tasyonda dururken upuzun görünen tren, köprüye girdikten sonra, ortalara doðru, iki tarafý karailmikli bir tezgâhýn böðründeki demir bir mekik gibi bodurlaþakaldý.”, “Artýk bu nehir deðil yassý birBoðaziçi; etrafýnýn tepeleri bastýrýlmýþ, yalnýz þu burunda, yalnýz þu koyun dönemecinde deðil bütüngövdesi ve bütün sathýyla kendini akýntýya býrakan, girintisiz çýkýntýsýz, derli toplu, büküntüsü az,ufuklarý geniþ yassý bir Boðaziçi.

Yukarýdaki cümlelerde altý çizili kelime ve kelime gruplarýný dikkate alarak yazarýn uslübu ile ilgiliçýkarýmlarýnýzý defterinize yazýnýz.

10. Carablus Köprüsü adlý metinde hangi anlatým türünün veya türlerinin kullanýldýðýný metindenörnekler vererek söyleyiniz.

11. Carablus Köprüsü adlý metnin hangi geleneðin devamý olduðunu Türk edebiyatýnda bu türünen önemli örneklerini 11. sýnýf Dil ve Anlatým dersinde öðrendiðiniz bilgilerden hareketle söyleyiniz.

12. Okuduðunuz metni ve araþtýrmalarýnýzý dikkate alarak Ýsmail Habip SEVÜK’ün fikrî ve edebîyönü hakkýndaki düþüncelerinizi aþaðýdaki þemaya yazýnýz.

13. Carablus Köprüsü ve çevresi ile ilgili unsurlar daha farklý olarak dile getirilebilir miydi?Niçin? Buna göre yazar ile anlatýmý dolayýsýyla eseri arasýndaki iliþkiyi sözlü olarak ifade ediniz.

Haldun TANER’in fikrî ve edebî kiþiliði hakkýnda araþtýrma yapýnýz (31. sayfadaki 10. soruya yöneliktir.).

ÝSMAÝL HABÝP SEVÜK

................

................

................................. ...............................

................

................

................................

...............................

28

� 4. Hatýra �

SIRITIK BÝR KÜSKÜNCelâl Sýlay, odasýnda ölü bulundu. Bir otel odasýnda ya da kendi karyolasýnda tek baþýna

can veren, öldüðü neden sonra anlaþýlan bir insan, herkeste ilkin bir ayrý hüzün yaratýr.Ölüm, insaný kendini sevenlerin ortasýnda bulsun isteriz. Göz kapaklarýný en sevdikleri

kapasýn dileriz. Gurbette ölmek, iki misli ölmek gibi gelir bize.Çoðu insan bu duyguda olabilir. Herhâlde bu düþünüþ ve duyuþun türlü psikolojik gerekçeleri

vardýr. Ve bunlar haklý da olabilir. Ne var ki ben Celâl Sýlay’ýn tek baþýna bir odada ölmüþ olmasýný, bunun neden sonra farký-

na varýlmasýný, onun yaþamýna ve mizacýna aykýrý bulmadým pek. Yaþamý süresince ona gös-terilmeyen bir ilgi, þefkat ve sevgi ile çevrili ölse idi asýl bunu yadýrgardým. O da yadýrgardýsanýrým.

Celâl Sýlay, aþýrý duygulu bir insandý. Her þair için doðal olan bir duygululuðun çok ötesinde,fenomenal denebilecek bir iç sezisi vardý. Bundan ötürü yaþamý boyunca hep yaralandý, örselendi.Onu dýþarýdan tanýyanlar bu yanýný tam bilmezlerdi. Onu gürültülü kahkahalar atan Klowvari,taþkýnlýklar içinde renkli, deliþmen bir adam olarak bellemiþlerdi.

Celâl’in Sait Faik’e büyük sevgisi kolay anlaþýlýr. Ýkisi de topluma, çevreye karþý küskündü, buruktu.Sait, somurtuk bir küskündü. Celâl, kendi deyimiyle “sýrýtkan” bir küskün.

Küllük’ün ÜrünüCelâl, pek kitap okumazdý. Bütün daðarcýðý Mustafa Þekip’in çevresinden edindiði kulak dolgun-

luðu idi. Hilmi Ziyalarý, Peyami Safalarý, Necip Fazýllarý hep o Küllük yahut Nisvaz sohbetlerindetanýmýþ, bütün kültür birikimini bu sohbetler oluþturmuþtu. “Göz nezlesi” bahanesi ile örtbas ettiðibu okuma tembelliði belki de zekâsýnýn taptaze ve tortusuz kalýþýný dolayýsýyla þaþýlacak canlýlýðýnýsaðlamýþtý. Konuþmalarý bundan ötürü kuru bilgiçlik kokmazdý. Bu konuþmalarda göz bebekleribüyür, yüzü büsbütün canlanýr; eller, kollar da ritmik olarak konuya katýlýr ve Celâl akýlcý, bilimselyollar dýþýnda paradoksal ama yine de gerçekçi bir patikadan kestirme inip tartýþýlan soruna çok ori-jinal ve parlak bir çözüm -çözüm deðilse bile bir çözüm önerisi- getirirdi.

Bursa’nýn Napoleon (Napolyon)’uCelâl’in Bursa Askerî Lisesindeki adý, Napoleon’muþ. O dönemde de kabýna sýðamadýðý için

Bursa’nýn altýný üstüne getirmiþ. Sonra Kuleli’ye nakletmiþler. Sivil olunca bir süre AnkaraCaddesi’nde “Vatan”da, baþka gazetelerde oyalanmýþ. Büyük aþklar yaþamýþ. En büyüðü bir hayalkýrýklýðý ile sonuçlanmýþ. (…) Bir gece içinde bütün saçlarý dökülmüþ.

Celâl, o tarihte “Yücel” dergisinde þiirler yazardý. Ben de ilk hikâyelerimi Muhtar Enatan’ýn budergisinde yayýnlýyordum. Orada tanýþtýk. Güç beðenir bir yaradýlýþta olan Celâl’in bana ilk günükaný kaynayýverdi. Sebebini kendi açýklamýþtý baþkalarýna:

— Ne saygýlý çocuk. Bir saat konuþtu benimle, bir kere olsun gözünü kaldýrýp baþýma bakmadý,demiþ.

Saçsýzlýðýný ayýp sayýyor, ona bakan olunca bir kere daha utanýyor olacaktý. Bu dostluk, aynýsemtte oturmanýn verdiði kolaylýkla çabuk geliþti. Haftanýn bir iki günü o bize, biz ona gelir giderolduk.

Celâl’le uzun süre dost kalan, kalabilen azdýr. Herkesle çabuk bozuþurdu. Onun bana darýldýðýnýhiç hatýrlamýyorum. Ama ilk baþlarda ben onun çeliþmeli, tutarsýz ve kendime göre vefasýzgördüðüm davranýþlarýný sýk sýk kýnadým. Bu yüzden kýsa ve uzun, ahbaplýðý kestiðim süreler oldu.Örneðin Kemal Tahir’e yaptýðý bir saygýsýzlýktan sonra…

29

Öyle hýzlý ve sihirli bir yaþam temposuna kapýlmýþ gidiyoruz ki karþýmýzdakilerin kusurlarýna serttepkiler gösteriyoruz. Oysa Celâl’in bu huysuzluklarý, dengesizlikleri, kaypaklýklarý duyguluyaradýlýþýnýn çevreden gördüðü haksýzlýklarýn bir dýþa tepiþinden baþka bir þey deðildi. Bunu anla-mak için biraz hoþgörü yeterdi. Baþkalarýnýn ona yaptýðý haksýzlýklardan, küçük düþürüþlerden o,öcünü en olmayacak dostlarýna hücum etmekle alýyordu. Tam Celâlce bir tepki. Bu geçimsizliðininçok zararýný çekti. Ama baþka türlüsü elinden gelmiyordu. Yaþamý boyunca ekmek parasý yüzün-den olmayacak ödünler verdi. Dizine kadar gelmeyen küçük adamlarýn yüzüne güldü. Ali’ninkülahýný Veli’ye giydirdiði oldu.

Yaþamýn kurallarýný kendi aleyhinde iþliyor varsaydýðý günden bu yana umursamamýþtý.Mýzýkçýlýðýný, kaypaklýðýný bir bakýma meþru görüyor gibi idi. Ama bazen kendini kendine yakýndýðýda oluyordu.

En Ciddi Yönü: ÞiiriCelâl’in ilk þiirini arkadaþým Madran’ýn yayýnladýðý “Þiir Demeti”nde okumuþ ve etkilenmiþtim:

Zincirlerle çekiyor iþçilerGüneþi yataðýmýn baþýnaBen nasýl çýkarým bu kirli yüzleGüneþin karþýsýna

Kuþlar baþucuma toplanmýþ Perdeleri açýlýyor sabahýnBen nasýl sokarým bu tembel vücuduBahçesine Allah’ýn…

Dedeme Aðýt’ýný ise “Yücel”de ondan ilk dinleyiþimi unutamam. Þiirinin bütün müzikalitesini enince ayrýntýsýna kadar yansýtan bu okuyuþu bir ses bandýnýn zapt etmiþ olmasý ne iyi olurdu. OnunCemile’nin Elleri adlý þiirini ise hem çok sevmiþ hem de þaka olsun diye Karadeniz diyalektineçevirip parodisini yapmýþtým. Ve buluttan nem kapan mizacýna karþýn Celâl kýzmamýþ, alýnmamýþ,candan candan gülmüþtü. Yapýtýnýn saðlamlýðýna güvenen her sanatçý gibi þakasýný da iyikarþýlamýþtý.

Celâl, son dönemindeki þiirlerinde içerikten gittikçe kopup kelime ve ses hünerlerine yönelmiþti.Rahmetli Celâlettin Ezine, onun ilk þiirlerinin Rainer Maria RILKE (Rayner Marya RÝLKE)’nin þiir-lerini anýmsattýðýný söylemiþti. Celâl, hiç tanýmadýðý bu Alman þairinin adýný pek þiirsel bulmuþtu.Bir mýsra okur gibi bu adý sýk sýk övünçle tekrarlardý:

— Rainerrr Mariyyya RÝLKEBen de þimdi onun son þiirlerini bir ses ve ritim akrobatý olan Alman þairi von PLATEN (fon

PLATIN)’ýn þiirleri ile akraba bulduðumu söyleyeceðim.Ve “von PLATEN” adýnýn Celâl’in beðenisine uymasý için de onu tam olarak yazacaðým.“August Graf von PLATEN (Ogüst Graf fon PLATIN)” Sanýrým böylesi daha hoþuna giderdi.

Rainerrr Mariyyya RÝLKE kadar þiirsel okunmasa bile.Sen de Nihayet Anlamýþsýn

Onu ölümünden üç dört ay önce her zaman oturduðu Divan Kahvesi’nde görmüþtüm. Ayaküstühatýr sordu. Bir yorgun ve sinirli günümdü.

— Her þey bana boþ ve anlamsýz geliyor Celâlciðim, dedim.Eksik diþlerini göstererek:— He he he, diye güldü. Sonra ciddileþti:— Sen de nihayet anlamýþsýn, dedi. Hâlinde, sesinde, sesinin tonunda gerçeðe kendinden biraz

daha geç de olsa eriþmiþ bir müridini yüreklendiren bir þeyh edasý vardý. Onun bu hâli de beni güldürdü.

30

Celâl, yaþamý boyunca kadýnlar canibinden hep iltifat ve takdir gördü. Ýki üç büyük aþk yaþadý.Eski kötü anýlarýný unuttu. (…)

Son dönemde aþktan da üstün bir þeye vardý. Kendini olduðu gibi kabul eden, seven, anlayýþlý,ince ve þefkatli bir hanýmýn arkadaþlýðýný kazandý. Son yýllarýný ýsýtan tek unsur da galiba bu oldu.

Celâl, büyük þeyler yapmadý. Atýlýmlara giriþmedi. Yaþamý ciddiye alýp fazla didiþmedi. Ama yinede çok yorulmuþtu. Ölüm ona dinlenme gereðini hatýrlatmýþ. Ne denir?

Bari yaþamý boyunca geçimsizliðinden, dik sözlülüðünden ötürü onun adýný anmayanlar, onubilmez yahut unutmuþ görünenler o öldükten sonra þiirlerini, þair kiþiliðini deðer-lendirme yoluna gitseler.

Hiç deðilse saðlara gösterilmeyen vefa ölülerden esirgenmese…Çünkü Celâl, iyi þairdi…

Haldun TANERÖlürse Ten Ölür

Canlar Ölesi Deðil

1. Sýrýtýk Bir Küskün adlý metnin hangi amaçla kaleme alýndýðýný söyleyiniz.2. a. Sýrýtýk Bir Küskün adlý metinde kullanýlan motifleri tespit ediniz.

b. Tespit ettiðiniz motiflerin metnin temasý, dönemin sosyal ve kültürel hayatý ile gerçekliðiarasýndaki iliþkiyi sözlü olarak ifade ediniz.

3. Sýrýtýk Bir Küskün adlý metinde olduðu gibi, sevilen bir arkadaþ ve meslektaþýn kaybýnýnuyandýrdýðý duygu ve düþüncelerin iþlendiði metinlerin günümüzde de yazýlýp yazýlmadýðýný sebep-leriyle birlikte söyleyiniz.

4. Cumhuriyet Döneminin kültürel, edebî ve sosyal yapýsýný dikkate alarak Sýrýtýk Bir Küskün adlýmetnin hangi düþünce hareketinin özelliklerini taþýdýðýný söyleyiniz.

5. a. Sýrýtýk Bir Küskün adlý metinden açýk, yalýn, duru ve tutarlý olmayan örnek birer cümleyiaþaðýdaki tabloya yazýnýz.

b. Tespit ettiðiniz cümleleri metnin geneliyle oranladýðýnýz zaman metnin anlatým özellikleri ve buanlatým özelliklerinin metne katkýsý ile ilgili hangi sonuçlara varýyorsunuz? Sözlü olarak ifade ediniz.

“Sýrýtýk Bir Küskün” Metninde

Açýk Olmayan Cümle

Yalýn Olmayan Cümle

Duru Olmayan Cümle

Tutarlý Olmayan Cümle

31

6. Aþaðýda verilen terim, kavram ve gündelik hayata ait kelime ve kelime gruplarýna yazarýnniçin baþvurduðunu ve bunlarýn metne katkýsýnýn neler olabileceðini sözlü olarak ifade ediniz.

7. Ne var ki ben Celâl SILAY’ýn tek baþýna bir odada ölmüþ olmasýný, bunun neden sonra farký-na varýlmasýný, onun yaþamýna ve mizacýna aykýrý bulmadým pek. Yaþamý süresince ona göste-rilmeyen bir ilgi, þefkat ve sevgi ile çevrili ölse idi asýl bunu yadýrgardým. O da yadýrgardý sanýrým.

Celâl SILAY, aþýrý duygulu bir insandý. Her þair için doðal olan bir duygululuðun çok ötesinde,fenomenal denebilecek bir iç sezisi vardý. Bundan ötürü yaþamý boyunca hep yaralandý, örselendi.Onu dýþarýdan tanýyanlar bu yanýný tam bilmezlerdi. Onu gürültülü kahkahalar atan Klowvari,taþkýnlýklar içinde renkli, deliþmen bir adam olarak bellemiþlerdi.Celâl’in Sait Faik’e büyük sevgisi kolay anlaþýlýr. Ýkisi de topluma, çevreye karþý küskündü, buruktu.

Sait, somurtuk bir küskündü. Celâl, kendi deyimiyle “sýrýtkan” bir küskün.

Yukarýdaki paragrafý dikkate alarak Sýrýtýk Bir Küskün adlý metnin hangi dil özelliklerini taþýdýðýnýdefterinize yazýnýz.

8. Ýncelediðiniz hatýranýn ana düþüncesini göz önünde bulundurarak metinde kullanýlan anlatýmtürünü söyleyiniz.

9. Yapý, tema, dil ve anlatým özelliklerinden hareketle Sýrýtýk Bir Küskün adlý metnin hangigeleneðin devamý olduðunu sözlü olarak ifade ediniz.

10. Okuduðunuz metinden ve yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle Haldun TANER’in fikrî ve edebîyönü hakkýndaki düþüncelerinizi yazýlý olarak ifade ediniz. Yazýnýzý sýnýfta okuyunuz.

11. Sýrýtýk Bir Küskün adlý metinle yazarý arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu sözlü olarak ifade ediniz.

Sizi çok etkileyen bir olayý konu alan bir aný metni yazýnýz. Yazdýðýnýz anýyý sýnýfta arkadaþlarýnýzaokuyunuz. Aný özelliklerini en çok taþýyan metin ya da metinleri oylamayla belirleyerek sýnýfpanosuna asýnýz.

Yusuf Ziya ORTAÇ’ýn fikrî ve edebî kiþiliði hakkýnda araþtýrma yapýnýz (33. sayfadaki 10. soruyayöneliktir.).

ekmek parasý

karyola

psikolojik gerekçeler

gurbet

sýrýtkan

dik sö

zlük

iç sezi

kaný kaynayýverm

ek

örselenmek

bilgiçlik

fenomenalvefaso

mur

tuk

Okuduðunuz metinde tasvir edilen Celâl SILAY’ýn sizde uyandýrdýðý görüntüyü aktaran birkarikatür yapýnýz.

DAVUL ZURNATýpký halk edebiyatýmýz gibi bir de halk musikimiz vardýr. Konservatuvarýn tarama heyetleri

vilayet vilayet, kasaba kasaba, köy köy dolaþýp bu millî sesleri topluyorlar. Öyle sanýyorum ki halk musikisini bir ana çizgi ile ikiye ayýrmak mümkün: oda musikisi, meydan

musikisi.Oda musikisi kahvelerde, ocak baþlarýnda

çalýnan sazlar, baðlamalar, curalarla Karadenizkýyýlarýnýn dertli sesi kemençelerdir.

Meydan musikisine gelince Türk tarihi kadareski olan bu musikiyi hepimiz biliriz: davul,zurna...

Selçuk Hükümdarý Üçüncü Alaattin 1289’daOsman Bey’e gönderdiði emaret menþuru ileberaber davul da vardýr.

Davula istiklal alametlerinden biri olmakþerefini çok görmemeli. O, gürleyen toplar gibigümbür gümbür sesiyle Türk milletine layýk birmusikidir.

Davul zurnada þüphesiz sanatýn þahsi sesi, ayrý ayrý edalarla ürpermez. Onu dinlerken iþteItri’nin, iþte Dede’nin sesi diyemeyiz. Fakat davul zurnada ferdî þahsiyetin yerine millî þahsiyetinsesi vardýr. Onu dinlerken: “Ýþte Türk’ün sesi!” deriz.

Köy düðünleri neþesini hâlâ davul zurnadan alýyor. Büyük sevinç günlerinin sesi, hâlâ davul zur-nadýr: Ýlk treni davul zurna ile karþýlýyoruz, askere davul zurna ile gidiyoruz. Bütün bir tarih boyun-ca onunla güldük, onunla coþtuk.

Er meydanlarýnda davul zurnasýz pehlivanlar güreþ tutmaz. Bacaklarýna siyah meþin kispetleri-ni çekmiþ, iri adaleleri zeytinyaðýyla pýrýl pýrýl çiftleri ortaya çaðýran, onlara çýrpýna çýrpýna el þakýr-datarak peþrev yaptýran, nara attýran, çapraz aldýran, künde vurduran davul zurna sesidir.

Erzurum çevrelerinde ta Þaman Türklerinin davulla oynadýklarý “bar oyunu” hâlâ sürüp gidiyor. En uzaktan en yakýna kadar bu seste biz varýz.Çocukluk bayramlarýmý düþünüyorum: Bütün bir mahallenin bahtiyar kalbi,

bekçinin davulunda çarpardý. Yýllar var ki bu sesi, bu kendi sesimi, artýk iþitmez oldum. Büyük meydanlarda

bayram günleri, hoparlörlerin teneke aðzý bize kantolar söylüyor.Tokmaðý kafamýza vurmamak için davula vurmalýyýz.

Yusuf Ziya ORTAÇBeþik

1. Yukarýdaki metni okumadan önce millî kültürümüze ait unsurlardan olan davul ve zurna ileilgili hangi düþüncelere sahiptiniz? Metni okuduktan sonra düþüncelerinizde ne gibi deðiþiklikleroldu? Buradan hareketle yazarýn metni kaleme alma amacýna ulaþtýðýný söyleyebilir misiniz?Defterinize yazýnýz.

2. Davul Zurna adlý metindeki motifleri bularak motiflerin birbiriyle iliþkisi sonucunda metninplanýnýn nasýl meydana geldiðini sözlü olarak ifade ediniz.

3. Cumhuriyet Dönemi sosyal ve kültürel gerçekliðinin Davul Zurna adlý metinde motiflerin biraraya gelerek oluþturduðu ana düþünce üzerinde nasýl bir etkisi olduðunu tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýzsonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

32

� 5. Fýkra �

4. Ýncelediðiniz metnin Cumhuriyet Dönemi düþünce hareketlerinden hangisini yansýttýðýnýmetinden örnekler vererek defterinize yazýnýz.

5. Davul Zurna adlý metinde iþlenen tema baþka iletiþim araçlarýyla ifade edilebilir mi? Niçin?Sözlü olarak ifade ediniz.

6. a. Davul Zurna adlý metinde kullanýlan terimleri, kavramlarý ve gündelik hayata ait kelime vekelime gruplarýný aþaðýdaki tabloya yazýnýz.

b. Tespit ettiðiniz terimlerin, kavramlarýn ve gündelik hayata ait kelime ve kelime gruplarýnýnDavul Zurna adlý metinde hangi amaçla kullanýldýðýný söyleyiniz.

7. Er meydanlarýnda davul zurnasýz pehlivanlar güreþ tutmaz. Bacaklarýna siyah meþin kispet-lerini çekmiþ, iri adaleleri zeytinyaðýyla pýrýl pýrýl çiftleri ortaya çaðýran, onlara çýrpýna çýrpýna elþakýrdatarak peþrev yaptýran, nara attýran, çapraz aldýran, künde vurduran davul zurna sesidir.

Erzurum çevrelerinde ta Þaman Türklerinin davulla oynadýklarý “bar oyunu” hâlâ sürüp gidiyor. En uzaktan en yakýna kadar bu seste biz varýz.Çocukluk bayramlarýmý düþünüyorum: Bütün bir mahallenin bahtiyar kalbi bekçinin davulunda

çarpardý. Yýllar var ki bu sesi, bu kendi sesimi, artýk iþitmez oldum. Büyük meydanlarda bayram günleri,

hoparlörlerin teneke aðzý bize kantolar söylüyor.

Yukarýdaki paragrafý da dikkate alarak Davul Zurna adlý metnin dil özelliklerini maddeler hâlindetahtaya yazýnýz.

8. Davul Zurna adlý metinde okur üzerinde oluþturulmak istenen etki öðretici, pastoral, mizahi,duygusal, lirik ve epik anlatým türlerinden hangisi ile saðlanmýþtýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

9. Yapý, tema, dil ve anlatým özelliklerini göz önünde bulundurarak Davul Zurna adlý metninhangi geleneðin devamý olduðunu ve bu geleneðin Türk edebiyatýnda ne zaman baþladýðýný söy-leyiniz.

10. Okuduðunuz metinden ve araþtýrmalarýnýzdan hareketle Yusuf Ziya ORTAÇ’ýn memleketedebiyatý anlayýþýný benimsediðini söylemek mümkün müdür? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

33

Sýnýf dört gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Davul Zurna adlý metni açýklýk, ikincigrup akýcýlýk, üçüncü grup duruluk, dördüncü grup tutarlýlýk bakýmýndan inceler. Ulaþýlan sonuçlargrup sözcüleri tarafýndan sebepleriyle birlikte sözlü olarak ifade edilir.

“Mektup” temasýnýn iþlendiði bir fýkra yazýlýr. Yazýlan fýkralar sýnýfta okunur. Fýkra özelliklerini ençok taþýyan metin veya metinler oylamayla belirlenerek sýnýf panosuna asýlýr.

Terimler Kavramlar Gündelik hayata aitkelime ve kelime gruplarý

Davul Zurna

LAÝKLÝK

Laiklik, terim olarak din ile dünya, özellikle din ile devletiþlerinin ayrýlmasý anlamýný taþýr. Fakat Atatürk laikliðinin dahageniþ ve kendine özgü bir anlamý vardýr. TürkiyeCumhuriyeti’nde laiklik ilkesi kiþilerin vicdan ve ibadet hürriyet-lerini saðlamak ve korumak, dinî faaliyetlerin iman ve ibadeteinhisar ettirilmesini, dünyevi müesseseleri ve faaliyetleri bilim-sel ve en ileri teknolojiyi yol gösterici olarak yürütmeyi saðla-mak, dinin hakkýný dine, devletin hakkýný devlete vermekamaçlarý ile uygulanan, dini devletten ayýran bir ilkedir. Laiklikilkesi, Türk devletinin diðer ilke ve esaslarýný bütünleyerekgüçlendirir. Dinin, dinî olmayan hususlardan ayrýlmasýný tespitedecek esaslarýn uygulanmasýný gerçekleþtirerek dinin özünedönmesini, bu suretle kiþilerin “bütün sadeliðiyle dindar”olmalarýný saðlar.

Atatürk, devlet idaresinde bütün kanunlarýn, nizamlarýn veusullerin din kurallarýna deðil bilimsel esaslara ve en ileriteknolojiye, yurt ile dünya ihtiyaçlarýna göre düzenlenmesini veuygulanmasýný öngörür. Böylelikle bilimsel esaslar ve modernteknoloji, yaygýn ve etkili bir biçimde kullanýlarak Türktoplumundaki bütün müesseselerin çaðýn gereklerine uygunbir þekilde deðiþip geliþmesi saðlanýr.

…Ayrýca þu önemli noktayý da belirtmek gerekir. Atatürk laik-

liði, dine akýlcý yoldan yaklaþýr. Böylece insan aklýnýn soracaðýsorulara yine insan aklýnýn bulacaðý cevaplarý benimser. Ancak bunun dýþýnda insan aklýnýncevabýný veremeyeceði sorulara, insan ile Allah’ý birbirine baðlayan dinde cevaplar bulunacaðýfikrine de müdahale etmez. Böyle bir yaklaþým, dinde taassubu ve hurafeleri (boþ inanç) önler.Kendi dinlerinden baþka dinlere, inananlara veya inanmayanlara karþý insanlarda hoþgörüyügeliþtirir. Laiklik, din ve mezhep kavgalarýný önler. Millî birlik ve beraberliðin saðlanmasý için þarttýr.Gerçek din, böyle bir ortam içinde doðru olarak öðrenilir. Bu bakýmdan Atatürk laikliði, dinmüessesesinin vazifesini tam olarak yapmasýna imkân verir.

…Atatürkçülük III

Atatürkçü Düþünce Sistemi

11. Laiklik adlý metinden hareketle laikliðin Türk toplumuna ne gibi katkýlarý olduðunu sözlüolarak ifade ediniz.

12. Laiklik adlý metinde din ve vicdan hürriyetinden bahseden bölümlerin altýný çiziniz. Bubölümlerde din ve vicdan hürriyetinin önemi ile ilgili nelerin ifade edildiðini söyleyiniz.

13. Laiklik ile kanun önünde eþitlik ilkesi arasýndaki iliþkiyi yukarýdaki metni göz önünde bulun-durarak defterinize yazýnýz.

34

35

“Mâdam ki bir hey’et-i ictimaiyede yaþayan halk bunca vezaif-i kanuniye ile mükelleftir elbettekalen ve kalemen kendi vatanýnýn menafiine dair beyan-ý efkâr etmeyi cümle-i hukuk-ý mükte-sebesinden addeyler. Eðer þu müddeaya bir sened-i müsbit aranýlacak olsa, maarif kuvveti ile zihniaçýlmýþ olan milel-i mütemeddinenin yalnýz politika gazetelerini göstermek kifayet edebilir.”

Þinasi

“Bugün þübbân-ý münevvere-i Osmâniye yalnýz bir meslek-i edebî takip edebilir: Avrupa’nýnterâkkiyat-ý ilmiyye ve fenniyesi ile tenvîr-i zihn ettikten, edebiyatýný gördükten, anladýktan sonrabizde de ciddî, samimî bir edebiyat tesis etmek ve bu yolda zaten baþlamýþ olan edebiyatýmýzýdevam ettirmek.”

Hüseyin Cahit YALÇIN

3. “Evsâf-ý nehr-i Furât-ý azîmMurâd tulû’ edüp Muþ Sahrâsý’nda Çanlý Kilisa kurbunda ve eski Muþ’dan geçüp Palu önünden

ve Malâtiyye Geçidi’nden geçüp bu kal’a-i Birecik’e gelince kâmil yetmiþ bir aded geçit vermez neh-ri azîmler mahlût olduðu inþâallah mahalliyle cümle tahrîr olunur.”

Evliya Çelebi

1. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnda öðretici metinlerin yapý, tema, dil ve anlatým özellikleri-ni aþaðýdaki tabloya yazýnýz.

Cumhuriyet Dönemi Öðretici Metinleri

Yapý

Tema

Dil ve Anlatým

2. a. Cumhuriyet Dönemi öðretici metinlerinde iþlenen ana düþüncelerle dönemin sosyal olay-larý ve geliþmeleri arasýndaki iliþkiyi belirleyerek defterinize yazýnýz.

b. Gazete, dergi ve kitaplarda okuduðunuz öðretici metinlerden hareketle bu anadüþüncelerin günümüz öðretici metinlerinde de iþlenip iþlenmediðini belirleyiniz. Bu anadüþünceler arasýndaki benzerlik ve farklýlýklarý sebepleriyle birlikte sözlü olarak ifade ediniz.

“Bugün mefkûreci Türk genci görüyor ve duyuyor ki asrýmýz milliyet asrýdýr fakat ayný zamandaþuna da kanidir ki milliyetperverlik telâkkisi menfi bir histen ibaret kalamaz. Ýnsan milliyetperver ola-bilmek için evvelâ kendi milliyetinin neden ibaret olduðunu yâni tarihini, coðrafyasýný, içtimâiyatýný,lisan ve edebiyatýný bilmelidir.”

M. Fuat KÖPRÜLÜ

a. Yukarýdaki XVII. yy. klasik Türk edebiyatý, Tanzimat, Servetifünun ve Millî EdebiyatDönemine ait öðretici metin örnekleriyle Cumhuriyet Döneminde yazýlan öðretici metinleri kul-lanýlan kelime, kelime gruplarý ve dil kurallarý bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Aralarýndaki benzerlik vefarklýlýklarý aþaðýdaki þemaya yazýnýz.

b. Cumhuriyet Dönemi öðretici metinlerindeki sadeleþmiþ dil insana kendini bütün yönleriyleifade etme imkâný sunmakta mýdýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. Siz olsaydýnýz “Batý, Batýlýlýk, Batýlýlaþma, memleket ve edebiyat” temalarýný görsel veyayazýlý medya araçlarýndan hangisi ile ifade ederdiniz? Niçin? Defterinize yazýnýz.

36

CUMHURÝYET DÖNEMÝÖÐRETÝCÝ METÝNLERÝ

ÖNCEKÝ DÖNEMLERE AÝTÖÐRETÝCÝ METÝNLER

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

....................................................................................................................

Kelime

KelimeGruplarý

Dil Kurallarý

Farklýlýklar

Benzerlikler

37

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Gezi yazýlarýnda gezilen yerin gelenek ve görenekleri, doðal ve tarihî güzellikleri, halkýnyaþayýþý gibi birçok konuya deðinilir. ( )- Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatý öðretici metinlerinde sadeleþen Türkçe vasýtasýyladaha çok okura ulaþýlmýþtýr. ( )- Öðretici metinlerin yazýlýþ amacý okuyucuyu bilgilendirmektir. ( )

2. Aþaðýdaki cümlelerde boþ býrakýlan yerlere uygun kelimeleri yazýnýz. - Herhangi bir konu üzerinde yazarýn kesin sonuçlara varmadan kiþisel görüþ ve düþünceleri-ni anlattýðý yazý türüne …………...........…... denir. - Evliya Çelebi’nin herkes tarafýndan bilinen on ciltlik eseri ………….......………. türünün ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir.

3. Aþaðýdaki yazar ve eser adlarýný doðru þekilde eþleþtiriniz.

Nurullah ATAÇ Edebiyat Üzerine Makaleler

Falih Rýfký ATAY Tuna’dan Batý’ya

Peyami SAFA Gezerek Gördüklerim

Günlerin Getirdiði

Eðitim - Gençlik - Üniversite

Ahmet Hamdi TANPINAR

Ýsmail Habip SEVÜK

Cumhuriyet Döneminde incelenen metinler sýnýfta yüksek sesle okunarak doðru ve güzelokuma yarýþmasý düzenlenir. Yarýþmayý kazanan öðrencinin metni okurken nelere dikkat ettiðisözlü olarak ifade edilir.

Laiklik ile çaðdaþlaþma arasýndaki iliþkiyi anlatan bir metin yazýlýr. Yazýlan metinler sýnýftaokunur. Beðenilen metinler sýnýf panosuna asýlýr.

38

4. Aþaðýdakilerden hangisi deneme türünün özelliklerinden biri deðildir? A) Her konunun serbestçe iþlenebilmesi B) Ýnandýrýcýlýðýnýn iþlenen konunun içtenlikle anlatýlmasýndan kaynaklanmasýC) Ele alýnan düþünceyi kanýtlama kaygýsý olmadýðýndan makaleden farklý bir özellik göstermesiD) Yazarýn karþýsýndaki ile konuþuyormuþ tavrý sergilenmesiE) Bilgilendirme ve öðretme amacýndan uzak olmasý

5. Atatürk’ün laiklik ilkesine verdiði önemi aþaðýya yazýnýz.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..................................................................………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………...

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Yenileþme Dönemi ile birlikte öðretici metinlerde de millî kimliði ele alan konular iþlenmiþtir. ( )- Fýkralarda günlük, samimi, akýcý bir dil yerine ciddi, bilimsel ve aðýr bir dil kullanýlýr. ( )- Makale türünde ifadeler tutarlý olmalýdýr. ( )

2. Aþaðýdaki cümlelerde boþ býrakýlan yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.- Yazarýn güncel konularla ilgili gazete ve dergilerde yayýnlanmak üzere yazdýðý, ispatlamakaygýsý olmadan kendi düþüncelerini ortaya koyduðu yazýlara ………………. denir.- Genellikle tarihî, sosyal, siyasi ve güncel konularla ilgili yazýlan, yazarýn savunduðudüþünceyi ……………………... çalýþtýðý, bunun için de daha ciddi ve bilimsel bir dil kullandýðýyazýlara makale denir.

3. Aþaðýdaki tanýmlarla kavramlarý doðru þekilde eþleþtiriniz.

Bir milletin kendine özgü düþünüþ veyaþayýþ biçimi, dil, töre ve gelenekleri,toplumsal deðer yargýlarý ve kurallarýile oluþan özellikler bütünüdür.

Motif

Metni meydana getiren anlam bir-liklerini en kýsa þekilde ifade edebile-cek kelime veya cümlelerdir.

Millî Kimlik

39

4. “Bir araþtýrmayý tamamladýðým zaman, sonuçlarýmý ve dayanaklarýmý önce meslektaþlarýmýnkatýldýðý bilimsel toplantýlarda sunarým. Eðer bir yanlýþlýk ya da eksiklik bulunmazsa çalýþ-mamý makale hâline getirip bir dergiye yollarým. Derginin editörler kurulu makalemi uygungörürse iki ya da üç hakemden görüþ ister. Her hakem ayrý ayrý makalemin yayýnlanmasýhakkýndaki görüþünü derginin editörüne bildirir. Hakemler araþtýrmamda yanlýþ bulurlarsaeditör, bu yanlýþlarý bana yazýlý olarak iletir. Ben bu yanlýþlarý düzeltebilirsem süreç yenidenbaþlar. Ancak bunlarý düzeltemezsem aylarca uðraþarak bulduðum sonuçlarý unutup çalýþ-maya yeniden baþlarým.”

Bilimsel çalýþmanýn bu parçada anlatýlan evresi, aþaðýdakilerden hangisiyleözetlenebilir?A) Bilimsel bilgi, bilimsel yönteme uygun biçimde yapýlan deneyler sonucunda elde edilir.B) Farklý bilim dallarý arasýndaki dayanýþma, bilimsel geliþmeyi hýzlandýrýr.C) Bilim adamýnýn sahip olduðu dünya görüþü, ne tür bilimsel çalýþma yapacaðýný ve bulgu

larýný nasýl yorumlayacaðýný etkileyebilir.D) Bir bilginin bilimselliðinin yetkili bilim çevresince denetlenip onaylanmasý gerekir.E) Bugünkü birtakým olgularý açýklamada yararlanýlan bir bilimsel görüþ, zamanla yerini

baþka bir bilimsel görüþe terk edebilir.(2000/ÖSS)

5. Aþaðýdakilerden hangisi hatýra türünün özelliklerinden biri deðildir? A) Yaþanmakta olaný deðil yaþanmýþý konu almasýB) Gerçekçi ve yalýn bir anlatýmla yazýlmasýC) Gezilen, görülen yerlerin öznel þekilde aktarýlmasýD) Günlük, öz yaþam öyküsü (otobiyografi), gezi yazýsý gibi türlerle benzerlik göstermesiE) Belge niteliði taþýmasý

6. “Bizim yazýnýmýzda deneme türü oldukça cýlýzdýr. Bu durum, dünya yazýný için de geçerlidir.Hemen belirtelim ki denememizin cýlýzlýðý nicelikseldir. Yani denemecimiz az, denemetüründe yazýlmýþ yapýtlarýn sayýsý sýnýrlýdýr. Buna karþýlýk nitelik bakýmýndan dünya yazýnýn-daki seçkin deneme örnekleriyle rahatça boy ölçüþebilecek yetkinliktedir. Konu yönünden deinsanoðlunu bütünüyle kuþatan bir çeþitlilik gösterir. Ayný þeyi, öteki yazýn türleri için örneðinroman için, tiyatro için söyleyemem.”

Bu parçada yazýnýmýzdaki deneme türünün hangi yönü üzerinde durulmamýþtýr? A) Yazýlarýn sayýca azlýðýB) Ýçerik yönünden zenginliðiC) Baþka türlere oranla daha ileri bir düzeyde olduðuD) Dünyadaki örnekleriyle yarýþabilecek nitelikte olduðuE) Dil ve yöntem bakýmýndan yazýlýþýnýn güçlüðü

(2001/ÖSS)

7. “Ünlü eleþtirmenlerimizden biri: ‘Deneme yazýyorsanýz belli bir birikiminiz, söyleyeceksözünüz olmalý.’ diyor. ........................................... Çünkü onun hem engin bir bilgi birikimihem de söyleyecek pek çok sözü var.”

Bu parçada boþ býrakýlan yere düþüncenin akýþýna göre aþaðýdakilerden hangisi getirilebilir?A) Kendisi de öyle bir eleþtirmen olmak istiyor.B) Bu söz, o yazarýmýza çok uyuyor.C) Kimileri onun bu görüþüne katýlmýyor.D) Bu nitelikleri taþýyan pek çok sanatçýmýz var.E) Bu niteliklerden yoksunsanýz eleþtirmen sayýlmazsýnýz.

(2005/ÖSS)

40

8. “Bu yazarýmýz, anýlarýný anlatýrken araya baþka yazarlarýn anýlarýný, düþünürlerin anýlar üze-rine söylediklerini de katýyor. Böylece yazdýklarý, okurda anlatýlanlarýn içinde oluþturulmuþyeni bir metin tadý da býrakýyor.”

Bu parçada sözü edilen yazarýn böyle bir yol izlemesinin amacý aþaðýdakilerden hangisiolabilir?A) Aný türünün, öteki yazýnsal türlerden üstün olduðunu göstermeB) Kendi yaþamý ile baþkalarýnýn yaþamý arasýndaki benzerlikleri ortaya çýkarmaC) Yazýlanlarýn yaþanmýþlýðýný kanýtlamaD) Okurlarda kendi anýlarýný yazma isteði uyandýrmaE) Anlatýlanlara okurun deðiþik açýlardan bakmasýný saðlama

(2005/ÖSS)

9. “Deneme, yaþananlarý, akýldan geçenleri düþünsel yönden derinleþtirerek yorumlamadýr. Belki bir roman,bir öykü bir ölçüde özetlenebilir. Ne var ki denemeyi özetlemeye kalkmak insaný, týrnaðýnýnucunu göstererek tanýmlamaya benzer. ....................................... Göz gezdirilerek okunmaz.Deneme okuru, eline aldýðý yazýyý kýlý kýrk yararcasýna irdeleyerek okur; düþünceler, duygu-lar, gözlemler dünyasýnda yeni yolculuklara çýkar.”

Bu parçada boþ býrakýlan yere düþüncenin akýþýna göre aþaðýdakilerden hangisigetirilmelidir?A) Kiþisel görüþlerin söyleþi havasýnda iþlenmesi denemenin özelliklerinden biridir.B) Deneme, yazýnsal bütünlüðü bozulamayan bir türdür.C) Denemede söylenenlerin doðruluðu kanýtlanmaya çalýþýlmaz.D) Denemeler konusal yönden öteki yazý türlerinden ayrýlýr, deðiþik duygu ve düþünceleri kuþatýr.E) Deneme, yazarýna özgürce yazma olanaðý verir, okurun düþünce evrenini geniþletir.

(2006/ÖSS)

10. Öðretici metinler ile bu metinlerin yapý, tema, dil ve anlatýmlarý arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu defterinize yazýnýz.

Necip Fazýl KISAKÜREK ve Cahit Sýtký TARANCI’nýn fikrî ve edebî kiþiliði ile sembolizm akýmýhakkýnda araþtýrma yapýnýz (46. sayfadaki 12, 45. sayfadaki 8 ve 50. sayfadaki 11. sorulara yöne-liktir.). Necip Fazýl KISAKÜREK’in Geçen Dakikalarým, Bu Yaðmur, Sayýklama ve O’nun Sanatý adlýþiirlerini ve Kendi Sesinden Þiirler adýyla çýkan CD veya kaseti bir sonraki ders için sýnýfa getiriniz( 42. sayfadaki 2. soruya yöneliktir.).

Ziya Osman SABA ve Ahmet Muhip DIRANAS rollerini üstlenecek iki öðrenci seçilir. Seçilenöðrenciler sonraki derslerde canlandýracaklarý þairin hayatý ve edebî kiþiliði hakkýnda bir araþtýrmayapar (47. sayfadaki 4 ve 52. sayfadaki 8. etkinliklere yöneliktir.).

Necip Fazýl KISAKÜREK’in Çile, Ziya Osman SABA’nýn Geçen Zaman, Cahit Sýtký TARANCI’nýnOtuz Beþ Yaþ ve Ahmet Muhip DIRANAS’ýn Þiirler adlý þiir kitaplarýný okumayý unutmayýnýz.

1. Öz Þiir Anlayýþýný Sürdüren Þiir2. Serbest Nazým ve Toplumcu Þiir (1920-1960)3. Millî Edebiyat Zevk ve Anlayýþýný Sürdüren Þiir4. Garip Hareketi (I.Yeni) (1940-1954)5. Garip Dýþýnda Yeniliði Sürdüren Þiir6. Ýkinci Yeni Þiiri (1954-1960)7. Ýkinci Yeni Sonrasý Toplumcu Þiiri (1960-1980)8. 1980 Sonrasý Þiir9. Cumhuriyet Döneminde Halk Þiiri

42

CUMHURÝYET DÖNEMÝNDE COÞKU VE HEYECANI DÝLEGETÝREN METÝNLER (ÞÝÝR)

1. Öz Þiir Anlayýþýný Sürdüren Þiir

1. Önceki bilgilerinizden hareketle saf þiirin hatýrladýðýnýz özelliklerini tahtaya yazýnýz.2. Necip Fazýl KISAKÜREK’in kendi sesinden þiirlerini içeren CD veya kaseti dinleyiniz ve

Geçen Dakikalarým, Bu Yaðmur, Sayýklama ve O’nun Sanatý adlý þiirleri yüksek sesle okuyunuz.

3. Paul VERLAINE’in 1874 yýlýnda yazdýðý yukarýdaki Þiir Sanatý (Art Poetique) adlý þiirinde dilegetirdiði görüþleri tespit ederek maddeler hâlinde tahtaya yazýnýz.

ÞÝÝR SANATIMusiki, her þeyden önce musiki;Onun için tekli mýsradan þaþma.Kývrak olur, erir havada sanki; Aðýr aksak söyleyiþe yanaþma.

Kelime seçerken de meydan senin;Bile bile bir nebze aldanmalý.Dumanlýsý güzeldir türkülerin; Öyle hem seçik olsun hem kapalý.

Güzel gözler tül ardýnda görünsünGün ýþýðý titremeli þiirinde Ak yýldýzlar maviliðe bürünsün Ilgýt ýlgýt sonbahar göklerinde.

Ara rengin peþindeyiz çünkü biz;Rengin deðil, ara rengin sadece.Ancak öyle sarmaþ dolaþ ederizKavalý boruyla, rüyayý düþle.

Nükte belasýndan kurtulmaya bak; Acý zekâ, sulu gülüþ neyine?Ýþe karýþtý mý bu cins sarýmsakMaviliðin yaþ dolar gözlerine.

Tut belagatý boðazýndan, sustur El deðmiþken bir zahmete daha gir;Kafiyenin aðzýna da bir gem vurBýrakýrsan neler yapmaz kim bilir?...

Hep musiki, biraz daha musiki;Havalanan bir þey olmalý mýsra Deli bir gönülden kalkýp gitmeli Baþka göklere, baþka sevdalara.

Daðýlýp tozu sabah rüzgârýnaMýsralarýn alsýn baþýný gitsinKekik, nane kokaraktan, dört yana... Üst tarafý edebiyat bu iþin.

Paul VERLAINE (Pol VERLEN)çev.: S. EYÜBOÐLU - M. C. ANDAY

43

TAKVÝMDEKÝ DENÝZHasreti denizlerin,Denizler kadar derinVe o kadar bucaksýz...Ta karþýmda, yapraksýz,Kullanýlmýþ bir takvim...Üzerinde bir resim:Azgýn, sonsuz bir deniz;Kaygýsýz, düþüncesiz,Çalkanýyor boþlukta.Resimdeyse bir nokta:Yana yatmýþ bir gemi...Kaybettiði âlemiArýyor deryalarda.Bu resim rüyalardaGibi aklýmý çeldi;Bana sahici geldi.Geçtim kendi kendimden,Yüzüme, o resimden,Köpükler vurdu sandým;Duymuþ gibi týkandým,Ciðerimde bir yosun.Artýk beni kim tutsun?Denizler oldu tasam.Yakar, onu bulmazsam,Beni bu hasret, dedim,Varýrým, elbet, dedim,Bir ömür geze geze,Takvimdeki denize.Ne var, bana ne oldu,Odama nasýl doldu,Birdenbire bu meltem?Ve dalgalandý perdem,Havalandý kâðýtlar.Odamda kýyamet var!Ah yolculuk, yolculuk!Ne kadar baygýn, soluk,O gün bizde betbeniz;

Ve ne titrek kalbimizVe eþyamýz ne küskün!Yola çýktýðýmýz gün,Bir sýraya dizilmiþ,Gözyaþlarýný silmiþ,Bakarlar sinsi sinsi.Niçin o anda hepsi,Bir kuþ gibi hafifler,Arkandan geleyim der?Niçin o güne kadar,Dilsiz duran ne kadarEþya varsa dirilir,Yolumuza serpilir?Ufak böcekler gibi,Gezer onlarýn kalbi,Üstünde döþemenin.Bir gizli didiþmeninSaati çalar o an;Birden bakar ki insan,Her þey karmakarýþýk.Ayýrmak olmaz artýkBir kalbi bir taraktan;Ve kalb, aðlayaraktan,Çekilir geri geri,Terk eder bu mahþeri.Bu mahþerin içindenO gün ben de geçtim, ben;Nem varsa, evim, anam,Çocukluðum hatýramVe ne sevdalar serde,Býraktým gerilerde,Kaçar gibi yangýndan.Rüzgârlarýn ardýndan,Baktým da süzgün süzgün,Kurþun yükünü gönlün,Tüy gibi hafiflettim,Denize hicret ettim...

Necip Fazýl KISAKÜREKÇileÝvan Ayvazovski (1817-1900)

Fýrtýnalý Denizde Bir Gemi

1. Takvimdeki Deniz þiirindeki ahenk unsurlarýný (ölçü, kafiye, redif, aliterasyon, asonans) tespitederek defterinize yazýnýz.

2. Þiiri yüksek sesle okuyunuz. Þiirin ölçüsü ve kafiye örgüsü okuyuþu nasýl etkilemektedir? Sözlüolarak ifade ediniz.

44

3. Þiirdeki söz sanatlarýndan örnekler bularak defterinize yazýnýz. Bulduðunuz bu söz sanat-larýný arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

4. “Ve kalb, aðlayaraktan,Çekilir geri geri”

Yukarýdaki dizelerde “kalp” yerine “insan” kelimesi getirildiðinde nasýl bir deðiþiklik olmaktadýr?Buradan hareketle þiirdeki söz sanatlarýnýn þiire neler kazandýrdýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

ÞEVKÝ YOKGül hazîn, sünbül perîþân, bâðzârýn þevki yok.Derd-nâk olmuþ hezâr-ý naðmekârýn þevki yok.Baþka bir hâletle çaðlar cûybârýn þevki yok.Âh edip inler nesîm-i bî-karârýn þevki yok.Geldi ammâ n’eyleyim sensiz bahârýn þevki yok!

Farký yoktur giryeden rûy-ý çemende jâleninHûn-ý hasretle dolar câm-ý safâsý lâlenin.Meh bile gayretle âgûþunda aðlar hâlenin!Gönlüme te’siri olmaz âteþ-i seyyâlenin.Geldi ammâ n’eyleyim sensiz bahârýn þevki yok!...

Recâizâde Mahmut Ekrem

5. Takvimdeki Deniz þiirinin yapý özelliklerini belirleyerek þiirdeki yapýnýn gelenekle iliþkisini veyeni olan yönlerini tespit ediniz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

6. Þiirin temasýný ve bu temanýn özelliðini sözlü olarak ifade ediniz.

7. Þiirin size çaðrýþtýrdýðý duygu ve düþünceleri sözlü olarak ifade ediniz

LÝSANGüzel dil, Türkçe bize,Baþka dil, gece bize.Ýstanbul konuþmasýEn saf, en ince bize.

Lisanda sayýlýr özHerkesin bildiði söz;Manasý anlaþýlanLugata atmadan göz.

Uydurma söz yapmayýz.Yapma yola sapmayýzTürkçeleþmiþ, Türkçedir;Eski köke tapmayýz....

Ziya Gökalp

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup þiirdeki ruh hâllerini, ikinci grup ise doðalgörünüþleri yansýtan imgeleri belirler. Grup sözcüleri bu imgeleri tahtaya yazar, bunlarýn þiirdekirolü ve þiire yaptýðý katkýlar tartýþýlýr. Ulaþýlan sonuçlar deftere yazýlýr.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Þevki Yok ve Lisan þiirlerini þiir dilibakýmýndan inceler. Buradan yola çýkarak Takvimdeki Deniz þiirinin diline hangi dönemin zeminhazýrladýðýný belirleyerek tarihî süreç içerisinde Türkçenin þiir dili bakýmýndan nasýl bir geliþim gös-terdiðini tartýþýr.

Ýkinci grup, Þevki Yok, Lisan ve Takvimdeki Deniz þiirlerindeki dilin gelenekle iliþkisinden yolaçýkarak kullanýlan kelimeler açýsýndan hangi þiirin bireysel duygu ve düþünceleri ifade etmede dahayeni ve daha zengin olduðunu tartýþýr.

Ulaþýlan sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan açýklanýr.

45

8. HÜZÜN VE SERSERÝAgathe, uçtuðu var mý ruhunun ara sýra,Büyülü, mavi, derin ve ýþýl ýþýl yanan,Bambaþka denizlere, bambaþka semalara,Þu kahrolasý þehrin simsiyah havasýndan?Agathe, uçtuðu var mý ruhunun ara sýra?

Deniz, tek tesellisi günlük ýstýraplarýn!Acaba hangi þeytan veya hangi mucizeHer ulvi çalkanýþta muazzam bir rüzgârýnOrguyla uðuldayan denizi verdi bize?Deniz, tek tesellisi günlük ýstýraplarýn!

Hey trenler, vapurlar beni burdan götürün!Ne var gözyaþlarýndan çamurlar yoðuracak?Ara sýra der mi ki Agathe’ýn ruhu, üzgün,“Nedametten, azaptan ve ýstýraptan uzak,Hey trenler, vapurlar beni burdan götürün!”...

O bilinmez zevklerin yüzdüðü masum beldeÇok uzakta mý yoksa Çin’den, Maçin’den?Beyhude bir arzu mu inildeyen dillerde,Canlanan bir hayal mi billur sesler içinden,O bilinmez zevklerin yüzdüðü masum belde?

Charles BAUDELAIRE(Þarl BODLER)

çev.: Sait MADEN

Yaptýðýnýz araþtýrmadan ve yukarýdaki þiirlerden hareketle Batý’da ortaya çýkan veTakvimdeki Deniz þiirinde etkisi görülen edebî akýmýn özelliklerini tahtaya yazýnýz. Bu özellik-lerin Takvimdeki Deniz þiirine nasýl yansýdýðýný ve þiirin daha önce gördüðünüz hangi düþünceakýmý ile iliþkilendirilebileceðini sözlü olarak ifade ediniz.

DENÝZ MELTEMÝ

Bütün hazlarý tattým, kitaplarý okudum,Ah, kandýrmadý; kaçmak, kurtulmak istiyorum.Bir baþka köpükle gök arasýndaki kuþlarOrada þimdi kim bilir ne kadar sarhoþlar!Deniz çekiyor, deniz, kim tutabilir beni;Gözlerde aksi yanan o eski bahçeler mi?Geceler! Mahzun ýþýðý mý yoksa lambamýn,Beyaz kâðýda vurur, korkar dokunamazsýn;Ne o, ne de çocuðuna meme veren taze;Gideceðim, ey gemi, bilinmedik ellere.Demir al, sallayarak direklerini. SýzlarYürek ümitle, ama sonra her þeyi anlar.Belki de fýrtýnalarý çaðýran direkler,Þu anda, rüzgârla gelecek ölümü bekler,O zaman ne yelken, ne ümit... ama sen yineKalbim, gemicilerin þarkýlarýný dinle.Stephane MALLARME (Stefan MALARME)

çev.: Orhan Veli KANIKÇeviri Þiirler

46

9. SESSÝZ GEMÝArtýk demir almak günü gelmiþse zamandan,Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan,Hiç yolcusu yokmuþ gibi sessizce alýr yol;Sallanmaz o kalkýþta ne mendil ne de bir kol.Rýhtýmda kalanlar bu seyahatten elemli,Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli.Bîçâre gönüller! Ne giden son gemidir bu!Hicranlý hayatýn ne de son matemidir bu!Dünyada sevilmiþ ve seven nafile bekler;Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler.Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden,Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden.

Yahya Kemal BEYATLIKendi Gök Kubbemiz

Sessiz Gemi þiiriyle Takvimdeki Deniz þiirini tema ve ahenk bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Sizcetemalarýn iþlenmesinde görülen þaire özgü duygu ve düþünceler her dönemde, her insaný etkileye-bilir mi? Niçin? Sanat eserinin özelliklerini göz önünde tutarak tartýþýnýz. Sonuçlarý defterinizeyazýnýz.

10. Takvimdeki Deniz þiirini yapý, tema, dil ve ahenk bakýmýndan inceleyerek yerli ve mahallîolan unsurlarýn bulunup bulunmadýðýný tespit ediniz. Bu unsurlarýn halk þiiri zevkinden ve anlayýþýn-dan nasýl ayrýldýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

11. Takvimdeki Deniz þiirinin Türk ve dünya þiirinde hangi gelenek ya da geleneklerle iliþ-kilendirilebileceðini defterinize yazýnýz.

12. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle defterinize Necip Fazýl KISAKÜREK’in fikrî ve edebî yönühakkýnda bir paragraf yazýnýz. Yazdýklarýnýzý sýnýfta okuyarak arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

13. Takvimdeki Deniz þiirinin Necip Fazýl KISAKÜREK’in þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyleilgili çýkarýmlarda bulununuz.

ÇOCUKLUÐUMÇocukluðum, çocukluðum...Uzakta kalan bahçelerO sabahlar, o geceler,Gelmez günler çocukluðum.

Çocukluðum, çocukluðum...Gözümde tüten memleket.Artýk bana sonsuz hasret,Sonsuz keder çocukluðum.

Çocukluðum, çocukluðum...Habersiz ölen kardeþim,Mezarý bilinmez eþim,Her bir þeyim çocukluðum.

Çocukluðum, çocukluðum...Bir çekmede unutulmuþ,Senelerle rengi solmuþ,Bir tek resim çocukluðum...

Ziya Osman SABAGeçen Zaman

47

1. Çocukluðum þiirindeki söyleyiþ tarzýný; kafiye, aliterasyon ve ritim özelliklerini belirleyiniz.2. Þiiri yüksek sesle okuyunuz. “Çocukluðum” kelimesinin tekrar edilmesinin sizde uyandýrdýðý

duygularý ve bu kelimenin þiire katkýsýný sözlü olarak ifade ediniz.3. Çocukluðum þiirindeki söz sanatlarýný bularak bunlarýn þiirdeki rolünü sözlü olarak ifade ediniz.

4. Þiirin yapý özelliklerini tahtaya yazýnýz.5. Þiirin temasýný ve bu temanýn özelliðini sözlü olarak ifade ediniz.6. Þiir hakkýndaki duygu ve düþüncelerinizi þiirin yapý, tema ve ahenk özellikleriyle iliþkilendirerek

açýklayýnýz.

7. O BELDE...O beldeHangi bir kýt’a-i muhayyelde?Hangi bir nehr-i dûr ile mahdûd?Bir yalan yer midir veya mevcûdFakat bulunmayacak bir melâz-ý hulyâ mý?Bilmem. YalnýzBildiðim sen ve ben ve mâî denizVe bu akþam ki eyliyor tehzîzBende evtâr-ý hüzn ü ilhâmýUzakVe mâî gölgeli bir beldeden cüdâ kalarak,Bu nefy ü hicre müebbed bu yerde mahkûmuz.

Ahmet Haþim

a. Yukarýda O Belde adlý þiirin son bölümü ile Annabel Lee þiirinin ilk iki bölümü verilmiþtir. Buþiirlerle Çocukluðum þiirini tema ve ahenk bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Sizce temalarýn iþlenmesindegörülen þaire özgü duygu ve düþünceler her dönemde, her insaný etkileyebilir mi? Niçin? Sözlüolarak ifade ediniz.

b. Ahmet Haþim’in þiirindeki “o belde” ve POE’nun þiirindeki “deniz ülkesi” ile Ziya OsmanSABA’nýn þiirindeki “çocukluk” arasýnda þairlerin realite karþýsýndaki tutumlarý açýsýndan nasýl biriliþki kurulabilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

8. Çocukluðum þiirinin Türk ve dünya þiirindeki hangi gelenek ya da geleneklerle iliþki-lendirilebileceðini defterinize yazýnýz.

9. Çocukluðum þiirinin Ziya Osman SABA’nýn þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgiliçýkarýmlarda bulununuz.

10. Çocukluðum þiirini ezberleyiniz.11. Aþaðýdaki noktalý yerlere Türk edebiyatýnda Yedi Meþale Grubu olarak bilinen þairlerin isim-

lerini yazýnýz.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup ruh hâllerini, ikinci grup doðal görünüþ-leri ifade eden imgeleri bulur. Grup sözcüleri bu imgeleri tahtaya yazar. Bu imgelerin þiirdeki rolüve þiire yaptýðý katkýlar tartýþýlýr. Ulaþýlan sonuçlar deftere yazýlýr.

ANNABEL LEESenelerce, senelerce evveldi;

Bir deniz ülkesindeYaþayan bir kýz vardý, bileceksiniz

Ýsmi Annabel Lee;Hiçbir þey düþünmezdi sevilmekten

Sevmekten baþka beni.

O çocuk ben çocuk, memleketimizO deniz ülkesiydi,

Sevdalý deðil kara sevdalýydýkBen ve Annabel Lee;

Göklerde uçan melekler bileKýskanýrlardý bizi.

...Edgar Allan POE (Edgýr Elýn PO)

çev.: Melih Cevdet ANDAY

Ziya Osman SABA rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

48

OTUZ BEÞ YAÞ

Yaþ otuz beþ! Yolun yarýsý eder.Dante gibi ortasýndayýz ömrün.Delikanlý çaðýmýzdaki cevher,Yalvarmak yakarmak nafile bugün,Gözünün yaþýna bakmadan gider.

Þakaklarýma kar mý yaðdý ne var?Benim mi Allahým bu çizgili yüz?Ya gözler altýndaki mor halkalar?Neden böyle düþman görünürsünüz,Yýllar yýlý dost bildiðim aynalar?

Zamanla nasýl deðiþiyor insan!Hangi resmime baksam ben deðilim.Nerde o günler, o þevk, o heyecan?Bu güler yüzlü adam ben deðilim;Yalandýr kaygýsýz olduðum yalan.

Hayal meyal þeylerden ilk aþkýmýz;Hatýrasý bile yabancý gelir.Hayata beraber baþladýðýmýzDostlarla da yollar ayrýldý bir bir;Gittikçe artýyor yalnýzlýðýmýz.

Gökyüzünün baþka rengi de varmýþ!Geç fark ettim taþýn sert olduðunu.Su insaný boðar, ateþ yakarmýþ!Her doðan günün bir dert olduðunu,Ýnsan bu yaþa gelince anlarmýþ.

Ayva sarý nar kýrmýzý sonbahar!Her yýl biraz daha benimsediðim.Ne dönüp duruyor havada kuþlar?Nerden çýktý bu cenaze? Ölen kim?Bu kaçýncý bahçe gördüm tarumar?

N’eylersin ölüm herkesin baþýnda.Uyudun uyanamadýn olacak.Kim bilir nerde, nasýl, kaç yaþýnda?Bir namazlýk saltanatýn olacak.Taht misali o musalla taþýnda.

Cahit Sýtký TARANCIOtuz Beþ Yaþ

49

1. Otuz Beþ Yaþ þiirindeki ahenk unsurlarýný tespit ediniz.2. Þiiri yüksek sesle okuyunuz. Þiirdeki kafiye örgüsü ve ritim özelliklerinin okuyuþu nasýl

etkilediðini defterinize yazýnýz.3. Otuz Beþ Yaþ þiirindeki söz sanatlarýný bularak bunlarýn þiirdeki rolünü sözlü olarak ifade ediniz.

4. Otuz Bey Yaþ þiirinin yapý özelliklerini tahtaya yazýnýz. Sizce þiirdeki mýsra sayýsýyla þiirinanlamý arasýnda bir iliþki kurulabilir mi? Sözlü olarak ifade ediniz.

5. Otuz Beþ Yaþ þiirinin temasýný bulunuz. Bu temayla aþaðýdaki þiirlerin ve beytin temalarýný iþleniþbakýmýndan karþýlaþtýrarak temanýn þiir gelenekleriyle iliþkisi üzerine düþüncelerinizi sözlü olarak ifadeediniz.

ÝLAHÝAzrail alur canýmuz, kurur tamarda kanýmýzYuyýcaðýz kefenümüz, saranlara selâm olsun.

Gider olduk dostumuza, iremedük kasdumuzaNamaz içün üstümüze, turanlara selâm olsun.

Sözdür söylenür araya, kimse döymez bu yaraya,Ýltüp bizi makbereye, koyanlara selâm olsun.

Âþýk oldur Hakk’ý seve, Hak derdüne kýla devâBizüm içün hayýr duâ, kýlanlara selâm olsun.

Âþýk Yûnus söyler sözi, kan yaþ ile toldý gözüBilmeyenler bilsün bizi, bilenlere selâm olsun.

Yunus EmreYunus Emre Divaný

“Kadrini seng-i musallâda bilüp ey BâkîDurup el baðlayalar karþuna yârân saf saf ”

Bâkî

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup ruh hâllerini, ikinci grup doðal görünüþleriifade eden imgeleri bulur. Grup sözcüleri bu imgeleri tahtaya yazar. Bu imgelerin þiirdeki rolü ve þiireyaptýðý katkýlar tartýþýlýr. Ulaþýlan sonuçlar deftere yazýlýr.

HÜZÜNGücüm, hayatým, nem varsa kaybettim;Kaybettim, ah, dostlarýmý, neþemi;Kalmadý hatta kibrim, azametim;Oydu vehmettiren dâhiliðimi.

“Hakikat budur” dedikleri zaman,Karþýmda sahiden bir dost zannettim.Hakikati anlayýp duyduðum an;Çoktandýr galip gelmiþti nefretim.

Ama iþte hakikat ebedîdir;Yaþarsa bir kimse ondan bihaber,Âlemde ömrünce gafil kiþidir.

Tanrý soruyor, cevap vermek ister,Ýyi ki aðlamýþým ara sýra;Elimde kalan servet bu, dünyada.

Alfred de MUSSET(Alfred dö MÜSE)

çev.: Cahit Sýtký TARANCIBüyük Þairler ve Þiirleri

50

6. Yaþ otuz beþ! Yolun yarýsý eder.Dante gibi ortasýndayýz ömrün.

Zamanla nasýl deðiþiyor insan!

Yukarýdaki dizelerde þair hangi çeliþkilere deðinmektedir? Þiirin bütününü dikkate alarak yorumlayýnýz.

7. Otuz Beþ Yaþ þiirinin sizde uyandýrdýðý duygu ve düþünceleri sözlü olarak ifade ediniz.

OTUZ YAÞ ÞÝÝRÝBak yarýsýna ulaþýverdi ömür,Evimin damýnda bir at üstündeyim;Ýki yandan da bir manzara görünür,Ama apayrý giyindikleri mevsim.

Bað kütükleriyle boynuzlu yeryüzüAl bir karaca. Ýpteki çamaþýrlarGülüp el ederek karþýlar gündüzü;Kýþým da þerefim de burada baþlar.

Gene söyle bana beni sevdiðini,Venüs. Her vakit seni söylemeseydim,Þiirlerimle kurmasaydým bu evi,Onu boþ sayýp damdan düþüverirdim.

Jean COCTEAU (Jan KOKTO)çev.: Sabahattin Tahsin TEOMAN

Çaðdaþ Fransýz Þiiri

8. Otuz Beþ Yaþ þiirini Otuz Yaþ Þiiri adlý þiirle tema ve ahenk bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Sizcetemalarýn iþlenmesinde görülen þaire özgü duygu ve düþünceler her dönemde her insaný etkileye-bilir mi? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

9. Otuz Beþ Yaþ þiirinde ifade tarzý bakýmýndan yerli ve mahallî unsurlarý tespit ederek bunlarýnhangi düzeyde ele alýndýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

10. Otuz Beþ Yaþ þiirinin Türk ve dünya þiirindeki hangi gelenek veya geleneklerle iliþ-kilendirilebileceðini defterinize yazýnýz.

11. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle defterinize Cahit Sýtký TARANCI’nýn fikrî ve edebî yönühakkýnda bir paragraf yazýnýz. Yazdýklarýnýzý sýnýfta okuyarak arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

12. Otuz Beþ Yaþ þiirinin Cahit Sýtký TARANCI’nýn þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgiliçýkarýmlarda bulununuz.

13. Otuz Beþ Yaþ þiirini ezberleyiniz.

Otuz beþ yaþýnda olduðunuzu varsayarak þiirde anlatýlanlar çerçevesinde kýsa bir hikâyeyazýnýz.

Gökyüzünün baþka rengi de varmýþ!Geç fark ettim taþýn sert olduðunu.Su insaný boðar, ateþ yakarmýþ!

Salvador DALÝ (Zaman 1931)

OLVÝDOHoyrattýr bu akþamüstüler daima. Gün saltanatýyla gitti mi bir defa Yalnýzlýðýmýzla doldurup her yeriBir renk çýðlýðý içinde bahçemizden, Bir el çýkarmaya baþlar bohçamýzdan Lavanta çiçeði kokan kederleri; Hoyrattýr bu akþamüstüler daima.

Dalga dalga hücum edip piþmanlýklarUnutuþun o tunç kapýsýný zorlar Ve ruh, atýlan oklarla delik deþik; Ýþte, doðduðun eski evdesin birden, Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven, Susmuþ ninnilerle gýcýrdýyor beþik Ve cümle yitikler, maðluplar, mahzunlar

Söylenmemiþ aþkýn güzelliðiyledir Kâðýtlarda yarým býrakýlmýþ þiir; Ýnsan, yaðmur kokan bir sabaha karþý Hatýrlar bir gün bir camý açtýðýný,Duran bir bulutu, bir kuþ uçtuðunu, Çöküp peynir ekmek yediði bir taþý... Bütün bunlar aþkýn güzelliðiyledir.

Aþklar uçup gitmiþ olmalý bir yazla Halay çeken kýzlar misali kol kola. Ya sizler! Ey geçmiþ zaman etekleri, Ýhtiyar aðaçlý kuytu bahçelerden Ay ýþýðý gibi sürüklenip giden; Geceye býrakýp yorgun erkekleri Salýnan etekler fýsýltýyla, nazla.

Ebedî âþýðýn dönüþünü bekler Yalan yeminlerin tanýðý çiçekler Artýk olmayacak baharlar içinde. Ey, ömrün en güzel türküsü aldanýþ! Aldan, gelmiþ olsa bile ümitsiz kýþ; Her garipsi ayak izi kar içinde Dönmeyen âþýðýn serptiði çiçekler.

Ya sen! Ey sen! Esen dallar arasýndan Bir parýltý gibi görünüp kaybolan Ne istersin benden akþam saatinde? Bir gülüþü olsun görülmemiþ kadýn, Nasýl ölümsüzsün aynasýnda aþkýn;Hatýralarýn bu uyanma vaktinde Sensin hep, sen, esen dallar arasýndan.

Ey unutuþ! Kapat artýk pencereni, Çoktan derinliðine çekmiþ deniz beni; Çýkmaz artýk sular altýndan o dünya. Bir duman yükselir gibidir kederden Macerasý çoktan bitmiþ o þeylerden. Amansýz gecenle yayýl dört yanýma Ey unutuþ! Kurtar bu gamlardan beni.

Ahmet Muhip DIRANASÞiirler

51

52

1. Olvido þiirindeki ahenk unsurlarýný tespit ediniz. Bu unsurlarýn þiire katkýsýný sözlü olarak ifadeediniz.

2. Aþaðýdaki noktalý yerlere Olvido þiirindeki söz sanatlarýndan örnekler yazýnýz. Bulduðunuz busöz sanatlarýný arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

3. Olvido þiirinin yapý özelliklerini tahtaya yazýnýz. Bu özellikler daha önce incelediðiniz þiirler-den hangisi ile benzerlik göstermektedir? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. Olvido þiirinin temasýný bularak defterinize yazýnýz.5. Unutuþ anlamýna gelen Olvido baþlýðýyla “Dalga dalga hücum edip piþmanlýklar” mýsrasý

arasýndaki iliþkiyi þiirin bütününü dikkate alarak yorumlayýnýz.6. Þiirin sizde uyandýrdýðý duygu ve düþünceleri sözlü olarak ifade ediniz.7. Þiirde ifade tarzý bakýmýndan yerli ve mahallî olan unsurlarý tespit ederek bunlarýn hangi

düzeyde ele alýndýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

8. Olvido þiirini yukarýdaki Ýçe Kapanýþ þiiriyle yapý, tema ve anlatým bakýmýndan karþýlaþtýrarakþairin hangi edebî akýmdan etkilendiðini belirleyiniz. Sonucu defterinize yazýnýz.

9. Olvido þiirinin Türk þiirinde hangi geleneðe baðı olduğunu sözlü olarak ifade ediniz.

10. Olvido þiirinin Ahmet Muhip DIRANAS’ýn þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgilidüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup ruh hâllerini, ikinci grup doðal görünüþ-leri ifade eden imgeleri bulur. Grup sözcüleri bu ifadeleri tahtaya yazar. Bu imgelerin þiirdeki rolüve þiire yaptýðý katkýlar tartýþýlýr. Ulaþýlan sonuçlar deftere yazýlýr.

Ahmet Muhip DIRANAS rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelerek sorulan sorulara cevap verir.

ÝÇE KAPANIÞDerdim, yeter, sakin ol, dinlen biraz artýk;Akþam olsa diyordun, iþte oldu akþam;Siyah örtülere sardý þehri karanlýk;Kimine huzur iner gökten, kimine gam.

Býrak, þehrin iðrenç kalabalýðý gitsin,Yesin kamçýsýný hazzýn sefil cümbüþteToplasýn acý mevyesini nedametinSen gel, derdim, ver elini bana, gel þöyle.

Bak göðün balkonlarýndan, geçmiþ senelerEski zaman esvaplarýyla eðilmiþler;Hüzün yükseliyor, güler yüzle, sulardan.

