1 tasavvufi kavramlar cl- - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d04068/2019_10/2019_10_tasdemirm.pdf ·...

Eslôşd1iı- Osmangazi Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi

Joumal oF Fskişelı ir Osmangazi Universicy Faculry oF Theology

ISSN: 2147-Rlll Cilr 1 Vol u mc: 6 • Sayı 1 Tssııc: 1 O • Sayfa 1 Pagcs: 61-86

Sa'du'llah El-Halveti'ye İsnad Edilen Anonim Kaside-i Bürde Şerhinde Tasavvufi Kavramlar

SuFistic Coııcepts iıı AııAııoııymous Commeııraıy of Qasida-i Burdalı Attributed to

Sa 'dll'llalı cl- Kbalvati

Mine TAŞDEMİR Sakarya Üniversitesi, SBE Yüksek Lisans Öğrencisi Sakarya University, Institute of Social Sciences, MA ın ine_rsd [email protected]ın orcid.org/0000-000 1 -9296-885X

Makale Bilgisi 1 Aniele Information Makale Türü 1 Artide Type : Araştırma Makalesi 1 Research Artide Celiş Tarihi 1 Received : 24.01.2019 Kabul Tarihi 1 Accepted : 12.03.2019 Yayın'Lu-ibi 1 l'ublished : 15.03.2019

Atıf Bilgisi 1 Cite as: Taşdemir, Mine. "Sa'du'llah El-Halveti'ye İsnad Edilen Anonim Kaside-i Bürde Şerhinde Tasavvufi Kavramlar'', J:sldşelıir Osma.ııg;ı:d Üniversitesi İlalıiyat F;ıkülte.çi lJergüi 6/1 O (Man 2 01 9): 61-86. http s:/ /doi.org/1 0.5281henodo.2595291

İııtihal/ Plagiarism: Bu makale, iki hakem tarafından incelenmiş ve imihal içermediği teyit edilmiştir./ This artide has been reviewed by two referees and scaııııed via a plagiarismsofi:ware.

Copyright © Published by Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, ilahiyat l:'akültesi /Eskişehir Osmangazi University, Faculty of

Tcology Bütün hakları saklıdır. 1 All right rcscrvcd. http://dcrgipark.gov.tr/csoguifd

https://doi.org/10.5281/zenodo.2595291

http://dergipark.gov.tr/esoguifd

Sa’du’llâh El-Halvetî’ye İsnad Edilen1 Anonim Kasîde-i

Bürde Şerhinde Tasavvufî Kavramlar2

SA'DU'LLAH EL-HALVETl'YE lSNAD EDİLEN ANONiM KASlDE-i

l3ÜRDE ŞERHiNDE TASAVVUfi KAVRAMLAR

Keywords: Lirerarure, lmam l:hl.siri, Qasida-i l3urdah, Sa'du'llah el-Khalvari, Commenrary,

Mysticism.

Extended Abstract

Na'ts are primary literary genres in Turkish-lslamic Literature subject mat

ter of which are affection and nostalgia to Prophet Muhammad. When talked about na't, the fırst works coming to mindare Ka'b b. Züheyr's Kaside-i Bürde

and İmam Btısiri's Kaside-i Bürde. According to the narrative, İmam Busiri is told to write Kaside-i Bürde after he had seen in night Prophet Muhammad in

his dream and read poems to him. The poeın which was fırst read in the dreaın ıneantime had got among the public and become E-ı.mous. Kaside-i Bürde which

found favour by many art-lovers from literature to calligraphy, from architectu

re to ka't art has alsa been so much honoured by the mystics. lt is known that this poem is read by same religious orders as vird (invocation). Although one of

the expositions written to İmam Btısiri's Kaside-i Bürde work is imputed to a

person called as Sa' du'llah el-Halveti, it is dıought that that exposition belongs

to one of his disciples. No information is found in the resources about Sa'du'llah el-Halved's identity.

lt is thought that the exposition which is the subject matter of the study

had been written between 16th-17 th cemuries. In o ur study w hile examining this exposition which has various copies, the copy registered at Fatih Library is

taken imo consideration. The exposition is written in naskh sryle and its writing is with vowel points. This exposition which is imputed to Sa'du'llah el-Halveti

is not compilation but a verse concise form of a Persian exposition in Turkish

language and it is constituted by 46 foils. In the study, it is aimed to present this exposirion to the benefı.t of all interesred researchers, primarily the lirerature

and religious mystic researchers, and to attracr attemion to the satisfactory nature of Kaside-i Bürde in terms of religious mystic as well as its literary beaury.