Seyret bir kemerde yorgun ölen güneþiVe uzun bir kefen gibi doðuyu saranGeceyi dinle, yürüyen tatlý geceyi.

Charles BAUDELAIREçev.: Sabahattin EYÜBOÐLU

Ýçe Kapanýþ

1. Aþaðýdaki Bendedir þiiriyle Seciye þiirini dil, anlatým, yapý ve tema bakýmlarýndankarþýlaþtýrýnýz. Buradan hareketle Millî Edebiyat Döneminde hece ile yazan þairlerin þiirleriyleCumhuriyet Döneminde öz (saf) þiir anlayýþýný sürdüren þairlerin þiirleri arasýndaki en belirgin fark-lýlýk ve benzerlikleri tespit ediniz. Sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

BENDEDÝRNe azap, ne sitem bu yalnýzlýktan,Kime ne, aþýlmaz duvar bendedir, Süslenmiþ gemiler geçse açýktan,Sanýrým gittiði diyar bendedir.

Yaram var, havanlar dövemez merhem;Yüküm var, bulamaz pazarlar dirhem.Ne çýkar, bir yola düþmemiþ gölgem;Yollar ki Allah’a çýkar, bendedir.

Necip Fazýl KISAKÜREKÇile

SECÝYEAradým, yýllarca seni aradýmKöy köy dolaþarak Anadolu’da,Sen her tarafdaydýn da bulamadým,Göründün nihayet Gelibolu’da...

Sezmiþtim Fatih’te, Yavuz’da seni,Nedim’de, Kemal’de, Mimar Sinan’da,Duyarken yine 10 Temmuz’da seni,Büsbütün kayboldun sandým Balkan’da......

Orduda nihayet kavuþtuk sana,Ararýz þimdi her ocakta seni...Dileriz kalmasýn görmek yarýnaÝlimde, sanatta, ahlakta seni!

Ziya Gökalp

2. Cumhuriyet Döneminde öz (saf) þiir anlayýþýna baðlý olarak yazýlmýþ þiirlerin yapý, tema, dilve anlatým bakýmýndan hangi özellikler gösterdiðini maddeler hâlinde defterinize yazýnýz.

53

54

3.ARTIK YAÞAMAK ÝÇÝN…

...Tekrar yaþayacaðýz ümitli sabahlarý,Bulacaðýz dünyanýn o en güzel yerini,Ebedî bir sahilde yeniden tadacaðýzKol kola, sükûn dolu akþam gezmelerini…

Ziya Osman SABA

YAÞARKEN...Baksan bir uzaklýk var hangi yana,Hangi eþyaya dönsen boþ bir ayna;Varmak istediðin uzak limanaGemiler beni almadan kalkýyor.

Ahmet Muhip DIRANAS

NE ÝÇÝNDEYÝM ZAMANIN...Kökü bende bir sarmaþýkOlmuþ dünya sezmekteyim,Mavi, masmavi bir ýþýkOrtasýnda yüzmekteyim.

Ahmet Hamdi TANPINAR

Yukarýdaki þiir parçalarýndan yola çýkarak öz (saf) þiir anlayýþýný sürdüren þairlerin þiirlerindeifade ettikleri dünya ile yaþadýðýmýz dünya arasýnda bir farklýlýk olup olmadýðýný tartýþýnýz. Þairlerþiirlerinde nasýl bir dünya kurmuþlardýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. Tanzimat, Servetifünun ve Millî Edebiyat Dönemi þiiriyle ilgili bilgilerinizden hareketleCumhuriyet Döneminde öz þiir anlayýþýna baðlý þairlerin Türk þiirine neler kattýðýný sözlü olarakifade ediniz.

5. Bilimlerin ilerlemesi ve keþiflerin çoðalmasýna raðmen insanýn, hayatýn ve evrenin sýrlarýnýnçözülemeyiþi, her cevabýn yeni bir soru üretmesi, XIX. yy. da “Bilinmeyenin karþýsýnda bilimadamýmýz olacaðýna þairimiz olsun daha iyi.” anlayýþýný ortaya çýkarmýþtýr. Sizce bu yargý günümüzaçýsýndan da anlamlý mýdýr? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

6. Aþaðýda farklý ülkelerden, farklý dönemlerden, farklý akýmlara baðlý þairlerin þiirleri verilmiþtir.Hayat, aþk, ölüm, varoluþ, tabiat sevgisi gibi temalarda bireysel duyuþlarýný dile getirmiþ olan buþairlerin þiirleri birçok dile çevrilmiþ ve beðenilmiþtir. Bunun sebebi sizce ne olabilir? Buradanhareketle Necip Fazýl, Ziya Osman, Cahit Sýtký ve Ahmet Muhip’in incelediðiniz þiirlerinin de aynýözelliði taþýyýp taþýmadýðýný tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu öz þiir anlayýþý çerçevesinde deðer-lendiriniz.

55

ORPHEUS'A SONE

Gelir Tanrý’nýn elinden. Ama nasýl, de bana,kiþi Tanrý’yý dar çengiyle nasýl izler ki?Uyumsuzluk onun usu. Kesiþtiði yerde ikiyürek-yolunun, tapýnak yoktur Apollon uðruna.

Türkü, senin öðrettiðin gibi, arzu deðil,deðil üstüne düþülen, sonunda kazanýlan;türkü varlýktýr. Kolay gelir Tanrý’ya, bil.Peki ne zaman varýz biz? Tanrý ne zaman

yerle yýldýzlarý bizim varlýðýmýza harcar?Bu deðil, genç, senin sevmen deðil, hayýr,sesin aðzýný zorla açsa bile severken, -var

öðren apansýz türkünü unutmayý. O kaçar.Gerçek türkülemede, bambaþka bir soluk vardýr.Amaçsýz bir soluk. Tanrý’dan bir esinti. Bir rüzgâr.

Rainer Maria RILKE(Alman þair)

çev.: Turan OFLAZOÐLUSeçilmiþ Þiirler - Duino Aðýtlarý

XVIII. SONE

Denk tutar mýyým seni hiç ben yaz günlerineÇok daha sýcakkanlý çok daha sevimlisin,Kýyasýya yel çarpar mayýs çiçeklerineVe yaz bizimle kalýr çok kýsa bir çað için

Bazý bazý gök bize fazlaca kýzgýn bakar Ya da altýndan teni kararýr ikide birVe her güzel zamanla güzelliði yitirirKýsmet ya da tabiat onu bu hâle koyar.

Senin ölümsüz yazýn hiç solmayacak ama;Ölüm yitirmeyecek sendeki güzelliðiVe çekmeyecek seni kendi karanlýðýna:

Eriþirsin ölümsüz þiirimle her çaðaKiþi nefes aldýkça, gözler görebildikçeYaþadýkça þiirim, hayat verdikçe sana.

William SHAKESPEARE(Vilyým ÞEKSPÝR- Ýngiliz þair)

çev.: Bilge UMARBüyük Þairler ve Þiirleri

INNISFREE'DEKÝ GÖL ADASI

Kalkýp gitmeli artýk, doðru Innisfree’yeÇalý çýrpý toplayýp toprak bir dam kurarým Bahçemde arýlarla dokuz ocak fasulye

Tek baþýma yaþamak muradým.

Orda kavuþacaðým yavaþ yavaþ huzuraÇekirge sesleriyle örtülü sabahlardanMasmavi, pýrýl pýrýl geceler, günler orda

Kuþlardýr akþamlarý dolduran.

Kalkýp gitmeli artýk, gece gündüz demedenGönlümü duyuyorum ses veriyor sahileKirli kaldýrýmlarda, yol üstünde dururken

Hep o sestir duyduðum içimde.

William Butler YEATS(Vilyým Batlýr YÝTS- Ýrlandalý þair)

çev.: Melih Cevdet ANDAYBüyük Þairler ve Þiirleri

RUBAÝ

Varlýðýn sýrlarý saklý senden, benden;Bir düðüm ki ne sen çözebilirsin ne ben.Bizimki perde arkasýnda dedikodu:Bir indi mi perde, ne sen kalýrsýn ne ben.

Ömer Hayyam(Ýranlý þair)

çev.: Sabahattin EYÜBOÐLUÖmer Hayyam, Dörtlükler

SABAHA DEKBütün gün ayaktayýmdýr, avluda;Otururum lambamýn altýnda, sabaha dek;Öyle bir sýr ki bu, kimseler anlamaz;Göðüs geçiririm, ara sýra

PO Kiu-yi(Çinli þair)

çev.: A. ERHAT - O. V. KANIKTercüme, Þiir Özel Sayýsý

1. Öz þiir anlayýþýný sürdüren þiirin özellikleri ile ilgili aþaðýdaki cümlelerin karþýsýnayargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Þiirde ahenk söyleyiþ tarzý, ritim, kafiye, iç kafiye vb. ile saðlanýr. ( )- Þairler daha çok serbest nazmý tercih etmiþlerdir. ( )- Þiirde yerli ve mahallî unsurlara çok yer verilmemiþtir. ( )- Þairler þiire özgü düþsel bir âlem kurmuþlardýr. ( )- Bu dönem þiirinin oluþmasýnda Millî Edebiyat Dönemi þiir hareketleri etkili olmuþtur. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yeri uygun kelimeyle doldurunuz.Öz þiir anlayýþýný sürdüren þairler daha çok Batý edebiyatýndaki ...................................... akýmýndan etkilenmiþlerdir

3. Aþaðýdaki þairlerden hangisi Yedi Meþale grubuna dâhil deðildir?A) Sabri Esat SÝYAVUÞGÝLB) Yaþar Nabi NAYIRC) Vasfi Mahir KOCATÜRKD) Cahit Sýtký TARANCIE) Ziya Osman SABA

4. “Gözlerim bir kuyu, dilim kördüðüm,Bir görünmez âlem olsa gördüðüm;Mermer bir kabuða girip ördüðüm,Kapansam içimden gelen âhenge...”

Necip Fazýl KISAKÜREKYukarýdaki dörtlükte öz þiir anlayýþýnýn hangi özellikleri görülmektedir? Defterinize yazýnýz.

56

Nâzým Hikmet’in kendi sesinden þiirlerini içeren CD ya da kaset bularak sýnýfa getiriniz (57. say-fadaki 2. soruya yöneliktir.).

Nâzým Hikmet’in Salkým Söðüt, Yanardað, Büyük Ýnsanlýk, Stronsium 90 ve Yine MemleketimÜstüne Söylenmiþtir adlý þiirlerini bir sonraki derste okumak üzere sýnýfa getiriniz (57. sayfadaki 3.soruya yöneliktir.).

Nâzým Hikmet RAN’ýn hayatý, fikrî ve edebî kiþiliði hakkýnda bir araþtýrma yapýnýz (63. sayfada-ki 11. soruya yöneliktir.).

Nâzým Hikmet RAN’ýn Memleketimden Ýnsan Manzaralarý adlý kitabýný okumayý unutmayýnýz.

1. Aþaðýdaki þiirleri yapý ve içerik bakýmýndan kýyaslayarak Türk edebiyatýnýn hangi þiirgeleneðine veya geleneklerine ait olabileceklerini sözlü olarak ifade ediniz.

ÝÇÝMÝZDEN BÝRÝEli deðnek tutar tutmazÇoban oldu;Sardýlar sýrtýna bazlamayý.On altý yýl güne verdi karnýný,On altý yýl koyun güttü, kavalsýz.Ýnsanlardan aðayý tanýr,Adýný bilmez sorarsan,Hayvanlardan Karabaþ'ýGünü yetti, býyýðý bitti,Okundu künyesi,Gitti, davulsuz zurnasýz.

Rýfat ILGAZBütün Þiirleri

2. Nâzým Hikmet’in kendi sesinden þiirlerini içeren CD veya kaseti dinleyiniz.3. Nâzým Hikmet’in Salkým Söðüt, Yanardað, Büyük Ýnsanlýk, Stronsium 90 ve Yine Memleketim

Üstüne Söylenmiþtir adlý þiirlerini yüksek sesle okuyunuz.

57

DAR KALIPÝnsanlar içinden kurtulup, ne zamanAynamla baþ baþa, yapayalnýz kalsam,Akislerle susup, nihayet bir insanOlduðumu bana hatýrlatýr aynam.

...

Cahit Sýtký TARANCI

2. Serbest Nazým ve Toplumcu Þiir (1920-1960)

KEREM GÝBÝHava kurþun gibi aðýr!Baðýr

baðýr baðýr

baðýrýyorum. Koþun

kurþun erit-

-meðe çaðýrýyorum...

O diyor ki bana: —Sen kendi sesinle kül olursun ey!

Kerem gibi

yana yana...

Deeeert çok,

hemdert yok

Yürek- -lerin

kulak- -larý

saðýr...

Hava kurþun gibi aðýr... Ben diyorum ki ona: — Kül olayým

Kerem gibi

yana yana...

Ben yanmasam sen yanmasan

biz yanmasak, nasýl

çýkar karan-

-lýklar aydýn- -lýða...

Hava toprak gibi gebe. Hava kurþun gibi aðýr.

Baðýr baðýr

baðýrýyorum. Koþun

kurþun erit-

-meðe çaðýrýyorum...

Nâzým Hikmet RANBütün Eserleri - 1

58

1. a. Kerem Gibi þiirinin ahenk özelliklerini aþaðýdaki noktalý yerlere yazýnýz.

b. Kerem Gibi þiirinin ahenk özelliklerinden yola çýkarak serbest nazýmda ahengin nasýl sað-landýðýný defterinize yazýnýz.

2.

59

Redif :.................................................................................................................................

Kafiye :.................................................................................................................................

Aliterasyon :..................................................................................................................................

Asonans :.................................................................................................................................

Ses akýþý :.................................................................................................................................

Söyleyiþ :.................................................................................................................................

Ölçü :.................................................................................................................................

YEMÝÞÇÝ ÝHTÝYAR

Sinîn-i ömr-i þedâid-güzîni olmalýdýr,Cebîn-i pâkine pîrin bu çîn-i ye’si veren.Elinde tartýsý, dûþunda mülk-i seyyârý;Yürür… Önünde mezar, arkasýnda bin þîven!Zaman olur ki, uzaklarda bir serâb-ý muzîNümâyiþiyle, gözünden geçer hayâl-i vatan;Sönük nigâhýný bîdâr ederdi belki ümid,Hayâle olsa müsâid bu meþy-i tâb-efgen.Çeker þu bârý hayâtýnda hep hayâtý için;Bilinse ah þu bâr-ý hayâtý çekme neden?..

Mehmet Âkif ERSOYSafahat

GECE

Kandilli yüzerken uykulardaMehtâbý sürükledik sularda.

Bir yoldu parýldayan, gümüþten,Gittik… Bahs açmadýk dönüþten.

Hulyâ tepeler, hayâl aðaçlar…Durgun suda dinlenen yamaçlar…

Mevsim sonu öyle bir zaman kiGaaip bir mûsikîydi sanki.

Gitmiþ kaybolmuþuz uzakta,Rü’ya sona ermeden þafakta…

Yahya Kemal BEYATLIKendi Gök Kubbemiz

a. Yemiþçi Ýhtiyar ve Gece adlý þiirlerle Kerem Gibi þiirini ses akýþý bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz.Benzerlik ve farklýlýklarý tespit ederek aþaðýdaki þemaya yazýnýz.

b. Kerem Gibi þiirinin ölçüsü üzerine düþüncelerinizi söyleyiniz.c. Hece ve aruz ölçüleriyle kýyaslandýðýnda serbest nazým þaire hangi imkânlarý sunmaktadýr?

Sözlü olarak ifade ediniz.3. a. Kerem Gibi þiirini yüksek sesle okuyunuz.

b. Þiirdeki söyleyiþ ile mýsra yapýsý arasýnda nasýl bir iliþki vardýr? Buradan yola çýkarakþiirdeki söyleyiþ özelliklerinin mýsralarýn oluþumunda nasýl bir rol oynadýðýný belirleyiniz.

c. Kerem Gibi þiirinde aruz ve hece ölçüsü kullanýlmamasýna raðmen ritim nasýl saðlanmýþtýr?Bu ritim özelliðinin anlamla iliþkisi üzerine düþüncelerinizi söyleyiniz.

60

Söz sanatý ÖrnekBenzetme (teþbih) Hava kurþun gibi aðýr

a. Þiirde kullanýlan söz sanatlarýndan örnekler bularak aþaðýdaki tabloya yazýnýz ve bu sözsanatlarýnýn þiirdeki iþlevini sözlü olarak ifade ediniz.

YEMÝÞÇÝ ÝHTÝYAR - GECE KEREM GÝBÝ

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Farklýlýklar

Benzerlikler

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

4. Cumhuriyet Döneminden önce Ahmet Haþim ve Tevfik Fikret’in serbest müstezat þeklinde þiir-ler yazdýklarýný biliyoruz. Ahmet Haþim'in serbest müstezat þeklinde yazdýðý aþaðýdaki Kýþ þiiriyleserbest nazým örneði olan Kerem Gibi þiirini dil ve söyleyiþ bakýmýndan karþýlaþtýrarak Kerem Gibiþiirinin yeni ve farklý yönlerini maddeler hâlinde tahtaya yazýnýz.

KIÞ

Yine kýþ,Yine þems-i mesâda, âh o bakýþ,Yine yollarda serseri dolaþanÂþiyansýz tuyûr-ý pür-nâliþ…

Tehî kalan ovalarSükût eder sanýlýr mevsimin gumûmuylaHarab olan sarý yollarda kalmamýþ ne gelen,Ne giden,Þimdi yalnýz kavâfil-i evrâkMütemâdî sürüklenir bir uzakUfk-ý pür-ýztýrâb u nevmîde.

Yine kýþ, yine kýþ,Bütün emelleri bir aðlayan duman sarmýþ…

Ahmet HaþimGöl Saatleri

5. “Koþun kurþun

erit- -meðe

çaðýrýyorum...”

“— Sen kendi sesinle kül olursun ey!”

Yukarýdaki dizeler dikkate alýndýðýnda Kerem Gibi þiiri üslup bakýmýndan öðretici metin tür-lerinden hangisiyle iliþkilendirilebilir? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

61

b. “Dost bî-pervâ felek bî-rahm devrân bî-sükûnDerd çok hem-derd yok düþman kavî tâli zebûn”

FuzûlîKerem Gibi þiirinde Fuzûlî’nin yukarýdaki beytinden alýntý (iktibas) yapýlmýþtýr. Bu alýntý yapýlan

ifadenin Fuzûlî’nin beytindeki anlamýyla Kerem Gibi þiirindeki anlamý arasýnda bir fark olupolmadýðýný tartýþarak alýntýnýn hangi baðlamda kullanýldýðýný belirleyiniz.

c. Kerem ve yanmak kelimeleri size neyi hatýrlatýyor? Buradan hareketle þiirdeki söz sanatlarýve imgelerin halk kültürü ve günlük hayatla iliþkisini tespit ediniz.

ÝSTÝKLALBu zýrhlýlarý, bu ordularý tanýrým,benim de sularýma girdiler,benim de topraðýma asker çýkardýlar geceleyin.Kanýma susamýþtýlar.Çalmak istiyorlardý gözlerimin nurunu

hünerini ellerimin.Döktük denize onlarý1922’ydi yýllardan...

Mýsýrlý kardeþim;þarkýlarýmýz kardeþtir,

isimlerimiz kardeþ,yoksulluðumuz kardeþtir,

yorgunluðumuz kardeþ

Þehirlerimde güzel, ulu, canlý ne varsa:insan, cadde, çýnar,

savaþýnda senin yanýndalar.Köylerimde Kelâm-ý Kadim okunuyor

senin dilinle,senin zaferin için...

2000 SENESÝNÝN SANATKÂRLARINAEy 77 yýl sonraÞarkýn “Futurist âbidesi” yükselen meydanlardaMýsralarýnýMikrofonlarla haykýracak þair!Ey suratlarý düzgünsüz aktörlerineKolektivizmin Temiz optimizmini oynatacak rejisör!Ey yirmi birinci asrýn mühendis bestekârý,Ben Size1923 senesinde yazdým bu þiiri....

Nâzým Hikmet RAN

a. Cumhuriyetten önceki þiir geleneklerine baðlý þiirler ile Kerem Gibi, Ýstiklal ve 2000Senesinin Sanatkârlarýna adlý þiirleri dil bakýmýndan karþýlaþtýrarak Nâzým Hikmet’in söz konusuþiirlerinde Türk þiiri için yeni ve farklý olan kelime ve ifadeleri aþaðýdaki noktalý yerlere yazýnýz.

b. Bu yeni ifade ve kavramlar Nâzým Hikmet’in þiir dili hakkýnda size neler düþündürmekte-dir? Sözlü olarak ifade ediniz.

62

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Mýsýrlý kardeþim, biliyorum, biliyorum,istiklal otobüs deðil ki

birini kaçýrdýn mý, öbürüne binesinÝstiklal sevgilimiz gibidir

aldattýn mý bir kerezor döner bir daha.

Mýsýrlý kardeþim,kanalýn sularýna karýþtý kanýn.Ýnsanýn yurdu bir kat daha kendinin olur

topraðýna, suyuna karýþtýkça kaný.Yaþamýþ sayýlmaz zaten

yurdu için ölmesini bilmeyen millet...

Nâzým Hikmet RANYeni Þiirler

6. a. Kerem Gibi þiirinin temasýný bulunuz ve daha önce okuduðunuz þiirlerin temalarýylakarþýlaþtýrýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu tahtaya yazýnýz.

b. Sanat eserinin temel konusu dikkate alýndýðýnda Kerem Gibi þiirinin temasýnýn insanaözgü gerçeklikle iliþkisi hakkýnda neler söylenebilir?

7. Kerem Gibi þiirinin yapý özelliklerini tahtaya yazýnýz.8. a. Kerem Gibi þiirinin sizde uyandýrdýðý duygu ve düþünceleri sözlü olarak ifade ediniz.

b. “Hava kurþun gibi aðýr!” ifadesi size neler çaðrýþtýrmaktadýr? Sözlü olarak ifade ediniz.9. Cumhuriyet Döneminden önce Namýk Kemal, Tevfik Fikret ve Mehmet Âkif’in þiirlerinde

toplumsal temalara yer verildiðini biliyoruz. Ancak toplumsal konularý iþleyen þiirlerle NâzýmHikmet’in toplumcu gerçekçi þiir anlayýþý birbirinden ayrýlmaktadýr. Kerem Gibi, Ýstiklal ve 2000Senesinin Sanatkârlarýna adlý þiirlerden yola çýkarak bu iki þiir anlayýþýný konu ve biçim bakýmýn-dan karþýlaþtýrýp farklýlýklarýný söyleyiniz. Bu farklýlýklar Türk þiirine neler kazandýrmýþtýr? Tartýþýnýz.Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

10. Kerem Gibi þiirinin baðlý olduðu gelenek hakkýndaki düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.11. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle defterinize Nâzým Hikmet'in fikrî ve edebî yönü hakkýn-

da bir paragraf yazýnýz. Yazdýklarýnýzý sýnýfta okuyarak arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.12. Kerem Gibi þiirinin Nâzým Hikmet RAN’ýn þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgili

çýkarýmlarda bulununuz.

1. HER ÞEY UZAKTADIR

Uzaktadýr her þey; gökyüzü, deniz,Her an peþimizden koþan gölgemiz,Özlenen limanlar, yanan yýldýzlar.Uzaktadýr her þey; anneler, kýzlar…

Uzaktadýr her þey, hep… yalnýz ölüm,Her yerde, her an yakýnýmýz, ölüm.

Ahmet Muhip DIRANASÞiirler

Öz þiir anlayýþýna baðlý olan Ahmet Muhip DIRANAS’ýn yukarýdaki Her Þey Uzaktadýr þiiriniKerem Gibi þiiriyle yapý, tema, dil ve anlatým bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý mad-deler hâlinde tahtaya yazýnýz.

2. Divan þiirinde aruz, öz þiirde hece ölçüsü, toplumcu þiirde ise serbest nazmýn benimsenmesiþiirde amaç ve yöntem iliþkisi bakýmýndan söz konusu þiir gelenekleri hakkýnda size nelerdüþündürüyor? Sözlü olarak ifade ediniz.

3. Siz olsaydýnýz günümüz toplumunu ilgilendiren hangi sorunlar etrafýnda þiir yazardýnýz?Sebepleriyle birlikte sözlü olarak ifade ediniz.

63

64

Kültür Haftasý, Aðaç, Çýnaraltý ve Hisar adlý edebiyat dergileri hakkýnda araþtýrma yaparak budergiler etrafýnda toplanmýþ olan þairlerin kimler olduðunu tespit ediniz. Bu þairlerin þiirlerindenörnekler bularak sýnýfa getiriniz (65. sayfadaki 3. soruya yöneliktir.).

Kemalettin KAMU’nun Bingöl Çobanlarý, Arif Nihat ASYA’nýn Fetih Marþý ve Bir Bayrak RüzgârBekliyor, Faruk Nafiz ÇAMLIBEL’in Han Duvarlarý ve Çoban Çeþmesi, Halit Fahri OZANSOY’unAruza Veda, Zeki Ömer DEFNE’nin Ilgaz, Enis Behiç KORYÜREK’in Gemiciler ve Tuna Kýyýsýndaadlý þiirlerini bir sonraki derste okumak üzere sýnýfa getiriniz (65. sayfadaki 2. soruya yöneliktir.).

Faruk Nafiz ÇAMLIBEL, Ahmet Kutsi TECER ve Orhan Þaik GÖKYAY rollerini üstlenecek üçöðrenci seçilir. Seçilen öðrenciler canlandýracaklarý þairin hayatý, eserleri ve edebî kiþiliði hakkýndabir araþtýrma yapar (66. sayfadaki 4, 69. sayfadaki 6 ve 71. sayfadaki 8. etkinliklere yöneliktir.).

1. Toplumcu gerçekçi þiir ile ilgili aşağıdaki cümlelerin karþýsýna bilgiler doðru ise (D),yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Aruz vezni kullanýlmýþtýr. ( )- Söylev üslubundan yararlanýlmýþtýr. ( )- Geniþ kitlelere hitap etmek ve onlarý harekete geçirmek amacýyla yazýlmýþtýr. ( )- En önemli temsilcisi Mehmet Âkif ERSOY’dur. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.- Nâzým Hikmet RAN, 1921 yýlýndan itibaren þiirlerinde özellikle biçim yönünden,

......................................... akýmýnýn temsilcisi olan ünlü Rus þairi .............................

...................’ den etkilenmiþtir.

3. “Onun öznesi, insan merkezli bir dünyada metafizik baðlarla bütün iliþkisini keserek geçmiþin biçimlendirdiði deðerlere baþkaldýrýr. Gücünü ve kuvvetini yaþadýðý dünyadan alan buanlayýþta, öznenin itici gücü kendi bireysel varoluþunun en büyük sebebi olarak gördüðümaddi enerjisidir. Bunun için materyalisttir. Bireyin görünen evrendeki eylemselliði onunen ayýrt edici yanýdýr. Böylesine bir anlayýþýn biçimlendirdiði þiiri ise geçmiþin bütünyükünden kurtulma dileðindedir. Bu nedenle her noktada kendisinden öncekine karþýdýr.”

Yukarýdaki paragrafta þiir anlayýþýndan bahsedilen þair aþaðýdakilerden hangisidir?A) Tevfik Fikret B) Mehmet Âkif ERSOY C) Nâzým Hikmet RAN

D) Namýk Kemal E) Ziya Gökalp

4. Toplumcu gerçekçi þiir ile ilgili aþaðýdakilerden hangisi söylenemez?A) Bu tip þiirlerde dilin kalabalýklarý harekete geçiren gücünden yararlanýlmýþtýr.B) XX. yüzyýl baþlarýnda bütün dünyada bu tip þiirler yazýlmaya baþlanmýþtýr.C) Þiir diline yeni ifade ve kavramlar girmiþtir.D) Toplumcu þairler Millî Edebiyat Dönemi þairlerinden etkilenmiþlerdir.E) Þiirde daha önce iþlenmemiþ konular yer almaya baþlamýþtýr.

5. Þiirlerinde toplumsal temalara yer veren Tevfik Fikret, Mehmet Âkif ve Nâzým Hikmet’inþiir anlayýþlarý arasýndaki önemli farklar nelerdir? Defterinize yazýnýz.

Faruk Nafiz ÇAMLIBEL’in Han Duvarlarý adlý þiir kitabýný okumayý unutmayýnýz.

3. Millî Edebiyat Zevk ve Anlayýþýný Sürdüren Þiir

1. Önceki bilgilerinizden hareketle Millî Edebiyat Dönemi þairlerinin þiir anlayýþýný ve bu þiiranlayýþýnýn sosyal ve siyasi þartlarla iliþkisi hakkýndaki düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

2. Kemalettin KAMU’nun Bingöl Çobanlarý, Arif Nihat ASYA’nýn Fetih Marþý ve Bir BayrakRüzgâr Bekliyor, Faruk Nafiz ÇAMLIBEL’in Han Duvarlarý ve Çoban Çeþmesi, Halit FahriOZANSOY’un Aruza Veda, Zeki Ömer DEFNE’nin Ilgaz, Enis Behiç KORYÜREK’in Gemiciler veTuna Kýyýsýnda þiirlerini yüksek sesle okuyunuz. Sizce bu þiirlerde ortak olan en dikkat çekiciözellik nedir? Sözlü olarak ifade ediniz.

3. Kültür Haftasý, Aðaç, Çýnaraltý ve Hisar dergileri etrafýnda toplanmýþ þairlerin þiirlerindenbeðendiklerinizi okuyunuz. Sizce bu þiirlerle biraz önce okuduðunuz þiirler arasýnda nasýl bir iliþkikurulabilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

SANAT

Yalnýz senin gezdiðin bahçede açmaz çiçek,Bizim diyarýmýz da bin bir baharý saklar!Kolumuzdan tutarak sen istersen bizi çek,Ýncinir düz caddede daðda gezen ayaklar.

Sen kubbesinde ince bir mozayik arar daGezersin kýrk asýrlýk bir mabedin içini,Bizi sarar bir sülüs yazý görsek duvarda,Bize heyecan verir bir parça yeþil çini…

Sen raksýna dalarken için titrer derindenÇiçekli bir sahnede bir beyaz kelebeðin,Bizim de kalbimizi kýmýldatýr yerindenTopraða diz vuruþu dað gibi bir zeybeðin.

Fýrtýnayý andýran orkestra sesleriBir ürperiþ getirir senin sinirlerine,Istýrap çekenlerin acýklý nefesleriBizde geçer en hazin bir musiki yerine!

Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzunYabancý bir þehirde bir kadýn heykelini,Biz duyarýz en büyük zevkini ruhumuzunGörünce bir köylünün kývrýlmayan belini...

Baþka sanat bilmeyiz, karþýmýzda dururkenYazýlmamýþ bir destan gibi Anadolu’muz.Arkadaþ, biz bu yolda türküler tuttururken Sana uðurlar olsun… Ayrýlýyor yolumuz!

Faruk Nafiz ÇAMLIBELHan Duvarlarý

65

1. Sanat þiirinin ahenk özelliklerini tahtaya yazýnýz.2. Sanat þiirinin hangi ölçü ile yazýldýðýný sözlü olarak ifade ediniz.3. Sanat þiirini yüksek sesle okuyunuz. Þiirdeki ahenk unsurlarý ve ölçü þiirin okunuþuna nasýl bir katký saðlamaktadýr? Sözlü olarak ifade ediniz.4. a. Sanat þiirinde bulunan söz sanatlarýndan tahtaya örnekler yazýnýz.

b. Bu sanatlarýn þiire neler kattýðýný sözlü olarak ifade ediniz.5. Sanat þiirindeki dil ve söyleyiþ özellikleri hakkýnda neler söylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

6. Sanat þiirinin yapý özelliklerini tahtaya maddeler hâlinde yazýnýz.

7. BÝZ NASIL ÞÝÝR ÝSTERÝZ?…Biz o þiiri isteriz ki çifte giden babalar,Ekin biçen genç kýzlarla, odun kesen analar,Yanýk sesin dinlerlerken gözyaþlarýný silsinler.

Baþlarýný açýk, beyaz sinesine koysunlar;Yüreðinin, özleriçün çýrpýndýðýn duysunlar;Bu çarpýntý, bu ses nedir; neler diyor? Bilsinler.

Mehmet Emin YURDAKUL

a. Sanat þiirinin temasýný bulunuz.b. Sanat þiirinin temasýný Biz Nasýl Þiir Ýsteriz? þiirinin temasýyla karþýlaþtýrýnýz. Bu karþýlaþtýr-

ma size Sanat þiirinin temasý hakkýnda neler düþündürmektedir? Sözlü olarak ifade ediniz.

8. Sanat þiirindeki halk þiiri geleneðine ait unsurlarý belirleyerek maddeler hâlinde tahtayayazýnýz.

9. Sanat þiiri modern Türk þiir geleneði içerisinde hangi çizgide yer almaktadýr? Sözlü olarakifade ediniz.

10. Sanat þiiri hakkýndaki duygu ve düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz. Sizce bu þiir halkýn duyguve düþünce dünyasýný, hayat tarzýný yansýtmakta mýdýr? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu defterinize yazýnýz.

11. Sanat þiirinin Faruk Nafiz ÇAMLIBEL’in þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgiliçýkarýmlarda bulununuz.

66

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Sanat þiirinde karþýlaþtýrýlan sanat anlayýþlarýndanbirini birinci grup, diðerini ikinci grup inceler. Bu sanat analayýþlarýnýn þiirde nasýl ifade edildiði tespitedilir. Grup sözcüleri sonuçlarý tahtaya yazar. Buradan haraketle þairin bu sanat anlayýþlarýndanhangisini, niçin tercih ettiði tartýþýlýr. Ulaþýlan sonuç deftere yazýlýr.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Sanat þiirindeki tarih ile ilgili konu veifadeleri, ikinci grup Sanat þiirinin temasýnýn hangi kesime hitap ettiðini tespit eder. Ulaþýlansonuçlar grup sözcüleri tarafýndan tahtaya yazýlýr.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Sanat þiirinde millî ve mahallî unsurlarýngelenekten farklý olarak nasýl ifade edildiðini, ikinci grup Sanat þiirinde modern Türk þiirinden nasýlyararlanýldýðýný tartýþýr. Ulaþýlan sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan maddeler hâlinde tahtaya yazýlýr.

Faruk Nafiz ÇAMLIBEL rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

HALAY ÇEKEN KIZLARÇekin halay, çalsýn durmadan sazlar,Çekin aðýr aðýr, halay düzülsün.Süzülsün oyunlar, süzülsün nazlar,Ýnce beller, mahmur gözler süzülsün.

Tutun kýzlar tutun, birleþsin eller,Çalýn sazlar çalýn, kýrýlsýn teller.Dönün kýzlar dönün, kývrýlsýn beller,Siyah, uzun saçlar tel tel çözülsün.

Kayan yýldýz gibi geceki izdenBakýþlar saçýlsýn kirpiðinizden.Etekler içinde naz eden dizden,Üzülsün bu deli gönlüm üzülsün.

Ahmet Kutsi TECERBütün Þiirleri

1. Halay Çeken Kýzlar þiirinin ahenk özelliklerini tahtaya yazýnýz.

2. Halay Çeken Kýzlar þiirini yüksek sesle okuyunuz. Ahmet Kutsi TECER, Halay þiirinde ahen-gi ve ses akýþýný saðlarken hangi söyleyiþ özelliðine baþvurmaktadýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

3. Halay Çeken Kýzlar þiirinin ölçüsünü tespit ederek defterinize yazýnýz

4. Halay Çeken Kýzlar þiirindeki söz sanatlarýný bularak tahtaya yazýnýz.

5. Halay Çeken Kýzlar þiirinde anlatýlanlarý resimlemek isteseniz nelere dikkat edersiniz? Bunasýl bir manzaradýr? Bu manzarayý þiire aksettiren ifadeleri tespit ederek okuyunuz.

6.

Yukarýdaki þiirle Halay Çeken Kýzlar þiirini yapý bakýmýndan karþýlaþtýrarak Halay Çeken Kýzlarþiirinin yapý özelliklerini maddeler hâlinde yazýnýz.

7. Halay Çeken Kýzlar þiirinin temasýný bularak temanýn özelliðini sözlü olarak ifade ediniz.

67

Dinle sana bir nasihat edeyimHatýrdan gönülden geçici olmaYiðidin baþýna bir iþ gelinceAný yad illere açýcý olma

Mecliste ârif ol kelamý dinleEl iki söylerse sen birin söyleElinden geldikçe sen iyilik eyleHatýra dokunup yýkýcý olma

Dokunur hatýra kendisin bilmezAsilzadelerden hiç kemlik gelmezSen iyilik et de o zayi olmazDarýlýp da baþa kakýcý olma

El âriftir yoklar senin bendiniDaðýtýrlar tuzaðýný fendiniAlçaklarda otur gözet kendiniKatý yükseklerden uçucu olma

Muradým nasihat bunda söylemekSize layýk olan onu dinlemekSev seni sevmeyeni zay’etme emekSevenin sözünden geçici olma

Karac’oðlan söyler sözün baþarýrAþkýn deryasýný boydan aþýrýrSeni bir mecliste hacil düþürürKötülerle konup göçücü olma

KaracaoðlanTürk Dili Halk Þiiri Özel Sayýsý

KOÞMA

8. Halay Çeken Kýzlar þiiri hakkýndaki duygu ve düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.9. Halay Çeken Kýzlar þiirinde verilen mesajlarý dikkate aldýðýnýzda “halay” kelimesi size neleri

çaðrýþtýrmaktadýr? Sözlü olarak ifade ediniz.10. Halay Çeken Kýzlar þiirinin konusu ile söyleyiþ özellikleri arasýnda nasýl bir baðlantý vardýr?

Sözlü olarak ifade ediniz.11. Halay Çeken Kýzlar þiiriyle Karacaoðlan’a ait Koþma’yý karþýlaþtýrarak benzer ve farklý yön-

lerini aþaðýdaki þemaya yazýnýz.

68

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Halay Çeken Kýzlar þiirinde millî vemahallî olan unsurlarýn gelenekten farklý olarak nasýl ifade edildiðini, ikinci grup Halay Çeken Kýzlarþiirinde modern Türk þiirinden nasýl yararlanýldýðýný tartýþýr. Ulaþýlan sonuçlar grup sözcüleri tarafýn-dan tahtaya maddeler hâlinde yazýlýr.

HALAY ÇEKEN KIZLAR KOÞMA

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Tema

Yapý

Dil ve Anlatým

Farklýlýklar

Benzerlikler

12. Halay Çeken Kýzlar þiiri modern Türk þiiri geleneði içinde hangi çizgide yer almaktadýr?Sözlü olarak ifade ediniz.

13. Halay Çeken Kýzlar þiirinin Ahmet Kutsi TECER’in þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyleilgili çýkarýmlarda bulununuz.

BU VATAN KÝMÝN?Bu vatan, topraðýn kara baðrýndaSýradaðlar gibi duranlarýndýr,Bir tarih boyunca onun uðrundaKendini tarihe verenlerindir…

Tutuþup, kül olan ocaklarýndan,Þahlanýp kan akan ýrmaklarýndan,Hudutlarda gaza bayraklarýndanAlnýna ýþýklar vuranlarýndýr…

Ardýna bakmadan yollara düþen,Þimþek olup çakan, sel olup coþan,Huduttan hududa yol bulup koþan,Cepheden cepheyi soranlarýndýr…

Ýleri atýlýp sellercesine,Göðsünden vurulup tam ercesine,Bir gül bahçesine girercesineÞu kara topraða girenlerindir…

Tarihin dilinden düþmez bu destan,Nehirler gazidir, daðlar kahraman,Her taþý bir yakut olan bu vatanCan verme sýrrýna erenlerindir…

Gökyay’ým ne desen ziyade deðil,Bu sevgi bir kuru ifade deðil,Sencileyin hasmý rüyada deðil,Topun namlusundan görenlerindir...

Orhan Þaik GÖKYAYBu Vatan Kimin

69

Ahmet Kutsi TECER rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

1. Bu Vatan Kimin þiirinin ahenk özelliklerini tahtaya yazýnýz.2. Bu Vatan Kimin þiirinin ölçüsünü tespit ederek defterinize yazýnýz.3. Aþaðýdaki noktalý yerlere Bu Vatan Kimin þiirindeki söz sanatlarýndan örnekler yazýnýz.

4. Bu Vatan Kimin þiirinde anlatýlanlarý resimlemek isteseniz nelere dikkat edersiniz? Bu nasýlbir manzaradýr? Bu manzarayý þiire aksettiren ifadeleri tespit ederek okuyunuz.

DESTANKalktý yelken eyledi Murat ReisBaþ baþa düþmana varýrým demiþVaktinize hazýr olun gazilerYa ser verir ya ser alýrým demiþ

Biz þaþýrttýk ol düþmanýn yolunuKimse bilmez gazilerin hâliniHazýr edin kumandanýn biriniAlýrým yedekte sürürüm demiþ

Türk pirleri eydür kurtarýn biziBiz de dedik Allah kurtarsýn siziÖlenimiz þehit öldüren gaziGün bugünkü gündür ururum demiþ

Kul Mustafa’m daim söyler özündenGaziler de cenk eylemiþ yolundan Koyverin Türk’ü bilek demirindenBoyuna küffârý ururum demiþ

Kayýkçý Kul MustafaTürk Dili Halk Þiiri Özel Sayýsý

5. Bu Vatan Kimin þiirinin temasýný bularak temanýn özelliðini sözlü olarak ifade ediniz.6. Bu Vatan Kimin þiiri hakkýndaki duygu ve düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.7. Bu Vatan Kimin þiirinde verilen mesajlarý dikkate alarak þairin hangi konulara nasýl bir

duyarlýlýk gösterdiðini belirleyiniz. Sonucu tahtaya yazýnýz. 8. Bu Vatan Kimin þiirinin konusu ile söyleyiþ özellikleri arasýnda nasýl bir baðlantý vardýr? Sözlü

olarak ifade ediniz.

70

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Bu Vatan Kimin adlý þiiri, ikinci grup XVII.yy.da yaþamýþ olan Kayýkçý Kul Mustafa’nýn destanýný yapý bakýmýndan inceler. Grup sözcülerisonuçlarý açýklar. Ýki þiirin yapý özellikleri karþýlaþtýrýlarak Bu Vatan Kimin þiirinde þairin hangi kay-naklardan yararlandýðý belirlenir ve deftere yazýlýr.

9. Bu Vatan Kimin þiirinde þair destanda olduðu gibi belirli bir olay, kiþi ve yer etrafýnda somut-lama yapmýþ mýdýr? Tartýþýnýz. Buradan hareketle þairin halk þiiri ve modern þiir geleneklerindennasýl ve ne ölçüde yararlandýðýný belirleyerek defterinize yazýnýz.

10. Bu Vatan Kimin þiirinin Orhan Þaik GÖKYAY’ýn sanatýnda ve Türk þiirindeki yeri ile ilgiliçýkarýmlarda bulununuz.

1. Sýnýfa getirdiðiniz þiirlerle bir þiir okuma yarýþmasý düzenleyiniz. Jürinin seçtiði en baþarýlý üçarkadaþýnýzý ödüllendiriniz.

2. Okuduðunuz ve incelediðiniz þiirlerden yola çýkarak Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýnýsürdüren þairleri sanat anlayýþlarý bakýmýndan nasýl sýnýflandýrabilirsiniz? Gruplandýrmayý yaparkenhangi ölçütleri göz önünde bulundurduðunuzu sözlü olarak ifade ediniz.

3. YATTIÐIM KAYA

Bu akþam o kadar durgun ki sularGömül benim gibi kedere diyorÝçimde maziden kalma duygularAðla geri gelmez günlere diyor.

Ey gönül gidenden ümidini kes Kaçan bir hayale benziyor herkesSanki kulaðýma gaipten bir sesBuluþmalar kaldý mahþere diyor....

Necip Fazýl KISAKÜREK

Öz þiir anlayýþýna baðlý olan Necip Fazýl KISAKÜREK’in Yattýðým Kaya þiiriyle Sanat, HalayÇeken Kýzlar ve Bu Vatan Kimin þiirlerini yapý, tema, dil ve ses bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Benzerve farklý yönleri belirleyerek ortak olan özellikleri maddeler hâlinde tahtaya yazýnýz.

71

Millî veya tarihî bir konu seçerek bir þiir yazýnýz. Yazdýðýnýz þiiri arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. Enbeðendiðiniz þiirleri sýnýf panosuna asýnýz.

Orhan Þaik GÖKYAY rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýnýsürdüren þiirlerin temalarýnýn daha önceki dönemlerde ele alýnýp alýnmadýðýný, ikinci grup budönem þiirlerinde hangi manzaralarýn iþlendiðini belirler. Grup sözcüleri sonuçlarý açýklar. Buradanhareketle Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren þiirler tema ve içerik bakýmýndan halk þiiri veMillî Edebiyat Dönemi þiiriyle karþýlaþtýrýlýr. Benzer ve farklý özellikler tespit edilerek deftere yazýlýr.

72

1. Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren þiir ile ilgili aþaðýdaki cümlelerin karþýsýnayargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Memleket manzaralarýyla ilgili söyleyiþlere yer verilir. ( )- Kelimeler ilk anlamlarýyla kullanýlýr. ( )- Millî hisler ön plandadýr. ( )- Þiirler serbest nazýmla yazýlýr. ( )- Þiirde halk arasýndan seçilmiþ sýradan insanlara yer verilir. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.- Millî ve memleketçi edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren þairlerin þiirleri ………………........, …………………….., …………………….. gibi dergilerde yayýnlanmýþtýr.

- Çoban Çeþmesi (1926), Suda Halkalar (1928), Bir Ömür Böyle Geçti (1933), Akýncý Türküleri (1938)

Yukarýdaki þiir kitaplarýný yazan þair ……………………………..................….. edebiyatýmýzda ……………………… adlý þiir topluluðunun en baþarýlý temsilcisidir.

- Âþýk Veysel gibi büyük bir ustayý Türk þiir dünyasýna kazandýran þairimiz …………..........…………………..’dir.

3. Aþaðýdakilerden hangisi Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren þairlerden deðildir?A) Orhan Þaik GÖKYAYB) Faruk Nafiz ÇAMLIBELC) Arif Nihat ASYAD) Ziya Osman SABAE) Kemalettin KAMU

4. Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren þiirin biçim ve içerik bakýmýndan en önemliözelliklerini defterinize yazýnýz.

Orhan Veli KANIK rolünü üstlenecek bir öðrenci seçilir. Seçilen öðrenci Orhan Veli KANIK’ýnhayatý ve edebî kiþiliði hakkýnda bir araþtýrma yapar (75. sayfadaki 2. etkinliðe yöneliktir.).

Batý sanatýnda ortaya çýkan gerçeküstücülük (sürrealizm) akýmýnýn özellikleri hakkýnda biraraþtýrma yapýnýz (75. sayfadaki 12. soruya yöneliktir.).

Orhan Veli KANIK’ýn þiirlerini içeren CD ya da þiir kasetini sýnýfa getiriniz (73. sayfadaki hazýr-lýk bölümünün 2. sorusuna yöneliktir.).

Orhan Veli KANIK’ýn Bütün Þiirleri adýyla yayýnlanan þiir kitabýný ve bu kitaptaki Garip ön sözünüokuyup Galata Köprüsü, Kitabe-i Seng-i Mezar I-II- III, Ýstanbul Türküsü, Ýstanbul’u Dinliyorum,Dalgacý Mahmut ve Bizim Gibi þiirlerini bir sonraki derste okumak üzere sýnýfa getiriniz (73. say-fadaki hazýrlýk bölümünün 1. sorusuna yöneliktir.).

4. Garip Hareketi (I. Yeni) (1940-1954)

1. Sýnýfa getirdiðiniz þiirleri yüksek sesle okuyunuz.2. Orhan Veli KANIK’ýn þiirlerini içeren CD ya da kaseti dinleyiniz.3. a. Þiir denildiðinde aklýnýza þiir ile ilgili hangi unsurlarýn geldiðini sözlü olarak ifade ediniz.

b. Bu unsurlar olmadan þiir yazmak sizce mümkün müdür? Sözlü olarak ifade ediniz.

KAPALI ÇARÞIGiyilmemiþ çamaþýrlar nasýl kokar bilirsin,Sandýk odalarýnda;Senin de dükkânýn öyle kokar iþte.Ablamý tanýmazsýn,Hürriyette gelin olacaktý, yaþasaydý;Bu teller onun telleri,Bu duvak onun duvaðý iþte.Ya bu camlardaki kadýnlar?Bu mavi mavi,Bu yeþil yeþil fistanlý...Geceleri de ayakta mý dururlar böyle?Ya þu pembezar gömlek?Onun da bir hikâyesi yok mu?Kapalý Çarþý deyip de geçme;Kapalý Çarþý,Kapalý kutu.

Orhan Veli KANIKBütün Þiirleri

1. Þiiri ahenk unsurlarý, ölçü ve söz sanatlarý bakýmýndan inceleyiniz. Þimdiye kadar iþlediðinizþiirlerle karþýlaþtýrdýðýnýzda Kapalý Çarþý þiirinin ahenk, ölçü özellikleri ve söz sanatlarý hakkýndaneler söyleyebilirsiniz? Sözlü olarak ifade ediniz.

2. Kapalý Çarþý þiirinde imgelere yer verilmiþ midir? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu, hakkýndaaraþtýrma yaptýðýnýz gerçeküstücülük akýmýnýn özellikleri ve okuduðunuz Garip ön sözüçerçevesinde deðerlendiriniz.

3. Kapalý Çarþý þiirindeki mýsralarýn birbiriyle iliþkisi hakkýnda neler söyleyebilirsiniz? Sözlüolarak ifade ediniz.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Kapalý Çarþý þiirini tasvirler, ikinci grupmüzikalite açýsýndan inceler. Grup sözcülerinin açýkladýðý sonuçlardan hareketle þairin, þiir sanatýnýnmüzik ve resimle iliþkisi hakkýndaki tutumu ve bunun sebebi belirlenir. Sonuçlar tahtaya yazýlýr.

73

SANATKÂRIN ÖLÜMÜGitti gelmez bahar yeli;Þarkýlar yarýda kaldý.Bütün bahçeler kilitli;Anahtar Tanrý’da kaldý.

4. Kapalý Çarþý þiirindeki kelimelerle Sanatkârýn Ölümü adlý þiirdeki kelimeleri kullanýldýklarýanlamlar bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Kapalý Çarþý þiirinde þair kelimeleri daha çok hangi anlamlarýn-da kullanmýþtýr? Sizce bu tercihin sebebi nedir? Defterinize yazýnýz.

5. Kapalý Çarþý þiiri ve Orhan Veli’nin sýnýfta okuduðunuz diðer þiirlerindeki söyleyiþler ve kul-landýðý kelimelerle sizce günlük dilde karþýlaþmak mümkün müdür? Buradan hareketle OrhanVeli’nin þiir dilinin kaynaðý hakkýnda neler söyleyebilirsiniz? Defterinize yazýnýz.

6. Þu ana kadar okuduðunuz daha önceki dönemlere ait þiirleri Kapalý Çarþý þiiriyle söyleyiþbakýmýndan karþýlaþtýrdýðýnýzda hangi sonuca ulaþýyorsunuz? Buradan hareketle diðer þiirlerdegörülen þairane tutumdan uzaklaþmak için Orhan Veli, Kapalý Çarþý þiirinde hangi yollara baþvur-muþtur? Sözlü olarak ifade ediniz.

7. Kapalý Çarþý þiirinin yapý özelliklerini tahtaya maddeler hâlinde yazýnýz.

8. Kapalý Çarþý þiirinin temasýný bulunuz. Bu temayý daha önceki dönemlerde kullanýlan temalar-la karþýlaþtýrdýðýnýzda hangi sonuca ulaþýyorsunuz? Defterinize yazýnýz.

9. Sanat eserinin temel konusundan hareketle temanýn neyi ifade ettiðini sözlü olarak belirtiniz.

10. Kapalý Çarþý þiirinin temasý ve þiirde söz edilen kiþiler toplumun hangi kesimini yansýtmak-tadýr? Þair bu kiþilere neden önem vermiþtir? Sözlü olarak ifade ediniz.

11. DOST ORMANTemiz þeyler düþündük, tertemiz;Uzun yollar boyunca, beraber;Eli elimde, yan yana, sessiz;Çevremizde karanlýk çiçekler.

Yapayalnýz, kýrda, yeþil gecede,Yürüyorduk, niþanlýlar gibi,Gökte ay, masaldaki meyve,

Bölüþtük o sihirli meyveyi.Ve öldük yosunlar üzerinde,Uzakta, yalnýz, o mýrýltý,O dost ormanýn gölgelerinde.

Sonra gökte, nurlarla sarýlý,Buldum seni, yaþ dolu gözlerim, Sevgili sükût yoldaþým benim

Paul VALERY (Pol VALERÝ)çev.: Orhan Veli KANIK

Çeviri ÞiirlerDost Orman ve Yalnýzlýk Þiiri adlý þiirler ile Kapalý Çarþý þiirini anlam ve çaðrýþým bakýmýndan

karþýlaþtýrýnýz. Sizce hangi þiir daha açýktýr? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

74

Geldi çattý en son ölmek.Ne bir yemiþ, ne bir çiçek;Yanýyor güneþte petek;Bütün bal arýda kaldý.

Cahit Sýtký TARANCIOtuz Beþ Yaþ

YALNIZLIK ÞÝÝRÝkaranlýðýn insaný delirten bir ihtiþamý vardýryýldýzlar aydýnlýk fikirler gibi havada salkým salkýmbu gece daðbaþlarý kadar yalnýzým

çiçekler damlýyor gecenin parmaklarýndandudaklarýmda eski bir mektep türküsükaranlýkta sana doðru uzanmýþ ellerimgözlerim gözlerini arýyor durmadannerdesin

Attilâ ÝLHANDuvar

12. Orhan Veli KANIK’ýn Kapalý Çarþý þiirinde ve okuduðunuz diðer þiirlerinde, þair gerçekliðeyaklaþým bakýmýndan duygu ve akýldan hangisini tercih etmektedir? Gerçeküstücülük akýmýnýnözelliklerini göz önünde tutarak tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu sebepleri ile birlikte defterinizeyazýnýz.

1.

13. Kapalý Çarþý þiirinin Orhan Veli KANIK’ýn þiir dünyasýnda ve Türk edebiyatýndaki yeri ile ilgilidüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

BEN ORHAN VELÝ...Mütenekkiren seyahat ederim.Oktay Rifat’la Melih Cevdet’tirEn yakýn arkadaþlarým.Bir de sevgilim vardýr, pek muteber;Ýsmini söyleyemem,Edebiyat tarihçisi bulsun....

Orhan Veli KANIK

ÝSTANBUL TÜRKÜSÜKasýmpaþa kýyýlarý tersaneBir kýz sevdim alimallah bir taneHer dem sevdalýya kýz mýz bahane

Caným ÝstanbullumAman aman bahane

...Oktay Rifat HOROZCU

ALATURKAÇýk benim þair tabiatým, çýk orta yereFakir güzelinden söyleHasret ateþinden çalÇal, söyle benim derdimi sevdalý sesinle....

Melih Cevdet ANDAY

75

Orhan Veli KANIK rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

1. Ben Orhan Veli, Ýstanbul Türküsü ve Alaturka þiirleriyle aþaðýdaki Yolcu ile Arabacý ve Dilekþiirlerini yapý, tema, dil ve anlatým bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlardan hareketle;

a. Garip þiirinin Türk ve dünya edebiyatýndaki þiir gelenekleriyle iliþkisini ve yerini açýklayýnýz.b. Garip þiirinin özelliklerini açýklayýnýz.

DÝLEKÝsterdim evimde olsunAklý baþýnda bir hatun,Bir kütüphane, bir kedi,Eþ dost her mevsimde olsun!Ben dostsuz edemem gayri.

Guillaume APOLLINAIRE (Giyom Apoliner)

çev.: Cahit Sýtký TARANCIOtuz Beþ Yaþ

YOLCU ÝLE ARABACI— Gurbet ademden kara, hasret ölümden acý.Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacý?— Henüz bana “Yolunun sonu budur!” denmedi,Ben ömrümü harcadým, bu yollar tükenmedi.

— Atlarý hýzlý sür ki köye pek geç varmasýnNiþanlýmýn gözleri yollarda kararmasýn.— Düþtüðüm yollar gibi sonsuzdur benim tasam,Bekleyenim olsa da razýyým kavuþmasam...

— Bir kere görse gözüm köyün aydýnlýðýnýKül baðlar içerimde bu kýzýl kor yýðýný.— Senin de yolun biter, diner gözünde yaþlarBenim uðursuz yolum bittiði yerden baþlar.

Faruk Nafiz ÇAMLIBELHan Duvarlarý

2. Orhan Veli KANIK, Oktay Rifat HOROZCU ve Melih Cevdet ANDAY’ýn þiirlerinde görülenkiþiler toplumun hangi kesimini temsil etmektedir? Niçin? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu Garipþiirinin özellikleriyle iliþkilendirerek defterinize yazýnýz.

76

Garip þiirinin özelliklerini yansýtan bir þiir yazýnýz. Þiirinizi sýnýfta yüksek sesle okuyunuz.

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Garip þairleri þiirlerinde ölçü ve kafiyeye yer vermiþlerdir. ( ) - Garip þairleri lafýz ve mana sanatlarýna þiirde yer vermeyi reddetmiþlerdir. ( )- Garip þiirinde sýradan insanlara, halk arasýndan seçilmiþ kiþilere yer verilmesi günlük dil ve sanatsýz söyleyiþ özelliði ile uygunluk gösterir. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.Orhan Veli lise arkadaþlarý ............................ ve .................................. ile birlikte Garip hareketini baþlatmýþ ve Batý edebiyatýndaki .................................. akýmýndan etkilenmiþtir.

3. Ýlk þiirlerini 1936’da yayýnlamaya baþlamýþtýr. Bunlar o güne kadar þiir diye bilinen ürünlere bir tür baþkaldýrýdýr. Öyle ki þiiri birtakým kalýp ve kliþelerden, yýpranmýþ benzetmelerden,baþka bir deyiþle þairanelikten kurtarmýþtýr. Hayali þiirden kovmuþ ya da çok az bir hayalleyetinmiþtir. Yalýn, gündelik bir dilin söz kalýplarýna yaslanarak þiirlerini oluþturmuþtur.Gündelik yaþamý þiirin çýkýþ noktasý yapmýþtýr.Bu parçada sözü edilen þair aþaðýdakilerden hangisidir?A) Cahit Sýtký TARANCI B) Faruk Nafiz ÇAMLIBELC) Orhan Veli KANIKD) Fazýl Hüsnü DAÐLARCAE) Cahit KÜLEBÝ

(1997-ÖYS)4. ALÝ RIZA ÝLE AHMED'ÝN HÝKÂYESÝ

Ne tuhaftýr Ali Rýza ileAhmed’in hikâyesiBirisi köyde otururVe her sabahÞehirdeki köye giderKöydeki þehre.

Orhan Veli KANIKAli Rýza ile Ahmed'in Hikâyesi adlý þiirde Garip akýmýna ait ne gibi özelliklergörüldüðünü belirleyerek defterinize yazýnýz.

Toplumcu gerçekçilik (sosyal realizm) akýmýnýn uzantýsý olarak kabul edilen Mavi Hareketi’ninortaya çýkýþ sebepleri hakkýnda bir araþtýrma yapýnýz (81. sayfadaki 6. soruya yöneliktir.).

Bir sonraki derste okunmak üzere sýnýfa Behçet NECATÝGÝL’in Gizli Sevda, Sevgilerde, FazýlHüsnü DAÐLARCA’nýn Türkçe Katýnda Yaþamak, Üç Þehitler Destaný, Havaya Çizilen Dünya,Cahit KÜLEBÝ’nin Rüzgâr, Cebeci Köprüsü, Attilâ ÝLHAN’ýn Bâkî’nin Ruhuna Gazel, Pia, ÝstanbulÞehri Aðlýyor, Yaðmur Kaçaðý, Eski Sinemalar, Aysel Git Baþýmdan, Kurtalan Trenine Gazel, ErdemBAYAZIT’ýn Sana Bana Vatanýma ve Ülkemin Ýnsanlarýna Dair, Hilmi YAVUZ’un Ten Sonnet’si adlýþiirlerini getiriniz (78. sayfadaki 1. soruya yöneliktir.).

Behçet NECATÝGÝL, Attilâ ÝLHAN ve Fazýl Hüsnü DAÐLARCA rollerini üstlenecek üç öðrenci seçilir.Seçilen öðrenciler canlandýracaklarý þairin hayatý ve edebî kiþiliði hakkýnda bir araþtýrma yapar (79. say-fadaki 2, 81. sayfadaki 4 ve 83. sayfadaki 6. etkinliklere yöneliktir.).

77

Behçet NECATÝGÝL’in Sevgilerde, Fazýl Hüsnü DAÐLARCA’nýn Çocuk ve Allah ve Attilâ ÝLHAN’ýnSisler Bulvarý adlý þiir kitaplarýný okumayý unutmayýnýz.

5. Garip Dýþýnda Yeniliði Sürdüren Þiir

1. Sýnýfa getirdiðiniz þiirlerden beðendiklerinizi yüksek sesle okuyunuz.2. Bir dönemde farklý þiir anlayýþlarýnýn ortaya çýkmasý dönemin toplumsal ve kültürel yapýsý

hakkýnda size neler düþündürür? Edebiyat, sanat ve düþünce akýmlarý ile sosyal hayat arasýndakiiliþkiyi göz önünde tutarak tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu tahtaya yazýnýz.

HERAKLÝT'ÝN SULARINe zaman sokaklarda dolaþsamOkul, sinema, sergiKullanýyorlarBendeki eski benleri.

Kalabalýklarda çoðalýyorumHangisine yetiþeyim þaþkýnTýpký onun çizgileriKarþýdan gelen þu kadýn.

Bir küçük çocukYýllarca öncemKorkar mý gitsem yanýnaÇocuk sen bensin desem.

Üç delikanlý yürüyorBir dört yol aðzýnda her biri bir yanaÜçe bölünüyorumYollarýn her birinde birim gidiyor.

Biri eve derslerinin baþýna - - kitabý açýyorumBiri parkta bir sevgili - - bekliyorumBir yerde çalýþýyor üçüncü, okul dönüþüGecenin geç saati iþimden dönüyorum.

Hey durun! diyorum, siz bensiniz, bensizNereye gidersiniz, hey durun!Sessizce yürüyorlar benden habersizDuymuyorlar, o kadar sesleniyorum.

Behçet NECATÝGÝLSevgilerde

78

79

1. Heraklit’in Sularý þiirini yüksek sesle okuyunuz. Bu ahenk unsurlarý daha önceki dönemlereait þiirlerden farklý mýdýr? Türkçe cümle yapýsýný ve þairin dili kullanýþ tarzýný göz önünde bulun-durarak tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçtan hareketle þiirdeki ses akýþýný ve ahenk özelliklerini belir-leyiniz.

2. Heraklit’in Sularý þiirini ölçü bakýmýndan daha önce okuduðunuz þiirlerle karþýlaþtýrýnýz. Þairölçü konusunda nasýl bir tutum takýnmýþtýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

3. MAVÝ MAVÝYDÝ GÖKYÜZÜMavi, maviydi gökyüzüBulutlar beyaz, beyazdýBoþluðu ve üzüntüsüÝçinde ne garip yazdý......

MOSKOVA'DA HERAKLÝT'Ý DÜÞÜNÜÞ…Heraklit! Heraklit! Akar suya kabil mi vurmak kilit?Ýþte,ýþýldýyor güneþtekalýn mermer sütunlar!BunlarSezar’larýn imparatorluðundan geliyor,beyaz tokalý Patrisiyen’ler gibi yükseliyorarkamýzda kalan

yolun üstünde!..…

Nâzým Hikmet RAN

Öz þiir anlayýþýna baðlý olan Ahmet Hamdi TANPINAR’ýn Mavi Maviydi Gökyüzü ve toplumcugerçekçi þiir anlayýþýna baðlý olan Nâzým Hikmet'in Moskova’da Heraklit’i Düþünüþ adlý þiirinden alý-nan yukarýdaki parçalar ile Heraklit'in Sularý þiirini imge ve söyleyiþ bakýmýndan karþýlaþtýrarak ben-zer ve farklý yönlerini tespit ediniz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

4. Heraklit’in Sularý þiirinin yapý özelliklerini ve yapýyý oluþturan birimlerin birbiriyle iliþkisinibelirleyerek tahtaya yazýnýz.

5. Heraklit’in Sularý þiirinin temasýný bulunuz. Sanat eserinin temel konusundan hareketletemanýn neyi ifade ettiðini belirleyerek sözlü olarak ifade ediniz.

6. Daha önce okuduðunuz þiirlerden yola çýkarak Heraklit’in Sularý þiirinin temasýnýn edebîgelenek içindeki yerini tartýþýnýz. Sonuçlarý defterinize yazýnýz.

7. Büyük filozof Heraklit’in “Her þey akar.” ve “Ayný nehre iki kez giremeyiz; (nehre ikinci kezgirdiðimizde biz) hem biziz hem deðiliz.” sözlerinden yola çýkarak Heraklit’in Sularý adlý þiiri yorumlayýnýz.

8. Heraklit’in Sularý þiiri hakkýndaki duygu ve düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

9. Heraklit’in Sularý adlý þiirin Behçet NECATÝGÝL’in þiir dünyasýnda ve Türk edebiyatýndaki yeriile ilgi düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Birinci grup Heraklit’in Sularý þiirinin tema ile dil ve söyleyiþ özellikleri arasýn-da bir iliþki olup olmadýðýný, ikinci grup þairin bireysel duyuþ ve düþünüþünü ifade ederken hangi kay-naklardan yararlandýðýný tespit eder. Ulaþýlan sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan tahtaya yazýlýr.

Kim bilir þimdi nerdesin?Senindir yine akþamlar;Merdivende ayak sesinRýhtým taþýnda gölgen var.

Ahmet Hamdi TANPINAR

Behçet NECATÝGÝL rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

80

rinna-rinnan-nay

melengecin dalýnda çifte sýðýrcýk diley çifte sýðýrcýkciðerime ateþ deðdi öley diley öley gencecikzehir pamuk ýrgatlýðý gavur gündelikçilik

rinna-rinnan-nayyüreðim bölündü laydamarlarým delindikan gider kan gider

melengecin dalýnda çifte saksaðan diley çifte saksaðanboynumda dönüp batýr öley diley þol kahbe devranaðlarým bir yandan kan kusarým bir yandan

rinna-rinnan-nayellerim kýrýldý laygözüm seli duruldukum gider kum gider

melengecin dalýnda çifte güvercin diley çifte güvercineðnimde göynek yok öley diley ayaðým yalýnölürsem kahrýmdan öldüðüm bilin

rinna-rinnan-nayyollarým kapandý laybulutlar parçalandýgün gider gün gider

melengecin dalýnda çifte ispinoz diley çifte ispinozazýktan yetimim öley diley katýktan öksüzdirliksiz düzensiz hanidir hürriyetsiz

rinna-rinnan-naykünyemiz yazýldý laykervanýmýz dizildican gider can gider

Attilâ ÝLHANSisler Bulvarý

1. rinna-rinnan-nay þiirinde ahengi saðlayan unsurlarý belirleyiniz.

Jean-François MILLET(1814-1875)(Jan Fransuva MÝLE)

Baþak Toplayan Kadýnlar (Detay)

81

2.

.Yukarýdaki türkü ile rinna-rinnan-nay þiirini ses akýþý, ahenk ve ölçü bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz.

Þairin dil ve ölçü bakýmýndan hangi gelenekten ve ondan farklý olarak hangi imkânlardan yarar-landýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

3. rinna-rinnan-nay þiirinin yapý özelliklerini tahtaya yazarak þiirde yapýyý oluþturan birimlerin bir-biriyle iliþkisini sözlü olarak ifade ediniz.

4. rinna-rinnan-nay þiirinin temasýný bulunuz. Temanýn edebî gelenek içerisindeki yeriyle ilgilidüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

5. Sanat eserinin temel konusundan hareketle temanýn neyi ifade ettiðini söyleyiniz.

6. Yaptýðýnýz araþtýrmadan, Attilâ ÝLHAN’ýn rinna-rinnan-nay þiiri ile okuduðunuz diðer þiir-lerinden yola çýkarak Attilâ ÝLHAN'ýn baþlattýðý “Mavi Hareketi”nin genel özellikleri hakkýnda hangiçýkarýmlarda bulunabilirsiniz? Tespitlerinizi arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

7. rinna-rinnan-nay þiiri hakkýndaki duygu ve düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

8. Attilâ ÝLHAN’ýn sýnýfa getirdiðiniz þiirlerinden beðendiðiniz birisini ezberleyiniz.9. rinna-rinnan-nay þiirinin Attilâ ÝLHAN’ýn þiir sanatýnda ve Türk edebiyatýndaki yeri ile ilgili

düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

TÜRKÜYayla suyu yan gider,Açma yaram kan gider,Dumanlý daðlar yaylalar hey.

Yaylalýsýn hey,Edalýsýn hey,Sevdalýsýn hey,Sen benimsin hey.

Yayla suyu pek duru,Giderim gurbete doðru,Dumanlý daðlar yaylalar hey.

Yaylalýsýn hey,Edalýsýn hey,Sevdalýsýn hey,Sen benimsin hey.

...

Anonim

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup rinna-rinnan-nay þiirinin tema ile dil vesöyleyiþ özellikleri arasýnda bir iliþki olup olmadýðýný, ikinci grup þairin bireysel duyuþ vedüþünüþünü ifade ederken hangi kaynaklardan ve kendinden önceki hangi geleneklerden yarar-landýðýný tespit eder. Ulaþýlan sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan tahtaya yazýlýr.

Attilâ ÝLHAN rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

BU ELLER MÝYDÝBu eller miydi masallar arasýndanRüyalara uzattýðým bu eller miydi.Arzu dolu, yaþamak dolu,Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan.

Bilyalarýn aydýnlýk dünyacýklarýBu eller miydi hayatý o dünyalarýn.Altýn bir oyun gibi eserdiAltýn tüylerinden mevsimin rüzgârý.

Topraktan evler yapan bu eller miydiKi þimdi deðmekte toprak olan evlere.El iþi vazifelerin önündeTýrnaklarýný yiyerek düþünmek ne iyiydi.

Kaybolmuþ, o çizgilerdenFalcýnýn saadet dedikleri.O köylü çakýsýnýn kestiði yerSöðüt dallarýndan düdük yaparken...

Bu eller miydi kesen mavi serçeyiBirkaç damla kan ki zafer ve kahramanlýk.Yorganýn altýna saklanarak,Bu eller miydi sevmeyen geceyi.

Ayrýlmýþ sevgili oyuncaklardanKýrmýþ küçük þiþelerini.Ve her þeyden ve her þeyden sonraBu eller miydi Allah’a açýlan!

Fazýl Hüsnü DAÐLARCAÇocuk ve Allah

1. Bu Eller miydi þiirinde ahengi saðlayan unsurlarý belirleyiniz.

Yukarýdaki þiir ile Bu Eller miydi þiirini ses akýþý, ahenk ve ölçü bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Þairindil ve ölçü bakýmýndan gelenekle iliþkisini ve ondan farklý olarak hangi imkânlardan yararlandýðýnýsözlü olarak ifade ediniz.

82

2. YAÐMUR YAÐADURSUN

Dýþarda yaðmur yaðadursun,Ve içerdeyse bütün eþyan,Esmeyip senin gibi her an,Pencerelerden bakadursun.

Dýþarda yaðmur yaðadursun;Ve yaðmur gibi sonsuz olanGözyaþlarýn ve sayýklaman,Camlarda halka halka dursun....

Cahit Sýtký TARANCI

3. Bu Eller miydi þiirini yapý bakýmýndan inceleyerek Yaðmur Yaðadursun þiiriyle karþýlaþtýrýnýz.Benzer ve farklý yönleri aþaðýdaki þemaya yazýnýz.

4. Bu Eller miydi þiirinin temasýný bulunuz. Temanýn edebî gelenek içerisindeki yeriyle ilgilidüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

5. Bu Eller miydi þiirinin temasý ile dil ve söyleyiþ özellikleri arasýnda bir iliþki olup olmadýðýnýtartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçtan hareketle þairin seçtiði temayý iþlerken nasýl bir arayýþ içerisindeolduðunu sözlü olarak ifade ediniz.

6. Bu Eller miydi þiiri hakkýndaki duygu ve düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

83

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Bu Eller miydi þiiri ile YaðmurYaðadursun þiirini imge ve söyleyiþ bakýmýndan karþýlaþtýrýr. Ýkinci grup Bu Eller miydi þiiri ileFederico GARCIA LORCA (Federiko GARSÝYA LORKA)’nýn aþaðýdaki Atlýnýn Türküsü þiirini birey-sel duyuþ ve düþünüþün ifade ediliþ þekli bakýmýndan karþýlaþtýrýr. Grup sözcüleri ulaþýlan sonuçlarýsözlü olarak açýklar. Buradan hareketle þairin imgede, söyleyiþte ve bireysel olanýn ifade ediliþindehangi kaynaklardan yararlandýðý belirlenerek deftere yazýlýr.