Tt may be rold that this exposition which we examine in the study is consi

derably rich and intriguing in terrus of i ts content; and alsa intriguing in terms of the religious ınystical concepts in contains as well as its literary features. In

this cantext in the study some religious mystical concepts which we think to be signifıcam in terms of religious mystical scholarship in the exposition are given

place. First the dictionary meanings of such concepts are explained, and then

Fsbşehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyar Fakiiiresi Dergisi 63

MiN E TAŞDEMiR

their term meanings are given and then the nature of these concepts within the

framework of religious mystical scholarship are memioned. Finally some quo

tations are made from the poem and the exposition, and then analyses of these

quotations are given place. While making the analysis of the quotations long

explanations and comments are avoided and it was suffked to contact with the

main idea emphasized.

Fifteen of the religious mystical concepts found in the examined exposition

are tal<en imo the essay. lt is possible to tell that among these fıfteen concepts,

self (nefs) is the most frequently repeated and elaborated concept. The poet

dealt with the self within the framework of items such as not performing the

desires of the sdf, the catastrophes that shall be caused by the self which is die

taring wickedness, and the signifıcance and virtue of saying stop to the self. The expositor too dealt with the metaphors which the poet made more broadly, he

likened the self to a baby who should be weaned from milk, a horse which is

pulled from its leash ete. and emphasized that it is a danger dietating wicked

ness and dragging into ruin if not stopped. One of the other concepts which is most emphasized in the exposition is love. The poet and the expositor made

long evaluations over love and the !over from its positive and negative effects

over the lover; nature of the lover and the nature of the genuine lover. Accor

ding to them, the lover always cries. Although they give different answers to

those who ask the reason of the tears, the cause of the lovers' cry is the love in

their hearts. Again the poet and the expositor in these sections where they men

tion love, by making a reference to a race which had fallen in impossible love

and who were known by their such characteristics in past times, deepened their

ideas and comments on love. In the poeın and irs exposition, the regret and

desire for forgiveness felt are expressed by the concept of "grace". The poet so

much regrets for everything he is subjected because of his wickedness dietating

self and by citing Prophet Muhammad's name prays forgiveness from Allah.

According to him acceptance of his penitence and pray for forgiveness depends

on the tie of the person with Prophet Muhammad. The poet teliing that with

regard to ascetism too Prophet Muhammad is the most beautiful example to his

uınınah, underlines that his ummah cannot take him as example with regard to

ascetism like many other issues. He also expresses his sorrow he feels for he

cannot follow Him in his path with regard to prayfulness either. İmim Blısirl who with the concept of beauty emphasizes the unique beauty Prophet Mu

hammad has and this beauty is both internal and bodily beauty, tells that there

64 Journal of' Eskişe/ı ir Osmangazi University Faculry of' Theology



is no one who can be compared with His beauty. W ith the concept of kindness

he confırms all what he tells and likens Prophet Muhammad to a delicare

flower; a full moon removing the darkness of]ahilliyah and to invaluably beau

tiful jewels which gives beauty and ornament to the hearts of the people. The

concepts such as favour, recovering, ecstasy, desire of the self, dervish, wonder

and kabah-two ares too are the primary ones of the religious mystic scholarship.

lt is tlıought that the poet who expressed his feelings towards Prophet Mu

hammad with these concepts is competent in the field of religious mystic as well

as in the field of lirerarure. For the expositor who at the very start of the exposition tells that he started the exposition by praying "favour" from his teacher,

supports the above idea. Also that the concepts such as ecstasy, wonder and

recovering which we mentioned above and which are the most important can

cepts of the branch of religious mystic scholarship take place in a literary poem

and i ts exposition is intriguing for showing the nesting of literature and branches of religious mystic scholarship.

In the study, as the conclusion, it may be told that all of the religious- reli

gious nıystical concepts which are dealt with in the work overlap with the main

belief fundamentals of Islam and do not constitute any contradiction with Ku' ran and sunnah. For so me times verses are used in the text and sametimes it

is seen that most of the hadiths which are pointed out either panially or emirely

take place in the hadith resources called as "good". Also it is possible to teli that

both the poet İmam Bılsiri and the expositor have religious mystical identities.

For the facts that both religious mystical concepts are given place and ideas

related with religious mystic are so much dispersed both in the poem and its

exposition confırm this deduction.

1. Giriş

Na't'ın sözlük anlamı nitelemek, iyi ve güzel şeyleri mübalağalı bir şekilde

dile getirmektir. Na't, özellikle Fars ve Türk edebiyatında Hz. Peygamber'i

medheden şiiriere denir."3 Asr-ı saadetteki şairler Hz. Peygamber'i methetmiş

lerdir. Ancak ilk şiir, Hz. Peygamber'den yedi asır önce yaşayan, O 'nun ahir

J Mustafa Çiçekler, "Na't", Tiirkiye Diyanec Vakfı İslilı:ıı Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları,

2006), 32: 435-436.