Fazýl Hüsnü DAÐLARCA rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

ATLININ TÜRKÜSÜKurtubaUzakta tek baþýna

Ay kocaman at karaTorbamda zeytin karaBilirim de yollarýVaramam Kurtuba’ya

Ovadan geçtim yel geçtimAy kýrmýzý at karaÖlüm gözler yolumuKurtuba surlarýnda

Yola baktým ama yol uzunCaným atým yaman atýmEtme eyleme ölümVarmadan Kurtuba’ya

KurtubaUzakta tek baþýna

Federico GARCIA LORCAçev.: M. C. ANDAY - S. EYÜBOÐLU

Dünya Yazýnýndan Seçilmiþ Çeviri Þiirler

............................................................................................................

........................................................

Farklýlýklar Benzerlikler

........................................................................................................................

..............................................................

BU ELLER MÝYDÝ - YAÐMUR YAÐADURSUN

84

1940’larda eser vermeye baþlayan ve Garip dýþýnda yeniliði sürdüren þairlerden CahitKÜLEBÝ’nin Sivas Yollarýnda þiirini yapý, tema, dil ve anlatým bakýmýndan inceleyiniz. Buradanhareketle Cahit KÜLEBÝ’nin Türk þiirindeki yerini belirleyip sonucu defterinize yazýnýz.

2. SÝZLERÝ GÖRÜYORUM

Sizleri görüyorum, bahçemizdeki çamlar,Bütün gün gölgesinde oynadýðým dost badem.Derken dallardan, ýlýk, iniveren akþamlar:Evine dönen babam, camda bekleyen annem.

Ah, bütün sevdiklerim, bütün kaybettiklerim!Neyi arayým, yerde kurt, göklerde yýldýz mý?Babam, annem, evimiz, bahçem, çitlenbiklerim,Sizler rüya mýydýnýz, sizler yaþadýnýz mý?

Ziya Osman SABAGeçen Zaman

1. SÝVAS YOLLARINDASivas yollarýnda geceleriKatar katar kaðnýlar giderTekerleri meþeden.Aðýz dil vermeyen köylülerOdun mu, tuz mu, hasta mý götürürler?Aðýr aðýr kaðnýlar giderSivas yollarýnda geceleri.

Ne, yýldýzlar kaynaþýr gökyüzünde,Ne, sevdayla dolar taþar gönüller.Bir rüzgâr eser ki býçak gibiEl ayak þiþer.Sivas yollarýnda geceleriAðýr aðýr kaðnýlar gider.

Kamyonlar gelir geçer, kamyonlar giderToz duman içinde,Þavký vurur yollara,Arabalar daðýlýr þoförler söver,Sivas yollarýnda geceleriKatar katar kaðnýlar gider.

Cahit KÜLEBÝSeçme Þiirler

85

Yukarýda öz þiir ve Garip anlayýþýna baðlý iki þairin þiirleri verilmiþtir. Bu þiirleri, rinna-rinnan-nay, Heraklit’in Sularý, Bu Eller miydi ve Sivas Yollarýnda adlý þiirlerle yapý, tema, dil ve anlatýmbakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Behçet NECATÝGÝL, Attilâ ÝLHAN, Fazýl Hüsnü DAÐLARCA ve CahitKÜLEBÝ’nin öz þiir, toplumcu gerçekçi þiir ve Garip þiiri anlayýþlarýna baðlý þairlerle benzer ve fark-lý yönlerini belirleyerek Türk þiir geleneðini nasýl yorumladýklarýný sözlü olarak ifade ediniz.

3. Garip dýþýnda yeniliði sürdüren þairlerin belirli bir akým etrafýnda toplanmayýþý, bu þairlerineðilimleri ve dönemin edebî manzarasý hakkýnda size neler düþündürüyor? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. SÜMBÜL ÝLE KUYUsümbül sinan! seni aðýrkuyulardan derledim; seniaþklara, aþklara yolladým

ve tayy-ý zamangüzleri vardýr.iþte bu söz aðarýr dizelerdebu ‘akþam’dýr ve o’dursende kalan, sende kalan...

sümbül sinan! bir suyuöper gibi geçtin tenimizdeniþte bu, bir kuytuyu

okþamak ve var olmaktýrbir dað kendi gölgesinde kaybolurve bu su, bu akar suyeniden-akmayý öðrenirsende duran, sende duran...

sümbül sinan! hüzünlerdurmuyor; her þey gelgit…bir yaprak, kendini sürgit

sana benzetiyorbu kuyu, kalbim ve talanlabirlikte büyüyen kuyukendi dibindeki çiçekle besleniyorsende solan, sende solan…

ah, tayy-ý zaman, tayy-ý zamanHilmi YAVUZ

Erguvan Sözler

ÝNSANLARNe kadar severim o insanlarý!O insanlarý ki, renkli, silikDünyasýnda çýkartmalarýnTavuklar, tavþanlar ve köpeklerle beraberYaþayan insanlara benzer.

Orhan Veli KANIKBütün Þiirleri

Sümbül Efendi Türbesi, Ýstanbul

86

BÝRAZDAN GÜN DOÐACAK

Beton duvarlar arasýnda bir çiçek açtý Siz kahramanýsýnýz çelik diþliler arasýnda direnen insanlýðýn Saçlarýnýz ýstýrap denizinde bir tutam baþak Elleriniz kök salmýþ aðacýdýr zamana O inanmýþlar çaðýnýn.

Zaman akar yer direnir gökyüzü kanat gerer Siz ölümsüz çiçeði taþýrsýnýz göðsünüzde Karanlýðýn ormanýnda iman güneþidir gözünüz Soluðunuz umutsuz ceylanlarýn gözyaþýna sünger.

Gün doðar rüzgâr eser bulut dolanýr Rahmet þarkýsý söyler yaðmurlar Alnýnýz en soylu isyandýr demir külçelere Gürültü susar ses donar sevgi tohumu patlar Sessiz bir bombadýr konuþur derinlerde.

Ey bizim sabýr yüzlü topraðýmýzýn kutsal aðacý Sen bize hayatsýn umutsun mezarlar kadar derin Bizi tutan bir þey varsa dirilten o sensin Üzerinde uyuduðumuz yavru kuþlarýn tüy renkli sýcaklýðý.

Ey damarlarýmýzda donan buz yüklü heykeller beldesinden Yýkýntýlar sonrasý sarýndýðým þefkat anasý Ey daðlarý yerinden oynatan ses ey mermeri toz eden rüzgâr Ey âlemi donatan ýþýk topraða can veren el.

Gün olur toprak uyanýr aðaç uyanýr uyanýr böcekler Sarý bozkýr titrer çýplak daðlar yeþerir gök yýkanýr kirli dumanlardan Su coþar deniz kabarýr canlanýr ölü þehirler Yemyeþil bir rüzgâr eser yýldýzlar arasýndan.

Þimdi siz taþýyorsunuz müjdenin kurþun yükünü Çatlayacak yalanýn çelik kabuðu Sizin bahçenizde büyüyecekAþkýn ve inancýn güneþ yüzlü çocuðu.

Erdem BAYAZITÞiirler

AYNA

Ve gözüm eþyamda deðilYoruldum maddemdenTa ki dünya bittiKöþk kurdum sakin oldumDehlizsiz ve tabakasýzKör bir hayvan gibiRýzkýna etiyle yanaþanKaranlýk bir evdir gövdemGüneþte asla karanlýk yoktur dedilerVe onlar yoluna cihet ettim vatan tuttumBüyük yeni bir hayat bildimYeni yeni bildim yoksa ölüyordu bir þeyBir insan binasý yýkýlýyordu durmadan

Cahit ZARÝFOÐLUÞiirler

1960 sonrasý Türk þiirinin temsilcileri arasýnda yer alan Hilmi YAVUZ, Erdem BAYAZIT ve CahitZARÝFOÐLU’nun yukarýdaki þiirlerini yapý, tema, dil ve ahenk bakýmlarýndan inceleyiniz. Bu þiirlerde kullanýlankelime ve ifadelerin þiir ve düþünce geleneklerimizle iliþkisi hakkýnda çýkarýmlarda bulunarak söz konusu þairlerinTürk þiirindeki yenilik arayýþlarý içerisinde nerede durduklarýný tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu defterinize yazýnýz.

87

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Toplum için sanat anlayýþýný benimseyen toplumcu gerçekçiler, dünyayý deðiþtirmenin onu

anlamaktan daha önemli olduðunu savunmuþlardýr. ( )- Behçet NECATÝGÝL örnek davranýþlarýyla, aile yaþantýsý ve çevresiyle ideal insaný anlat-

maya çalýþmýþtýr. ( )- Hilmi YAVUZ ve Cahit ZARÝFOÐLU toplumcu gerçekçi akýma baðlý þiirler yazmýþlardýr. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.Attilâ ÝLHAN’ýn 1955 -1956 yýllarýnda çýkardýðý ……...….. adlý derginin etrafýnda toplanangruba ……………..…… denmiþtir.

3. Aþaðýdaki þair-eser eþleþtirmelerinden hangisi yanlýþtýr?A) Cahit ZARÝFOÐLU - Ýþaret ÇocuklarýB) Behçet NECATÝGÝL - KapalýçarþýC) Hilmi YAVUZ - Zaman ÞiirleriD) Cahit KÜLEBÝ - 835 SatýrE) Attilâ ÝLHAN - Ben Sana Mecburum

4. Tokat’ta doðmuþtur. Ýlkokulu Niksar’da, liseyi Sivas’ta bitirmiþtir. Halk þiirinden, türkülerdenyararlanmýþtýr. Konu olarak yurt ve insan sevgisini iþlemiþtir. Sivas Yollarýnda, Tokat’aDoðru gibi þiirlerinde çocukluðunun ve gençlik yýllarýnýn geçtiði yörelerden izlenimlerini yan-sýtmýþtýr.Bu parçada sözü edilen þair aþaðýdakilerden hangisidir?A) Faruk Nafiz ÇAMLIBEL B) Sezai KARAKOÇ C) Cahit KÜLEBÝ

D) Ahmet OKTAY E) Erdem BAYAZIT

5. Ýstanbul’da doðdu. Çeþitli illerde öðretmenlik yaptý. Ýlk þiiri olan Gece ve Yas lisede öðrenciiken Varlýk dergisinde çýktý. Dünya edebiyatýndan otuza yakýn kitap çevirdi. Ýlk þiir kitabýKapalýçarþý’da geleneðin izleri görülür. Evler, Dar Çað, Yaz Dönemi, Sevgilerde þiir kitaplarýn-dan bazýlarýdýr. Günlük dilden ustaca yararlanýlan, günlük hayattan ve iç dünyadan yansý-malarýn ve tedirginliklerin görüldüðü þiirleri lirizmin ve felsefi duyarlýlýðýn özgün örnekleridir.Bu parçada sözü edilen þair aþaðýdakilerden hangisidir?

A) Nâzým Hikmet RAN B) Behçet NECATÝGÝL C) Cahit ZARÝFOÐLU D) Attilâ ÝLHAN E) Necip Fazýl KISAKÜREK

Edip CANSEVER, Turgut UYAR ve Sezai KARAKOÇ’un hayatlarý , eserleri ve edebî kiþiliklerihakkýnda araþtýrma yapýnýz. Bu þairler ile Ýlhan BERK, Cemal SÜREYA ve Ece AYHAN’ýn þiir-lerinden seçme yaparak bir sonraki derste okumak üzere sýnýfa getiriniz ( 88. sayfadaki hazýrlýk 1;91. sayfadaki 13 ve 15, 92. sayfadaki 10 ve 94. sayfadaki 8. sorulara yöneliktir.).

XX. yy.ýn ilk yarýsýnda Batý’da ortaya çýkan düþünce, sanat ve edebiyat akýmlarý hakkýndaaraþtýrma yapýnýz (88. sayfadaki 3 ve 91. sayfadaki 14. soruya yöneliktir).

Edip CANSEVER’in Gelmiş Bulundum Turgut UYAR’ýn Göğe Bakma Durağı ve SezaiKARAKOÇ’un Þiirler-III ( Körfez, Þahdamar, Sesler) adlý þiir kitaplarýný okumayý unutmayýnýz.

88

6. Ýkinci Yeni Þiiri (1954-1960)

1. Ýlhan BERK, Edip CANSEVER, Turgut UYAR, Sezai KARAKOÇ, Cemal SÜREYA ve EceAYHAN’nýn sýnýfa getirdiðiniz þiirlerinden beðendiklerinizi yüksek sesle okuyunuz.

2. Þiirde yenilik sözü size neleri çaðrýþtýrýyor? Bugüne kadar okuduðunuz þiirlerden yola çýkarakþiirin unsurlarýnda yenilik olarak nelerden bahsedebilirsiniz?

3. Yaptýðýnýz araþtýrmadan yola çýkarak XX. yüzyýlýn ilk yarýsýnda ortaya çýkan edebî akýmlarýnsöz konusu dönemin siyasi, ekonomik ve toplumsal olaylarýyla iliþkisi hakkýndaki çýkarýmlarýnýzýsözlü olarak ifade ediniz.

4. Tercümenin kültür üzerindeki etkisi ve yabancý dil bilen þair, yazar ve entelektüellerin yabancýeserleri orijinal dilden okumalarý sizce bir dili ve edebiyatý nasýl etkiler? Sözlü olarak ifade ediniz.

UMUTSUZLAR PARKI IIIBinlerce, ama binlerce yýldýr yaþýyorumBunu göklerden anlýyorum, kendimden anlýyorum birazÝnsan, insan, insandan; ne iyi ne de kötüKolumu sallýyorum yürürken, kötüysem yüzümü buruþturuyorumÇok eski bir yerimdeyim, çürüyen bir yerimden geliyorumÖldüklerimi sayýyorum, yeniden doðduklarýmýAnlýyorum, ama yepyeni anlýyorum býktýðýmýEvlerde, köþebaþlarýnda deðiþmek diyorlar bunaDeðiþmekBiri mi öldü, biri mi sevindi, deðiþmek koyuyorlar adýnýBana kýzýyorlar sonra, ansýzýn banaKimi ellerini sürüyor, kimi gözlerini kapýyor yaþadýklarýmaOysa ben düz insan, bazý insan, karanlýk insanVe geçilmiyor ki benimDuvarlar, evler, sokaklar gibi yapýlmýþlýðýmdan.

Bilmezler, kýzmýyorum, bunu onlardan anlýyorum birazErimek, bir olmak ve unutulmak içindeki onlardanYa da bir baþkaca þey: ben kendimi ayýrýyorumO yapayalnýz olmaktaki kendimiBöyleyken akýp gidiyorum bir nehir gerçeði gibiSanki ben upuzun bir hikâyeEn okunmadýk yerlerimleYok artýk sýkýlýyorum.

Edip CANSEVERSonrasý Kalýr-1

1. Umutsuzlar Parký þiirini yüksek sesle okuyunuz. Ahengi saðlayan unsurlarý tespit ederek tah-taya yazýnýz.

2. Umutsuzlar Parký þiirinde belli bir ölçü var mýdýr? Ses akýþýný ve ritmi saðlayan en önemliunsur nedir? Sözlü olarak ifade ediniz.

3. BÝR GÜN ÝCADÝYE’DEBir gün Ýcadiye’de veya Sultantepe’de,Bir beste kanatlanýr, birden olduðun yerdeBir kâinat açýlýr geniþ, sonsuz, büyülü,Bugünün rüzgârýnda yýkanan mazi gülüDaðýlýr yaprak yaprak hayalindeki suyaBir baþka gözle bakarsýn ömür denen uykuya…

Belki en hülyalýsý duyduðun masallarýnO þafak saltanatý korularda dallarýn,Her ufku tek baþýna bekleyen eski çamlarBir sýr gibi ömründen sýzdýrýlmýþ akþamlar,Ardýçla kestanenin her yýllýk macerasýHarap mezarlýklarda ölülerin rüyasýGelir ve tekrar doðar ölmüþ sandýðýn aþkaAnlarsýn ölüm yoktur geçen zamandan baþka!

Ahmet Hamdi TANPINARBütün Þiirleri

Umutsuzlar Parký þiiriyle Bir Gün Ýcadiye’de þiirini ses, ritim ve dil bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz.Geleneksel cümle yapýsý ve kelime gruplarý bakýmýndan hangi þiir farklýdýr? Niçin? Tartýþýnýz.Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

4. Aþaðýdaki noktalý yerlere þiirdeki eksiltili ifadelerden örnekler yazýnýz. Þiirde bu ifade tarzýnaniçin baþvurulduðunu sözlü olarak ifade ediniz.

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. TARD U REKB…Bir þu’lesi var ki þem-i cânýnFânûsuna sýðmaz âsmânýnBû sîne-i berk-âþiyânýnSeynâ dahi görmemiþ niþânýn

Efrûhte-î inâyetindir

Þehbâz-ý dil oldu evc-pervâzKim sayd-ý hümâya eyleyüp nâzZülfünde de olmaz âþiyân-sâzAfveyle ki ey þeh-î felek-tâz

Perverde-i dest-i himmetindir

Bir âleme olmuþum ki vâsýlÞebnemleri mihr ile mukaabilYok pertev-i mihre anda hâilNezdîk ü baîdi özge menzil

Kim firkatin ayn-ý vuslatýndýr…

Þeyh Galip

89

Günümüz Türkçesiyle

Can mumunun öyle bir yalýmý var ki gökyüzüfanusuna bile sýðmaz. Bu þimþekler yuvasý olangöðsün (gönlün) izini Tur Daðý bile görmemiþtir;

Senin inayetin, senin lütfun yaktý, parlattý onu.

Gönül dedikleri iri doðan, ta yücelere uçtu,devlet kuþunu bile avlamaya nazlanmakta hattasenin saçlarýnda bile yuva kurmamakta; affet eygökyüzünü at edinmiþ padiþah;

Senin himmet elinde beslenip yetiþmiþtir.

Bir âleme ulaþmýþým ki çið taneleri bilegüneþle eþit; güneþin ýþýðýna orada engel yok.Uzaðý, yakýný bir baþka konak yeri;

Ayrýlýðýn, sana kavuþmanýn ta kendisidir.

90

MEHTABDA LEYLEKLERKenâr-ý âba dizilmiþ, sükûn ile beklerFüsûn-ý mâha dalan pür-hayâl leylekler…

Havâda bir gölü tanzîr eder semâ bu geceOnun böcekleri gûya nücûmdur yekser…

Neden bu âb-ý semâvîde avlananlar yokBu haþr-ý nûr-ý hüveynâtý hangi kuþlar yer?

Eder bu hikmete gûyâ ki vakf-ý rûh u nazarFüsûn-ý mâha dalan pür-hayâl leylekler.

Ahmet HaþimGöl Saatleri

6. Umutsuzlar Parký þiirinde ifade edilenler herkesin duyup düþünebileceði türden midir?Buradan hareketle þiirdeki dil ve anlatýmýn nasýl bir özellik gösterdiðini sebepleriyle birlikte tartýþýnýz.Ulaþtýðýnýz sonucu aþaðýdaki boþ bırakılan yere yazýnýz.

7. Sanki ben upuzun bir hikâyeEn okunmadýk yerlerimle

Umutsuzlar Parký þiirinden alýnmýþ yukarýdaki mýsralarla Attilâ Ýlhan’ýn

Olmayacak þey bir insanýn bir insaný anlamasý

mýsrasýný uzak çaðrýþýmlar bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Buradan hareketle Umutsuzlar Parký þiirinde-ki uzak çaðrýþýmlar taþýyan mýsralardan örnekler vererek bunlarýn þiirdeki iþlevini sözlü olarak ifadeediniz.

8. Umutsuzlar Parký þiirini yapý bakýmýndan inceleyerek yapýyý oluþturan birimler arasýndakiiliþkiyi sözlü olarak ifade ediniz.

9. Umutsuzlar Parký þiirinin temasýný bularak bunun edebiyat geleneði içindeki yeri ile ilgilidüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

10. Sanat eserinin temel konusundan hareketle Umutsuzlar Parký þiirinin temasýnýn neyi ifadeettiðini sözlü olarak belirtiniz.

11. “Çok eski bir yerimdeyim, çürüyen bir yerimden geliyorum”

“Anlýyorum, ama yepyeni anlýyorum býktýðýmý”

“… unutulmak içindeki onlardan”

“O yapayalnýz olmaktaki kendimi”

“Yok artýk sýkýlýyorum.”

Yukarýdaki ifadeler þairin ruh hâliyle ilgili hangi ipuçlarýný vermektedir? Bu ruh hâli þiire nasýl birhava vermektedir? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçtan hareketle Ýkinci Yeni þiirindeki temalarýn özelliðihakkýnda neler söyleyebilirsiniz? Tespitlerinizi tahtaya yazýnýz.

12. Umutsuzlar Parký þiiri hakkýndaki duygu ve düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Birinci grup Umutsuzlar Parký þiiriyle Þeyh Galip’in Tard u Rekb þiirini,ikinci grup Ahmet Haþim’in Mehtapta Leylekler þiirini imge, söz sanatlarý ve çaðrýþým bakýmýndankarþýlaþtýrýr. Benzer ve farklý noktalar tahtaya yazýlýr.

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

91

13. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle Umutsuzlar Parký þiirinin Türk þiir geleneði içindeki yerinive bu geleneði temsil eden þairlerin isimlerini aþaðýya yazýnýz.

14. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle XX. yüzyýlýn ilk yarýsýnda Batý’da ortaya çýkan düþünceve edebiyat akýmlarý ile Umutsuzlar Parký þiiri arasýndaki iliþkiyi tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçtanhareketle Ýkinci Yeni þiirinin kaynaklarý hakkýndaki düþüncelerinizi tahtaya yazýnýz.

15. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle defterinize Edip CANSEVER’in edebî ve fikrî yönühakkýnda bir paragraf yazýnýz. Yazdýklarýnýzý sýnýfta okuyarak arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

16. Umutsuzlar Parký þiirinin Edip CANSEVER’in þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgiliçýkarýmlarda bulununuz.

KURTARMAK BÜTÜN KAYGILARISularsa akmak birgün birgün birgünBirgün daðlara çýkmak birer birer daðlara çýkmak birgünÇýkmak çýkmak birer birer birgün daðlara daðlara birgünBirgün birer daðlaraAh nasýl daðlara birgünEy yorgun atlar, ey geri dönenler, sayý bilmeyen çocuklar

Ey birgünÇiçek açmak birgünDaðlara daðlara birer birer daðlara

Otlarý büyümek birgünBirgün köyler kentler yýkanýk damlar geri dönmek birgünBirgün yeni dönmekBirgün daðlara çýkmak birer birer çýkmak çýkmakSu yürümek güneþ bilmekYeniden orda otlarda orda yeniden orda ordaBitkin bir gül bulmak ve geri dönenler birgünEy yorgun atlar, sayý bilmeyen çocuklarEy bütün hazýr elbiseciler ey,Birgün olmak, küskün keþiþlerden olmamak birgünDaðlara daðlara çýkmak sular köprüler sular birgün çýkmakEski kaba arabalardan inip birgün çýkmakDaðlara daðlara daðlara baþka hiçBirgün daðlara.

Turgut UYARBüyük Saat

1. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirinde ritmi ve ahengi saðlayan unsurlarý sözlü olarak ifade ediniz.2. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirindeki cümle ve kelime gruplarýnýn dikkat çekici yönü nedir?

Sözlü olarak ifade ediniz.3. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirini söz sanatlarý ve imgeler açýsýndan inceleyerek þiirin daha

önceki dönemlere göre imge bakýmýndan nasýl bir özellik gösterdiðini sözlü olarak ifade ediniz.

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

YENÝ MEKTUP ALDIM GÜL YÜZLÜ YÂRDANYeni mektup aldým gül yüzlü yârdanGözletme yollarý gel deyi yazmýþSivr’alan köyünden bizim diyardanDaðlar mor menevþe gül deyi yazmýþ

Beserek’te lale sümbül yürüdüGüldede’yi çayýr çimen bürüdüKarataþ’ta kar kalmadý eridiAkar gözüm yaþý sel deyi yazmýþ

Eðlenme gurbette yayla zamanýMevlayý seversen aðlatma beniBenek benek mektuptadýr niþanýGözyaþým mektupta pul deyi yazmýþ

Kokuyor burnuma Sivr’alan köyüSerindir daðlarý soðuktur suyuYâr mendil göndermiþ yadigâr deyiGözünün yaþýný sil deyi yazmýþ

Veysel bu gurbetlik kâr etti canaKarýþtýr göçünü ulu kervanaGün geçirip fýrsat verme zamanaSakýn uzamasýn yol deyi yazmýþ

Âþýk VeyselDostlar Beni Hatýrlasýn

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Birinci grup Âþýk Veysel’in þiirini, ikinci grup Kurtarmak Bütün Kaygýlarýþiirini anlamda açýklýk ve kapalýlýk, dil ve anlatýmda bireysellik bakýmýndan inceler. Grup sözcüleritarafýndan açýklanan sonuçlar sebepleriyle birlikte deftere yazýlýr.

4. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirinde uzak çaðrýþýmlar taþýyan mýsralardan örnekler vererekbunlarýn þiirdeki iþlevini sözlü olarak ifade ediniz.

5. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirini yapý bakýmýndan inceleyerek yapýyý oluþturan birimlerin bir-biriyle iliþkisini sözlü olarak ifade ediniz.

6. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirinin temasýný bularak temanýn edebiyat geleneði içindeki yeriile ilgili düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

7. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirinde iþlenen tema ile “bunalým” kavramý arasýnda nasýl bir iliþ-ki kurulabilir? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu sosyal ve tarihî gerçeklerle iliþkilendirerek defterinizeyazýnýz.

8. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirinin sizde uyandýrdýðý çaðrýþýmlarý ve bu çaðrýþýmlarýn þiirinanlamýyla iliþkisini sözlü olarak ifade ediniz.

9. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirinin Türk þiir geleneði içindeki yerini belirleyerek sonuçlarý def-terinize yazýnýz.

10. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle defterinize Turgut UYAR’ýn fikrî ve edebî yönü hakkýndabir paragraf yazýnýz. Yazdýklarýnýzý sýnýfta okuyarak arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

11. Kurtarmak Bütün Kaygýlarý þiirinin Turgut UYAR’ýn þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyleilgili çýkarýmlarda bulununuz.

92

ÞEHRAZATSen gecenin gündüzün dýþýndaSen kalbin atýþýnda kanýn akýþýndaSen Þehrazat bir lamba bir hükümdar bakýþýndaBir ölüm kuþunun feryadýný duyarsýn

Sen bir rüya geceleyin gündüzünSen bir yaðmur ince hazinSen þarkýlarca büyük uzunSen yolunu kaybeden yolcularýn üstüneBir ömür boyu yaðan bir ömür boyu karsýn

Sen merhamet sen rüzgâr sen tiril tiril kadýnSen bir mahþer içinde en aziz yalnýzlýðý yaþadýnSen baþýný çeviren cellatbaþýnýn güneSen öyle ki sen diye diye seni anlayamayýz.Þehrazat ah Þehrazat ÞehrazatSen sevgili sen can sen yârsýn.

Sezai KARAKOÇÞiirler-III (Körfez, Þahdamar, Sesler)

1. Þehrazat þiirini yüksek sesle okuyunuz. Þiirdeki ses akýþýný, ritmi ve ahengi saðlayan unsurlarýtespit ederek tahtaya yazýnýz.

2. NERDESÝNGeceleyin bir ses böler uykumu,Ýçim ürpermeyle dolar:— Nerdesin?Arýyorum yýllar var ki ben onu,Âþýkýyým beni çaðran bu sesin.

Gün olur sürüyüp beni derbeder,Bu ses rüzgârlara karýþýr gider.Gün olur peþimden yürür beraber,Ansýzýn haykýrýr bana:— Nerdesin?

Bütün sevgileri atýp içimden,Varlýðýmý yalnýz ona verdim ben,Elverir ki bir gün bana derinden,Ta derinden bir gün bana “Gel” desin.

Ahmet Kutsi TECERAhmet Kutsi TECER’in Bütün Þiirleri

Sezai KARAKOÇ’un Þehrazat ve Ahmet Kutsi TECER’in Nerdesin þiirinde geçen imge ve sözsanatlarýndan örnekler vererek hangi þiirde imge ve söz sanatlarýnýn daha büyük önem kazandýðýnýsözlü olarak ifade ediniz.

3. Þehrazat þiirinde geçen gece-gündüz, hükümdar, cellat baþý, yaðmur, kar, merhametkelimelerinin sizde uyandýrdýðý çaðrýþýmlarý sözlü olarak ifade ediniz. Bu çaðrýþýmlarýn þiirdeki rolüile ilgili düþüncelerinizi arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

4. Þehrazat þiirini yapý bakýmýndan inceleyerek yapýyý oluþturan birimlerin birbiriyle iliþkisinisözlü olarak ifade ediniz.

5. Þehrazat þiirinin temasýný bulunuz. Bu þiiri ve Sezai KARAKOÇ’un okuduðunuz diðer þiirleri-ni, temanýn nitelikleri ve þairin ruh hâli açýsýndan Ýkinci Yeni’nin diðer þairleriyle karþýlaþtýrýnýz.Ulaþtýðýnýz sonucu defterinize yazýnýz.

93

94

6. Þehrazat þiirindeki temanýn insana özgü gerçeklikle iliþkisi üzerine düþüncelerinizi sözlüolarak ifade ediniz.

7. Þehrazat þiiri hakkýndaki yorumlarýnýzý sözlü olarak ifade ediniz.8. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle defterinize Sezai KARAKOÇ’un fikrî ve edebî yönü hakkýn-

da bir paragraf yazýnýz. Yazdýklarýnýzý sýnýfta okuyarak arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.9. Þehrazat þiirinin Sezai KARAKOÇ’un þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgili çýkarým-

larda bulununuz.

1. SENDEN UTANIYORUM

Senden utanýyorum deniz kenarýHep böyle iþsiz olduðumBöyle parasýz kaldýðým zamanlar mýZiyaretine geleceðim?Bak yarýn memuriyete baþlýyorum,Öbür gün evleneceðim galiba,Artýk seni bizim evde beklerimDeniz kenarý.…………………………....................

EÞDEÐERÝYLE YAN

Eþdeðeriyle yan yana yürürkenCehennem sokaðýnda birey olmak,Ve en inceldikten sonraÝlkel sözcüklerle konuþmak seninle.

Saat beþ nalburlarý pencerelerdenMadenî paralar gösteriyorlar,Yalnýzlýðý soruyorlar, yalnýzlýk,Bir ovanýn düz oluþu gibi bir þey.

Hiçbir þeyim yok akýp giden sokaktan baþkaKeþke yalnýz bunun için sevseydim seni.………………………………..........................

Yukarýda Melih Cevdet ANDAY’dan ve Cemal SÜREYA’dan birer þiir verilmiþtir. Bu þiirleri yapý,tema, dil ve anlatým bakýmlarýndan inceleyerek hangi þiirin hangi þaire ait olduðunu belirleyiniz.Þairlerin adlarýný þiirlerin altýndaki noktalý yerlere yazýnýz.

2. Ýkinci Yeni þiirinde þaire özgü duyuþ ve anlatýma önem verilmesinin sebebi sizce ne olabilir?Sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Birinci grup Ýkinci Yeni þiirini “þiirde anlam”, ikinci grup “þiir dili” açýsýndandeðerlendirir. Grup sözcüleri ulaþýlan sonuçlarý sözlü olarak açýklar.

95

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup yukarýdaki resimlerin klasik resim sanatýn-dan farklý olan yönlerini, ikinci grup Ýkinci Yeni şiirinin daha önceki dönemlerden farklý olan yönlerinibelirler. Grup sözcüleri sonuçlarý sebepleriyle birlikte açýklar. Buradan hareketle yukarýdaki resimlerile Ýkinci Yeni Þiiri arasýndaki benzerlikler sözlü olarak ifade edilir.

Wassily Kandinsky (Vasili Kandinski) (1866-1944)

HEM ÜZÜNTÜ HEM KEDER

Hem üzüntü, hem keder; kime el uzatýrsýn?Bu bahtsýz anlarda, tutacak kim var?..

Arzular... sonu gelmez, ne çare arzularýn.Yýllar geçmededir, en güzel yýllar!

Sevmek, fakat kimi? Bir zaman için nafile,Ve mümkün de deðil daima sevmek;

Ve yok artýk, maziden içimde bir iz bile,Neþem, tasam, her þey deðersiz, demek.

Ýhtiraslar mý? Bugün deðilse yarýn, heyhat!Onlar da susar, mantýk konuþunca.

Ve etrafa dikkatli bakýnca, zaten hayatÂdeta bir þaka; boþ ve aptalca.

M. Y. LERMONTOVçev.: D. SORAKIN - S. AYTEKÝN

Tercüme, Þiir Özel Sayýsý

Marc Chagall (Mark Þagal,1887-1985)

MÜGE VE MÝNE VE MENEKÞE VE MAYIS

müge ve mine ve menekþe ve mayýsindiler kumsala (bir gün oynamaya)

ve müge bir istiridye kabuðu buldu þarký söylerkenöyle sevimliydi ki anýmsamýyordu dertlerini; ve

mine arkadaþ oldu karayavurmuþ bir yýldýzlaordaydý denizyýldýzý beþ yorgun parmaðýyla;

ve menekþeyi korkunç bir þey kovaladýkaçtý kýyýya üfleyerek hava kabarcýklarýný; ve

mayýs döndü eve her yaný düzgün bir kaya iledünya gibi küçücük yalnýzlýk gibi kocaman.

hep yitirdiðimiz için (bir sen ya da bir ben gibi)denizde bulduklarýmýzýn çoðu kendikendimiz deðil mi

E. E. CUMMINGS çev.: Tuðrul Asi BALKAR

Dünya Yazýnýndan Seçilmiþ Çeviri Þiirler

3. a. XIX. yy. þairlerinden LERMONTOV ile XX. yy. þairlerinden CUMMINGS (KAMÝNGS)’inaþaðýdaki þiirlerini imge, söyleyiþ, dil ve yazým kurallarý bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Ýkinci yeniþiirinin bu þiirlerden hangisiyle iliþkilendirilebileceðini tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçtan hareketleÝkinci Yeni Þiirinin Batý þiirindeki hangi dönem ya da gelenekten etkilendiðini defterinize yazýnýz.

b. Ýkinci Yeni şiiri tema ve ruh hâli bakýmýndan aþaðýdaki þiirlerden hangisiyle iliþkilendirilebilir?Bu bize Ýkinci Yeni şiirinin hangi özelliðini gösterir? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. Toplumsal, ekonomik ve siyasi krizlerle ortaya çýkan kültürel bunalým, I ve II. Dünya Savaþlarýsanat ve düþünceyi de etkilemiþtir. Edebiyatta sürrealizm, dadaizm, bilinç akýþý; müzikte atonalci-lik, gürültücülük, minimalizm, elektronik müzik; resimde kübizm, soyut resim; psikolojide psikanal-iz gibi yeni ve çoðunlukla deneysel açýlýmlar ortaya çýkmýþtýr.

Bilgi ve iletiþim teknolojilerinin ilerlediði günümüz ortamý, þiir sanatýnda yeni ifade imkânlarý doðura-bilir mi? Þiirde yenilik hangi yönde ve ne kadar yapýlabilir? Düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Ýkinci Yeni þairleri þiirde hayal gücüne aðýrlýk vermiþler, söz dizimini zorlamýþ, dilin alýþýl-mýþ kalýplarýný yýkmaya çalýþmýþlardýr. ( )- Ýkinci Yeni þairleri “Þiir dili müzik ile söz arasýnda, sözden çok müziðe yakýn.” anlayýþýyla þiir yazmýþlardýr. ( )- Ýkinci Yeni þiirinde bireyin yalnýzlýðý, bunalýmý ve çaðrýþýmlarla dolu estetik bir þiir dünyasý-na kaçýþý Ýkinci Yeni þairlerinin sosyal bilinçten mahrum oluþuyla açýklanabilir. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yere uygun kelimeleri yazýnýzBursa Iþýklar Askerî Lisesi ve Askerî Memurlar Okulunu bitiren …………..........……………’ýnilk kitabý hece ölçüsü ile yazdýðý ve toplumsal konularý iþleyen Arz-ý Hâl’dir. Dünyanýn En Güzel Arabistaný adlý kitabýyla bireyin iç dünyasýna yönelerek yalnýzlýðý ve bunalýmý iþlemiþtir.

3. Ýlk þiiri 1944’te Ýstanbul dergisinde yayýnlandý. Dergilerde çýkan ilk gençlik þiirlerini Ýkindi Üstükitabýnda topladý. 1957’de yayýnlanan Yerçekimli Karanfil ile kendine özgü bir þiir evrenikurdu. Ýkinci Yeni akýmýnýn özgün örneklerini verdi. Ancak Ýkinci Yeni þairlerinin çoðugibi anlamsýzlýðý savunmadý. Anlaþýlmasý güç, kapalý olmakla beraber yine de anlamdanayrýlmayan bir þiire yöneldi. “Dize iþlevini yitirdi.” gerekçesiyle yeni arayýþlara yönelen þair,tiyatrodan esinlenen diyaloglar kullandý.Bu parçada sözü edilen þair aþaðýdakilerden hangisidir?A) Ece AYHANB) Cemal SÜREYAC) Edip CANSEVERD) Sezai KARAKOÇE) Kemal ÖZER

4. Aþaðýdaki þair-eser eþleþtirmelerinden hangisi yanlýþtýr?A) Edip CANSEVER - Sonrasý KalýrB) Turgut UYAR - TürkiyemC) Sezai KARAKOÇ - Monna RozaD) Cemal SÜREYA - DivanE) Ýlhan BERK - Galile Denizi

5. Bir adam kendi tiyatrosunda, tamamBir köpek sokak deðiþtirdi, korkakÝçi süt dolu lokanta ve kapandýBen aðzýma geleni söyledim, öyleGene bir aðaç öttü, bu kaçýncý.Yukarýda Edip CANSEVER’in Þey Þey Þey ve Þeylerden adlý þiirinden bir birimverilmiþtir. Bu birimdeki Ýkinci Yeni þiirine özgü özellikleri defterinize yazýnýz.

96

Ýsmet ÖZEL’in Jazz, Üç Frenk Havasý, Esenlik Bildirisi, Çözülmüþ Bir Sýrrýn Üzüntüsü ve AtaolBEHRAMOÐLU’nun Ben Ölürsem Akþamüstü Ölürüm, Bu Aþk Burada Biter, Türkiye Güzel Yurdum adlýþiirlerini bir sonraki derste okumak üzere sýnýfa getiriniz (97. sayfadaki 4. soruya yöneliktir.).

Ýsmet ÖZEL’in hayatý ve edebî kiþiliði hakkýnda araþtýrma yapýnýz (99. sayfadaki 10. soruya yöneliktir.).

Ýsmet ÖZEL’in Erbain adlý þiir kitabýný okumayý unutmayýnýz.

7. Ýkinci Yeni Sonrasý Toplumcu Þiiri (1960-1980)

1. Toplumculuk ile toplumcu gerçekçilik kavramlarý arasýnda nasýl bir fark olduðunu açýklayýnýz.2.

YIKILMA SAKINSana durlanmýþ kelimeler getireceðimpörsümüþ bir dünyayý kahreden kelimelerkelimeler, bazýlarý tüyden bazýsý demirseni çünkü dik tutacak bilirimkabzenin, çekicin ve divitintutulduðu yerden parlayan þiir....

Ýsmet ÖZELYukarýdaki þiirde þair, þiir sanatýna nasýl bir iþlev yüklemektedir? Düþüncelerinizi sözlü olarak

ifade ediniz.3. Bir þair þiirlerinde politik kaygýlarýný ve tepkilerini ifade edebilir ve “slogan”lardan yararla-

nabilir mi? Nasýl ve niçin? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu tahtaya yazýnýz.4. Sýnýfa getirdiðiniz þiirleri yüksek sesle okuyunuz.5. Partizan, Bir Devrimcinin Armonikasý, Acýnýn Omuzlanýþý, Propaganda, Amentü, Akla Karþý TezlerYukarýda Ýsmet ÖZEL’in bazý þiirlerinin isimleri verilmiþtir. Sizce bu isimler þairin þiir anlayýþý

hakkýnda hangi ipuçlarýný vermektedir? Sözlü olarak ifade ediniz.

MATARAMDA TUZLU SUWest Indies, Kýzýl Elma, Ýtaki, Maçin!Uzun yola çýkmaya hüküm giydim.Beyazlarýn yöresinde nasibim kalmadýyerlilerin topraklarýna karþý þuç iþledimzorbalarýn arasýnda tehlikeli bir nifakuyruklarýn içinde uygunsuz biriyimvahþetimbeni baygýn meyvalarýn lezzetinden kopardýkendime dünyada biracý kök tadý seçtimyakýn yerde soluklanacak gölge bana yokuzun yola çýkmaya hüküm giydim.Uzak nedir?Kendinin bile ücrasýnda yaþayan benim içingidecek yer ne kadar uzak olabilir?Baþým açýk, saçlarýmý ikiyeortadan ayýrdýmkimin ülkesinden geçsemþakaklarýmda dövmeler beni ele verecekcesur ve onurlu diyeceklerhâlbuki suskun ve kederliyim

97

korsanlardan kaptýðým gürlek naraiþime yaramýyorrençberlerin o rahatve oturmuþ lehçesinden tiksinirimboynumdabana yargý yükleyenlerinutançlarýndan yapýlma mücevherlersýrtýmda saðýr kantarý gizli bilgilerinmataramdaki suya tuz ekledim, azýðým yokuzun yola çýkmaya hüküm giydim.Bir hayatý, ýsmarlama bir hayatý býrakýyorumgörenler üstünde iyi duruyor derdi her bakýþtaaskerken kantinden satýn aldýðým cep aynasý bazý geceler çýkarkenuçarý bir gülümseyiþle takýndýðým muþtagibi lükslerim de burda kalacaksipariþi yargýcýlar tarafýndan verilmiþbu hayattan ne koku, ne yanký, ne de boyataþýmamý yasaklayan belgeyi imzaladýmburada bitti artýk iþim, ocaðým yokuzun yola çýkmaya hüküm giydim

Ýsmet ÖZELErbain

1. Þiirde ahengi saðlayan unsurlarý bulunuz. Ýkinci Yeni þiiriyle karþýlaþtýrdýðýnýzda þiirdeki ahenkunsurlarý ile ilgili nasýl bir sonuca ulaþýyorsunuz? Sözlü olarak ifade ediniz.

2. Þiirde ses akýþý ve ahengi saðlayan en önemli üslup özelliðini defterinize yazýnýz.3. Ýmge, çaðrýþým ve anlam bakýmýndan Mataramda Tuzlu Su þiirinde nasýl bir dil kullanýlmýþtýr?

Tartýþýnýz. Buradan hareketle þiirin Türkçenin geleneksel ifade tarzýyla iliþkisi hakkýnda nelersöyleyebilirsiniz? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. West Indies, Kýzýl Elma, Ýtaki, Maçin, hüküm, mataramda tuzlu su, zorba, cesur ve onurluYukarýda Mataramdaki Tuzlu Su þiirinde geçen bazý kelime ve kelime gruplarýndan örnekler

verilmiþtir. Bu kelime ve kelime gruplarýnýn uyandýrdýðý anlam ve çaðrýþýmlarýn özelliklerini sözlüolarak ifade ediniz. Siz de þiirde bu özellikleri yansýtan baþka örnekler bularak defterinize yazýnýz.

5. Þiirin yapý özelliklerini belirleyerek bu yapýyý oluþturan birimlerin yapýyý nasýl kurduklarýnýsözlü olarak ifade ediniz.

6.Dünya. Çýplak omuzlar üstünde duran.

Dilce susupbedence konuþulan bir çaðdabiliyorum kolay anlaþýlmayacak

Hayatdört þeyle kaimdir, derdi babamsu ve ateþ ve toprakve rüzgârona kendimi sonradan ben ekledim

Silahlar gördümnamlusu akla çevrilmiþ sahra toplarýmürekkebin utandýðýný gördüm basýlý kâðýtlarda

Yukarýda Ýsmet ÖZEL’in þiirlerinden bazý mýsralar verilmiþtir. Bu mýsralarýn anlamlarýndan

98

Yargý kesin. Acý duymak ruhun fiyakasýdýr.

gözlerim nemli deðilgözlerim namlu

Ben dünyaya doðru yürümekle meþhurumkökten dallara yürüyen sular gibi

Kadýný bir gürültüye sapladýlar.Evler týkýrtýydý, týkýrtýydý, týkýrtýkahkahanýn düþürdüðü çiçekleri bulamadýlarfýrtýnalý bir geceydi çünkü bulamadýlarbombalar, bö sesleri, savaþ alaborasý…Yaþamak bir týkýrtýydý, aldýrmadýlar.

hareketle þairin neden slogan üslubundan yararlandýðýný sözlü olarak ifade ediniz. Siz deMataramda Tuzlu Su þiirinde bu üslubu yansýtan mýsralar bularak aþaðýdaki noktalý yerlere yazýnýz.

7. Mataramda Tuzlu Su þiirinin temasýný bulunuz. Daha önce okuduðunuz ve incelediðiniz þiir-leri de dikkate alarak Mataramda Tuzlu Su þiirinin temasýnýn daha önceki dönemlerde iþlenip iþlen-mediðini tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu tahtaya yazýnýz.

8. Þiirin sizde uyandýrdýðý duygularý ve þiir hakkýndaki yorumlarýnýzý sözlü olarak ifade ediniz.

9. Þiirin biçim ve içerik özelliklerinden hareketle daha önceki edebî geleneklerle iliþkisini veþairin yararlandýðý kaynaklar hakkýndaki çýkarýmlarýnýzý defterinize yazýnýz.

10. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle defterinize Ýsmet ÖZEL’in fikrî ve edebî yönü hakkýnda birparagraf yazýnýz. Yazdýklarýnýzý sýnýfta okuyarak arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.

11. Mataramda Tuzlu Su þiirinin Ýsmet ÖZEL’in þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgiliçýkarýmlarda bulununuz.

1. NEDÝRCÝK YAVRUSUNedir aydýnlýðý yaratan, günü güne benzetenhayatý yaþanýr kýlan, insaný insan eden?

Nedir yarýna inanmalar, inanmamalargeçmiþteki gül bahçesi, gelecekteki diken?

Nedir azgýnlarý, kaçkýnlarý yola getireniyileþtiren, yaþama gücü veren?

Nedir sevecenlik aþýlayan, sýcaklýk saçandestek, dayanak, merdiven?

Süreyya BERFEÇaðdaþ Türk Þiiri Antolojisi

YILKIBen burada bir sýkýntýyým, atýmdan iniyorumBenim atým her zamanKim bilir kime sesleniyorum, sessizlikYosunlar, taþlar, o mezar yazýtlarýndanYaz gelmiþ, zakkumlar açmýþ, elimi bile sürmedimSürsem bile ne çýkar, ama sürmedimÖlü bir þey kalýyor dünyadan, yapraklardan.

Ben burada bir sýkýntýyým, atýmdan iniyorumBenim atým her zaman.

Edip CANSEVERSonrasý Kalýr- I

Nedircik Yavrusu þiiriyle Yýlký þiirini yapý, tema, dil ve anlatým bakýmlarýndan karþýlaþtýrýnýz.Benzer ve farklý yönlerini tahtaya yazýnýz.

99

......................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

2. “ÝÇÝMDEN ÞU ZALÝM ÞÜPHEYÝ KALDIR YA SEN GEL YA BENÝ ORAYA ALDIR”

Aðzýnýn bir kývrýmýndan cesaret bularakter yürekte susayýþlar yaratan yaðmurlara açýldýmkalmýþsa tomurcuklar önünde sendeleyen çocuklarkalmýþsa birkaç ýsrar ölümle yarýþacakonlarýn yardýmýyla dünyamýza acýdým....

Ýsmet ÖZEL

BEYAZ, ÝPEK GÝBÝ YAÐDI KAR…Ýstedim kiDaha güzelOlsun þu dünya.Ýstedim kiBeyazÝpek gibi yaðan karýn altýndaBitsin artýkBu sürüp giden alçaklýklar.Bir bebekÖlüm tehdidi altýnda yaþamasýnBeþiðinde.Ve paramparça olmasýnSýmsýcakCapcanlýYaþayýp giderken insanlar.Býrakýn, beyazÝpek gibi yaðan karýn altýndaHayallerimiz olsun.YaþayalýmÖzgür GüzelDüþünceli.AnlatalýmDüþündüklerimizi birbirimize.Sevinç egemen olsun her yerdeÝnsancaBir kaygý.Beyaz, ipek gibi yaðdý kar.Yaðsýn.Dünya daha güzel olacakÝnanýyorum buna.Bir insan kalbinin güzelliðineÇocukluðunaSonsuz cesaretine, olanaklýlýðýnaÝnandýðým kadar.

Ataol BEHRAMOÐLU

İncelediğiniz ve okuduðunuz þiirlerden yola çýkarak 1960 sonrasý toplumcu þiirin temalarýnýnitelik bakýmýndan Ýkinci Yeni þiirinin temalarýyla karþýlaþtýrýnýz. Buradan hareketle 1960 sonrasýtoplumcu þiirin tema özelliklerini sözlü olarak ifade ediniz.

3. 1960 sonrasý toplumcu þiirin özelliklerini maddeler hâlinde defterinize yazýnýz.4. Þair ve þiirin toplum ve siyasetle iliþkisinden hareketle toplumcu þiirin millî, toplumsal ve

evrensel sorunlar karþýsýnda üstlendiði rol hakkýndaki düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

100

101

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Ýkinci Yeni sonrasý toplumcu þiir, sosyal ve politik sorunlar karþýsýnda bireyin eleþtirel duruþunu ve özgürlük arayýþýný yansýtýr. ( )- Ýkinci Yeni sonrasý toplumcu þiir ile Nâzým Hikmet’in toplumcu gerçekçi þiir anlayýþý arasýnda bir iliþki yoktur. ( )- Ýkinci Yeni sonrasý toplumcu þairler, þiire yükledikleri iþlev bakýmýndan Türk þiirinde

Namýk Kemal, Tevfik Fikret, Mehmet Âkif ve Nâzým Hikmet çizgisine baðlanýrlar. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yere uygun kelimeyi yazýnýz.Ýkinci Yeni sonrasý toplumcu þiirde biçimden daha çok …………………….. önem verilmiþtir.

3. Ýkinci Yeni sonrasý toplumcu þiir ile ilgili aþaðýdaki yargýlardan hangisi yanlýþtýr?A) Þiir toplum bilincini uyaran ve toplumu dönüþtüren bireysel bilincin sesidir.B) Þairler kendilerini toplumun sözcüsü olarak kabul etmiþlerdir. C) Þiirsel mesajý daha vurucu hâle getirmek için politik veya sosyal bir mesajýn kýsa ve

yoðun bir ifadesi olan slogan üslubundan yararlanýlmýþtýr.D) Þiir dili, söyleyiþ ve anlatým bakýmýndan Ýkinci Yeni akýmýna baðlý kalmýþlardýr.E) Geleceðe inanç, ümit, direnme ve sorgulama isteði temalarýn genel özelliðidir.

4. Aþaðýdakilerden hangisinde 1960-1980 dönemi toplumcu þairler bir arada verilmiþtir?A) Ýsmet ÖZEL, Ýlhan BERK, Süreyya BERFEB) Ýlhan BERK, Ataol BEHRAMOÐLU, Mehmet Âkif ERSOYC) Sezai KARAKOÇ, Ýsmet ÖZEL, Necip Fazýl KISAKÜREKD) Refik DURBAÞ, Nihat BEHRAM, Yahya Kemal BEYATLIE) Ýsmet ÖZEL, Ataol BEHRAMOÐLU, Süreyya BERFE

5. Þiir dili ve anlatým bakýmýndan Ýkinci Yeni sonrasý toplumcu þiirin Ýkinci Yeni þiirindenfarklý ve ayýrýcý özelliklerini defterinize yazýnýz.

Haydar ERGÜLEN ve Hüseyin ATLANSOY’un hayatý ve edebî kiþiliði hakkýnda araþtýrma yapýnýz(103. sayfadaki 9 ve 104. sayfadaki 7. sorulara yöneliktir.).

Sýnýfa devlet tiyatrosu sanatçýlarý ya da þairler tarafýndan seslendirilmiþ þiir CD ya da kasetleri getiriniz(102. sayfadaki 1. soruya yöneliktir.).

Haydar ERGÜLEN’in Nar ve Hüseyin ATLANSOY’un Su Burcu adlý þiir kitaplarýný okuyarakbeðendiðiniz þiirleri sýnýfa getiriniz (102. sayfadaki 1. soruya yöneliktir.).

102

8. 1980 Sonrasý Þiir

1. Sýnýfa getirdiðiniz þiir CD ya da kasetlerini dinleyiniz. Sanatçýlarýn telaffuz ve söyleyiþ özelliklerinedikkat ederek Haydar ERGÜLEN ve Hüseyin ATLANSOY’dan seçtiðiniz þiirleri yüksek sesle okuyunuz.

2. Aþaðýdaki metinden hareketle cumhuriyet sonrasý Türk þiirinin gelenek ile iliþkisi üzerinedüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

“Bir þairi methederken onun baþka bir þaire en az benzeyen yönleri üzerinde durmak eðilimindeolmuþuzdur. Bu ayýrýcý unsurlarda þairi ötekilerden ayýran, onu en çok kendisi yapan özellikleri bul-maya özen gösteririz. Þair ile kendisinden önceki ve özellikle bir evvelki nesil arasýnda mevcut olanfark üzerinde memnuniyetle dururuz; onun þiirinde onu diðerlerinden ayýran, þevkine varýlabilecekbir þey bulup çýkarmaya gayret ederiz. Hâlbuki bu ön yargýya kapýlmaksýzýn þaire yaklaþsak görürüzki onun eserindeki en ayýrýcý vasýflar, kendisinden öncekileri yani onun atalarýný hâlâ dipdiri ayaktatutan, ölümsüzleþtiren vasýflardýr… Bununla beraber gelenek, hemen bir önceki neslin baþarýlarýnýeleþtirmeksizin körü körüne taklit etmek anlamýnda kullanýlacaksa kesinlikle ondan kaçýnýlmalýdýr.Buna benzeyen ve doðar doðmaz kaybolup giden akýmlar gördük; yenilik tekrardan daima dahaiyidir. Gelenek bundan daha geniþ bir anlama sahiptir. O, hiçbir gayret sarf etmeksizin edinilecek birmiras deðildir. Eðer geleneðe sahip olmak istiyorsanýz çok gayret sarfetmeniz gerekir. Geleneðesahip olmak için önce ‘tarih þuuru’ geliþtirmeye ihtiyaç vardýr.”

T. S. ELIOT (Elyýt)

ZEYTÝNSina ile tuz daðýnda, zeytinhakkýnda konuþuyorduk: Bir tekolsun zeytin yetiþtirseydik buncasöz yerine! Suyun hakký içinve kara gözlerinin hatýrýna, dildeçoðalan zeytin, tuza deðil, ekmeðedeðil söze kardeþ duruyordu, rüzgârbu akþama tuzdan bir sofra kuruyordu,söz ile zeytin arasýnda: Yokluktabuluþmanýn güzelliði gibi duruyordukardeþlik! Hiç kutsalýnýz yoksakardeþlerinize bakýn, kardeþlerim!Kardeþlik, yokluk kadar kutsaldýr,onlarýn bakýþýnda zeytin, tuzonlar aðlayýnca göl, gönül onlardadurduðu için dað ve uzunçarþýlý bir gülüþü var onlarla uzunbahçeli bir geçmiþin… Diyebilir miyizyokluðun çölü zeytinden ve bizdengeçilmiyordu varlýðýmýz, kardeþler:

Yokluðunu yetiþtirebilir miyiz geçip zeytinden?

Haydar ERGÜLENNar

1. Zeytin þiirinde ahengi saðlayan ögeleri bularak bunlarýn özellikleri hakkýnda çýkarýmlardabulununuz.

2. Zeytin þiirini yüksek sesle okuyunuz. Þiirde ses akýþý ile anlatým özelliði arasýnda nasýl biriliþki vardýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

3. Zeytin þiirini yapý bakýmýndan inceleyiniz. Birimlerin özelliklerini ve nasýl bir araya geldiklerinibelirleyerek tahtaya yazýnýz.

4. tuz, zeytin, söz, kutsal, tuzdan bir sofra, yokluðun çölüYukarýda zeytin þiirinde geçen kelime ve kelime gruplarýndan örnekler verilmiþtir. Kelimelerin

sizde uyandýrdýðý çaðrýþýmlarý ve bunlarýn anlam özellikleri hakkýndaki düþüncelerinizi sözlüolarak ifade ediniz. Siz de þiirden baþka kelime ve kelime gruplarý bularak bunlar arasýndakiiliþkiyi belirleyiniz.

5. Ýmge ve anlatým bakýmýndan þair nasýl bir tutum içerisindedir? Buradan hareketle þiirin dahaönceki dönemlere ait hangi þiir anlayýþýyla paralellik gösterdiðini belirleyerek defterinize yazýnýz.

6. Zeytin þiirinin temasýný bulunuz.7. Zeytin þiirinin sizde uyandýrdýðý duygu ve düþünceleri sözlü olarak ifade ediniz.8. Zeytin þiirinde geçen kelime ve ifadelerden yola çýkarak þairin hangi kaynaklardan yarar-

landýðýný ve þiirin hangi geleneðe ait olduðunu defterinize yazýnýz.9. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle Haydar ERGÜLEN’in fikrî ve edebî yönü hakkýnda

çýkarýmlarda bulununuz.10. Zeytin þiirinin Haydar ERGÜLEN’in þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgili çýkarýmlar-

da bulununuz.

GÝZLEYEN ÖZNEOkumaz yazmaz biri olsam

Kayýtsýz bir yabanýl örneðinYa da sürü sahibi bir çoban

Bir asa kalsa banaKitaplarda bulunmayan

Ýsimler fiiller ve edatlardan

Evreni içinde gizleyen özneyim benLeyla çöllerde bir kayýp zamir

Yolu bitirip menzile eriþir isemSýfatlar nesnelerden yeþerir

Ruha açýlan sözüm benFaniliðe kapý gövde

Kýyýdan kesen kýlýnçAçýkça gösterilen simge

Hüseyin ATLANSOY Su Burcu

1. Gizleyen Özne þiirini yüksek sesle okuyarak ahengi saðlayan unsurlarý sözlü olarak ifade ediniz.2. Gizleyen Özne þiirinde ses akýþýný saðlayan unsurlarý sözlü olarak ifade ediniz.3. Hoþça bak zâtýna kim zübde-i âlemsin sen

Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin senÞeyh Galip

Gizleyen Özne þiirindeki hangi mýsra ya da mýsralar anlam bakýmýndan yukarýdaki beyitle iliþki-lendirilebilir? Buradan hareketle þairin hangi þiir ve düþünce geleneklerine gönderme yaptýðýný belir-leyiniz. Ulaþtýðýnýz sonucu defterinize yazýnýz.

4. çoban, asa, Leyla, çöl, söz a. Yukarýdaki kelimelerin size çaðrýþtýrdýklarýný sözlü olarak ifade ediniz. Siz de þiirden çaðrýþým

deðeri olan baþka kelime örnekleri veriniz.b. Þiirde geçen kelime ve kelime gruplarýnýn anlam ve çaðrýþým özelliklerinden yola çýkarak þairin

dil ve anlatým konusundaki tutumunu belirleyiniz. Ulaþtýðýnýz sonucu defterinize yazýnýz.103

Kendine hoþça bak çünkü sen âlemin özüsün;Varlýklarýn gözbebeði olan âdemsin (insansýn).

5. Þiiri yapý bakýmýndan inceleyerek birimler arasýndaki iliþkiyi sözlü olarak ifade ediniz.6. Þiirin sizde uyandýrdýðý duygu ve düþünceleri sözlü olarak ifade ediniz.7. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle defterinize Hüseyin ATLANSOY’un fikrî ve edebî yönü

hakkýnda bir paragraf yazýnýz. Yazdýklarýnýzý sýnýfta okuyarak arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz.8. Gizleyen Özne þiirinin Hüseyin ATLANSOY’un þiir dünyasýnda ve Türk þiirindeki yeriyle ilgili

çýkarýmlarda bulununuz.

1.TÜNELAteþçi gelir, kömür atar ve trendeler sizin karanlýðýnýzýateþçi gelir, kömürü karýþtýrýr ve trençýkar sizin karanlýðýnýzdan

Sizin tünelinizi hatýrlýyorum sankitren deðil yolcular geçiyorduve hatýrlamýyorum bundandaha karanlýk bir yolculuðu

Nasýlsa kendi karanlýðýnýzdanbir gün siz de geçersinizçýkar karþýnýza bir avuç külve söndü sönecek ateþiniz

Haydar ERGÜLENHafýz ile Semender

MÂRAbilmemek bilmekten iyidirdüþünmeden yaþayalýmmâragünü ve saatleri ne yapacaksýnsenelerin bile ehemmiyeti yokturseni ne tanýdýðým günleri hatýrlarýmne seneleriyalnýz seni hatýrlarýmki benim gibi bir insansýn

tanýmamak tanýmaktan iyidirseni bir kere tanýdýktan sonrayaþamak acýsýný da tanýdýmbu acýyý beraber tadalýmmâra

baþým omzunda iken sayýkladýðýma bakmabeni istediðin yere götürikimiz de ne uykudayýzne uyanýk

Asaf Hâlet ÇELEBÝBütün Þiirleri

Haydar ERGÜLEN ile 1940 sonrasý Türk þiirinin önemli temsilcilerinden olan Sedat UMRAN veAsaf Hâlet ÇELEBÝ’nin yukarýdaki þiirlerini yapý, söyleyiþ ve içerik bakýmýndan karþýlaþtýrýnýz. Sizcehangi þiir ya da þiirlerde yapý ve söyleyiþe içerikten daha fazla önem verilmiþtir? Bu durum 1980sonrasý Türk þiirinin hangi özelliðini öne çýkarmaktadýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

104

MANDALARMandalar bin ton karanlýk,sabrýn istif edildiði sandýk,aðýrýn yavaþla el ele savaþý,cansýz kýmýldanýþýn gövdesi, baþý.

Mandalar bir dürtüþün geri teptiði,iri gövdelerin topraða eðdiði düþünceler,mandalar hýzlanýþýn pas tutmuþ tetiði,gündüzün ortasýna indirilmiþ geceler.

Sedat UMRAN Sonsuzluk Atý

2. BALKONÇocuk düþerse ölür çünkü balkonÖlümün cesur körfezidir evlerdeYüzünde son gülümseme kaybolurken çocuklarýnAnneler anneler elleri balkonlarýn demirinde

Ýçimde ve evlerde balkonBir tabut kadar yer tutarÇamaþýrlarýnýzý asarsýnýz hazýr kefenÞezlongunuza uzanýn ölü

Gelecek zamanlardaÖlüleri balkonlara gömeceklerÝnsan rahat etmeyecekÖldükten sonra da

Bana sormayýn böyle nereyeKoþa koþa gidiyorum Alnýndan öpmeye gidiyorumEvleri balkonsuz yapan mimarlarýn

Sezai KARAKOÇÞiirler III (Körfez, Þahdamar, Sesler)

METROPOL ÝNSANLARISizsürekli nisan yaðmurlarýyla hatýrlanan kuþlarýn kanatlarýndaki beyazlýða ilk adým Siz geç kalýnmýþ bir dönemin çocuklarýyaðmurda bile ýslanmayan mahmur dünyalýlar

Sizhatýrlar sürekli eski güzel güneþlerisararmýþ hâllerinizle iðreti gülümsersinizNedense öfkelenirsiniz denizlereunutulunca yaðmur takma diþler ve þemsiye

Sizbilirsiniz gökyüzünün gölgemsi mavisinidenizin topraðýn ve anýlarýn depreminiYaðmuru fark etmezsiniz vursa da köpüðü

iskeleyeihtiyari çoðaltýlan gecelerde kaybolursunuz

sessizce

/Denizin üstünde yaðmurun yükselen müziði kanat sesleri ve sis/

Hüseyin ATLANSOYÝlk Sözler

Yukarýdaki iki þiiri yapý, tema, dil ve anlatým açýsýndan karþýlaþtýrarak 1980 sonrasý Türk þiirinin ÝkinciYeni ve Ýkinci Yeni sonrasý Türk þiiriyle iliþkisi hakkýndaki düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

3. 1980 sonrasý Türk þiirinin özelliklerini maddeler hâlinde yazýnýz.4. Çaðýmýzda görsel kültürün aðýrlýk kazanmasý þiir, müzik, felsefe gibi iþitmeye ve söze dayalý

sanat ve düþünce alanlarýnýn etkinliðini azaltmýþ mýdýr? Görüþlerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

105

106

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- 1980 sonrasý Türk þiiri Garip Hareketi’nin tesiri altýndadýr. ( )- 1980 sonrasý Türk þiirinde kültür ve medeniyet tarihimizin konu ve kavramlarýna imge düzeyinde sýkça göndermeler yapýlmasý dikkati çeker. ( )- 1980 sonrasý Türk þiirinde biçim ve ölçü bakýmýndan halk ve divan þiiri geleneklerine dönüþ baþlamýþtýr. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yere uygun kelimeleri yazýnýz.1980 sonrasý Türk þiiri uzak çaðrýþýmlarla yüklü imgelere deðer vermesiyle …….....….........…….......... þiirinin imge anlayýþýný devam ettirir.

3. Aþaðýdakilerden hangisi 1980 sonrasý Türk þiirinin özelliklerinden biridir?A) Açýk ve basit bir anlatýmýn tercih edilmesiB) Türk þiir geleneðinden uzaklaþýlmasýC) Hece ölçüsünün kullanýlmasýD) Yapý ve söyleyiþten daha çok içeriðe önem verilmesiE) Düz yazýya yaklaþýlýp anlatmaya imkân veren temalara yer verilmesi

4. Aþaðýdakilerden hangisi Haydar ERGÜLEN’in þiir kitabýdýr?A) SafahatB) Memleketimden Ýnsan ManzaralarýC) Hafýz ile SemenderD) Kendi Gök KubbemizE) Yerçekimli Karanfil

5. 1980 sonrasý Türk þiirinde belirli ve ortak özelliklere sahip yeni bir edebî hareketolmayýþý bu dönemin genel manzarasý hakkýnda size hangi ipuçlarýný veriyor? Çýkarým-larýnýzý defterinize yazýnýz.

Âþýk Veysel’in Uzun Ýnce Bir Yoldayým, Genç Yaþýmda Felek Vurdu Baþýma, GöklerdenSüzüldüm Tertemiz Ýndim, Dünyanýn En Zengin Aklýný Gördüm, Dostlar Beni Hatýrlasýn, HacýBektaþ, Kara Toprak, Derdimi Dökersem Derin Dereye, Sazýma, Mevlana’yý Ziyaret;

Abdurrahim KARAKOÇ’un Dosta Doðru, Unutursun, Mihriban; Âþýk Mahzuni’nin Ýþte Gidiyorum, Bizden Geriler (Gam Kasavet), Bu Mezarda Bir Garip Var; Âþýk Þeref TAÞLIOVA’nýn Ben Bir Þeyda Bülbül, Güzel Görünür, Gel;Âþýk Murat ÇOBANOÐLU’nun Cumhuriyet Destaný, Öðretmen (Ana Baba Gibi), Dertli Bülbül

(Kerem Güzellemesi), Neyine Güvenem Yalan Dünyanýn, Yaradan (Bir Dua Edin);Âþýk Feymani’nin Ahu Gözlüm, Barýþmam, Anadolum, Mevlana, Elveda, Bugün Bayramdýr isim-

li þiirlerinden bulabildiklerinizi ve bestelenmiþ olanlarýnýn ses kayýtlarýný bir sonraki ders için sýnýfagetiriniz (107. sayfadaki 1. soruya ve 1. etkinliðe yöneliktir.).

Âþýk Veysel rolünü üstlenecek bir öðrenci seçilir. Seçilen öðrenci Âþýk Veysel’in hayatý ve edebîkiþiliði hakkýnda araþtýrma yapar (109. sayfadaki 4. etkinliðe yöneliktir.).

Âþýk Veysel’in Dostlar Beni Hatýrlasýn adýyla yayýnlanan þiir kitabýný okumayý ve kendi sesindentürkülerini içeren CD ya da kaseti dinlemeyi unutmayýnýz.

Sýnýfa getirilen ses kayýtlarýndan seçilen örnek besteler dinlenir. Daha sonra gönüllü öðrencilerbestelenmiþ olan þiirlerden istediklerini seslendirir.

9. Cumhuriyet Döneminde Halk Þiiri

1. Âþýk Veysel, Abdurrahim KARAKOÇ, Âþýk Mahzuni Þerif, Þeref TAÞLIOVA, MuratÇOBANOÐLU ve Âþýk Feymani’nin þiirlerinden beðendiklerinizi yüksek sesle okuyunuz.

2. Önceki bilgilerinizden hareketle halk þiirinin genel özelliklerini ve türlerini tahtaya yazýnýz.

GÜZELLÝÐÝN ON PAR’ETMEZGüzelliðin on par’etmezBu bendeki aþk olmasaEðlenecek yer bulamanGönlümdeki köþk olmasa

Tabirin sýðmaz kalemeDerdin dermandýr yâremeÝsmin yazýlmaz âlemeÂþýklarda meþk olmasa

Kim okurdu kim yazardýBu düðümü kim çözerdiKoyun kurt ile gezerdiFikir baþka baþk’olmasa

Güzel yüzün görülmezdiBu aþk bende dirilmezdiGüle kýymet verilmezdiÂþýk ve maþuk olmasa

Senden aldým bu feryadýBu imiþ dünyanýn tadýAnýlmazdý Veysel adýO sana âþýk olmasa

Âþýk VeyselDostlar Beni Hatýrlasýn

107

Fotoðraf: Ara GÜLER (1928 - ...)Âþýk Veysel

1. Güzelliðin On Par’etmez þiirinin temasýný bulunuz.

2. Güzelliðin On Par’etmez þiirinin dil, anlatým ve içerik özelliklerinden hareketle þiirin ortaya çýk-týðý sosyal çevreyle iliþkisi hakkýnda çýkarýmlarda bulununuz. Tespitlerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

3. Koyun kurt ile gezerdiFikir baþka baþk’olmasa

Yukarýda Güzelliðin On Par’etmez þiirinden bazý mýsralar verilmiþtir. Bu mýsralar hakkýndakiyorumlarýnýzý sözlü olarak ifade ediniz.

108

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup Âþýk VEYSEL’in On Par’etmez þiirindeahengi saðlayan unsurlarý, ikinci grup þiirin dil özelliklerini belirler. Ulaþýlan sonuçlar grup sözcüleritarafýndan tahtaya yazýlýr.

SEMAÝBugün ben bir baða girdimNe bað duydu ne baðbancýGülün þeftalisin derdim Ne bað duydu ne baðbancý

Baðýn duvarýndan aþtýmKýrmýzý gülüne koþtumÖptüm sardým helallaþtýmNe bað duydu ne baðbancý

Baðýn kapusunu açtýmSanasýn cennete düþtümDoldurdum badesin içtimNe bað duydu ne baðbancý

Seherin tan yeri attýBülbül elvan elvan öttüGevherî yükünü tuttuNe bað duydu ne baðbancý

GevherîTürk Dili, Halk Þiiri Özel Sayýsý

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup XVII. yy. halk þairlerinden Gevherî’ninsemaisini, ikinci grup Güzelliðin On Par’etmez þiirini yapý özellikleri ve yapýyý oluþturan birimlerinbirbiriyle iliþkisi bakýmýndan inceler. Grup sözcüleri sonuçlarý açýklar. Ýki þiirin yapý özelliklerikarþýlaþtýrýlarak Güzelliðin On Par’etmez þiirinin yapý özellikleri belirlenir ve deftere yazýlýr.

Senden aldým bu feryadýBu imiþ dünyanýn tadý

4. Güzelliðin On Par’tmez þiiri hakkýndaki yorumlarýnýzý sözlü olarak ifade ediniz.

5. Güzelliðin On Par’etmez þiirinin Âþýk Veysel’in sanatýnda ve Türk þiirindeki yeri ile ilgilidüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

1. XIX. yy. halk þairlerinden Bayburtlu Zihnî’nin yukarýdaki koþmasýný yapý, tema, dil ve anlatým

109

KOÞMAVardým ki yurdundan ayak göçürmüþYavru gitmiþ ýssýz kalmýþ otaðýCâmlar þikest olmuþ meyler dökülmüþ Sâkîler meclisten çekmiþ ayaðý

Sümbülü þebboyu gülü hâr almýþSüleyman tahtýný þimdi mâr almýþZevk u safa ehlin âh ü zâr almýþGama tebdîl olmuþ ülfetin çaðý

Kangý daðda bulsam ben o maralýKangý ile sorsam çeþmi gazalýLeylâ’sýn yitirmiþ Mecnun misaliGezmiþ daðdan daða yoktur duraðý

Zihnî dehr elinden her zaman aðlarVardým ki bað aðlar baðýban aðlarSümbüller periþan güller kan aðlarÞeyda bülbül terk edeli bu baðý

Bayburtlu ZihnîHalk Þiiri Antolojisi

Âþýk Veysel rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve sorulan sorulara cevap verir.

bakýmýndan inceleyerek XX. yy. halk þiiri ile karþýlaþtýrýnýz. Benzerlik ve farklýlýklarý aþaðýdakiþemaya yazýnýz. Bu benzerlik ve farklýlýklarýn sebeplerini sözlü olarak ifade ediniz.