MiN E TAŞDEMiR

zaman peygamberi olacağını alimlerden öğrenen Es' ad Ebu Kerib El-Himyed'ye

aittir.1 Hz. Peygamber hayatta iken kaleme alınan en meşhur medhiyye ise Ka'b Bin Züheyr'in "Banet Suad" isimli kasidesidir. Ka'b'ın medhiyyesi "Kaside-i Bürde" ismiyle meşhurdur.5 Hicri yedinci asırda Mısır'da yaşayan El-Busiri'nin

na'tı da Ka'b b. Züheyr'in kasidesi gibi İsL1m aleminde büyük şöhret kazanmıştır.6

Kaside-i Bürde' nin yazılma hikayesi şu rivayede ilişkilendirilir: Vücudunun

yarısı felç olan; yürüyemez ve hareket edemez hale gelen İmam Busiri, Kastde-i Bürde adlı meşhur eserini kaleme alır ve Allah'tan şifa diler. O geeeki rüyasına

Hz. Peygamber girer. Rüyasında kasidesini okumaya başlar. 161 beyitten oluşan kasidenin 5l.beytinin ilk mısrasını okur ama ikinci m ısrayı bir türlü hatırlaya

maz. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v):

- Oku ya İmam! Buyurunca İmam Busiri, ikinci mısrayı hanrlayamadığını

söyler. Bu cevap üzerine Hz. Peygamber (s.a.v): "Ve ennehtı haynı halkı 'Ilahi küllihimi"7 diyerek beyti tamamlar. Kasidenin tamamen okunmasından sonra Hz. Peygamber (s.a.v) mübarek elleriyle İmam Busiri' nin felçli uzuvlarını mesh

eder. İmam Buslrl sabah uyandığında felcinin iyileştiğini fark ederek, Allah'a şükreder.

"Kaside-i Bürde, tüm Müslümanlar arasında ilgi gören, sevilen bir eserdir.

Onun birçok dile çevrilmiş olması da bunun bir göstergesidir. Türlderin de

"Hz. Peygamber ile ilgili" yazılan eserler arasında en çok rağbet gösterdiği eser

lerden biri olan Kaside-i Bürde, mutasavvıflar tarafından oldukça ilgi görmüştür. Zaten Kaside-i Bürde'nin toplum arasında bu kadar çok yayılmasının ba

şında da mutasavvıflann zikir olarak onu ellerinden ve dillerinden düşünnemeleri gelmekredir."8 Okuyan hasralara şifa olacağına inanılan Kaside-i Bürde sa

dece bir şiirolmalda kalmamış, şifa bekleyen nice insanın umut bağladığı neden olmuştur. Bu şiirin güzelliğine küçük de olsa güzellik eklemek isteyen pek çok

şair şerh, nazire ve tahmis yazmıştır. Yine birçok hat ustası, sülüs hattından

1 Emine YcnitcrLi, Türk Edebiyarmda N:ı'rl:ır (Aııroloji), (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın-

ları , 1993, (Ciriş 13). 5 Yeniterzi, Türk Fdebiyawıda Na'rlar (Antoloji), (C iriş 13-14). 6 Yeniterzi, 'l'iirk J<.'debiy:ırmda Na 'dar (Anroloji), (Giriş 14). 7 Anlamı: "Be~erdir, cümle halkın O'dur en hayırlısı!"

s Şal1in, Kaside-i Bürde 'nin Türkçe Şerl1 ve Tercümeleri, 54.

66 ]oıırnal oF Fskişelı ir Osmangazi University Faculry oF Theology



ta'lik hattına pek çok harla meşk etmiş; katı' ve çini sanatkarlan Kaside-i Bürde

ile ilgili nice güzelesere imza atmıştır. 9

Kaside-i Bürde üzerinde yüksek lisans ve doçentlik çalışmaları dahil olmak

üzere onlarca çalışma yapılmıştır. ı o "Kaside-i Bürde'ye bağlı Arapça eserler hak

kında, Türkiye'de yapılan en geniş çalışma İsınail Hakkı Sezer' e aittir."ıı Onun

bu çalışmasında toplam 165 eserden oluşan bir listeye yer verilmiştir. Türkçe

yazılan Kaside-i Bürde şerhlerinin listesi hususunda dild{at çeken çalışmalardan

biri Ebubekir Sıddık Şahin'eı2 diğeri ise Sadık Yazar'aı 3 aittir. Ebubekir Sıddık

Şahin, "Kaside-i Bürde' nin Türkçe Şerh ve T ercümeleri" ismindeki yüksek

lisans teziyle; Sadık Yazar da "Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Ter

cüme ve Şerh Geleneği" ismindeki doktora çalışmasıyla, kendisinden sonraki

birçok çalışmaya kaynaklık etmiştir. Kaslde-i Bürde ile ilgili, yakın zamanda çalışma yapan isimlerden biri de Kenan Mermer'dir. Mermer, "Klasik Şerh

Geleneğinde Üslup-Kaside-i Bürde Örneği" adlı çalışmasında, şerh geleneğinde üslCıp konusunu Kaside-i Bürde üzerine yazılan bazı şerhler etrafında ele almış;

İmam Busiri' nin edebi yönü ve yaşadığı dönem hakkında geniş bilgiler verdiği bu çalışmasıyla, Kaslde-i Bürde hakkında yapılan çalışmalara bir yenisini ekle

miştir.