2. Aþaðýdaki noktalý yerlere XX. yy. halk þiirinin önemli temsilcilerini yazýnýz.

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Okuduðunuz þiirlerden ve incelediðiniz Güzelliðin On Par’etmez adlý þiirden yola çýkarak XX.yüzyýlda halk þiirinin güncelliðini koruduðunu söyleyebilir miyiz? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. Okuduðunuz þiirlerin saz ile çalýnýp söylenmesi halk edebiyatýnýn hangi dalýyla iliþkilidir?Buradan hareketle halk þairlerinin yetiþme tarzý ve yetiþtikleri çevre üzerine çýkarýmlarda bulununuz.

5. a. Okuduðunuz þiirlerin besteli ve bestesiz olarak dilden dile dolaþmasý XX. yüzyýl halk þair-lerinin devam ettirdikleri gelenek hakkýnda hangi ipucunu vermektedir?

b. Halk þairlerinin bu gelenekle iliþkisi hakkýnda düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.6. Günümüzde halk þiiri geleneði eski canlýlýðýný korumakta mýdýr? Görüþlerinizi sebepleriyle bir-

likte sözlü olarak ifade ediniz.

110

XIX. yy. HALK ÞÝÝRÝ XX. yy. HALK ÞÝÝRÝ

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Yapý Özellikleri

Tema

Dil ve AnlatýmÖzellikleri

Farklýlýklar

Benzerlikler

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Cumhuriyet Dönemi halk þiirinde geleneksel konularýn yaný sýra yeni ve güncel konulara da yer verilmiþtir. ( )- Cumhuriyet Dönemi halk þairleri þiirlerinde yapýsal yenilikler ile geleneksel biçim ve türler-den uzaklaþmýþlardýr. ( )- XIX. yy. halk þiirinde olduðu gibi XX. yy. halk þiirinde de divan þiiri etkisi kendini hissettirir. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.XX. yy. halk þiirinde Âþýk Veysel, Âþýk Murat ÇOBANOÐLU ve Âþýk Mahzuni Þerif gibi, þiiri-ni …………. eþliðinde besteli olarak söyleyen þairlerin yaný sýra bu geleneðe baðlanmayan, bazý þiirleri baþkalarý tarafýndan bestelenen ………………………..…………. gibi þairler de yetiþmiþtir.

3. Aþaðýdakilerden hangisi XX. yy. da halk þiirine verilen deðerin ana sebeplerinden birisayýlamaz?A) Halk müziði, dil ve folklor araþtýrmalarýnýn bilimsel ve kurumsal bir kimlik kazanmasýB) Ulus-devlet yapýsýnýn, halkçýlýk ilkesinin ve demokratikleþmenin tabii bir sonucu olarak

halk kültürünün önem kazanmasýC) Halk þairlerinin toplumsal sorunlar karþýsýnda halk bilincini ve halkýn bakýþ açýsýný yan-

sýtmalarýD) Halk þiirinin yaþayan bir gelenek olarak yeni ve güçlü temsilciler çýkarmasýE) Batý kaynaklý modern þiir akýmlarýna duyulan tepki

4. Aþaðýdakilerden hangisinde XX. yy. halk þairleri bir arada verilmiþtir?A) Âþýk Veysel, Karacaoðlan, Bayburtlu ZihnîB) Âþýk Veysel, Mahzuni Þerif, FeymaniC) Dertli, Seyrani, Abdurrahim KARAKOÇD) Þeref TAÞLIOVA, Ruhsati, DadaloðluE) Murat ÇOBANOÐLU, Âþýk Ömer, Âþýk Veysel

5. XX. yy. halk þiirinin dil ve anlatým bakýmýndan gelenekle iliþkisini defterinize yazýnýz.

111

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz- 20. yy.ýn ilk yarýsýndaki fikrî, siyasi, ekonomik ve toplumsal krizler ortamýnda ortaya çýkanvaroluþçuluk (egzistansiyalizm), kübizm, fütürizm, gerçeküstücülük (sürrealizm) ve dadaizmgibi düþünce ve sanat akýmlarý Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný devam ettiren þa i r ler ietkilemiþtir. ( )- Necip Fazýl varlýk-yokluk, hayat-ölüm, madde-ruh çeliþkisini; tabiat, þehir, yalnýzlýk, vehim ve nos-talji (daüssýla) temalarýný iþleyen, bireyin modern dünya bunalýmýndan çýkýþ yolunu araþtýranmetafizik þiirleriyle ün kazanmýþ, geleneksel biçimlerin yaný sýra yeni ve özgün biçimler kullanmýþ,kusursuz ifade ve ritim arayýþýyla seçkinleþmiþtir. ( ) - Ýkinci Yeni þiiri ile Ýkinci Yeni sonrasý toplumcu þiir arasýnda temalarýn yaný sýra anlatýmda da önemli bir farklýlýk görülür. Ýkinci Yeni þiirinde anlatýmda kapalýlýk, Ýkinci Yeni sonrasýtoplumcu þiirde ise anlatýmda açýklýk dikkati çeker. ( )

2. Aþaðýdaki noktalý yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.- Freud (Froyd)’un psikanaliz yönteminden ve Jung (Yung)’un psikoloji alanýndaki çalýþ-malarýndan hareketle rüyalara ve bilinç dýþýna yönelen, yazma ve söylemede otomatizmiesas alan …………….........…… akýmý , Türk þiirindeki ...........…..…………………........ve ………………………………….. akýmlarýný etkilemiþtir.- Bireyi toplumun, toplumu da maddeci bir diyalektiðe dayalý üretim-tüketim, mülkiyet, eþit-lik, emek ve paylaþým sorunlarý etrafýnda geliþen sýnýf kavramýnýn belirlediðini öne sürensosyalizm düþüncesinden etkilenen ……………………….. 1920 sonrasý ...….....……...………………… þiir akýmýnýn öncüsü ve en önemli temsilcisidir.

3. Aþaðýdakilerden hangisi Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren þairlerin ortak özel-liklerinden biri deðildir?A) Genel olarak halk þiiri biçimlerini ve hece ölçüsünü kullanmalarýB) Millî tarihe, millî kültüre ve memleket manzaralarýna yönelmeleriC) Hitabet üslubunu kullanmalarýD) Þiirlerinde gelenekten farklý bireysel söyleyiþin önem kazanmasý, mahallî unsurlarýn bir

dekor olarak kullanýlmasý itibarýyla modern olmalarýE) Þiirlerinde ahenk, ses akýþý ve yapý özellikleri bakýmýndan öz þiir anlayýþýna yakýn bir anlayýþ göstermeleri

4. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlýþý vardýr?A) Hisar dergisi etrafýnda toplanan þairler aðýrlýklý olarak Millî Edebiyat geleneðinden etkilenmiþlerdir.B) Garip Hareketi þiirlerinde söz sanatlarýna, imgelere; þairaneliðe ve duyguya önem veril-

miþ, açýk anlatýmdan kaçýnýlmýþtýr.C) Mavi Hareketi’nin öncüsü olan Attilâ ÝLHAN genelde romantik bir karakter taþýyan þiiri-

ni toplumcu gerçekçi bir zemine dayandýrmýþ; biçim ve söyleyiþ bakýmlarýndan halk, divan ve Batý þiiri geleneklerinden yararlanmýþtýr.

D) Fazýl Hüsnü DAÐLARCA çocuk duyarlýlýðýný ve saflýðýný yansýtan þiirleri yanýnda epik þiirleriyle de ün kazanmýþtýr.

E) Erdem BAYAZIT, Cahit ZARÝFOÐLU ve Hilmi YAVUZ belirli bir þiir akýmýna doðrudan baðlanmayan, kendilerine özgü bir yol bulmaya çalýþan mistik duyarlýlýða sahip þairlerdir.

5. “Millî kültürümüzü Ýslam medeniyeti dairesinde ele almýþ, bu medeniyetin deðerlerini, kavram-larýný diriliþ leitmotifi (laytmotif-kýlavuz motif) etrafýnda þiirlerinde ve düþünce eserlerindeiþlemiþtir. Katý akýlcýlýða ( rasyonalizme) tepki, imgecilik ve biçim bakýmlarýndan Ýkinci Yeniestetiðine baðlý olmakla birlikte dil ve içerik hususunda geleneðe karþý duyarlýlýðý ve metafizikbakýþ açýsýyla bu akýmýn diðer þairlerinden ayrýlmaktadýr.”Yukarýda sözü edilen þair aþaðýdakilerden hangisidir?A) Sezai KARAKOÇ B) Edip CANSEVER C) Turgut UYAR

D) Ýlhan BERK E) Cemal SÜREYA6. Aþaðýdaki þairlerle eserleri doðru þekilde eþleþtiriniz.

7. Aþaðýdaki þairlerle dönemleri/akýmlarý doðru þekilde eþleþtiriniz.

8. Aþaðýdakilerden hangisi Ýkinci Yeni þiirinde iþlenen temalarýn karakteristik özelliðidir?A) Memleket manzaralarýB) Tabiat güzellikleriC) Çocukluk özlemi ve nostaljiD) Geleceðe inanç ve ümitE) Bunalým ve yalnýzlýk

9. Cumhuriyet Dönemindeki þiir akýmlarýnýn etkilendiði ve beslendiði kaynaklarlailgili bilgilerinizi defterinize yazýnýz.

112

Ahmet Hamdi TANPINAR 1960 sonrasý Toplumcu Þiir

Oktay Rifat HOROZCU

Behçet NECATÝGÝL

Ataol BEHRAMOÐLU

Garip Dýþýndaki Yenilikçi ÞiirÖz Þiir

Garip Hareketi

Cahit Sýtký TARANCI Geçen ZamanZiya Osman SABA Edip CANSEVER

Turgut UYAR

Eylülün SesiyleDünyanýn En Güzel Arabistaný

Düþten Güzel

Reþat Nuri GÜNTEKÝN rolünü üstlenecek bir öðrenci seçilir. Seçilen öðrenci sonraki derste ken-disiyle yapýlacak röportaj için Reþat Nuri GÜNTEKÝN’in hayatýný ve edebî þahsiyetini araþtýrýr. Sýnýftakidiðer öðrenciler de bu röportaj için araþtýrma yaparlar (119. sayfadaki 3. etkinliðe yöneliktir.).

Reþat Nuri GÜNTEKÝN’in Leylâ ile Mecnun adlý hikâye kitabýný okuyunuz.

1.Anlatmaya Baðlý Edebî Metinler (Hikâye-Roman)a. Millî Edebiyat Zevk ve Anlayýþýný Sürdüren Eserlerb. Toplumcu Gerçekçi Eserlerc. Bireyin Ýç Dünyasýný Esas Alan Eserlerç. Modernizmi Esas Alan Eserler

2. Göstermeye Baðlý Edebî Metinler (Tiyatro Metinleri)3. Cumhuriyet Dönemi Edebiyatýnýn Genel Özellikleri

114

Tanzimat Döneminde(1860-1869)

- En çok iþlenen konu Batýlýlaþmadýr. - Tanzimatla birlikte devlet ve toplum, yönünü Batý’ya çevirmiþ, yeni bir medeniyet

dairesine girmiþtir.Hikâye Roman

Küçük Þeyler Felâtun Bey ile Râkým Efendi (Samipaþazade Sezai) (Ahmet Mithat Efendi)

1. Anlatmaya Baðlý Edebî Metinler (Hikâye-Roman)a. Millî Edebiyat Zevk ve Anlayýþýný Sürdüren Eserler

CUMHURÝYET DÖNEMÝNDE OLAY ÇEVRESÝNDE OLUÞAN EDEBÎ METÝNLER

Servetifünun Döneminde(1896-1901)

- Bireysel temalarýn yanýnda sanatta fayda deðil estetik zevk ön plana çýkmýþtýr.- Özellikle Batý edebiyatýndan etkilenilmiþtir.

Hikâye RomanKöy Düðünü Aþk-ý Memnû

(Hüseyin Cahit YALÇIN) (Halit Ziya UÞAKLIGÝL)

Millî Edebiyat Döneminde(1911-1923)

- Devleti içinde bulunduðu durumdan kurtarmak için edebiyatçýlar þanlý tariheyönelmiþlerdir.

- Osmanlý Devleti’ni çöküþten kurtarmak için fikir hareketleri ortaya çýkmýþtýr.Hikâye Roman

Kýzýl Elma Neresi? Ateþten Gömlek(Ömer Seyfettin) (Halide Edip ADIVAR)

Cumhuriyet Döneminde(1923-...)

Yukarýda, Türk edebiyatýnýn Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar olan döneminde iþlenen konularve bu konularla ilgili hikâye ve roman örnekleri verilmiþtir. Cumhuriyet Döneminin ilk yýllarýnýnsosyal, siyasi ve ekonomik þartlarý dikkate alýndýðýnda bu dönem hikâye ve romanýnda hangi konu-larýn iþlenmiþ olabileceðini tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

115

ESKÝ BÝR YARA

Ben, annemden üç yaþýnda öksüz kaldým. Babam, kasabamýzdaki Guraba Hastanesininkapýcýsýydý.

Eskiden jandarma onbaþýsý imiþ... Attan düþmüþ... Ayaðý kýrýlmýþ... Üç ay hastanede yatmýþ...Fakat tamamýyla iyi olamamýþ... Bastonsuz gezemezdi... Topal, jandarma olamayacaðý için iþindençýkarmýþlar... Fakat çoluk çocuk sahibi bir adam olduðunu düþünerek yattýðý hastanenin kapýcýlýðý-na kayýrmýþlar...

O vakit, evimiz çok kalabalýkmýþ... Annem, büyükannem, dul bir halam, iki de kardeþim... Bu altýnüfus babamýn eline bakarmýþ... En arkaya kalan annem de gidince biz evde iki kiþi kalmýþýz...

Babam, sabahleyin hastaneye giderken beni uzak akrabalarýmýzdan bir ihtiyar kadýnýn evinebýrakýr, akþam dönerken alýrmýþ... Bir elinde zenbili, bir elinde ben, baba oðul evimize gidermiþiz...Bu zamandan aklýmda kalan þey, ufak ufak gübre yýðýnlarýyla dolu bir bahçede tavuklarlaoynadýðým ve ara sýra kocakarýdan dayak yediðimdir.

O vakitler babama çok sýkýntý veriyormuþum... Sakat bir adamýn bütün gün yorulduktan sonra,bir de geceleri çocuða bakmasý müþkül iþ... Fakat beni çok sevdiði için þikâyet etmezmiþ... Bazýgeceler uzun uzun aðlarmýþým... Besbelli kocakarýdan yüz bulamadýðým için geceleri ona nazlanýr-mýþým.

Komþular bu sese nasýl tahammül ettiðini sorduklarý vakit babam: “Ev halký söz birliði etmiþ gibibirer birer çekilip gitti. Eski þenlikten bir onun sesi kaldý. Çok görmeyin!” dermiþ.

Dört, beþ yaþýma gelince ona iyi bir arkadaþ hatta muavin olmaya baþladým.Bu zamanlarý çok iyi hatýrlarým. Ýhtiyar akrabam ölmüþtü. Artýk hastaneye beraber gidip geliyor-

duk. Çok meraklý olduðu için beni kat kat giydirir, baþýmý boynumu yeþil bir yün atký ile sararak has-tane kapýsý önündeki küçük kulübeye oturturdu.

Hâlime göre vazifelerim de vardý. Mesela hastane bahçesine giren köpekleri deðnekle kovala-mak bana ait bir iþti. Hatta doktorlar için bakkala da gider gelirdim.

Mühim vazifelerimden biri de hastaneden çýkan cenazeleri takip etmekti. Bu kimsesiz ölülerinarkasýnda ekseriya hastane imamýndan, bir de benden baþka cemaat bulunmazdý.

Babam, konuþmayý çok seven tatlý dilli bir adamdý. Evde benden baþka insan olmadýðý için,çaresiz benimle konuþurdu. Hem de yaþlý baþlý bir insanla konuþur gibi.

Bana aklý erdiði kadar ahlaktan dinden, tarihten hatta politikadan bile bahsederdi. Her iþimizikendimiz görürdük. Moskof muharebesinden kalma türküleri söyleyerek çamaþýr yýkar, tahta siler,sökük dikerdik.

Böyle böyle on iki yaþýma geldim. Fakat çok çelimsiz, kavruk bir çocuk olduðum için kimsebana, sekizden fazla demezdi. Onun için yaþlý baþlý adamlar meclisinde, mesela geçinmemüþkülatýndan, aile dirliksizliklerinden yahut belediyenin yolsuzluklarýndan en piþkin ve sefadideinsan gibi bahse baþladýðýmý iþitince herkes þaþakalýrdý. Fakat ne de olsa çocuktum. Bu çocukluk,bana öyle bir iþ ettirdi ki bugün kýrk beþ yaþýnda, damat, gelin sahibi bir insan olduðum hâlde elanacýsýný unutamam.

Memleketimiz, bitip tükenmez zeytin ormanlarý arasýnda þirin, sakin bir kasabaydý. Yaz, kýþüstünden güneþ, etrafýndan yeþillik eksik olmazdý. Þiddetli yaðmuru, fýrtýnasý bile olmayan bu mem-lekette, bir gün en beklenilmez bir kýyamet koptu: “Muharebe!..”

Hudut, dört saat ötemizdeydi. Kasaba, birkaç saat içinde alt üst oldu. Ahalinin bir kýsmý çolukçocuðuyla gerilere kaçýyordu. Fakat kimsesizler, fakirler buna çare bulamýyorlardý. Biz, tabii, kalan-

� Hikâye �

116

lar arasýndaydýk. Babamýn vazifesi vardý. Sonra bugünden yarýna yiyecek ekmeði yoktu. Kasababir kýþla hâline geldi. Çarþýlar kapandý. Boþ evler asker tarafýndan iþgal edildi. Bozuk kaldýrýmlýsokaklardan gece gündüz süvari kafileleri, top arabalarý geçiyordu.

Ýki gün sonra uzaktan uzaða top sesleri baþladý. Ben korktukça babam ya bir þey bildiðindenyahut da sýrf beni teskin için:

— Korkma Halil... Düþman buraya gelmeyecek. Askerlerimiz inþallah onlarý darmadaðýn ede-cek, uzaklara doðru sürüp götürecek, diyordu.

Babamýn sözleri doðru çýktý. Bir iki gün içinde top sesleri yavaþ yavaþ uzaklaþtý, sonra büsbütünkaybolup gitti.

Bu muharebe, uzaklardan geçen bir fýrtýnaya benzemiþti. Gelen haberler çok iyi idi. Askerlerimizdüþmaný önüne katmýþ sürüp götürüyordu.

Kaçanlardan bir kýsmý geri geldi. Çarþýda tek tük dükkânlar açýldý. Fakat kasaba, o kýþla hâlinibir türlü kaybetmiyordu. Muharebeye giden taburlar hep oradan geçiyorlardý. Kasabada erkekkalmamýþ gibiydi. Eli silah tutanlar asker olmuþlar, yahut gönüllü çeteleri teþkil ederek ordununpeþine takýlmýþlardý.

Babam da bunlarýn arasýndaydý. Fakat doðrusunu söylemek lazým gelirse o, kendi isteðiylegidenlerden deðildi. Bana demiþti ki:

— Oðlum, bizim doktorlar muharebe yerine daha yakýn bir yerde hastane kurmaya gidiyorlar...Yaralýlarý buraya kadar getirmek güç olacak. Ellerinde iþe yarar adamlarý az... Hastanenin eskiemektarý diye beni de götürüyorlar... Vazifeden kaçýlmaz... Zaten gideceðim yer uzak deðil... Ýki üçsaatlik bir köy... Haftada bir iki defa yine seni görmeye gelirim... Artýk kocaman oldun. Komþularada tembih ettim. Sana bakýverirler, dedi.

Babamdan ilk defa ayrýldýðým ve evde yalnýz kaldýðým için ilk günlerde biraz mahzun olmuþtum.Fakat çabuk alýþtým. Gitgide bu hürriyetten hoþlanmaya da baþladým. Eskiden babam beni bur-nunun dibinden ayýrmazdý. Þimdi geceye kadar mahalle çocuklarýyla sokakta, kýrda oynardým.

Babam, haftada bir iki kere beni görmeye geleceðine dair verdiði söze sadýk kalmýþtý. Sýk sýkizin alýyor, cepheye gidip gelen nakliye arabalarýndan birine binerek kasabaya geliyordu.

Geleceði zamanlarý da öðreniyor, kasabadan yarým saat uzaktaki bir köprü baþýnda onu karþýla-maya gidiyordum.

Adamcaðýz, her defasýnda, yýllardan beri hasretimi çekiyormuþ gibi aðlýyor:— Vay benim Halil’im, diye yüzümü gözümü öpüyordu.Babam, bana bir kýrmýzý mendil içinde yiyecek getirirdi: Peksimet, kahve þekeri, zeytin, un, yað

hatta et... Sonra gaz, kömür, sabun gibi þeyler almak için bir bakkalda da bana kredi açmýþtý.Bundan baþka ihtiyat olarak para da býrakýrdý.

117

O yokken âdeta bir ev efendisiydim. Kendielimle yemeði hazýrlar, yataðýmý yapýpkaldýrýrdým, odamý temizler, çamaþýrýmýyýkardým. Hatta bazen büyük adam gibi evemisafir davet ettiðim de olurdu.

Bu, bana bir büyük adam gururu verirdi.Babamýn evde kaldýðý geceler geç vakte kadarocak baþýnda oturur, konuþurduk. O, banamuharebe hakkýnda yaralýlardan aldýðýhavadisleri, bire on katarak anlatýr; masala,destana benzeyen bitip tükenmez sözlersöylerdi.

Bir gün babamýn mendilinden bir sustalý çaký ile bir altýn halka, bir de meþin kaplý defter çýktý.Babam, derin bir of çektikten sonra dedi ki:— Halil! Dün gece hastanede dað gibi bir babayiðit öldü... Hüdai Halim, babam öldüðü zaman

bu kadar yanmadým... Bu delikanlý bir gönüllü çetesiyle cepheye gitmiþ... Birçok kâfir öldürmüþ...En sonra düþman bu çeteyi bir dere kenarýnda sýkýþtýrmýþ. Gönüllüler birer birer þehit olmuþlar...Bir bu delikanlý kurtulmuþ... Tek baþýna kalýnca yýkýk bir su deðirmenine saklanmýþ... Birçokaramýþlarsa da bulamamýþlar... Akþam ortalýk kararýnca çýkmýþ... Bizimkilerin tarafýna doðru geli-yormuþ... Yolda üç düþman askeri rasgelmiþ... Ýki neferle bir çavuþ... Davranýp silah çekmelerinemeydan vermeden üzerlerine atýlmýþ... Üçünü de tepelemiþ... Bu çaký, yüzük ve defteri düþmançavuþunun cebinden almýþ... Ne çare ki boðuþma esnasýnda o da birkaç yerinden yaralanmýþ... Ka-ný aka aka bizim hastaneye getirdiler... Üç gün yaþadýktan sonra dün gece sabaha karþý öldü... Öle-ceðini anladýktan sonra bu yadigârlarý bana býraktý... Kýymetli bir hatýradýr... Dolabýn gözüne kitleye-lim de dursun...

Ýkimizin de uykusu yoktu. O gece, sabaha kadar bu delikanlýya acýnýp aðladýk. Babam zatenyufka yürekli bir ihtiyardý. Ben de on iki yaþýnda cýlýz, içli bir çocuk...

Aradan bilmiyorum ne kadar zaman geçti. Muharebe baþlarken birkaç gün içinde darmadaðýnýkolacaðý tahmin edilen düþman askeri dayanýyordu.

Þehirde kýtlýk baþgöstermeye baþlamýþtý. Herkes düþünceliydi.Fakat çocuklar için bu muharebe hiç bitip tükenmeyen bayramdý. Ne mektep vardý ne arayýp

soran... Asker gibi çocuklar da hep bir arada tabur hâlinde sokaklarý dolaþýyorlar, oyun oynuyor-lardý. Bu çocuklardan ekserisinin cephede babalarý, kardeþleri, akrabalarý vardý. Onlarýn kahraman-lýklarýna ait vakalar anlatýrlar, kendilerine bir iftihar payý ayýrýrlardý. Hele bilhassa Hristiyan çocuk-larýyla konuþurken...

Babasý, kardeþi hakkýnda anlatýlacak vakasý olmayanlar pek azdý. Ben de bunlardandým. Topalbir hastane hademesinin hangi kahramanlýðýyla iftihar edebilirdim?

Bu acý, beni yalancýlýða sevk etti. Babamýn en ehemmiyetsiz bir vakayý süsleyip püsleyerekkocaman bir hikâye hâline getirmek huyu besbelli bana da geçmiþti.

Çekmecedeki saklý çakýyý, yüzüðü, cüzdaný cebime koydum. Yabancý mahallelerin yabancýçocuklarýna karýþarak dolaþmaya baþladým.

Hastanede ölen genç gönüllünün vakasýný babama mal etmiþtim. Fakat hikâyeyi inanýlacak birþekle sokmak için çok deðiþtirmiþtim. Babam bir gün yaralýlarý taþýmak için cephede dolaþýrken birdüþman çavuþuna tesadüf ediyor, onu öldürüyordu. Ýnanmayan olursa cebimden çavuþun resimlicüzdanýný, yüzüðünü, çakýsýný çýkarýp gösteriyordum.

Çocuklarda deðil, büyüklerde de harikulade þeylere inanmak ihtiyacý o kadar çoðalmýþtý kibenim bu hikâyeme de inanýyorlardý. Babamýn sakat ayaðýný bin meþakkatle sürüyen, tavukkesmekten ürken kocakarý gibi bir adam olduðunu nereden bileceklerdi!

Bir gün kasabada bir kýyamet daha koptu. Ordu bozulmuþ, geri geliyordu. Ahalinin büyük birkýsmý ricat eden ordunun peþine takýlarak tekrar kasabadan çýktý, biz yine kaldýk. Ýki gün sonra düþ-

118

man askeri mýzýka çalarak kasabaya giriyordu.Seyyar hastane daðýlmýþ, babam kasabaya dönmüþtü.O fakir sakat hastane hademesi, ben minimini bir çocuk olduðum için korkacak bir þeyimiz

yoktu. Yalnýz düþman askeri geldi. Birisi gâvurca anlamadýðým bir þeyler söyleyerek elimden tuttu,beni iki sokak ötemizdeki karakola götürdü. Orada birkaç zabitle altý çocuk vardý. Bunlarýn beþiHristiyandý. Türkçe bilen bir zabit:

— Bu mu?Diye sorarak çocuklara beni gösterdi. Onlar: “Evet.” diye tasdik ettiler. Zabit, bu sefer bana döndü:— Çocuk... Senin baban bir þeyler yapmýþ... Bunlara söylemiþsin... Bize de anlat bakalým...

Korkma, doðrusunu söylersen bir þey yok, dedi.Fena hâlde korkmuþtum. Sadece:— Yalan... Ben söylemedim, diye inkâr ediyordum.— Bunlar ne, diye eliyle arkamdaki kapýyý gösterdi. Beni evden almaya gelen askerlerden

birinin elinde sustalý çakýyý, cüzdaný, defteri gördüm.Zabitler, aralarýnda gâvurca bir þeyler konuþarak bu eþyayý elden ele gezdiriyorlardý. Bana artýk

bir þey söylemediler. Birisi kolumdan tutup sokaða attý.O akþam, babamý düþmana silah atan birkaç sivil Müslümanla beraber kurþuna dizdiler.Sonradan anlattýlar ki babamý, elleri kelepçeli olduðu hâlde, süngülü askerler arasýnda

kasabadan çýkarmýþlar... Bastonu elinde olmadýðý için topal ayaðýyla arkadaþlarý-na yetiþemiyormuþ... Geri kaldýkça düþman askeri arkasýndan süngü ile dürtük-lüyormuþ... Giderken gözü hep yol kenarýndaki çocuklardaymýþ... Besbellionlarýn arasýnda beni de görmeyi ümit etmiþ...

Reþat Nuri GÜNTEKÝNLeylâ ile Mecnun

1. Eski Bir Yara hikâyesinin olay örgüsünü þemalaþtýrýnýz.2. Þemalaþtýrdýðýnýz olay örgüsü gerçek hayatta birebir yaþanabilir mi? Niçin? Sözlü olarak

ifade ediniz.3. Hikâyeyi kaç bölüme ayýrabiliriz? Neden? Buradan hareketle olay örgüsü düzenlenirken

yazarýn nasýl bir yol izlediðini ve bunun hikâyeye neler kattýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf üç gruba ayrýlýr. Birinci grup Eski Bir Yara adlý hikâyenin kiþilerini, bu kiþilerin özelliklerinive olay örgüsündeki iþlevlerini; ikinci grup hikâyedeki mekânlarý, bu mekânlarýn özelliklerini ve olayörgüsündeki iþlevlerini; üçüncü grup zamaný, zamanýn özelliklerini ve olay örgüsündeki iþlevlerinitespit eder. Sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan ifade edilir.

4. a. Eski Bir Yara hikâyesindeki kiþiler hikâyenin yazýldýðý dönemde yaþamýþ olabilir mi?Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

b. Eski Bir Yara hikâyesindeki kiþilerin birbiriyle iliþkisi üzerine düþüncelerinizi sözlü olarakifade ediniz.

5. Aþaðýdaki þemadan hareketle Eski Bir Yara hikâyesinden alýnan metnin yapý unsurlarýnýn(kiþi, zaman, mekân, olay örgüsü) birbiriyle iliþkisini yorumlayýnýz.

119

6. a. Metnin temasýný bulunuz. Bu temanýn dönemin sosyal, siyasi ve ekonomik þartlarýyla iliþkisininolup olmadýðýný tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

b. Ulaþtýðýnýz sonuçlardan hareketle hikâyenin temasýnýn gerçeklikle iliþkisi hakkýnda nelersöylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

Eski Bir Yara hikâyesinin kiþileri, zaman, mekân ve temasýný deðiþtirmeden siz de farklý birhikâye yazýnýz.

7. Eski Bir Yara hikâyesinde iþlenen temayla Millî Edebiyat Döneminde iþlenen tema arasýndabir iliþki kurulabilir mi? Buradan hareketle hikâyenin edebî deðeri hakkýnda neler söylenebilir?Sözlü olarak ifade ediniz.

8. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnýn oluþum þartlarýný göz önünde bulundurduðunuzdayazarýn neden böyle bir temayý tercih ettiðini tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

9. Eski Bir Yara hikâyesinde hangi kavram ya da kavramlarýn Anadolu’yu ifade ettiðini aþaðýda-ki kavram þemasına yazýnýz.

10. Hikâyenin kim tarafýndan anlatýldýðýný ve hikâyedeki anlatýcýnýn bakýþ açýsýný belirleyiniz.11. Eski Bir Yara hikâyesinin olay hikâyesi mi durum hikâyesi mi olduðunu nedenleriyle birlikte

aþaðýdaki noktalý yerlere yazýnýz.

12. Eski Bir Yara hikâyesindeki çocuðun sebep olduðu durum nedir? Benzer bir durumlagünümüzde karþýlaþýlabilir mi? Gündelik hayattan (yazýlý ve görsel basýn-çevre) örnekler veriniz.

13. Eski Bir Yara hikâyesinin yapý, tema, dil ve anlatým bakýmýndan;a. Hangi geleneðe baðlanabileceðini,b. Hangi edebî akýmýn özelliklerini gösterdiðini, c. Edebiyat tarihimizdeki yerini belirleyiniz. Sonuçlarý defterinize yazýnýz.

Reþat Nuri GÜNTEKÝN rolünü üstlenen öðrenci tahtaya gelir ve öðrencilerin Reþat NuriGÜNTEKÝN’in hayatý ve edebî kiþiliði hakkýndaki sorularýna cevap verir. Buradan hareketle Eski BirYara hikâyesiyle yazar arasýndaki iliþki belirlenir.

Yakup Kadri KARAOSMANOÐLU’nun hayatý ve edebî kiþiliði ile ilgili araþtýrma yapýnýz (126. say-fadaki 15. soruya yöneliktir.).

Yakup Kadri KARAOSMANOÐLU’nun Ankara romanýný okuyunuz.

.............................................................................................................................

.................................................................................................................................

.................................................................................................................................

.................................................................................................................................

ANADOLU

120

ANKARA

Selma Haným, Ýstanbul’daki bir bankada muamelat þefi olarak görev yapan kocasý Ahmet NazifBey ile birlikte Ankara’ya gitme hazýrlýklarý yapar. Önce deniz yolu ile Ýnebolu’ya, oradan da karayolu ile Ankara’ya gelirler. Onlarýn Ankara’ya gitmelerindeki en büyük amaç, bir kurtuluþ ümidi ara-malarýdýr. Çünkü Ýstanbul iþgal altýndadýr ve Türklere her türlü iþkence ve zulüm yapýlmaktadýr.Onlara göre Ankara’da baþlatýlan Millî Mücadele, dolayýsýyla Ankara bir kurtuluþ adýdýr.

Selma Haným ve Nazif Bey, Ankara’ya geliþlerinde Tacettin Mahallesi’ndeki küçük bir eve yer-leþirler. Yerleþtikleri evin sahibi Ömer Efendi ve ailesi Ankara’nýn seçkin kimselerindendir. Buseçkinlik, soydan ziyade para ve mala dayanmaktadýr. Ömer Efendi ve ailesi Birinci DünyaSavaþý’ndan yararlanmayý bilen savaþ zenginlerindendir.

Selma Haným, yýlbaþý eðlencelerinin düzenlendiði yeni açýlan Ankara Palas Oteli’nde öncedentanýþtýðý ve etkisinden kurtulamadýðý Neþet Sabit Bey’le tekrar karþýlaþýr. Neþet Sabit Bey;Ankara’da bir evde tek baþýna yaþamasýna raðmen, Ýstanbul’daki bir gazetenin yazarlýðýný vemuhabirliðini yapar. Ayrýca tercüme iþleriyle uðraþýr. Neþet Sabit Bey de Selma Haným gibi Ankarasosyetesinin hayat tarzýndan rahatsýzdýr. Ýki eski dost, duygu ve düþüncelerini birbirlerine aktarýr-lar. O günden sonra birlikte gittikleri tüm balo ve davetlerde Selma Haným ile Neþet Sabit Bey’insohbet konusu Ankara halký üzerindeki deðiþme ve Batýlýlaþma kavramýnýn yanlýþ anlaþýlmasýdýr.

Bu kýþ, Noel ve yýlbaþý balolarýna, Ankara’da, her seneden daha zevkli bir hazýrlanýþ vardý. Çünkübu eðlenceler, henüz açýlmýþ olan Ankara Palas’ýn büyük hall ve salonlarýnda yapýlacaktý. Buranýnbin kiþiden fazla davetli alabileceði söyleniyordu. Onun için, birçok ailelerin daha iki ay evvelindenÝstanbul terzilerine taþýndýklarý görülmeye baþladý. Gerek Kaligurusi’de, gerek Fegara’da en sonParis modelleri Ankaralý hanýmlar tarafýndan kapýþýlýyordu. Beyler, fraklarýný ya daralmýþ ya eskim-iþ bularak yeniden gece esvaplarý ýsmarlýyorlardý. Ýlk yýllar, bir kuyruklu ceketle bir silindir þapkayýkâfi sananlar, þimdi, klak ve makferlan peþinde koþuþuyorlardý. Yazýk ki bu artikllerin bir kýsmýný stok-lar tükenmiþ olduðu için bulmak kâbil olmuyor ve Beyoðlu’nun belli baþlý maðazalarý vasýtasýylaAvrupa’ya ýsmarlamak lazým geliyordu. Bu sýrada dans iskarpinlerinin fiyatý üç dört misline fýrladý.Gerçi, yeni çýkan Adabý Muaþeret kitabýnda maskaratsýz olmak þartýyla baðlý rugan iskarpinleremesað (izin) vardý. Lakin zarafetin en ileri þartlarýný yerine getirmek asriliðin ihmal götürmez bir þiarýtelakki olunuyordu.

Suvarelerin baþlayacaðý tarih yaklaþtýkça bu þevk hummalý bir galeyan hâlini aldý. Bütün yenievlerin kýrmýzý çatýlarý altýnda, bir zarafet yarýþýdýr gidiyordu. Her aile kendi penceresindenkomþusunun, o gecelere nasýl bir sürpriz hazýrladýðýný keþfe çalýþýyordu. Dedikodular,münakaþalar, bazen bir familya fertlerini birbirine düþürecek kadar hâd bir þekil alýyordu. Helekarýlarýnýn bütün arzularýný yerine getiremeyen kocalar dünyanýn en bedbaht insanlarýydý. Bunlar,Allah’tan ya bir zelzele ya bir tufan beklemekte idiler, ta ki o gece eðlencelerine yetiþilmesin de orta-da mesele kalmasýn diye...

Lakin ne tufan oldu ne zelzele... Bütün þenliði, cümbüþü; bütün çalgýlarý, danslarý, þarkýlarý vebütün külfetleriyle o geceler geldi, çattý.

Saat ondan itibaren Ankara Palas’ýn önü helecanlý bir canlýlýkla harekete gelmeye baþladý.Polislerin beyaz eldivenli elleri, kuru soðuða raðmen, kim bilir daha ne vakitten beri otelin kapýsýn-da birikmiþ olan meraklý halk kümelerini zorlukla açabiliyordu. Ýçleri birer maðaza camekâný gibiaydýnlatýlmýþ hususi arabalar ve þýk kira otomobilleri, buraya, þehrin dört bir köþesinden, durmak-sýzýn insan taþýyordu. Bu insanlar, arabalarý, tam yaya kaldýrýmýnýn önüne yanaþýnca bir iki dakikasüren bir tereddütten sonra ayaklarýný basamaklara uzatýyorlar, aðýr aðýr yere inerek AnkaraPalas’ýn mermer merdivenlerine doðru ilerliyorlar ve kâh çifter kâh üçer dörder, kadýnlý erkekli gruplarhâlinde bir müddet dýþ vestibülün ortasýnda birikiyorlardý.

Bunlarý, aðýrlaþtýrýlmýþ birer sinema þeridi gibi seyre dalan yerliden ve köylüden mürekkep sokakkalabalýðý için, hiç þüphesiz balo denilen þey burada baþlýyor ve burada bitiyordu. Çünkü bu kala-

� Roman �

121

balýk, otomobillerden inip,merdivenlerden çýkan buinsanlarýn içeriye girdiktensonra vestiyere yanaþýppalto ve þapkalarýný nasýlbýraktýklarýný ve oradandans salonuna nasýl girdik-lerini artýk göremiyordu.Bundan ötesi artýk faraziyeve muhayyelenin iþi oluyor-du.

Nitekim, bir köylü donuüstünde bir redingot eskisigiymiþ ve bunun üstüne birkuþak baðlamýþ acayipkýyafetli bir adam, yanýn-dakine diyordu ki:

“Sen, sanki buradan birþey gördün mü sanýyorsun? He, he, he... Aklýna þaþayým.”

Öbürü, siperi arkaya çevrilmiþ kasketinin üstüne bir sarýk geçirilmiþ baþýný iki yana sallayarakcevap veriyordu:

“Ýçeride, ne yaparlar bilirim emme, söylemem.” diyor ve iki sýra bembeyaz diþlerini gösteren birgülümsemeyle sýrýtýyordu. Redingotlu adam, dirseðiyle kasketlinin böðrüne vurdu:

“Deyiver, be... Ne biliyon, daha deyiver...”“Deyemem...”Bunlar böyle baðdaþýrken bir üçüncü söze karýþtý. Bu týknaz, babacan bir tipti:“Ne var bunu bilmiyecek be? Ýþte, ben deyivereyim: Ýçerde tango var.” dedi.“Tango mu? Ne dedin, tango mu? He, he, he...”“Tango da kim oluyor ki?”Týknaz adam, bunu bir türlü anlatamýyordu. Çünkü onun için tango kelimesinin ifade ettiði mana

gayet müphem ve müphem olduðu kadar geniþti. Bu belki bir ayinin belki bir yemeðin belki de birçalgýnýn adý idi. Belki de bir insanýn adý olabilirdi. Ýþin içinden çýkamayacaðýný anlayýnca o da sýrýt-maya baþladý. Tam bu sýrada halkýn içinden bir ses duyuldu:

“Aman Allah, yaradana gurban olayým...”Bu, beyaz yün çoraplarýnýn üstüne iki partal lastik geçirmiþ ve bu lastikleri sicimle ayaklarýna

baðlamýþ, yarý külhanbeyi tavýrlý bir delikanlý idi ve bu lafý, tam o esnada otelin merdivenlerindençýkmakta olan þiþman bir hanýma atýyordu. Bunun yanýnda duran bir köy imamý, koluyla delikanlýyýdürttü:

“Sus, oðlum, baþýna iþ açarsýn.” dedi. “Ne iþi be? Þimdi hürriyet var. Herkes istediðini söyleyebilir. Anladýn mý, sarmýsak kafalý?”Hoca arkasýna doðru çekildi. Fakat çekilmesiyle öne doðru atýlmasý bir oldu. Ayaðý yerde yýðýlý

duran canlý bir þeye çarpmýþtý. Bu yýðýn onun çarpmasýyla yavaþ yavaþ yukarý doðru uzanmaya vekanatlarý yarý açýlmýþ bir kocaman bir korkunç kuþ þekli almaya baþladý. Hoca az kalsýn salavatgetirip: “Ýn misin, cin misin?” diye baðýracaktý. Lakin gördü ki bu, yorganýna sarýlmýþ bir köylüdenbaþka bir þey deðildir.

“Ülen, ne idiyon orda be?”Hocaya ince, ince bir sivrisinek výzýltýsýný andýrýr kadar ince bir ses cevap verdi:“Bakýrdým, bakýrdým, uykum geldi. Birdenbire bacaklarým tutmayýverdi. Olduðum yere yýðýlýp

kalmýþým.”Hoca aldýrmadý. Tekrar Ankara Palas’ýn kapýsýný seyre daldý. Fakat yorganlý köylü gene uyuyup

Ankara Palas Oteli

122

düþmemek gayesiyle konuþmak istiyordu. Belki de derdi vardý ve belki de hoca büyük þehirde onailk hitap eden adam olduðu için ona yüreðini açmak ihtiyacýný duyuyordu:

“Sekiz saatlik yoldan gelirim.” dedi. “Handa bana yer vermediler. Bir kahveye gireyim, dedim,sokmadýlar. Dolaþýrken karþýdan buranýn ýþýklarýný gördüm. Bir de baktým, ahali toplanmýþ. Belkibizim köylülerden birine rasgelirim.” dedim.

Hoca, gene hiç týnmadý. Köylü yaklaþtý: “Burada ne var ki? Ne idirler?” diye sordu.Hoca baþýný çevirmeksizin:

“Balo var, balo...” dedi.Bu kelime köylüye neyi ifade etti? Bilinmez. Lakin yorganlý adam kendi kendine söylenir gibi

mýrýldandý:“Bu gecenin yarýsýnda hep dolaþýp dururlar. Onlar da benim gibi garip mi, nedir? Yatacak yer mi

ararlar?”Hoca, kendini tutamayýp güldü. Bundan cesaret alan köylü ona daha ziyade sokuldu:“Bu koca konak kimin? Ah deyiver bana, gözünü seveyim...”“Tövbe yarabbi, tövbe yarabbi... Burasý otel, otel be. Hani, senin anlayacaðýn alafranga han.”Tam bu sýrada, otelin iç salonlarýndan birinde bir köþeden, sokaktaki bu konuþmalarýn yankýsý

Selma Haným’ýn kulaðýna þu þekilde çarpýyordu:“...kim bilir bizim için ne düþünürler? Neler söylerler? Onlar için, kapýsýndan gördükleri bu âlem

ne kadar esrarengiz þeylerle doludur?”“Yavaþ yavaþ onlar da öðrenecek, onlar da alýþacak. Bu yeni hayatýn icaplarý onlarca da

anlaþýlýr, açýk ve basit þeyler hâline girer.”“Demin, otelin merdivenlerinden çýkarken tuhaf bir baþ dönmesi hissettim. Bana öyle geldi ki

ayaðýmý bastýðým her basamak, halkla benim aramdaki uçurumu bir parça daha derinleþtiriyor. Tersyüzü geri dönüp arkamda býraktýðým bu uçuruma atýlmak istedim; ta ki onlara karýþayým ve içindebulunduðumuz bu suni âlemi, onlarýn arasýndan, onlarýn gözüyle uzaktan seyredeyim diye.. Fakatdüþündüm ki...”

“Fakat düþününüz ki bu kâbil deðildir. Ýçtimai merdivenin bu basamaðýna çýktýktan sonra geriyedönenlere, hiç bir yerde, hiç bir devirde rasgelinmiþ mi? Azizim, demokrasilerin kanuniyetine görehep aþaðýdan yukarýya doðru çýkýþ vardýr. Bunun tersi ancak bir katastrofu ifade eder. “Halkadoðru” lafýnýn hakiki manasý halký kendine doðru çekmek demektir.”

“Ben, meseleyi böyle vazetmiyorum, böyle vazetmek de istemem. Çünkü bir nevi demagojiyesapmýþ olurum. Benim için burada bir rejim üslubu davasý mevcut deðildir. Bilirim ki sýnýf tezat-larýnýn en çok tebarüz ettiði, en çok keskinleþtiði yerler þu çaðdaþ demokrasilerdir. Size maksadýmýnasýl anlatayým? Bilmem ki... Bu, bir maksat bile deðil. Bu hatta bir ruh hâleti bile deðil, buna belkibir sezinti diyebilirim. Demin, merdivenlerden çýkarken kendimi birdenbire muallakta gibi hissettim.Ayaðým yerden kesilmiþti. Ýþte o vakit, sokaktaki o insan kümesi, bana kendimden daha reel bir var-lýðýn ifadesi gibi göründü. Onlara dönmek isteyiþimin sebebi iþte bundan hasýl olmuþtu. Realite ilekaybettiðim temasý bulmak ihtiyacý...”

Selma Haným, arkasýnda konuþan bu iki kiþiden biri, sanki, bu son sözleri doðrudan doðruyakendine hitap ediyormuþ gibi hýzla baþýný çevirdi: “Evet, ne doðru söylüyorsunuz, ben de ara sýrabu ihtiyacý duymaktayým.” diyecek oldu. Fakat kendini tuttu. Çünkü konuþanlardan ne birini neöbürünü tanýyordu. Zaten iki dans arasýnda iliþtiði bu kanapede yalnýz da deðildi. Ýstiklal Harbiesnasýnda, bir gün Aktepe’de tanýdýðý doktorun hanýmý ile kýz kardeþi onu aralarýna almýþlardý vesuvarenin, þimdiden birer dedikodu mevzuu hâline girmiþ birçok hadiselerini anlatýp duruyorlardý.

Ezcümle, Murat Bey’in baloya çocuklarýný da beraber getiriþi, bu akþamýn en tuhaf vakalarýndanbirini teþkil etmiþti. Ýlk önce kalabalýktan sinerek büyükannelerinin eteðine yapýþýp kalan bu çocuk-lar, yavaþ yavaþ muhite alýþmýþlar ve halkýn arasýnda dolaþýp koþuþmaya baþlamýþlardý. Hiç þüp-hesiz kendi eðlencesi için bu iþe razý olan Ýsviçreli mürebbiye, Hariciye’nin gençleriyle danstan birdakika baþ alamýyordu ve çocuklar, bu suretle, çoktan kaybettikleri bir serbestliðin tadýný çýkarýyor-

123

lardý. Bunlarýn, mýzýka ve dans esnasýnda pek belli olmayan mevcudiyetleri mýzýka ve dansaralarýnda son derece göze Batýcý bir hâl alýyordu. Birbirlerini kovalayarak hallin ortasýndan geçi-yorlar ve birtakým çýðlýklar kopararak koridora uðruyorlardý. Murat Bey, bir köþeden tantanalý karnýnýhoplatarak gülüyor ve yanýndakilere:

“Bizim çocuklar... Mahsus getirdim.” diyordu. “Küçükten alýþsýnlar. Bizim gibi acemilik çekmesinler.”Ve çocuklar, ayný sesler, ayný koþuþmalarla koridordan halle atlýyorlar, oradan yolunu keþfettik-

leri büfeye saldýrýyorlardý.Selma Haným mahcup, korkak, gözlerini ecnebilerin üzerinde gezdiriyordu. Bunlarýn hiçbir þeyin

farkýnda olmayan bir hâlleri vardý. Hatta içlerinden biri, Selma Haným’ýn kendisine baktýðýný görerekhemen yanýna yanaþtý:

“Bir emriniz mi var?” diye sordu.Selma Haným, “Hayýr.” cevabýný verince:“Öyle ise benim sizden bir ricam var. Gelecek dans için kimseye söz vermeyin.” dedi.Selma Haným’ýn sað ve solundaki dedikoducu hanýmlar birbirlerine bakarak manalý bir tarzda

gülümsediler. Selma Haným, çýplak ensesinin üstünden geçen bu ani tebessüm seyyalesinde(selinde), âdeta, bir günah esnasýnda yakalanan kadýnýn hicabýný duymuþtu. Fakat neden? O dabilmiyordu.

Ýlk zamanlar Türk hanýmlarýnýn balolarda dans etmesi, hele ecnebilerle dans etmesi pek hoþgörülmezdi. Bunlar, bir Avrupalý salon hanýmýnýn bütün masraflarýný yapmakla beraber mondunzevkini henüz onlar kadar çýkaramýyorlardý. Nitekim, üstünde en az birkaç bin liralýk mücevhertaþýyan Murat Bey’in kýz kardeþi Cemile Haným, suvareye geldiði dakikadan beri dar lame kýlýfýnýniçinde bir büyük kuþtüyü yastýk gibi hep ayný koltuðun içinde duruyordu. Eðer yengesi, ara sýraeðilip de ona birkaç kelime söylemese, o da baþýný çevirip ona cevap vermese uzaktan, bunungerçekten süslü bir yastýk mý yoksa canlý birmahluk mu olduðunu kestirmek epeyce güçolurdu.

Selma Haným, bundan dört beþ yýl evvel,Etlik’teki baðda o kadar taþkýn bir hayat ilezinde, o kadar sýhhatli ve neþeli tanýdýðý bukýzcaðýzýn böyle hantal bir yýðýn hâlinegiriþindeki hikmeti bir türlü anlayamýyordu.Bu gibi akþamlarda, çok defa bu tecessüssaikasiyle onun yanýna sokulduðu ve onuharekete getirmeye çalýþtýðý oluyordu. Lakineskiden o kadar açýk yürekli o kadar baba-can olan Cemile, þimdi haþin denilecekderecede asýk suratlý ve küskündü. Bütüngayretlerine raðmen bir türlü kaynaþamadýðýbu monden hayatý gittikçe daha ziyade yadýrgýyor ve bu yadýrganlýðý, onda bu hayatta muvaffakolmuþlara karþý bir kin ve düþmanlýk þeklinde tezahür ediyordu. Selma Haným yanýna yaklaþýncabüsbütün suratýný astý:

“Kuzum Selma Haným pek yanýmda durmayýn. Çünkü sonra beni de dans edenlerden sanýrlar.”Selma Haným gülerek:

“Ýyi ya siz de dans edersiniz.” dedi.Bu, ona yani bu vücutla bu acemilikle âleme rezil olursun manasýný ifade ediyordu. Cemile

omuzlarýný silkti:“Allah göstermesin!” dedi. “Bilmediðimden deðil fakat doðrusu, bu umumi yerlerde ilin taný-

madýðým herifleriyle, katiyen...”Tam bu sýrada, uzun boylu, sarýþýn bir genç, kalabalýðýn içinden çýktý, Selma Haným’a doðru

ilerledi, gelip önünde eðildi ve onu henüz baþlayan bir tangoya davet etti.

Gelin görümce birbirlerine bakýp gülüþtüler. Cemile:“Vallahi, buradan iþaret etti. Ben gördüm.” diyordu. Hakký Bey’in haremini dansa kaldýran...

Elçiliði erkânýndan henüz evlenmiþ bir gençti. Nitekim, danstan sonra büfeye gittikleri vakit gençdiplomat, karýsýný ilk defa olarak Selma Haným’a takdim etti. Bu, su içinde biten çiçekler gibi narinve serin bir Þimal güzeli idi. Selma Haným, biraz ötede, kocasýnýn yanlarýna yaklaþmak ister gibikendilerine bakmakta olduðunu gördü. Genç evliye:

“Ben de size kocamý takdim edeyim.” dedi. Ve eliyle Hakký Bey’e küçük bir iþaret etti. Onun daakþamýn ilk saatinden beri kollayýp gözetlediði hep bu idi. Yanýndaki hanýmý býrakýp koþtu ve yer-lere kadar eðilip genç kadýnýn elini öptü. Selma Haným, kocasýnýn bu pek bayat alafranga tavýrlarý-na hâlâ ýsýnamamýþtý. Bu yerlere kadar eðilip kadýn eli öpmelerin, o konuþulan müddetçe þapkayýelde tutmalarýn ve her vesile ile reverans yapmalarýn ne kadar aykýrý bir nezaket olduðunu asýlAvrupalý erkeklerin hâl ve tavýrlarýný gördükten sonradýr ki daha iyi anlýyordu. Ara sýra, kocasýyla peksamimi dakikalarýnda:

“Vallahi kýskandýðým için deðil.” diyordu. “Bir kadýn karþýsýnda senin gibi kýrýlýp dökülen bir tekecnebiye rasgelmiyorum. Demek ki bu saray merasimperdazlýðý (törenciliði) ya pek eski zamanlaraait bir þey olacak ya da...”

Hakký Bey:“A haným.” diyordu. “Bir defa, ben Avrupa’da bulunmuþ bir adamým. (Harbiumumi’de bir kere

Almanya’ya gitmiþti.) Sonra da Avrupa adap ve muaþeretine dair ne kadar kitap görürsem alýp oku-yorum. Artýk, benim yaptýðýmýn doðruluðundan þüphe edilir mi?”

Ve bunu, o kadar ciddiyetle söylüyordu ki Selma Haným kocasýnýn bu sadeliðine gülmek mi aðla-mak mý lazým geldiðini tayin edemiyordu.

Yarabbi, asker üniformasý içinde her hareketi, o kadar þahsi, o kadar kusursuz olan bu adamý,sivil kýyafet ne kadar acayipleþtirmiþ, salaklaþtýrmýþ, kendiliðinden ayýrýp sunileþtirmiþti.

...

“Haným kýzým, haným kýzým, beni tanýyamadýn mý?” Hakký Bey’in haremi döndü, baktý. Fakat baktýkça onu tanýmaktan uzaklaþýyordu. Bu adam,

fraký, bol yakalýðý, katý plastronu içinde kaba saba tahtadan yapýlmýþ bir elbise askýsýný andýrýyordu.Ne renkte olduðu bilinmeyen, yer yer dökülmüþ saçlarýnýn arkasýnda iri ter taneleri matruþ yüzününsayýsýz buruþuklarý arasýna yuvarlanýyordu. Bir eliyle sýmsýký kadehini tutuyor, öbürüyle, muttasýl, buter tanelerini silmeye çalýþýyordu.

Selma Haným ürkerek ve kekeleyerek:“Hayýr, tanýmýyorum.” dedi.

Yaþlý zat, cývýk bir sarhoþ gülüþüyle güldü:“Murat Bey’in baðýnda tanýþtýk ya.” dedi. “Beþ yýl oluyor. Emin Bey, Þeyh Emin. Hâlâ tanýya-

madýn mý?”Bereket, Hakký Bey, karýsýnýn imdadýna eriþti, Selma Haným’ýn müþkül bir vaziyette kaldýðýný

hissederek söze karýþtý ve Þeyh Emin Efendi’nin koluna girerek uzaklaþtýlar. Kalabalýðýn içinden,Þeyh Emin’in yüksek sesle þunlarý söylediði iþitiliyordu:

“Yahu, býraksaydýn, þu hanýmla bir toka etseydim. Biz, dans bilmiyoruz.Bari bunu yapalým. He, heh, heh... Bari bunu yapalým.”

Yakup Kadri KARAOSMANOÐLUAnkara

124

125

Seçilen iki öðrenciden biri Ankara romanýný özetler ve romanýn olay örgüsünü þemalaþtýrýr.Diðer öðrenci romandan alýnan metni özetler ve metnin olay örgüsünü þemalaþtýrýr.

1. Ankara romanýndan alýnan metnin olay örgüsüyle metindeki yaþanmýþ olay arasýnda fark varmýdýr? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.

2. Yazar olay örgüsünü düzenlerken nasýl bir yönteme baþvurmuþtur? Yazarýn böyle bir yönte-mi tercih etmesinin sebepleri neler olabilir? Tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf üç gruba ayrýlýr. Birinci grup Ankara romanýnýn kiþilerini ve bu kiþilerin özelliklerini; ikincigrup hikâyedeki mekânlarý ve bu mekânlarýn özelliklerini; üçüncü grup zamaný ve zamanýn özellik-lerini tespit eder. Sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan ifade edilir.

3. Aþaðýdaki þemadan hareketle Ankara romanýndan alýnan metnin yapý unsurlarýnýn (kiþi,zaman, mekân, olay örgüsü) birbiriyle iliþkisini yorumlayýnýz.

4. Ankara romanýnýn tümünü göz önüne alarak romanda geçen kahramanlarýn karakter mi tip mi olduk-larýný belirleyiniz. Buna göre aþaðýdaki karakter/tip çözümleme tablosundaki sorularý cevaplandýrýnýz.

KARAKTER/TÝP ÇÖZÜMLEME TABLOSU

KARAKTER/TÝP ADI Selma Haným Hakký Bey Murat Bey Þeyh Emin Efendi

Karakterin/tipin en belirginözelliði nedir?

Karakter/tip olaylar karþýsýndanasýl bir tavýr takýnmaktadýr?

Romandaki olaylarý dikkatealdýðýmýzda romandaki en güçlükarakter/tip kimdir?

Sosyal ortam ve çevre bukarakteri/tipi nasýl etkilemiþtir?

Karakterin/tipin yaþadýðýtoplumsal yapýnýn sizin toplum-sal yapýnýzdan farký var mýdýr?

Bu karakterin/tipin diðerkarakterler/tipler üzerinde etkisivar mýdýr?

Metnin yazýldýðý dönemde buromandaki karakter/tip gibidavranan biri olabilir mi?

126

5. Ankara romanýndan alýnan metindeki temel çatýþmayý tespit ederek bu temel çatýþmanýnhangi tema etrafýnda geliþtiðini aþaðýya yazýnýz. Metnin temasýný bulunuz.

6. Eski Bir Yara hikâyesi ve Ankara romanýnýn temalarýndan hareketle bu dönemde hangitemalarýn iþlenmiþ olduðunu tespit ederek defterinize yazýnýz.

7. Metinde anlatýlan dönemin sosyal, siyasi, ekonomik þartlarý göz önünde bulundurulduðun-da metnin temasýnýn insana özgü gerçeklikle iliþkisi hakkýnda neler söylenebilir? Sözlü olarakifade ediniz.

8. Ankara romanýnda iþlenen temaya daha önce Türk edebiyatýnýn hangi döneminde rastlamakmümkündür? Buradan hareketle metnin hangi dönemin zevk ve anlayýþýný sürdürdüðünü belirleyerekdefterinize yazýnýz.

9. Yazar Ankara romanýnda Kurtuluþ Savaþý öncesini, Ankara’nýn baþkent olmasýný, inkýlaplar vegeliþmeler sonrasýndaki Ankara’yý anlatmýþtýr. Yazarýn Ankara’yý merkeze alarak Anadolu’yu anlat-masýnýn sebeplerini ve Anadolu’nun metne nasýl yansýdýðýný belirleyerek defterinize yazýnýz.

10. Ankara metninin yapýsý ve anlatým özellikleri dikkate alýndýðýnda bu romanýn daha çok hangitarz romana örnek gösterilebileceðini belirleyiniz.

11. Ankara romanýnda anlatýcýnýn tahlil ve tasvirde, dili kullanýþ biçiminde nasýl bir tavýr takýndýðýnýtartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlardan ve aþaðýdaki þekilden hareketle metnin bakýþ açýsýný tespitederek sözlü olarak ifade ediniz.

12. Metinde anlatýlan Ankara’yla günümüz Ankara’sýnýn benzer ve farklý yönlerini tartýþýnýz.Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

13. Ankara romanýndan alýnan metin parçasýnýn yapý, tema, dil ve anlatým özelliklerinden hareke-tle, romanýn hangi edebî akým ve geleneðe baðlý olduðunu tespit ediniz. Sonuçlarý aþaðýdakitabloya yazýnýz.

14. Tanzimat, Servetifünun ve Millî Edebiyat dönemi romanlarýnýn kurgu ve temalarýndan hareketleAnkara romanýnýn kurgu ve temasýyla ilgili neler söylenebilir? Buradan hareketle eserin edebiyattarihimizdeki yerini belirleyiniz.

15. Okuduðunuz metinden ve yaptýðýnýz araþtýrmalardan hareketle Yakup Kadri KARAOSMANOÐLU’nunfikrî ve edebî kiþiliði hakkýnda çýkarýmlarda bulunarak eserle yazar arasýndaki iliþkiyi belirleyiniz.

................... ................... Tema: .............................

edebî akým

...

edebî gelenek

...

akýmý ifade eden özellikler

.

.edebî geleneði ifade eden özellikler

Yapý :Tema :Dil ve anlatým :A

nkar

a ro

man

ýnýn

baðl

ý old

uðu

127

1. Eski Bir Yara hikâyesi ve Ankara romanýndan alýnan metnin yapý, tema, dil ve anlatým özel-likleri göz önünde bulundurulduðunda Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren eserlerin genelolarak yapý, tema, dil ve anlatým özellikleriyle ilgili neler söylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

Pandomim yapmak üzere sýnýf iki gruba ayrýlýr. Gruplar pandomimde rol alacak kiþiyi ya da kiþi-leri seçer. Her grup Eski Bir Yara hikâyesi ve Ankara romanýna ait kiþi, olay ve konulardan hangisi-ni anlatacaklarýný belirler ve bunlarý sýrayla sýnýfta canlandýrýr. Pandomimi izleyen grup neanlatýldýðýný bulmaya çalýþýr. En az iki tur sonunda oyun sonlandýrýlýr.

2. Aþaðýda verilen dönemlerin yapý, tema, dil ve anlatým özelliklerini karþýlaþtýrarak benzer vefarklý yönlerini aþaðýdaki benzerlik-farklýlýk þemasýna yazýnýz.

3. “Aman Allah, yaradana gurban olayým...”Bu, beyaz yün çoraplarýnýn üstüne iki partal lastik geçirmiþ ve bu lastikleri sicimle ayaklarýna

baðlamýþ, yarý külhanbeyi tavýrlý bir delikanlý idi ve bu lafý, tam o esnada otelin merdivenlerindençýkmakta olan þiþman bir hanýma atýyordu. Bunun yanýnda duran bir köy imamý, koluyla delikanlýyýdürttü:

“Sus, oðlum, baþýna iþ açarsýn.” dedi. “Ne iþi be? Þimdi hürriyet var. Herkes istediðini söyleyebilir. Anladýn mý, sarmýsak kafalý?”Ankara romanýndan alýnan metin parçasýndaki hürriyet anlayýþýyla ilgili neler düþünüyorsunuz?

Bu hürriyet anlayýþý günümüzde de geçerli bir anlayýþ mýdýr? Tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlü olarak ifadeediniz.

Millî Edebiyat Roman veHikâyesinin Genel

Özellikleri

Millî Edebiyat Zevk AnlayýþýnýSürdüren Hikâye ve Roman

(1923 - ...)

........................................................................................................................................................................................................................................

Tema

Yapý

Dil ve Anlatým

Farklýlýklar

Benzerlikler

128

Toplumcu gerçekçilik akýmýnýn kaynaklarýyla ilgili araþtýrma yapýnýz (129. sayfadaki 3, 142. say-fadaki 6. sorulara yöneliktir.).

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren eserler veren romancýlar, realist roman tekniðineuygun eserler vermiþlerdir. ( )- Bu dönemdeki eserlerde Doðu ve Batý karþýlaþmasý temasý deðil halk-aydýn arasýndakiiliþkiler konu edilir. ( )- Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren eserlerde Birinci Dünya Savaþý ve Millî Mücadeleile ilgili konular iþlenmiþtir. ( )

2. Aþaðýdaki cümlelerde boþ býrakýlan yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.- Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýna göre yazýlmýþ hikâyelerde ............................. tarzýhikâyenin özellikleri görülür.- Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren eserlerde .........................................’ya ve.......................... insanýna yönelme görülür.

3. Aþaðýdaki eser-yazar eþleþtirmelerini doðru þekilde yapýnýz.

4. Aþaðýdakilerden hangisi Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren eserlerin özellik-lerinden biridir?A) Bu dönemde Atatürk ilke ve inkýlaplarý çevresinde oluþan konulara deðer verilir.B) Bu dönemde ahlak bozukluklarý ve hurafeler üzerinde durulur.C) Savaþ sonrasý þehirde ve kýrsalda sürdürülen hayat, roman ve hikâyelerde anlatýlýr.D) Bu dönemde yanlýþ Batýlýlaþma eserlerde iþlenmeye devam etmiþtir.E) Bu dönemdeki eserlerde toplumsal faydadan çok bireysel zevk öne çýkmýþtýr.

5. Aþaðýdakilerden hangisi Yakup Kadri KARAOSMANOÐLU’na ait deðildir?A) Hüküm GecesiB) YabanC) Bir SürgünD) PanoramaE) Yeþil Gece

Reþat Nuri GÜNTEKÝN

Yakup KadriKARAOSMANOÐLU

Kiralık KonakDudaktan KalbeÇalıkuşuSodom ve Gomore

Sabahattin ALÝ’nin fikrî ve edebî yönünü araþtýrýnýz (135. sayfadaki 15. soruya yöneliktir.).

Sabahattin ALÝ’nin Yeni Dünya adlı hikâye kitabýný ve Fakir BAYKURT’un Yýlanlarýn Öcü adlýromanýný okuyunuz.

129

1. Bir roman veya hikâye yazsaydýnýz toplumu ve toplumun sorunlarýný mý yoksa bireysel sorun-larýnýzý mý anlatmak isterdiniz? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

2. “Toplumculuk” ve “gerçeklik” terimleri size neleri çaðrýþtýrýyor? Nedenleriyle birlikte sözlüolarak ifade ediniz.

3. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle toplumcu gerçekçilik akýmýnýn kaynaðýyla ilgili nelersöylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

ASFALT YOL-Bir köy öðretmeninin notlarýndan-

Ýstasyondan kalkýp vilayet merkezinegiden kamyon, iki saat kadar sarstýktansonra, beni gideceðim köye ayrýlan yolunbaþýnda býraktý. Ýki adým bile atacak hâlimyoktu. Çantamý yanýma koyarak,kenarlarýndan otlar fýrlayan bir taþýn üstüneoturdum. Kafamdaki uðultuyu dinlemeyebaþladým.

Ýçi tozla karýþýk ter kokan kamyon dünyanýnbu en bozuk yolunda bizi birbirimize vura vurasersem etmiþti. Birdenbire duraklamalar,bir çukura yuvarlanýr gibi sarsýntýlar,bana nerede olduðumu bile unutturmuþve beni karanlýk bir rüya dünyasýnaatmýþtý. Þimdi oturduðum taþýn üzerindebu rüyadan silkinmeye çalýþýyordum.

Gideceðim köyü þoför göstermiþti. Burasýoturduðum yerden yarým saat kadar uzakta, külrengi bir kerpiç yýðýný idi. Bir kenarda ince ince yük-selen yine külrengi birkaç kavak, orada, ufacýk da olsa, bir su bulunduðunu anlatýyordu.

Belki bir saat oturduðum yerde kaldýktan sonra yavaþça ve sallanarak doðruldum. Küçük çan-tamý yerden alýp yürümeye baþladým. Kendim köylü olduðum ve bizim köylülerimizi iyi tanýdýðýmiçin içimde yabancý bir yere gidiyorum hissi yoktu, ilk vazifemde muvaffak olacaðýma emindim.

Akþam olmaya baþlamýþtý. Köye yaklaþýnca ortalýðý büsbütün bir kýzýllýk kapladý. Kýrmýzý birdeniz gibi parlayýp kýmýldayan bu bir karýþ boyundaki kuru bozkýr otlarýnýn üzerinde upuzun gölgemyatýyor ve gölgemin baþý, ileride, aralarýndan yer yer çekirgeler fýrlayan bu otlarýn arasýnda kay-boluyordu.

b. Toplumcu Gerçekçi Eserler

� Hikâye �

130

Köyün kenarýndaki birkaç evinönüne gelince burnuma yanmakta olantezek kokusu geldi. Gözümün önünde,saç üzerinde yufka piþirilen bir ocak vebekleþen yalýnayak çocuklar canlandý.

Sokaklarda daha evlerini bula-mamýþ birkaç inek kuyruklarýnýkalçalarýna çarparak yürüyor ve arasýra böðürüyordu. Bu öyle birböðürüþtü ki uzun uzun düþündüktensonra söylenen derin manalý bir sözebenziyordu.

Gitgide daha kuvvetlenen keskin birgübre kokusu beni daha çok burayayaklaþtýrdý. Köy yaþayan, çalýþan birmahluktur ve bu koku onun ter kokusudur. Dünyada hiçbir koku beni bu kadar saramamýþ, kafam-dan birbiri arkasýna bu kadar çok hatýralar yuvarlayýp geçirmemiþtir.

Kahvenin önünde birkaç ihtiyardan baþka kimse kalmamýþtý. Beni görünce yerlerinden kalk-madan baktýlar. Yanlarýna gidip oturdum, kim olduðumu anlattým. Ýçlerinden biri muhtarmýþ. Bendenönceki öðretmen gideli altý ayý geçtiðini, o zamandan beri okulun kapalý durduðunu söyledi:

“Daha harmanlarýn hepsi kaldýrýlmadý. Çocuklar okula falan gelmezler. Beþ on gün oturup din-lenirsin!” dedi.

Çocuklarý toplamak, dersleri yoluna koymak pek güç olmadý. Köylüler kendi dilleriyle konuþan-larý anlamakta gecikmiyorlar. Þimdilik hiçbir þeyden þikâyetçi deðilim. Yalnýz bir yol meselesi var kibunu kendime iþ edindim ve aylardýr uðraþýyorum. Ýlk geldiðim gün kamyonda canýmý çýkaran o yol,meðer bütün vilayetin en büyük derdiymiþ. Herkes mahsulünü, yolcusunu bunun üzerinden geçir-meye mecbur. Baþka yol yok ve buna da yol demek için pek bol keseden atmak lazým. Ýþin garibi,vilayet merkezini altmýþ kilometre uzaktaki demiryoluna baðlayan yol da bu!.. Herhâlde dahamühim iþler bunun yapýlmasýný bu kadar geri býrakmýþ. Ben hem bizim köyden hem de baþkaköylerden vilayete müracaat ettirdim; yolun yaptýrýlmasýnýn ne kadar lazým olduðunu dilim döndüðükadar anlattým. Uzun istidalarý hükûmet memurlarý pek okumazlar diye her fikrimi ayrý bir istidayayazarak bunlarý ayrý ayrý köylerden verdirdim. Böylece hepsi okunmuþ olacak. Yolun yapýlmasýndaköylünün nasýl yardýmý olacaðýna dair de birçok fikirler ileri sürdüm.

Geçenlerde þehre gittiðim zaman maarif müdürü bana biraz tuhaf muamele etti. Kýzýyor dakýzdýðýný belli etmeyip alay etmeyi tercih ediyor gibiydi. Neden diye merak ettim. Sonra laf arasýn-da:

“Siz okul dýþýndaki iþlerle de uðraþacak vakit bulabiliyorsunuz galiba, talebeniz pek mi az?”dedi.

“Az deðil ama o da vazifem deðil mi?” diye cevap verdim. Alaycý gözlerini üstümde gezdirdi. Birþey söylemedi. Sonra dýþarýda, kahvede arkadaþlardan duydum. Maarif müdürü bana kýzgýnmýþ.Ben köylülere Teþkilatý Esasiye Kanunu’nu okumuþ, anlatmýþtým. Kadastro’da iþi olan bir köylü biristida vermiþ, bir müddet sonra da cevap istemiþ. Ne cevabý, denince: “Basbayaðý cevap vere-ceksiniz! Mecbursunuz! Kanun var!” diye dayatmýþ. Sormuþlar, araþtýrmýþlar, kanunu bendenöðrendiðini anlayýnca maarif müdürüne þikâyet etmiþler.

Hele bu yol iþiyle bu kadar uðraþtýðýma kýzanlar pek çok. Bir alakalarý olduðundan deðil, iþ olsundiye kýzýyorlar. Benim öðretmen olduðum köyde oldukça zengin bir Rüstem Aða var. Þehirdearabacý dükkâný iþletiyor, yaylýlarý, kaðnýlarý tamir ediyor. Bunun istida veren köylere gidip benimaleyhime sözler söylediðini duydum. Pek þaþmadým. Bütün teþebbüslerden henüz bir þey çýkmadý.Ara sýra bu iþin arkasýný býrakacak oluyorum. (Çünkü hükûmetteki, hele nafýadaki memurlar be-

131

nimle açýktan açýða alay ediyorlar.)Fakat akþamlarý köyde, istasyondandönen arabalarýn, kaðnýlarýn ve zaval-lý hayvanlarýn hâlini görünce içim acýy-or. Kendi kendime: “Baþladýðýn iþiyarýda býrakma iki gözüm, sana yakýþ-maz!” diyorum.

Ne de uzun muameleleri varmýþböyle þeylerin. Vilayet konaðýndabizim istidalarýn girip çýkmadýðý odakalmadý. Köylüler bile benim bu gayre-time þaþýyorlar. Onlarda da bu iþinsonu çýkacaðýna dair bir ümit yok.

Hâlâ bir þey çýkmadý... Galiba buyolu yapmayacaklar. Köylü de banayardým etmiyor. Pek ölü mahluklar...Belki de pek akýllý mahluklar da boþu-na yere uðraþmak istemiyorlar, içimdehiç þevk kalmadý. Ýnsana birkaç kelimeile cevap verseler yine neyse fakat ne evet ne hayýr!.. Sanki bu istidalarý ses vermez bir derinkuyuya atmýþýz.

Akþamlarý köyün yaný baþýndaki sýrta çýkarak uzakta tozlara bulanýp uzanan yolu seyrediyorum.Bazen tozdan bembeyaz olmuþ ve üstüne sepetlerle denkler sarýlmýþ bir kamyon görünüyor, birbataklýkta dizlerini kaldýrýp indirerek yürüyen bir insan gibi ileri geri sallanarak, yýkýlacak gibi olarakaðýr aðýr ilerliyor. Bu o kadar üzücü bir manzara ki tekniðin en son ifadelerinden biri olan bu makineile dünyanýn bu en iptidai yolunun mücadelesini görmemek için insan gözlerini kapýyor. Bazankoþup yolu avuçlarýmla düzeltmek, orada hiç olmazsa beþ on metrelik bir yeri bir “yol” hâlinekoyarak kendi hisseme düþen vazifeyi yapmýþ olmak istiyorum.

Bizim iþ birdenbire canlandý. Geçenlerde þehre büyüklerimizden biri gelmiþ. Otomobili ne kadarrahat da olsa bu yol yine kendini hissettirmiþ olacak ki bir laf arasýnda valiye bundan bahsetmiþ,vali de hemen atýlarak: “Ýlk düþündüðümüz þeylerden biri de budur, hemen bu sene yaptýrmak isti-yoruz, projeleri hazýrlanýyor. Hatta asfalt yaptýrmayý bile düþünüyoruz... Acaba bu yol asfalt olsaþehrimizi sýk sýk þereflendirir misiniz?” demiþ.

O büyük zat da:“Gelirim tabii...” diye cevap vermiþ.Bunun üzerine asfalt meselesi aldý yürüdü. Ben meðer uykudaymýþým, vali projelerden

bahsediyor... Demek zannettiðim kadar bu iþe lakayt deðillermiþ, yalnýz gürültüsüz, þatafatsýz birþekilde halka hizmet etmeyi daha uygun buluyorlarmýþ.

Fakat bu sessizliðin aksine olarak bu sefer de iþ pek yaygaraya verildi. Vilayetin, yemek listesibüyüklüðünde haftalýk gazetesinin yarýsýný asfalt þose havadisleri dolduruyor. Köyde de itibarýmartar gibi oldu. Bizim köylülerin insana muamele ediþleri zaten barometre gibi.

Bence bu yolu asfalt yapmaya þimdilik hiç lüzum yoktu. Üç dört misli fazla masraf edileceðine,bu para daha lüzumlu yerlere harcanabilir ve buraya, kendimize göre bir yol, temiz bir þose yeter-di. Fakat belki baþka bir düþündükleri var. Belki her þeyin son derece mükemmel olmasýný istiyor-lar. Bu kadar büyük iþlere aklým ermez. Bir yol olsun da paramýz varsa isterse halý da döþetilsin...

Vali Ankara’ya gitmiþ. Tetkikat yapan mühendisler yolun yarým milyona çýkacaðýný söylemiþler,hâlbuki vilayet bütçesi 350 bin lira... Bu parayý bulmak için bankalara müracaat edilmiþ, onlar daMaliye Vekâleti’nin kefaleti olmadan para vermemiþler, Maliye Vekâleti de Meclisten izin almadankefil olamazmýþ, hulasa karýþýk iþler vesselam. Vali bütün bunlarý yoluna koymak için gitmiþ...

132

Adamcaðýz bu yol meselesini kendine iþ edindi. Meclisi Umumiden tahsisat almak için bir nutukvermiþ, vilayet gazetesinde okudum. Bir belagat numunesi. Kendisini bu yol iþine dört elle sarýl-maya sevk eden, o büyük zatýn iþareti olduðunu söylüyor ve onun yol yapýldýktan sonra daima gele-ceðini vaat ettiðini hatýrlatýyor. Hakikaten büyüklerimiz her þeyi görüyorlar ve bir iþaretleriyleuyuyanlarý uyandýrýyorlar. Yalnýz vali bu yol için halkýn da birçok müracaatlarý olduðundan hiç bah-setmiyor, yolun köylüye ne kadar faydasý olacaðýný da söylemiyor. Belki bunlar herkesin bildiðiþeyler de onun için. Her ne ise bu yol iþinde bir damlacýk tesirim olduysa ne mutlu bana.

Yolun yapýlmasýna baþlandý bile. Bankalardan borç alýnmýþ, bilmem kaç senede ödenecekmiþ.Borç taksitlerine karþýlýk olmak üzere hastane tahsisatýndan biraz kýrpýlmýþ ve önümüzdeki senemaarif kadrosu biraz kýsýlacakmýþ. Ýþin buraya varacaðýný hiç düþünmemiþtim. Fakat daha ortadabir þey yok. Vakitsiz telaþ etmeyelim. Para bulmak isteyince maariften önce akla gelecek çok þeylervar. Mesela vali çok alakadar olduðu bu yol meselesi için þimdilik vali konaðý yaptýrmaktanvazgeçebilir...

Yol ilerliyor, bizim köye ayrýlan köþede de hararetli çalýþmalar var. Silindirler gelip gidiyor ve ala-calý bulacak bir sürü köylü amele karýncalar gibi çalýþýyor. Bu çalýþma akþam geç vakte kadarsürüyor, sonra kenardaki çadýrlara çekilip yatýyorlar. Amelenin çoðu açýkta yatýyor. Müteahhit çadýryetiþtirememiþ. Þafakla beraber tekrar faaliyet baþlýyor. Bizim köyden de amele yazýlanlar var. Beþon kuruþ kazanýp vergi borcunu ödeyecekler. Bunlar geceleri köye dönüyorlar ama pek bitkin birhâlde. Müteahhidin baþlarýna diktiði memur ekmek yemek için bile on dakika zor izin veriyormuþ.

Bizim köylü önceleri pek lakayttý fakat taþ döþenip asfalt iþi baþlayýnca hepsini bir merak sardý.Kocaman kazanlarda kaynatýlýp sonra yerlere dökülen bu kara þeyin üzerinde yürünebileceðini,hele kamyonlarýn ve arabalarýn geçeceðini pek kabul edemiyorlar. Tarlalarý bu tarafta olanlarakþamlarý dönerken yolun kenarýndaki hendeðe çömelip silindirin ileri geri gidiþine bakýyorlar vetanýdýklarý amelelerle aldýklarý yevmiyeler hakkýnda konuþuyorlar.

Yol bitti. Birkaç gün sonra açýlýþ töreni olacak. Köyün yanýndaki tepeye çýkýp bakýnca uzaktakara bir yýlan gibi parlýyor. Ýki tarafýna aðaç da dikeceklermiþ. Enfes bir þey doðrusu. Bütün vilayethalkýnýn buradan nasýl akýn akýn geçeceðini, nasýl kolaylýkla, kayar gibi istasyona varacaðýný

133

düþündükçe içimde bir þey hopluyor. Yolun saðlamlýðý hakkýnda dedikodular var... Müteahhitadamakýllý vurdu diyorlar. Fakat herhâlde dedikodudan ibaret. Bu dehþetli güzel manzaranýnkarþýsýnda insana nasýl fena düþünceler gelebilir, þaþýyorum.

Bugün ömrümün en mesut günü idi. Þehrin kenarýnda taklar kurulmuþtu, bütün memurlar resmîelbiselerini giyip gelmiþler. Hususi muhasebe müdürü bile, bej pardosüsünün üstüne silindir þapkayýoturtmuþ, “1.55” boyu ile ön tarafta yer almýþ. Ben de bir kat elbisemi silip ütüledim ve öyle geldim.Maarif müdürü ters ters bakýyor ama, ne derse desin, bir gün köyden ayrýlmakla kýyamet kopmazya... Bu yol bir parça benim eserim demektir... Halk ve köylü uzaktan seyrediyorlardý, yanlarýna git-tim, konuþtum, sevincimden herkesi kucaklayacaðým geliyor. Yerime döndükten sonra aklýma geldi,köylülere, yakýna gelmeleri için iþaret ettim. Bu yol herkesten evvel onlarýn demektir. Birkaç tanesiilerleyecek oldu, jandarmalar býrakmadý, ben de sesimi çýkarmadým ama neþemin yarýsý kaçtý.

Vali uzunca bir nutuk verdi, sesi pek gür olmadýðý için iyi iþitemedim, yalnýz kulaðýma:“Cumhuriyet, bayýndýrlýk... Rehberlerimiz... Her þey halk için...” sözleri geldi. Birkaç kiþi daha, kýsasözler söylediler. Kurdele kesildi, önde valininki olmak üzere, bir otomobil kafilesi hýzla ileri atýldý.Arkasýndan memurlar beþ on adým yürüdüler, herkes ayaðýný asfalta alýþtýrýr gibiydi. Köylüler belkiacemiliklerinden, belki de bir þey söylerler diye çekindikleri için, asfalta basmaya cesaret edeme-yerek yolun iki kenarýndaki toprak kýsýmda yürüyorlar ve büyük gözlerle ortaya, üzerinde taze oto-mobil lastiði izleri ýslak ýslak parlayan asfalta bakýyorlardý.

Her þeye raðmen köye muzaffer bir kumandan gibi döndüm.Yolun açýlýþýnýn onuncu günü nafýanýn fen memurlarý vilayete bir rapor vermiþler. Kaðnýlarýn ve

öküz arabalarýnýn hatta diðer arabalarýn da asfaltý þiddetle tahrip ettiðini bildirmiþler. Bunda yolunpek saðlam olmamasýnýn de tesiri olacaðýný hiç aðýzlarýna almamýþlar, hâlbuki yalnýz kaðnýlarýndeðil, biraz yüklüce kamyonlarýn geçtiði yerlerde bile çukurlar kalýyor ve yer yer bozukluklar görülü-yordu.

Vilayetçe telaþa düþmüþler. Daha parasý ödenmeyen yolun, o büyük zat þehri bir kere bile þeref-lendirmeden on beþ gün içinde eski hâline dönmesi tehlikesi karþýsýnda hemen toplanmýþlar velastik tekerlekli olmayan nakil vasýtalarýnýn asfalt yoldan geçmelerini men etmeye karar vermiþler.

Köyde bu havadise kimse inanmak istemedi fakat birkaç köylü jandarmalar tarafýndan durdu-rulup kaðnýlarýný yoldan çýkarmaya, çamurlu tarlalardan geri dönmeye mecbur edilince herkes iþinciddi olduðunu anladý.

Bu yasak pek aðýrdý. Yol iki dað arasýndaki bir boðazdan geçtiði için, þimdi istasyona gitmekisteyenler bu daðý dolaþacaklar ve tam altý saat ziyan edeceklerdi. Bir yere toplanýp bir çaredüþündüler fakat ne jandarmalara karþý koymaya ne de kaðnýlara lastik tekerlek taktýrmaya, þimdi-lik imkân yoktu.

Altý saat daha fazla süren ve eskisinden birkaç defa daha berbat olan bir yoldan gidecekler,daðýn arkasýndan dolaþacaklardý...

Hiçbirisi artýk benimle konuþmuyor, hepsi bana düþman gözlerle bakýyordu. Bir gün akþamüstümuhtar geldi:

“Oðlum!” dedi, “Biz senden þikâyetçi deðildik ama bu yol meselesi iþi deðiþtirdi. Köylü baþýmýzagelen bu derdi senden biliyor ve söz dinlemiyor. Birkaç keredir seni dövmeye hatta daha ileri git-meye kalktýlar, ben önüne zor geçtim... Baþka köylerde de senin düþmanlarýn çoðalýyor. Bir günbaþýna bir iþ gelir. Ýyisi mi, güzellikle buradan git. Darýlma, gücenme, hakkýný helal et!”

Ben de bunu düþünmüyor deðildim. Köylünün bana karþý aldýðý tavýrdan hayýrlý mana çýkara-mazdým. Birkaç parça eþyamý çantama doldurdum, artanýný bir bohça yaptým; buköye geldiðim gibi yine bir akþam vakti, güneþ sarý otlara uzanýr ve rüzgâr bunlarýkýzýl bir deniz gibi dalgalandýrýrken keskin gübre kokularýný ve tezek dumanlarýnýarkamda býrakarak çýktým yürüdüm.

Sabahattin ALÝBütün Öyküleri II

134

1. Aþaðýda karýþýk olarak verilen olaylarý metnin olay örgüsüne göre düzenleyiniz.

2. Türk Edebiyatýnda 1930’lu yýllardan itibaren köylüden, iþçiden, dar gelirliden söz edilmeyebaþlandýðý düþünüldüðünde Asfalt Yol hikâyesinin olay örgüsü ile ilgili neler söylenebilir? Sözlüolarak ifade ediniz.

3. Olay örgüsünden hareketle hikâyedeki olayýn gerçeklikle iliþkisi üzerine neler söylenebilir?Sözlü olarak ifade ediniz.

4. Asfalt Yol hikâyesinin kahramanlarý ile bunlarýn olay örgüsündeki iþlevlerini aþaðýdaki tabloyayazýnýz.

5. a. Aþaðýda Asfalt Yol hikâyesinin kahramanlarýnýn birbirleriyle olan iliþkisi þemalaþtýrýlmýþtýr.Metnin olay örgüsünü dikkate alarak kahramanlar arasýndaki iliþkiyi þemaya göre yorumlayýnýz.

b. Metindeki kiþilerle o dönemde karþýlaþýlýp karþýlaþýlamayacaðýný tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýzsonuçlarý defterinize yazýnýz.

Asfalt Yol hikâyesinden seçtiðiniz bir bölümün resmini yapýnýz. Hikâyedeki tasvirler tam olarakbir resim hâline getirilebiliyor mu? Niçin? Tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

KiþilerKöylüler

................................

................................

................................

................................

Olay Örgüsündeki Ýþlevi..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Köylü

Öðretmen Hükûmet

( ) Köy kahvesinin önünde köyün muhtarýyla tanýþýr, okulun durumuyla ilgili bilgi alýr.( ) Köye devletin üst düzey bir yetkilisi gelir. ( ) Ýlk görevine giden bir öðretmen, görev yapacaðý köye bir saat mesafede bindiði kamyondan ine-rek köye doðru yürümeye baþlar.( ) Vali, köy yolunun asfaltlanmasý için Ankara’ya gider.( ) Öðretmenin bu yol iþiyle uðraþmasýna bazý devlet görevlileri kýzar.( ) Yolun yapýlmasýna baþlanýr.( ) Köylülerin, lastik tekerlekleri olmayan nakil vasýtalarý asfalt yola zarar verir.( ) Vilayet, lastik tekerlekleri olmayan araçlarýn yoldan geçmesini yasaklar.( ) Öðretmen köyün kötü yolunun düzeltilmesini kendine iþ edinir.( ) Bu yasak köylüyü zorda býrakýr.( ) Köylüler, yol yaptýran öðretmene çok kýzarlar.( ) Öðretmen, çocuklarý toplayarak onlara ders vermeye baþlar.( ) Öðretmen köyden ayrýlýr.

Yýlanlarýn Öcü adlý romanýn edebiyat tarihimizdeki etkilerini araþtýrýnýz (142. sayfadaki 12. soruya yöneliktir.).

Bir sonraki derste iþlemek üzere Yýlanlarýn Öcü adlý romaný özetleyiniz (140. sayfadaki 1. etkinliðe yöneliktir.).

6. a. Asfalt Yol hikâyesindeki mekân ve zamanýn iþlevlerini sözlü olarak ifade ediniz.b. Asfalt Yol hikâyesindeki kiþilerin yerine þehirli kiþiler kullanýlsaydý hikâyedeki mekân

kiþi uygunluðu saðlanabilir miydi? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.c. Yandaki þemadan yola çýkarak Asfalt Yol hikâyesindeki kiþi, zaman,

mekân ve olay örgüsü unsurlarýnýn gerçeklikle ve birbirleriyle olan iliþkisini belir-leyiniz. Sonucu defterinize yazýnýz.

7. Metnin temasýný bularak bu tema ile hikâyenin adý arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu tartýþýnýz.Sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

8. Metnin temasýna benzer temalarýn iþlendiði farklý sanat eserlerine (sinema filmi, TV dizisi,roman, hikâye vb.) rastladýnýz mý? Sanatçýlarýn buna yönelmelerinin sebepleri neler olabilir?

9. Metnin kim tarafýndan anlatýldýðýný ve anlatýcýnýn bakýþ açýsýný belirleyiniz.10. a. Aþaðýda Asfalt Yol hikâyesinden alýnan paragraflarda kullanýlan anlatým türlerini belir-

leyiniz. Hikâyenin bütününü dikkate alarak hikâyede hangi anlatým türünün kullanýldýðýný neden-leriyle birlikte aþaðýya yazýnýz.

b. Belirlediðiniz anlatým türünün metne ne kazandýrdýðýný açýklayýnýz.11. Asfalt Yol hikâyesinin yazýlýþ amacýný belirleyiniz.12. Metinde iþlenen tema günümüzde de ele alýnabilir mi? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.13. Asfalt Yol hikâyesi hangi tür hikâye tekniðiyle yazýlmýþtýr? Bu hikâye tekniðinin özelliklerini

metinden örneklerle tespit ederek metne kazandýrdýklarýný defterinize yazýnýz.14. Asfalt Yol hikâyesinin hangi edebî akýma baðlý kalýnarak yazýldýðýný ve edebiyat tarihindeki

yerini tespit ediniz.15. Okuduðunuz metinden ve yaptýðýnýz araþtýrmalardan hareketle Sabahattin ALÝ’nin fikrî ve

edebî kiþiliði hakkýnda çýkarýmlarda bulunarak eserle yazar arasýndaki iliþkiyi belirleyiniz.

Ýstasyondan kalkýp vilayet merkezine gidenkamyon, iki saat kadar sarstýktan sonra, beni gide-ceðim köye ayrýlan yolun baþýnda býraktý. Ýki adýmbile atacak hâlim yoktu. Çantamý yanýma koyarakkenarlarýndan otlar fýrlayan bir taþýn üstüne otur-dum. Kafamdaki uðultuyu dinlemeye baþladým.

Akþam olmaya baþlamýþtý. Köye yaklaþýncaortalýðý büsbütün bir kýzýllýk kapladý. Kýrmýzý bir denizgibi parlayýp kýmýldayan bu bir karýþ boyundaki kurubozkýr otlarýnýn üzerinde upuzun gölgem yatýyor vegölgemin baþý, ileride, aralarýndan yer yer çekirgelerfýrlayan bu otlarýn arasýnda kayboluyordu.

Kullanýlan anlatým türü

Kullanýlan anlatým türü

.................... ....................

Asfalt Yol hikâyesinde hâkim olan anlatým türü....................

135

Fakir BAYKURT’un fikrî ve edebî yönü hakkýnda araþtýrma yapýnýz (142. sayfadaki 13. soruya yöneliktir.).

136

YILANLARIN ÖCÜRomanýn kahramaný olan Kara Bayram’ýn sek-

sen haneli Karataþ köyünde kimsenin gözüne bat-mayan bir yaþamý vardýr. Babadan kalma ahýr,samanlýk, toprak damlý bir evi, bir kaðnýsý, kýrk beþdönüm kadar topraðý vardýr. Kendi topraðýný iþle-yerek ailesinin geçimini saðlamaya çalýþmaktadýr.Bir gün Haceli, Bayram’ýn evinin önündeki boþaraziye ev yaptýrmak ister.

Evin önündeki meydanda Haceli, kardeþleriyle iþçilerini toplamýþ, yeni baþtan kazýk çakýyor, ipçekiyordu. Köyün yapý iþlerinden anlayan tek adamý Taþkelle Mehmet: “Þöyle yapýn, böyle yapýn!”diye kýsa komutlar veriyordu.

Haceli, Irazca’nýn kendine doðru geldiðini gördü. Ýþinden baþýný ayýrmadý.Irazca geldi, adamlara iki adým kala durdu. Hiç laf etmedi. Elini kalçasýna koyup olanlarý seyre

daldý.Haceli telaþlanmaya baþladý. Hiç söz atmamýþtý. “Hoþ geldin hala!” diye kendisi mi konuþsaydý

acaba? Ondan yana doðru gitti. Yüzüne baktý, Irazca’nýn yüzünde kýpýrtý yoktu.“Hoþ geldin Hala, niþledin?” dedi Haceli.Irazca karþýlýk vermedi. Taþkelle’nin çaktýðý kazýklara, çektiði iplere bakýyordu.“Size komþu oluyoruz Hala!” dedi Haceli. “Ev yapýyoruz gayri. Komþuluðunuzu gösterirsiniz

tabii. Ev yapanla düðün edene yardým þarttýr. Biz de aþþa mahallenin çamurundan kurtulalýmsayanýzda...”

Irazca karþýlýk vermiyordu.“Ýstemiyor bizi!” diye düþündü Haceli. “Bizim, evi önüne ev yapmamýzý, kendisine komþu

gelmemizi istemiyor. Belkim bir ayartan var.”Irazca, olduðu yerde, olduðu gibi dikiliyordu. Eli hâlâ kalçasýndaydý.Taþkelle, baðýrdý:“Haydi bakalým Haceli, bu iþ tamam! Ýlk kazmayý furalým. Kan akýtmayacak mýsýn temele?”“Temele kan akýtmak icabeder emme, bir tedariðim yok arkadaþ. Dama düver atarken keserim

bir þey.” dedi. “Ya da içine girerken.”“Madem öyle, fur kazmayý. Hayýrlý uðurlu olsun. Heç olmazsa bir horoz kesmeliydin emme,

neyse...”“Yooo, arkadaþ dedi Haceli. ‘Haceli temele horoz kesmiþ.’ dedirtmektense ‘Hiç kesmemiþ, sonra

kesecekmiþ.’ dedirtmek daha eyi.” Kazmayý kucakladý. Temelin baþýna doðru gitti. Durdu, bismillahçekti.

Irazca geldi, önüne dikildi birdenbire.Haceli’nin benzi attý:“Ne istiyorsun ulan?” diye kekeledi.,Irazca’da gene ses soluk yoktu.“Çekil çabuk önümden!” dedi Haceli. “Ýþimden avara etme beni! Ne demek istiyorsun yani?

Sabah sabah aklýndan zorun mu var yoðsam?”

� Roman �

137

Bayram ve ailesi, Haceli’nin evlerinin önüne ev yapmasýna karþý çýkarlar. Köyün muhtarý bu boþarazinin Haceli’ye satýlmasýna ses çýkarmaz. Köyün muhtarý ve Haceli birlikte hareket ederler.Bayram bütün ýsrarlara raðmen davasýndan geri dönmez. Bayram’ý ikna etmek isteyen Muhtar,Bayram’ý kendi adamlarýna dövdürür. Bu olaydan biraz sonra köye kaymakamýn geleceðini duyanmuhtar, onu memnun edecek bir karþýlamaya hazýrlýk yapar. Bayram’ýn annesi Irazca Ana, kay-makamýn geleceði yola çýkar, onu bekler, kaymakama olaylarý bir bir anlatýr.

ARZUHÂLÝðnem düþtü yakamdan,Gel arkamdan arkamdan...Sen arkamdan gelirsen,Ben korkmam kaymakamdan!..

Dur anam Kaymakam! Atýn baþýný çek birez! Ýki seettir ulu yolunu gözlerim. Ha þimdi gelecen,ha þimdi gelecen diye beklerim burada böyle. Tepip geçme gayri bizi. Biz bu köyün fukarasýndanýz.Bu Karataþ’ýn. “Seksen evli Karataþ” dedikleri köy, iþte bu köydür. Eskiden Beylik olup ve ahalisiBeyin ortakçýsý, kadýnlarý da hizmatçýsýydý.

Yedi yýl oluyor, Bey, köyü köylüsüne sattý, parayý cebine kattý, gitti. Karataþ köyü dört yüz bin lireborç ödedi. Ödedi emme nasýl ödedi? Orasýný gel Karataþ’a sor. Öküz, inek, dana... Un, bulgur,tarhana... Pazarda para eden ne varsa elinde, sattý. Daha da satýyor. Borç bitmedi daha. Ödedidediðime bakma. Bey, parasýný pangadan aldý. Hökümetin pangasýndan. Panga da bizden alýyor. Birdünya fayýzýynan. Bir etek para veriyorsak, temsil, bir etek de fayýzý dutuyor. Emme sonunda,ektiðimiz toprak bizim ya, yeter. Bey gitti, Ýstanbul’un Boðaz’ýna dað gibi bir ev çökertti. Sonra da birütel yapacakmýþ. Daha sonra, bir baþýna, koca Ýstanbul’u satýn alacakmýþ. Bey, bey! Bey varsýl! Biz yoksuluz çok þükür. Herkesin bey olmasý ilazým deðil. Mümkün deðil... Beþ parmaðýn beþi gibibizim komþularýn da hâli bir deðil. Topraklar satýlýrken iki binlik alan oldu. Üç bin, dört bin, beþ bin,altý, yedi, sekiz, on bin lirelik alanlar oldu. Beþ parmaðýn beþi bir olmadýðý için biz de üç bin lirelikaldýk sayanda. Borcunu da bitirdik bu yýl. Ýnsanýn belinden borç kalkýnca sýrtýndan bir senelik kirliçamaþýrý çýkmýþ gibi ýrât oluyor. Cümlenin borcu kalksýn sýrtýndan, amin... Senin varsa seninki dekalksýn...

Biz yoksuluz diye bizim tepemizebiniyorlar oðlum. Þimdi sen geliyorsun yabu Karataþ’a, þanlý þöhretli karþýlayacak-lar seni. Alayýnan. Davul zurnayýnan.Götürüp döþeli evlere endirecekler seni.Akþam aðýrlayacaklar. Kýnalý kuzuynan.Yünden yataklar serilecek altýna. Gülkokulu yorganlar örtüneceksin. “Eferimþu Karataþ’ýn milletine!” diyeceksin.Karataþ köyü iþte bu Karataþ sanacak-sýn. Yalan!.. “Ne gadýn köy!” diyeceksin.Yalan!.. Bin defa yalan!..

Altý yaþýndan beri bu köyde olupbiten, gelip giden her þeye aklým ererbenim. Yaþým altmýþ. Ne kadýlar geldigeçti ne kaymakamlar geldi geçti. Sen degelip geçeceksin. Memleket kimseyebaki deðil. Hep geçeceksiniz. Ve geçe-

138

ceðiz. Þimdi bizim bu köy daðlýkolmayýp düzlük olduðu için, altýna birat bulan geldi buraya. Bildiklerim,gördüklerim, hep dayalý döþelievlere endiler. Yidiler içtiler.Derecesiz memnun oldular. Derecesizsarhoþ oldular. Çekip gittiler sonun-da. Hepsi, Karataþ’ý böyle gördü ya,böyledir sandý. Heç birisi kel bireþþeðe binip ya da yayan yapýldakçekilip gelmedi þuraya. Heç birisiderimizin altýndaki yaralarý görmedi.“Atlý adam, eþþeklinin hâlinden nebilsin?” deyen boþa dememiþ. Yoo,

yoo, at bulan ata binsin gene! Ha, ne diyordum, heç birisi rasgele bir fukara evine enmedi. Birfukara çorbasý içmedi. Sankim iðne var fukaranýn döþþeðinde, çorbasýnda zehir var... Her ocakta,eyi kötü her gün bir þeyler biþip taþarken, ne hikmettir bilinmez, onlara ayrý ayrý biþti taþtý. Þimdisana da ayrý ayrý biþip taþýyor. Ben olsam, ben bunlarý yimem. Yiðit olan herkesin yidiðinden ayrýyimez!..

Bak anam, sana gözel gözel açayým. Köy sýrrý emme sen bizim sýrdaþýmýz ol. Sýr kardaþýmýz ol.Seksen evli Karataþ’ýn üç evi eyidir. Her gün üçüne de kadý gelse karþýlanýr, aðýrlanýr. Yaðý tuzu, etisüdü bulunur bunlarýn... Yedi evi de þöyle böyle. Bunlar da eyi sayýlýr... Bu yedinin altýnda bir elliev var ki bir babucu dört kiþi ortak geyer. Ölmeyecek kadar kaldýrýrlar, ölmeyecek kadar yirler. Bizonlardanýz. Irazca dedin mi, Kara Bayram dedin mi, biziz, onlardanýz! Bizim altýmýzda da yirmikadar bir ocak tüter ki gör ne ocak, ne ocak!.. Ocak demeye dilin varmaz. Ocak demek caiz deðildir.Ocaklarýnýn nasýl tüttüðünü bilen bilir! Açlýktan nefesleri kokar emme nasýl kokar? Gene bilen bilir!..Þimdi tosunum, bunu demeden sebep, bizi anlasýnlar... Tepedeki üç haneden birini görüpKarataþ’ýn hepisi böyle sanmasýnlar. Ýnsan dediðin türlü türlüdür. Hani, yer damar damar, insan mil-let millet, köylü de boy boy. Türlüsü var.

Sen bu Karataþ’a gözünü yum gir. Öylece doðrul var bir eve. Ýresmî misafir ol. Zorla ol, cebrî...Alýrlar eyi kötü. Hepsi alýr. Ýki güncez katlan. Ondan sonra da kaymakam kaymakam deyip durduk-larý adamýn sen olduðunu söyle. Tanýt kendini. Hemen baðlanýrlar. Güvenirler. Her bir gizlerini açar-lar. Senin bir er evladý er olduðunu anlayýnca her hâllerini söylerler. Söylemeseler de sen her þeyigörürsün zaten. Gördüklerin sana dünyanýn sonunaca yeter...

Oðlum, sen þimdi Karataþ’a geldin. Hoþgeldin. Ýþte Muhtar, ahalisini ardýna dizmiþ, Bekçinineline davulu vermiþ, deli Hüseyin’in eline de zurnayý; geliyor. Emme benim sana söylenecek derdimvar. Sen þimdi Muhtarýn ardýna düþer gidersen ben derdimi sana dökemem anam. Koca cihanýnönünde dökerim, Muhtarýn önünde dökemem. Bizim niyetimiz, ölene kadar bu köyde yaþamak.Þeherlerde, kasabalarda gözümüz yok. Yarýn sen baþýný alýp gideceksin, biz gene bu südü sümüðübozukla kalacaz. Eyi kötü kahrýný çekecez. Allahýn verdiði bir çýban gibi. Þimdi bize düþmandýr,derdimizi sana duyurduk deye, geçecek karþýmýza, daha bir duþman kesilecek. Köylük yerindeMuhtar bir adama duþman olmasýn! Muhtarýn duþman olduðu her adam bizim hâlimize düþer.Belkim düþmez emme, varsýl olursa! Eee, biz yoksuluz dedik sana. Hem yoksul ol hem Muhtarýnduþmaný ol, felaket! Biz bu felaketin içindeyiz þimdi. Baþýný aðrýtýyorum anam, haydi hem yörü hemide dinle. Atýný sür aðýr aðýr. Hem gidelim hemi de dertleþelim. Seni de bir ana doðurdu. Senin debir anan var. Analar oðullarýný severler helbet. Muhtar, benim Kara Bayram’ýmý bir kahbelikle odasý-

139

na çaðýrtýp dövdürdü bu sabah. Oðlumun adým atýp yürüyecek hâli yok. Ayaða kalktý mý düþüyor.Ben oðlumu seviyorum, ben oðluma yanýyorum, ayýp mý? Ellerinde heç bir çare olmayan analar,bu acýya, bu zuluma, bu zillete nasýl dayanýrlar? Ah, ben dayanamýyorum, heç dayanamýyorum!Þuramdaki teller kopuyor. Böðüre böðüre aðlamak istiyorum.

-Köy Gurulundaki ikinci üye Haceli de sabah sabah avlumuza baskýn yapýp benim bicecik geli-nimi bir taþta yere devirdi. Gelinimin üç buçuk aylýk çocuðunu düþürdü. Kanlarý da durmuyor. Öldüölecek. Elsiz ayaksýz yatýyor þimdi. Kanun mu? Ne kanunu? Köy yerinde ne kanunu Allahý se-versen kaymakamým? Köy yerinde kanun olsa ben senin önüne geçer de böyle kafaný aðrýtýr mýy-dým? Hem onlar kanun dinleyecek adamlar mý? Köy yerinde kanun!.. Köy yerinde kanun olsa böyledal gündüz ev basýp karý dövebilirler miydi? Bayram’ýmý dövebilirler miydi?

Bak anam, benim senden istediðim “arka” deðil. “Bizden yana konuþ” filan demiyorum. Heç biryaný tutma! Bize arka verme emme Muhtara da verme! Herkes kendi baþýna olsun! O zaman kimindaha yiðit olduðunu dünya tanýsýn! Haklýyý, haksýzý biz kendimiz ayýrt ederiz. Yalnýz Muhtar sendenyüz bulup þýmarmasýn. Þimdi senin onun evine inmen, ona böyük bir “arka”dýr. Tanýklar, “Adamýnevine Kaymakam indi.” derler. “Yarýn bize de bir kötülüðü dokanýr.” derler. Bizim dövüldüðümüzboþa gider o zaman. Yalnýz bizim deðil, cümle âlemin dövüldüðü boþa gider. Benim gelinimin düþençocuðu boþa gider. Ölüp kalacaðý belli deðil, ölürse ölüsü boþa gider. Zulüm eden bir defa zul-münün cezasýný görmedi mi, önü alýnmaz onun! Cezalarý neyse göster þimdi onlara. Anlasýnlardünyanýn kaç köþe olduðunu! Anlasýnlar da vara yoða horozlanýp durmasýnlar yoksullarýn baþýnda!Hemi de millete bir casarat gelsin. Yüreklensin...

Ah anam, bize çok ettiler. Hep güçlerine güvendiler. Çok geldiler üstümüze. Bizden ne istedik-lerini ben de bilmiyorum. Tabii, tabii... Bizim evin önüne ev yapmak muratlarý. Bizim evimiz gibi yirmidene ev var köy içinde. Þimdi bu senin Muhtarýn, “Köy sandýðý daraldý.” deye, “Heykel yapýlacakdeye köy içinden yer satýyor. Kime? Guruldan ikinci üye Haceli’ye. Deli Haceli deriz, ona. Deli

Yýlanlarýn Öcü filminden sahneler

140

Mehmedin oðludur. Heç kimse evinin önüne ev yaptýrmak istemez. Zayýf, ödlek, cýlýz komþularboyun eðerler. Muhtarla bu Haceli, gelip bizi seçtiler. Temel kazdýlar þimdi evimizin önüne. Evin yo-lunu tüm kapatacaklar. Köy yerinde gübreyi de arkaya atarlar. Haceli de arkaya atacak. Bizim evinönüne! Karýsý pistir. Köyde hela yoktur. Olsa da gübreliðin üstünde olur. Tahta yoktur, künk yoktur,kireç yoktur. Hâlbuysam biz dedik ki Haceli’ye: “Böyle köyün meydanýný daraltacaðýna, ev aralarýn-da yýkýklar var, al onlardan birini, temizle, oraya yap!” Yok, ille bizim evin önü olcak! Muhtara gittiko da öyle! Biz de ne yaptýk? Temel kazdý, doldurduk. Kerpiç kesti, kýrdýk. Yaptýrmadýk. Yaptýrmayýz!Sen olsan yaptýrýr mýsýn? Yarýn evi yapsa bile içine sokmayýz. Yakarýz. Mezer gibi daralacak evinönü. Benim çocuklarým var. Benim torunlarým var. Yazýk deðil mi onlara? Diri diri mezere girer miinsan? Bizi þimdi diri diri mezere sokmak istiyorlar!..

Ben sana karýþmam! Sen Kaymakamsýn! Çarýklýnýn itibarý yok. Çarýklýnýn arkasý yok. Çarýklýnýndostu yok. Yok oðul yok! Bir de Muhtarý dinle, nasýl anlatýr, nasýl fetva verir? Dinle. Benim sözüm:Þimdi ben bu adamdan davacýyým. Hemi de bir asý kuzumu çaldý. Söylemesi ayýp aslaným. Orakbiçerken saðýnmaya iki koyunumuz vardý. Birini yok bil þimdi. Kuzusu çalýnan koyunun süt verdiði-ni heç bir köyde gördün mü sen? Ýneðimiz de var emme çifte koþuyoruz. Boynunda boyunduruk,memesinde elimiz var. Buzâsýný bile doyuramýyor zavallý. Muhtar, kuzumuzu çaldý da ne yaptý?Kesti. Senin huzuruna getirecek bu akþam. Eðer yalaným varsa gören gözüm görmez olsun!..Olmaz, ben de biliyorum böyle þeyin olmayacaðýný! Emme onlar olduruyor aslaným. Sen bilirsin.Hane baþýna para salýndý. Birinci boydan olan haneler ikiþer lire! Bu temel kavgasý çýktý çýkalý bizde birinci boydan oluverdik. Birdenbire! Bilmem!.. Gayri gönlün nereye isterse git oraya in! Eyi birsüt emdiysen yoksullarý çevrene al da güzelce bir dinle dertlerini... Çooook... Kimin ne olduðunu,içinin neyle dolu olduðunu nasýl bileceksin karþýdan? Nefsime ben bile bilmem köyde kimin nehâlde olduðunu. Herkesin kapalý bir kapýsý var. Kapýnýn ardýnda olup biteni belki bir Allah bilirbilirse... Sen Kaymakamsýn. Kimseden korkmazsýn. Hatta muhtarýný, üyesini de odadan çýkarýr,doyasýya bir konuþturursun garip takýmýný!.. Doyasýya!.. Selbes selbes! Nasýl mý? Onu sen kendiaklýna, kendi izanýna sor. Sana, okuduðun okullarda bunlarýn dersini belletmedilerse ben neyapayým?.. Haydi güle güle anam... Eyi bir adam evladýysan dönüþünde önüne geçerim. “Eyi biradam evladýymýþsýn.” derim. Herkesin sakalýna göre tarak furan cýmbýldak bir þeysen ne önünegeçerim ne de yüzüne bakarým... Sen git, git... Ben aðýr aðýr gelirim. Sen sür atýný... Eyi dinledin.Gözel dinledin... Yok anam, yok. Üzme kendini... Sakýn ha! Biz alýþtýk oðlum. Biz çok sabrettik. Çokbekledik. Erenece de bekleriz daha!..

Kaymakam köye geldiðinde, köy muhtarý dâhil olaydaki herkesi azarlar. Kaymakam, Bayram’ýnevinin önüne ev yapýlmamasý için bir belge çýkartarak bu belgeyi Bayram’a verir.Yaþadýðý üzücü olaylardan çok fazla etkilenen Irazca Ana delirir.

Fakir BAYKURTYýlanlarýn Öcü

Seçilen iki öðrenciden biri Yýlanlarýn Öcü romanýný özetler ve romanýn olay örgüsünüþemalaþtýrýr. Diðer öðrenci romandan alýnan metni özetler ve metnin olay örgüsünü þemalaþtýrýr.

141

1. Yýlanlarýn Öcü romanýndaki kiþiler, olaylar ve dönemin sosyal gerçekliði dikkate alýndýðýndaromanýn olay örgüsü ile ilgili neler söylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

2. Yýlanlarýn Öcü romanýndan alýnan metin parçasýnýn kurgusu nasýl düzenlenmiþtir? Yazar bukurguyla neyi hedeflemiþ olabilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

3. Yýlanlarýn Öcü romanýnýn tümünü göz önüne alarak romanda geçen kahramanlarýn karaktermi tip mi olduklarýný belirleyiniz. Buna göre aþaðýdaki karakter/tip çözümleme tablosundaki sorularýcevaplandýrýnýz.

KARAKTER/TÝP ÇÖZÜMLEME TABLOSU

KARAKTER/TÝP ADI HACELÝ KARA BAYRAM MUHTAR IRAZCA ANA

Karakterin/tipin en belirginözelliði nedir?

Karakter/tip olaylar karþýsýndanasýl bir tavýr takýnmaktadýr?

Romandaki olaylarý dikkatealdýðýmýzda romandaki en güçlükarakter/tip kimdir?

Sosyal ortam ve çevre bukarakteri/tipi nasýl etkilemiþtir?

Karakterin/tipin yaþadýðý toplum-sal yapýnýn sizin toplumsal yapýnýz-dan farký var mýdýr?

Bu karakterin/tipin diðer karak-terler/tipler üzerinde etkisi varmýdýr?

Metnin yazýldýðý dönemde buromandaki karakter/tip gibidavranan biri olabilir mi?

142

4. Yýlanlarýn Öcü adlý metinde iþlenen olay, kiþiler ve mekân bu romanda anlatýlan döneminözelliklerini yansýtýyor mu? Buradan hareketle metinde anlatýlan olay, kiþi, zaman ve mekânýngerçeklikle iliþkisi hakkýnda neler söylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Birinci grub mekâný tespit ederek mekânýn iþlevini ve kiþilerle iliþkisini belir-ler, ikinci grup zamanýn iþlevini belirler. Grup sözcüleri gruplarýnýn tespitlerini açýklar. Buradanhareketle olay, kiþi, zaman ve mekân arasýndaki iliþki tartýþýlýr. Ulaþýlan sonuçlar deftere yazýlýr.

5. Yýlanlarýn Öcü adlý metnin temasýný tespit ediniz. Bu metinde iþlenen tema özellikle hangibilim dalýnýn incelediði bir temadýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

6. Yaptýðýnýz araþtýrmalardan ve Yýlanlarýn Öcü romanýnýn temasýndan hareketle toplumcugerçekçi yazarlarýn hangi temalara yöneldiðini söyleyiniz. Sizce toplumcu gerçekçi yazarlar nedenbu temalara yönelmiþ olabilirler? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

7. Yýlanlarýn Öcü metninin anlatýcýsý ve anlatýcýnýn bakýþ açýsý ile ilgili neler söylenebilir?Defterinize yazýnýz.

8. Yýlanlarýn Öcü metninde hangi anlatým türüne baþvurulmuþtur? Bu metin baþka bir anlatýmtürüyle yazýlsaydý ayný þekilde etkili olur muydu? Neden? Tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlü olarak ifadeediniz.

9. Metnin temasý, olay örgüsü, yazýldýðý dönem, kiþilerin özellikleri, kiþiler arasýndaki iliþkiler veolaylarýn geçtiði mekân düþünüldüðünde Yýlanlarýn Öcü romanýnýn yazýlýþ amacý ile ilgili nelersöylenebilir?

10. Romanýn temasý ve olay örgüsü ile Yýlanlarýn Öcü ismi arasýnda bir iliþki kurulabilir mi? Sizolsaydýnýz, romanýn temasý ve olay örgüsünü dikkate alarak romana nasýl bir ad verirdiniz? Sözlüolarak ifade ediniz.

11. Yýlanlarýn Öcü romanýnýn hangi roman tarzýna ve edebî akýma baðlanabileceðini sebep-leriyle birlikte defterinize yazýnýz.

12. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle Yýlanlarýn Öcü romanýnýn Fakir BAYKURT’un sanatýn-da ve Türk edebiyatýndaki yeri ile ilgili çýkarýmlarýnýzý ve romanýn edebî deðeri hakkýndakidüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

13. Yýlanlarýn Öcü romanýndan ve yaptýðýnýz araþtýrmalardan hareketle Fakir BAYKURT’un fikrîve edebî yönü hakkýnda çýkarýmlarda bulununuz. Çýkarýmlarýnýzý aþaðýya yazýnýz.

Fakir BAYKURT

Fikrî Yönü

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

Edebî Yönü

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

.....................................................................................................

143

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- 1930’lu yýllardan itibaren köylüden, iþçiden, dar gelirliden söz edilmeye baþlanmýþtýr. ( )- Toplumcu gerçekçiliði esas alan eserlerde siyasi ideolojiler ön plana çýkmaz. ( )- Toplumcu gerçekçilerin eserlerinde büyük þehirlere göçün ortaya çýkardýðý problemlerinüzerinde durulmuþtur. ( )

2. Aþaðýdaki cümlelerde boþ býrakýlan yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.- ......................., sanat eserini belli görüþleri ifade etmek için araç olarak kullanırlar.- Toplumcu gerçekçilerin eserlerinde köyden kente göç ve ................................ kaynaklý fikir--ler iþlenmiþtir.

3. Aþaðýdaki yazarlardan hangisi toplumcu gerçekçi anlayýþta bir eser vermemiþtir?A) Sadri ERTEMB) Yaþar KEMALC) Kemal TAHÝRD) Orhan KEMALE) Oðuz ATAY

4. Aþaðýdaki eser-yazar eþleþtirmelerini doðru þekilde yapýnýz.

5. Toplumcu gerçekçiler eserlerinde hangi konularý iþlemiþlerdir? Maddeler hâlinde def-terinize yazýnýz.

1. Asfalt Yol hikâyesi ile Yýlanlarýn Öcü romanýndan alýnan metnin yapý, tema, dil ve anlatýmözelliklerinden hareketle toplumcu gerçekçi anlayýþla yazýlan hikâye ve romanlarýn yapý, tema, dilve anlatým özelliklerini sözlü olarak ifade ediniz.

2. Toplumcu gerçekçi yazarlarýn Anadolu coðrafyasýný ve insanýný ele alýþý ile Millî EdebiyatDönemi yazarlarýnýn ve cumhuriyet sonrasý Millî Edebiyat zevk ve anlayýþýný sürdüren yazarlarýnAnadolu coðrafyasýný ve insanýný ele alýþý arasýndaki benzer ve farklý yönleri tespit ederek def-terinize yazýnýz.

“Aydýn, halk, devlet, medeniyet, cehalet, kadýn” kavramlarýný kullanarak toplumcu gerçekçihikâye özelliklerini yansýtan bir hikâye yazýnýz.

Öðrenciler Mustafa KUTLU hakkýnda araþtýrma yaparlar. Seçilen bir öðrenci sonraki dersteMustafa KUTLU karakterine bürünerek arkadaþlarýnýn sorularýna cevap vermek için hazýrlanýr (150.sayfadaki 3. etkinliðe yöneliktir.).

Mustafa KUTLU ’nun Hüzün ve Tesadüf adlý hikâye kitabý ile Peyami SAFA’nýn Bir TereddüdünRomaný adlý romanýný okumayý unutmayýnýz.

Fakir BAYKURTKuyucaklý Yusuf

Irazcanýn Dirliði

Kaðný

Týrpan

Sabahattin ALÝ

144

1. “Empati” kavramýyla ilgili neler biliyorsunuz? Hangi roman ve hikâye türünü okurken kahra-manla daha kolay özdeþleþebiliyorsunuz? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

2.

Yukarýdaki þiirde þairin yaþadýðý iç sýkýntýnýn nedenlerini “modernizm” ve “birey” kavramlarýetrafýnda tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

3. 9. sýnýfta incelediðiniz Peyami SAFA’nýn Dokuzuncu Hariciye Koðuþu romanýndaki kahra-manýn psikolojisiyle ilgili neler söylenebilir? Buradan hareketle bu eserin roman türü açýsýndanniteliði nedir? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. a. Yandaki resmi yorumlayýnýz.b. Sizin yorumunuzla sýnýftaki diðer arkadaþlarýnýzýn

yorumu ayný mýdýr? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.

Jazz

Bu vapuru kaçýrýrsam beni belki de cinnet basar belki kanser olurum bu yýl sýnýfta kalýrsam nöbette uyursam eðer kitaplarýmý yakarlar etimde þirpençe çýkar bu kýzý alamazsam bu iþi bitiremezsem þehirden beni kovarlar izin kâðýdým yanar konuþacak olursam bu senet bankalar kapanmadan ruhumun rengini kapatmayacak olursa ölür kuyuya düþen çocuk çocuðun mercan saati çatlar mutlaka koþup haber vermeliyim yetkili memura...inmem gerek gözbebeklerimin altýna beynimin ortasýna büzülmeliyim genþeyip kýmýldayabilirim oradan sonra dum di dum duridum dubida kendi kalbimle kendi zamaným arasýndaki sarkaç püskürtüyor beni dünyaya býrakýyorum zerreciklerime kadar emsin beni Atlantik ve Pasifik ve beþ kýta koþmam gerek yetiþmem gerek yazgýma tutmam gerek, sormam gerek, bilmem gerek esenlemem, kargýþlamam, irkitmem gerek niçin niçin, niçin, niçin kuyuya düþen çocuk niçin ölmesin

Ýsmet ÖZEL

c. Bireyin Ýç Dünyasýný Esas Alan Eserler

Sabri BERKEL (1907-1993)Eczacýbaþý Koleksiyonu

www.sanalmuze.org.tr

145

DÜRBÜNLÜ ÇÝÇEK

Deðirmen arký evin önündeki ýhlamur aðacýnýn altýndan geçiyordu. Yaþlý adam ahþap sa-dalyesinin dört ayaðýný arkýn suyuna gömmüþ, sandalyenin sýrtýný ýhlamura yaslamýþ, pantolonpaçalarýný çemrelemiþ, çýplak ayaklarýndan birini suya salmýþ, öteki sandalyenin üzerine çekili,yüzü bahçeden yana dönük oturuyor.

Suda yarpuz ve nane kokusu.Deðirmen suyu kasabayý gölgeleyen tepelerin arasýna kýlýç gibi girmiþ bir boðazýn epeyce

ilerisinden çevriliyor. Tepeler meþelik. Meþelerin koyu yeþilleri arasýnda ardýçlarýn, karamuklarýn,akçakavaklarýn sarýya uçan açýk yeþilleri dalgalanýyor. Birkaç yamaç tarla bu yeþilin ortasýna sarýbaþaklarýný sermiþ oturuyor.

Dereboðazý tepeleri geçip, sarp kayalara vurarak geride eflatun buðulara bulanmýþ Aladað’ýnkarlý doruklarýna doðru yol alýyor. Aladað’ýn karý yaz-kýþ kalkmýyor. Temmuzun þakýrdayan güneþiüzerine çöreklense bile, kovuklarýna, koyaklarýna birikmiþ kar, gide gide zirveye kadar gerilese bilebüsbütün yok olmuyor. Eteklerde yüzlerce pýnar, parýltýlý damlacýklar sýçrata sýçrata aþaðýlara, dereiçine iniyorlar. Katýr týrnaklarýndan, dað lalelerinden, sümbül ve çiðdemlerden toplanan koku suyasiniyor. Kendini bir o yana, bir bu yana vura vura köpüklenen dere hýzla akýyor. Boðazý geçenekadar her yamaçtan, her kaya dibinden bir küçük kaynak daha katýlýyor suya. Gürgenlerin,kestanelerin, kayýn ormanlarýnýn gölgesi düþüyor. Gölcüklerde, suyun incelip süzüldüðü yerlerdealabalýklar oynaþýyor.

Tepelere doðru indikte yataðý geniþliyor derenin. Taþlar yumuþayýp yassýlaþýyor. Dönemecinbirini kývrýlýrken bir yarým set ile deðirmen arkýný buluyor su. Kim bilir hangi zamanlardan hangiustalarýn yonttuðu taþlardan geçiyor. Boðazýn içinde, yamacýn dimdik inen böðrüne oyulmuþ arkýuzun süre kovalýyor. Yosun tutmuþ destek duvarlarýndan sýzýyor, yabani güllerin, kuþburnu yaprak-larýnýn arasýndan süzülüyor. Az sonrakasabanýn kýrmýzý kiremitli çatýlarýgözükecek, aþaðýlara doðru set setinen baðlar, bahçeler. Daha aþaðýlardageniþleyen ovaya doðru ekin tarlalarý,tarlalarý dolaþan karga bulutlarý.

Yaþlý adam suya bakýyor.Duru su serin naðmeler ile geçiyor

ayaklarýndan. Her yýl babasý ile birliktekarlar kalkanda, bozbulanýk seller akýpderenin hýrsý durulanda, bu deðirmenarkýný bir baþtan bir baþa dolanýrdý.Neresinden bir yontma taþ düþmüþ,hangi köþesi delinmiþ, hangi duvaryýkýlmýþ onarýverirlerdi. Sonra köydenbir imece kurar, artýk bir hafta mý, ongün mü sürer arkýn çamurunu, kumunutemizlerlerdi.

Su deðirmene inecek. Deðirmengüz boyu dönecek. Buðdayý un ede-cek.

� Hikâye �

Kahkaha Çiçeði

146

Adam suya bir kez daha baktý.Ýçinden bir üveyik kalktý. Elini aksakalýndan geçirdi, gülümsedibile. Durup dururken mýrýldan-maya baþlamýþtý.

Deðirmenin bendine/Dönerkendi kendine...

Gözlerinin feri kaçmýþtý amayine de bahçenin bitimindeki servikavaklarýn, salkým söðütlerinarasýndan yün yýkayan, tokaç sal-layan karaltýlarý seçebiliyordu.Hatta bir köþede ocaðýn dumanýnýtüttüren evdeþini bile.

Deðirmen arkýndan alýnmýþ bircýlga su, yukarýdaki fidanlýðýsuladýktan sonra, aþaðýlara sebzebahçesine doðru iniyordu.

Birden iki erkek, bir kýz torun, bu su yataðýnda cývýltýlarla koþmaya baþladýlar. Yalýnayak, kum-larý, çamurlarý, sularý sýçratarak yaþlý adamýn önünden baharda çayýra çýkmýþ oðlak sürüsü gibigeçtiler. Kýzýn iki örük edilip býrakýlmýþ sarý saçlarýnýn ucunda peygamber çiçekleri parlýyor, ortada-ki kopul oðlan kabuðu sýyrýlmýþ bir söðüt çubuðu sallýyor, belki de altýndaki olmayan atý koþtu-ruyordu. Öndeki oðlan daha bir iri, iyice hýzýný almýþ, yokuþ aþaðý öyle bir gidiyordu ki ta dereyevarýncaya kadar kendini durduramadý.

Su deðirmeni artýk çalýþmýyordu. Kasabaya elektrik geleli beri böyle idi bu. Uçtum akýllýnýn biri senesine varmadan çarþý içinde

elektrikle çalýþan bir deðirmen kurmuþtu. Zaten un öðüten de yýldan yýla azalýyordu.Yaþlý adam deðirmenin kuytusunda buldu kendini. Dökülen suyun, dönen taþýn sesini duydu. Ýki

taþ arasýnda kýrýlan buðdayýn yanýk kokusunu. Koku onu sapla samana, öküze ve harmana, ayranaþýna taþýdý. Acýkmýþtý galiba. Köroðlu sabahýnan kestiði horozu ütüp tencereye koymuþ muyduacaba? Koymuþtur, koymuþtur. Kanayaklýnýn elinden uçanla kaçan kurtulmaz.

Dikili dizini indirdi, yelek cebinden saatini çýkarýp baktý, bir de güneþe dikti baþýný, ezana vardýdaha. Güneþten inen bakýþlarý evin çatýsýndan ahþap pencerelerine vardý. Pencere önlerindesalkým saçak çiçekler. Küpelerin moru beyazýna katýlmýþtý. Sardunyalar, horoz ibikleri, fesleðenler.Karýsý sanki pencerenin gerisinden el ediyor. Kýz bir gören olur, gündüz gözü, yapma bunu. Olsunhelalim deðil misin, þimdi el etmesem ne zaman edeceðim. Pekâlâ iþte geliyorum, kaynanam duy-masa kim duyarsa duysun. Körüklü çizmeler gýcýrdýyor, merdiven tahtalarý inliyor. Bu tahtalarý,trabzanlarý kim ovmuþ böyle, kim parlatmýþ. Ýyice cama dönmüþ, bir yüzünden baksan öteki yüzügörülecek. Görülecek elbet, var mý yedi köyün içinde bir benzeri kýzýmýn, aðýrlýðýnca altýn eder.Etsin bre. Madem ki gönül düþürmüþüz, altunu da dökeriz, tarlayý da veririz...

Asýrlýk ceviz aðacý evi gölgesi ile sarýp sarmalamýþ. Ceviz gölgesi makbul deðildir baba, kese-lim þunu dediðinde, rahmetli, sen ne dediðini biliyor musun, bu bize aðabeyimden yadigârdýr,askere gitmeden üç gün önce dikmiþtik diye cevaplamýþtý. Sanki Filistin Cephesi’nde þehit düþtüðüyerden, o meçhul mezarýndan kalkýp gelmiþ, elde mavzer, gece gündüz bizi bekler. Bu ceviz göl-gesi ve bu ev, dallar arasýna, pencere pervazlarýna, yosunlu çatý kiremitleri, ahþap ambarlarýn kuytuköþelerine, gusülhane mermerlerine, yüklüklerin ýtýr kokulu yastýklarýna, bir köþede bir gün olurgerekir diye bekletilen gaz lambalarýnýn þiþ karýnlý camlarýna, et kütüðüne, yayýk baþýna, beþikipine, üzerliðe, iðneye yýllar yýlý birikmiþ keder ve sevinçten, þükür ve duadan, özlem ve acýdan,sevgi ve heyecandan, tokluk ve yokluktan; hasýlý börtü böcek, dede torun, oðul gelin, aðaç çiçek,kap kaçak dolusu güven. Bu varlýðý var edene, bu hürriyeti verene þükran. Yaþlý adam “Ya Hak!”dedi, evden ayýrdý kendini, bahçeye daldý.

147

Dutlar dibine dökülüyor. Dut kuþlarýnýn cayýrtýsýndan geçilmiyor.Birkaç göðsü kýnalý küçük kuþ dallarda kalmýþ kiraz ve viþne kalýntýlarýný gagalýyor. Yuvasýný bal

armudunun üst çatalýna kurmuþ bir saksaðan çifti ikide bir aðaçlara doðru mýzrak gibi dalankerkenezi kolluyor. Kerkenezin bir gözü patates tarlasýnda fink atan farelerde, öteki gözü saksaðanyuvasýnda. Farelere dalacak, lakin mesafe epeyce uzak, saksaðanlar ise yuvayý terkedecek gibideðil.

Armutlarýn ve elmalarýn yanaklarý kýzarýyor. Ýncirlerden bal damlýyor.Mürdüm erikleri kütür kütür.Zerdalilerin iyice olgunlaþýp artýk kavuniçine çalan daneleri, aþaðýdaki yeþil maydanoz

maþarasýna pýt pýt düþüyor. Maydanozun yaný baþýnda yeni biçilmiþ yonca tarlasý. Tarlanýn ortalýkyerinde, bir kazýða çakýlý uzunca yularýna baðlý doru kýsrak otluyor. Parlak saðrýsýnda gün ýþýðýyalap yalap. Arada bir kulaklarýný ve baþýný dikip iri kara gözlerini yaþlý adamdan yana döndürüyor.Beyaz sekili ön ayaklarýný vura vura yumuþak yonca tarlasýnda çukurlar oluþturuyor. Bir çift hacýleylek yonca tarlasýný bir uçtan ötekine arþýnlayýp duruyor. Çekirgeden týrtýla, kertenkeleden yavruyýlana, ne bulursa nasibine düþeni mideye indiriyor.

Çocuklar üstleri baþlarý ile kendilerini derenin duru serin sularýna atýyorlar. Babalarý onlar çim-sin diye bir gölet yaptý. Büyük oðlan kasýklarýna kadar ancak gelen suda yüzmeye çabalýyor.Küçüðün bütün derdi, hazýr uzanmýþ iken zýplayýp sýrtýna binmek onun. Sarý kýz kenarda, çömelipkalkarak ve her kalkýþta ellerini suya vurarak bir kuþ gibi çýrpmýyor.

Yüzünde, gözlerinde, kirpiklerinin ucunda damlalar. Damlalarda eleðimsemalar.Sonra yorulup kendini sýcak kumlarýn üzerine sýrtüstü atacak. Gözlerini kýsa kýsa güneþe bak-

maya çalýþacak.Bu çocuklar böylece yorulacak.Yaþlý kadýnýn tenceresinden haþlanmýþ horozun buðulu kokusu yayýlacak. Bu kokuya bazla-

manýn, çökeleðin, ayranýn, tereyaðlý bulgur pilavýnýn kokularý ayrý ayrý karýþacak.Çocuklar, geldikleri gibi yine birden oyunu kesip sudan çýkarak bostana doðru bir koþu tuttura-

caklar. Yaþlý kadýn tencereyi ocaða vurmadan önce, akkoyunun yününü ayrý, karakoyunun yününüayrý yerlerde, sal kayalara, yuvarlak taþlý bembeyaz çakýllara yayývermiþtir. Kirli yünler kýzgýn güneþaltýnda ýsýndýkça ýsýnýr.

Neden sonra genç adam elinde iri tokacý ile bunlarý yunacaklarý taþlar üzerine yerleþtirir. Bir su,bir tokaç, bir su, bir tokaç.

Tokaç sesleri derenin iki yamacýnda yankýlanýr.Kasabanýn insanlarý “Yine birileri aþaðýlarda yün yýkýyor.”diye mýrýldanýr.

Taþ ile tahta arasýnda kalan yün vurdukça kabarýr. Kabardýkça köpürür. Hikmet-i Hüda, sanki birisi üzerine sabun sürmüþ,

deterjan dökmüþ gibi köpürür. Yün bu, tokacý yedikçe kendini yýkar. Yýkandýkça açýlýr, kirinden pasýndan uzaklaþýr. Bir su, bir su daha derken insanýn yüzüne gülmeye

baþlar rengi. Yünün rengi; topraðýn, yapraðýn, sapýn, samanýn,

çayýrýn, tahtanýn, tasýn, kuþun rengi gibi yüzünegülümser insanýn. Yýkana yýkana kendisi olmuþ birrenk. O güldükçe tokacý vuran keyfe gelir. Bakarsýn birtokacýn yanýna, bir tokaç daha eklenir.

Karý koca, bu ahenk ile vur ha, vur ederler... Türkü iþte böyle doðar. Bu renklerden, bu eðilip

doðrulmalardan, bu sudan, bu parlayan diþlerden,

148

gülüþlerden, koþuþan çocuk cývýltýlarýndan, üzerimizeyaðmur gibi yaðan kokulardan, naneden, yarpuzdan,iðde çiçeðinden vesaireden.

Kirini býrakan yün artýk teyzelerin, yeðenlerineline geçer. Duru sudan bir daha, bir daha, birdaha geçer. Öyle ki kaldýrýp sýkýldýðýnda üstün-den geçen su ne ise altýndan akan da o olur...

Yaþlý kadýn bu defa yýkanmýþ yünü yine ayrýayrý yerlere götürüp iri yuvarlak, temiz taþlarýndüz kayalarýn üzerine serer.

Yine güneþe terk eder onlarý. Çocuklar o koþu ile bostana varmýþtýr. Onlarýn ayak týpýrtýsýna sakallý çayýr kuþlarý,

üveyikler, birkaç kuyruk sallayan havalanmýþtýr. Büyük oðlan önce domateslere saldýrýr.

Kuytuda kalmýþ, diri, sert ve serin domateslere.Fidelerin gövdesine dokundukça bacaklarý, elleri, genizler yakan bir domates kokusu ile kaplanýr.Oðlan iþte buna dayanamaz. Eliyle göðsü arasýna zorla sýkýþtýrdýðý domateslerden en irisine, enolgununa bir diþ basar. Foþurdayan kýrmýzý su dudaklarýndan çenesine, oradan ince boynuna,derken göðsüne doðru iner.

Küçük oðlan kol gibi iki hýyar koparmýþtýr. Birini ucundan ýsýrýr, bir baþkasýný aramaya koyulur.Sarý kýzýn bir elinde sivri yeþil biberler, ötekiyle iri mor bir patlýcana asýlmaktadýr.

Kýz asýlýr, patlýcan asýlýr... Derken... Patlýcanýn sapý kopar, kýz sýrtüstü yere. Ýþte tam bu sýrada o alaca fino evin köþesinden ve yaþlý adamýn önünden fýrlayýverir. Küçük hev

hevler ile önce yonca tarlasýndaki leyleklere saldýrýr, doru kýsraðý ürkütür, çamurda kayar, yokuþtatökezler, yumuk yumuk gelip sarý kýzýn baþýna dikilir...

Nerde kaldýn sen bakayým, ha, nerde?..Yaþlý adam sandalyeden indi, sudan çýktý. Çemreli paçalarýný düzeltti, ayakkabýlarýný giydi.

Abdestini almýþ, elini, yüzünü kurulamýþtý. Ezan okunmaya baþlamýþtý.Adam ýhlamur aðacý ile evin aralýðýndan ezana doðru kaybolup gitti.Yaþlý kadýn bir elinde kulplu tencere, ötekinde bazlamalarý koyup baðladýðý çýkýn, bahçeye,

bostana, aðaçlara, eve, yaþlý adama doðru yürüdü. Zerdaliye varýnca eðilip iki deste maydanozkopardý, koparýrken yok oldu.

Teyzelerle yeðenler kuru yünleri çuvallara doldurmuþlardý. Çuvallar omuzlarýnda, elleri bellerinde,ýslak etekleri ile salýna salýna geçip gittiler. Genç adam ve genç kadýn, tekneyi tokacý, seleyi sepeti,sabunu kovayý toparladý. Onlar da ötekiler gibi ayný yolu yürüyüp çocuklara ulaþtýlar. Çocuklarýnüzerine bir aðýrlýk çökmüþtü. Uslu uslu babalarýnýn elinden, analarýnýn eteðinden tutarak sessizceuzaklaþtýlar.

Alaca fino bir onlarýn ardýndan baktý, bir de dönüp az önce türkülerin söylendiði dere kýyýsýný göz-den geçirdi. Sessizlik ve ýssýzlýktan ürktü.

O da ötekilerin ardýndan yok oluþa doðru atýldý.Derenin þýrýltýsý kesildi.Rüzgâr sustu.Kuþlar, aðaçlar, bulutlar, meyveler, serviler, tepeler, daðlar her þey, her þey kayboldu. Ortada

hiçbir þey kalmadý. Hiç.Bir çocuk, bir eflatun kahkaha çiçeðinin dürbününden bakmýþ ve bir serap gör-

müþtü. Hepsi bu...Mustafa KUTLU

Hüzün ve Tesadüf

Seçilen bir öðrenci Dürbünlü Çiçek hikâyesini özetler. Eski Bir Yara hikâyesinin özetleniþiyleDürbün Çiçek’in özetleniþi arasýnda bir farkýn ortaya çýkýp çýkmadýðý tespit edilir. Buradan hareket-le metnin olay örgüsünün nasýl bir özellik gösterdiði sözlü olarak ifade edilir.

1. Eski Bir Yara hikâyesinin olay örgüsü, sebep-sonuçlar dikkate alýnarak iç içe geçmiþ bir zin-cirin halkalarý þeklinde aþaðýda þemalaþtýrýlmýþtýr. Dürbünlü Çiçek hikâyesi de bu þekildeþemalaþtýrýlabilir mi? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.

2.

Yukarýdaki grafikte, hikâyede geçen olaylarda bireyin yaþama sevinci ve iç sýkýntýsýþemalaþtýrýlmýþtýr. Olay örgüsünün yazar tarafýndan bu þekilde düzenlenmesinin sebepleriniyukarýdaki grafiði ve sanat eserinin temel konusunu da dikkate alarak yorumlayýnýz.

3. Yazarýn metinde kurduðu olay örgüsü, gerçek hayatta aynen yaþanmýþ mýdýr ya da yaþanabilirmi? Bu durum bize olay örgüsünün hangi özelliðini gösterir? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. Dürbünlü Çiçek hikâyesindeki kiþilerle olay örgüsünün geçtiði zaman ya da dönemdekarþýlaþmak mümkün müdür? Bu bizi hikâyenin gerçeklikle iliþkisi hakkýnda hangi sonuca götürür?Sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf üç gruba ayrýlýr. Birinci grup Dürbünlü Çiçek adlý hikâyenin kiþilerini ve bu kiþilerin özellik-lerini, ikinci grup hikâyedeki mekânlarý ve bu mekânlarýn özelliklerini, üçüncü grup zamaný vezamanýn özelliklerini tespit eder. Sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan ifade edilir.

5. 9. sýnýfta okuduðunuz Dokuzuncu Hariciye Koðuþu eserinin kahramanýnýn mekâný farklýalgýladýðý ve yazarýn mekâna özel bir önem verdiði söylenebilir. Dürbünlü Çiçek hikâyesinde deyazar, mekânýn tasvir ve tahliline özel bir önem vermiþtir. Bu bilgilerden hareketle yazarýn mekânýböyle vurgulu iþlemesini bireyin iç dünyasýyla nasýl iliþkilendirebilirsiniz? Tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlüolarak ifade ediniz.

149

Yaþama sevinci

Bireyin iç sýkýntýsý

olay örgüsü

Hâkim Bakýþ Açýsý Þemasý

Peyami SAFA’nýn fikrî ve edebî yönünü araþtýrýnýz (157. sayfadaki 13. soruya yöneliktir.).

150

6.

Yazar; kiþi, zaman, mekân ve olayý hâkim bakýþ açýsýyla kendine has bir biçimde örmüþtür. Buhikâye farklý bir bakýþ açýsýyla anlatýlsaydý neler deðiþirdi? Niçin? Sebepleriyle birlikte tartýþýnýz.Ulaþtýðýnýz sonucu defterinize yazýnýz.

7. Metnin temasýný tespit ederek bu temanýn psikoloji ve psikiyatri bilimlerinde nasýl ele alýndýðýhakkýnda çýkarýmlarda bulununuz. Dürbünlü Çiçek hikâyesini göz önünde tutarak temanýn sanat ilebilimde farklý þekillerde ele alýnmasýnýn sebeplerini sözlü olarak ifade ediniz.

8. a. “Bir çocuk, bir eflatun kahkaha çiçeðinin dürbününden bakmýþ ve bir serap görmüþtü.Hepsi bu...” cümlesini psikanalitik ve tasavvufi açýdan yorumlayýnýz. Sizce hangi yorum açýsýyazarýn ya da hikâyenin amacýna daha uygundur? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

b. Dürbünlü Çiçek hikâyesinde bireyin iç dünyasý ele alýnýrken hangi sorunlara deðinilmiþtir?Bu sorunlarýn kaynaðý ve çözümüyle ilgili metinden neler çýkartýlabilir? Tepitlerinizi ve yorumlarýnýzýsözlü olarak ifade ediniz.

9. Dürbünlü Çiçek hikâyesinin tema ve iþleniþ bakýmýndan Batý edebiyatý ile bizim edebiyatýmýz-da hangi geleneklere baðlandýðýný belirleyerek hikâyenin Türk edebiyatýndaki yeri ile ilgili çýkarým-larda bulununuz.

10. Dürbünlü Çiçek hikâyesi hangi hikâye tarzýnýn özelliklerini yansýtmaktadýr? Neden?Metinden örneklerle görüþlerinizi açýklayýnýz.

11. Modern hikâye geleneðinde birey ve onun iç sýkýntýlarý merkeze alýnmýþtýr. Dürbünlü Çiçekhikâyesi ile modern hikâye geleneði arasýndaki iliþkiden hareketle hikâyenin baðlý olduðu edebîakýmý ve bu edebî akýmýn özelliklerini belirleyiniz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

12. Dürbünlü Çiçek hikâyesinin Mustafa KUTLU’nun hikâyecilik sanatýndaki yeri ile ilgili çýkarým-larýnýzý sözlü olarak ifade ediniz.

Hazýrlýk yapan öðrenci Mustafa KUTLU karakterine bürünerek arkadaþlarýyla sohbet eder veonlarýn sorularýna cevap verir.

151

BÝR TEREDDÜDÜN ROMANI

Roman, Mualla isminde genç bir kýzýn arkadaþý tarafýndan tavsiye edilen bir romaný okumasýy-la baþlar. Roman Mualla’ya çok ilginç gelir ve kitabýn yazarýyla baloda karþýlaþýr. Yazar Mualla’yýgörür görmez beðenir ve ona evlenme teklif eder. Mualla da düþünmek için yazardan süre ister.