XVI-XVII. yüzyıllar arasında yazıldığı düşünülenı4 ; birçok çalışmada Sa'du'llah el-Halveti'ye isnad edilenı5 ancak onun bir müridine ait olanı6

Kaside-i Bürde şerhi tasavvufı balGmdan zengin bir eserdir. Gerek İmam Busiri' nin (ö. 695/1296 [?] ) en sevilen eseri olan Kaside-i Bürde'sinde gerekse

9 Şahin, Kaside-i Riirde'nin Tiirkçe Şerh ve Terciimeleri, 54. 10 Bkz. Sadık Yazar, Anadolu Salıası KMsik Tiirk Edebiyatında Tercüme ve Şer/ı Geleneği (Yayım

lanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011). İsmail Hakkı Sezer, İmanı 13miri ve 13ür

dc'si, (Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1985). Ebubekir Sıddık Şahin, Kısidc-i Biirdc'ııiıı Türkçe Şcrlı ve Tercümeleri (Yayımlanınamış Y.L. Tezi, Gazi Üniversitesi, 1997).

11 Kenan Mermer, Khlsik Şerh Geleneğinde Oslüp - Kaside-i Biirde Örneği-, (İstanbul: İz Yayıncı-lık, 2018), 209.

12 Şahin, Kaside-İ 13iirde'nin "J'iirkçe Şerlı ve Terciimderi. n Yazar, Anadolu Salwsı Kl:isik Türk Edebiyawıd:ı Tercüme ve Şerlı Geleneği. 14 Şahin, Kaside-i Riirde'nin Türkçe Şerh ve Terciimeleri, 77. 15 Ciiniimüzde dahi bu yaniışı devanı enirenler olmuştur. Bkz. Hussein Abdulaıneer Talal, S;ıdul

lah Halveri'nin Şerlı-i Kaside-i 13iirdesi (İnceleme- teııkitli metin), (Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniv. S.B.E, 2016), 238s.

16 Şahin, Kaside-i 13iirde'nin "J'iirkçe Şerlı ve 'l'erciimeleri, 77.

Fsbşehir Osmangazi Oniversiresi İ/alı iyat Fakiiiresi Dergisi 67

MiN E TAŞDEMiR

şarilıin Kaside-i Bürde'ye yaptığı bu şerhte 1 7 tasavvuf ilim dalıyla ilgili pek çok

kavrama rastlanmıştır. Bu çalışmamızda bu kavramların yer aldığı bölümlerden örnelder sunularak genelde edebiyat-tasavvuf, özelde ise Kaside-i Bürde-tasavvuf ilişkisine temas edilmeye çalışılacaktır. Söz konusu şerhi incelediğimizde, tasavvuf ilmiyle ilgilenenlerin dikkatini çekecek kadar tasavvufi kavram içerdiğini

tespit ettik. Hem şair İmam Busld hem de şarih, eserinde tasavvuf ilim dalıyla

ilgili pek çok konuya yer vermiştir. Çalışmamızda, şiirde ve şerhte tespit ettiğimiz her tasavvufı kavrama yer vermek yerine, onlardan belli başlıcalarını sun

ınayı uygun gördük Makalemizde, seçtiğimiz bu kavramların önce lügat anlamlarını, sonra terim anlamlarını vereceğiz. Son olarak da kavramlarla ilgili yapılan

alımıların kısaca tahlilini yapmakla yetineceğiz.

Tasavvufı Kavramlar:

I. Himmet

Himmet sözcüğü liigatte yardım, çalışma, emek, liituf, iyilik gibi anlamlara gelir. 18 Terim olarak himmet, Allah dostlarının olağanüstü işleri başarma kabiliyetine denir.19 Tasavvuf'ta Allah'ın, kullarına himmeti ölçüsünde ihsan ve ik

ramda bulunduğuna inanılır. Mutasavvıflara göre salik himmeti ölçüsünde yüce derecelere ulaşabilir. Bu nedenle mutasavvıflar etrafındaki insanlara, büyük

himmet salıibi olmalarını, gözlerini dalıa kıymetli olana çevirmelerini, sıradan ve basit şeylere tenezzül etmemelerini öğiitlemişlerdir.20

Herevi himmeti, dünyanın verdiği sıkıntılardan kalbi muhafaza ederek,

sonsuz olan ahireti arzulamaya yönlendirmek; güzel arneller işlemek, işlenilen anıellerle iktifa etmeyip daha üstün şeyler İstemek amellerin sonucunda elde

edilen güzel halletle de iktifa etmeyip gözleri daha yükseldere çevirmek şeldinde üç kategoride ele almıştır. 21

Şarih eserini kaleme almaya başlamadan evvel hacasından "himmet" diler:

17 Sa'du'llih ei-Halveti, Kaside-İ 13iiı-de Şeı-hi, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, nr. 3976, 46. " Türk Dil Kurumu, "Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük", erişim: 25 Şubat 2019,

tdk.gov.tr. 19 Mehmet Deınirci, "Himınet", Türkiye Diyaner Vakfı fs/Jm Ansildopedisi, (Ankara: TDV

Yayınları, 1998), 18: 56-57. ·;o Deınirci, ''Hiınmet", 18: 57.