Yazar daha sonra önceden tanýþtýðý ve bir hayranýolan Vildan ile karþýlaþýr. Vildan da yazara evlenmeteklif eder. Ona kocasýndan ayrýlarak geldiðini söyler.Yazar bu teklifi nazik bir dille geri çevirir. Vildan yazarýintihar etmekle tehdit eder. Yazar kendi izini ona birsüre kaybettirmiþtir. Birkaç ay geçtikten sonra yazartekrar Vildan ile karþýlaþýr. Ama bu yeni karþýlaþmaVildan’daki deðiþikliði yazara fark ettirir. Vildan yazarýevine çaðýrýr ve yazar bu teklifi kabul eder. YazarVildan’ın evine gittiðinde Vildan’dan bazý itiraflarduyar. Vildan’ýn asýl isminin Vildan olmadýðýný,kocasýndan ayrýlmadýðýný ve bir de sevgilisi olduðunuöðrenir. Ertesi gün Vildan’ýn evine gelip gerçekleriöðrenmek istediðinde ise evden taþýndýðýný öðrenirve Vildan hakkýnda hiçbir bilgi alamaz.

...Paris’ten buraya, dostlarýmdan biriyle evlenmek için, Amerikalý bir kadýn gelmiþti. Hep: “Kendi

kendimden kaçmak istiyorum, kendime ve hiç bir þeye tahammül edemiyorum, dolaþmak, diyardandiyara gitmek... Baþka tesellim kalmadý, boðuluyorum!” diyordu. Burada da oturamadý ve dostum-la niþanlý olduðu hâlde kalkýp gitti. “Asrýn hastalýðý” dedikleri bu ruh buhraný, bu þüphe ve tereddüt,bu yer deðiþtirme ve kaçma ihtiyacý artýk sonuna geliyor. Bunu hissediyoruz. Þu uyuyan kadýn vebütün ona benzeyenler, son kurbanlar. Vakýa insan ruhunun azabý ebedîdir fakat bu azap mahiyeti-ni deðiþtirmek üzeredir.

“Ufukta ne görüyorsun?” sualini birbirimize çok soruyoruz. Herkes yarýný merak ediyor. Hatta budünya ahvaline pek vakýf olmayan cahillerin gönlünde de ayný üzüntü ve merak var. Ben müthiþ bir“tahmin düþmaný”yým. Kehaneti sevmiyorum. Bütün felsefe sistemlerinin iflasýný gördükten sonrabüyük bir hakikati de görelim: Devrimiz nazariyenin ve sistemin umumi iflasýný ilan etmiþtir. Nihayetanlamaya baþlýyoruz ki her sistem, ölü bir kalýptýr, statiktir çünkü mantýðýmýzýn mahsulüdür. Sayýsýzdeðiþmeleriyle, göz karartýcý hýzýyla tamamýyla dinamik olan bir mahiyeti, yani hayatý biz ancak se-ziþimizle takip ve bilgimizle izah edebiliriz; ona yol gösteremeyiz. Ýlim bugünü anlar, yarýný keþfede-mez. Böyle bir iddiasý da yoktur. Her sistem, gülünç bir kehanettir. Nazariye kurmaktan geçelim.Yalnýz müþahede. Hayatýn, namütenahi deðiþmelerine intibaktan bizi meneden kaskatý sistemlerinhepsi yýkýlýyor: Marksizmle bugünkü Rusya'daki rejim arasýnda ne uçurum! “Sermaye” muharririsað olsaydý Sovyetlerin can düþmaný kesilirdi. Eski Yunanistan'dan beri, hayatý kafamýza uydurmaksevdasýndan vazgeçmedik; felsefe tarihinin tezleri ve antitezleri arasýndaki gülünç münakaþadanhiç bir hakikate vasýl olmadýðýmýzý gördüðümüz hâlde, hiç bir “Nedir?” ve “Niçin?” sualine cevapverememiþ olduðumuz hâlde yeni sistemler kurmak ve bir sürü kalp fikirlerin peþine takýlmaktankendimizi alamýyoruz. Harpten sonra yýkýlmaya baþlayan þeylerden biri de nazariyelerin sonunailave edilen “izm” edatýdýr. Ancak “izm”siz düþünebildiði gün insan zekâsýnýn hürriyetinden vegeniþliðinden bahsedilebilir. Kafamýzýn zinciri bu “izm”dir: Sistemcilik ve nazariyeciliktir. Ammenin

� Roman �

ruhu bunu çoktan duymuþtur. Nazariye baþka, tat-bikat baþka derler ve halk emindir ki: “Evdeki pazar,çarþýya uymaz!” Yalnýz ahmaklar plan yaparlar.Þoförlerin umumi kaideler haricinde bir planlarýolsaydý yüz metre ileri gidemezlerdi: yolun hangiköþesinden, ne zaman, ne þekilde, hangi araba,insan ve hayvan çýkacaðýný ve ne tarafa gideceðiniasla bilmeyiz. Bütün hayat böyledir. Tarihteki büyükvakalarýn hangisi evvelce tahmin edilmiþtir?Mademki hiç bir anýn ötekine benzemediðini vetarihin tekerrür etmediðini öðrendik, yarýný tahminetmeye niçin cüret ediyoruz ve ilimle fal kitabý arasýndaki büyük farký niçin anlamýyoruz? Kararsýz(instable), bir dünyada olduðumuzu bilelim ve statik fikirlerimizle hayatý kalýplamak gibi sonu gelmeyenmaceralardan vazgeçelim.

Fikirlerimin bu serbest ve biraz kaba saba cereyanýna kendimi býrakmýþtým ve artýk Vildan'adikkat etmiyordum. Yalnýz, bir aralýk dýþarýnýn havasý gözüme iliþti: Sabah oluyor. Ýçimde kuvvetlibir istek duydum. Bu doðan güneþle beraber doðmak, yenileþmek, bütün bu evi, bu kadýný veötekileri, beni tereddüde sokan bütün alakalarýmý silkip atmak, hemen dýþarý fýrlamak!

Bir anda bana öyle geldi ki sokaða çýkarsam yeni bir dünya göreceðim, havada mevcudatýn için-den fýþkýran yeni usareler koklayacaðým ve beþ hissimin o zamana kadar tatmadýðý yeni ihsaslarduyacaðým.

Belki de bana, karþýmda yatan kadýnýn zaafýndan gelen yeni bir kuvvetle hemen ayaða kalktým,yanýna gittim, baþýnýn altýndaki yastýðý sarsarak onu uyandýrdým:

— Kalk, Vildan, seni yataðýna yatýrayým.Gözlerini açýp da beni görür görmez gene avuçlarýný yüzüne kapadý. Hâlâ yüzünü bana

göstermek istemiyordu. Hýzla doðruldu. Ýskarpinlerini giymesine yardým ettim. Koluna girmemireddederek odasýna koþtu ve çabucak yataðýna girdi, baþýný, duvar tarafýna döndü. Avuçlarýný geneyüzüne kapamýþtý.

O uyuyuncaya kadar beklemeye karar verdim. Ayak ucunda bir sandalyeye oturdum ve elimde-ki kitaba göz gezdirmekle oyalandým. Fakat o sinirli sýçrayýþlarýndan anlýyordum ki uyuyamýyordu.Uykusu arasýnda ellerinin gevþeyeceðini ve yüzünün bana döneceðini düþünerek baþýný duvartarafýndan ayýrmadýðý için en rahat vaziyeti bulamadýðýna hükmettim ve ýþýðý söndürdüm.Birdenbire her þey simsiyah kesildi, her þey kayboldu, kýsa bir zaman sonra camýn biçimi, karyola,yorgan ve Vildan’ýn vücudunun kabartmasý hafif ve kuru mavilikler içinde belirdi.

Gergin bir sükûtun üstüne, uyanan bir hayatýn gürültüleri birer taþ gibi düþüyor ve sanki busesler, karanlýðý, geceyi kýrýyordu. Gün, bu seslere binerek geliyor. Dýþarýda, sabah ýþýklarý arttýkçaapartmanlarýn arka ve kel taraflarý arasýndaki boþluklar kabarmaya, mesafeler þiþmeye baþladý.Binalar kýmýldadýlar ve büyüdüler.

Geceden arta kalan ve bir tül gibi eþyanýn üstüne gerilen karanlýðýn dokumasý gevþemeye,seyrekleþmeye ve yer yer çatlayýp daðýlmaya baþlamýþtý. Sabahýn aydýnlýðýna öyle susamýþtým kiher an biraz daha artan ýþýklarýn içime buzlu su gibi dolduðunu ve hararetimi söndürerek bana tatlýbir serinlik verdiðini duyuyordum. Bu ýþýklar vücudumu da diriltiyor sanki bütün mesamelerimdengirerek damarlarýmýn içine geçiyor, kanýmý aydýnlatýyor ve uzviyetimin içindeki tehlikeli karanlýðýdaðýtýyordu.

Bir an için Vildan’ý tamamýyla unutarak içime yeni doðan fakat mahiyetini bilmediðim büyük biristeðin verdiði hýzla hemen yerimden fýrlamak, dýþarýya, havaya ve ýþýða doðru koþmak istedim vedüþünmeden ayaða kalktým. Fakat gözlerim yorgan altýnda kabaran vücudun uyku arasýndakieziyetli kývranýþlarýna gidince kendi hudutlarýmýn dýþarýsýnda kalan bütün meselelerin korkunç da-vetini hissettim ve yatan kadýna uzun uzun baktým: Uykusunda bile ne azaplar geçiriyor! Ýntizamlýnefes alamýyor, hava kümeleri boðazýna, genzine takýlarak ince hýrýltýlar çýkarýyor, baþý yastýðýn

152

üstünde çýrpýnýyor ve bazen bütün vücudunda sarsýntýlar peyda oluyordu.Bir iki defa sayýkladý. Gariptir ki hiç bir sözünü iyice anlamadýðým hâlde bu belirsiz kelimelerin

toplantýsýnda makul bir izahý olmayan fakat pek derin manalar seziyordum. Bu bana ölümün, gizlidünyalarýn, meçhulün dili gibi geliyordu: Sözle musiki arasýnda, ikisinden de yarýmþar manalaralarak teþekkül eden ayrý bir ifade; rüzgârlara karýþarak ruhun uzaklarýndan gelen mýrýltýlarýn,henüz taazzuv hâlinde bulunan belirsiz duygularýn ifadesi.

Daha iyi duymak için üstüne eðildim. Ellerinden bir tanesi hâlâ yüzünde idi ve boþ kalan yanaðýyastýða gömülmüþtü. Aðzýndan kahkahaya benzer bir ses çýktý. O anda, bütün insanlarýn uykudamuvakkat bir deliliðe uðradýklarýný düþündüm. Eðer cinnet, þuurumuzun murakabesinden kurtulanilcalarýmýzýn taþkýnlýðý demekse uyku hâli buna pek müsaittir. Rüyalarýmýz, bir delinin uyanýk þuu-rundaki abuk sabuk hayallerin tecellisinden baþka nedir? Hepimiz günün bir kýsmýnda, yaniuyurken deliriyoruz ve belki de aklýn çemberinden, sýkýntýsýndan kurtulan ruhumuz böylelikle din-leniyor. Biz rüyalarýmýzda çýldýrýyoruz, deliler uyanýkken rüya görüyorlar, iþte bir kahkaha daha.Sonra hafif bir çýðlýk. Arkasýndan, kapalý aðzýn içinde yuvarlandýðý için bir türlü anlaþýlmayan kesiksözler. Fakat bir kelimeyi iyice fark eder gibi oluyorum: “Cins”. Bunu çok tekrar ediyor! Cins kedi-lerin ölümü meselesi mi? Bana mý öyle geliyor? Ne muamma! Þimdi bu ruhun içinde kim bilir nehadiseler oluyor ve ben ne kadar uzaktayým! Þu yatan kadýnýn Vildan olduðuna, benimle iki saatevvel makul bir tarzda konuþtuðuna, az çok anlaþtýðýmýza inanamýyorum. Zaten benim için hüviyetimeçhul olan ve ancak beþerî taraflarýyla uyuþtuðumuz bu kadýn, þimdi, önümde bir sýr külçesihâlinde uzanýyor.

Odada aydýnlýklar bir kaç derece daha arttý. Sokakta hayat gittikçe azýyordu. Tramvay çanlarýher günkü didiþmenin baþladýðýný ilan ediyorlar. Horozlar susuyor ve insan sesleri yükseliyor. Buhakikat âlemi içinde Vildan’ýn muammalý yatýþý daha korkunç.

Artýk gitmeliyim.Veda etmeyecek miyim? Onu bu hâlde býrakmalý mýyým? Fakat ben de çöküyorum.

Uykusuzluktan beynimin ortasý demirleþiyor ve sýzlýyor. Biraz daha beklemeye karar verdim veoturdum. Artýk hiç bir þey düþünmüyorum. Baþým sabahýn renkleri ve sesleriyle, bulanýk bir su iledolu, çalkalanan bir tas hâlinde.

Dýþarýda bir gürültü. Yerimden kalktým, çýktým, koridoru geçtim. Apartman kapýsýndan içeri güzelbir kadýn giriyordu. Elinde bir anahtar.

Bakýþtýk. Ciddiydi.“Kimsiniz?” diye sormak için tereddüt ettiðimi anlayarak:— Ben, hizmetçi, dedi.Ne güzel kadýn! Yoksa dýþarýdan gelen bir þey bana öyle mi görünüyor? Fakat mektuplarýndan

birinde Vildan’ýn bana bu hizmetçiden bahsettiðini hatýrladým. Güzelliðini methediyor ve çiçekbozuðu, kara gözlü bir oðlana tutkunolduðunu yazýyordu.

— Dur, dedim, hanýmefendi uyuyor. Hiçgürültü etme. Býrak istediði kadar uyusun.Uyanmadan evvel de ortalýðý toplama, baþucunda otur. Biraz hasta. Ben gidiyorum.

Þapkamý giydim. Vildan'ýn oda kapýsýnýneþiðinde durdum. Ona, belki son defaolarak baktým. Hâlâ sayýklýyordu. Birdefasýnda ismimi söylüyor gibi geldi.Hemen geri döndüm ve bütün hýzýmla kori-doru geçtim, dýþarý çýktým, nihayet sokaða.

Bu apartmanda uyuyan bir kadýn deðil,kapanan bir devir býraktýðýmý hissederekyürüdüm, her adým attýkça yeni bir sahada

153

ilerlediðimi ve güzel bir meçhule doðru gittiðimi sanýyor-dum.

Önüme çýkan ilk taksiye bindim.— Nereye? diye sordu þoför.Bu sual bana insanýn hedefi için sorulmuþ gibi geldi.— Açýklýk bir yere, güneþli bir yere, buralardan uzak-

lara, git gidebildiðin kadar, dedim ve arkama yaslandým.Ertesi gün öðleye doðru Vildan’ýn apartmanýna

uðradým, kapýsýný çaldým, açýlmadý. Kapýcýyý aradým.— Çýktý o bugün, dedi.Yüzüme çok dikkatli bakýyordu. Anladým ki Vildan

onun için de bir muammadýr ve benim bir bakýþýmdan, birhâlimden, asla hâlledemediði bir sýrra ermek istiyor. Fakatbenim de ayný meçhul karþýsýnda hayretle ve düþünceyedaldýðýmý görünce bildiklerini anlattý.

—Kontratýnýn bitmesine beþ aydan fazla vardý. Dün gece ev sahibini arattý, bulduramadý.Sabahleyin konuþtular. Borcunun hepsini vermiþ. Ev sahibi neden çýktýðýný sorunca: “Hastayým,Avrupa’ya gideceðim...” demiþ. Dün de akþama doðru bir fenalýk geldi üstüne. Ben doktor getirdim.Akrabanýzdan mýdýr, sizin?

— Hayýr, diye mýrýldandým, ismini bile bilmiyorum, baþka bir mesele var da... Sen ismini biliyormusun?

— He... Vildan Haným.Demek hakiki ismi bu. Yahut herkese ayný yalaný söylüyor. Onu bulmak...Gözlerim daldý. Bir rýhtým kalabalýðý, dumanlar, vapur düdükleri, kayýklar, deniz, daðlar, orman-

lar ve... Bir aðaç.— Ne tarafa gittiðini biliyor musun?— Bir þey demedi ki.— Galata’ya mý, Sirkeci’ye mi, vapura mý, trene mi?— Bir þey demedi ki.— Hizmetçisi ne oldu?— Onu da bilemiyorum.Baþýmý önüme eðerek, hafifçe sallanarak aðýr aðýr çýktým. Entrero in un cuore. Nedir bu hikâye?

Onu arayayým mý? Bütün kuvvetim, derin bir dalgýnlýk hâline giren belirsiz hayaller arasýnda kay-boluyor. Peþine düþmek iktidarýný kendimde bulamadým.

Gazeteye gelince bana bir büyük zarf verdiler, içinde o piyes ve bir mektup. Tek satýrdan ibaret:“Sana bunu bir hatýra olarak býrakýyorum.” Ýmza bile yok. Yazý çok titrek.

Oturdum, içimde bir vapur düdüðü sesi ve bir duman uzanýyor, ikisinin de izine takýlarakdalýyorum. Hep o aðaç.

Artýk ne o ne Mualla Haným.Bu, nikbin devirlerin masallarý gibi, kýrk gün kýrk gece süren düðünlerin sevinciyle bitmiyor. Biz

onlardan çok uzaðýz. Onlar kadar sevmiyoruz, kendimizi vermiyoruz, þüphe ve tereddüt ediyoruz.Fakat bana öyle geliyor ki bu devre de kapanýyor, içimde ve dünyanýn her tarafýnda. Lambalar

söndü. Yeni bir sahne üstüne perde açýlmak üzere. Sol tarafta ayaklarýný vuranlar ve sahnedekendi cennetlerini görmek için sabýrsýzlananlar var. Ben koltuðumda hareketsizim. Bakýyorum, bek-liyorum ve namütenahi imkânlardan herhangi biri, ancak þeniyyet âlemine geçtiktensonra, onu izah etmeye hazýrlanýyorum. Bir þey anlamak veya anlatmak için deðil;sadece, beynimin herhangi bir þey çiðnemek için gýcýrdayan diþlerinin arasýna bir fikirsakýzý atmak için.

Peyami SafaBir Tereddüdün Romaný

154

1.

1. Olay 2. Olay 3. Olay

a. Yukarýda Bir Tereddüdün Romaný’nýn ana olaylarý þemalaþtýrýlmýþtýr. Metnin olay örgüsünüoluþturan 2 ve 3. olayý þemaya yazýnýz.

b. Metnin temasý dikkate alýndýðýnda olay örgüsünü oluþturan olaylarýn belirgin bir þekilde bukadar az olmasýnýn sebepleri neler olabilir? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý sözlü olarak ifade edi-niz.

2. Bir Tereddüdün Romaný’nda yazarýn asýl amacý sebep-sonuç iliþkisi içinde olaylarýn bilimselaçýklamasýný yapmak mýdýr? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçtan hareketle yazarýn olay örgüsünü nasýlve niçin bu þekilde düzenlediðini sözlü olarak ifade ediniz.

3. Bir Tereddüdün Romaný’ýndaki kiþilerle olaylarýn geçtiði zamanda ve romanýn yazýldýðýdönemde karþýlaþmak mümkün müdür? Ulaþtýðýnýz sonuç bize eserin hangi özelliðini göstermek-tedir? Sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf üç gruba ayrýlýr. Birinci grup Bir Tereddütün Romaný adlý romanýn kiþilerini ve bu kiþilerinözelliklerini; ikinci grup romandaki mekânlarý ve bu mekânlarýn özelliklerini; üçüncü grup zamaný vezamanýn özelliklerini tespit eder. Sonuçlar grup sözcüleri tarafýndan ifade edilir.

4.

Yukarýda toplumcu gerçekçi anlayýþta yazýlan roman ile bireyin iç dünyasýný esas alan romantürleri þemalaþtýrýlmýþtýr. Toplumcu gerçekçi anlayýþta yazýlan romanlarda genellikle kiþi, zaman,mekân ve olay belirgindir. Bu ögelerden biri veya birkaçýnýn deðiþtirilmesi veya romandan atýlmasýsonucu romanýn yapýsýnda farklýlýklar oluþur. Bireyin iç dünyasýný esas alan romanlarda da bu türbir deðiþiklik yapýldýðýnda roman yapýsýnda farklýlýklar oluþur mu? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

155

Yazarýn hasta olan Vildan’ýyataðýna götürmek isteme-si ve Vildan’ýn bu teklifireddetmesi

Toplumcu Gerçekçi AnlayýþtaYazýlan Roman

YILANLARIN ÖCÜ

Bireyin Ýç Dünyasýný Esas AlanRoman

BÝR TEREDDÜDÜN ROMANI

5.

a. Bir Tereddüdün Romaný’ndan alýnan yukarýdaki parçalarýn bakýþ açýlarýný tespit ediniz.b. Romanýn genelinde hâkim olan bakýþ açýsýný bularak defterinize yazýnýz.

6. Metinde insana özgü gerçeklik anlatýlýrken XIX. yy.da ortaya çýkan ve XX. yy. da geliþen hangibilim ya da bilimlerden yararlanýldýðýný belirleyerek aþaðýya yazýnýz.

7. a. Metnin temasýný bulunuz.

b. Sophokles (Sofokles)’in çaðlar boyunca oynanan Kral Oidipus trajedisi ile roman sanatýnýnzirvelerinden biri olan Dostoyevski’nin Karamazof Kardeþler adlý romaný farklý açýlardan birçok kezyorumlanmasýna karþýn bu eserlere tamamen farklý bir bakýþ açýsý getiren kiþi psikanaliz yön-temini kuran Freud olmuþtur. XX. yüzyýlda Freud bu eserleri kökü çocukluk çaðýna uzanan“kompleks” teorisiyle açýklamýþ ancak bu açýklama çok tartýþýlmýþtýr. “Birey” ve “modernizm”kavramlarý etrafýnda psikiyatri ve psikoloji bilimlerini deðerlendirerek Bir Tereddüdün Romaný adlýmetnin temasýnýn bu bilimlerde nasýl ele alýndýðýný belirleyiniz. Sonucu tahtaya yazýnýz.

8. Bir Tereddüdün Romaný yazarýnýn yaþadýðý bunalým ve iç sýkýntýsý sizin iç sýkýntý ve bunalým-larýnýza benziyor mu? Sözlü olarak ifade ediniz.

9. Bir Tereddüdün Romaný adlý romanýn baðlý olduðu edebî geleneði tespit ediniz.

10. Bir Tereddüdün Romaný metninin baðlý olduðu tarzý, bu tarzýn özelliklerini ve metinden butarza ait örnekler tespit ederek aþaðýya yazýnýz.

156

Burada da oturamadý ve dostumla niþanlý olduðu hâlde kalkýp gitti. “Asrýn hastalýðý” dedikleri buruh buhraný, bu þüphe ve tereddüt, bu yer deðiþtirme ve kaçma ihtiyacý artýk sonuna geliyor. Bunuhissediyoruz. Þu uyuyan kadýn ve bütün ona benzeyenler, son kurbanlar. Vakýa insan ruhununazabý ebedîdir fakat bu azap mahiyetini deðiþtirmek üzeredir.

Ben koltuðumda hareketsizim. Bakýyorum, bekliyorum ve namütenahi imkânlardan herhangibiri, ancak þeniyyet âlemine geçtikten sonra, onu izah etmeye hazýrlanýyorum. Bir þey anlamakveya anlatmak için deðil; sadece, beynimin herhangi bir þey çiðnemek için gýcýrdayan diþlerininarasýna bir fikir sakýzý atmak için.

Ýnsana Özgü Gerçeklik Anlatýlýrken Yararlanýlan Bilim ya da Bilimler

Metnin Baðlý Olduðu Tarz

Metnin Baðlý Olduðu Tarzýn Özellikleri

Metnin Baðlý Olduðu Tarza Metinden Örnekler

11. Bir Tereddüdün Romaný adlý metinde hangi edebî akýmýn ya da akýmlarýn özelliklerigörülüyor? Metinden örnekler vererek açýklayýnýz.

12. Bir Tereddüdün Romaný’nýn temasýný dikkate aldýðýnýzda romanýn Türk edebiyatýndaki yerive edebî deðeri ile ilgili neler söylenebilir? Tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

13. Okuduðunuz metinden ve yaptýðýnýz araþtýrmalardan hareketle Peyami SAFA’nýn fikrî veedebî kiþiliði hakkýnda çýkarýmlarda bulunarak eserle yazar arasýndaki iliþkiyi belirleyiniz.

14. Bir Tereddüdün Romaný’nýn Peyami SAFA’nýn roman sanatýndaki yeri ve önemi ile ilgilidüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

1. Bireyin iç dünyasýný esas alan yazarlarýn yöneldiði konularý aþaðýdaki kavram haritasýnayazýnýz.

157

Bireyin iç dünyasýný esasalan yazarlarýn yöneldiðikonular

2. Bireyin iç dünyasýný esas alan roman ve hikâye ile olay örgüsüne dayalý roman ve hikâyeninbenzer ve farklý yönlerini belirleyerek aþaðýdaki þemaya yazýnýz.

3. Yýlanlarýn Öcü ve Bir Tereddüdün Romaný romanlarýný sahnelemek isteseydiniz hangisini ter-cih ederdiniz? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. Genç bir bilim dalý olan psikanaliz, modern hayatýn insan üzerindeki etkilerini tespit etmek,insanýn psikolojik sýkýntýlarýný çözümlemek amacýyla ortaya çýkmýþtýr. Bu bilim dalýndan edebiyatnasýl yararlanmýþtýr? Okuduðunuz Dürbünlü Çiçek ve Bir Tereddüdün Romaný eserlerinden örnek-ler vererek açýklayýnýz.

158

Bireyin Ýç Dünyasýný Esas AlanHikâye ve Roman

Toplumcu Gerçekçi AnlayýþtaYazýlan

Hikâye ve Roman

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

........................................................................................................................

Tema

Olay-zaman-mekân iliþkisi

Yazarýn tahlil

ve tasvirde

takýndýðý tavýr

Farklýlýklar

Benzerlikler

159

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Bireyin iç dünyasýný esas alan yazarlar insan gerçekliðini farklý yönlerden anlatmýþlardýr. ( )- Bireyin iç dünyasýný esas alan yazarlar Maupassant tarzý hikâyeler yazmýþlardýr. ( )- Bireyin iç dünyasýný esas alan yazarlar, birey kavramýndan yola çýkarak toplumu açýklayanve yönlendiren eserler vermeye çalýþmýþlardýr. ( )

2. Aþaðýdaki cümlede boþ býrakýlan yerlere uygun kelimeleri yazýnýz.Bireyin iç dünyasını esas alan yazarlar ........ ve .............. bilimlerinden yararlanmışlardır.

3. Aþaðýdaki yazarlardan hangisi bireyin iç dünyasýný esas alan yazarlardan deðildir?A) Peyami SAFAB) Tarýk BUÐRAC) Ahmet Hamdi TANPINARD) Kemal TAHÝRE) Mustafa KUTLU

4. Aþaðýda verilen eser ve yazarlarý doðru þekilde eþleþtiriniz.

5. Peyami SAFA’nýn Bir Tereddüdün Romaný adlý eserinde, bireyin iç dünyasý nasýl yan-sýtýlmýþtýr? Sözlü olarak ifade ediniz.

Dil ve anlatým dersinde gördüðünüz sunum tekniklerinden yararlanarak Nobel Ödülü, PulitzerÖdülü, Uluslararasý Yayýncýlar Birliði Ödülü, Sait Faik Hikâye Ödülü gibi ulusal ve uluslararasý ede-biyat ödüllerinin edebiyat dünyasý ve okuyucu açýsýndan önemini konu alan bir sunum hazýrlayýnýz(178. sayfadaki 4. etkinliðe yöneliktir.).

Varoluþçuluk akýmý ile ilgili bir araþtýrma yapýnýz (169. sayfadaki 14. soruya yöneliktir.).

Oðuz ATAY’ýn hayatý ve edebî yönü ile ilgili bir araþtýrma yapýnýz ( 170. sayfadaki 18. soruya yöneliktir.).

Oðuz ATAY’ýn Korkuyu Beklerken adlý hikâye kitabýný ve Orhan PAMUK’un Yeni Hayat romanýný okuyunuz.

Mustafa KUTLU

Yalnýzýz

Uzun Hikâye

Fatih - Harbiye

Bu Böyledir

Peyami SAFA

160

ç. Modernizmi Esas Alan Eserler

1. “Modern” kavramýyla “lüks, çaðdaþ” kavramlarý arasýnda nasýl bir iliþki kurulabilir? Sözlüolarak ifade ediniz.

2. Siz modern bir evde, modern bir hayat yaþayan modern bir insan olduðunuzu düþünüyormusunuz? Buradan hareketle modern edebiyatýn nitelikleri hakkýnda neler söyleyebilirsiniz? Birfelsefi terim olan “modernizm” kavramý etrafýnda tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

BEYAZ MANTOLU ADAMKalabalýk bir topluluk içindeydi. Baþarýsýzdý. Parasý yoktu.

Dileniyordu. Caminin önündeydi. Büyük bir camiydi bu. Minareleri,kubbeleri, kemerleri ve parmaklýklý pencereleri filan hepsi tamamdý.Özellikle avlusu: dilenenler için en önemli yer. Bir kenarda duruyor-du. Hiçbir hüner göstermediði için ya da acýndýrýcý bir garipliðiolmadýðý için ya da kendisini çevreden ayýrýp baþarýsýzlýðýna üzüle-cek kadar düþünemediði için dilenirken de baþarýsýzdý. Küçük kaplariçinde mýsýr satmadýðý için, çocuklarla ve kuþlarla birlikte, baþkalarýadýna sevap iþleyemezdi; ayrýca ne kýrmýzý cüppeli bir müneccime benzeyen ihtiyar gibi tekerleklive meþin duvarlý ve öðle tatilinde ön duvarý bir kepenk olup sahibini kapatýveren kulübede yaþýyor-du ne de þiþman kötürüm gibi nazar boncuklarýný ve tespihlerini ve çakmak taþlarýný artýk sata-madýðý anda gaz pedalýna basýp motosikletli tezgahýyla oradan hemen uzaklaþabilirdi. Sermayesive görünür bir sakatlýðý yoktu. Belki, yoldan geçen birini durdurup hastaneden yeni çýktýðýný vehemþerisi inþaat çavuþuna gidecek parasý olmadýðýný söyleyerek köylü taklidi yapabilirdi fakatkonuþmadýðý için, bu bakýmdan da baþarý kazanmasý oldukça güçtü. Caminin duvarýna yaslanmak-tan baþka ilgi çekici bir eylemde bulunmuyordu. Hatta henüz avucunu açma teþebbüsüne bilegeçmemiþti. Bununla birlikte, güvercinlerin ve mýsýr kaplarýnýn ve halký bazý toplumsal kötülüklerekarþý uyaran ve aðaç gövdelerine sarýlan gazetelerin ve makbuz mukabili iyilik iþleriyle uðraþan-larýn yoðunlaþtýðý sýrada, onu sakat sanan bir kadýn, bu gönülsüz dilencinin avucunu çevirerek içinebiraz para koydu. Belki de o sýrada oldukça yüksekte duran güneþ yüzünden gözlerini kýrpýþtýrdýðýiçin paraya bakmadý; belki de gözü, caminin iç avlusunda oynayan çocuklara takýldýðý için avucunukapamayý unuttu. Bütün bunlar, günün ilk hayýrseveri biraz uzaklaþtýktan sonra olmuþtu. Kadýnonun yüzüne bakarken bilerek ya da bilmeyerek hiç oynatmamýþtý gözbebeklerini. Bu yüzden ilkmüþterisi onu kör sanmýþtý. Avucuna düþen baþka bir paranýn sesiyle kendine gelir gibi oldu:Kendisi gibi elbisesi yýrtýk, sakalý uzamýþ bir adam gördü baþýný kaldýrýnca. Sonra, eski bir halýdanyapýlmýþ torbasýný sinirli hareketlerle karýþtýrarak bozuk para çantasýný arayan genç kýz çýktý karþýsý-na; büyük bir para elini aðýrlaþtýrdý, öteki bütün paralarý kapadý.

Kucaðýndaki kundak çocuðuyla karanlýk bir kadýn çömeldi yanýna. Bir süre, iki leke gibi, duvaradayalý durdular. Sonra, açýk leke avlunun ortasýna doðru yürüdü. Kýrmýzý cüppeli ihtiyarýnkulübesinden bir baston uzandý bacaklarýna; neredeyse düþecekti. “Beni gölgeye götür delikanlý.”

� Hikâye �

161

diye söylendi ihtiyar, aksi bir sesle. Kulübesi, tek-erleklerin doðrultusunda itilince “Oraya deðil.”diye tepindi kýrmýzýlý müneccim ve dýþarý çýktý;istediði yöne çevirdiler tekerlekleri.

Ýhtiyar, kulübesinin açýk yanýný hýrsla örttü;baþka bir duvarýndan küçük bir pencere açtý.Oradan öfkeyle baktý avluya.

Gölgede býraktý ihtiyarý, gitti duvara yaslandýve paralarýný seyretti.

“Saðlam adamsýn, utanmýyor musun dilen-meye?” Þiþman bir adam duruyordu yaný baþýn-da: “Bir iþ verilse çalýþmazsýn.” Þiþmanýn yerdeduran bavuluna baktý, iki eliyle tutup kaldýrmayaçalýþtý yükü; baþaramadý. Sonra bir hamal gördüuzakta, becerikli. Onun gibi yaptý: Çömelereksýrtýný bavula dayadý, sapý kavradý; olmadý.Þiþman adamýn da yardýmýyla yüklendi sonun-da.

Yolda, “Ýki buçuk liradan fazla vermem.” dediince sesiyle þiþman. Yan yana yürüdüler.Rýhtýma yaklaþýnca sýrtýndaki yükle birlikte yere çöktü. Bavul sahibi durdu ve bir süre kararsýz kaldý;sonra uzattý parayý. Galiba ona biraz acýmýþtý. Vapura da girebilirdi ayrý bir ücretle fakat hamallarörgütünün duvarýný yaramadý. Sonra, vapur iskelesinin duvarýnda dilendi biraz. Yeniden yük taþý-ma ihtimali belirince caddeye doðru itildi. Biraz hýrpalanmýþtý, hafifçe sallanýyordu olduðu yerde.Onu, günün bu saatinde sarhoþ olmakla suçlayanlar çýktý; gene de oldukça iyi iþ yaptý. Sonra genebavul, sandýk filan (rýhtýma kadar). Onu saðlam sayanlarla sakat sananlar arasýnda gitti geldi. Belkidaha çalýþacaktý. Fakat iyi giyimli bir bay, ona para vermek için tam elini cebine soktuðu sýrada,yanlarýndan geçen bir kadýnýn kucaðýndaki çocuk bu kýlýksýz adama bakarak aðlamaya baþlayýncaparayý beklemeden yürüdü; hemen karþý kaldýrýma geçti.

Cami avlusuna gelince bir kemerin altýna girdi, loþ ve serin duvarýn dibinde parasýný saydý;sonra karþý duvardaki simitçiye bütünletti, biraz da bozuk para kaldý. Yürüdü, kalabalýk bir sokaðaçýktý; insanlarýn arasýna karýþtý yeniden. Yorgun ve terli iki hamalýn ortasýnda duran oymalý, yaldýzlýbüyük bir boy aynasýnda kendini seyretti: Ceketi yoktu, gömleði parça parçaydý. Ýstemeyerek ikiserserinin kavgasýna karýþtýðý, onlara aracýlýk ettiði bir sýrada yýrtýlmýþ olan gömleðinin parçalarýnýüst üste getirdi aynaya bakarak; pantolonunu tutan ipi çözdü, daha sýký bir düðüm attý. Sonraaynayý götürdüler; yýrtýk pantolonunu ve çorapsýz ayaklarýna geçirmiþ olduðu lastikleri seyredeme-di. Yavaþ yavaþ yürüdü; dar ve kalabalýk sokaklardan, dar ve kalabalýk sokaklara geçti. Yürüyeninsanlarýn gürültüsüne sokak satýcýlarýnýn sesleri katýldý. Sonra satýcýlar, belirli ve sabit yerleralmaya baþladýlar kaldýrýmlarda: Önce kýsa ayaklý tezgâhlar göründü; tezgâhlar yükseldi, sýrýklar vetentelerle donandý. Güneþ ve binalarýn üst katlarý kayboldu; sýcak azaldý ve sokaklarýn üzerindeyürüyecek yer kalmadý. Nereye asýldýklarý belli olmayan elbiselerin ve kumaþlarýn arasýna sýkýþtý;durmak zorunda kaldý. Rüzgârýn ya da gelip geçenlerin salladýðý beyaz bir manto süründü yüzüne.Uzun ve aydýnlýk bir manto. Kloþ etekli, kocaman düðmeli bir hayalet; geniþ yakalý, serin.

Hafif bir rüzgâr çýktý; iri yarý, esmer ve görünüþü taþralý satýcýnýn elbiselerini belli belirsiz dalga-landýrdý. Yalnýz beyaz manto kýmýldamadý; aðýr bir kumaþtan yapýlmýþ olmalýydý. Bir süre durdularmantoyla karþýlýklý. Onu seyreden satýcý, sessizliði bozdu sonunda: “Ne o? Satýn mý alacaksýn?”Karþýlýk vermedi. Gülümseyerek yere tükürdü satýcý; yüzünde yarý kurnaz, yarý ilgisiz bir ifade vardý.

162

Önce satýcýya, sonra tekrar mantoya baktý; elini cebine soktu. “Dur bakalým, bir giydirelim hele.”Çevresine bakýndý satýcý, oyuna katýlacak birilerini aradý. Karþý kaldýrýmda bir adam izliyordu onlarý;dirsekleri tezgâha dayalý, gülmeye hazýr bekliyordu. Baþka ilgilenen yoktu.

Manto vücuduna yapýþtý. Satýcý hýzla çevirdi onu; etekler dönerek açýldý. Satýcý kendine geldi:“Kadýn mantosu bu, hemþerim; sana olmaz.” Mantoyu aceleyle çýkarmak istedi müþterinin üstün-den. Satýcýnýn elini itti yavaþça; mantonun içinde, telaþla pantolonunun cebini aradý.

“Çok pahalý, sen alamazsýn.” dedi satýcý son bir çabayla. “Yüz elli lira. Kadýn mantosu. Deli misinsen?” Satýcýyý dinlemiyordu. Bütün parasýný uzattý bir top hâlinde. Satýcý yýðýný açtý istemeden; önceiçindeki bozuk paralarý ayýrdý, sonra kâðýt paralarý saydý.

“Kýrk beþ lira.” dedi sevinçle. “Dünyada olmaz. Çýkar mantoyu.” Çýkarmadý.“Yüz yirmi beþ lira maliyeti var.” diye tepindi satýcý.Ýlgilenmiyordu satýcýyla. Eteklerinin nereye kadar indiðine bakýyordu: Ayak bileklerine geliyordu

neredeyse.“Gülünç olursun.” diye diretti satýcý. “Yüz liraya verdik diyelim. Nerede para?” Adam kendine

gelmiþti. Göðsündeki sancý geçmiþti. Fakat gülmek de gittikçe zorlaþýyordu. Bununla birlikte,satýcýyý tuttuðunu belirten gözlerle izliyordu olayý. Satýcýnýn neþesi kaçmýþtý; sadece, durdurulmasýgüç inadý kalmýþtý ortada. “Otuz lira daha ver öyleyse.” dedi. “Baþýna geleceklere de karýþmam.”

Beyaz mantosuyla topuklarýnýn çevresinde döndü; ilk defa gülümsedi çevresine bakarak. Sonra,sanki bir daha hiç gülümsemeyecekmiþ gibi mahzunlaþtý birden.

Müþteri, olaya sýrtýný çevirdi. Satýcý yalnýz kalmýþtý. “Allah belaný versin.” dedi. “Al þu pis bozuk-luklarýný da.” Mantonun cebindeki eli çýkardý dýþarý ve madenî paralarý bir bir içine koydu. “Þimdiartýk inanmazsýn ama bu sabah ihtiyar bir kadýn getirmiþti; vallahi tam otuz beþ lira verdim bu man-toya. Kadýn eþyasý bu, kolay satýlmaz ki.” Sesi öfkeliydi.

Beyaz mantosuyla kalabalýða karýþtý. Tentelerin bittiði yerde gökyüzüne baktý. Yerdeki bir subirikintisinden güneþle birlikte yansýdý. Sonra su birikintisi kalabalýklaþtý; lekesiz görüntüsünü, iriliufaklý gölgeler çevirdi. Mantosunu seyretmek için eðilince henüz þaþkýnlýðý geçmemiþ ve onu nasýlkarþýlamak gerektiðini bilemeyen topluluðu gördü suyun içinde. Mantosunun eteklerini kirletmemekiçin su birikintisinin çevresinden dolaþtý. Onu doðrudan doðruya izlemek isteyenler suyu geçmeyeçalýþýrken ýslanarak yarý yolda kaldýlar.

Arkasýna bakmýyordu. Adýmlarýný sýklaþtýrdý. Konuþulmuyordu fakat ne de olsa topluluðakatýlanlar gittikçe arttýðý için hafif bir uðultu geliyordu peþinden. Yüksek duvarlarla çevrili küçük bircami avlusunu geçtiler. Meydandaki kahvenin gölgesinde serinlemek için kalanlar olduysa da çay-larýný çoktan bitirerek ne yapacaðýný bilemeyenler onlarýn yerini aldý. Çok kalabalýk sayýlmazlardý;gene de avlunun kemerli kapýsýný geçerken hafif bir itiþme oldu. Sonra, karþýlarýna çýkan beklen-medik birkaç basamaktan inilirken yaþlýca bir adam, iki çocuðun üstüne düþtü. Küçük bir karýþýklýkçýktý. Bazýlarý da duvarlardaki iþçi arayan yüzlerce ilana kapýldý bir süre. Kýsa bir duraklama döne-mi geçirildi. Ýki duvar arasýna sýkýþmýþ basamaklardan kurtularak geniþledikleri zaman biraz fe-rahladýlar doðrusu fakat mantolu adamý bulamadýlar. Gitmiþti. Bazý küçük tartýþmalar çýktý; iþarayanlara ve henüz, düþtüðü basamaktan kalkma fýrsatýný bulamayan ihtiyara çatýldý. Bir sonuçalýnamadýðý için kalabalýk daðýldý.

Yakýcý bir güneþ vardý. Adýmlarýný yavaþlattýðý hâlde, alnýndan kayan ter damlalarý sakalýnýýslatýyordu. Büyük bir köprünün üstünde parmaklýklara yaslanarak bir tarak satýcýsýnýn gölgesinesýðýndý. Mantosuyla, sakalýyla ve gelip geçenlerin üzerinden aþan bakýþlarýyla satýcýya yararýdokundu; iþsiz güçsüz takýmýndan, onu seyretmek için duranlar oldu; aðýr yük taþýyanlar, tam oradadinlenmeyi uygun buldular. Birkaç tarak satýldý bu arada. Hareketsiz, ifadesiz, öylece durduðu içinönce yanýna yaklaþamadýlar. En çok konuþulan yabancý dilden bildikleri birkaç kelimeyi onunüstünde deneyenler çýktý. “Bu adam turist deðil.” dedi birisi, “Kendini yutturmaya çalýþýyor.” Bir

baþkasý da yokladý onu. Karþýlýk alýnamadý. Bir tombalacý, “Yok yahu, bu herif Ýngiliz.” dedi. Sonraona dokundular, mantosunun eteklerini çekiþtirdiler; canlý olduðu anlaþýldý. Yürüdü, oradan uzak-laþtý.

Köprü uzundu; baþka satýcýlarýn yanýnda da dikildi bir süre. Hatta bir tanesi, kasketli bir genç,kendi yerine býraktý onu. Satýcý dönünce de kendi tezgâhlarýndan; parmaklýklara dayanýp balýktutanlarý seyrettiler konuþmadan. Mantosunun üst iki düðmesini çözdü, gene de serinleyemedi.Alnýna biriken terleri mantosunun geniþ yakasýyla sildi. Köprünün ucuna çevirdi gözlerini; karanlýksokaklar vardý orada. Mantosunu ilikledi ve ayrýldý oradan.

Yüksek binalarýn koruduðu dar bir sokakta bir vitrinin önünde durdu. Kendini seyretti.Kumaþlarýn, elbiselerin ve satýcýlarýn dükkânlardan taþtýðý bir sokaktaydý. Müþterilerin yolu kesili-yordu. Bir süre sonra, vitrinin gerisinden gözetlendiðini sezdi. Þiþman dükkân sahibi, düþünceliküçük gözleriyle onu süzüyordu. Sonra, geniþ bir gülümseme kapladý yuvarlak yüzü; gözler kýsýldý,kayboldu. “Baksana sen buraya.” diye seslendi, þiþman gövdesiyle kapýyý tutarak. “Nereden bulduno mantoyu?” Baktý, karþýlýk vermedi. Baþka birisi yaklaþtý o sýrada yanýna, kolundan tuttu. “Hey mis-ter!” dedi. Anlamadýðý dilden bir þeyler anlattý. Olmadý. Sözlerini elleriyle destekledi; ayrýca, kollarýy-la da açýklamaya çalýþtý ne istediðini. Olmadý. Yerde duran bavulunu açtý, saydam kâðýtlara sarýlýgömlekler çýkardý içinden ve mantolu adamýn eline tutuþturdu. Parmaðýný mantonun büyükdüðmelerinden birine dayadý, “Sen turist.” dedi. “Sen getirmek gömlek Fransa, Almanya. Yok para.Satmak.” Gene de anlaþýldýðýndan kuþkuluydu. Onu vitrinin önünde öylece býraktý, sokaðýn köþe-sine gitti. Þiþman adam, dükkânýnýn kapýsýnda sonucu bekliyordu. Biraz sonra kýrmýzý pantolonlu,göðsünün kýllarý gömleðinin çiçekleri arasýndan kara bir çalý gibi fýþkýran bir genç durdu önünde;gömleklere baktý: “How much?” dedi. Genç adamýn yüzüne bakýldý sadece. Sokaðýn köþesindekiasýl satýcý hýrsla ayaðýný yere vurarak homurdandý. Kýllý genç müþteriyi kaçýrmamak için yanýna yak-laþarak, “Saðýrdýr.” dedi telaþla. “Yüz liraya veriyor.” “Pahalý.” dedi kýrmýzý pantolonlu genç. Asýlsatýcý, mantolu adamýn yüzüne öfkeyle baktý; kararsýz durdu bir süre, sonra kulaðýný onun aðzýnadayadý. “Seksen liraya indi.” dedi aceleyle. “Ben dilinden anlarým.” Mantolu adam, satýcýnýnaracýlýðýyla sessiz bir pazarlýk yaptý. Altmýþ liraya satmýþ oldu gömleði sonunda. Bir saatten az birsüre içinde bitti gömlekler. Mantonun cebine on lira konuldu ve “Good bye.” denildi, uzatmadýðý elisýkýlarak. “Çok þahane!” diye baðýrdý þiþman dükkâncý. “Ýçeri gelsene biraz.” Durdu, düþündü: “Öyleya, anlamaz.” Bavullu satýcýnýn yolunu denedi: “Sen gelmek dükkân burda.” dedi ve daha fazla bek-lemeden onu kolundan tutup içeri çekti. Tezgâhtarla birlikte bir süre çevresinde dolaþarak ondanne yapabileceklerini düþündüler. “Herif de manken gibi duruyor ortada. Eline kumaþ topunu veripsatamam ya!” Bir süre daha çevresinde dönüldü. “Manken.” dedi þiþman dükkâncý gene, baþka sözbulamadýðý için. Bir süre de tezgâhtarla birlikte söylendiler “Manken, manken.” diye ve çok sonraakýl ettiler onu manken olarak kullanmayý. Bir süre de “Canlý manken!” diye baðýrdýlar sevinçle.Sonra onu vitrine doðru ittiler, orada durmasý için (ona baþka türlü söz dinletilemiyordu ki). Tam vit-rinin çýkýntýsýna doðru adýmýný attýracaklarý sýrada, “Ayaklarý çok kirli, pantolonu da öyle.” diyerekpatronunu uyardý tezgâhtar. Onu durdurdular. Ayakkabýlarýnýn üstüne ve pantolonunun alt tarafýnabiraz beyaz bez sarýldý. Mantonun örtemediði kýsýmlarýyla müzedeki bir mumyaya benzer gibi oldu.Kollarýndan tutup vitrine çýkardýlar. “Böyle put gibi durmasýn.” dedi tezgâhtar. “Güzel bir poz vere-lim ona.” Gene düþündüler. “Kollarýný açalým.” dedi patron. “Vitrini doldursun.” “Yorulur, kollarýnýoynatýp durur.” Naylon iplerle tavana asmaya karar verdiler sonunda kollarý. Bir kolu ileri uzattýlar,baðladýlar ve ipi vitrinin üstündeki bir çiviye tutturdular. Öteki kolu da duvarda boþalttýklarý bir rafayerleþtirdiler. Onlarýn çalýþmasýný seyretmeye baþladý birkaç kiþi. Sonra, vitrinin önünde birikenlerinsayýsý çoðaldý. “Cansýz bu, kukla.” diyenler çýktý. Tezgâhtar, kapýnýn önünde baðýrýyordu: “Canlýmanken maðazasýna buyurun! Serinletici kumaþ çeþitlerimizi görün, iþte, büyük fedakârlýklarlaKuzey Kutbu’ndan getirtmiþ bulunduðumuz canlý Ýsveç mankeni, bu sýcaða ancak hafif

163

164

kumaþlarýmýzý giyerek katlanmaktadýr. Ýþte, kocamanto, onu terletmemektedir. Kumaþlarýmýzlabir kuþ gibi havalarda uçarak sizlere en canlý veen gerçek reklamý yapmaktadýr. ‘SaranKumaþlarý’ yalnýz maðazamýzda. Mallarýmýzýnve mankenlerimizin taklitlerinden sakýnýnýz.Israrla arayýnýz!”

Önce, onu yakýndan görmek isteyenler içerigirdi. Bir kadýn, aðlayan çocuðunu omzunaçýkararak kalabalýðý yarmaya çalýþýyordu.Sonra kumaþlara da baktýlar. Genç kadýnlaronun mantosunu da tuttular, ayný kumaþtanolup olmadýðýný anlamak için. Mantonun etek-leri açýldý, pantolonun yýrtýk dizleri göründü.Tezgâhtar, müþterinin az olduðu bir sýrada onun ikibacaðýna bir kumaþ daha sardý. Patron da kloþ etekleriaçarak ona yardým etti. Eteklerin bu durumu ikisinin de hoþu-na gitti ve yelpaze gibi açýlmýþ uçlarý iðneyle oraya buraya tutturdu-lar. Mantolu adam bütün vitrini kaplamýþtý. Ondan baþka hiçbir þeygörünmüyordu. Bunun üzerine, omzundan, kollarýndan biraz kumaþ sarkýttýlar.

O gün öðle tatiline kadar iyi iþ yapýldý. Tezgâhta yemek için oturup sefer taslarýný açtýklarýzaman, “Ona da bir þeyler vermeli.” dedi patron. “Yýðýlýr kalýr sonra.” Vitrine gitti, onu çözdü, serbestbýraktý. Altýna bir tabure çektiler tezgâhýn önünde. Sefer tasýnýn kapaðýna kuru fasulyeden vemakarnadan biraz koydular; iki küçük parça ekmeði çatal gibi kullanarak yemeðini yedi. Dükkânýnarkasýndaki lavabodan, musluða elini uzatarak biraz su içti. Yere oturdu, sýrtýný tezgâha dayadý;Sonra omzuna vurdu ve tezgâhtara döndü, “Ýþimize yaradý, deðil mi?” diyerek güldü. “Yoruldunmu?” dedi tezgâhtar, patrona bakarak. Karþýlýk vermediði için onunla konuþmak zor oluyordu. Birsüre daha oturdu. Sonra yavaþça doðrularak kalktý, kapýya yöneldi. “Nereye gidiyorsun?” diyebaðýrdý patron. “Fena mý, para kazanýyorsun iþte.” Durmadý. Arkasýndan koþtular, cebine biraz parasýkýþtýrdýlar. Patronun, mantonun üstünde unuttuðu iðnelerle ve kollarýndan sarkan iplerle, beyazbezler sarýlý ayakkabýlarýný sürükleyerek yürüdü gitti. Omzunda kalan küçük bir kumaþ parçasý dasokaðýn köþesini dönerken yere düþtü.

Dik bir yokuþun baþýna gelince durdu. Kaldýrýmýn kenarýna oturdu. Elinin tersiyle alnýna birikenterleri sildi. Çevresine baktý: Ýlerde, bir elektrik direðine tutturulmuþ otobüs duraðý levhasýna takýldýgözleri. Ayaða kalktý, bir iki adým attý, gene durdu. Tezgâhtarýn ayaðýna sardýðý bezler çözülmeyebaþlamýþtý. Belindeki ipi çýkardý, yere koydu. Kaldýrýmýn kenarýnda duran bir taþla ipi ortasýndanezerek ikiye ayýrdý, sargýlarýn üstüne baðladý. Duraða doðru yürürken mantosunun üstünden pan-tolonunu çekiþtirdi durdu. Bir yoðurtçu geçti yanýndan; duraðýn arkasýndaki eski bir evin kapýsýndangirerken ona çarptý. Mantolu adam sendeledi, kapýya baktý; karanlýk bir avluda kayboldu yoðurtçu.Sonra esmer, kara gözlüklü, dökülmüþ siyah saçlarý yaðdan birbirine yapýþmýþ bir baþ çýkmayabaþladý kaldýrýmýn içinden. Mantolu adam baktý: Birkaç basamakla inilen bir boþluk gördü yerinaltýnda. Gözlüklü kafa büyüdü, yükseldi; bir adam oldu. Kolunda bir sürü kemer taþýyan eskimiþ biradam. Koyu renkli bir kemere uzattý elini mantolu dilenci. Mantosunun düðmelerini çözdü fakatkemeri geçirecek bir yer bulamadý pantolonunun belinde. Biraz yukarý çekiþtirmek istedi pantolo-nunu; alt taraftaki sargýlar, ipler izin vermedi. Ümitsizlikle kemerciye baktý; sonra da kemere bak-týlar birlikte. Kemerci, çýktýðý deliðe yöneldi, bir süre kayboldu. Kocaman çengelli iðnelerdenyapýlmýþ bir zinciri tutarak çýktý ortaya. Pantolonunun beli mantonun iç kýsmýna bu iðnelerle tutturul-

du. “Üstüne takarsýn kemeri artýk.” dedi gülerek. “Daha fiyakalý olur.” Öyle yaptýlar. Mantosununcebinden çýkardýðý kâðýt paralardan birini uzattý. Kemerci paraya baktý, sonra aldý ve yandakibakkala girdi. Paranýn üstü ve küçük bir kutu domates salçasýyla çýktý dýþarý. Paranýn üstünü verdi,salçasýný deliðinin yanýna koydu; Sonra mantolu adama uzattý. Onun almadýðýný görünce tekraryerin altýnda kayboldu... Bu arada bir otobüs kaçýrýldý, otobüse birlikte bindiler. Paralarý kemerciverdi ve yokuþun üst baþýnda, mantolu adamdan iki durak önce indi.

Arka sahanlýkta yalnýz kalýnca ileri yürüdü. Þoförün yanýna varmak üzereyken bir fren sýrasýndaön koltuklardan birine oturdu istemeden. Karþý sýrada oturan bir adam gülümsüyordu. Önce aldýr-madý gülümseyen adama. Fakat gülümseme bitmedi. Telaþlandý, kemerini düzeltti. Gülümseme birtürlü durmuyordu. Yakasýna, eteklerine, sargýlarýn üzerindeki iplere baktý: Hayýr, çözülmemiþti.Uygunsuz bir durumu yoktu kýlýðýnýn, biraz ferahladý. Gülümseyen adama tatlý gözlerle baktý.Kendisine bakýlmadan gülümsendiðini anladý sonunda. Cebindeki küçük bir radyonun ince bir tellesol kulaðýna taþýdýðý ve otobüste kendisinden baþka kimsenin bilmediði bir müziðe gülümsüyorduadam.

Geniþ bir meydanda otobüsten indi. Küçük bir boyacý, sandýðýný koydu yanýna. “Tozunu alalýmmý abi?” dedi. Ayaðýný özenle koydu sandýðýn üstüne; sargýlarýn arasýndaki kirler, beyaz bir fýrçay-la özenilerek temizlendi. Sonra, güvercinler için mýsýr aldý; kollarýný iki yana açarak serpti kuþlara.Parkýn giriþindeki duvarýn üstünde oturan kasketli bir genç, yanýndakine, “Put gibi olmuþ, þunabak.” dedi. “Çarmýh.” diye düzeltti öteki. Güldüler.

Parkýn kapýsýnda otuz iki diþe keman çaldýran bir þiþe gazoz içti. Gölgedeki banklardan birineoturdu. Bir ihtiyarýn, diþleri olmadýðý için, pek anlaþýlmayan dertlerini dinledi. Derli toplu insanlar,dinlenmek için baþka yerlere gittiklerinden kimseye garip görünmedi kýlýðý, kimsenin gözüne çarp-madý. Sonunda, ihtiyarýn isteði üzerine, onu duraða götürdü koluna girerek. Parktan çýkarken genepeþine takýldýlar. Önce çocuklar. Duraða oldukça kalabalýk geldiler. “Allah belasýný versin bu pisyabancýlarýn.” dedi birisi; gömleðini pantolonunun üstüne çýkarmýþ, bütün yüzü býyýk içinde kara biradam. “Bedava yaþýyorlar bu ülkede.” Arabasýnýn kapýsýna dayanmýþ, müþteri beklerken yaðlý, kýy-malý bir þeyler yiyen þoför de bu düþünceye hak verdi: “Paramýzýn deðeri de bu yüzden düþüyorabi.” Ýhtiyar, mantolu adamýn kolunu çekti, “Beni karþýya geçirin.” dedi. Bir taksi geçerken onlarahafifçe dokundu, durduklarý hâlde. Dönüp baktýlar. “Ne bakýyorsun?” dedi, pencereden uzanankafa. Geri çekildiler, onlarý izleyen kalabalýða çarptýlar. Ýhtiyar, mantoyu çekiþtirip duruyordu. Hýzlageçen arabalar yüzünden bir türlü ulaþamadýlar karþýya. Bir iki atýlýþtan sonra kaldýrýmýn kenarýnasýðýndýlar... “Adama bak.” dedi bir kadýn kocasýna. Baktýlar. “Çocuklar kâðýttan kuyruk takmýþlararkasýna.” Güldüler. Çocuklarla arabalarýn arasýna sýkýþýp kalmýþtý; ihtiyar adamý bulamadý.Kalabalýk arttý. “Ayaklarý sargý içinde.” “Cüzzamlý olmasýn.” Ýtiþerek çekildiler. Hiçbir þeyden kork-mayan çocuklar, yani çocuklarýn hepsi, eteklerini tutarak çevirdiler onu. “Karnýna çengelli iðnelertakmýþ.” “Kollarýna ipler baðlý.” “Sakýn týmarhaneden kaçmýþ olmasýn.” “Deli bu, mantonun üstünetaktýðý kemere bakýn.” “Manto mu?” “Kadýn mý?” “Ne kadýný? Kafadan manyak.” “Polis çaðýrýn.”Gözlerden kurtulmak için baþýný kaldýrdý: Ýlerde, köprünün üstünde bir adam onun filmini çekiyordu.“Abi, bunlar filim çeviriyorlar.” Bütün gözler köprüye çevrildi. Bu kýsa süreden yararlandý, sýrtýnýköprüye döndü, adýmlarýný hýzlandýrdý. Sonra koþmaya baþladý.

Uzaktan hýzla geçen bir trene doðru koþtu; bir duvardan atlarken düþtü, bir tel örgü elini kanat-tý. Demir yoluna ulaþtý sonunda. Hat boyunca ilerledi. Ýstasyona vardýðý zaman soluk soluða ve teriçinde yýðýldý yere. Kalkarken etekleri dolaþtý ayaðýna, düþtü. Sonra, geri geri giderek uzaklaþtý is-tasyondan. Kadýnlar helasýnýn duvarýna dayandý. Bir iki tren geçti, istasyon tenhalaþtý. O zaman gi-þeye yürüdü. Giþedeki memur onun suratýna baktý ve bu konuþmayan adama ikinci mevki bir biletverdi. Trende, sarý tahtalarýn üstünde, kendisi gibi kirli, kendisi gibi yorgun, kendisi gibi çevreye ilgi-siz insanlarla birlikte yolculuk etti... Pencereden denizin göründüðü bir istasyonda da trenden indi.

165

166

Üzerinde Halk Plajý yazýlý bir kapýdan girdi.Kumlarýn üstünde bir süre dolaþtýktan sonra, yünören ihtiyar bir kadýnýn boþ býraktýðý sandalyeyeoturdu. Önce, kumda top oynayan gençlerin ilgisiniçekti. Birbirlerini iterek onu iþaret ettiler. Kafasýna biriki top attýlar. Bir toptan kaçmak isterken sandalye-siyle birlikte yere yýkýldý. Çevresine toplandýlar.Çýplak bacaklarýn duvarýndan ürktü, gözlerinikapadý. “Sarasý var.” dedi öndeki gençlerden biri.“Ayaklarý da sargýlý. Kötü bir hastalýðý olmalý.” di-yerek geri çekildi yassý burunlu bir genç kýz.Kalabalýk büyüdü, arka sýralara düþenler onugörmek için itiþtiler; çevresindeki çember daraldý.Ayaða kalkmadý artýk. Üçüncü sýrada duran uzunbýyýklý bir genç, kalabalýðý yardý. “Ne bunaltýyor-sunuz hasta adamý.” diyerek ön sýradakileri itti.Onlarýn yerini hemen baþkalarý aldý. Kalabalýk, birbütün olarak yere çakýlmýþ gibi hiç kýmýldamadý.Konuþmadýlar da. Sadece seyrettiler onu.

“Bacaklarýný havaya kaldýrýn.” diye baðýrdý arkadan biri. “Sularý aksýn.” Bu sözleri duyan bir görevli,duruma el koymanýn zamaný geldiðini düþünerek boðulmakta olan adama gerekli müdahaleyi yap-mak üzere ön safa geçti. Kýzgýn kumlar ve manto ve kemer ve sargýlar yerdeki adamý yakýyordu;kalabalýk da hava almasýný engelliyordu; artýk, yüzünden akan terleri silmiyordu. Onun uygunsuzdurumunu tespit eden görevli, mantolu adamý uyardý: “Bu kýlýkta bulunamazsýn burada.” “Mantosunuçýkarsýn!” diye baðýrdý ön sýradan biri, vücudu kumlarla sývanmýþ gibi kýllý bir karaltý. “Belki de içindebir þey yoktur.” dedi mahzun görünüþlü bir genç, yanýndakine. “Ben buna benzer bir þey okumuþ-tum bir yerde.” “Burayý hemen terk edin.” diye diretti görevli. “Halkýn huzurunu ihlal etmeye hakkýnýzyok.” Uzun býyýklý genç onu savundu: “Elbiseyle oturabilir. Buna bir engel yok.” “Kadýn mantosu!”“Sapýk herif!” diye baðýranlar oldu. “Dýþarý!” diyerek kolundan tutup yerdeki adamý kaldýrmaya çalýþtýgörevli. “Kendi gider.” dedi býyýklý genç. “Býrak adamýn kolunu.” Beyaz mantolu adam doðruldu,kalabalýðýn üstüne yürüdü; hemen açýldýlar, geçebileceði kadar bir boþluk býraktýlar halkada. Gözleriyanýyordu terden; yüzü kýpkýrmýzý olmuþtu. Yürürken sargýlar çözülüyordu bacaklarýndan. “Denizedeðil!” diye baðýrarak peþinden koþtu görevli; býyýklý genç tarafýndan yolu kesildi. Arkalarýndankoþan kalabalýðýn içinde kayboldular.

Su, bileklerini geçince mantosunun eteklerini topladý. Kalabalýktan kurtulmuþ olan görevli, elbi-sesiyle daha ileri gidemedi. Mantonun etekleri önce suyun üstünde açýldý sonra aðýrlaþýp battý.“Dur!” diye baðýrdý uzun býyýklý genç. “Boþver abi.” dediler. “Fazla ileri gitmez.” Deniz sýðdý, bütünmanto suyun içinde kaybolduðu zaman kýyýdan çok uzaklaþmýþtý. Fazla ileri gitmiþti. Yanýlmýþlardý.

Býyýklý genç de çok geç kalmýþtý. Beyaz mantolu adamýn, boyunu geçen yere kadar yürüyeceði-ni aklýna getirmemiþti. Yerinden fýrladý birden fakat yetiþemedi. Böyle bir olayla daha önce hiçkarþýlaþmamýþtý. Sonra baþka gönüllüler de çýktý. Aramalar bir sonuç vermedi. Uzun býyýklý gençkýyýya çýkýnca soluk soluða kumlara oturdu, elini aðzýna siper ederek yere tükürdü,“Amma da hikâye.”dedi.

Oðuz ATAYKorkuyu Beklerken

167

Ahýrýn avlusunda oynarken aþaðýda, gümüþ, söðütler altýnda görünmeyen derenin hazinþýrýltýsýný iþitirdik. Evimiz iç çitin büyük kestane aðaçlarý arasýnda kaybolmuþ gibiydi. Annem Ýstan-bul’a gittiði için benden bir yaþ küçük olan kardeþim Hasan’la artýk Dadaruh’un yanýndan hiçayrýlmýyorduk. Bu, babamýn seyisi ihtiyar bir adamdý. Sabahleyin erkenden ahýra koþuyorduk. Ensevdiðimiz þey atlardý. Dadaruh’la beraber onlarý suya götürmek, çýplak sýrtlarýna binmek ne doyul-maz bir zevkti! Hasan korkar, yalnýz binemezdi. Dadaruh, onu kendi önüne alýrdý. Torbalara arpakoymak, yemliklere ot doldurmak, ahýrý süpürmek, gübreleri kaldýrmak en eðlenceli bir oyundanziyade bizim hoþumuza gidiyordu. Hele týmar!.. Bu, en zevkli þeydi. Dadaruh, eline kaþaðýyý alýpiþe baþladý mý týký..., týk!.., týký..., týk! Týpký bir saat gibi... Yerimde duramaz:

— Ben de yapacaðým, diye tuttururdum. O vakit Dadaruh beni Tosun’un sýrtýna kor, elimekaþaðýyý verir:

— Haydi yap, derdi.Bu demir aleti hayvanýn üzerine sürter fakat o ahenkli týkýrtýyý çýkaramazdým.— Kuyruðunu sallýyor mu?— Sallýyor.— Hani bakayým.Eðilirdim, uzanýrdým. Lakin atýn saðrýsýndan kuyruðunu göremezdim.Her sabah ahýra gelir gelmez:— Dadaruh, týmarý ben yapacaðým, derdim.— Yapamazsýn.— Niçin?— Daha küçüksün de ondan...— Yapacaðým.— Büyü de öyle.— Ne vakit?— ……………At, ahýr iþlerinde yalnýz týmarý beceremiyordum. Boyum, karnýna bile varmýyordu. Hâlbuki en

keyifli, en eðlenceli þey buydu. Sanki kaþaðýnýn muntazam týkýrtýsý Tosun’un hoþuna gidiyor, kulak-larýný kýsýyor, kuyruðunu kocaman bir püskül gibi sallýyordu. Tam týmar biteceðine yakýn huysuzlanýr, ozaman Dadaruh:

— Höyt, diye saðrýsýna bir tokat indirir; sonra öteki atlarý týmara baþlardý.Bir gün yalnýz baþýma kaldým. Hasan’la Dadaruh dere kenarýna inmiþlerdi. Ýçimde bir týmar

etmek hýrsý uyandý. Kaþaðýyý aradým, bulamadým. Ahýrýn köþesinde Dadaruh’un penceresiz küçükbir odasý vardý. Buraya girdim. Raflarý aradým. Eyerlerin arasýna falan baktým. Yok... Yok. Yataðýnaltýnda yeþil tahtadan bir sandýk duruyordu. Onu açtým. Azýcýk daha sevincimden haykýracaktým.Annemin bir hafta evvel Ýstanbul’dan gönderdiði hediyeler içinde fakfon kaþaðý pýrýl pýrýl parlýyordu.Hemen kaptým. Tosun’un yanýna koþtum. Karnýna sürtmek istedim. Rahat durmuyordu.

Bir öðrenci hikâye metnini özetler. Baþka bir öðrenci, tahtaya hikâyenin baþka olaylarýný yazar.

1. Beyaz Mantolu Adam hikâyesinin olay örgüsünü grafik þeklinde gösteriniz. 2. Beyaz Mantolu Adam’ýn baþýndan geçen olaylarýn ve olay örgüsünün bu þekilde kurgulan-

masýnýn ve olay zincirinin böyle düzenlenmesinin sebepleri neler olabilir? Tespit ederek defterinizeyazýnýz.

3. Aþaðýda Kaþaðý hikâyesinden bir bölüm verilmiþtir. Beyaz Mantolu Adam hikâyesinin olayörgüsüyle Kaþaðý hikâyesinden alýnan aþaðýdaki bölümün olay örgüsünü karþýlaþtýrarak bunlarýnbenzer ve farklý yönlerini belirtiniz. Buradan hareketle modernizmi esas alan hikâyeyle realistgeleneðe uygun yazýlmýþ hikâyenin olay örgüsünün temel farký nedir? Defterinize yazýnýz.

168

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Birinci grup Kaþaðý hikâyesinin kiþilerini, mekân ve zamanýný tespit eder.Ýkinci grup Beyaz Mantolu Adam hikâyesinin kiþilerini, mekânýný ve zamanýný tespit eder. Grupsözcüleri tespitlerini açýklar. Buradan hareketle;

a. Ýki hikâyenin kiþilerinin olay örgüsündeki iþlevlerini,b. Ýki hikâyenin zaman ve mekânýn iþlevlerini açýklar.c. Beyaz Mantolu Adam hikâyesi’nin edebî eser-gerçeklik iliþkisinden hareketle hikâyedeki

olay örgüsünün ne amaçla düzenlendiðini söyleyiniz.

4. Kaþaðý hikâyesinin kahramanlarýnýn birbirleriyle iliþkisiyle, Beyaz Mantolu Adam hikâyesininkahramanlarýnýn birbirleriyle iliþkisini “modernizm” kavramý çerçevesinde tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýzsonucu sözlü olarak ifade ediniz.

5. Kaþaðý hikâyesinin zaman ve mekânýyla Beyaz Mantolu Adam hikâyesinin zaman vemekânýný karþýlaþtýrýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý maddeler hâlinde defterinize yazýnýz.

6.

Yukarýdaki þemadan hareketle Beyaz Mantolu Adam hikâyesindeki kiþi/zaman/olay/mekânunsurlarýnýn birbirleriyle iliþkisini “modernizm” kavramý etrafýnda sözlü olarak ifade ediniz.

7. “Bizim gözümüze görünen gündelik hayat, bilinçaltýnýn maðaralarý ve yer altý geçitleriyle mo-dernlik denilen belirsiz ve yanýltýcý gökyüzü arasýnda duran bir toprak parçasýdýr.” sözüyle BeyazMantolu Adam hikâyesindeki ana kahramanýn içinde bulunduðu durum örtüþmekte midir?Buradan hareketle Beyaz Mantolu Adam hikâyesinde anlatýlan dönemde, hikâyede geçen kahra-manlarla karþýlaþma imkâný olduðu söylenebilir mi? Sözlü olarak ifade ediniz.

8. Beyaz Mantolu Adam hikâyesinin temasýný bulunuz. Bu temanýn modernizmle iliþkisi hakkýn-daki düþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

9. Leyla ve Mecnun hikâyesindeki Mecnun’un yalnýzlýðýyla Beyaz Mantolu Adam’ýn yalnýzlýðýarasýnda nasýl bir fark vardýr? Bu farklarý “modernizm” ve “gelenek” kavramlarý etrafýnda tartýþýnýz.Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

10. Beyaz Mantolu Adam hikâyesinin temasý Türk edebiyatýnýn daha önceki dönemlerinde deayný þekilde ele alýnmýþ olabilir mi? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonucu tahtaya yazýnýz.

Modern

izm

Modernizm

Modern

izm

ModernizmModern

izm

169

11. Beyaz Mantolu Adam hikâyesindeki ana kahramanýn adýnýn bile olmamasý neleri sembolizeeder? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý defterinize yazýnýz.

12.

a. Yukarýdaki þemada “modernizm”in genel özellikleri kavramlaþtýrýlmýþtýr. Bu kavramlarýnBeyaz Mantolu Adam hikâyesinde nasýl iþlendiðini belirleyiniz.

b. Ulaþtýðýnýz sonuçlardan hareketle modernizmi esas alan eserlerde genel olarak hangitemalarýn işlendiğini ve bu eserlerin dil, anlatým özelliklerini belirleyiniz. Sonuçlarý defterinize yazýnýz.

13. Beyaz Mantolu Adam hikâyesi kim tarafýndan anlatýlmýþtýr? Anlatýcýnýn bakýþ açýsýný belirleyiniz.

14. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle varoluþçuluðun insan algýsýnýn Beyaz Mantolu Adamhikâyesine nasýl yansýdýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf dört gruba ayrýlýr. Beyaz Mantolu Adam hikâyesindeki ana kahramanýn benzerinin; birincigrup sinema filmlerinde, ikinci grup televizyon dizilerinde, üçüncü grup günlük hayatta olupolmadýðýný tespit eder. Grup sözcüleri sonuçlarý açýklar. Buradan hareketle Beyaz Mantolu Adamhikâyesinin temasýnýn yaþadýðýmýz çaðla iliþkisi ile ilgili çýkarýmlarda bulunulur. Sonuçlar tahtayayazýlýr.

15. Beyaz Mantolu Adam hikâyesinin kiþilerini, zamanýný, mekânýný, olay örgüsünü ve temasýnýdikkate aldýðýnýzda bu hikâyeyi hangi edebî akýma ve geleneðe baðlayabilirsiniz? Sözlü olarakifade ediniz.

16. Daha önce iþlediðiniz hikâyeleri dikkate alarak Beyaz Mantolu Adam hikâyesinin hangihikâye tarzýnýn özelliklerini yansýttýðýný belirleyiniz. Ulaþtýðýnýz sonucu sebepleriyle birlikte def-terinize yazýnýz.

17. Beyaz Mantolu Adam hikâyesinin Türk edebiyatýndaki yeri ile ilgili düþüncelerinizi sözlüolarak ifade ediniz.

Bireysellik vebireyin kozmik

yalnýzlýðý

MODERNÝZMGeleneðe baþ

kaldýrýþ, toplum-dan kaçýþ

Karmaþýk birvarlýk olan Ýnsan

Bireysel vetoplumsal

huzursuzluk

Orhan PAMUK’un Yeni Hayat romaný ile ilgili yazýlmýþ deðerlendirme yazýlarý bulunuz (178. say-fadaki 9. soruya yöneliktir.).

170

18. a. Okuduðunuz metinden ve yaptýðýnýz araþtýrmalardan hareketle Oðuz ATAY’ýn fikrî veedebî yönü hakkýnda çýkarýmlarda bulunarak aþaðýdaki þemaya yazýnýz.

b. Oðuz ATAY’ýn edebî ve fikrî kiþiliði göz önünde bulundurulduðunda Beyaz MantoluAdam’la yazar arasýnda bir iliþki kurulabilir mi? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.

Yeni Hayat romanýnýn bir sonraki derste sýnýfta anlatýlmak üzere özeti çýkarýlýr (177. sayfadaki1. etkinliðe yöneliktir.).

Orhan PAMUK’un fikrî ve edebî yönü hakkýnda araþtýrma yapýnýz (178. sayfadaki 10. soruyayöneliktir.).

Haldun TANER’in Keþanlý Ali Destaný ve Turan OFLAZOÐLU’nun Sokrates Savunuyor adlýtiyatro eserlerini okuyunuz.

YENÝ HAYAT

Bir gün bir kitap okudum ve bütün hayatým deðiþti. Daha ilk sayfalarýndayken bile, kitabýngücünü öyle bir hissettim ki içimde, oturduðum masadan ve sandalyeden gövdemin kopup uzak-laþtýðýný sandým. Ama gövdemin benden kopup uzaklaþtýðýný sanmama raðmen, sanki bütün var-lýðým ve her þeyimle her zamankinden daha çok sandalyede ve masanýn baþýndaydým ve kitapbütün etkisini yalnýz ruhumda deðil beni ben yapan her þeyde gösteriyordu. Öyle güçlü bir etkiydiki bu, okuduðum kitabýn sayfalarýndan yüzüme ýþýk fýþkýrýyor sandým: Ayný anda hem bütün aklýmýkörleþtiren hem de onu pýrýl pýrýl parlatan bir ýþýk. Bu ýþýkla kendimi yeniden yapacaðýmý düþündüm,bu ýþýkla yoldan çýkacaðýmý sezdim, bu ýþýkta daha sonra tanýyacaðým, yakýnlaþacaðým bir hayatýngölgelerini hissettim. Masada oturuyor, oturduðumu aklýmýn bir köþesiyle biliyor, sayfalarý çeviriyorve bütün hayatým deðiþirken ben yeni kelimeleri ve sayfalarý okuyordum. Bir süre sonra, baþýmagelecek þeylere karþý kendimi o kadar hazýrlýksýz ve çaresiz hissettim ki kitaptan fýþkýran güçtenkorunmak ister gibi bir an içgüdüyle yüzümü sayfalardan uzaklaþtýrdým. Çevremdeki dünyanýn dabaþtan aþaðýya deðiþtiðini o zaman korkuyla fark ettim ve þimdiye kadar hiç duymadýðým biryalnýzlýk duygusuna kapýldým. Sanki dilini, alýþkanlýklarýný, coðrafyasný bilmediðim bir ülkedeyapayalnýz kalmýþtým.

Bu yalnýzlýk duygusunun verdiði çaresizlik bir anda beni kitaba daha sýký sýkýya baðladý. Ýçinedüþtüðüm yeni ülkede yapmam gereken þeyleri, inanmak istediklerimi, görebileceklerimi, ha-yatýmýn alacaðý yolu bana bu kitap gösterecekti. Sayfalarý tek tek çevirirken kitabý þimdi bana vahþive yabancý bir ülkede yol gösterecek bir rehber gibi de okuyordum. Yardým et bana, demek geli-yordu içimden, yardým et ki kazaya belaya uðramadan yeni hayatý bulayým. Bu hayatýn da, ama,rehberinin kelimeleriyle yapýldýðýný biliyordum. Kelimeleri tek tek okurken bir yandan yolumu bul-maya çalýþýyor, bir yandan da yolumu büsbütün kaybettirecek hayal harikalarýný hayretle tek tekben kuruyordum.

Bütün bu süre boyunca kitap masamýn üzerinde duruyor ve ýþýðýný yüzüme saçarken odamdakiöteki eþyalara benzer bildik tanýdýk bir þey gibi gözüküyordu. Bunu, önümde açýlan yeni bir hayatýn,yeni bir dünyanýn varlýðýný hayretle ve sevinçle karþýlarken hissettim: Hayatýmý böylesine deðiþtirecekolan kitap aslýnda sýradan bir eþya idi. Aklým pencerelerini, kapýlarýný kelimelerin bana vaad ettiðiyeni dünyanýn harikalarýna ve korkularýna aðýr aðýr açarken bir yandan da beni bu kitaba götürenrastlantýyý yeniden düþünüyordum ama bu aklýmýn yüzeylerinde, derine gidemeyen bir hayaldi.Okudukça bu hayale dönmem bir çeþit korkudandý sanki: Kitabýn bana açtýðý yeni dünya o kadaryabancý, o kadar tuhaf ve þaþýrtýcýydý ki bu âlemin içine bütünüyle gömülmemek için þimdiki zaman-la ilgili bir þeyler hissetme telaþý duyuyordum. Baþýmý kitaptan kaldýrýp odama, dolabýma, yataðýmabakarsam ve penceremden dýþarýya bir göz atarsam dünyayý býraktýðým gibi bulamayacaðýmkorkusu içime yerleþiyordu çünkü.

Dakikalar ve sayfalar birbirini izledi, uzaktan trenler geçti, annemin evden çýkýþýný, çok sonra daeve dönüþünü duydum; þehrin her zamanki uðultusunu, kapýnýn önünden geçen yoðurtçununçýngýraðýný ve arabalarýn motorunu duydum ve tanýdýðým bütün sesleri yabancý sesler gibi iþittim.Dýþarda bir ara yaðmur bastýrdý sandým ama ip atlayan kýzlarýn sesleniþleri geldi. Hava açarakaydýnlanýyor sandým ama penceremin camýndayaðmur damlacýklarý týpýrdadý. Ondan sonrakisayfayý okudum, öteki sayfayý, baþka sayfalarýokudum; öteki hayatýn eþiðinden sýzan ýþýðýgördüm; þimdiye kadar bilmediklerimi ve bildiklerimigördüm; kendi hayatýmý gördüm, kendi hayatýmýnalacaðýný sandýðým yolu...

Yavaþ yavaþ sayfalarý çevirdikçe bundan öncevarlýðýný hiç bilmediðim, hiç düþünmediðim, hiçsezemediðim bir dünya ruhuma sindi ve oradakaldý. Þimdiye kadar bildiðim, düþündüðüm pek

171

� Roman �

çok þey, üzerinde durulmaya deðmez ayrýntýlara dönüþtüler ve bilmediklerim gizlendikleri yerlerdençýkýp bana iþaretler yolladýlar. Kitabý okurken bunlarýn ne olduðunu söyle deseler sanki söyleye-mezdim çünkü okudukça geri dönüþü olmayan bir yolda aðýr aðýr yol aldýðýmý biliyor, arkamdabýraktýðým bazý þeylere ilgi ve merakýmýn kapandýðýný hissediyor, ama önümde açýlmakta olan yenihayata karþý öylesine bir heyecan ve merak duyuyordum ki, var olan her þey bana ilgiye deðer gibigeliyordu. Bu ilginin heyecanýyla sarsýldýðým, bacaklarýmý sallamaya baþladýðým zaman olup bite-bileceklerin çokluðu, zenginliði, karmaþýklýðý içimde bir çeþit dehþete dönüþtü.

Bu dehþetle birlikte, kitaptan yüzüme fýþkýran ýþýkta köhnemiþ odalar gördüm, çýlgýn otobüsler,yorgun insanlar, soluk harfler, kayýp kasabalar ve hayatlar, hayaletler gördüm. Bir yolculuk vardý,hep vardý, her þey bir yolculuktu. Bu yolculukta beni hep izleyen, en olmadýk yerde karþýma çý-kýverecekmiþ gibi yapan, sonra kaybolan, kaybolduðu için de kendini aratan bir bakýþ gördüm; suç-tan günahtan çoktan arýnmýþ yumuþak bir bakýþ... Ben o bakýþ olabilmek isterdim. O bakýþýngördüðü dünyada olmak isterdim. O kadar çok istedim ki bunlarý, o dünyada yaþadýðýma inanasýmgeldi. Hayýr, inanmaya bile gerek yoktu; orada yaþýyordum ben. Kitap da, tabii, ben orada yaþadýðý-ma göre, benden söz ediyor olmalýydý. Benim düþündüklerimi, benden önce biri düþünüp yazdýðýiçin böyleydi bu.

Kelimelerle onlarýn bana anlattýklarý þeylerin birbirlerinden apayrý olmasý gerektiðini de iþteböyle anladým. Çünkü ta baþýndan itibaren kitabýn benim için yazýldýðýný sezmiþtim. Okurken herkelimenin, her sözün içime iþleyiþi zaten bu yüzdendi. Onlar olaðanüstü sözler, ýþýl ýþýl parýldayankelimeler olduklarý için deðil, hayýr; kitabýn benden söz ettiði duygusuna kapýldýðým için. Buduyguya nasýl kapýldýðýmý da çýkaramadým. Çýkardým da unuttum belki çünkü katiller, kazalar,ölümler ve kayýp iþaretler arasýnda yolumu bulmaya çalýþýyordum.

Böylece, okuya okuya benim bakýþým kitabýn sözlerine, kitabýn sözleri de benim bakýþýmadönüþtü. Iþýktan kamaþan gözlerim kitaptaki dünya ile dünyadaki kitabý birbirinden ayýramaz oldu.Sanki tek dünya, var olan her þey, olabilecek her renk ve eþya kitabýn içinde ve kelimelerin arasýn-daydý da ben okurken mümkün olabilecek her þeyi kendi aklýmla, mutluluk ve hayretle gerçek-leþtiriyordum. Kitabýn bana önce fýsýldar gibi, sonra bir çeþit zonklamayla, sonra pervasýz bir þid-detle gösterdiði þey, okudukça anlýyordum, orada, benim ruhumun derinliklerinde yýllardýr yatýyor-muþ. Kitap sularýn dibinde asýrlardýr yatan kayýp bir hazineyi bulup ortaya çýkarýyor ve ben satýrlarve kelimeler arasýnda bulduklarýma, þimdi artýk bu da benim, demek istiyordum. Son sayfalarda biryerde, bunu ben de düþünmüþtüm de demek istedim. Daha sonra, kitabýn anlattýðý dünyayabütünüyle girdiðimde, karanlýkla alacakaranlýk arasýndan çýkan bir melek gibi ölümü gördüm. Kendiölümümü...

Bir anda hayatýmýn hiç düþünemeyeceðim kadar zenginleþtiðini anladým. O sýrada tek kork-tuðum þey, dünyaya, eþyalara, odama, sokaklara bakýp orada kitabýn anlattýklarýný görememek

deðil, yalnýzca kitaptan uzak kalmaktý. Kitabý ikielimin arasýnda tuttum ve çocukluðumda resimliromanlarý okuyup bitirdiðim zamanlar yaptýðýmgibi sayfalarý arasýndan çýkan kâðýt vemürekkep kokusunu kokladým. Ayný kokuylakokuyordu.

Masadan kalktým, çocukluðumda yaptýðýmgibi pencereye yürüyüp, alnýmý soðuk camayaslayýp dýþarýya, sokaða baktým. Kitabý beþsaat önce, öðleden sonra masanýn üzerinekoyup ilk okumaya baþladýðým zaman karþýkaldýrýma yanaþmýþ olan kamyon çekip gitmiþtiþimdi ama boþalan araçtan aynalý dolaplar, aðýrmasalar, sehpalar, kutular, ayaklý lambalarindirilmiþ, karþýdaki boþ daireye yeni bir aile yer-leþmiþti. Çýplak ve güçlü bir ampulün ýþýðýndaorta yaþlý bir anne babayla, ben yaþlarda biroðulla kýzýn açýk bir televizyonun karþýsýnda

172

akþam yemeðini yiyiþlerini, perdeler takýlý olmadýðý için görebiliyordum. Kýzýn saçlarý kumraldý, tele-vizyon ekraný yeþil.

Bir süre bu yeni komþulara baktým, belki de yeni olduklarý için onlarý seyretmekten hoþlanýyordum,bu da sanki beni bir þekilde koruyordu. Çevremdeki bildik tanýdýk eski dünyanýn tepeden aþaðýdeðiþmesiyle yüz yüze gelmek istemiyordum ama ne sokaklarýn eski sokaklar ne odamýn eskiodam ne de annemin, arkadaþlarýmýn ayný insanlar olduklarýný anlýyordum artýk. Bir çeþit düþman-lýk, adýný tam koyamadýðým bir tehdit ve korkutucu bir þey olmalýydý hepsinde. Pencereden bir adýmçekildim ama masanýn üzerinden beni çaðýran kitaba da dönemedim. Hayatýmý yolundan çýkaranþey orada, arkamda, masanýn üzerinde beni bekliyordu. Ne kadar arkamý dönersem döneyim, herþeyin baþlangýcý orada, kitabýn satýrlarý arasýndaydý ve ben o yola çýkacaktým artýk. Bir an eskihayatýmdan kopmuþ olmak bana öylesine korkunç gözükmüþ olmalý ki bir felaket sonucu hayatlarýdönüþü olmayacak bir þekilde deðiþen kiþilerin yaptýðý gibi, hayatýmýn eskiden olduðu gibi akmayadevam edeceðini, baþýma gelen kazanýn, felaketin ya da neyse o korkunç þey, onun olmadýðýnýhayal ederek huzur bulmak istedim. Ama arkamda masada, hâlâ açýk olarak duran kitabýn varlýðýnýöyle bir þekilde hissediyordum ki içimde, hayatýmýn eskisi gibi nasýl devam edebileceðini hayal bileedemedim.

Böylece, daha sonra annem beni çaðýrdýðýnda akþam yemeðini yemek için odamdan çýktým veyeni bir dünyaya alýþmaya çalýþan bir acemi gibi masaya oturup onunla konuþmaya çalýþtým.Televizyon açýktý, tabaklarda kýymalý patates, zeytinyaðlý pýrasa, yeþil salata ve elmalar vardý.Annem karþýya yeni taþýnan komþulardan söz etti, benim bütün öðleden sonra, aferin, oturupçalýþtýðýmdan, çarþý pazardan, yaðmurdan, televizyondaki haberden, haberi anlatan adamdan.Annemi seviyordum; güzel, nazik, yumuþak ve anlayýþlý bir kadýndý ve kitabý okuyup ondan ayrý birdünyaya girdiðim için suçluluk duydum.

Kitap herkes için yazýlmýþ olsaydý diye düþünüyordum, bir yandan, eskiden olduðu gibi hayatböylesine aðýr ve pervasýz sürüp gidemezdi. Öte yandan, kitabýn yalnýzca benim için yazýlmýþolduðu düþüncesi de benim gibi mantýklý bir mühendislik öðrencisi için doðru olamazdý. O zaman,her þey eskisi gibi olmaya nasýl devam edebiliyordu? Kitabýn yalnýzca benim için hayal edilmiþ birsýr olduðunu düþünmekten bile korktum. Daha sonra, annem bulaþýklarý yýkarken ona yardýmetmek, ona dokunmak, içimdeki dünyayý bu zamana taþýmak istedim.

“Býrak, býrak ben yapýyorum caným.” dedi.Bir süre televizyona baktým. Oradaki dünyaya girebilirdim belki, belki de televizyonu bir tekmede

patlatýrdým. Ama seyrettiðim bizim evdeki, bizim televizyondu; bir çeþit tanrý, bir çeþit lamba.Ceketimi, sokak ayakkabýlarýmý giydim.

“Çýkýyorum.” dedim.“Ne zaman döneceksin?” dedi annem, “Bekleyeyim mi seni?”“Bekleme. Sonra televizyonun karþýsýnda uyuyakalýyorsun.”“Odanýn ýþýðýný kapattýn mý?”Böylece, yabancý bir ülkenin tehlikeli sokaklarýna çýkar gibi, yirmi iki yýldýr yaþadýðým kendi

mahallemin, kendi çocukluðumun sokaklarýna çýktým. Nemli aralýk soðuðunu hafif bir rüzgâr gibiyüzümde hissedince, belki de, eski dünyadan yenisine geçmiþ olan birkaç þey de vardýr, dedimkendime. Bunu benim hayatýmý yapan sokaklarda, kaldýrýmlarda yürürken þimdi görecektim.Koþmak geliyordu içimden.

Karanlýk kaldýrýmlardan, iri çöp tenekeleri, çamur gölleri arasýndan, duvar diplerinden hýzlý hýzlýyürüdüm ve attýðým her adýmla yeni bir dünyanýn gerçek-leþmekte olduðunu gördüm. Çocukluðumun çýnar vekavak aðaçlarý ilk bakýþta ayný çýnar ve kavak aðaçlarýy-dýlar ama onlara beni baðlayan anýlarýn ve çaðrýþýmlarýngücü kaybolup gitmiþti. Yorgun aðaçlara, iki katlý tanýdýkevlere, temelinden, kireç kuyusundan baþlayarak taçatýsýnýn kiremitlerine kadar nasýl yapýldýðýný çocukluðum-da gördüðüm ve sonra içinde yeni arkadaþlarýmla oyunoynadýðým kirli apartmanlara hayatýmýn vazgeçilmezparçalarý gibi deðil de ne zaman nasýl çekildiklerini unut-

173

tuðum fotoðraflara bakar gibi baktým: Gölgeleri, aydýnlýk pencereleri, bahçelerindeki aðaçlarý ya dagiriþ kapýlarýndaki harfleri ve iþaretleriyle onlarý tanýyarak ama tanýdýðým þeylerin gücünü içimde hiçmi hiç hissetmeden. Eski dünya, orada, karþýmda, yanýmda, sokaklarýn içinde, tanýdýk bakkalcamekânlarý, Erenköy istasyon meydanýndaki ýþýklarý hâlâ yanan çörek fýrýný, manavýn meyvesandýklarý, el arabalarý, Hayat Pastanesi, köhne kamyonlar, muþambalar ve karanlýk ve yorgunyüzler olarak çevremdeydi. Gecenin ýþýklarýnda hafif hafif titreþen bütün bu gölgelere karþýyüreðimin bir yaný buz kesmiþti. Orada bir suç saklar gibi kitabý taþýyordum. Beni ben yapan bütünbu tanýdýk sokaklardan, ýslak aðaçlarýn hüznünden, kaldýrýmlardaki su birikintilerinde asfaltta yan-sýyan neon harflerin ve manav ve kasaplarýn lambalarýndan kaçmak istiyordum. Hafif bir rüzgâresti, dallardan su damlacýklarý döküldü, bir uðultu iþittim ve kitabýn bana verilmiþ bir sýr olduðunahükmettim. Korkuya kapýldým, birileriyle konuþmak istedim.

Mahalle arkadaþlarýmýn bazýlarýnýn hâlâ toplanýp akþamlarý televizyonda futbol maçlarýný seyret-tiði, birbirleriyle buluþmak için gelip takýldýklarý istasyon meydanýndaki Gençler Kahvesi’ne sokul-dum. Arka masada, babasýnýn ayakkabýcý dükkânýnda çalýþan bir üniversiteli ile amatör kümedefutbol oynayan baþka bir mahalle arkadaþý televizyonun siyah beyaz ýþýklarý altýnda çene çalýyor-du. Önlerinde okuna okuna sayfalarý birbirinden ayrýlmýþ gazeteler gördüm. Birileriyle, uzun uzun,belki de saatlerce konuþmak istiyordum ama onlarla konuþamayacaðýmý hemen anladým. Bir anneredeyse gözlerimden yaþlar getirecek bir keder sarýyordu ki içimi, gururla silkindim: Ruhumuaçacaðým kiþileri kitaptaki dünyada yaþayan gölgeler arasýndan seçecektim.

Böylece kendi geleceðime bütünüyle sahip olduðuma inanacaðým geldi ama biliyordum, þimdikitaptý bana sahip olan. Kitap içime yalnýzca bir sýr ve günah gibi sinmekle kalmamýþ, beni birrüyadaki gibi bir çeþit dilsizliðe sürüklemiþti. Neredeydi konuþabileceðim bana benzer kiþiler,yüreðime seslenen rüyayý bulabileceðim ülke neredeydi, kitabý okumuþ öteki kiþiler nerede?

Tren yolunu geçtim, ara sokaklara girdim, dökülüp asfalta yapýþmýþ sarý yapraklarý ezdim.Birden içimde derin bir iyimserlik yükseldi: Hep böyle yürürsem, hýzla yürürsem, hiç durmazsam,yolculuklara çýkarsam sanki kitaptaki dünyaya varacaktým. Ýçimde ýþýltýsýný hissettiðim yeni hayat,uzakta bir yerde, belki eriþilmez bir ülkedeydi ama hareket ettikçe ona yaklaþtýðýmý, en azýndaneski hayatýmý arkada býrakabildiðimi seziyordum.

Kumsala vardýðým zaman denizin simsiyah gözükmesine þaþtým. Geceleri denizin bu kadarkaranlýk, katý ve acýmasýz olduðunu niye daha önce fark etmemiþtim? Sanki nesnelerin bir dili vardýda kitabýn beni içine çektiði geçici sessizlikte bu dili biraz olsun iþitmeye baþlamýþtým. Hafif hafif çal-kalanan denizin aðýrlýðýný, týpký kitabý okurken karþýlaþýverdiðim kendi geri dönüþsüz ölümüm gibi,bir an içimde hissettim ama gerçek ölümün vermesi gereken “Her þeyin sonu geldi.” duygusu deðil,hayata yeni baþlayan birinin meraký, heyecaný kýpýrdanýyordu içimde.

Kumsalda aþaðý yukarý yürüdüm. Küçükken burada, lodos fýrtýnalarýndan sonra mahallearkadaþlarýmla, denizin getirip yýðdýðý konserve kutularý, plastik toplar, þiþeler, plaj terlikleri, man-dallar, ampuller, plastik bebekler arasýnda bir þey arardýk; bir hazinenin parçasý sihirli bir eþya, neolduðunu bilmediðimiz ýþýltýlý ve yepyeni bir nesne. Kitabýn ýþýðýyla aydýnlanmýþ bakýþýmýn, eskidünyanýn herhangi sýradan bir eþyasýný bulup incelerse o eþyayý küçüklüðümde aradýðýmýz o sihirli

þeye dönüþtürebileceðini bir an hissettim. Amaayný anda kitabýn beni dünyada yapayalnýzbýraktýðý duygusu öylesine güçle içimi sardý kikaranlýk denizin birden yükselip beni içineçekip yutacaðýný sandým.

Telaþa kapýldým, hýzlý hýzlý yürüdüm amaher adýmýmda yeni bir dünyanýn gerçekleþtiði-ni görmek için deðil, bir an önce odamdakitabýmla yalnýz kalmak için. Koþar gibiyürürken kendimi þimdiden kitaptan fýþkýranýþýktan yapýlmýþ biri olarak görmeyebaþlamýþtým bile. Bu da beni yatýþtýrýyordu.

Babamýn, kendi yaþlarýnda kendi gibiDevlet Demiryollarýnda yýllarca çalýþýp da

174

müfettiþliðe kadar yükselen iyi bir arkadaþý vardý, Demiryol dergisine demiryolculuk ateþi üzerineyazýlar yazardý. Ayrýca, kendi yazýp resimlediði çocuk romanlarý Yenigün Çocuk Maceralarýdizisinde yayýmlanýrdý. Demiryolcu Rýfký Amca’nýn bana hediye ettiði Pertev ile Peter ya da KamerAmerika’da adlý kitaplarý okuduðum günlerde de koþa koþa eve dönüp bir kitaba gömülmek iste-diðim çok olmuþtu ama o çocuk kitaplarýnda hep bir son olurdu. Orada, üç harfle, týpký filmlerdekigibi “son” diye yazardý ve o üç harfi okuduðum zaman içinde olmak istediðim ülkenin sýnýrlarýnýgörmekle kalmaz, ayrýca o sihirli diyarýn Demiryolcu Rýfký Amca’nýn uydurduðu bir yer olduðunuacýyla anlardým. Yeniden okumak için eve koþturduðum kitapta ise her þeyin gerçek olduðunubiliyordum, kitabý bunun için içimde taþýyordum, bunun için de koþar adým yürüdüðüm ýslak sokak-lar gerçek deðillermiþ de birilerinin beni cezalandýrmak için verdiði sýkýcý bir ev ödevinin parçalarýymýþgibi gözüküyordu bana. Çünkü kitap, bana öyle geliyordu ki benim bu dünyada ne için var olduðumuanlatýyordu.

Demir yolunu geçmiþtim, caminin yanýndan dolanýyordum ki bir su birikintisine basmak üzereolduðumu görüp sýçradým, ayaðým takýldý, tökezledim, düþtüm ve boylu boyunca çamurlu asfaltauzandým.

Hemen kalkmýþ, yoluma devam edecektim ki “Aman düþecektin yavrum!” dedi düþüp boyluboyunca uzandýðýmý gören sakallý bir ihtiyar. “Bir þeyin var mý?”

“Var.” dedim. “Dün babam öldü. Bugün gömdük. Annemi döverdi, bizi burada istemedi, ben yýl-larca Viranbað’da yaþadým.”

Bu Viranbað þehri de nereden gelmiþti aklýma? Ýhtiyar da anlýyordu belki söyledikleriminhiçbirinin doðru olmadýðýný ama birden kendimi zeki mi zeki hissettim. Atýverdiðim yalan yüzündenmi, kitap yüzünden mi yoksa daha basiti, adamýn alýklaþan suratý yüzünden mi, çýkartamadým daþöyle dedim kendime: “Korkma, korkma git! O dünya, kitaptaki dünya, doðru dünya!” Ama korku-yordum da...

Niye?Bir kitap okuyup hayatý kaymýþ benim gibilerin baþlarýna gelenleri iþitmiþtim de ondan.

Felsefenin Temel Ýlkeleri diye bir kitap okuyup, bir gecede okuduðu her kelimeye hak verip, ertesigün Devrimci Proleter Yeni Öncü’ye katýlýp, üç gün sonra banka soygununda enselenip on yýl yatan-larýn hikâyelerini duymuþtum. Ya da Ýslam ve Yeni Ahlak ya da Batýlýlaþma Ýhaneti gibi kitaplardan biri-ni okuyup, bir gecede meyhaneden camiye geçip, buz gibi soðuk halýlarýn üzerinde, gül suyu koku-larý içinde elli yýl sonra gelecek ölümü sabýrla beklemeye baþlayanlarý da biliyordum. Sonra AþkýnÖzgürlüðü ya da Kendimi Tanýdým gibi kitaplara kapýlanlarý da tanýmýþtým. Bunlar, daha çokburçlara inanabilecek týynette insanlar arasýndan çýkardý ama onlar da bütün içtenlikleriyle “Birgecede bütün hayatýmý deðiþtirdi bu kitap!” derlerdi.

Aslýnda, bu korkutucu manzaralarýn sefaleti de deðildi aklýmdaki: Yalnýzlýktan korkuyordum.Benim gibi bir budalanýn büyük bir ihtimalle yapacaðý gibi, kitabý yanlýþ anlamýþ olmaktan, yüzey-sel olmaktan ya da olamamaktan, yani herkes gibi olamamaktan, aþktan boðulmaktan ve her þeyinsýrrýný bilip bu sýrrý öðrenmeyi hiç mi hiç istemeyenlere bir ömür boyu anlatýp gülünç olmaktan,hapse girmekten, kafadan çatlak gözükmekten, en sonunda dünyanýn benim sandýðýmdan dazalim olduðunu anlamaktan ve güzel kýzlara kendimi sevdirememekten korkuyordum. Sokakta datelevizyon gibi bakýlacak yarý ilginç bir þey olabilir, belki mesela bir araba hýzlý geçebilir ya da birat kiþner ya da bir sarhoþ bir nara atabilir diye buinsanlar perdelerini de tam kapamazlar.

Yarý çekik perdeleri arasýndan içine uzun uzunbaktýðým bir ikinci kat dairesinin Demiryolcu RýfkýAmcalarýn evi olduðunu ne zaman fark ettim, çýkar-tamýyorum. Fark etmeden fark etmiþtim de hayatýmýnbir kitapla baþtan aþaðý deðiþtiði günün akþamýndaona içgüdüsel bir selam yolluyordum belki. Aklýmdatuhaf bir istek vardý: Babamla ona en son gittiðimzamanlarda evin içinde gördüðüm eþyalarý bir keredaha yakýndan görmek: Kafesteki kanaryalarý, duvar-daki barometreyi, özenle çerçevelettirilip asýlmýþ

175

þimendifer resimlerini, bir yarýsýna minyatürvagonlar, gümüþ bir þekerlik, kontrolör zým-balarý, demiryol hizmet madalyalarý, diðeryarýsýna da kýrk elli kitap yerleþtirilmiþ vitrinlibüfeyi, üzerindeki hiç kullanýlmayansemaveri... Yarý açýk perdeler arasýndanodadaki televizyonun ýþýðýný görüyordum amakendisini deðil.

Birden, nereden geldiðini bilemediðim birkararlýlýkla apartman bahçesini kaldýrýmdanayýran duvara çýktým ve Demiryolcu RýfkýAmca’nýn dul karýsý Ratibe Teyze’nin baþýný vebaktýðý televizyonu gördüm. Kocasýnýn boþ

koltuðuna kýrk beþ derece dönük oturmuþ televizyonu seyrederken, týpký annemin yaptýðý gibi,baþýný omuzlarýnýn arasýna çekmiþti.

Demiryolcu Rýfký Amca geçen yýl kalpten ölen babamdan bir yýl önce ölmüþtü ama doðal birölüm deðildi onunkisi. Bir gece kahveye giderken üzerine ateþ edilip öldürülmüþ, katil yakalana-mamýþ, bir kýskançlýk lafý çýkmýþ, babam da hayatýnýn son bir yýlýnda o lafa hiç inanmamýþtý. Çocuk-larý yoktu.

Gece yarýsý, annem uyuduktan çok sonra, masamda dimdik oturup kollarým, dirseklerim, ellerimarasýnda duran kitaba bakarken mahallenin ve þehrin sönen ýþýklarýný, boþ ve ýslak sokaklarýnhüznünü, son bir kere daha geçen bozacýnýn sesleniþini, vakitsiz öten bir-iki kargayý, en son ban-liyö treninden sonra geçmeye baþlayan upuzun yük trenlerinin sabýrlý tak-taklarýný, gece yarýlarýbizim mahalleyi benim burasý yapan her þeyi yavaþ yavaþ, heyecanla, coþkuyla, mutlulukla unut-tum ve kitaptan fýþkýran ýþýða kendimi bütünüyle verdim. Böylece, hayatýmý ve hayallerimi o günekadar oluþturan öðle yemekleri, sinema kapýlarý, sýnýf arkadaþlarý, günlük gazeteler, gazozlar, fut-bol maçlarý, dershane sýralarý, vapurlar, güzel kýzlar, mutluluk hayalleri, gelecekteki sevgilim, karým,iþ masam, sabahlarým, kahvaltýlarým, otobüs biletlerim, küçük sýkýntýlarým, yetiþmeyen statik ödev-lerim, eski pantolonlarým, yüzüm, pijamalarým, gecelerim hatta hemen arkamda en güvenli unutuþiçin beni bekleyen vefakâr yataðým aklýmdan bütünüyle çýktý da ben kendimi orada, o ýþýktan ülkedegezinirken buldum.

Romanýn kahramaný, âþýk olduðu Canan’ýn elinde gördüðü Yeni Hayat adlý kitabýn anlattýðýdünyayý bulmak ister. Canan da kitabý sevgilisi Mehmet’ten almýþtýr. Mehmet, bir suikasttan ve birkazadan kurtulunca Osman adýný kullanarak ortadan kaybolur ve Yeni Hayat’ýn takma ad kullananyazarýný aramaya koyulur. Anlatýcý ile Canan da Mehmet’in peþine düþerler. Anlatýcý bitmekbilmeyen otobüs yolculuklarýnda kentten kente, kasabadan kasabaya dolaþýr. Ve “Matbaadan çýk-mýþ bütün kitaplar, hepsi bizim zamanýmýzýn, bizim hayatýmýzýn düþmanýdýr.” diyen ve okuduðu birkitap yüzünden kendisine karþý çýkýp ortadan kaybolan oðlu Narin’i arayan ve kitaba karþý gizli birörgüt oluþturmuþ olan Dr. Narin’le tanýþýr. Asýl mesleði doktorluk deðil avukatlýk olan Narin’inanlatýcýya okuttuðu ve özel ajanlarýnca hazýrlanmýþ raporlardan oðlu Nahit’in Osman adýný da kul-lanmýþ olan Mehmet olduðunu, Nahit/Mehmet/Osman’ýn peþine düþtüðü Yeni Hayat’ýn gerçekyazarýnýn, anlatýcýnýn küçüklüðünden beri tanýdýðý ve çocuklar için çizgi-romanlar yazan vebabasýnýn esrarengiz bir þekilde öldürülen arkadaþý demiryolcu Rýfký Bey olduðunu öðreniriz.Anlatýcý, sonunda kendi adýný kullanan ve çocukluðunda kendisi gibi Rýfký Amca’nýn çizgi-roman-larýyla beslenmiþ olan Mehmet’i bulur ve artýk evlenmiþ olmasýna raðmen bir türlü unutamadýðý vearamayý sürdürdüðü, Almanya’da olduðunu öðrendiði Canan’ýn eski sevgilisi olduðu için öldürür. Veevine dönmek üzere otobüse biner. Ama Canan’la çýktýklarý sonu gelmeyen arayýþ gezilerinde sýksýk gördüklerine benzeyen bir trafik kazasýnda can verir ve “yeni bir hayata” geçer.

Orhan PAMUKYENÝ HAYAT

176

Seçilen bir öðrenci romanýn tümünü özetler. Baþka bir öðrenci romanýn olay örgüsünü oluþtu-ran olay zincirini tahtaya yazar. Bir baþka öðrenci ise Yeni Hayat romanýndan alýnan metinparçasýný özetler. Yapýlan bu çalýþmalar sonunda metnin olay örgüsü þemalaþtýrýlýr.

1. Yukarýda þemalaþtýrdýðýnýz olaylar günlük hayatta karþýmýza çýkabilecek türden olaylar mýdýr?Buradan hareketle olay örgüsünün hangi kaygýyla oluþturulduðunu tespit ederek sonucu tahtayayazýnýz.

2. Yeni Hayat romanýnýn tümünü göz önüne alarak romanda geçen kahramanlarýn karakter mi tip miolduklarýný belirleyiniz. Buna göre aþaðýdaki karakter/tip çözümleme tablosundaki sorularý cevaplandýrýnýz.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Birinci grup daha önce iþlenen Ankara romanýnýn olay örgüsü, kiþi, zaman vemekânýný, ikinci grup Yeni Hayat romanýnýn olay örgüsü, kiþi, zaman ve mekânýný tespit eder.Sonuçlarý grup sözcüleri tahtaya yazar. Bu sonuçlardan hareketle modernizmi esas alan eserlerdeolay, kiþi, zaman ve mekân arasýndaki iliþkiyle realist geleneðe uygun yazýlmýþ Ankara romanýnýn olay,kiþi, zaman ve mekân arasýndaki iliþki karþýlaþtýrýlýr. Ortak ve farklý yönleri söylenir. Sonuçlar deftereyazýlýr.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Birinci grup Ankara romanýnýn tema ve anlatým özelliklerini söyler. Ýkinci grupYeni Hayat romanýnýn tema ve anlatým özellliklerini tespit eder. Ulaþýlan sonuçlar tahtaya yazýlýr. Ýkieserin tema ve anlatým biçimleri açýsýndan farklýlýklar, sebepleriyle birlikte tahtaya yazýlýr.

177

KARAKTER/TÝP ÇÖZÜMLEME TABLOSU

KARAKTER/TÝP ADI Karakter/Tip Olarak Kahraman AnlatýcýKarakterin/tipin en belirgin

özelliði nedir?

Karakter/tip olaylar karþýsýndanasýl bir tavýr takýnmaktadýr?

Romandaki olaylarý dikkatealdýðýmýzda romandaki en güçlükarakter/tip kimdir?

Sosyal ortam ve çevre bukarakteri/tipi nasýl etkilemiþtir?

Karakterin/tipin yaþadýðý toplum-sal yapýnýn sizin toplumsal yapýnýz-dan farký var mýdýr?

Bu karakterin/tipin diðer karak-terler/tipler üzerinde etkisi varmýdýr?

Metnin yazýldýðý dönemde buromandaki karakter/tip gibidavranan biri olabilir mi?

178

3. Modernizmin kökeni ve etki alaný dikkate alýndýðýnda Yeni Hayat romanýnýn temasý baþkaedebiyatlarda da iþlenen bir tema olabilir mi? Tartýþýnýz. Buradan hareketle Yeni Hayat romanýnýntemasýyla ilgili neler söylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

4. Türk edebiyatýnýn daha önceki dönemlerinde Yeni Hayat romanýnýn temasýna rastlayabilirmisiniz? Neden?

5. Yeni Hayat romanýnýn bakýþ açýsýyla ilgili neler söylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

6. Varoluþçulukla ilgili araþtýrmalarýnýzdan hareketle Yeni Hayat romanýnda varoluþçuluðunözelliklerinin olup olmadýðýný tespit ederek defterinize yazýnýz.

7. “Bir gün bir kitap okudum ve bütün hayatým deðiþti.” cümlesini modern insanýn içinde bulun-duðu psikolojik durumdan hareketle yorumlayýnýz. Sizce okunan bir kitabýn veya tanýþýlan birinsanýn, kiþinin hayatýný deðiþtirmesi mümkün müdür? Örneklerle açýklayýnýz.

8. Aþaðýdaki þemayý uygun þekilde doldurunuz.

9. Yaptýðýnýz araþtýrmadan hareketle Yeni Hayat romanýnýn edebî deðerini ve edebiyat tari-himizdeki yerini açýklayýnýz.

Edebiyat ödüllerinin, edebiyat dünyasý ve okuyucu açýsýndan önemi konulu sunumunuzuyapýnýz.

10. Yapýlan sunumdan, okuduðunuz metinden ve yaptýðýnýz araþtýrmalardan hareketle OrhanPAMUK’un fikrî ve edebî kiþiliði hakkýnda çýkarýmlarda bulununuz.

11.Yeni Hayat romanýnda yazarýn fikrî ve edebî kiþiliði ile ilgili hangi sonuçlara ulaþabiliriz?Defterinize yazýnýz.

Yeni

Hay

atro

man

ýnýn

baðlý olduðu gelenek

baðlý olduðu edebîakým

baðlý olduðu romantarzý

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

1. Modernizmi esas alan eserlerin özelliklerini (tema, anlatým, dil, yapý özellikleri) aþaðýdakikavram haritasýna yazýnýz.

2. Beyaz Mantolu Adam ve Yeni Hayat adlý eserlerdeki kahramanlar dikkate alýndýðýnda moderninsanýn edebiyata yansýmasý nasýl olmuþtur? Tartýþýnýz. Sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

3.

Yukarýdaki þemada edebiyatta modernizmin genel özellikleri verilmiþtir. Okuduðunuz Beyaz MantoluAdam ve Yeni Hayat adlý eserlerde bu özelliklerin nasýl, ne þekilde ele alýndýðýný, yeniliði sürdürenlerineserlerinde hangi temalarý iþlediklerini ve bu eserlerin anlatým özelliklerini örnekler vererek açýklayýnýz.

179

MODERNÝZM

Geleneksel olanýgünün anlayýþýnauydurma, yerleþikve alýþýlmýþ olanýyeni olana tabikýlma eðilimi

vardýr.

Gelenekselanlatým ve yapýyý

reddeder.

Þeyleringöründükleri gibi

olmadýklarýnýsavunur.

Yerleþik uzlaþým-lara, modern

toplumun vasati-lik ve bayaðýlýðý-na isyan vardýr.

Ýnsanýn dýþýndakitoplumsal

dünyayý yalýn birbiçimde yansýt-madan kaçýnýlýr.

Modernizmi esasalan eserlerin özel-

likleri

Teknolojinin hayatýetkilemesi

1. Aþaðýdaki cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Modernizmi esas alan eserlerde alegorik anlatýma önem verilmiþtir. ( )- Modernizmi esas alan eserlerin, olay esaslý metinlerinde çaðrýþýma yer verilmez. ( )- Modernizmi esas alan eserlerde, geleneksel anlatým ve yapý yazar tarafýndan deðiþtirilir. ( )

2. Aþaðýdaki cümlede boþ býrakýlan yere uygun kelimeyi yazýnýz.Modernizmi esas alan yazarlarýn anlatýmýnda.................söyleyiþlere yer verilmiþtir.

3. Modernizmi esas alan eserlerle ilgili verilen aþaðýdaki bilgilerden hangisi doðrudur?A) Sembolik anlatýmlardan kaçýnýlýr.B) Maupassant tarzý hikâye tercih edilir.C) Yazarlar, insanýn dýþýndaki toplumsal dünyayý yalýn bir biçimde yansýtmaktan kaçýnmýþlardýr.D) Yazarlar, geleneksel anlatým biçimlerini kullanmýþlardýr.E) Yazarlar, toplumun her türlü sorununu çözmek amacýyla eser vermiþlerdir.

4. Aþaðýdaki eser-yazar eþleþtirmelerini doðru þekilde yapýnýz.

5. Modernizmi esas alan eserlerde hangi temalar ve anlatým özellikleri iþlenmiþtir?Maddeler hâlinde defterinize yazýnýz.

180

Orhan PAMUK

Tutunamayanlar

Cevdet Bey veOğulları

OyunlarlaYaþayanlar

Sessiz Ev

Oðuz ATAY

Turan OFLAZOÐLU’nun fikrî ve edebî kiþiliði hakkýnda araþtýrma yapýnýz (198. sayfadaki 8.soruya yöneliktir.).

Epik tiyatro ve uyumsuz tiyatronun özelliklerini konu alan bir araþtýrma yapýnýz (190. sayfadaki20 ve 199. sayfadaki 2. sorulara yöneliktir.).

Bir sonraki konuda iþleyeceðiniz tiyatro metinlerini canlandýrmak üzere rol paylaþýmý yapýnýz(186. sayfadaki 1 ve 196. sayfadaki 2. etkinliklere yöneliktir.).

Haldun TANER’in fikrî ve edebî kiþiliði ile ilgili araþtýrma yapýnýz (190. sayfadaki 21. soruyayöneliktir.).

Ünlü filozof Sokrates hakkýnda araþtýrma yapýnýz (198. sayfadaki 6. soruya yöneliktir.).

Turan OFLAZOÐLU’nun Sokrates Savunuyor adlý tiyatro eserini okuyunuz.

181

2. GÖSTERMEYE BAÐLI EDEBÎ METÝNLER

Tiyatro Metinleri

1. “Bir ülkenin tiyatrosunun tarihi, her þeyden önce onun seyircisinin tarihidir.” sözüyle anlatýl-mak istenen düþünceyi söyleyiniz.

2. Sinema ve televizyonun varlýðý tiyatronun deðerini ve önemini azaltýr mý? Tartýþýnýz.Ulaþtýðýnýz sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

KEÞANLI ALÝ DESTANI

TABLO IIIProjeksiyon: Taraflar ince taktiklerle seçime giriyorlar. Bakalým þimdi suret ne gösterecek. Dekor: Gecekondu meydaný. Kahvenin önü. Her yer donanmýþtýr.

NURÝ — (Bir iskemleye çýkarak) Beni dinleyin bir yol, ey cemaatimüslimin. (Hidayet’e) Sen de köþede aynasýzý kolla. (Hidayet’e gider.)SÝPSÝ — Fetvayiþerife mi çýkarýyorsun be?1. KONDULU — Bugün propaganda yasak. NURÝ — Susun arkadaþlar! Ezberlediklerimi unutacaðým. Bugün muhtar seçimi efendime

söyleyeyim, oyunuzu kime vereceksiniz? 1. KONDULU — Sana ne, kime istersek veririz.2. KONDULU — Keyfimizin kâhyasý mýsýn?1. KONDULU — Bize baský yapamazýn arkadaþ!3. KONDULU — Biz kimi seçeceðimizi biliyoruz.SÝPSÝ — Ýn oradan aþaðý!NURÝ — Þu adaylar kim, bir posta görelim.Teke Kâzým, Çakal Rüstem, Kürt Sabri.2. KONDULU — Kürt Sabri, Çakal Rüstem lehine feragat etmiþ. DERVÝÞ — Demek ortak çalýþacaklar.NURÝ — Demek þimdi Teke ve Çakal’a karþý anlý þanlý Keþanlý Ali kalýyor aday olarak. (Kalabalýða alkýþlayýn iþareti yapar.)KORO — Yaþasýn Keþanlý!YUKARI MAHALLE KOROSU — Yuuuuhhh!NURÝ —Bir kerem Teke Kâzým dedikleri, asker kaçaðýdýr arkadaþlar!

Ali, Sineklidað adlý gecekondu mahallesinde yaþayan, Zilha’ya âþýk bir gençtir. Bir geceZilha’nýn dayýsý mahallenin “baþ belasý” Çamur Ýhsan’ý býçaklanmýþ hâlde yerde bulur. Ona yardýmetmeye çalýþýrken eline kan bulaþýr ve cinayeti onun iþlediði sanýlýr. Bugünden sonra Ali için birdestan söylenmeye baþlanýr. Halk onun “þerbetli” olduðuna inanmýþtýr. Ali, kimseyi kendineinandýramayacaðýný anlayýnca kendisi de bu destana inanýr. Af ile hapishaneden çýkýnca muhtaradayý olur.

Keþanlý Ali Destaný oyunundan bir sahne

182

Y. M. KOROSU — Yuuuuuh!NURÝ — Üstelik okuma yazmasý da yoktur. Kara cahilden muhtar nerde görülmüþ?1. KONDULU — Parmak basar. Parmakla paraf yapar. 2. KONDULU — Sonra mühür ne güne duruyor? NURÝ — Çakal Rüstem’e gelince o da ayyaþ adamýn biridir. Üstelik çakal, rüþvet de alýr. Gözünedizine dursun!SÝPSÝ — (Zayýf polisi yakalayýp getire-rek) Þurda görünmeden dur, bak abi.Adaylara lafzen hakarette bulunuyor. Porpuganda yapýyor, zabýt tutulsun!NURÝ — (Tuzaðý fark etmiþtir.) Evet, ne diyordum. Teke Kâzým, asker kaçaðýdýr, ümmidir. Çakal Rüstem, ayyaþtýr, rüþvet alýr; ikisi de haramzadedir, diye konuþ-mak aklýmýn köþesinden geçmez. Kaldý ki bugün propaganda da yasaktýr. Sakýn böyle þeylere kalkmayýn arkadaþlarým! Ýstediðinizi seçin! Hep kardeþiz. Polis arkadaþ da bizim kardeþimizdir. Deðil mi öyle kardeþim? Millî hislerinize, hamiyetinize hitap ediyorum. Bakýn göz-lerim yaþardý. Sesim titriyor. Haydi, Ýstik-lâl Marþý söyleyelim. Yaþasýn bütün adaylar, yaþasýn millet!..ZAYIF POLÝS — (Sipsi’ye) Lafý sonuna kadar dinlesene arkadaþ! Yarým yamalakanlayýp beni de telaþa erdin. (Uzaklaþýr.)NURÝ — (Korkmuþtu, terini silerken) Politikacý olmak ne zormuþ be!ÞERÝF — Ha þunu bileydin.TEMEL — Ali’yi övmeye vakit bulamadýn.DERVÝÞ — Aldýrma, ikisi de ayný kapýya çýkar!TEMEL — Ali hakkýnda konuþun biraz. Ali’yi övün!NÝYAZÝ — (Gelerek) Vaziyet nasýl?DERVÝÞ — Biraz para iþledik aþaðý mahalleye.NURÝ — Biz de yukarý mahallenin kütüklerinde çoðu kimseyi çift yazdýrdýk. NÝYAZÝ — Yahu, ne yaptýnýz! Þimdi Teke Kâzým’a çifter oy verilecek. NURÝ — Ýyi ya! NÝYAZÝ — Bunun nesi iyi? NURÝ — Santralini iþlet, beþ vakit! Ýþ meydana çýkýnca Teke’nin kendi lehine hile yaptýrdýðý sanýlacak. Yukarý mahallenin sandýklarý iptal… NÝYAZÝ — Baþvekil olacak adamsýn be Ýzmarit! NURÝ — Ali Abi verdi bu taktiði, mahpushanede boþuna dirsek çürütmemiþ. HÝDAYET — Derviþ Dayý konuþuyor. Derviþ Dayý konuþuyor. DERVÝÞ — (Öksürüp sesini ayar eder. Polisin gittiði tarafa bakar, iskemleye çýkar.) Ali hakkýn-da ne konuþayým. Aha, tarih konuþmuþ onun hakkýnda. Destaný var iþte ortada, hep ezber bili-yoruz, çok þükür.KORO — Yaþa, var ol!DERVÝÞ — Böyle bir kabadayý kaç asýrda bir yetiþir, söyleyin arkadaþlar! KORO — Yetiþmez…DERVÝÞ — Sinekli’yi Çamur Ýhsan mikrobundan Teke mi Çakal mý kurtardý? Yoksa Keþanlý Ali mi?KORO — Ali kurtardý.ÞERÝF — Gayri zemberek kuruldu. Söz kâr etmez bunlara…DERVÝÞ — Sinekli, Sinekli olanda dokuz yýl mahpusluk þerefi hangi faniye nasip oldu?

Keþanlý Ali Destaný oyunundan bir sahne

183

KORO — Olmadý. DERVÝÞ — Bugüne dek kimin karýsýna, kýzanýna kem gözle baktý? KORO — Kimsenin.DERVÝÞ — Eli, ne vakit harama uzandý? KORO — Hiçbir vakit.DERVÝÞ — Sahapsýz kaldýðý için þamar oðlanýna dönen Sinekli’ye bir baþ lazým mý deðil mi?KORO — Ýlazým… DERVÝÞ — Öyleyse hepinizin yaþlý gözlerinden öperim. Gözünüz aydýn olsun arkadaþlar!(Hapþýrýr.) Ýþte, o baþa gavuþtuk gayrý…KORO — Gavuþtuk gayrý…DERVÝÞ — (Hapþýrýr, mendil aranýr.) Mendili evde býrakmýþým. Tuh Allah gahretsin! KORO — (Kendilerini kaptýrmýþ.) Gahretsin! DERVÝÞ — Bunu size söylemedim, kendime söyledim. KORO — Gendine söyledin. DERVÝÞ — Susun artýk, gonuþma bitti! KORO — Gonuþma bitti. ÞERÝF — Halk harekete geldi. Durduramazsýn artýk...KORO — Durduramazsýn artýk. TEMEL — Ali Abi geliyor. Ali Abi geliyor. Y. M. KOROSU — Yuuuuh!KORO — Geliyor. Aslan geliyor. Savulun, aslan geliyor!Y. M. KOROSU — Yaðcýlar, yaðcýlar, yaðcýlar…YAÞLILAR KOROSU — Ya Ali, ya Ali; (Goygoycular gibi baþlarýný iki yana sallayarak) ya Hasan, ya Hüseyin; ya Hasan…NURÝ — Susun be!..TEMEL — Keþanlý Ali’yi istiyoruz. Keþanlý konuþsun!KORO — Keþanlýyý isteriz, Keþanlý konuþsun! (Taraftarlarý konuþmasý için Ali’ye ýsrar ederler. Ali karþýsýndaki iskemlenin üstüne çýkar.)ALÝ — Sevgili Sinekli halký!KORO — (Alkýþlar) Yaþa! ALÝ — Muhterem seçmenler! KORO — (Alkýþ) Var ol!ALÝ — Aziz vatandaþlarým! KORO — (Alkýþ) Nur ol!Y. M. KOROSU — Yaðcýlar, yaðcýlar. (Kaynana zýrýltýlarý) Oh, oh, oh; güm, güm, güm. ALÝ — (Onlara doðru kükreyerek) Susun! (Birden herkes týss olur. Ali, sertliði ile tezat teþkil edenbir yumuþaklýkla) Sevgili vatandaþlarým! Cuma namazýnda idim. Ondan biraz geciktim. Büyüklerin ellerinden, küçüklerin gözlerinden öperim…(Temel, ne söz ne söz gibilerden bir el iþareti yapar.)NÝYAZÝ — (Seyircilere) Mapýsta bilem beþ vakit namazý býrakmamýþ. Ehlidin, Ali’yi boþunamý tutuyor?ALÝ — (Devam ederek) Bugün, bütün Sinekli aynasýz bir açmazda bulunuyor. Damlarýnýzý yýkacaklar, neden? Çünkü her gün hýr gür, kavga, dalaþ. Burada birlik, minganez arkadaþlar. Birlik olmayan yerdedirlik de olmaz.KORO — Nerede birlik orada dirlik. Nerde birlik orda dirlik…Y. M. KOROSU — Nerde çokluk orda yokluk. Nerde çokluk orda yokluk…ALÝ — Söz misali þu saman çöpünü alalým. (Çöpü kýrar.) Tek çöpü her çocuk bilem kýrar. (Birtutam çöp alýr, dener.) Ama yüz tane, bin tane, on yüz bin tane saman çöpü bir araya gelse…Sýkýysa kýr bakalým! Ben uzun laf edemem. Ne ediðimi anlayýverin iþte.TEMEL — Bundan kuvvetli söz mü olur?HAFÝZE — Ne dimek? Besbelli bir þey.ALÝ — Ben bu dünyaya bir kerem gelmiþim arkadaþým. Altý mikrobun canýný daha cehenneme göndermeden gidersem emdiðim helal süt, haram olmaz mý? TEMEL — Adamda telakat var.

184

ALÝ — Ýþte herkesler burada. Benim þahsým, namusum hakkýnda itirazý olan varsa buyursunçýksýn!

ZÝLHA — (Kalabalýðý yarýp çýkarak) Benim söyleyecek iki çift lafým var. Bu adam gaatilin biridir. Dayýmý vurdu. Hepiniz biliyorsunuz. Gendinize gaatilden mýhtar mý seçeceksiniz?ALÝ — Sen bunu bana…ZÝLHA — Gaatil deðil misin, yalan mý?ALÝ — (Çok üzgündür.) Gayri ben ne söyleyim. Nezaketine diyecek yok. Bir hoþ geldin demeden katil deyip çýktýn. NÝYAZÝ — Elini neden buladý kana? Senin, benim namusum, iffetim için…ZÝLHA — Ben, namusumu, iffetimi gendim gorurum bizzat evelallah!2. KONDULU — Essah. Çamur Ýhsan’ý vurdu. Essah.ZÝLHA — Mevla’m da onu yere vurur inþallah. Gençliðine doymadan gitsin. Allah bin belasýný versin. Tuh. (Tükürür gider. Ali, ne yapacaðýný þaþýrýr. Derviþ, onun koluna girip yatýþtýrýr.)TEMEL — Sinekli’nin namusu için mapusta dokuz yýlýný feda et, sonra…SÝPSÝ — Hangi dokuz yýl. Dört yýl yattý. Beþi, aftan kaynadý, ne haber? (Temel, Sipsi’ye tekme atar. Ýki taraf birbirleriyle kapýþýr. Polisler koþar gelir, ayýrýr.)

BÜYÜK ÞENLÝK VE DANSTABLO IVProjeksiyon: Keþanlý Ali kondularýn efesi veyahut ittihattan kuvvet doðar. Dekor: Ayný

TEMEL — Susalým arkadaþlar. Yeni muhtarýnýz Keþanlý Ali faaliyet programýný okuyacak.SARHOÞ RASÝH — Ne vakit yazmýþ ki. NURÝ — Dün gece Ýstidacý Derviþ Dayý’yla birlikte kaleme aldýlar.SÝPSÝ — Amma iþtahlý imiþ. ALÝ — Susun! 1. KONDULU — Demokrasi var. Fikir beyan etmek yasak mý?TEMEL — Kes sesini be! Bak hâlâ söyleniyor. NURÝ — Demokrasi, seçim bitene kadardý. ALÝ — Ýstesem hiç danýþmam… Bildiðimi okurum. Adam saydýk sizi, okuyoruz iþte. LÜTFÝYE — Oku oðlum oku, sen onlarýn kusuruna bakma...ALÝ — (Bir tuvalet kâðýdý rulosuna yazdýðý müsveddeyi okumaya baþlar.) Bir: Sinekli’de bir huzur rejimi kurulmuþtur. Maraza çýkarýp bunu bozanýn evi mailiinhidam dalgasý ile yerle bir edilecek; menkul, gayrimenkul, emvalinevaziyet edilecektir. Duyduk duymadýk demeyin!SESLER — Doðru çok güzel.1. KONDULU — Hani zorbalýk kalkýyordu?KORO — Olacak artýk o kadar...ALÝ — Faizci Temel’i maliye, istidacý Derviþ’i hukuk müþaviri nasb ve tayin ettim.SESLER — Tebrik ederiz… (Temel ve Derviþ, tebrik edilirler.)ALÝ — Her kahvede iki el mano bana yani yardým fonuna aittir. Vermeyene kirpi kürkü giydiririm, oyun bozanlýðýn âlemi yok ha!.. SARHOÞ RASÝH — Hani mano kalkýyordu? KORO — Olacak artýk o kadar… ALÝ — Benim kahvede bir ýrgatlar, bir hizmatçýlar bir de taksi kâhyalarý birliði kurulmuþtur. Bundan böyle bozanlýðýn âlemi yok ha!.. Bundan böyle kimse þehirle baþýna buyruk iþ anlaþmasý yapamaz. Çamaþýra, orta hizmetine, sütnineliðe, fabrika iþçiliðine gidecek kadýn ve kýzlar, adlarýný þimdiden Hafize’ye yazdýrsýnlar…

Ali, muhtar seçilir ve kendi hazýrladýðý birtakým kurallarý mahalleliye okumak için hazýrlanýr.

Keþanlý Ali Destaný oyunundan bir sahne

185

2. KONDULU — Bak, akraba koruyor…

TABLO VIIIProjeksiyon: Deli bozuk Zilha demiþler buna. Öç alacak elbet. Otuz derste medeniyet. Dekor: Onaranlarýn evinde küçük bir salon.

ZÝLHA — Ne diyordum efendicaðzýma söyleyim. Beni bu eve evladýmaneviyatlýk aldýlar. Birçocuðu bir de Þamama’yý gezdiriyorum. Ýþim o kadar. Þamama, evin köpeði. Burada medeniyetvarmýþ be! Eskiden ayaklarýmý aydan aya yýkardým. Hem de çorabýmý çýkarmadan. Oldu olacakikisi birden yýkansýn diye. Þimdi her gün banyo yapýyorum. Her Allah’ýn günü yýkanan deri nekadar yumuþak oluyormuþ meðer. Amonyak kokusuna öyle alýþmýþým ki burada temiz hava ilkinciðerime dokandý. (Gider, masanýn üstünden bir resim alýp gösterir. ) Filiz’in babasý Bülent Bey,illetli fakir; karýsý evden kaçmýþ. Adam da böyle sönmüþ fenere dönmüþ. Ýhya Bey, doktorlara

ne paralar yedirmiþ… Nafile… Malankoli diyorlar, düþman baþýna. Bana bazen tuhaf koyun gibi bakar.(Taklidini yapar.) Çok dokanýyor içime. Hani birinci perdede çiþini bile unutan bunak profesör vardý ya deli doktoruymuþ meðer o. Küçük beye þimdi o bakýyor. Ýkide bir evde. Benim kýlýk kýyafetime bile karýþýyor. Yok saçýný þöyle tara, yok gözünü böyle boya. Deli mi ne? Ýhya Bey, buba adam. Tuttuðu altýn olsun neme lazým. Beni kýzý gibi sever. Sen bizim ailenin maskotusunkýz diyor. Uður getiriyormuþum diye arada bir makas da alýr. Olacak artýk o kadar. Madam Olga’ya tenbihat geçmiþ. Bana oturup kalkma, konuþma öðretsin diye.Kim bilir, belki de iyi birkýsmet çýkarsa sevabýna everecekler. Dünyada hayýr sahablarý daha ölmedi… (Kapý vurulur.)Madam galiba. Sen misin madamcýðým, buyur…OLGA — Dün sana öðrettiðim dersi ezberledin?ZÝLHA — (Bir çekmeden okul defterini alýr.) Ezberledim madam.OLGA — Oku.ZÝLHA — Sen oku, sen çok güzel okuyorsun.

ÝSTÝL ÝLEN NEZAKETLEN ÞARKISI

KEÞANLI ALÝ DESTANI

Zilha, Müteahhit Ýhya Onaran’ýn evinde çalýþmaya baþlar.

OLGA — Sivilizasyon Ne fabrika demektirNe de atom patlatýpDünyayý yere sermektirSivilizasyonEtiket bilmekVe bunu tatbik edebilmektir.

Burnunu karýþtýrAma zerafetlenÝstil ilen nezaketlenSýrtýný kaþýYalnýz iyi yakýþtýrÝstil ilen nezaketlen

Nezaketle atýlan kazýkKazýk deðildir artýk

Ýnsan her yerde ayný kumaþYalnýz istili deðiþik birazÝstil ilen nezaketlenAdam öldür suç olmaz

SivilizasyonNe fabrika demektirNe de atom patlatýpDünyayý yere sermektirSivilizasyonEtiket bilmekVe bunu tatbik edebilmektir.

Ali, kendisine kýzgýn olan Zilha’nýn gönlünü alýr. Zilha ile Ali, kavuþacaklarý anda gecekondularýyýktýrmak isteyen müteahhidin adamý Cafer, Ali’yi öldürmek üzere ortaya çýkar. Cafer, Ali’ye ateþeder. Ali, silahýn üzerine atlar. Boðuþma sýrasýnda silah sesi duyulur. Ali, yanlýþlýkla Cafer’i vurur.Polis düdükleri ve siren sesleri arasýnda Ali tutuklanýr.

186

KORO — Of, off…

KISSADAN HÝSSE

1. a. Keþanlý Ali Destaný adlý tiyatro metninde meydana gelen olaylarý tespit ediniz.b. Tespit ettiðiniz olaylarýn metnin dramatik örgüsünü nasýl meydana getirdiðini bir grafik þek-

linde gösteriniz. c. Tiyatro metinlerinin kiþileri ile fabl veya masal metinlerinin kiþileri arasýndaki farktan hareketle

Keþanlý Ali Destaný adlý tiyatro metnindeki dramatik örgünün niçin düzenlendiðini söyleyiniz.ç. Keþanlý Ali Destaný adlý metindeki olay örgüsünün yaþanýlan gerçeklikte bir kiþinin baþýn-

dan aynen geçmesi mümkün müdür? Niçin? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý sözlü olarak ifade ediniz.

Koro, bunlarý okur; polisler Ali’yi götürürken sahne alýnlýðýndaki Ali’nin prologdaki dosya resmiakseder. Þerif Abla, sahne önüne ilerler. Kýssadan hisseyi söyler.

Sinekli’de durulmuyor, yastanSaðýndan vuruldun, soluna yaslanHey Ali, koç Ali, babamýz AliAnalar doðurmaz böyle bir aslan

Morgol gömlek giyerdiGümüþ köstek takardýHafif þehla bakardýYaktý mý kalpten yakardý

Kaþta býçak yarasýYüzde Halep çýbanýKurþun yemiþ ayaðýBelli belirsiz aksardý

Kondularý yýkýlmaktan koruduSu getirdi, alantrik kodurduYol yaptýrdý, dokuz çeþme açtýrdýEle güne bizi adam saydýrdý...

Küçükleri severdiBüyükleri sayardýBir bayramdan bayramaNamaz da bilem kýlardý

Býçaða hiç dönmezdiPerva nedir bilmezdiAçýk tetik mi gördüÜstüne üstüne giderdi.

Beyler tuzaðýndan kurtulamadýLüveri çalýndý toplayamadýZilha’yý doyarak koklayamadýNamertçe vuruldu koç yiðit Ali

Sayýn baylar bayanlarBizi seven ihvanlarBurada biter kýssamýzGördünüz iþittiniz

Böyle iþte çoðu destanDestan iþin afyonuKaldýrdý mý altýndan Ali Cengiz oyunu

Biz yutarýz cahilizYumruk kadar kafamýzAma sizler okumuþGözlük bilem takýnmýþ

Aydýn kiþilersinizSiz bunu yemezsinizKaldýrýn örtüleriÜfürün þu tülleri

Arayýn bulursunuzKazýyýn görürsünüzYanlýþ mý öyle deðil miNeden sus pus oldunuz

Yoksa sen de bizcilenSaf mýsýn ey ehaliBizim kadar kolaycaKanar mýsýn ehali

Keþanlý Ali Destaný adlý tiyatro metnini sýnýfta canlandýrýnýz.

Haldun TANERKeþanlý Ali Destaný

187

2. a. Keþanlý Ali Destaný adlý metnin kiþilerini tespit ediniz.b. Tespit ettiðiniz kiþileri metinde sergiledikleri toplumsal ve ahlaki tavýr ve tutum açýsýndan

tahlil ediniz. Buna göre metnin kiþilerini aþaðýdaki tabloya yazarak gruplandýrýnýz.

c. Metnin dramatik örgüsünü nasýl etkilediðini tespit edebilmek için Keþanlý Ali Destaný adlýmetindeki kiþilerin hangi iþlevi yüklendiklerini sözlü olarak ifade ediniz.

3. Keþanlý Ali Destaný’ ndaki kiþilerle metinde söz edilen dönemde karþýlaþmak mümkünmüdür? Neden?

4. Keþanlý Ali Destaný’ ndaki olaylarýn geçtiði mekân ya da mekânlarla gerçek hayatta dakarþýlaþýlabilir mi? Buradan hareketle mekânýn metnin bütününde oynadýðý rol üzerinedüþüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

5. a. Keþanlý Ali Destaný’ ndaki kiþilerin belirgin hareket, davranýþ ve kýyafet özellikleri hakkýndaneler söylenebilir?

b. Buradan hareketle Keþanlý Ali Destaný’ ndaki kiþiler kýyafet, hareket ve davranýþlarýylaesere neler kazandýrmýþlardýr? Sonuçlarý defterinize yazýnýz.

6. Yazar Keþanlý Ali Destaný’ daki mekân, zaman ve kiþilerin karakter özelliklerini farklý anlatsay-dý eserin yapý ve anlatýmýnda neler deðiþirdi? Buradan hareketle kiþi, zaman ve mekân arasýnda-ki iliþkiyi sözlü olarak ifade ediniz.

7. a. Keþanlý Ali Destaný’ ndaki ön plana çýkan karakter ve tipler kimlerdir?b. Bu karakter ve tiplerin sosyal problemlere yaklaþýmlarý hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Sözlü olarak ifade ediniz. 8. a. Keþanlý Ali Destaný adlý tiyatro metninde iþlenen temayý tespit ediniz.

b. Buradan hareketle Keþanlý Ali Destaný adlý tiyatro metninin temasý ile CumhuriyetDöneminin sosyal hayatý ve gerçekliði arasýndaki iliþkiyi söyleyiniz.

c. Muhtarlýk seçimini ve Zilha’ nýn Ýhya Onaran’ ýn evine gidiþiyle yaþadýðý deðiþimidikkate alarak Cumhuriyet Döneminde sosyal kurumlarda ve ailede yaþanan deðişim ile ilgili nelersöyleyebilirsiniz?

9. Aþaðýda Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosunda ele alýnan konular bir þema olarak verilmiþtir.Keþanlý Ali Destaný’ nda bu konularýn hangisinin ya da hangilerinin yansýtýldýðýný sözlü olarak ifade ediniz.

Ýyiler Kötüler Ezenler Ezilenler

CumhuriyetDönemi Türk

Edebiyatýnda EleAlýnan Konular

Kanaatkârlýk-aþýrý tüketim Toplumun deðer

çatýþmasýnýn somut-laþtýrýlmasý

Osmanlý tarihine aitþahsiyet ve olaylar

Toplumsal veekonomik

adaletsizlik

Âdet ve gelenekler

Deðiþen yaþamtarzýnýn beraberindegetirdiði aile dramlarý

Sorumluluk-sorumsuzluk

Köy gerçekliði

Gecekondulardayaþayan

insanlarýn problemleri

Yakýn geçmiþin eleþtir-ilmesi

188

10. Keþanlý Ali Destaný’ ndaki olaylarýn ve kiþilerin düþünce (mesaj) ile iliþkisini aþaðýdaki þemayý dadikkate alarak belirleyiniz.

11. Keþanlý Ali Destaný’ ndaki kiþilerden hangisi ya da hangileri toplumcu gerçekçiliðe baðlý biryazar olan Haldun TANER’ in sözcülüðünü üstlenmektedir? Bu bize yazarýn amacý ve eserdeki tutu-mu hakkýnda hangi ipuçlarýný vermektedir? Sözlü olarak ifade ediniz.

12. Keþanlý Ali Destaný’ nda geçen olaylarýn ve kahramanlarýn sembolik deðerlerini belirleyiniz.

a. Yukarýda verilen monologda Zilha’ nýn yaþadýðý olaylar karþýsýndaki duygularýný abartýlý birþekilde ifade ettiði söylenebilir mi? Neden? Sözlü olarak ifade ediniz.

b. Bu monologda kültür deðiþiminin yansýtýlýp yansýtýlamadýðýný sebepleriyle birlikte söyleyiniz.14. “ Gecekondu, telefon, köpek gezdirmek, sivilizasyon, fabrika, atom, etiket, seçme ve

seçilme” kelime ve kavramlarýnýn Türk tiyatrosuna niçin girdiðini söyleyiniz.15. Keþanlý Ali Destaný adlý tiyatro metninde bireysel bunalým yaþayan kahramanlara yer

verilmiþ midir? Sözlü olarak ifade ediniz.

Haldun TANER, Keþanlý Ali Destaný adlý tiyatro metninin tablo baþlarýnda “ projeksiyon” adý

Haldun TANER, Keşanlı Ali Destanı adlı tiyatro metninin tablo başlarında “ projeksiyon” adıaltında yukarıdaki ifadeleri kullanarak dönemin hangi unsurlarını eleştirmiştir? Sözlü olaraf ifadeediniz.