1l Deınirci, ''Hiınmet", 18: 57.

68 Journal of' Eskişe/ı ir Osmangazi University Faculry of' Theology

“…müşįr Ĥażretlerinüñ yümn-i himmet ve ĥüsn-i ŧaviyyetleri ile bi-ķaderi’l-vüsaǾi ve’l-imkān ķaśįde-i mezbūre şerĥ olunup ve lisān-ı Türkį ile manžūm terceme eyleyen Ǿazįz mütercimüñ ķaśįdesi daħı her beytüñ muķābelesinde bile ķayd olundı.”

“İttifāķ bir dervįş baña gelüp eyitdi ki: “Yā seyyidį, ol Ĥażret-i Risāleti medĥ itdügüñ ķaśįdeyi ben eşitmeklik isterem anı baña taǾlįm eyle” didi.”

“Ve beytüñ maǾnāsı oldur ki şāǾir -enāra’llāhü burhānehū- kendü nefsi-ne ħıŧāb idüp eydür ki: İy kimesne, sen ki bu gözyaşını ķana ķarışdurup gö-züñden aķıdursın ol aġacuñ śāĥibi olan ve ol mekānda sākin olan yārānı añup ve teźekkür itmekden midür?”

“…Ve bu beyt daħi şāǾir –tābe’llāhu ŝerāhu- kendü nefsine ħiŧāb idüp eydür ki:

- İy kimesne senüñ iki gözinüñ Ǿaceb ĥāli var ki eger iki göz aġla-maķdan sākin ol disem anlar aġlamaġı ziyāde iderler. Ve senüñ göñliñüñ daħi Ǿaceb ĥāli var ki eger, “İy göñül aşķdan ayılup Ǿaķlunı cemǾ eyle disem henüź aşķdan bį-hūşlıġı ziyāde eyler.”

“Fe inne emmāretį bi’s-süǿi me’tteǾažat Min cehlihā bi neźįri’ş-şeybi ve’l- heremi”

“…YaǾnį kimdür ki nefs-i emmāre-i đalāletden döndüre nitekįm cimāĥu’l-ħayli uyānla döndürürlerdi.”

“Ve’n-nefsü ke’ŧ-ŧıfli in tühmilhü şebbe Ǿalā Ĥubbi’r-rađāǾi ve in tefŧımhü yenfeŧımi”

“Ķavlühū: İn tühmilhü yaǾnį ol ŧıflı ķoyasın ve ķavlühü şebbe yaǾnį ĥariś olur ve ķavlühü tefŧımhü teđrįb bābından yaǾnį eger ol ŧıflı süd içmek-den ayırsañ, ayrulur ve südi unudur beytüñ maǾnāsı oldur ki nefs ŧıflı oġlan gibidür. Eger südi yutmakdan menǾ itmeyesün ĥırś ziyāde olur. Ve eger ayı-rasın ayrılur ve eger nefsi daħi ķoyasın şehveti ve meǾāśiye ĥarįś olur ve eger menǾ idesen memnuǾ olur.”

“Fe yā ħaśārate nefsin fį ticāretihā Lem teşteri’d-dįne bi’d-dünyā velem teŝumi”

“Ħasārat maġbunluķdur. Ve ķavlühü tesüm sūmm’dendir ki sūmm nes-neyi śātun almaķda bāzārlaşmaķdır yaǾnį ey nefsüñ maġbunlıġı ol nefsüñ ticāretinde dünyāyı ŝemen eylemekle dįnini satun aldıñ…”

“Ey göñül aşķdan ayılup Ǿaklunı cemǾ eyle disem henüź aşķdan bį-hūşlıġı ziyāde eyler.”

“İnkāriçün yaǾnį Ǿāşıķ-ı müştāķ gümān ider mi ki Ǿışķ gizlü ķala bā-vücūd ki bu iki emrüñ ortasında ola ki ol iki emrüñ her birisi sebeb-i žuhūr Ǿışķdur ki ol sebeb-i žuhūruñ birisi gözyaşıdur ve birisi daħi ol ĥayrān gön-lüñ göyünmesidir.”

“YaǾnį şāǾir nevverallāhü mażcaǾahu kendü nefsine ħiŧab idüp eydür ki:

ǾAceb ĥālidir ki gözüñ şāhidleri ve ħastalıġuñ ve żaǾįflıġuñ senüñ ‘aşķıña şehādet eyledükden soñra sen kendü Ǿaşķıña inkār eylersin ve Ǿaşķıñı gizlersin. Nitekim mütercim buyurur:

“ǾĀşıklıġu gibi nicesi inkār ķılasun. Yaşıyla ħastalıķki virürken şehāde-ti.”

û

.37

“Aġlama didükçe gözün noldı yaş döker, eyle didükçe göñlüñ arturdı ĥayreti.”

“Ve eŝbete’l-vecdü ħaŧa Ǿabratin ve đanā Miŝle’l-bahāri Ǿalā ĥaddeyke ve’l-Ǿanemi”

Vecd muĥabbetdür ve Ǿabratü göz yāşıdur.”

“Benim ķatımda bürde adlu nesne yoķdur ammā Ĥażret-i Nebi-ǾAleyhi’s-selāmıñ- medĥinde Būśįrį inşā itdügi ķaśįde vardur ki biz anıñla istişfā ve teberrük idinürüz diyüp ķaśįde-i mezkūre-i ibrāz meźbūr

SaǾdü’ddįn alup ķaśide-i meźbūre-i iki gözine ķoyup Allah TeǾalā’dan bu ķaśįde ile istişfāǾ ve istişfā idüp ol vaķtde meźkūr SaǾdü’ddįn şifā ve śıĥĥat buldı diyü meźkūr Būśįrį ħaber virdi.”

.45

“Ve bitte terķā ilā en nilte menzileten Min ķābe ķavseyni lem tüdrak ve lem türami”

“Faśrif hevāhā ve ĥāźir en tüvelliyehū

İnne’l-hevā mā tevellā yuśım ev yeśımi”

“…Beytüñ maǾnāsı oldur ki nefsiñ hevāsını döndürsün ol hevāyı nefse ĥākim eylemekden ĥaźer eyle. Be-dorostį ve rāstį ol hevā mādemki nefse ĥākim ola ol hevā oķ atup seni öldürür ve yāħud Ǿayb ve Ǿār yetişdürür.”

“Lā’im melāmet idicidür ve hevā Ǿışķdur ve Ǿuźriy Ǿışķın śıfatıdur ki benū Ǿuźriyyiye mensubdur ve benū Ǿuźriyyi ķabįledür ki ol kabįle bir ĥayŝiyyet ile Ǿışķda ve muĥabbetde meşhurlardur ki her kim ki anlardan Ǿāşıķ olsa fi’l-ĥāl olur. YaǾnį iy beni melāmet idici ki ben Ǿışķ-ı Ǿuźrinde iken benüm saña öźrüm vardur ve eger sende inśāf olaydı melāmet eylemez-düñ.”

“Ve’staġfirullāhe min ķavlin bilā Ǿamelin Le ķad nesebtü bihi neslen liźį Ǿuķumi”

“YaǾnį terk eyledüm ol źāt-ı şerįfüñ sünnetini ki ol sulŧān zühde şol ķadardur ki zühdüni ĥāceti teǿkįd eyleyüp muĥkem eyledi.”

“YaǾnį ol Ĥabįbullāh hüsünlerde aña şerįk bulunmaķdan münezzehdür. YaǾnį şerįki yokdur.”

“Dārisü’r-rimem eski ve çürimiş gömleklere dirler yaǾnį Resūl Ǿaley-hi’s-selāmuñ ķadri Ǿažamdur şöyle ki eger anuñ esmāsı muǾcizātı ķadrine münāsib oldı lāzım geldi ki anuñ ism-i şerįfiyle duǾā olunduķda ism-i şerįfi dārisü’r-rimem iĥyā idüpdiri ideydi.”

“Ka’z-zehri fį terafin ve’l-bedri fį şerefin Ve’l-baĥru fį keremi ve’d-dehri fį himemi”

MiN E TAŞDEMiR

Şarih, bu şerhi kaleme almadan evvel şeyhinden himmet beklediğini dile getirmiştir. O, himmeti, Allah'tan gelecek olan muvaff:1kiyetin anahtarı olarak görmüştür.

Şarih, Kaslde-i Bürde'nin yazılış öyküsünü "derviş" diye nitelendirdiği ehl-i

kalp birinin İmam B{ısid'ye gelmesine ve ondan gece rüyasında Hz. Peygamber' e okuduğu şiiri talep etmesine dayandırır.

Hem şairin hem şarihin üzerinde en çok durduğu tasavvufı: kavramın

nefs/nefls olduğu söylenebilir. İkisi de nefsi, birçok teşbihle anlatmış, neflsle mücadelenin önemine değinmiş, nefsin mertebelerinden özellikle nefs-i eın

marenin altını çizmiştir. Onların nefse dair benzetmelerinden biri at ve yular benzetmesidir. Atın yuları nereye doğru çekilirse, at da o yöne doğru hareket eder. İnsannefside hayır ya da şer yönünden hangisine doğru çekilirse, insanın yaşayışı da (akıbeti) o yönde olur. Nefısle ilgili benzetmelerden biri de bebek ve

süt örneği ile yapılmıştır. Bir bebeğin sütten ayrılacağı zamanı belirleyen nasıl ki annesi ise nefsin kötü arzu isteklerden ve günahlardan ayrılma zamanını belirleyecek olan da kulun kendisidir. Aksi takdirde nefis her daim kötülüğü ister; bebeğin sütten ayrılmak isterneyişi gibi o da heva ve hevesten ayrılmak istemez diyen şarih, sütten ayrılan bebeğin sürü unumığuna ve bir daha istemediğine

dikkat çeker.

Şiirde ve şerhte en çok tekrarlanan tasavvufı: kavramlardan bir diğeri ise aşk/aşık' tır. Şair ve şarih aşkın insanı halden hale soktuğunu; bu hal değişiminin ise il.şık tarafından gizlenmesinin mümkün olmadığını ifade eder.

Şairin ve şarihin eserlerine aldıldan tasavvufı: kavramlardan diğerleri hayret, vecd, tebberük ld.be kavseyn, heva!heves, melamet mağfıret, zühd, hüsn, ihya ve keremdir. Şarih, aşığın hayret duygusuna, sevdiğine duyduğu aşk sayesinde eriştiğini; vecd denilen şeyin muhabbetin ta kendisi olduğunu, Hz. Peygamber'e teberrük etmenin Ona duyulan saygı ve sevginin bir tezahürü olduğunu söyler. İmam Busid bir beyrinde Hz. Peygamber'in Allah'la olan yakınlığını

ifade etmek için, Onun mirac hadisesinde yaşadıklarına gönderme yaparak kabe kavseyn kavramını kullanır.

Şarih aşk duygusunun saliki mdamete sürüklediğine değinmiştir. Hz. Peygamber'in gönüller dirilttiğini ihya kavramıyla açıklayan şarih Allah'a dua etmenin önemini mağfıret ekseninde ele almıştır.

82 Journal oF Eskişe/ı ir Osmangazi University Faculry oF Theology



Şarih, Hz. Peygamber'in elindekine kanaat ederek, dünya malma hırs ve

tamalı etmemesi özelliğini örnek almamız gerektiğini zühd kavramıyla if:-ıde

etmiştir. İmim Bustıri ise, hüsn ve keremde en zirve ismin Hz. Peygamber olduğunu söyledikten sonra, onun ümmeti olanların bu iki hususta da onu örnek alınası gerektiğini hatırlatınıştır.

Eserde kullanılan dini-tasavvufı: kavramlar İslam inancıyla örtüşmekte,

Kur'an-ı Kerim ve sünnetle tezatlık göstermemektedir. Yukarıda verilen tasavvufı: kavramların yanı sıra söz konusu şerhte ayet ve hadis kullanımı da oldukça fazladır. Bazı yerlerde tam metni verilen, bazı yerlerde ise sadece bir iki kelimeyle atıf yapılan hadislerin büyük bir kısmı sahih hadis kitaplarında tespit edilmiştir.

Netice olaral( denilebilir ki İmam Bı'ısiri' nin ve onun eserine şerh yazan şarihin edebi yönü kadar tasavvufı: yönü de dildQte değerdir. Şiirde ve şerhte

kullanılan kavramların tasavvuf ilim dalının olmazsa olmaz yapı taşlanndan olduğu gerçeği göz önünde bulundurulduğunda, bu çalışmanın edebiyat ve tasavvuf araştı rmacılarına kapı aralayacağı düşünülmektedir.

Kaynak.ça

Sa 'du'llfih ef-Hafveti'ye İsnad Edilen Anonim Kaslde-i Elirde Şerhi. Süleymaniye Kütüphanesi. Fatih 3976.

Aktan, Hamza. "İhya" . Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 7. An

kara: TDVYayınları, 2000.

Altıntaş , Hayranİ. TasavvufTarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.

Armutçuoğlu, İlhan . Kaslde-i Bürde M anwm Tercüme. İstanbul: Erkarn Yayınları, 2018.

Azaınat, Nihat. "Melaınet". Türkiye Diyanet Vakfı İsf{im Ansiklopedisi. 29: 24-25. Ankara: TDV Yayınları, 2004.

Bardakçı, Mehmet Necmeddin. Doğuştan Günümüze Tasavvuf ve Tarikatfar.

İstanbul: Rağbet Yaymlan, 2015.


MiN E TAŞDEMiR

Bebek, Adil. "Mağfırer". Tiirkiye Diyanet Vakfı İsl!im Ansiklopedisi, 27: 314.

Ankara: TDVYayınları, 2003.

Bolat, Ali. "Muhasibl: (ö. 2411855)'nin el-Mekasib'i Bağlamında Tasavvufta

Dünyaya Bakış ve Haleiki Zühd Anlayışı". Tasavvııf İlmi ve Akademik

Araştırma Dergisi 4/11 (2003): 177-196.

Bürgel, J. C.. "Mevlana Celaleddin-i Ruml'nin Gazellerinde İki Yapısal İlke: V ecd ve Kontrol". tre. Tahir Uluç. A1arife: Dini Araşrırmalar Deıgisi

(Bilimsel Birikim) 713 (2007): 323-336.

Ceyhan, Semih. "Zühd". Türkiye Diyanet Vakfi İslam Ansildopedisi. 44: 530-

533. Ankara: TDVYayınları, 2013.

Çetinkaya, Fatma Kopuz. "Feridüddin Atrar'ın Muhtarname'si ve Hayret Ma

kamı". NiishaŞarldyat Araştırmalan Dergisi 43 (20 16): 167-178.

Demirci, Mehmet. "Himmet", Türkiye Diyanet Vakfi İsHim Ansildopedisi. 18:

56-57. Ankara: TDVYayınlan, 1998.

Eraydın, Selçuk. Tasavvııf ve Tadkatler. İstanbul: Marifer Yayınları.

Gündüz, İrfan . "Fütüvvet, MeU'tmet ve Ahilik ya da Tasavvufı Düşüncede Dünya Anlayışı", Eğitim ve Verimlilik Sempozyıımıı Bildirileri (Sivas 2007). Ed. Şaban Tutcu, Osman Kavaklıoğlu, 49-63. Sivas: Kemal

İbn-i Hümam Vald'ı Yayınları , 2007.

İz, Mahir. Tasavvu[ İstanbul: Ralıle Yayınevi.

Kayıklık Hasan. Tasavvııf Psikolojisi, Ankara: Akçağ Yayınları, 201 1.

Kırış, Şemsettin. "Peygamber Sevgisinin Bir Tezahürü: Teberrük". MariFe: Dini Araştırmalar Dergisi (Bilimsel Birikim Dergisi) 11/1 (201 1): 189-200.

Küçük, Hülya. Tasavvııtı Giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 201 ı.

Mernıer, Kenan. Klasik Şerh Geleneğinde Üs/Up -Kaside-i Bürde Örneği. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.




Muhammed b. Said el-Busirl. Kaside-i Biirde Terdirnesi ve Şerlıi. Tre. Abidin Paşa, Sadeleştiren: Ömer Faruk Harman, İstanbul: Gençlik Basımevi,

1977.

Sezer, İsmail HaldG. İmam Busiri ve Biirde'si. Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk

Üniversitesi, 1985.

Soysaldı, İhsan. "T asavvufta Aşk ve Marifet". Fırat Üniversitesi İlabiyat Fal(iilte

si Deıgisi 3 (1988): 187-216.

Şahin, Ebubekir Sıddık. Kaside-İ Biirde'nin Türkçe Şerb ve Terciimeleri. Yük

sek Lisans Tezi, Gazi Ü ni ver si resi, 1 997.

Şengün, Necdet. "Şeyh Ahmed Rindi Sivas! ve Şiirlerinde Melamet Neşvesi". İlim ve Kültür T atihinde Sivasller Ulusal Sempozyumu Tebliğleri. 377-

390. Sivas: 2010.

Şentürk, Lütfi. "Mirac'da Restıl-i Ekrem (S.A.V.) Allah' ı Gördü mü?". Diyanet

Dergisi 17/3 (Mayıs-Haziran 1978): 133-139.

Talal, Hussein Abdulameer. Sadııllalı Halveri'nin Şerb-i Kaside-i Biirdesi (İnce

leme- Tenkit/i metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2016.

Topaloğlu, Nuri. "Hazreti Peygamber' in Zatı ve Eşyası İle Teberrük Meselesi".

Hadis Terldlderi Deıgisi lll (2003): 71-95.

Türk Dil Kurumu. 'Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük". Erişim: 25 Şubat 2019, tdk.gov.tr.

Uludağ, Süleyman. TasavvufTerimleri Sözliiğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.

Yeniterzi, Emine. Türk Edebiyatmda Na'tlar (Antoloji). Ankara: Türkiye Diya

net Vakfı Yayınları, 1993.

Yavuz, Salih Sabri. "Mi'rac". Türkiye Diyaııet Valdl: İslam Aıısiklopedisi. 30: 134. Ankara: TDV Yayınları, 2004.


MiN E TAŞDEMiR

Yazar, Sadık. Anadolu Sahası KlasikTiirk Edebiyarında Tercüme ve Şerh Gele

neği. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 201 1.

Yazıcı, Tahsin. "Derviş". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Aıısiklopedisi. 9: 188. Ankara: TDVYayınlan, 1994.

Yetik, Erhan. "Hayret". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 60.

Ankara: TDVYayınlan, 1998.

Yılmaz, H. Kamil. Anahatlarıyla Tasavvııf ve Tarikatlar. 14. Baskı. İstanbul: Ensar Yayınları, 20 1 1.


1 tasavvufi kavramlar cl- - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d04068/2019_10/2019_10_tasdemirm.pdf ·...

Documents