13. ZÝLHA —Ne diyordum efendicaðzýma söyleyim. Beni bu eve evladýmaneviyatlýk aldýlar. Birçocuðu bir de Þamama’ yý gezdiriyorum. Ýþim o kadar. Þamama, evin köpeði. Burada medeniyetvarmýþ be! Eskiden ayaklarýmý aydan aya yýkardým. Hem de çorabýmý çýkarmadan. Oldu olacakikisi birden yýkansýn diye. Þimdi her gün banyo yapýyorum. Her Allah’ ýn günü yýkanan deri ne kadaryumuþak oluyormuþ meðer. Amonyak kokusuna öyle alýþmýþým ki burada temiz hava ilkin ciðerimedokandý. (Gider, masanýn üstünden bir resim alýp gösterir.) Filiz’ in babasý Bülent Bey, illetli fakir;karýsý evden kaçmýþ. Adam da böyle sönmüþ fenere dönmüþ. Ýhya Bey, doktorlara ne paralaryedirmiþ… Nafile… Malankoli diyorlar, düþman baþýna. Bana bazen tuhaf gibi bakar. (Taklidiniyapar.) Çok dokanýyor içime. Hani birinci perdede çiþini bile unutan bunak profesör vardý ya delidoktoruymuþ meðer o. Küçük beye þimdi o bakýyor. Ýkide bir evde. Benim kýlýk kýyafetime bilekarýþýyor. Yok saçýný þöyle tara, yok gözünü böyle boya. Deli mi ne? Ýhya Bey, buba adam. Tuttuðualtýn olsun neme lazým. Beni kýzý gibi sever. Sen bizim ailenin maskotusun kýz diyor. Uður getiriyor-muþum diye arada bir makas da alýr. Olacak o kadar. Madam Olga’ ya tenbihat geçmiþ. Bana otu-rup kalkma, konuþma öðretsin diye. Kim bilir, belki de iyi bir kýsmet çýkarsa sevabýna everecekler.Dünyada hayýr sahablarý daha ölmedi… (Kapý vurulur.) Madam galiba. Sen misin madamcýðým,buyur…

16. “ Horozu çok olan köyde sabah erken olurmuþ” , “ Taraflar, ince taktiklerle seçime giriyorlar.Bakalým þimdi suret ne gösterecek” , “ Keþanlý Ali, kondularýn efesi. Veyahut ittihattan kuvvetdoðar.” , “ Sinekli’ de devrisaadet. Ali, torik iþletip namlu gösterip olmayacaklarý oldurtuyor.” ,“ Delibozuk Zilha demiþler buna. Öç alacak elbet. Otuz derste medeniyet.” , “ Gecekondu efesiKeþanlý Ali ile inþaat kralý Ýhya Onaran karþý karþýya.” , “ Zilha’ nýn rüyasý kýsa sürüyor. Nevvare’ nineve dönüþü. Saraydan (yanlýþ) kýz kaçýrma.” , “ Oyun dediðin hissî olmalý; ahlaki, inzibati olmalý.Sonunda vatandaþa bir dersiibret çýkmalý. Polise göre bu iþ, burada bitmeli.”

Düþünce (Mesaj)

Kiþiler Olay

Keþanlý AliDestaný

189

17. a. Keþanlý Ali Destaný adlý tiyatro metnindeki kahramanlarýn sosyal hayatla iliþkisinibelirleyerek aþaðýdaki tabloya yazýnýz.

b. Yukarýdaki tabloda verilen kiþilerin, eserdeki olaylarýn geçtiði tarihî dönemle iliþkisini sözlüolarak ifade ediniz.

18. a. Keþanlý Ali Destaný’ ndaki zaman unsuru çýkarýlýr ya da deðiþtirilirse metinde nasýl birdeðiþme olur? Niçin? Sözlü olarak ifade ediniz.

b. Metindeki zamanýn eserin yazýldýðý dönemle iliþkisini belirleyerek defterinize yazýnýz.

Kiþiler Sosyal Hayatla ÝliþkileriKeþanlý AliZilhaNuriSipsiOlgaKondulularZayýf PolisÞerifHidayetTemelDerviþNiyaziHafizeSarhoþ RasihLütfiye

19. DERVÝÞ —… Ali hakkýnda ne konuþayým. Aha, tarih konuþmuþ onun hakkýnda. Destaný var iþte ortada, hep ezber biliyoruz, çok þükür.KORO — Yaþa, var ol!DERVÝÞ — Böyle bir kabadayý kaç asýrda yetiþir, söyleyin arkadaþlar! KORO —Yetiþmez…DERVÝÞ — Sinekli’ yi Çamur Ýhsan mikrobundan Teke mi Çakal mý kurtardý? Yoksa Keþanlý Ali mi?KORO — Ali kurtardý.ÞERÝF —Gayri zemberek kuruldu. Söz kâr etmez bunlara…DERVÝÞ — Sinekli, Sinekli olanda dokuz yýl mahpusluk þerefi hangi faniye nasip oldu?KORO — Olmadý. DERVÝÞ —Bugüne dek kimin karýsýna, kýzanýna kem gözle baktý? KORO —Kimsenin.DERVÝÞ —Eli, ne vakit harama uzandý? KORO —Hiçbir vakit.DERVÝÞ —Sahapsýz kaldýðý için þamar oðlanýna dönen Sinekli’ ye bir baþ lazým mý deðil mi? KORO — Ýlazým… DERVÝÞ — Öyleyse hepinizin yaþlý gözlerinden öperim. Gözünüz aydýn olsun arkadaþlar!(Hapþýrýr.) Ýþte, o baþa gavuþtuk gayrý…KORO — Gavuþtuk gayrý…DERVÝÞ — (Hapþýrýr, mendil aranýr.) Mendili evde býrakmýþým. Tuh Allah gahretsin! KORO — (Kendilerini kaptýrmýþ.) Gahretsin! DERVÝÞ —Bunu size söylemedim, kendime söyledim.

190

Yukarýda geleneksel seyirlik oyunlardan biri olan Karagöz ile Cumhuriyet Dönemi ürünü olanKeþanlý Ali Destaný’ndan birer bölüm alýnmýþtýr. Bu metinleri karþýlaþtýrarak;

a. Aralarýndaki benzerlikleri tespit ediniz.b. Aralarýndaki farklýlýklarý toplumcu gerçekçi bakýþ açýsýný da dikkate alarak söyleyiniz.

20. Araþtýrmalarýnýzdan hareketle Keþanlý Ali Destaný adlý metinde epik tiyatronun özelliklerinive sahne düzeninin ne þekilde olduðunu sözlü olarak ifade ediniz.

21. Okuduðunuz metni ve araþtýrmalarýnýzý dikkate alarak Haldun TANER’in fikrî ve edebî yönühakkýndaki düþüncelerinizi yazýlý olarak ifade ediniz.

22. Keþanlý Ali Destaný adlý metinle yazarý arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu sözlü olarak ifadeediniz.

23. Keþanlý Ali Destaný’nın temasý ile Türk inkýlaplarýndan hangisini iliþkilendirebilirsiniz? Niçin?Sözlü olarak ifade ediniz.

KORO — Gendine söyledin. DERVÝÞ — Susun artýk, gonuþma bitti! KORO — Gonuþma bitti. ÞERÝF — Halk harekete geldi. Durduramazsýn artýk...KORO — Durduramazsýn artýk. TEMEL — Ali Abi geliyor. Ali Abi geliyor.

ÝMAM — Bir evde geçim olmaz çok söylerse kaynanasý MAHALLELÝ — Oooo… Oooo… Oooo… Oooo!.. KARAGÖZ — (Sýçrayarak) Güm!.. ÝMAM — Arabistan’dan gelir balçýk hurmasý!.. MAHALLELÝ — Oooo… Oooo… Oooo… Oooo!.. KARAGÖZ — (Sýçrayarak) Güm!.. Çattýk be!.. ÝMAM — Pilav, zerde hazýrlanmýþ, gelir kaþýk sedasý!..MAHALLELÝ — Oooo… Oooo… Oooo… Oooo!.. KARAGÖZ — (Sýçrayarak) Güm!.. ÝMAM — Gelin haným güzel amma kelmiþ koca kafasý!.. MAHALLELÝ — Oooo… Oooo… Oooo… Oooo!.. KARAGÖZ — (Sýçrayarak) Güm!.. ÝMAM — Elbiseye meraklýdýr hem boyalý kundurasý! MAHALLELÝ — Oooo… Oooo… Oooo… Oooo!.. KARAGÖZ — (Sýçrayarak) Güm!.. ÝMAM — Bitten zengin olmuþ abasýnýn yakasý!.. MAHALLELÝ — Oooo… Oooo… Oooo… Oooo!.. KARAGÖZ — (Sýçrayarak) Güm!.. Ay, aman bittim be!.. Yeter artýk yahu!..ÝMAM — Bissürûru, veþþurûru, velmürûru, velubûr!.. MAHALLELÝ — Oooo… Oooo… Oooo… Oooo!.. KARAGÖZ — (Sýçrayarak) Güm!.. ÝMAM — Duamýz yarýya geldi, hâlâ kahveler eylemedi zuhur!..MAHALLELÝ — Oooo… Oooo… Oooo… Oooo!.. KARAGÖZ — (Sýçrayarak) Güm!.. ÝMAM — Elhamâmý, vettasý vettârak, ayaklar çýrýlçýplak!..MAHALLELÝ — Oooo… Oooo… Oooo… Oooo!..

191

SOKRATES SAVUNUYORBirinci PerdeBirinci Sahne

SOKRATES — (I. Yurttaþ’ý omzundan sarsarak) Hey!I. YURTTAÞ — (Esneyerek döner.) Kim o? SOKRATES — Güneþ!I. YURTTAÞ — Ne? SOKRATES — Çok oluyor güneþ doðalý.

Uyan artýk, Atinalý!I. YURTTAÞ — Ne yapmalý uyanýp da?SOKRATES — Uyan da düþün! I. YURTTAÞ — (Gözlerini açarak) Neyi?SOKRATES — Olup bitenleri. I. YURTTAÞ — (Uyuklayarak) Peki.SOKRATES — Düþünüyor musun?I. YURTTAÞ — (Gözlerini aralayarak) Neyi?SOKRATES — Toplayýp toplayýp götürüyorlar yurttaþlarý,

sorguya çekiyorlar ikide bir.Güvenliði korumak içinmiþ bunlar.Sen, Atinalý bir yurttaþ olarakNe düþünüyorsun bu konuda?

I. YURTTAÞ — (Tedirgin) Sýrasý mý þimdi bunun?SOKRATES — Ne zamanmýþ sýrasý bunun? I. YURTTAÞ — Ne bileyim ben! Elbet vardýr bir sýrasý.

Vay canýna! Ne düþünüyorum bu konuda ha!Ben mi ne düþünüyorum? Ben?

SOKRATES — (Alaylý gülerek) Evet, sen kendin. (I. Yurttaþ düþünmeye baþlar. Sokrates, Apollodoros’u sarsar.)

APOLLODOROS — (Gülümseyerek açar gözlerini.) Amma da geç olmuþ… Uyku deðil dipsiz kuyuDüþ babam düþ, düþ babam düþ!

SOKRATES — (Omzundan tutarak)Düþün de düþme dostum, düþün!Gereðinden fazla uyumakölüme çalýþmaktýr büsbütün.

(Apollodoros iyice uyanarak sevinir, Sokrates’e sokulur. Sokrates tam baþka birine gidecekkenI. Yurttaþ’ýn uyuyakaldýðýný görür, koþup omzundan sarsar.)

Uyan be adam, uyan!Uyan da düþün, düþün de uyan!

(Sesinden öbür Atinalýlar yavaþ yavaþ dönerek gözlerini kýrpýþtýrýrlar. Sokrates her birine ayrýayrý koþarak sarsar.)

SOKRATES — (II. Yurttaþ’a) Seçmek nedir?II. YURTTAÞ — (Bocalar.) Seçmek mi? Seçmek… (Uyuklar.)SOKRATES — (Omzundan sarsarak)

Seçmek, evet seçmek!Kendinden geçmek deðil. (III. Yurttaþ’a)Sen söyle, nedir seçmek?

III. YURTTAÞ — (Düþünür, birden sevinerek) Olmuþ elmayýhamýndan ayýrmaktýr seçmek!

(Atina’da bir alan: Sabah. Yer yer dikilmiþ, uyuyan Atinalýlar, arkalarý dönük. Sokrates girer, aksaçlý bir koca ama dinç mi dinç. Ayakta uyuyanlarý görünce acý acý güler.)

192

SOKRATES — (Alaylý) Aferin! Peki,olmuþ insaný hamýndan ayýrmak?

III. YURTTAÞ — (Bön bön) O da seçmek…SOKRATES — Elmayý armuttan ayýrmak ne peki?III. YURTTAÞ — O da… (Sokrates, I. Yurttaþ’a bakar sert sert, adam onun baktýðýný görür görmez yoðun bir düþünmeye

girer.) I. YURTTAÞ — (Kendi kendine)

Ben ne düþünüyorum bu konuda?Ben yani. Kendim!

SOKRATES — (I. Yurttaþ’a) Sen söyle bakalým, neymiþ seçmek!I. YURTTAÞ — (Kendisi bulmuþ gibi)

Olgun elmayýhamýndan ayýrmaktýr seçmek.Yok, yok! Olgun insaný hamýndan ayýrmak.Elmayý armuttan ayýrmak yani!

SOKRATES — (Kendi kendine, alaylý)Ayýrýn bakalým elma kafalýlarolgun elmayý hamýndan!Ayýrýn bakalým armut kafalýlar,armudu elmadan! (Apollodoros’a)Sen söyle.

APOLLODOROS — Seçmek, güzeli çirkinden ayýrmaktýr. SOKRATES — Peki, doðruyu eðriden ayýrmak?

(Apollodoros bocalar, utanýr.)KRÝTON — O da seçmek.SOKRATES — Ýyiyi kötüden ayýrmak ne peki? YURTTAÞLAR — (Hep birden atýlarak) Seçmektir!SOKRATES — (Alaylý) Son seçimde oy kullandýnýz mý siz?YURTTAÞLAR — Demokrasi çaðýnda deðil miyiz! SOKRATES — (Gezinerek)

Seçmek nedir bilmeden seçen kiþidala tutunayým derken yýlana sarýlabilir.(Uyuklayan birini omzundan sarsarak)Seçmek bilinçli olmak demektir,bilinçli olmak da düþünmek.(Bir süre dalar. Kendisini þaþkýnlýk içinde seyredenlere)Her türlü tehlikeye karþý uyanýk olmak gerek.

I. YURTTAÞ — Yabancýlarý mý demek istiyorsun Sokrates?SOKRATES — (Gülümseyerek)

Daha korkulu deðil mi içimizdeki düþman?APOLLODOROS — Yurdunu satmaya hazýr kiþi, öyle ya

daha yýkýcý olur dýþarýdaki düþmandan. SOKRATES — (II. Yurttaþ’a)

Peki, içimizde her birimizinta derinliðinde otað kuran düþman?

II. YURTTAÞ — (Þaþýrmýþ.) Anlayamadým bunu Sokrates! SOKRATES — (Dalgýn dinleyen III. Yurttaþ’a)

Dün geniþ kemerli evinizin önündeak saçlý baban sana çýkýþýrkengördüm ona nice bir hýnçla baktýðýný.

III. YURTTAÞ — (Þaþýrmýþ) Ben mi?

193

SOKRATES — “Hani þeytan diyor kiAl þu bunaðý ayaðýnýn altýnacanýný armaðan et cehenneme!”Ýhtiyar babanýn karþýsýndaböyle geçirmiyor muydun içinden?

III. YURTTAÞ — (Daha da þaþýrmýþ.) Ama hiç suçum yoktu benim Sokrates!Peki, sen nerden biliyorsun bunlarý?Yoksa sen miydin?

I. YURTTAÞ — (III. Yurttaþ’la alay ederek)Bak nasýl da kaçýrdý aðzýndan!Utanmýyor musun be adambir ayaðý çukurda baban içinböyle kötü þeyler düþünmeye!(Gülüþmeler)

SOKRATES — Zaman zaman o þeytanböyle þeyler fýsýldar hepimizin kulaðýna.Kimsenin kimseyi ayýplamayahakký yoktur bu bakýmdan. Ancak…

APOLLODOROS — Ancak? SOKRATES — Ancak bu fýsýldanan þeyleri

bastýrýp boðmayý bilmeyenlerdirayýplanmasý gereken.

III. YURTTAÞ — Peki, Sokrates kiþi nasýl söz geçirir,nasýl buyruk altýna alýr kendini?

II. YURTTAÞ — Güzel, çekici þeyleri hele haram meyveyiarzulayan biri var içimde hepbana danýþmadan, izin almadan.

KRÝTON — Baþýna buyruk yaþayan biri. APOLLODOROS — Onun istediðini istemekten

onu izlemekten baþka bir þeyyaptýðýmýz yok çoðu kez.(Meletos ile Anitos sinsice girerler.)

SOKRATES — (Gezinerek)Akýlla eðitmeliyiz yüreði, o yaban çocuðunu.Her biri baþka yöne çeken azgýn tutkulara,her biri baþ olmak isteyen zorba içgüdüleregem vurmalýyýz düþünme gücüyle!Ýç güvenliði saðlam kazýða baðladýk mýdaha güçlü oluruz dýþ tehlikeye karþý.Yalnýz…(Herkes merakla ona bakar.)Düþmana karþý güçlü olmanýn ilk þartýiyi tanýmaktýr düþmaný. Bir var ki…

(Herkes merakla bekler.)Kendini tanýmayan tanýyamaz baþkasýný.Öyle deðil mi?

(Gözlerini dinleyenlerin üzerinde gezdirir bir bir, onlar acaba hangimize soracak diye merakederken birden)

194

Meletos!(Meletos þaþýrýr, bocalar; ötekiler gülüþünce daha da bozum olur. Sokrates, Melotos’un göz-

lerinin içine bakarak)Kendi içini iyi bilen

ciðerini okur karþýsýndakinin!Öyle deðil mi?

(Yurttaþlardan birinin arkasýna gizlenmeye çalýþan Anitos’a) Anitos!

(Gülüþmeler. Meletos ile Anitos anlamlý anlamlý bakýþýrlar. Sokrates gezinerek) Ýyi tanýyýn kendinizi Atinalýlar,iyi tanýyýn kendinizi! Sonra dadüþmanýnýzý iyi tanýyýn.

Ýkinci Sahne(Yargý yeri: Oturmuþ sabýrsýz bekleþen Atinalýlar. Baþyargýç, yargýçlar ve savcý girerken yurt-

taþlar ayaða kalkarlar. Derken Sokrates, iki asker eþliðinde gelir. Ortadaki sanýk yerine oturur.Askerlerden biri sahnenin saðýnda, öbürü solunda yer alýr.)

SOKRATES — (Gezinerek) Atinalýlar! Neye karþý, kime karþý olursa olsun en ufak bir haksýzlýk,Tanrý’ya karþý iþlenmiþ en büyük günahtýr. Demin savcý, þatafatlý sözlerle beni suçlayýnca kendiniz-den geçtiniz, karanlýk iþtahlarýnýz bulandýrdý aklýnýzý, beni kahretmeye kalktýnýz. Sonra beni dinle-diniz, savcý uðradý hýþmýnýza. Bu nasýl iþtir Atinalýlar? Ayýp deðil mi size! Sizde utanma diye, arlan-ma diye bir þey yok mudur? Þimdi söyleyin bana yurttaþlarým, bel baðlamak olur mu sizinyargýnýza?

YURTTAÞLAR — Olur mu Sokrates, olur mu!SOKRATES — Hakkýn sesi denir mi sizin sesinize? YURTTAÞLAR — Denir mi Sokrates, denir mi!I. YURTTAÞ — Ölüm alsýn bizi! YURTTAÞLAR — (Hep birlikte)

Ölüm alsýn bizi! Ýyi ki sen varsýn, iyi ki!Ölüm alsýn bizi!

SOKRATES — (Azarlayarak) Hayýr, Atinalýlar! Sapýtmayýn yine! Ölüm almasýn sizi! “Ýyi ki senvarsýn!” diyorsunuz bana. Eksik olmayýn. Ama ben yaþýmý almýþým, bir ayaðým çukurda. Hem binyýl yaþasam da ne çýkar? Ey sevinci aslan aðzýndan koparanlar, ey acýyý her öðün ekmeðine katýkedenler!

(Yurttaþlar aðlamaklý olurlar, suçlu suçlu boyunlarýný bükerler. Sokrates, gençlerden birininbaþýný okþayarak)

Sevgili yurttaþlarým, varlýktaþlarým benim! Ülkemizin esenliðini, güvenliðini tek tek kiþilere baðla-maktan, çoban güdümü altýnda yaþamaktan vazgeçelim artýk. Aklý, ruhumuzun derinliklerindetepinip homurdanan içgüdüler üstüne egemen kýlalým artýk. Akla yalnýz akla göre yaþayalým artýk.Aklýn hasat vakti geldi yurttaþlarým. Alacaðýnýz ürün bol olsun!

YURTTAÞLAR — Yaþa Sokrates!

Ýkinci Perde

Sokrates, toplumun ahlaki deðerlerine baþkaldýrdýðý, halký isyana teþvik ettiði ve devletibuhrana sürüklediði gerekçeleriyle hâkim karþýsýna çýkar. Sokrates, suçlamalara karþý savunmasý-na baþlar.

Yurttaþlarla Sokrates arasýnda doðruluk, düþünmek, bilgi, iyilik ve uyanmak hakkýnda karþýlýklýkonuþmalar devam eder.

Karþýlýklý suçlamalar ve savunmalar sonucunda yargýçlar kurulu, oy çokluðuyla Sokrates’e ölümcezasý verir.

Sokrates, zindana atýlýr. Kriton ve Apollodoros, Sokrates’i zindandan kaçýrmak isterler ancakSokrates bunu kabul etmez.

195

Dördüncü Sahne(Saðda Atinalýlar: Kimi aþýk oynamakta kimi seyretmekte)

KRÝTON — Neden gülüyorsun Sokrates?SOKRATES — Nasýl gülmezsin bu duruma Kriton? GARDÝYAN — (Gözlerini silerek) Hangi duruma Sokrates? SOKRATES — Mahkûm güler, gardiyan aðlar,

ne günlere kaldý saðlar! (Gülüþürler. Sokrates gezinerek)Gelelim asýl konumuza beyler:Düþünce erleri yani bilgeleryalnýz ölmek için çalýþýrlar durmadan.Ama halk bilmez görünür bunu,çünkü tembeldir, gerçeðin tek yüzüyledaha rahat yaþanýr çünkü.

GARDÝYAN — Burayý pek anlayamadým ben.APOLLODOROS — (Gülerek) Bir günde bilge olmak istiyor zindancýbaþý!SOKRATES — Aklýný bulandýrmayan herkes

Her zaman çözebilir en karanlýk düðümleri.GARDÝYAN — Yine de sen yardýmýný esirgeme Sokrates,

biraz daha açarak konuþ.SOKRATES — Ölüm, ruhun bedenden ayrýlmasý deðil mi?GARDÝYAN — Baþka ne olacak? SOKRATES — Ruh deðil midir aklýn barýnaðý?KRÝTON — Elbette. SOKRATES — Bedenin baltalayýcý etkileri nice azalýrsa

onca baðýmsýz kalmaz mý akýl kendi yurdunda?APOLLODOROS — Apaçýk, Sokrates! SOKRATES — Öyleyse ruhu bedenden iyice bir ayýrmak,

akla mutlak baðýmsýzlýk saðlamak deðil de nedir bilgelik, bile bile ölmek deðil de ne!

KRÝTON — Peki ama Sokrates, yaþamakbu dünyada yaþamak deðil midir?

GARDÝYAN — Öyle ya! APOLLODOROS — Burada deðil mi varýmýz yoðumuz?GARDÝYAN — Yaa! KRÝTON — Aklý öyle her þeyden baðýmsýz kýlmak

aykýrý düþmez mi akla, dostum?

Ölüm cezasýnýn uygulanmasý için Sokrates meydana getirilir.

J.L. David (1787) “Sokrates’in Ölümü”

196

SOKRATES — Her þey karþýtlýðýyla birlikte vardýr Kriton;sýcaðýn karþýtý soðuk, güzelinki çirkin,uyanýklýðýn karþýtý ise uyku.Yaþamanýn karþýtý ne peki?

KRÝTON — Ölüm, tabii. SOKRATES — Karþýtlar birbirinden doðmazlar mý? KRÝTON — Elbette. SOKRATES — Uyanýklýktan uyku doðar. Peki uykudan?GARDÝYAN — (Atýlarak)

Uyanýklýk! Öyle ya.Uykudan uyanmýyor muyuz her sabah!

APOLLODOROS — (Gülerek) Yaþa zindancýbaþý, sen de uyandýn gitti!SOKRATES — Peki, dostlarým yaþamdan ne doðar?APOLLODOROS — Ölüm. SOKRATES— Peki, bilge dediðin

her þeyin kaynaðýný arayan deðil midir?KRÝTON — Evet. SOKRATES — Öyleyse yaþamak

ölümü aramaktýr bilge için.APOLLODOROS — Ölmek yok olmaktýr ama Sokrates!SOKRATES — (Gezinirken) Karþýtlar birbirinden...

(Ansýzýn dönüp gardiyana)ne yapar demiþtik, zindancýbaþý?

GARDÝYAN — (Sýçrayarak) Doðar demiþtik!SOKRATES— Yaþamaktan ölüm doðduðuna göre,

ne doðar ölümden, dostlar?GARDÝYAN — (Atýlarak) Yaþamak! SOKRATES — Yaþamayý býrakanlar nereye giderler?APOLLODOROS — Ölüme. SOKRATES — Yaþamaya gelenler nerden gelirler peki?KRÝTON — Ölümden. SOKRATES — Öyleyse dostlarým ölüme gideceðim

ama yine geleceðim ben.Canlýlar arasýnda görüneceðim çað çað,her seferinde daha güçlü daha sað!

1. a. Sokrates Savunuyor adlý tiyatro metninin dramatik örgüsü ile insana özgü gerçeklikarasýnda nasýl bir iliþki olduðunu söyleyiniz.

b. Sizce Sokrates’in yaþadýðý MÖ V-VI. yy.da yukarýda dile getirilen dramatik örgü aynenyaþanmýþ olabilir mi? Niçin? Sebepleriyle birlikte sözlü olarak ifade ediniz.

2. a. Sokrates Savunuyor adlý metnin kiþilerini tespit ediniz.

Zehri kendi isteði ile içen Sokrates’in son sözleri: “Uyanýp düþünmek gerekyurttaþlarým! Düþünüp uyanmak gerek.” olur.

Turan OFLAZOÐLUSokrates Savunuyor

Sokrates Savunuyor adlý tiyatro metnini sýnýfta canlandýrýnýz.

197

b. Tespit ettiðiniz kiþilerin dramatik örgüdeki iþlevlerini belirleyebilmek için aþaðýdaki tip/karak-ter çözümleme tablosundaki sorularý cevaplandýrýnýz.

c. Bu kiþileri, toplumsal ve ahlaki davranýþ ve konuþmalarýný dikkate alarak gruplandýrýnýz.

Tip/Karakter Adý ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ...........

Tip/karakterduraðan mýdýr,dinamik midir?

Sosyal ortam veçevre bu

tip/karakteri nasýletkilemiþtir?

Tip/karakterindiðer kahramanlarüzerinde etkisi var

mýdýr?

Sizce metinde elealýnan dönemdebu tip/karakterle

karþýlaþýlabilir mi?

Tip/karakter,hareket, kýyafet

ve davranýþlarýylametne neler

kazandýrmýþtýr?

Tip/karakter, her-hangi bir sosyalproblem ya da

olayý temsiletmekte midir?

Tip/karakter ileolay ve kiþiler

arasýnda bir iliþkivar mýdýr?

Tip/karakteryazarýn

sözcülüðünü yapmýþ mýdýr?

TÝP/KARAKTER ÇÖZÜMLEME TABLOSU

198

3. Sokrates Savunuyor adlý metinde kiþiler, mekân ve zaman arasýnda nasýl bir iliþki olduðunuaþaðýdaki þemaya yazýnýz.

4. a. Sokrates Savunuyor adlý metinde hangi temanýn ele alýndýðýný sözlü olarak ifade ediniz. b. Metindeki olaylar sahneye yansýtýlýrken gösterme ve anlatma unsurlarýna nerelerde

baþvurulduðunu metinden örnekler vererek söyleyiniz. c. Metnin Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosunda ele alýnan konulardan hangisi ya da hangi-

leri etrafýnda geliþtiðini belirleyiniz. Buradan hareketle temanýn gerçeklikle iliþkisini sözlü olarakifade ediniz.

ç. Metnin temasý ile Cumhuriyet Döneminin sosyal hayatý arasýnda nasýl bir iliþki olduðunudefterinize yazýnýz.

d. Metnin temasý ile Türk inkýlaplarýndan hangisini iliþkilendirebilirsiniz? Niçin? Sözlü olarakifade ediniz.

5. Sokrates Savunuyor adlý metinde; a. Bireye ait duygularda abartýlý anlatýmýn söz konusu olup olmadýðýný, b. Bireysel bunalýmlarýn sahneye yansýtýlýp yansýtýlmadýðýný tespit ederek metinden örnekler

veriniz. 6. Araþtýrmalarýnýzdan hareketle Sokrates’in toplumsal hayat üzerinde ne gibi etkileri olduðunu

söyleyiniz.

8. Okuduðunuz metni ve araþtýrmalarýnýzý dikkate alarak Turan OFLAZOÐLU’nun fikrî ve edebîyönü hakkýndaki düþüncelerinizi yazýlý olarak ifade ediniz.

9. Sokrates Savunuyor adlý metinle yazarý arasýnda nasýl bir iliþki olduðunu sözlü olarak ifadeediniz.

..............

.....................

........................

.....................

.............

7. Sokrates: “Uyan artýk, Atinalý!/ “Uyan da düþün!”, “Düþün de düþme dostum, düþün!”,“Gereðinden fazla uyumak ölüme çalýþmaktýr büsbütün.”, “Kendini tanýmayan tanýyamazbaþkasýný.”, “Ýyi tanýyýn kendinizi Atinalýlar, sonra da düþmanýnýzý iyi tanýyýn.”, “Aklýný bulandýr-mayan herkes her zaman çözebilir en karanlýk düðümleri”, “Ruh deðil midir aklýn barýnaðý?” gibisözleriyle toplumun hangi yönlerini eleþtirmiþtir? Sözlü olarak ifade ediniz.

Sýnýf iki gruba ayrýlýr. Grup sözcüleri seçilir. Birinci grup, Sokrates Savunuyor adlý metindekimekâný, iþlevini ve bu mekânýn gerçekte olup olmadýðýný; ikinci grup, zamaný, zamanýn iþlevini vemetinde yansýtýlan zamanla Cumhuriyet Dönemi arasýndaki iliþkiyi tespit eder. Ulaþýlan sonuçlargrup sözcüleri tarafýndan sözlü olarak ifade edilir.

199

1. Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosunun yapý, tema, dil ve anlatým özelliklerini aþaðýdaki tabloyayazýnýz.

2. Yaptýðýnýz araþtýrmalardan hareketle uyumsuz tiyatronun ne anlama geldiðini ve özelliklerinisözlü olarak ifade ediniz. Buna göre Keþanlý Ali Destaný ve Sokrates Savunuyor adlý tiyatrometinlerinin uyumsuz tiyatronun özelliklerini taþýyýp taþýmadýðýný tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarýsebepleriyle birlikte söyleyiniz.

3. Ýncelediðiniz tiyatro metinlerini göz önünde bulundurarak Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosun-da iþlenen temalarý aþaðýya yazýnýz.

4. Sizce sinema sanatýnýn geliþmesi tiyatroyu olumsuz yönde etkilemiþ midir? Tiyatro sanatýnýnsinemadan farklý ve kendine özgü özellikleri nelerdir? Buradan hareketle tiyatronun günümüzünbireysel ve toplumsal sorunlarýný yansýtmadaki rolünü ve deðerini sözlü olarak ifade ediniz.

1. Aþaðýdaki yargýlarýn karþýsýna doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Haldun Taner’in Keþanlý Ali Destaný adlý eseri epik tiyatro örneðidir. ( )- Sokrates Savunuyor adlý eser, aklý ve bilimi ön plana çýkardýðý için inkýlaplarla yakýndan ilgi-lidir. ( )- Keþanlý Ali Destaný’nda geleneksel Türk tiyatrosunun unsurlarý ile modern tiyatronun özellikleri birarada görülür. ( )

2. Aþaðýdaki cümlede boþ býrakýlan yerleri uygun þekilde tamamlayýnýz.Tiyatro eserinde, genellikle bir mekân ve zaman etrafýnda geliþen olaylar dizisinin oluþtur-duðu ana bölümlere …….....…….., bu ana bölümleri oluþturan ve kendi içinde bir bütün olanbirbiriyle baðlantýlý alt bölümlere de ............................ denir.

Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu

Yapý

Tema

Dil ve Anlatým

Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosunda Ele Alýnan Temalar

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Aþaðýdaki tanýmlarla tiyatro terimlerini doðru þekilde eþleþtiriniz.

4. Aþaðýdakilerden hangisi Cumhuriyet Dönemi tiyatrosunun özelliklerinden birideðildir?A) Bireysel duygu ve düþüncelerin sahneye yansýtýlmasýB) Sosyal kurumlardaki deðiþimin sahnelenmesiC) Toplumun eleþtirilmesiD) Ýnkýlaplara yer verilmesiE) Geleneksel tiyatronun unsurlarýndan tamamen baðýmsýz olmasý

5. Haldun Taner’in Keþanlý Ali Destaný adlý eserine “destan” denmesinin sebepleriniaþaðýya yazýnýz.

Sýnýf üç gruba ayrýlýr. Gruplar aþaðýdaki konular ile ilgili sunum yapmak üzere hazýrlanýrlar:1. Grup: Cumhuriyetin ilk döneminde memleket edebiyatý zevkinin hâkim olmasýnýn sebepleri

ve sonuçlarý, 2. Grup: Sosyal hayatýn neden 1930 sonrasýnda geliþmeye baþladýðý,3. Grup: Bireyin duyarlýlýðýný esas alan sanatçýlarýn, Batý’da geliþen edebî akýmlardan nasýl ve

niçin yararlandýðý (202. sayfadaki etkinliðe yöneliktir.).

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..........................................…………………………………………………………………………………….........................................…………………………………………………………………………………….................................

200

Tiyatroda sahneyi eserinkonusuna göre döþeyip hazýrla-mada kullanýlan eþyanýn geneladý.

Tiyatroda sanatçýlarýn oyunauygun giydikleri kýyafet.

Tiyatro eserinin ana bölüm-lerinden her biri.

Tiyatro eserinin oynandýðýyer.

Sahne

Kostüm

Perde

Dekor

201

Tiyatro

Modernizmi Esas Alan Roman -Hikâye

Bireyin Ýç Dünyasýný Esas AlanRoman - Hikâye

Toplumcu GerçekçiRoman - Hikâye

Millî Edebiyat Zevk ve AnlayýþýnýSürdüren Roman - Hikâye

Cumhuriyet Döneminde Halk Þiiri

1980 Sonrasý Þiir

Ýkinci Yeni Sonrasý Toplumcu Þiir

Ýkinci Yeni Þiiri

Garip Dýþýnda Yeniliðini SürdürenÞiir

Garip Hareketi

Millî Edebiyat Zevk ve AnlayýþýnýSürdüren Þiir

Serbest Nazým ve Toplumcu Þiir (1920 - 1960)

Öz Þiir Anlayýþýný Sürdüren Þiir

Öðretici Metinler

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

............................................

..............................................

............................................

..............................................

..............................................

Cumhuriyet Dönemi TürkEdebiyatý Tema

3. CUMHURÝYET DÖNEMÝ EDEBÝYATININ GENEL ÖZELLÝKLERÝ

202

1. Bir önceki sayfada Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýndaki anlatmaya baðlý, olay çevresindegeliþen, coþku ve heyecaný dile getiren metinler etrafýnda oluþan edebî dönem, topluluk ve akým-lar verilmiþtir.

a. Bunlarýn hangi temalarý ele aldýðýný karþýlarýndaki noktalý bölümlere yazýnýz. Ortaya çýkantemalar, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýndan önceki dönemlere ait temalarla karþýlaþtýrýldýðýn-da bu dönemdeki temalar, temalarýn geliþimi ve temalarýn sosyal, siyasi olaylarla iliþkisi hakkýndaneler söylenebilir? Tartýþýnýz. Ulaþtýðýnýz sonuçlarý maddeler hâlinde tahtaya yazýnýz.

b. Bir önceki sayfadaki temalar dikkate alýndýðýnda Cumhuriyet Dönemi edebî metinlerinetoplumun büyük bölümünün zevki ve yaþama biçimi yansýmýþ mýdýr? Neden? Tartýþýnýz. Sonuçlarýsözlü olarak ifade ediniz.

c. Bir önceki sayfadaki temalarýn dýþýnda Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnýn yapý, dil veanlatým bakýmýndan nasýl deðiþtiðini ve geliþtiðini tartýþýnýz. Ulaþýlan sonuçlarý defterinize yazýnýz.

2. Cumhuriyet Döneminde halkýn ve aydýnlarýn Türk dilinin geliþme ve deðiþmesindeki rolünedir? Sözlü olarak ifade ediniz.

3. Cumhuriyet Döneminde modern dünya edebiyatýnýn anlatma ve söyleme biçimlerine nasýl yerverilmiþtir? Bu anlatma ve söyleme biçimlerine neden ihtiyaç duyulmuþtur?

Araþtýrmalar doðrultusunda her gruptan üçer kiþi aþaðýdaki sorularý cevaplayacak þekilde hazýr-lýklarýný sýnýfta sunarlar:

1. Grup: Cumhuriyetin ilk döneminde memleket edebiyatý zevkinin hâkim olmasýnýn sebeplerive sonuçlarý,

2. Grup: Sosyal hayatýn neden 1930 sonrasýnda geliþmeye baþladýðý,3. Grup: Bireyin duyarlýlýðýný esas alan sanatçýlarýn, Batý’da geliþen edebî akýmlardan nasýl ve

niçin yararlandýðý.

1. Aþaðýdaki yargýlarýn karþýsýna doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz.- Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosunda kültürel deðiþim, deðer çatýþmasý, aile problemleri gibi konular iþlenmiþtir. ( )- Haldun Taner, Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosunda absürt tarza baðlý tiyatro eserlerikaleme alan tiyatro yazarlarýmýzdandýr. ( ) - Özellikle XVII. yy.dan sonra yaygýnlaþan, hayal oyunu olarak da bilinen geleneksel tiyatro-muz Karagöz’dür. ( )

2. Aþaðýdaki cümlede boþ býrakýlan yere uygun kelimeyi yazýnýz.Ýzleyiciyi sahne, dekor ve olaylardan uzak tutan, gördüklerinin gerçek deðil bir oyun olduðunu hatýrlatan, entrikanýn iç yüzünü durup dururken açýklayan tiyatroya .......….. denir.

3. Aþaðýdakilerden hangisi absürt tiyatronun özelliklerinden biridir? A) Perde düzenine büyük önem verilir.B) Tiyatronun geleneksel kurallarýný hiçe sayar. C) Acýklý olaylar sahnede gösterilmez.D) Serim, düðüm ve çözüm bölümlerine önem verilir.E) Üç birlik kuralýna uyulur.

4. Aþaðýdakilerden hangisi Cumhuriyet Dönemi tiyatro yazarlarýndan biri deðildir?A) Haldun TANERB) Ýbrahim ÞinasiC) Refik ERDURAND) Turan OFLAZOÐLUE) Necati CUMALI

203

5. Tanzimat'tan Cumhuriyet sonrasýna uzanan bir zaman dilimini romanýna konu edinmiþtir. Büyük deðiþimlerin ve bunalýmlarýn yer aldýðý bu zaman dilimi içinde, kuþaklar arasýndaki görüþ farklýlýklarýnýve çatýþmalarý, halk-aydýn çeliþkisini iþlemiþtir. Öyle ki tarihsel ve sosyal olaylarý yansýttýðý romanlarý bir-birini bütünleyen bir zincirleniþ içinde, çaðdaþ, siyasal ve sosyal tarihimizin panoramasýný vermektedir.Bu yargýlarla deðerlendirilen yazar, aþaðýdakilerden hangisidir?A) Refik Halit KARAYB) Hüseyin Rahmi GÜRPINARC) Reþat Nuri GÜNTEKÝND) Yakup Kadri KARAOSMANOÐLUE) Halide Edip ADIVAR 1989-ÖYS

6.1950’lerde edebiyatýmýzda görülen köye yöneliþ hareketi, köy kökenli ya da köyü yakýndantanýyan yazarlarýn birbiri ardýna ürün vermeleriyle yaygýnlaþýp geliþmiþtir.Düþüncenin akýþýna göre bu cümleden sonra aþaðýdakilerden hangisi getirilemez?A) Köylü ve köy sorunlarý, edebiyatýmýzýn temel konularýndan biri olmuþtur.B) Köy gerçeðini deðiþik boyutlarýyla yansýtan bu ürünler, günümüz Türk edebiyatýnýn

seçkin örnekleri arasýnda yer alýr.C) Bu iki sanatçýmýzý köy edebiyatýnýn dar kalýplarý içinde düþünmemek gerekir.D) Bu hareketi benimseyen sanatçýlar, köye ve köylüye yeni bir bakýþ açýsýyla yaklaþmýþlardýr.E) Bu yazarlar, köyün ve köylünün sorunlarýný baþarýlý bir biçimde okurlara yansýtmýþlardýr.

1995-ÖYS7. Þiir, öykü, roman, deneme ve edebiyat tarihi alanlarýnda yapýtlar vermiþ, çok ünlü bir

yazardýr. Daha çok sembolik akýma girebilecek, ahenkli orijinal hayallerle yüklü þiirleryazmýþtýr. Hikâyelerinde insan ruhunun temeli saydýðý bilinçaltýna ve rüyalara geniþ yervermiþtir. Romanlarýnda bu ögelerle birlikte tarihsel, toplumsal konularý da ele almýþtýr.Bu parçada sözü edilen yazar aþaðýdakilerden hangisidir?A) Yakup Kadri KARAOSMANOÐLU B) Abdülhak Þinasi HÝSAR C) Namýk Kemal

D) Ahmet Hamdi TANPINAR E) Hüseyin Rahmi GÜRPINAR 1994-ÖYS

8. Acemice yazýldýðýný düþündüðümüz, baþý sonu olmayan öyküleriyle okurlarýn belleðinde yer etmiþtir. Öyküleri, biçim, teknik, dil ve anlatým özellikleri bakýmýndan “olayöykücülüðü”nden ayrýlýr. “Olay öykücülüðü” nü yaygýnlaþtýrmaya çalýþan ...............................etkilenmekle birlikte, kendi çizgisini geliþtiren, yeni bir öykücülük akýmýnýn öncüsü olan......................., Cumhuriyet Döneminde klasik öykü tekniðini yýkmýþtýr. Böylece Türköykücülüðünde bir devrim gerçekleþtirmiþtir.Bu parçada boþ býrakýlan yerlere, verilen bilgilere göre aþaðýdakilerden hangisi getirilmelidir?A) Gustave FLAUBERT’den - Ömer SeyfettinB) Anton ÇEHOV’dan - Sabahattin ALÝC) Franz KAFKA’dan - Memduh Þevket ESENDALD) Guy De MAUPPASSANT’dan - Sait Faik ABASIYANIKE) Alphonse DAUDET’den - Haldun TANER

2006-ÖSS9. Türk öykücülüðünün özelliklerini kavramak istiyorsak öncelikle bu üç yazarýmýzý çok iyi

tanýmamýz gerekir. Abdullah Efendinin Rüyalarý’yla .................................................,Ekmek Kavgasý’yla ..................................... Þiþhane'ye Yaðmur Yaðýyordu’yla................................, Cumhuriyet Dönemi öykücülüðünde önemli yeri olansanatçýlar arasýnda sayýlýr. Bu parçada boþ býrakýlan yerlere getirilmesi gereken yazar adlarý aþaðýdakilerinhangisinde sýrasýyla verilmiþtir?A) Ahmet Hamdi TANPINAR- Orhan Kemal - Haldun TANERB) Haldun TANER- Ahmet Hamdi TANPINAR- Orhan KemalC) Orhan Kemal - Ahmet Hamdi TANPINAR - Haldun TANERD) Ahmet Hamdi TANPINAR - Haldun TANER- Orhan KemalE) Haldun TANER - Orhan Kemal - Ahmet Hamdi TANPINAR

2006-ÖSS10. Geleneksel tiyatronun bazý özelliklerinin Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosunda da

görülmesini nasýl açýklýyorsunuz? Defterinize yazýnýz.

204

ÝÇERÝK DÜZEYÝ SINIF DÜZEYÝ ÜNÝTENÝN ADI BEKLENENBAÞARIM

SÜRE PUANLAMA YÖNTEMÝ

Türk Edebiyatý 12.Sýnýf CumhuriyetDönemi Türk

Edebiyatý

Araþtýrma, SýnýflamaÞemasý Geliþtirme

Becerisi KategorileriAçýklama ve

Yorumlama Becerisi

1-2 Hafta Dereceli PuanlamaAnahtarý

Sevgili Öðrenciler;Sizden aþaðýda ünite kapsamýnda verilen konularý dikkatle okumanýzý ve bu konulardan birini seçmenizi ve

seçtiðiniz konu ile ilgili araþtýrma ve incelemelerde bulunarak çalýþmanýzý, bir rapor hâlinde sýnýf ortamýnda sunmanýzýbekliyorum.

1. Dönem- Cumhuriyet Dönemine ait farklý türlerde yazýlmýþ 6 veya daha fazla þiiri dönem özellikleri ile ilgili çýkaracaðýnýz

kriterlere uygun þekilde sýnýflandýrýnýz.- Cumhuriyet Döneminin genel özelliklerini dikkate alarak bu dönemde yazýlmýþ þiirlerden bir antoloji oluþturunuz.2. Dönem- Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnda yer alan toplumcu gerçekçi anlayýþla yazýlan hikâye ve romanlarý örnek

alarak güncel bir hikâye veya roman örneði hazýrlayýnýz.Not: Yukarýda belirtilen konularýn dýþýnda öðrenci ünite ile ilgili istediði bir konuyu öðretmeniyle birlikte belirleyebilir.

Çok iyi (3) Ýyi (2) Kabul edilebilir (1)

Düzenleme

Bilgiler açýk, uygun vedoðru olarak düzenlenmiþ.

Bilgiler uygun bir þekildedüzenlenmiþ fakat bazýbölümler açýk deðil vetutarsýzlýklar var.

Tanýmlar ve ayrýntýlar yayok ya da çok az. Düþüncelerkarýþýk, düzensiz ve ilgisiz.

ÝçerikÝçerik açýk, ilgili, doðru

ve özlü olarak verilmiþ.Ýçerik uygun fakat amaçla

baðlantýsý eksik.Yeterli içerik göstergeleri

çok az.

Yazým Kurallarý

Okunabilirliði iyi. Küçük hatalar var amaokumayý engelleyecek ka-dar deðil.

Doðru bir þekilde yazýl-dýðýnýn göstergeleri ya yokya da çok az. Okunmasýndabüyük sýkýntýlar var.

Araþtýrma ve YorumlamaBilgiler doðru yorumlan-

mýþ. Araþtýrmaya dayalýolarak analiz yapýlmýþ vesonuçlar çýkarýlmýþ.

Bilgiler ve veriler doðruyorumlanmýþ fakat analizlerve sonuçlar araþtýrma iledesteklenmemiþ.

Analiz ve sonuç yok yada çok az bilgiyle yanlýþyorumlanmýþ.

Kelime SeçimiKelimeler uygun bir þe-

kilde seçilmiþ ve terimlerkonuyla ilgili.

Bazý uygun olmayan keli-meler verilmiþ ya da uygunkelimelerin kullanýlýþý sýnýrlý.

Kelimeler uygun deðil vekullaným sýnýrlý.

Bu çalýþmayý tamamlayabilmeniz için aþaðýdaki adýmlarý izlemeniz yararlý olacaktýr.

1. Çalýþmanýz için yukarýda verilen konularý dikkatle okumalý ve düþünmelisiniz.2. Yapabileceðinizi düþündüðünüz bir konuyu seçmelisiniz.3. Seçtiðiniz konu ile ilgili araþtýrma yapmalýsýnýz.4. Çalýþmanýzda kitap, yazýlý arþiv, Ýnternet gibi kaynaklardan, þairlerden, yazarlardan ve öðretmenlerinizden

yararlanabilirsiniz.5. Araþtýrmalarýnýza dayanarak konu ile ilgili sunumlarýnýzda hangi bilgilere yer vereceðinizi planlamalý ve belir-

lemelisiniz.6. Ýnceleme ve araþtýrmalarýnýz sonucunda hazýrlayacaðýnýz rapor veya eserlerinizi istenen kriterlere uygun

þekilde düzenlemelisiniz.7. Çalýþmanýzý rapor olarak … /… / 200... tarihinde teslim etmeli ve sýnýfta görsel materyallerinizi sunmalýsýnýz.

ÖÐRETÝCÝ METÝN ÝÇÝN DERECELÝ PUANLAMA ANAHTARI

BAÞARIM (PERFORMANS) ÖDEVÝ ÖRNEK FORMU

205

Seçilebilecek KonularI. DÖNEM1. Cumhuriyet’in ilk yýllarýnda yazýlan þiirlerin daha sonraki dönemlere etkileri.2. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýnda Anadolu’ya yöneliþin felsefi, tarihî, sosyal ve siyasi

boyutlarýnýn araþtýrýlmasý.

II. DÖNEM1. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatýna ait bir þiiri, þiirin oluþumunda ve yapýsýnda bulunan

bütün ögeleri dikkate alarak inceleme, yorumlama.2. Cumhuriyet Dönemi hikâye ve romanýnýn geliþim sürecinin dil, yapý ve anlatým özellikleri

açýsýndan incelenmesi.

Not: Bu konular dýþýnda, ilgi duyduðunuz bir konuyu da belirleyebilirsiniz.

Çalýþma Ýçeriðinde Yer Almasý Gereken Konu Baþlýklarý1. Projenin adý (1-10 kelime arasý olmalýdýr.)2. Projenin konusu (Konu açýk ve net bir biçimde ifade edilmiþ olmalýdýr.)3. Proje çalýþmasý içinde belirlenen durum ya da sorunun ayrýntýlý biçimde tanýmlanmasý (Bu

kýsýmda projenin amacý belirtilmekle birlikte; durum ya da sorun net biçimde açýklanmalýdýr ve 2-3sayfa olmalýdýr.)

4. Geliþtirme sürecinin açýklanmasý (Bu aþamada, toplanan bilgilerden yola çýkarak bir ürünortaya koymaya ya da öneriler geliþtirmeye yönelik yapýlanlar, 8-20 sayfayý geçmeyecek þekildeanlatýlmalýdýr.)

5. Sonuç ve öneriler 6. Kaynakça

SÜRE: Bir öðretim dönemi

Proje Hazýrlanýrken Ýzlenecek Basamaklar1. Basamak: Bu aþamada, seçmeyi düþündüðünüz konuyu araþtýrýp araþtýramayacaðýnýza,

konuyla ilgili kaynaklara ne düzeyde ulaþacaðýnýza iliþkin inceleme yaparak konu seçimine hazýr-lýk yapýnýz. Bu aþamada, öðretmeniniz ile araþtýrmayý düþündüðünüz konuyu paylaþýp öðret-meninizden konu belirlemede yardým alýnýz.

2. Basamak: Bir önceki basamakta yaptýðýnýz incelemeler sonucunda belirlediðiniz konununönemini, neden bu konuyu seçtiðinizi, hazýrlayacaðýnýz proje sonucunda neye ulaþmak istediðinizibelirleyiniz.

3. Basamak: Seçtiðiniz konu ile ilgili yeterli bilgiye ulaþmak amacýyla gerekli kaynaklara ulaþýnýz.Bu kaynaklar; gazete, dergi, kütüphane, Ýnternet, TV, radyo ve konuyla ilgili kaynak kiþilerdir.

4. Basamak: Bir önceki basamakta ulaþtýðýnýz tüm kaynaklardan elde ettiðiniz bilgilerden fay-dalanarak oluþturduðunuz bilgileri metne dönüþtürünüz (20 sayfayý geçmeyecek biçimde).

5. Basamak: Ulaþtýðýnýz kaynaklardan elde ettiðiniz bilgileri deðerlendirerek çözüm önerileriüretiniz. Bu çözüm önerilerini belirleme nedenlerinizi ortaya koyunuz.

6. Basamak: Çalýþmalarýnýzý rapor hâline dönüþtürünüz.7. Basamak: Raporu; resimler, gazete haberleri, kendi çizimleriniz, tablo ve grafiklerle

destekleyerek poster hâline dönüþtürünüz. 8. Basamak: Çalýþmalarýnýzýn sunumunu yapýnýz.

PUANLAMA: Puanlama, ekte verilen “Proje Deðerlendirme Ölçeði” ile yapýlacaktýr.

206

GÖZLENECEK ÖÐRENCÝ KAZANIMLARI

DERECELER

Zayýf Kabul edilebilir Orta Ýyi Çok iyi

1 2 3 4 5I. PROJE HAZIRLAMA SÜRECÝProje amacýný belirlemeProjeye uygun çalýþma planý yapmaGrup içinde görev daðýlýmý yapma

Belirlenen konunun önemini ortaya koyma

Hazýrlanan proje sonunda ne tür sonuçlara ulaþýlmak istendiðini ortaya koyma

TOPLAMII. PROJENÝN ÝÇERÝÐÝProje konusunda bilimsel açýdan doðru bilgiler aktarmaToplanan bilgileri analiz etmeElde edilen bilgilerden çýkarýmda bulunmaYapýlan çalýþmanýn orijinal olmasýna özen gösterme

Yapýlan çýkarýmlarýn nedenlerini ortaya koymaYapýlan çalýþmada eleþtirel düþünme becerisini göstermeHazýrlanan raporu resimler, gazete haberleri, çizimler, tablo,grafik ve istatistiklerle desteklemeMetne aktarýlan tüm bilgilerde Türkçeyi doðru biçimde kullanmaYararlanýlan kaynaklarý rapora yansýtma

TOPLAMIII. SUNU YAPMAKonuyu dinleyicilerin ilgisini çekecek þekilde sunma

Sunuyu hedefe yönelik materyalle destekleme

Sunuda akýcý bir dil ve beden dilini kullanmaSorulara cevap vermeVerilen sürede sunuyu yapmaSunum sýrasýnda Türkçeyi doðru biçimde kullanmaTOPLAMGENEL TOPLAM

PROJE DEÐERLENDÝRME ÖLÇEÐÝProjenin Adý :Adý ve Soyadý :Sýnýfý :Numarasý :

ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMUAdý ve Soyadý :Sýnýfý :Numarasý :AÇIKLAMA : Aþaðýdaki tabloda performans ödevi boyunca çalýþmalarýnýzý en iyi þekilde ifade eden seçeneðin altýna (X)

iþareti koyunuz.

Bu etkinlik sýrasýnda en iyi yaptýðým þeyler ve diðer yorumlarým: ........................................................................................

DEÐERLENDÝRÝLECEK TUTUM VE DAVRANIÞLAR DERECELERHer Zaman Bazen Hiçbir Zaman

1. Planlý çalýþmaya özen gösterdim.2. Proje çalýþmalarým sýrasýnda planýma uygun hareket ettim.3. Araþtýrmalarýmda çeþitli kaynaklardan yararlandým. 4. Öðretmenimin önerilerini dinledim.5. Çalýþmalarým sýrasýnda zamanýmý verimli biçimde kullandým.6. Çalýþmalarým sýrasýnda deðiþik materyallerden faydalandým.

7. Çalýþmalarýmý sunarken görsel materyalleri kullanmaya çalýþtým..8. Sorumluluklarýmý tam anlamýyla yerine getirdim.

207

TERÝMLER SÖZLÜÐÜ

-A-

Aydýnlanma Dönemi: Avrupa’da XVII. yy.ýn ikinci yarýsý ile XIX. yy.ýn ilk çeyreðini kapsayan, öndegelen filozoflarýn, aklý insan hayatýnýn kesin yol göstericisi yapma; bireyi ve toplumu bilimsel bilgiile aydýnlatma yönündeki çabalarýyla seçkinleþen; evrensellik, hümanizm, modern bilim, ilerleme-cilik terimleriyle tanýmlanan bilimsel keþif ve felsefi eleþtiri çaðý.

-B-

Batýcýlýk: Pozitivizm ve aydýnlanma düþüncesini örnek alarak geliþebileceðimizi, toplum, kültür vedevlet hayatýmýzýn söz konusu modern ilkeler etrafýnda geliþen Batýlý deðerlerle düzenlenmesinisavunan siyasi akým.

-Ç-

Çehov tarzý hikâye: Olaydan çok insanýn belli bir zaman dilimindeki durumunu anlatan, günlük vesýradan olaylardan ve kiþinin o anki ruhsal durumundan yola çýkan, duygu, tahlil ve gözlemin önem-li olduðu hikâye tarzý; durum hikâyesi.

-E-

edebî akým: Belirli üslup, fikir ve ilkeler etrafýnda teþekkül etmiþ ve ortak/benzer özellikler taþýyanedebî eserleri, bu eserlerin ve yazarlarýnýn ait olduðu dönemi ifade etmek için kullanýlan terim.epik (destansý) tiyatro: Geleneksel tiyatro ile modern tiyatronun özelliklerini harmanlayan,manzum ve mensur anlatýmýn bir arada bulunduðu, ders vermeyi amaçlayan ve bu nedenleizleyicinin kendini oyuna kaptýrmasýný istemeyen, toplumcu gerçekçilik akýmý etkisinde geliþen, izle-nenlerin gerçek deðil oyun olduðunun hatýrlatýldýðý çaðdaþ tiyatro türü.

-G-

gizemcilik: Gerçekliðin kesin bilgisinin duyular ve akýl yoluyla deðil, sezgiyle ve ruhsal güçle eldeedilebileceðini, hayatýn ve dünyanýn dile getirilemez, çözümsüz ve anlaþýlmaz olduðunu, insanýnmistik tecrübeyle sonlu dünyanýn ötesine ve Tanrý’ya ulaþabileceðini, onunla doðrudan ve kiþiselbir iletiþim kurabileceðini öne süren ve dinî duyguya önem veren doktrin (öðreti) veya disiplin.

-K-kurmaca: Gerçeklikle doðrudan ve bire bir örtüþmeyen, tasarlanarak üretilmiþ olan.

-M-

Maupassant tarzý hikâye: Vaka (olay) hikâyesi. Hayatý etkileyen veya seyrini deðiþtiren, kahra-manlarýn üzerinde derin izler býrakan bir olay etrafýnda geliþen bu hikâyelerde, olay, geliþimevreleriyle; kiþi, zaman, çevre baðlantýsý içinde irdelenir. Yazar bir plana baðlý kalýr. Önemli,olaðanüstü ya da olaðan dýþý bir olay üzerine tutulmuþ bir büyüteç olan ve ilk önemli örneklerinePoe’da rastlanýlan bu teknik, Fransýz yazar Guy de Maupassant tarafýndan yaygýnlaþtýrýlmýþ veonun ismiyle anýlýr olmuþtur.modernleþme: Geleneksel toplumlarýn modernizme ulaþmalarýna imkân veren süreçlerin ve uygu-lamalarýn genel adý.millî kimlik: Bir milletin kendine özgü düþünüþ ve yaþayýþ biçimi, dil, töre ve gelenekleri, toplum-sal deðer yargýlarý ve kurallarý ile oluþan özellikler bütünü, millî hüviyet.

-O-

olay örgüsü: Okuyucuda veya dinleyicide estetik bir etki uyandýrmak amacýyla düzenlenen olay-lar bütünü.

208

-R-

realist edebiyat: Yazarýn doðal ve toplumsal gerçeklere baðlý kalmasýný, kendi duygu vedüþüncelerini yansýtmadan yazmasýný ilke edinen edebî hareket.

-S-

sembolizm: Realizm, pozitivizm ve natüralizme tepki olarak geliþen; aklýn daraltýcý, gerçekliðinsýkýcý ve sýð olduðundan hareketle imgelemin geniþliðine, aþkýn bir dünyaya yönelen; görüneninardýndaki gizemi ifade etmek isteyen; “görünen”in zihnimizdeki bir kavram veya fikrin, iç dünyamýz-daki bir hâlin sembolü olduðunu savunan ve dolayýsýyla hayatý bir semboller bütünü olarak gören,anlamý geri plana itip þiiri müziðe yaklaþtýran ve çaðrýþýma önem veren edebiyat ve sanat hareketi.Bu akýma göre sanatçý dünyayý olduðu gibi deðil, kendi gördüðü gibi anlatmalýdýr.

-T-

tema: Öðretici veya edebî bir eserin bütününde iþlenen konu, düþünce, kavram.

temel çatýþma: Anlatýma dayalý edebî metinlerde gerilimi saðlayan, olaylarýn dayandýðý asýl unsur.Eserin bütününde iþlenen ve çoðunlukla zýtlýklara dayalý, diyalektik nitelikteki temel sorun.

-U-

uyumsuz (absürt, saçma) tiyatro: Geleneksel tiyatronun kurallarýný hiçe sayan, bir olayý can-landýrmaktan çok bir ses ve hareket düzeni olan, az olay ve az sözle çok mesaj vermeyi amaçlayançaðdaþ tiyatro türü.

-V-

varoluþçuluk (egzistansiyalizm): Bireyin deneyimini ve bu deneyimin tekilliðini ve biricikliðiniinsan doðasýný anlamanýn temeli olarak gören felsefe akýmýdýr. Varoluþçuluk, insanýn varoluþuyladoðal nesnelere özgü varlýk türü arasýndaki karþýtlýðý büyük bir güçle vurgulayan, iradesi, bilinci ve aklýolan insanlarýn irade ve bilinçten yoksun nesneler dünyasýna fýrlatýlmýþ olduðunu öne sürendüþünce okulu. Bu akým insan özgürlüðüne inanýr, insaný tercihlerinin ve eylemlerinin belirlediðinidolayýsýyla davranýþlarýndan sorumlu olduðunu öne sürer. Varoluþçuluðun XX. yy.daki temel slo-ganý olan “Varlýk özden önce gelir.”(J. P. SARTRE) sözüyle varlýðýn/varoluþun her tür akýlcý ya dametafizik açýklamaya üstün olduðu fikri iddia edilmekle beraber varoluþçuluk akla da büyük birvurgu yapar. Kökleri Danimarkalý ünlü filozof Kierkegaard’a ve Dostoyevski’ye kadar götürülen,kendi içinde birlik olmayan, farklý eðilimler ve bakýþ açýlarý taþýyan bu akýmýn XX. yy. daki enpopüler temsilcisi SARTRE’dýr.

-Z-

zihniyet: Edebiyatta kullanýldýðýnda, bir edebî eserde bulunan görüþ ve düþünüþ biçimini ifadeeden kavram.

209

KAYNAKÇAAli,Sabahattin,Bütün Öyküleri II, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 1997.Akyüz, Kenan, Batý Tesirinde Türk Þiiri Antolojisi, Doðuþ Matbaasý, Ankara, 1958.Anday, Melih Cevdet, Rahatý Kaçan Aðaç, Þiirler, Ýstanbul, 1961.Ataç, Nurullah, Diyelim - Söz Arasýnda, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 1998.Atatürkçülük 1, Atatürk’ün Görüþ ve Direktifleri, Millî Eðitim Bakanlýðý Yayýnlarý, Ýstanbul, 1998.Atatürkçülük 3, Atatürkçü Düþünce Sistemi, Millî Eðitim Bakanlýðý Yayýnlarý, Ýstanbul, 1998.Atay,Oðuz, Korkuyu Beklerken, Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul, 2002.Baudelaire, Charles, Ýçe Kapanýþ, drl.: Þükran Kurdakul, Ataç Kitabevi, Ýstanbul, 1959.Bayazýt, Erdem, Þiirler, Ýz Yayýncýlýk, Ýstanbul, 2003.Behramoðlu, Ataol, Seçme Þiirler, Adam Yayýnlarý, Ýstanbul, 1999.Beyatlý, Yahya Kemal, Kendi Gök Kubbemiz, Millî Eðitim Bakanlýðý, Ýstanbul, 1989.Cansever, Edip, Sonrasý Kalýr I, Bütün Þiirleri, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 2007.Cevizci, Ahmet, Paradigma Felsefe Sözlüðü, Paradigma Yayýncýlýk, Ýstanbul, 2005.Çamlýbel, Faruk Nafiz, Han Duvarlarý, Atlas Kitabevi, Ýstanbul, t.y.Çamlýbel, Faruk Nafiz, Han Duvarlarý, MEB Yayýnlarý, Ýstanbul, 2005Çeçen, Prof. Dr. Anýl, Atatürk ve Cumhuriyet, Ýmge Kitabevi, Ýstanbul,1995.Çelebi, Âsaf Halet, Bütün Þiirleri, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, Daðlarca, Fazýl Hüsnü, Çocuk ve Allah, Milliyet Yayýnlarý, Ýstanbul, 1998.Dýranas, Ahmet Muhip, Þiirler, Kültür Bakanlýðý, Ankara, 1990.Evliya Çelebi, Seyahatname, hzl.: Seyit Ali Kahraman-Yücel Daðlý, YKY, Ýstanbul, 1999.Ergülen, Haydar, Nar, Toplu Þiirler I, Adam Yayýnlarý, Ýstanbul, 2002.Ergülen, Haydar, Hafýz ile Semender - Toplu Þiirler II, Adam Yayýnlarý, Ýstanbul, 2002.Ersoy, Mehmet Âkif, Safahat, hzl.: Ertuðrul Düzdað, MÜ Ýlahiyat Fak. Yay., Ýstanbul, 1988.Fuat, Memet, drl.: Dünya Yazýnýndan Seçilmiþ Çeviri Þiirler, Adam Yayýnlarý, Ýstanbul, 1999.Gökyay, Orhan Þaik, Bu Vatan Kimin - Þiirler, Kültür Bakanlýðý, Ankara, 2002.Gölpýnarlý, Abdülbaki, Þeyh Galip Divaný'ndan Seçmeler, Millî Eðitim Bakanlýðý, Ýstanbul, 1994.Güler, Ali, Suat Akgül, Atatürk ve Türk Ýnkýlâbý, Toplumsal Dönüþüm Yayýnlarý, Ýstanbul, 2000.Güney, Eflatun Cem hzl.: Halk Þiiri Antolojisi, Varlýk Yayýnevi, Ýstanbul, 1969.Güntekin, Reþat Nuri, Anadolu Notlarý, Ýnkýlap ve Aka Kitabevleri, Ýstanbul, 1980.Güntekin, Reþat Nuri, Leyla ile Mecnun, Ýnkýlap Kitabevi, Ýstanbul, t.y.Güzel Yazýlar, Þiirler, Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK Yayýnlarý, Ankara, 1997.Haşim Ahmet Göl Saatleri, hzl.: Sabahattin Çaðýn, Çaðrý Yayýnlarý, Ýstanbul, 2007.Haşim Ahmet, Piyale, hzl.: Sabahattin Çaðýn, Çaðrý Yayýnlarý, Ýstanbul, 2004.Hizarcý, Suat, Hüseyin Cahit Yalçýn, Varlýk Yayýnevi, Ýstanbul, 1969.Ýlhan, Attilâ, Sisler Bulvarý, Yaðmur Kaçaðý, Karacan Yayýnlarý, Ýstanbul, 1981. Ýlhan, Attilâ, Duvar, Türkiye Ýþ Bankasý Kültür Yayýnlarý, Ýstanbul, 2006.Karakoç, Sezai, Þiirler III, Körfez, Þahdamar, Sesler, Diriliþ Yayýnlarý, Ýstanbul, 1982.Kanýk, Orhan Veli, Bütün Þiirleri, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 2003.Kanýk, Orhan Veli, Çeviri Þiirler, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 2004.Kýsakürek, Necip Fazýl, Çile, Büyük Doðu Yayýnlarý, Ýstanbul, 1991.Kýsakürek, Necip Fazýl, Tohum, Büyük Doðu Yayýnlarý, Ýstanbul, 2006.Köprülü, Orhan Fuat, Köprülü'den Seçmeler, Millî Eðitim Bakanlýðý Yayýnlarý, Ýstanbul, 1990.Külebi, Cahit, Seçme Þiirler, Adam Yayýnlarý, Ýstanbul, 1998.Necatigil, Behçet, Bütün Yapýtlarý, Þiirler, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 2005.Necdet, Ahmet, hzl.: Çaðdaþ Fransýz Þiiri, Yeditepe Yayýnlarý, Ýstanbul, 1959.Oflazoðlu, Turan, Sokrates Savunuyor, Varlýk Yayýnlarý, Ýstanbul, 1971.Ortaç, Yusuf Ziya, Beþik, Çýnaraltý Yayýnlarý, Ýstanbul, 1948.Özel, Ýsmet, Erbain, Kýrk Yýlýn Þiirleri, Þule Yayýnlarý, Ýstanbul, 2004.Özdenören, Rasim, Denize Açýlan Kapý, Ýz Yayýnlarý, Ýstanbul, 1999.

210

Pamuk, Orhan,Yeni Hayat, Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul,1994.Ran, Nâzým Hikmet, Bütün Eserleri, 1. cilt, 1. kitap, Dost Yayýnlarý, Ankara, 1968.Ran, Nâzým Hikmet, Ýlk Þiirler, Adam Yayýnlarý, Ýstanbul, 1987.Ran, Nâzým Hikmet, Yeni Þiirler, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 2007.Rilke, Rainer Maria, Seçilmiþ Þiirler, Duino Aðýtlarý, çev.: T. Oflazoðlu, Ýz Yayýncýlýk, Ýst., 2001.Saba, Ziya Osman, Geçen Zaman, Varlýk Yayýnevi, Ankara, 1957.Saba, Ziya Osman, Bütün Þiirleri, Varlýk Yayýnevi, Ýstanbul, 1991.Safa, Peyami, Sanat, Edebiyat, Tenkit, Ötüken Neþriyat, Ýstanbul, 1978.Sevük, Ýsmail Habip, Yurttan Yazýlar, Kültür Bakanlýðý Yayýnlarý, Ankara, 2002.Süreya, Cemal, Sevda Sözleri (Bütün Þiirleri), Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 1995.Þatýroðlu, Âþýk Veysel, Dostlar Beni Hatýrlasýn, Bütün Þiirleri, Ýþ Bankasý Yayýnlarý, Ankara, 1970.Taner, Haldun, Keþanlý Ali Destaný, Bilgi Yayýnevi, Ýstanbul, 1984. Taner, Haldun, Ölürse Ten Ölür Canlar Ölesi Deðil, Bilgi Yayýnevi, Ýstanbul, 1986. Tanpýnar, Ahmet Hamdi, Þiirler, Yeditepe Yayýnlarý, Ýstanbul, t.y.Tanpýnar, Ahmet Hamdi, Bütün Þiirleri, Dergâh Yayýnlarý, Ýstanbul, 1981.Tanpýnar, Ahmet Hamdi, Þiirler, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 2002.Tarancý, Cahit Sýtký, Otuz Beþ Yaþ, drl.: Asým Bezirci, Can Yayýnlarý, Ýstanbul, 2002, 2007.Tansel, Fevziye Abdullah, M. E. Yurdakul’un Eserleri-I, Þiirler, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989.Tansel, Fevziye Abdullah, Þinasi: Makaleler, Dün-Bugün Yayýnevi, Ankara, 1960.Tecer, Leyla, Ahmet Kutsi Tecer’in Bütün Þiirleri, Kültür Bakanlýðý, Ankara, 2001.Tercüme, Þiir Özel Sayýsý, 34-36, Millî Eðitim Bakanlýðý Yayýnlarý, Ýstanbul, 1946.Timurtaþ, Faruk K. hzl.: Yunus Emre Divaný, Ýstanbul, t.y.Toplu, Erhan Sezai, Türk Edebiyatýndan Seçme Hikâyeler, MEB Yayýnlarý, Ýstanbul,1993.Türk Dili, Türk Þiiri Özel Sayýsý III, Halk Þiiri, sayý 445-450, Ocak-Haziran 1989.Türk Dili, Türk Þiiri Özel Sayýsý IV, Çaðdaþ Türk Þiiri, sayý 481-482, Ocak-Þubat, 1992.Uyar, Turgut, Büyük Saat (Bütün Þiirleri), Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 2006.Umran, Sedat, Sonsuzluk Atý (Toplu Þiirler), Ýz Yayýncýlýk, Ýstanbul, 2000.Yavuz, Hilmi, Erguvan Sözler, Can Yayýnlarý, Ýstanbul, 1998.Yücel, Tahsin, hzl.: Büyük Þairler ve Þiirleri, Varlýk Yayýnevi, Ýstanbul, 1968.Zarifoðlu, Cahit, Þiirler, Beyan Yayýnlarý, Ýstanbul, 2000.Ziya Gökalp, Yeni Hayat- Doðru Yol, hzl.: Müjgan Cunbur, Kültür Bakanlýðý, Ankara, 1976.

RESÝM KAYNAKÇASIwww.inankara.orgwww.sanalmuze.orgwww.ilef.ankara.edu.trwww.ku.wikipedia.orgwww.cankaya.gov.trwww.ayyildizturk.orgwww.luc.eduwww.tsk.mil.trwww.home.arcor.dwww.crda-france.orgwww.gutenberg.orgwww.rollins.eduwww.writing.upenn.eduwww.uncw.edu

N.Ö.C

NÖ

C:

Na

hc

iva

n Ö

zerk

Cu

mh

uri

ye

ti

(Aze

rba

yc

an

)

(AZE

RBAYCAN)

GÜ

NE

Y K

IBR

ISR

UM

YÖ

NE

T‹M

‹

Baş

kent

(A

nkar

a)

l mer

kezl

eri

İ

����������

���

� �

��

������������ ����

�

���������� ����

�

��������

����������

������� �

��!"��#�#��$�%&����'(�)����

*��+�,�**#

#���("�,�

*�-./

0����+�

��*+���

��#��+��!�+��+��

�����+"12�������������,����*�*3�3�,�#�

��� ��*��

�4��5���*���*���6#�

���,�

�3%�!�����

+���

����4��#+���

#�*#��

�%���7"�

,"����*�4��4�+���*��#�#�#

�%���7"�

,"����*2����+�*�4��4�+���*+��

�%����+�������3��!8+&�+���

(�9#��#%��3�� �4+�*+���

:�4+�*��#�#�#

�

