1 leven met water de gelderlander

DE GELDERLANDER JANUARI 2015

methet

3’.

: :;•-;

• .

••

:1

(•.

de Gelderlander

Natuurbegraven

____

0318-415484

_____ _________

ftlhsBaggermau

06-22519455 H

Het was een bijzondere week, die laatste week van janu

ari en begin februari 1995. Een periode waarin honderd

duizenden mensen moesten vluchten voor het dreigende

water vande Waal ei de Maas. Op zaterdag 31 januaristaat De Gelderlander hier oider meer bij stil met eenspeciale Waaltocht vanaf de kade in Nijmegen. Een anderhalf durende vaartocht met de Pannenkoekenboot waar

bij redacteur Rob Jaspers praat met tal van betrokkenen

over diie ‘bange week’.

Datum en tijd: 31januari van 1 3:30 tot 15:00 uur

Lezersprijs: €1 0,-

Onder leiding van redacteur Eric Wijnacker wordt een

nieuwscafé gehouden waar vertegenwoordigers van de

waterschappen Vallei & Veluwe en Rivierenland vertellen

hoe spannend het ook hier was in 1995. En wat er gedaanwordt om tot in de verre toekomst de veiligheid te garanderen van de vele Fionderdduizenden mensen die in deGelders/Utrechtse Vallei en Betuwe wonen. Tot de gasten

behoort ook de oud-dijkgraaf van waterschap Rivierenland, Wageninger Gerrit Kok.

Datum en tijd: 7 februari van 11:00 tot 13:00 uurLezersprijs: €1 7,50

• Eeuwige grafrust• Rust & bezinning• Ontzorgen

URNEN; • Duurzaamheid

GOED OM EVEN BIJ STIL TE STAAN...Er is veel veranderd in de manier waarop mensen afscheid willen nemenvan hun geliefde. En op zoek zijn naar een waardige laatste rustplaats.

Heeft u bewust gekozen voor crematie?Dan kunnen wij u adviseren bij het vinden van eeuwige rust in de natuur.Waarbij uw asum op duurzame wijze aan de voet van de boom van uw keuzewordt begraven. Op een plek die gegarandeerd nooit geruimd zal worden.

Wilt u uw nabestaanden volledig ontzorgen?Dat kan door nu al zelf uw laatste rustplaats te kiezen. En alles vooraf teregelen. Natuurbegraven is kiezen voor respectvol omgaan met het boswaarin uw urn eeuwigdurend wordt begraven.

U bent welkom in een van onze urnengedenkparken.

Wonen in het groenin het centrum van Bennekom

OPEN HU ISVRIJDAG 30januari van 77.00 tot 19.00 uur

voor de laatste keeraan de Edeseweg 32 in Bennekom

Maak vrijblijvend een afspraak voor een wandeling door het park van uw keuze.

www.urnengedenkparken.nl telefoon: 085 - 486 93 00

• NATUUR.

Leven met het water

0318-43000006-55777924

w1

dGCLUB

HOOG WATER

II

DE BANGE WEER IN ‘95 MET ROB JASPERS

Het Gelderse rivierengebied was wereldnieuws in 1 995

Een kwart miljoen mensen moest evacueren omdat er

overstromingen dreigden. Eind januari blikt De Gelder

ander met Leven met het water terug op deze bange dagentwintig jaar geleden. Naast een speciale bijlage organiseren we verschillende DGclub actviteiten in de regio, zoals

rondvaarten of een nieuwscafé in Slot Loevestein

d LRONDVAART GREBBEDIJK: EEN DIJK VAN 10 MILJARD

A Leven\.ç;;!J .‘Lf

de Gelderlander

Maak nu uw reservering op dg.nI/club

DEGELDERLANDERJANUARI 2015 VERLEDEN HOOGWATER3

Vraag aan een bewoner vanhet rivierengebied ‘Watweet je nog van het hoog-

water in 1995?’ en de verhalen komen los. Een kwart miljoen mensen moesten toen, eind januari, uitvoorzorg hun huis verlaten: de bewoners van de Ooijpolder, hetLand van Maas en Waal en de Bommeler-, Tieler- en Culemborgerwaard. Ze trokken in bij familie envrienden ofwerden gehuisvest in

opvangcentra. Er was de tergende onzekerheid of en wanneer ze zoudenkunnen terugkeren. Ook werdenmeer dan een miljoen dieren eldersondergebracht.Zeven dagen regeerde de angst voorhet water. Een periode die bij veelmensen een diepe indruk heeft achtergelaten.Uiteindelijk liep het allemaal met eensisser af. Het water zakte en iedereenkon weer naar huis. De in veiligheid

gebracht spullen werden uitgepakt enhet dagelijks leven werd opgepakt.Toch was het leven niet weer als vanouds. De bijna-ramp was een waarschuwing voor Nederland. We wistendat de dijken niet stevig genoeg waren, dat we de rivieren te veel haddengekanaliseerd, dat er maatregelen genomen moesten worden. Zeker omdat het klimaat aan het veranderen is.Binnen drie maanden was een Nood-wet van kracht die het mogelijk maak-

te dat honderden kilometers dijk werden verbeterd.Het programma Ruimte voor de Rivier werd ontwikkeld, een reeks vanmaatregelen die het water op wegnaar zee ruim baan geven.Sinds 1995 is het rivierengebied danook veranderd. In deze bijlage blikkenwe terug op die bange week, op water daarna gebeurde en kijken we vooruit. Want leven in Nederland is levenmet de dreiging van het water.

Zeven dagen regeerde de angst voor hetwater, een periode die bij veel mensen

Deze bijlage is medemogelijk gemaakt door:

RijkswaterstaatMinisterie van Infrastructuur en Milieu

Owaterschap

valelenve uwe

Waterschap Rijn en Ijssel

Wate rs c hapRivierenla nd

COLOFONRedactionele leiding:Anne NijtmansVormgeving:Johan van BrandenburgFotoredactie:Rutger van der ZalmAan dit nummer werkten mee:Rob Berends, Marco Bouman, Carineten Cate, Frank Houtappels, Rob Jas-pers, Bas Knoop, Dorine Steenbergen, Rob Vunderink, Francine Wilden-borgGrafieken:Bart Friso, Frank VerkuylenOnlineredactie:Rick Aalbers

,, dg.nl/levenmethetwaterdGI Extra foto’s, films, interactieve

grafieken en lezersverhalen

LEVEN MET HET WATER

1995 was een waarschuwing en een omsiagpunt

een diepe indruk heeft achtergelaten.PARTNERS

e

L_TE

‘ Eprovincie

1 Gelderland

Door het water hebben de ‘Oh lieve heer, geefNederlanders leren polderen ons weer hoogwater’

Na de foto verdwenende kolken uit Middelaar

WMtRBEEtR, VEiEG EN 0? M,AT

1995 keerpuntin waterbeheer

Werken met deveerkracht van de natuur

Veilige dijken,schoon water

Aanpak wateroverlastis zaak van Is er een vluchtweg ofoverheid én burger kun je beter het dak op?25 30 vindt u op onze website.

4 HOOGWATER VERLEDEN

Door het water hebben de

Nederlanders leren polderen

door Anne Nijtmans

Het overstromingsgevaarhebben we voor een grootdeel aan onszelf te danken. Al duizenden jarensleutelen de bewoners

van de lage landen aan de waterhuishouding. Het begon al na het beginvan onze jaartelling met het gravenvan ontwateringsslootjes om drassigegebieden bruikbaar te maken voorlandbouw.Vanaf de vroege middeleeuwen werder op steeds grotere schaal land droog-gemaakt. Molens pompten het overtollig water naar de rivier of zee. Daardoor zakte de bodem en bedreigdehet water de nederzettingen. De vroege Nederlanders gingen dijken bouwen. Aanvankelijk lage dijkjes perdorp en later werden de dijken aaneengesloten tot dijkringen.,,Dat was het begin van de Nederlandse poldereconomie”, zegt ToineSmits, hoogleraar duurzaam waterbeheer aan de Radboud Universiteit.,,De mensen hadden elkaar nodig enmoesten concessies doen om samenhet land te beschermen. Het polderbestuur was de eerste bestuursvormdie dit land kende.”We weten -hoe het verder is gegaanmet het Nederlandse watermanagement. Door technische ontwikkelingen konden Nederlanders steeds beter polders droogmaten.Eerst met windmolens, vervolgensmet stoomgemalen en uiteindelijkmet elektrische gemalen. Zo kregenwe steeds meer goede landbouwbouwgrond en daar hadden we veelplezier van. Nadeel was wel dat de bodem verder zakte. Er waren dus sterkere dijken nodig.

Ook werd ingegrepen in de loop vande rivieren. De Romeinse veldheerDrusus liet in de eerste eeuw eendam aanleggen op de splitsing vanWaal en Nederrijn — die lag toen bijLobith — zodat er meer water naar deRijn zou gaan. Drusus zorgde ookvoor een kanaal dat de bovenloop vande Ijssel openhield zodat hij naar hetnoorden kon varen.In de achttiende eeuw veranderdenNederlanders de rivierloop. Rijkswaterstaat liet in 1707 het PannerdenschKanaal graven, de nieuwe aftakkingvan de Nederrijn. Later in die eeuwvolgden het Bijlandsch Kanaal en eennieuwe splitsing van Rijn en Ijssel. Inde twintigste eeuw werd de Maas genormaliseerd, dat wil zeggen: rechtgetrokken.Verder legde Rijkswaterstaat in de negentiende eeuw kribben aan in Waalen Rijn; dwarsdammen die de rivierop zijn plaats houden en op diepte.Ook belangrijk voor de scheepvaart.Nederlanders waanden zich eindtwintigste eeuw veilig voor het watervan de zee en rivieren. De rivierdijken hielden het al zeventig jaar en inhet westen leek met de grote Deltawerken ook alles onder controle.Tot het extreem hoogwater was in1993 en 1995. Een bijna-ramp die hethele rivierengebied op zijn kop zette.Het gevaar was zo groot dat eenkwart miljoen mensen is geëvacueerden bovendien het landbouwvee.Ineens was duidelijk dat we door dijken dicht bij de rivieren te leggen enhet droogmalen van polders onszelfin gevaar hebben gebracht. Bovendienverandert het klimaat zodat er meerwater ineens onze kant op kan komen.,,Het drong ook door dat we er met

het zogenaamde traditionele rivierbeheer niet zouden uitkomen”, zegt Toine Smits. ,,Ruimtelijke aanpassing enmeer bewegingsvrijheid voor de rivier is de enige duurzame oplossing.Wat dat betreft is Ruimte voor de Rivier een kentering.”Door het verlagen van uitenvaarden,terugleggen van dijken, nevengeulenen door lagere kribben heeft Rijkswaterstaat er de afgelopen decennia voorgezorgd dat de afi’oercapaciteit groteris geworden.,,Nadeel is dat het dure ingrepenzijn”, zegt Toine Smits ,,Neem demaatregelen bij Nijmegen. Dat kostzo’n 280 miljoen euro. Nu juicht iedereen maar er is jaren gestreden. Uiteindelijk is het plan zo aangepast dat erook natuuronnvikkeling, stadsontwikkeling en de aanleg van een recreatiegebied in zijn meegenomen.”,,Die strijd heeft veel energie en geldgekost. Dat kwam omdat niet iedereen overtuigd was van de noodzaakvan de dijkteruglegging. Dan lopenmensen ertegen te hoop en er wordteindeloos geprocedeerd. Terwijl veiligheid het belang van iedereen is.”Goed communiceren en samen eenplan ontwerpen en realiseren (co-creatie) waarin rekening wordt gehoudenmet meerdere belangen is volgens Toine Smits de beste aanpak. ,,Dan krijgje draagvlak.”Zo is er sinds 2004 een nieuwe vormvan samenwerking ontstaan tussen alle partijen langs de Waal onder denaam Waalweelde. Hierin zitten ookburgergroepen en natuurorganisaties.De Radboud Universiteit heeft een belangrijke rol gespeeld bij het beginvan het project. Inmiddels is de provincie Gelderland de regisseur vanWaatweelde. Verder zijn Rijkswaterstaat, burgergroepen, wethouders, bedrijven kennisinstellingen hierbij betrokken.Het doel van Waalweelde is ervoor tezorgen dat ingrepen om de veiligheidte vergroten zo worden aangepakt datde samenleving er meer aan heeft. Bijvoorbeeld dat het ook een mooi en

ecologisch gezond landschap oplevertwaarmee de toeristische sector geldkan verdienen.Om de complexe plannen en de besluitvorming beter te kunnen begrijpen en te verbeteren gebruikt het onderzoeksinstituut van Smits modernegereedschappen als serious gaming.Dat zijn spelprogramma’s waarmee jeop een realistische manier kunt droog-zwemmen. Op die manier kun je belanghebbenden goed informeren enkunnen ze beter op hun verantwoordelijkheden worden aangesproken.,,Zo komt het sneller tot consensus”,zegt Smits.Ook onderzoekt het Radboud-instituut besluitvormingsmodellen waarbij van begin af aan burgers, bestuur,bedrijven en andere belangenorganisaties samenwerken. ,,Een verbeterdevorm van het poldermodel wat we de‘maatschappelijke versnellingsruimte’noemen”, legt Smits uit. ,,Partijen diein het begin tegenover elkaar staan bereiken met hulp van dit soort modellen eerder overeenstemming. Dat bespaart energie, tijd en geld.”,,Het wordt ook tijd om veiligheid anders te definiëren”, zegt Toine Smits.,,Tegenwoordig hebben we het overmeerlaagse veiligheid. Niet alleen hoge dijken bouwen maar ook zorgenvoor goede vluchtwegen, evacuatieplannen en verzekeringen. En eenruimtelijke inrichting die bestand istegen hoogwater. Op het eiland vanDordrecht is een eerste meerlaagse pilot. Verder is Rijkswaterstaat de risico’s in kaart aan het brengen: waarbrengen overstromingen de meesteschade of zijn de risico’s voor de bevolking het hoogst? Die gebiedenmoet je het best beschermen.”Het is belangrijk dat de Nederlanderszich meer bewust zijn van het water,vindt Smits tot besluit. ,,Vroeger wasiedere ingelande betrokken bij het polderbeheer. We leven in een delta endaar zijn gevaren aan verbonden. Wemoeten ons daar beter op instellen eniedereen heeft daarin een verantwoordelijkheid.”

_______ ___________________________

L-

-- ._,;- -‘ - ‘

A h m Westervoort e A h — Westervoort

-- -

rnern

Huissen LooOud-Zevenaar

braakf1539 DoorAngeren

Vossegat Jnerdetr—Doornenburg Pan

Elten

Bemmel -,

‘ / Lobith

Gendt

- MillingenSpijk

- BimmenOoij

1586 Bouw FortNijmegenSchenkenschans

Duffelward

Arnhem-Zuid

Huissen Loo1649 Afsnijdingrivierbocht Bemmel

DoornenburgBemmel

Gendt4411#l 4

4

Nijmegen Ooij

1620 AfsnijdingOoijsche Graaf

1605 Afdamming -

leBylandsenevengeul

Pannerden- 1

H pen

/Millingen -

Bimmen

Leuth

Duffelward

LobithSpijk

Westecvnnrt 1, 0 -

1705 StartgravenPannerdensch Kanaal

1777 Nieuw Loo

splitsingspunt - - Oud-ZevenaarIjssel en Rijn

Bemmel Doornenburg PannerdenHerwen

Gendt Elten

Millingen Lobith

Ooij Bimmen Spijk

Nijmegen 1775 AanlegBijlands Kanaal

Duffelward

Loop van een rivierDe loop van rivieren verandert doornatuurlijke oorzaken. In Nederland wordtgaandeweg de invloed van de menssteeds groter.

We leven in een delta en daar moeten we onsmeer bewust van zijn, vindt Toine Smits,hoogleraar duurzaam waterbeheer.

Het procesvan plannenmaken enbesluitennemen kanbeter enefficiënter

Toine Smits,hoogleraar

Nijmegen

1800

1587 Start normalisering van de Waal. Aanlegkribben. Loop, breedte en diepte worden vastgeleJ

Infographics: DC 1 bron: ARK Natuurontwikkeling

Doornenburg

Gendt —.

MillingenBimmen

ooIJ

VERLEDEN HOOGWATER 5

2000j

2000 • Rivier krijgt meer ruimte• Uiterwaarden worden verlaagd• Landbouw verdwijnt uit

uiterwaarden• Er worden geulen gegraven• In de uiterwaarden: ruimte

voor natuur.

De natuur imiteren

Sinds Plan ooievaar (1987) heeft een deel van de uiterwaarden een natuurbestemming gekregen. Wat nietwil zeggen dat alles op zijn beloop gelaten kan worden.Anders groeien de ukerwaarden dicht. In een natuurlijke situatie maak kruiend ijs die bossen wel een keerweg. Nu moeten we dat zelfdoen. Deze vorm van beheer verhoogt de biodiversitek en wordt ‘cyclische verjonging’ genoemd omdat het elke vijftien tot twintigjaar herhaald moet worden.

Wat is veilig?

Hoever ga je met het beschermen tegen hoogwater?Bouw je eindeloos hoge en dure dijken ofneem je voorlief dat sommige stukken soms onderlopen en stel je jedaar op in? Meerlaagse veiligheid, wordt dit genoemdofwel denken in drie beschermingslagen. Niet alleen dedijken doen er toe, ook de inrichting van het achterlanden de mogelijkheden om te vluchten. In deze benadering, deel van het Nationaal Waterplan, wordt gezochtnaar de beste combinatie van maatregelen.

Polderen 3.0

Draagvlak is belangrijk bij maatregelen tegen hoogwater. Door eindeloze procedures worden het anders nodeloos dure projecten. Behalve aan technologische ontwikkeling wordt daarom gewerkt aan betere plan- en besluitvorming waarbij burgers meer worden betrokken.De Radboud Universiteit werkt hieraan in het onderzoeksprogramma RiverCare. Het leren denken en handelen in verschillende scenario’s gaat bijvoorbeeld via‘serious games’.

• Toine Smits bij de toekomstige neven-geul in Lent. ,,Een mooi project, maarwel peperduur.” foto Bert Beelen

DEGELDERLANDERJANUARI 2015

r.

Arnhem-Zuid

Huissen

Westervoort

Loo

Angeren Oud-Zevenaar

Ç

Arnhem- Westervoort 1 900 F. Arnhem-Zuid . Zuid1920 Vanaf 1920 klei

Huissen Loo winning in de uiterwaarden. Huissen Loo

Oud-Zevenaar

R nnerdenHerwen

Doornenburg PannerdenBemmel rHerwen

Mii! ngenL:h

Bimmen Spijk

Angeren

Ooij

Nijmegen 1925 Start ontginningvan de Bijland

Angeren Oud-Zevenaar

Doornenburg. PannerdenBemmel H

Elten Gendterwen

Elten

Lobith __. Milfrngen Lobith

Spijk Ooij Bimmen Spijk

Nijmegen Leuth

DuffelwardDuffelward

dg.nh/levenmethetwaterdG Op de website vindt u de film ‘Dansende rivieren’ over

hoe de stromen in de Gelderse Poort zijn veranderd.

1çt

1

*


‘Oh lieve heer, geef ons weer

door Bas Knoop en Rob Jaspers

Verscholen onder paraplu’s proberen de toeschouwers in stadionNieuw-Monnikenhuizenog een glimp op te van

gen van de competitiewedstrijd Vitesse-Ajax. Zondag 29 januari 1995, opeen door de aanhoudende slagregennauwelijks nog bespeelbaar veld zijnde Arnhemmers in eigen huis dichtbij een stunt tegen de in die tijd ongenaakbare Amsterdammers. Vlak voortijd krijgt Ajax-speler John van denBrom het Arnhemse publiek alsnogstil: 2-3. Onder de supporters bevinden zich ook D66-prominent Jan Terlouw, in 1995 Gelders Commissarisvan de Koningin, en Ed van Tellingen,destijds burgemeester van Tiel. Voorde twee politici is het potje voetbaleen moment van ontspanning in spannende tijden.Diezelfde avond is Terlouw op het provinciehuis gastheer van een crisisberaad van de provinciale rampenstafover het almaar stijgende water in deGelderse rivieren. De aanwezigen:Van Tellingen, de Nijmeegse burgemeester Ed d’Hondt, zijn Arnhemsecollega Paul Scholten en medewerkers van Rijkswaterstaat en de polder-districten Tieler- en Culemborgerwaarden, Maas en Waal en Betuwe (later gefuseerd tot Waterschap Rivieren-land). In de vergadering geven vertegenwoordigers van de polderdistricten aan niet langer in te kunnen staanvoor de veiligheid van de dijken. Voorde politici is deze mededeling hetdoorslaggevende argument om overte gaan tot de in hun ogen noodgedwongen evacuatie van het rivierengebied, een beslissing die maandagochtend wereldkundig wordt gemaakt.In enkele dagen tijd verlaten zo’nkwart miljoen mensen uit dé Bommeler,- Tieler,- en Culemborgerwaard,de OoijpoÏder en het Land van Maasen Waal noodgedwongen hun huizen. Op i februari volgt ook de nood-evacuatie van het Betuwse dorp Ochten, uit angst voor een dijkdoorbraak.Het waterpeil in de Rijn bij Lobith

stijgt uiteindelijk naar i6,68 meter boven NAP, maar de dijken houdenstand. In het daarop volgende weekend keren de burgers langzaam terugnaar huis. Twintig jaar later blikkenenkele hoofdrolspelers terug op dezebewogen week. Welke rol speelde bijvoorbeeld een nieuw rampenbestrijdingsplan bij het evacuatiebesluit?Journalist Rudie van Meurs, ondermeer werkzaam geweest voor Vrij Nederland, stelt in zijn in 2003 verschenen boek Hoog water, de macht van deboerenrepubtieken in het rivierengebieddat zonder het in 1994 opgestelde provinciale rampenbestrijdingsplan hetrivierengebied begin 1995 niet wasgeëvacueerd. Hij baseert zijn bewering op documentenstudie en gesprekken met enkele politici uit die tijd enoud-medewerkers van de polderdistricten en Rijkswaterstaat.In dit evacuatieplan, dat in de regioten tijde van het hoogwater in 1995 alleen nog vastgesteld was door de Nijmeegse gemeenteraad, was een kritisch waterpeil van 16,50 meter bovenNAP opgenomen. Kwam het water inde Rijn bij Lobith hoger te staan, danvolgde evacuatie. De veiligheid van dedijken zou bij een hogere waterstandniet meer kunnen worden gegarandeerd, zo luidde de redenatie.,,Zonder rampenbestrijdingsplan,geen evacuatie. Daar ben ik nogsteeds van overtuigd”, stelt VanMeurs. ,,Het hoogwater en het nieuwe evacuatieplan vielen mooi samen.De evacuatie was niet nodig geweest.Het water stond niet dramatisch veelhoger dan enkele keren in de jaren zeventig, tachtig en met de kerst van1993. Maar toen was er nog geen rampenbestrijdingsplan. En dit plan wilde men in 1995 uitproberen, opgejaagd door een hijgerige media en uitonzekerheid, door een gebrek aan kennis, over de stabiliteit van de dijken.”De bestuurders van toen ontkrachtennog altijd het door Van Meurs ge-schetste scenario. ,,Dit is te zot voorwoorden”, zegt d’Hondt. ,,Denk jeecht dat je zo je professie wil toetsen?Het evacuatiebesluit is gebaseerd opde kennis van professionals.”

Ook D66-coryfee Terlouw kan weinigmet de beweringen van Van Meurs.,,Niemand wist of de dijken het hoog-water zouden blijven keren. Wat alswe niets hadden gedaan en het rivierengebied was overstroomd? Als wetenschappers de veiligheid van de dijken niet kunnen garanderen, moet jewel evacueren.” Henk Zomerdijk, diein 1995 als burgemeester van de toenmalige gemeente Echteld eigenhandigbesloot tot de noodevacuatie van hetdorp Ochten, stelt dat ‘er sprake wasvan een dreigende situatie’.Maar uit de gesprekken met de betrokkenen valt tegelijkertijd op te makendat het hoogwater in 1993, het daarnaopgestelde rampenbestrijdingsplanen de evacuatie in 1995 niet drie totaalop zichzelf staande gebeurtenissenwaren. ,,Het hoogwater van 1993 was

voor ons een wake-up calt”, zegt VanTellingen. ,,Zijn onze dijken wel sterkgenoeg? De toenmalige polderdistricten konden vaak alleen voor hun eigen gebied vertellen hoe de vlag ervoor hing. En vaak concludeerden zijdat de dijken niet aan de veiligheidsnormen voldeden. De situatie in 1993heeft ons geleerd dat hoogwater weereen bedreiging kan vormen voor onze veiligheid. In de periode daarnakwam meer aandacht voor rampenbestrijding. Het evacuatieplan plan wasdaarvan het resultaat.”Zomerdijk: ,,De ernst dat er ietsmoest gebeuren was in 1993 tot onsdoorgedrongen. We werden ineensgeconfronteerd met achterstallig onderhoud van vele kilometers dijk.”Jan van Rijnsbergen was in 1995hoofd dijken bij het polderdistrict

f : 1.1

___Landerijen in hetwinterbed van Rijn,Nederrijn, Maas enIjssel lopen onder.

waterhoogte Rijnbij Lobith

Spectaculaire stijgingvan het water. Vijfmeter in vijf dagen.Gelderse polderdistricten en waterschappenopenen overleg metRijkswaterstaat.

-

Door aanhoudende regenval in de Noord-Frankrijken de Belgische Ardennenstijgt het waterpeil in deMaas bij Borgharen enItteren tot 45,09 meterboven NAP. Inwoners vande twee dorpen krijgenhet dringende advies tevertrekken.

Na Limburg worden ook deinwoners van het rivierengebied bedreigd door het hoog-water. Door zware regenval inDuitsland, stijgt het waterpeilin de Rijn bij Lobith tot 15,42meter boven NAP.

J%

Twintig jaar na de evacuatie van hetrivierengebied blikken enkele directbetrokkenen terug op die bewogen week.

• Culemborgersmaken zich opvoor de evacuatie. Op 31 januari 1995 kregenook de inwonersvan Culemborghet sein te vertrekken. fotoWilliamHoogteyling


Crisisberaad op het provinciehuis in Arnhem tussende Gelderse Commissarisvan de Koningin JanTerlouw, de burgemeestersEd d’Hondt (Nijmegen),Paul Scholten (Arnhem) enEd van Tellingen (Tiel) enmedewerkers van de driepolderdistricten en Rijkswaterstaat De polderdistricten kunnen niet langerinstaan voor de veiligheidvan de dijken.

Tieler- en Culemborgerwaard. Hijstelt dat er ‘niet voor defrmn is geëvacueerd’.,,De polderdistricten kondenniet langer instaan voor de veiligheidvan de dijken. We zagen nog meer water op ons afkomen dan in 1993 en wewisten: de dijken hadden al jaren geleden verstevigd moeten worden”Grote vraag: waarom waren de dijkenin 1995 niet op orde? Van Rijnsbergen:,,Toen ik begin jaren zeventig begonbij het polderdistrict lagen er al kanten klare plannen voor dijkverbeteringen. Maar de polderdistricten gingenrücksichttos te werk. De plannen hielden te weinig rekening met de natuuren de leefomgeving van de burgers.Huizen werden zonder pardon gesloopt, dijken waren in die tijd kaarsrechte strepen dwars door het landschap. Draagvlak zoeken onder bur

Ook de mensen uitde Tieler- enCulemborgerwaarden wordenopgeroepen hunhuizen te verlaten.Voor donderdagochtend 10.00 uurmoeten zij zijnvertrokken.De Rijn bij Lobithbereikt die avondzijn hoogstewaterstand: 16,68meter boven NAP.

gers? Die vraag werd nooit gesteld.”En dus kwamen burgers en milieugroeperingen in het rivierengebiedmassaal in het geweer tegen de dijkverstevigingsplannen, wat tot ernstige vertraging leidde in de uitvoering.Met name in Brakel was de woedegroot. In 1970 moesten daar 140 huizen en een karakteristiek raadshuisjewijken voor een rechttoe-rechtaandijk. Het dorp was volgens de bewoners geruïneerd. Na het ‘debacle vanBrakel’ stelde de Tweede Kamer decommissie-Becht in. Haar advies luidde in 1977: een lagere veiligheidsnormvoor de dijken (lees: lagere dijken),houdt rekening met natuur en landschap en maakt gebruik van de nieuwste technieken om zoveel mogelijkschade te voorkomen. Veel navolgingkreeg het rapport-Becht niet. In 1992mocht een nieuwe club van wijzen,de commissie Boertien, proberen defier overeind staande muur van verzettegen de dijkverzwaringen proberen.te breken. Haar advies toonde vee’overeenkomsten met dat van de commissie-Becht, waarbij Boertien nadruk legde op het erbij betrekken vanburgers. En toen kwam het hoogwater van 1993 en 1995. Een geluk bij eenongeluk.,,Niet alleen de wijze waarop de polderdistricten de dijken wilden aanpakken leidde tot vertraging”, stelt VanTellingen. ,,Iang ontbrak ook de senseof urgency bij de overheid. Na de watersnoodramp van 1953 hebben we jarenlang geen bedreigend hoogwatergehad. De noodzaak om de dijken teverstevigen was er niet. Er was vanuithet rijk weinig geld beschikbaar voordijkverzwaringsplannen. Dat gingvooral naar de Deltawerken.”,,En die urgentie, zowel bij de burgersals de politiek, om de dijken te verstevigen was er na het hoogwater van1993 en 1995 ineens wel”, vult Zomerdijk aan. ,,Het hoogwater schudde iedereen wakker. Bij burgers bestondgeen enkel protest toen na ‘1995’ inrap tempo, zonder inspraakprocedures en milieu-onderzoeken, de dijkenwerden aangepakt. Ik zou bijna zeggen: ‘Oh lieve heer, geef ons weerhoogwater’. Want hoewel de waterschappen tegenwoordig veel beter rekening houden met de belangen vanburgers en milieugroeperingen, kunje niet anders concluderen dan dat deaandacht voor onze dijken weer is verslapt. 200 kilometer dijk voldoet anno2015 niet aan de veiligheidsnormen.”

1

Het Betuwse dorpOchten is evenwereldnieuws als deWaalbandijk daardreigt te bezwijken.Het dorp wordt na deontdekking van de‘scheur bij Ochten’ inrap tempo ontruimd.Met man en machtwordt gewerkt aanversteviging van dedijk, die uiteindelijkovereind blijft.

door Bas Knoop

H ij heeft de opname van deradio-uitzending van Omroep Gelderland op cd ge

brand. ,,De burgemeester zei tegenmij op die bewuste ochtend van 1februari 1995: ‘Han, bel OmroepGelderland maar op en zeg dat iedereen Ochten uit moet’. Binnentien seconden was ik live in de uitzending”, vertelt Han Helmink, destijds voorlichter van de toenmaligegemeente Echteld grijnzend. ,,Quawerk was het de mooiste week vanmijn leven.”In Ochten, daar zou het gebeuren.Daar zou de dijk de strijd verliezenvan het wassende water. Als in devroege ochtend van woensdag 1 februari dijkwachten een scheur van20 meter ontdekken in de Waalbandijk, is het in rap tempo geëvacueerde Ochten even wereldnieuws.Honderden journalisten spoedenzich naar de dijkom de ‘scheur vanOchten’ met eigen ogen te aanschouwen. De dijk houdt stand.De Echteldse persvoorlichter Hel-mink beleeft zijn finest hour. Diewoensdagochtend kondigt de toenmalige burgemeester Henk Zomerdijk de noodevacuatie afvan het Betuwse dorp Ochten. Met medeweten, maar zonder instemming voor-

af van de provinciale rampenstafHelmink: ,,‘Helaas pindakaas schat’,zei ik tegen mijn vrouw aan de telefoon. ‘Ik kom voorlopig niet thuis.’De rampenstafvan Echteld, waar ikonderdeel van was, sliep vanaf diedag op stretchers in het gemeentehuis. Wij ervoeren de situatie alsernstig. De scheur was in korte tijdgegroeid naar 120 meter. Ruim 150militairen verstevigden de dijk metontelbare zandzakken.”Als voorlichter staat Helmink daneven in het middelpunt van de belangstelling van de in Ochten samengeklonterde wereldpers. ,,Wijhadden driehonderd journalistenover de vloer. Ik deed de buitenlandse pers. Vier cameraploegen uit Australië, zes uit de VS. Een gekkenhuis.” Maar het is niet Helminks enige taak.,,Geëvacueerde bewoners belden ofwij hun kippen en vogels te etenkonden geven. Gemeentebode Dikvan der Voort is toen naar Rhenengereden, buiten het evacuatiegebied, om huissleutels op te halenvan die mensen. Ik weet nog goeddat ik met brandweerlieden kippenvoerde en eieren raapte. Daarvanbakten wij grote uitsmijters voor derampenstaf en de hulpdiensten. Ikheb nog nooit zoveel eieren gegetenals die week. Heerlijk.”

VERLEDEN HOOGWATER7

1,Ii f .

9 De feitelijke beslissingtot een gefaseerdeevacuatie wordt doorde bestuurders dezeochtend génomen. Deinwoners van de Ooijpolder, het Land vanMaas en Waal en deBommelerwaardkrijgen het advies tevertrekken. Een daglater is een verplichteevacuatie van kracht

Het water zakt Op 4 februarigeeft minister Dijkstal groenlicht voor de terugkeer van demensen uit het Land vanMaas en Waal en de Ooijpolder. In de dagen daarna volgtde rest van de evacués.

Pl

1 -“•-.-‘—‘..

hoögwater’

--——

• Han Helmink, in 1995 woordvoerder van de toenmalige gemeente Echteld,staat de pers te woord, foto Jan Bouwhuis

Mediaspektakelop Ochtense dijk

Zonder planevacuatie,geenevacuatie.Daar ben iknog steedsvanovertuigdJournalist Rudie vanMeurs

Verborgen in én onder park Sonsbeek ligt een uniek doe-

museum. Een spetterend dagje uit voor het hele gezin!

•Het Nederlands Watermuseum is een interactief museum over alle- aspecten van water, gevestigd in de oude Begijnenmolen uit de 13e

eeuw, gelegen aan de Sint Jansbeek in het monumentale parkSonsbeek. Een écht doe-museum waar je van alles te weten kuntkomen over dijkbeheer, drinkwater, grondwater of watergebruik inNederland en de rest van de wereld. Hoeveel liter water denk jij datje per dag verbruikt?

In de maand februari wordt het onderwerp “hoogwater” uitgelichten worden diverse activiteiten rondom dit thema georganiseerd.Voor exacte data, prijzen en het programma, zie de websitewww.watermuseum.nl.

w(1)

7

wateris grilligWat doe jij alshet misgaat?

Kijk op onswater.nt 1 Zijpendaalseweg 26-28 1 6814 CL ARNHEMtel. 026 — 445 25 48 1 [email protected]

0 fb/watermuseum D

LAST VMI VOCHPIWBLEMENPVochtproblemen kunnen in ons vochtige

Nederland altijd en overal opduiken. Het gevolg

van vochtproblemen kan zich op verschillende

manieren uiten.

Vocht in huis ontstaat via de huid, de ademhaling van

mensen en tijdens dagelijkse activiteiten als koken,

douchen en het drogen van de was. Ongeveer 17% van

alle woningen heeft te maken met vochtproblemen.

Als het vochtgehalte in de lucht te hoog is, kunnen

huisstofmijten en schimmels goed groeien.

3Voorbeelden zijn:• Kringen en verkleuringen• Hoge luchtvochtigheid, condensproblemen• Hygtoscopische zoutuitslag

Loslatend behang of stucwerk• Rottende Iambrisering, balken en vloerdelen• Onaangename lucht en/of witte uitslag

• Vochtige muurisolatie• Problemen na vorstperiode

Om een eind te maken aan deze ongemakken, gebruikt DVS diverse

methoden zoals impregneren, injecteren of coaten.

Wij komen altijd eerst bij u langs. Nadat de oorzaak van uw vochtprobleem is

DVS--

opgespoord maken wij een plan van aanpak, zodat u voor eens en altijd van

bestrijden -

uw vochtproblemen verlost bent.

U kunt op onze website: www.vochtbestrijding.nl, informatie vinden overalle meest voorkomende vormen van overlast door vocht en hoe wij deze

Mocht u vragen hebben, of wilt u een afspraak maken, bel of mail onze

adviseur Selly van Peer.

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015

dood geen rekening mee

door Bas Knoop

Een stopteken. ‘Waar gaatdat heen?’, vraagt een patrouillerende agent in hetBetuwse dorp Erichem(vlakbij Tiel) aan dominee

Frans Scheffer. ‘U mag hier helemaalniet met de auto rijden.’Donderdag 2 februari 1995, even natien uur ‘s ochtends. Ruim twee uurna het verstrijken van de deadlinewaarvoor iedereen in Rivierenland uiterlijk geëvacueerd moest zijn. Vanafacht uur die ochtend is het rivierengebied vanwege het hoogwater voor eenaantal dagen verboden terrein voorhaar eigen inwoners. ,,Ik zei tegen dieagent dat iom elfuur nog een begrafenis moest leiden op de begraafplaats

in Erichem”, vertelt Scheffer (8)bijna twintig jaar later. ,,Hij schuddezijn hoofd, keek mij aan en zei: ‘het isook altijd wat in Erichem’.”In een desolaat rivierengebied leiddede inmiddels emeritus predikant indie spannende week begin februari1995 de enige uitvaart in de regio. DeErichemse ‘hoogwaterbegrafenis’ ontging ook de buitenlandse pers niet.De Deense krant Jyttands Posten paktedestijds uit met een paginagroot artikel. ,,Tsja, de dood houdt geen rekening met de waterstanden”, merktScheffers nu nuchter op. ,,De man diewerd begraven, was een bijzonder figuur. Een begrafenis in deze situatiepaste wel bij zijn persoonlijkheid.”Op woensdag was Scheffer naar hetgemeentehuis in Buren gereden om

toestemming te vragen aan de wethouder,,,Ik kreeg zijn zegen, maarook zonder goedkeuring had ik deman begraven. Je moet respect hebben voor de doden.”De uitvaart zelf had een bijzonder karakter. Zo waren er geen dragers voorde kist beschikbaar. Scheffer: ,,Die waren geëvacueerd. Zodoende droegenbegrafenisondernemer Henk de Haanuit Tiel, zijn zoon Martin en één vanMartins vrienden de kist naar hetgraf. Bij de begrafenis waren maarweinig mensen aanwezig. Geen buren, geen vrienden, alleen de zoonvan de overledene. De zoon zei tegenmij: ‘goh, mijn vader stond altijd midden in de Erichemse samenleving ennu is er niemand op zijn begrafenis’.”Waar in Erichem de begrafenis doormocht gaan, kreeg uitvaartondernemet De Haan geen toestemming omtijdens de evacuatieperioden in Tielnog twee mensen te begraven. ,,Eenambtenaar gaf aan dat de gemeentegeen nieuwe graven meer zou delven”, zegt Martin de Haan, die sindshet overlijden van vader Henk, eind

2013, het bedrijf runt. ,,Er was niemand beschikbaar. Mijn vader zei direct dat hij Tiel niet zou verlaten. ‘Iklaat de doden niet alleen’. Wij kregeneen ontheffing om in de verlaten stadte blijven. De twee overledenen kregen een plekje in de koelcel.”De Haan senior had in 1995 een eigenevacuatieplan. Zoon Martin: ,,Mijn vader had de lijkwagen klaargezet.Mocht Tiel onverhoopt onderlopen,dan waren wij snel vertrokken naareen bevriende collega in Apeldoorn.”Of een begrafenis buiten de regio eenoptie was? Martin, destijds 20 jaar enchauffeur van de lijkwagen, zegt vanniet. ,,Hoewel het in 1995 wettelijk verplicht was iemand binnen vijf dagenna overlijden te begraven of te cremeren (tegenwoordig zes werkdagen,BK), is dit niet met de families besproken. In uitzonderlijke situaties, zoalseen evacuatie, kun je uitstel vragenbij de burgemeester. Bovendien, jegaat niet iemand na de evacuatie weeropgraven om hem later alsnog in Tielnaar zijn laatste rustplaats te brengen.Een Tielenaar hoort in Tiel te liggen.”

T weehonderd varkens gingenvoortijdig naar de slacht. Maarveehouder Chris van Rossum

uit Maasbommel had nog 60 melkkoeien, io varkens en 50 schapen onder te brengen. Omdat hij boze visioenen had van in paniek geraakt vee, begon op 28 januari — voordat de evacuatie startte — al met het wegbrengenvan zijn dieren. ,,Via de standsorganisatie en een Brabants loonbedrijfvonden we stallen. Onze beesten kwamen op vier verschillende plekken terecht. 1\vee dagen lang zijn we 22 uurper dag bezig geweest. We haddenzelfs nog tijd over om de silo’s leeg temaken en de melktank te ontmantelen.” Chris van Rossum logeerde met

zijn gezin bij familie in het BrabantseLithoijen.,,Onze melkkoeien warenin Groessen en mijn vrouw Jeanetteen ik gingen twee keer per dag op enneer om te melken.”De evacuatie heeft ervoor gezorgd dathun plannen om het bedrijf te moderniseren versneld werden. ,,We wildentoch al stoppen met varkens. Die hebben we toen maar gelijk verkocht. Weconcentreren ons nu op melkvee.” Tegenwoordig heeft van Rossum er eenbedrijfsonderdeel bij: hij beheert hetnatuurgebied Moringerwaard met eenkudde brandrode runderen. ,,Ik hebnu twee soorten rundvee, melkkoeienen dieren die een natuurlijk leven leiden, een boeiende tegenstelling.”

• Chris van Rossum uit Maas-bommel (links)evacueert in1995 zijn vee:60 runderen,150 varkens en50 schapen.

VERLEDEN HOOGWATER9

J]1h; •lJ

.4

1

1.7

-S.

ïSS

• fotoRaphael Drent

Hoogwater? Daar houdt de

Na de verplichte evacuatie was Rivierenlandverboden gebied, maar dominee Frans Schefferleidde in Erichem een begrafenis.

Zonder zijnzegen had ikde man ookbegraven. Jemoetrespect voorde dodenhebbenEmeritus predikantFrans Scheffer

De koeien, varkens enschapen onderbrengen

We werkenOPRUIMING BIJ THEJA

1 balterioStijt. Kwatiteit. Eenvoud.

hard aanb

ons waterOök bïj jouin de buurt

Kijk op onswater.nt

DE TREND VAN_NU

Pvcal vanaf€26,95 m2

t

GRATIS GELEGDReservering enlevering op lateretermijn mogelijk

DE GELDERLANDER JANUARI2015

TUINDORP

D e buurtschap Tuindorp bijTolkamer kreeg tien dagenmet hoogwater te maken.

Paniek. Het merendeel van de inwoners maakte zich met aanhangers uit de voeten na een mededeling over evacueren op de radio.Jan-Remt Hoving Smit, destijds eigenaar van scheepswerfDe Hoop,raakte erbij betrokken toen eenwerknemer om verlofvroeg. ,,Datwas Jan van de Zand, die zich latertot een ware vakbondsleider zouontpoppen. Hij wilde vrij hebben,want het water zou zo het dorp inlopen.” Tussen hem, burgemeester

Wim Burgering en dijkgraafWillemWolters ontstond een informeel overleg. ,Etke ochtend om zeven uur bespraken we de waterstanden, praktisch en nuchter.”Ze raadpleegden de geschiedenis alsbasis voor voorspellingen en hieldende waterstanden van de Rijn, Moezel,Neckar en Lahn in de gaten. ,,Bij DeHoop zijn alle waterstanden vanaf1900 opgeschreven. Wij konden ‘smorgens vroeg al aangeven wat de stijging die dag zou zijn. Direct na onsoverleg informeerden we de bevolking in het dorpshuis. Eén en al geroezemoes als wij binnenkwamen. Vande Zand maakte daar in lokaal taalgebruik snel een einde aan. Het bleekdat de mensen die nog in Tuindorpwaren hun hele inventaris naar de eer-

heb ik de kantine van De Hoop opengesteld. Er werd tv gekeken, mijnvrouw maakte snert en ging met dehapjes rond. Gezellige avonden.”Volgens Smit kwam toen de Tuin-dorp-mentaliteit naar boven: wij regelen dit. ,,Vragen als: wie bewaakt mijnhuis als ik weg ben en wie zorgt ervoor de huisdieren, werden onderlingopgelost. Oude vetes verdwenen.”

Sommige foto’s moet je evengoed bekijken. Even met jeneus tegen het papier, danweer van een afstandje.Komt door het perspectief

natuurlijk, vanuit de lucht in dit geval. De uitsnede ook, je weet niet water buiten beeld ligt.En: de uitzonderlijke situatie.Ja, dit reepje groen midden in het water, dat is Middelaar. Omsingeld dooreen Maas in XL-uitvoering, fl 1995.Middelaar lijkt wel een eiland.Hoe was dat?Een vrouw op wandelschoenen veegtdeze late maandagmiddag een grijzelok van haar bril. Weet je het zeker,vraagt ze? ,,Volgens mij moet je inPlasmolen zijn. Al dat water.”Ze woont verderop. Haar huis staat

net niet op de foto. Ja, nu ziet ze het:die vrijstaande huizen op de voorgrond, die zijn in de tussentijd gesloopt. Op ongeveer dezelfde plekstaan nu nieuwe. Maar waar is dandat kleine huisje dat als enige zo uitbeeld lijkt weg te drijven?Een wolk ganzen strijkt neer in hetweiland. Want dat ligt daar dus, aande voeten van die bomen die daar alspaardenbioemzaadjes op een rij liggen. Weiland. Een vrouw op gevoerdelaarzen met een chocoladebruine labrador wandelt over de dijk. ,,Ik denkdat mijn vader het wel weet.”Ja, hij herkent het meteen, Jan Verheijen (6$). Ik heb wel meer foto’s vanMiddelaar uit de lucht hoor, zegt hij.,,Maar toen was het geen hoogwater.”Dat vrijstaande huisje, dat zijn de

overburen van de buren. Zijn eigenhuis staat net niet op de foto, links.Ja, hij weet het nog, het hoogwater.De meeste mensen in Middelaar waren wel gewend aan water in de kelders. Maar wat je op de foto dus nietziet, is dat de tuin achter het huisjenaar beneden afloopt. Ook de garagestond blank.De bewoners? Die zijn verhuisd, zegtVerheijen. Hij niet. Hij groeide eenpaar huizen verderop op en woontsinds 1983 hier, aan de Dorpsstraat.Het waait hard, je kunt het horen inde afzuigkap van zijn keuken.Hij ziet zich nog staan, in de Cuijksemeubelfabriek. ,,Volgens mij warenwe aan het vergaderen of zo.”Zijn vrouw belde. Ze hadden de laatste dagen steeds het journaal in de gaten gehouden. Als het water bij Maastricht steeg, wist je wat je kon verwachten. Maar toch. We moeten weg,zei ze, net als bijna iedereen in Middelaar, iedereen moet weg, de Maaskomt en in de kelder staat de kachel.Hij kon er niet van in paniek raken.Die kachel. ,,Gaat vanzelf uit hoor.”

Ach, zijn vrouw. Gerrie. Achter zijnschouder staat het opengevouwen bidprentje op de eikenhouten secretaire.Natuurlijk was het spannend.,,Maar ik was er niet bang voor. Ditwas het hoogste punt.”En dat zie je dus niet, op de foto.Toch nam hij vrij, om mee te helpenin het dorp. Zandzakken vullen. ZijnMercedes 220 parkeerde hij hoog endroog in Plasmolen.Je wist maar nooit.Veel oudere mensen kennen Middelaar wel, zo, met dat water. Die blauwe plas Linksboven, die was er in dewinter altijd. En daar was ook eenkolk. En daar ook, zegt hij, en druktzijn wijsvinger op een denkbeeldigeplas op de eikenhouten tafel, buitenbeeLd. ,,Je kon zo, hup, de weg over,schaatsen.” Na 1995 werd de dijk verhoogd. Verdwenen de kolken.Maar goed. Bijna iedereen verliet Middelaar toen de Maas de kelder in sijpelde, behalve hij. Was het niet vreemd?Was het niet stil? ,,Nou, we hadden genoeg eten in huis hoor. En ach, na eenweek was het ook wel weer voorbij.”

Gezellige avonden op de scheepswerf


‘Sommige mensen haddèn kussens inde wc-pot gestopt voor als het wateruit het riool omhoog zou komen’

ste verdieping hadden versleept. Devloeren eruit, kachels en fornuizennaar boven. Ze zaten in de kou, op dekale vloer, op een paar tuinstoekjes.Sommigen hadden kussens in dewc-pot gestopt voor als het water uithet riool omhoog zou komen. Toen

s-,..,,

Na de foto verdwenende koÏken uit MiddeÏaarDie straat. Dat water. Ja, dat was Middelaar.Maar waar staat dat huisje dan? ,,Ik denk dat jein Plasmolen moet zijn.”

Het wasspannend,maar ik waser niet bangvoor.Dit was hethoogstepuntJan Verheijen

• Het Noord-Limburgse dorp Middelaar omringd door het water van de Maas. foto Hans van Oostveen/Beeldbank Rijkswaterstaat


LEZERSVERHAAL ANGELIQUE VAN BUUREN-VAN LENT

Uitvaartdienst in een lege kerkDe volgende ochtend vertrokken wijgezamenlijk naar het crematorium inBeuningen. Ook daar was bijna niemand aanwezig. Mensen die van vermoesten komen, wilden geen risicolopen en durfden niet te komen.Dit alles was uitermate triest voormijn opa, om op deze manier afscheidte moeten nemen van zijn vrouw metalleen zijn naaste familie dicht bijhem.

_-:

‘Dit alles was uitermate triest voor mijnopa, om op deze manier afscheid te

M ijn oma overleed een paardagen voor de evacuatie.De dag dat de avondwake

plaatsvond in de kerk in Druten,was de dag dat er geëvacueerdwerd. /

Önze familie was de enige die inhet rampgebied achterbleef, metgoedvinden van de autoriteiten.Heel vreemd, zo’n dienst in een lege kerk en na afloop terug rijdennaar je huis in een verlaten gebïed.

4’dentehuis. Dan kon hij in ieder gevalmet zijn gezin samen zijn in deze‘donkere’ dagen.De kleinkinderen verspreidden zichover de rest van het land. Mijn vrienden ik vonden onderdak bij mijn tantein Oss.Niet bij je familie kunnen zijn op hetmoment dat je elkaar het hardst nodig hebt... Tot op de dag van vandaageen herinnering aan een verschrikkelijk trieste periode.Opa werd vervolgens na de crematie

opgevangen door een bejaardentehuisin Nijmegen. Zij hadden via OmroepGelderland vernomen dat zijn vrouwoverleden was en boden hem en zijnkinderen een kamer aan in het bejaar

moeten nemen van zijn vrouw’

• Het leger pendelt tijdens de evacuatie heen en weer om bewoners van Nieuw Bergen in veiligheid te brengen. foto Hollandse Hoogte/Marcel van den Bergh

Y

--

• Patiënten in ziekenhuis Rivierenland in Tiel worden geëvacueerd; de pers volgt de • Inwoners van Culemborg moeten ook vertrekken. Bij gebrek aan vervoer gaat allesontwikkelingen op de voet, foto William Hoogteyling maar op de buggy richting trein, foto William Hoogteyling


Met mijn dochtertje op de armstaar ik uit het raam van onshuis aan de snelweg in Lent.

In de verte de immense watervlaktedie de Waal inmiddels vormt.Pal voor me de aanhoudende stroomauto’s, maar ik zie enkel de zwaailichten in de verte van de dijkbewaking.Bij Ochten staat de dijk op springen.Als die bezwijkt lopen vele dorpen,waaronder het onze, onder water.Ook de Ooijpolder loopt gevaar.

Op de radio klinkt She’s a River van deSimple Minds, oh ironie. Een helikopter hangt in de lucht, terwijl de dagovergaat in de donkere avond.Gespannen volg ik het nieuws op devoet.Die nacht is het geluid buiten andersdan normaal. Hoor ik nou een tractorop de snelweg, en nog een?Ik loop snel naar het raam om te zienwat er aan de hand is en geloof mijnogen niet

Inderdaad, tientallen tractoren metfelle lampen en aanhangers vol vee ratelen voorbij. Ik slik en realiseer medat ik getuige ben van de evacuatievan de Ooijpolder.Vrachtwagens, boedelbakken, personenauto’s, het is duidelijk dat alleswat wielen heeft, wordt ingezet ommens en dier zo snel mogelijk in veiligheid te brengen. De hele nachthoor ik helikopters; de dreiging isbijna tastbaar.

Een fietser die Maas en Waal verlaat rijdt maandag 30 januari met een tas en een koffer over de tolbrugnaar Tiel. foto Flip Franssen

• In de Ooijpolder bij Nijmegen keren mensen op 4 februari terug, als het hoogste punt van het hoogwaterachter de rug is. foto Flip Franssen

,, dg.nh/levenmethetwaterdG”J Op de website van De Gelderlander

vindt u meer foto’s

LEZERSVERHAAL ANITA CUIJPERS

Tientallen tractoren op de snelweg


Ik lig wakker in mijn warme bed enbesefdat velen daar nu alleen maarvan kunnen dromen.

‘De hele nacht hoor Ik

dg.nl/IevenmethetwaterdG’ Op de website van De Gelderlander

vindt u alle lezersverhalen die zijnbinnengekomen.

helikopters; de

1

dreiging is bijna tastbaar’

1 _•

.——- —

_. ---

—.-_:_

_________

S—-.— 111 - ,

__

1

4

k

1

«S”• De grote uit

tocht. Met volgeladen aanhangers verlaten deinwoners via desnelwegen hetpoldergebied.foto WilliamHoogteyling

H 1

L’ .J” E

Voor een Alfa Romeogaat u naar Bochane!

rBochane is de officiële Alfa Romeo dealer voor de regio Arnhem,

Nijmegen en de Vallei. Voor nieuwe en jong gebruikteAlfa Romeo’s

bent u bij ons aan het juiste adres. Uiteraard kunt u ook bij ons

terecht voor service, onderhoud en garantie werkzaamheden voor

Alfa Romeo’s van alle leeftijden.

DE GELDERLANDER JAN UAR 2015

NA 1995

Sterkere dijken en meer natuur

Wie in het rivierengebied langs het waterfietst, ziet een volstrekt ander landschap dan

vroeger. De dijken zijn breder en inuiterwaarden grazen de wilde paarden.

Bij het nemen van maatregelen na 1995 wasook ruimte voor natuurontwikkeling;dat leverde een mooier landschap op

p lannen voor een natuurlijker riviersysteem waren al in de jaren tachtig ontwikkeld. De

maatregelen na het hoogwater van1995 zorgden ervoor dat deze ideeënop grotere schaal werden toegepast.Want duidelijk werd dat het ophogenvan de dijken niet voldöende zou zijnom ons in de toekomst te vrijwarenvan overstromingen.Natuurlijk zijn de dijken versterkt enverhoogd. Dat gebeurde razendsnel,vooral in de eerste jaren na debijna-ramp.Maar Rijkswaterstaat ging ook kijkennaar de rivieren. Het stroombedmoest worden verruimd, zodat ermeer water kan passeren.Ruimte voor de Rivier is de naam vaneen reeks dijkverleggingen. nevengeu

HEDEN HOOGWATER 15

len en andere maatregelen die zorgenvoor een betere afvoer bij hoogwater.Bij deze projecten was volop ruimtevoor natuuroiftwikkeling.Hierdoor is het landschap in het rivierengebied veel gevarieerder geworden en de aanpak heeft bovendienaantrekkelijke natuur opgeleverd.Veel oorspronkelijke planten en diersoorten zijn teruggekeerd. De uiterwaarden en rivieroevers zijn daardoor nu geliefde recreatiegebiedenvoor wandelaars en fietsers.

-.

— .__*s, .

16 HOOGWATER HEDEN

door Marco Bouman

Het hoogwater van 1993 was aleen waarschuwing, en na debijna-ramp van 1995 kon niemand er meer omheen: Nederland moest in actie komen om

natte voeten of zelfs erger te voorkomen.Erger als in 1953, toen de watersnood inZeeland 1.836 mensenlevens eiste.Sinds de januaridagen van 1995 is veel gebeurd. Zo was er binnen drie maanden eenNoodwet en zijn honderden kilometers ri

vierdijk versterkt. Vorig jaar is een nieuwdijkprogramma van start gegaan.Maar als gevolg van dat hoogwater gebeurde ook heel veel juist nIet. Tal van plannenvoor bouwen in het stroomgebied van degrote rivieren verdwenen in de prullenbak,zoals in Meinerswijk in Arnhem en op hetEiland van Maurik. Het risico van overstromingen werd — ook met het oog op het veranderende klimaat — te hoog geacht.Tegelijkertijd kwam het besef dat ophogenvan dijken alleen niet voldoende is. VoorRijkswaterstaat was het een breuk met het

verleden. Opeens moest worden nagedachtover het verruimen van het stroomgebiedvan Rijn, Waal, Ijssel, Nederrijn en Lek.Ruimte voor de Rivier is de vlag waaronder op meer dan dertig plaatsen in Nederland het rivierlandschap is en wordt aangepast om circa 4 miljoen mensen voor gevaar te behoeden. Voor i januari 2016 moetal het werk zijn afgerond. In totaal is danzo’n 2,3 miljard euro uitgegeven aan water-veiligheid sinds toenmalig staatssecretarisSchultz van Haegen (inmiddels is ze minister) in oktober 2002 op de Bakenhof in Arnhem het officiële startsein gaf. De dijkverlegging daar was het allereerste project inhet kader van Ruimte voor de Rivier.Het is een van de manieren waarop ministeries, Rijkswaterstaat, waterschappen, provincies en gemeenten proberen het landachter de dijken droog te houden. In dertien jaar tijd zijn dijken verlegd, kribben

verlaagd, uiterwaarden afgegraven en (ook)dijken verbeterd. De maatregelen variërenvan klein, zoals het verwijderen van obstakels, tot reusachtig. Neem de nevengeulvan de Waal tussen Lent en Nijmegen,waaraan nog wordt gewerkt: die helpt bijeen hoge waterstand het water af te voeren. Een klus die de reputatie van Nederland Waterland eer aandoet.Ruimte voor de Rivier wekt over de helewereld interesse. Filipino’s, Chinezen, Belgen, Chinezen en Indonesïers, ze kwamenallemaal naar het rivierengebied om te kijken hoe Nederland het hoofd boven waterprobeert te houden. Straks kunnen ze opnieuw in het vliegtuig stappen. Schultzvan Haegen heeft in september 20 miljardeuro uitgetrokken voor het verbeteren van(te) zwakke dijken. Nederland staat daarmee aan de vooravond vaneen nieuwe slagin de eeuwige strijd tegen het water.

Deltaprogramma 1995-2015

• WaterbergingVolkerak-Zoommeer

1995 keerpunt in waterbeheerHet hoogwater en de bijna-ramp van 1995ontketenden een revolutie. Noodgedwongen verlegdeNederland de aandacht van de dijk naar de rivier.

0 Nevengeul

Den Haag

Nieuwe Maas

DijkverbeteringOude MaasVoorne Putten c

Hoeksche WaardKadeverlagi:Zuiderklip

HollandschDiep

Infographics: DG 1 bron: Rijkswaterstaat

Uiterwaardvergravtflg 1 DijkverbeteringBossenwaard, P9øvd Obstakelverwajdering 1 K ,,

Nederrijn/Arnhemseen Heerenwaarc[ Machinistenschool Eist - en Veipsebroek

LVergrafmg ¶kerwaardvergraving

• Meinerswjk its,nsche Waarden

Nijmegen — [Ii

DijkverbeteringLek/ Betuwe/ Tie Ier- Tiel

en

UiterwaardvergravingMe Munnikenland

Dijkverbetering• Steurgat

Land van Altena

Boschrbetering RavierverrwmingDonge Overdiepse Polder

J dg.nh/IevenmethetwaterdG’J Op de website van De Gel

derlander vindt een interactieve graphic over de gebeurtenissen van 1995 en waarop u kunt inzoomen op degenomen maatregelen.

DEGELDERLANDERJANUARI 2015. HEDEN HOOGWATER 1 7

___

-

J

4

n het kader van Ruimtevoor de Rivier worden kribben verlaagd en langsdammen aangelegd.foto Jan Bouwhuis

0 Hondsbroeksche Pleij

Kwelscherm‘ •,;*-• \-

Werking regeiwerkHet regelwerk is een betonnen constructie waartussenschotten geplaatst kunnen worden. Met meer geplaatsteschotten gaat er meer water naar de Nederrijn.

Ruimte voor de rivierczz- lJsseldata

KampeN DijkverleggingWestenholte

‘

Uiterwaardvergraving‘‘\ Scheller en Oldeneler1

buitenwaarden\\-

HoogwatergeulVeessen-Wapenveld

Uiterwaardvergraving\\ Keizers-, Stobben- ên

Olsterwaarden\Deventer

\\Uitérwaardvergravingplas, Worp

Ossenwaard t

2/3\J1,’

Waterverdeling \

Oude dijk landinwaarts Lverplaatst (1

Schotten

________

1 4+meter NAP Water wordt Weinig schotten,(J2Ozijnernod/ verdeeld water wordtom alle open i9g’en dus afgevoerdte dichten)/

______________

naar de Ijssel

Hoogwatergeul Hoogwatergeul

Utrecht

Apeldoorn

Uiterwaardvergraving UiterwaardvergravingDe Tollewaard Doorwerthsche Waarden

1 DijkverleggingVoorsterklei

Zutphen

UiterwaardvergravingAvelingen

) DijkverleggingCortenoever

polderingrdwaard

DijkverleggingHondsbroeksche Pleij

KribverlagingMidden-Waal

KRIBVERLAGINGBeneden-Waal

igii Fort Oss

And ries

‘dDijkverbeteringa Bergsche Maas/Land van Altena

Dijkvei -

Nederrijn/Betuwe

Tilburg

Dijkverlegging/Aanleg nevengeulLent

Cuijk

Boxmeer

18 HOOGWATER HEDEN

MAAS IJSSEL

• Ijssel. Uiterwaard van de Ijssel bij Dieren, foto HHRijn. Natuurgebied De Blauwe Kamer bij Wageningen. foto Siebe Swart/HHWaal. Uiterwaarden bij Ewijk. foto Frans Lemmens/HH

Ooibossen en wilde planten

De natuur in de uiterwaarden heeft zich heel succesvolhersteld. Planten die kenmerkend waren, zijn op groteschaal teruggekeerd. Die trekken weer insecten aan en dieweer vogelsoorten. De nieuwe natuur langs de rivieren isook het meest succesvolle onderdeel van de ecologischehoofdstructuur. Noemenswaardig zijn de ooibossen. Datzijn op natuurlijke wijze ontstane bossen langs de rivieren. In de nattere gedeelten groeien zachte houtsoorten zoals de wilg en de zwarte populier. Op de droge delengroeit hardhoutooibos met soorten als eik, iep en es.

Grote grazers

Kuddes konikpaarden en runderen zijn inmiddels heel gewoon in het rivierengebied. Ze zijn uitgezet om de vegetatie in toom te houden. De paarden stammen afvan het Europese wilde paard. Wild wil zeggen dat ze zelfredzaamzijn en geen verzorging nodig hebben. Ze leven in familie-groepen. Ook de runderen zijn geselecteerd op vriendelijkheid en zelfstandigheid. De zwarte runderen zijn galloways, een ruig Schots ras. Op andere plaatsen lopen brand-rode runderen, een inheemse soort. Een nieuwe variant isrode geus, een kruising van brandrood met een Frans ras.

4 -.

Anderhalve eeuw was er geen bever te vinden in Nederland. Het dier werd in 1994 uitgezet in de Millingerwaard.Ze waren geïmporteerd uit Duitsland. Ze voelen zichweer thuis langs de rivieren en hebben zich verspreidnaar de hele Ooijpolder, de Duffelt, het Rijnstrangengebied en ten noorden van de Rijn. Van recenter datum is deherintroductie van de otter. Door vervuiling van het water en hun leefmilieu waren ze uit Nederland verdwenen.In 2002 zijn ze uitgezet in de Weerribben en inmiddelszijjn ze gesignaleerd in de Ooijpolder en bij Wageningen.

door Anne Nijtmans

ilde paarden en runderen midden in destad, een grote variatie aan planten, vogels en insecten

langs de rivieroevers en waterrijke natuurgebieden waar bevers en ottersen grote scholen vis leven. Het is er allemaal in het rivierengebied en wevinden het al bijna gewoon.Maar wie had dat twintig, dertig jaargeleden kunnen denken? In de jarentachtig was het slecht gesteld met denatuur in Nederland. Zure regen, de rivieren waren dood en veel planten endiersoorten waren verdwenen.In 1986 klonk er een nieuw geluid:Plan Ooievaar, winnaar van een prijsvraag over de toekomstige inrichtingvan het rivierengebied. De bedenkers— planologen, rivierkundigen en landschapsarchitecten — stelden voor de rivieren hun gang te laten gaan in de uiterwaarden en de landbouw in de toekomst binnendijks te concentreren.Twee vliegen in één klap: een veiligerrivierengebied en een aantrekkelijkerlandschap. Die visie was een doorbraak en ook de overheid zag er watin.De Blauwe Kamer tussen Rhenen enWageningen was een van de eersteplekken in Nederland waar dat ideemocht worden uitgeprobeerd. De zomerdijk werd doorgestoken om zo denatuurlijke dynamiek van de Nederrijn te herstellen. Een ander pioniers-gebied was de Ewijkse Plaat, die in1988 werd afgegraven.Op deze terreinen was heel goed tezien hoe veel veerkracht de natuurheeft. Binnen een paar jaar was er een

gevarieerde begroeiing en veel diersoorten waaronder watervogels kwamen terug.Gerard Litjens is van begin af aan betrokken bij het ontwikkelen van nieuwe natuur. Hij was indertijd beheerder van de Blauwe Kamer, in dienstvan Het Utrechts Landschap. Samenmet Willem Overmars, co-auteur vanPlan Ooievaar, Wouter Helmer en Tmdi Woerdeman, begon hij in 1989 Stroming, een adviesbureau voor natuur-en landschapsontwikkeling. Het viertal richtte tevens Ark op, een beheersen onderzoeksstichting.Litjens heeft de veranderingen vanhet rivierengebied van dichtbij meegemaakt. Bureau Stroming, waar hij nogsteeds directeur van is, is onder meerbetrokken bij de nevengeul van Nijmegen, de Grensmaas in Zuid-Limburg, de inrichting van de uiterwaarden bij Slot Loevestein, de uiterwaarden in Beuningen en Ewijk en tal vanandere rivierverruimende projecten.,,De Blauwe Kamer was een pilot”,zegt Gerard Litjens. ,,De resultatenwaren zo hoopgevend dat al snel andere terreinen in aanmerking kwamen.Zoals Meinerswijk, een uiterwaardengebied midden in Arnhem. En de Millingerwaard, die bij de LandinrichtingOoijpolder bestemd werd voor natuur-ontwikkeling.”,,Wat ook hielp, was dat het WereldNatuur Fonds het Plan Ooievaar wilde toepassen in het hele rivierengebied”, vervolgt Litjens. ,,Levende Rivieren, heette dat plan. Het werd doorEd Nijpels in 1992 gepresenteerd in deArnhemse schouwburg. Ik ben eenvan de auteurs en was erbij.”Litjens maakte het hoogwater van1993 en 1995 mee als bewoner van

1

•Maas.Liendensewaardbij Batenburg.Foto Eveline van Elk

. F

.L I

Werken metde veerkrachtvan de nâtuurDe plannen voor een natuurlijker riviersysteem waren er alin de jaren tachtig. Mede door de bijna-rampen zijn ze opgrote schaal toegepast en is het landschap veranderd.

• Konikpaardengrazen in deLeeuwenseWaard. fotoEveline van Elk

Bevers en otters

Veiligheid incombinatiemet eenmooierlandschapen natuur,wat wil jenog meer?Gerard Litjens,bureau Stroming

DE GELDERLANDER JANUARI 2015 HEDEN HOOGWATER 19

Meinerswijk.,,Ik huurde daar eenhuis van de gemeente Arnhem, deelsom toezicht te houden op het natuurgebied. Ineens waren we omringddoor het water. Het was fenomenaalom te zien hoe de rivier zich gedroeg.Tegelijkertijd snapte ik de angst vooreen dijkdoorbraak in de Betuwe.”Na de waarschuwing van 1995 werden de dijken als de wiedeweerga versterkt. Daarbij was volop ruimte voornatuurontwikkeling.,,Dat ging vanzelf’, legt litjens uit.,,Voor de dijkversterking werd de hiervoor noodzakelijke klei vaak dichtbijuit de uiterwaarden gehaald. Plan Levende Rivieren was immers net klaar.Er waren al plannen voor stromendenevengeulen. Die konden meteenworden toegepast. Zoals bij Gamerenin de Bommelerwaard en in de Leeuwense Waard.”,,Op een gegeven moment namen wemensen uit het Amerikaanse Mississippiegebied mee op een boottochtover de rivieren. Er werd op dat moment op wel dertig plaatsen gewerkt.Een fantastisch gezicht en het oogstte

veel bewondering.”Vervolgens kwam in 2007 het programma Ruimte voor de Rivier: in totaal 34 maatregelen zoals het verleggen van dijken, verdiepen van uiterwaarden, het graven van nevengeulenen het verlagen van zomerdijken. Ditjaar wordt het opgeleverd. ,,Binnen degestelde tijd en het beschikbare budget”, weet Litjens. ,,Dat heeft programmadirecteur Ingwer de Boer goed gedaan.”Aan enkele onderdelen heeft Stroming meegewerkt. Het bijzonderevan Ruimte voor de Rivier vindt Litjens de ‘holistische’ aanpak. ,,Er zijnmeerdere doelen tegelijkertijd bereikt: de ruimtelijke kwaliteit van derivieren is sterk verbeterd, het landschap is mooier en het is veiliger geworden. Het project is in binnen- enbuitenland bejubeld. Het plan voorhet stadseiland in Nijmegen heeft ookeen prestigieuze prijs gewonnen.”Toch is de natuurlijke methode vanRuimte voor de Rivier niet voldoendeom in de toekomst klimaatbestendigte zijn. Vandaar dat er in de toekomst

een uitgebreid programma van dijkversterkingen op de rol staat.Litjens vindt het jammer dat in dehuidige visie van het Deltaprogramma de integrale aanpak van Ruimtevoor de Rivier minder prioriteit heeft.,,Stroming werkt voor het Wereld Natuur Fonds nu aan plannen waarmeede sponswerking van de middelge

bergtes wordt verbeterd. ‘Bergen bijde bron’, noemen wij dat. Maatregelen waardoor het water in bijvoorbeeld de Eifel en het Schwarzwaldlanger wordt vastgehouden. Dat kunje doen door natte grasgebieden, venen en bossen te herstellen. Voor Nederland heeft het twee voordeten: hetwater komt minder snel onze kant op.En in de zomer hebben we geen lastvan te lage waterstanden omdat erdan nog steeds water onze kant opkomt. Ook in Duitsland hebben ze erbelang bij: meer natuur en bovendienzijn ze verzekerd van voldoendegrondwater en dus drinkwater.”Werken met de natuur is volgens Litjens de meest elegante oplossing.,,Waddeneilanden, duinen en man-

• Gerard Litjens inhet natuurgebied Meinerswijk. foto GerardBurgers

grovebossen zijn de beste bescherming voor de kust. In de rivierengebieden is dat royaal bemeten riviernatuur met stromende nevengeulen enooibossen. Bovendien goedkoperwant dijken en kunstwerken zijnduur in aanleg en onderhoud.”Blijft staan dat de inspanningen vanhet WNF en Ruimte voor de Rivierhet aanzien van het rivierenland sterkhebben beïnvloed . ,,Mensen levenweer met de rivieren. Op mooie dagen liggen ze op de strandjes. Overalheb je natuurgebieden en in de uiterwaarden zie je altijd wahdelaars. Jekunt tegenwoordig via struinroutesvan Loevestein tot de Duitse grens lopen. Dat is toch uniek?”Ook zelf leeft Gerard Litjens met hetrivierwater. Hij woont met zijn gezinnog steeds in Meinerswijk. Inmiddelsin een eigen huis, dat bestand is tegenhoogwater. De voordeur is zo breeddat je met een boot naar binnen kunt.Beneden zijn stenen vloeren en zittende stopcontacten hoog.,,Midden in de wildernis maar binneneen kwartier met de fiets in de stad.”

20 HOOGWATER HEDEN

Een apart bestuur voor het water

Een waterschap is een regionaal overheidsorgaan dat verantwoordelijk is voor veilige dijken en voor schoon en voldoende water.Deze taken zijn zo belangrijk dat in Nederland een specialewaterschapsbelasting wordt geheven. De kiesgerechtigde inwonersvan ons land kiezen het bestuur van het waterschap in hun regio.Er zijn 24 waterschappen. Dit jaar zijn hun verkiezingen opwoensdag 1$ maart, gelijktijdig met die voor Provinciale Staten.

verdroging door regelen van hetwateraanbod.De waterschappen zijn verdeeld

De dijk kan wordenbeschadigd doorwater dat over de telage dijk stroomt.

De dijk wordtbeschadigd doorgolven die bij veelwind over de dijkslaan.

De dijk zakt aan debinnenzijde in door tehoge druk in het grondwater onder en achter de dijk.

De dijk schuift bij lagewaterstand aan de rivier-zijde af door te hogewaterdruk in de dijk(hoogwater of veel regen).

Waterdruk, mensen endieren beschadigen debeschermende grasmat ofstenen bekleding. De dijkwordt kwetsbaar voorwater en wind.

Kwelwaterstromingenspoelen het zand onder dedijk weg of verweken deondergrond dusdanig datde dijk afschuift of inzakt.

WaterbeheerVoorkomen van wateroverlast of

in gebiedsdelen, per deel kanwaterhoogte geregeld worden. ,Tientallen gemalen houden hetwater in de sloten op peil.

Veilige dijken,schoon water

Schadelijke dierenBeheer houdt ook in het bestrijdenvan dieren die voor de dijken schadelijkzijn, zoals de muskus- en beverrat.

Veiligheid van de dijkenHet waterschap is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de dijken en kaden. De klimaatverandering stelt extraeisen aan de staat en kwaliteit van deze waterkeringen.Dijken kunnen om verschillende redenen bezwijken, hierondereen aantal problemen en oplossingen

Overloop

macro-instabiliteit binnenwaarts

RegenwaterAfvoer van regenwater in nieuwewoonwijken vindt meet en meetplaats via een eigen opvangstelsel ,waarmee het in de eigen wijk in de -

bodem terechtkomt.Afvalwater gaat naar het normaleriool.

insiliteitenwaarts

OplossingenDijkverbetering wordt in principe binnenwaarts uitgevoerd. Wanneer dit niethaalbaar is worden andere methodentoegepast

Dijkverbeterinegrond binnenenwaarts

iLmicro-instabhiteit

piping

Constructiein de dijk

.7.

Dijkverbetering in degrond buitenenwaarts Infographics: DG 1 bron: Rijkswaterstaat, Waterschappen


t:

HEDEN HOOGWATER 21

Peer en’,Maasvallei4

WegenWaterschappen zijn verantwoordelijk voor beheer en onderhoudvan een groot aantal wegen

ide bebouwde kom.

t

Waterschappen

Voorkomen vervuilingHet oppervlaktewater wordt schoongehouden doorhet afvalwater te zuiveren in rioolzuiveringsinstallaties.Wateçschappen houden toezicht op de waterkwalit4neerdoor controle van lozingsvergun- ._

V‘‘ ningen, onderzoek van watermonsters in laboratoria

en het opçuimen van vervuiling.‘ Er wordt onderzoek gedaan naar betere en nieuwe

zteringstechnieken.

rond het..

rivieren

— 4 j4

4Harderwijk

4,

Utrecht

De Stichtse

1

Apeldoorn

VaUeï en Veluwe

Rijn landenArnhem

Rijn en IJssel

Delta

Breda

AA en Maas

Boxmeer

VaarwegenHet bevarhaar houden van vaarwegen hoortook totde taken van het waterschap. Denkdaarbij aan onderhoud van oevers, controle opder ‘rt en recreatievaart, ligpiaatsvergun

iediening van sluizen

/

tDDl

L1 Roermønd -

nu voor LUXE LOUNGESETMet hoge tafel compleet

895 met 2x poof en kussens.

nu voor

1.395

vanderGardeub ten

usdeI

nu voor EXCLUSIEF DESIGN

6954 design fauteuits Excel en1 royale tafel aluminiummet polywood blad.

— — —_C— — e — e

VEREOUWINGS-

__

OPRUIMINGlAVOOrm0 -

_

SLA NU UW SLAG!COLLECTIE 2015

VELE SHOWMODELLEN OYZ2 SkOWYOOMS VooY QA1

iM-Lt! t,VOOR BODEMPRIJZEN! tkcÂi r JLQJ MÂ-VootIoopk.oY+M!

[vrijdag koopav)

0488 44 12 20 1 WWW.VDGARDE.NL 1 DALWAGENSEWEG 17 1 4043 MS OPHEUSDEN 1 NIEUWGRAAF 7 1 6921 RJ DUIVEN

nu voor

895KWALITEITS TUINSET

1

6 verstelbare stoelen met teakarmtegger. 1 Royale tafel aluminiummet teak blad.

OomptQA.1- M4

1ECHT GRANIET

Ef GRATIS GEPLAATST

SUPER ZITCOMFORT!Royale loungeset Garda met extragrote hoekmodule inclusief fauteuil.Dikke vlechtwerk draad.

L95 SUPERSTUNT GRANIET

9956 vlechtwerk stoelen met kussens,1 royale 100% granieten tafel24OxlOOcm.

J*4 LOUNGESET TOSCANERoyale hoekbank met extra zitplaats!

695 Afmeting

DEGELDERLANDERJANUARI 2015HEDEN HOOGWATER 23

In ‘t Veerhuis ontstaan herinneringen Wie op het water is geboren, heeft zeebenen

D e leeuwerik zingt er z’n lied, deMaas knabbeit er aan je tenen enin het riet ritselt een veidmuis.

We hebben het over ‘t Veerhuis in Oeffeit, ooit een drukke pleisterplaats voorwie per pont de oversteek maakte tussenBrabant en Limburg. Sinds een brug beide oevers verbindt een wonderschoneverstilde trekpleister voor wandelaars,fietsers en ruiters die hier aan de boordenvan de Maas komen genieten van de eeuwenoude Maasheggen: kleine, doorsleedoorn en meidoorn afgebakende weilandjeswaar zanglijster, me-rel, winterkoning

en de das huizen.Nicolette Rademaker (1967) is sindstwaalfjaar de exploitant van deze goudenplek die bestaat uit een hotel-restauranten een terras rondom. Ze is trots dat dehuiskamerachtige ambiance van ‘t Veer-huis aantrekkingskracht uitoefent op eendivers publiek. ,,Jonggeliefden die romantisch gaan wandelen langs de Maas, ouderen die lang geleden nog hebben gezwommen in de rivier, maar ook stiekeme stelletjes die zich hier onbespied weten.”Zomer ofwinter, elk seizoen is geliefd bij

de fans van ‘t Veerhuis. Om er bij eenpint ofkop koffie verhalen te ver-

tellen en nieuwe herinneringente laten ontstaan. Net zoals datvroeger gebeurde onder dereizigers die in afwachtingwaren van de veerpont.

r

Voor Ed Tonissen is een leven zonder water ondenkbaar. De Nijmeegse reder verdient de kost met vijf

schepen. Drie Pannenkoekenboten heefthij in de vaart in Nijmegen, Rotterdam enAmsterdam, als restaurants liggen Quirin’sen De Zwarte Zwaan afgemeerd in Nijmegen en Rotterdam. Hij kent kortom de Nederlandse rivieren als zijn broekzak.Dat Ed Tonissen (1955) ook de rederij zouovernemen waarmee zijn vader in 1967was begonnen, stond als een paal bovenwater. ,,Ik stam uit een geslacht van schippers. Ik ben zelfs geboren op het water. Opde Augustinus. Lachend: ,,Ja, dan heb je zeebenen.” Het feit dat hij zijn schepen zelfontwerpt, geeft een extra kick. Zoals de vermaarde Pannenkoekenboot die met maximaal 130 opvarenden een rondvaart vaneen uur moet kunnen maken terwijl in de

keuken in datzelfde tijdsbestek zo’n vierhonderd pannenkoeken gebakken moetenkunnen worden. ,,Elke Pannenkoekenbootis een rondvaartboot, maar niet elke rondvaartboot een Pannenkoekenboot”, is eenwijsheid die Ed Tonissen in dat verbandgraag aanhaalt.

gebied, dat vind je nergens’

door Dorine Steenbergen

Verdronken dorpen, dijkverhalen, struinroutes,hop-on, hop-off met defietspendelboot of een rondje met ‘t pontje. Het is maar

een greep uit de schatkamer waarmeehet Regionaal Bureau voor ToerismeArnhem Nijmegen (RBT KAN) het rivierengebied op de kaart zet. ,,Hierstromen maar liefst vijf rivieren opeen relatief klein oppervlak”, benadrukt adjunct-directeur HannelineOosting. ,,Als bewoners van dit gebied vinden wij dat de normaalstezaak. Maar voor iemand uit de Randstad is zoveel water ongekend.” Zedoelt op Rijn, Maas, Waal, Ijssel en deLinge, met z’n io8 kilometer Neder

lands langste rivier. ,,Dat vind je nergens. logisch dat we er alles aan doenom de toeristische beleving van de rivieren uit te buiten.”Genieten van alle moois langs dat water kan heel simpel: op de fiets of metde benenwagen en dan je neus achterna. De verwende toerist van nu wilmeer. Het toverwoord is de app. ,,Bijveel mogelijkheden die we aanbiedenzijn apps te downloaden op je telefoon, die dan net dat beetje extra’s leveren waardoor het bezoek aan het rivierengebied een beLevenis wordt”,zegt Oosting. Als voorbeeld noemt zede fietsroutes door de Liemers enRijnwaarden die langs ‘verdronkendorpen’ voeren die in het verledenzijn weggespoeld door het water.,,Met de bijbehorende app hoor en zie

je weervrouw Margot Ribberink, diezelf in het rivierengebied woont, vertellen over de eeuwenlange strijd diehier wordt gevoerd tegen het water.”Tal van leuke weetjes komen ook aanbod met de app bij de fietsroute ‘dijk-geheimen’. Over de steenfabriekenvan weleer, het werk van de sluis-wachter en de functie van een stoomgemaal. ‘Aha, dus zo ziet een dijkmagazijn er van binnen uit’, stel je alsfietser vast met de telefoon in dehand.Ook met struinroutes langs de rivieren timmert het RBT aan de weg.,,Dat is een soort jutteren langs hetwater, op paden die niet per definitiebegaanbaar zijn. De routes zijn bewegwijzerd maar onderweg valt te kiezenuit meerdere afslagen. Dus als ik vandaag zo’n struinommetje maak langsde Rijn en jij doet dat morgen, danzullen wij allebei een compleet andere ervaring opdoen.”Grote troef sinds 2014 zijn de fietspendelboten die in de zomer twee maanden lang elke dinsdag en donderdagde Gelderse rivieren bevaren. Werp je

een blik op de vaarroutes, dan lijkendie sprekend op metroplattegronden.De ‘stations’ zijn hier aanlegplaatsenwaar je kunt opstappen en waar tweekleuren lijnen samenkomen, is eenoverstapplaats. Het gebruik van defietspendelboten kun je beperken totéén dag, maar er is ook eenvoudig eenminivakantie mee samen te stellen, inclusief bezoeken aan mooie stadjes,musea en een verblijf in een B&B. Uitonderzoek van de ANWB blijkt defietspendelboot met een 8 hoog teworden gewaardeerd door de gebruikers, die trouwens vooral van buitende regio komen.Nog maar net in de lucht en buitengewoon handig is de website gelderseroutes.nl waarvan uiteindelijk allefiets-, wandel-, skate-, vaar- en paardrijroutes in deze provincie kunnenworden geprint of gedownload. Erprijken er al tachtig op. ,,Gratis”, zegtmedebedenker Richard de Bruin vanRBT Rivierenland trots. ,,Alle routesworden eerst door ons gecontroleerdvoor ze online gaan. Dus onderweggeen onaangename verrassingen.”

...

Vijf rivieren in zo’n klein

De app is het toverwoord bij de toeristischebeleving van het rivierengebied.’Aha, dus zoziet een dijkrnagazijn er van binnen uit.’

.;fr

t

Eén websitemet alletoeristischeroutes inGelderland,gratis endoor onsgechecktRichard de Bruin,RBT Rivierenland

• Struinen, een soort jutteren dwars door een gebied, is iets voor de avonturier. De route van vandaag kan morgen compleet anders gelopen worden, foto Eveline van Elk

ro

de meest veelzijdige 50+ beurs in de regio!

TOONEN

REIZEGelderland

www.beleefplus.nI o o

Tusserwoegsel: — OM. -

Straatnaam. Hmer:

Postcnde Plaats:

Telefoon Tplnfoon mobiel; (Iv.m,bezoggingt

Gehoorledattim E-mailadres

erwnw

. . .vakantie

Zet de datum in uw agenda en zorg dat u er bij bent! 9, 10 en 1 1 april in het Triavium te Nijmegen.

Be’eefPlus

tuin & tuinieren

5feervole en interactieve 50-plusbeurs met verschillende thema’s:

vrije tijd

1•

Zo lang mogelijk zelfstandig Blijf veilig mobielwonen zorg & welzijn . . .

..........

KBO

Begin het jaar vol energie:

Blijf vijf weken lang op de hoogte van al het wereldnieuws én het nieuws uit uwdirecte omgeving voor slechts € 12,50 en ontvang een gratis Powerbank oplader!

Vul onderstaande bon in, bel 088-0139950 of ga naar dg.nh/actie

Een doorlopend abonnement:0 Ik lees mijn krant DE EERSTE MAAND GRAJ1S! svw

1+ gratis Powerbank)Het sbo9aernenthce# een cc.weUcttmg van 3 maandenen s daarna rnaandeîifks opzeabaar.

Ik betaal automatisch per:o Maand € 2995 0 Kwartaal € 86.85

Ik kies voor:

Een proekbonnement:0 S weken voor € 1250 nvri

t-t grotis Powerbank. Dit is een noodopladergsch!kt voor liet opladon van de meestgangbate mobiele apparatelm 10115 omsmartphones, rnijoekdragers er labletsl

00 t ie t t 55 te: Voorr,msrrm

Acimternaarri: 0V

IBAN: LNILI t

______________ ___________________________________

l-landtekening:0

Stuur deze boti zonder postzegel naar: De Gelderl-ander, tas. Ard. tezersservice,Antwoordnummer 54050, 5004 VS Tilburg

=Leorodertemer coweri uiewnerMedatorstenmntc ne’om1vrv nc soapdrdstvbedr goan C12.vt) 501 eeliroezesetatsrr-nrrertsvz i i , vmnxvn andr mw-nimmer Aries-4i5tot 1t2 aiieenmmtelon ude iialsle3 raar 5ee,bnaa 1aboTew ther eha Pri e neen bd-i5en Opa’S ftmatmedm mar’I P.n%’e’9nc-er-,mrP.rrr.-t 5c, er omroeper ie

5crdOctie5rid[upcp

4 de Gelderlander

4-

van overheid én burgerDankzij de dijkenhouden we het droogin Nederland.Alhoewel? Daarachterzorgen steedsextremere stortbuienvoor groeiendeoverlast.

door Marco Bouman

Het hoogpolige tapijt konnaar de stort, geurkaarsjes moesten de putlucht

- verdrijven uit de woning van Omar Khalifa

en zijn vriendin Pamela. Bij een wolk-breuk boven Arnhem, eind juli 2014,liep hun huis vol rioolwater.MeteoGroup uit Wageningen riepArühem afgelopen zomer uit tot natste plekje van Nederland. Omar en Pamela kunnen erover meepraten. Uitwc, wastafel en afvoerput kwam hetwater omhoog, toen de riolen op deArnhemse heuvels het opgaven omde enorme hoeveelheid water te verwerken die in korte tijd neerdaalde opde stad. De poep uit de riolering trokdirect in hun zwarte zitbank.Het Arnhemse stel was een van de vele gedupeerden van de zomerse hoosbui. Talloze woningen en bedrijvenliepen onder. Met rioolwater, maarook met regenwater, dat als een rivierdoor de straten van de heuvelachtigeGelderse hoofdstad stroomde.Het is iets waar Nederland aan zalmoeten wennen, stellen de meteorologen van het KNMI. ‘Hoog en droog’achter de dijken gaat hemelwater voorproblemen zorgen, en als gevolg vanhet veranderende klimaat meer enmeer, voorspelt het instituut.Het probleem is betrekkelijk nieuw.Nederland is gewend zich te weren tegen de beukende golfslag van deNoordzee en het regen- en smeltwa

Gerard Burgers

ter uit uitsland en Frankrijk in deRijn, de Waal, de Maas en de Ijssel.Maar overlast door extreme regen-buien is niet langer uitsluitend ietsvan vakantielanden in het zuiden vanEuropa.Het ‘nieuwe’ probleem vergt ook eennieuwe oplossing, stellen ze bij Rijkswaterstaat, en daarvoor wordt de bliknadrukkelijk over de grenzen gericht.Daar zorgen extreme lokale buien allanger voor problemen dan in Nederland. ,,En de burger is daar, veel meerdan wij hier, gewend zelf het heft inhanden te nemen”, zegt Jean-MarieStam, projectmanager water bij Rijkswaterstaat.Rijkswaterstaat en de waterschappenproberen Nederland droog te houden.Althans, als het gaat om de bedreiging die zee en rivieren bij tijd en wijle vormen voor de ‘lage landen’. Als lokaal in een paar uur tijd de hoeveelheid regen van een gemiddeldemaand neerdaalt, zal de burger vooralzelfde handen uit de mouwen moeten steken.,,Je kunt van de overheid niet verwachten dat grootscheepse maatregelen worden genomen om een mci-

dent te voorkomen dat eens in detwintig jaar gebeurt”, beaamt HansAndré de la Porte van Vereniging Eigen Huis. ,,Anders wordt het als plekken bij de minste of geringste bui onder water lopen”, vindt hij. Dan moetde overheid in actie komen.,,Door onze strijd met het water in dezee en de rivieren zijn we gewendnaar de overheid te kijken als het misgaat met water”, zegt Stam van Rijkswaterstaat. ,,Maar tegen overlast vanhemelwater kunnen we veel zelfdoen. Plaats bijvoorbeeld een schotbij je oprit, zodat je garage niet onderwater kan lopen. Je lost er niet allesmee op, maar wel veel.”Stam werkt namens Rijkswaterstaataan het EU-project FloodResilienCity.Deskundigen uit steden als Nijmegen, Mainz, Bradford, Dublin en Leuven, maar ook Brussel, Parijs en OrLéans steken in dat verband de koppen bij elkaar om kennis uit te wisselen over mogelijke maatregelen tegenwateroverlast.En waar Nederland vaak te hulpwordt geroepen als het water moetworden bestreden — denk aan New Orleans in de nasleep van orkaan Katri

na — daar kan Holland over hemelwater veel leren van het buitenland, zegtStam. Zo is ze bijzonder gecharmeerdvan de Ieren, die in Dublin de sloganRoads as rivers, streets as streams hanteren. ‘Wegen als rivieren, straten als beken’. Met andere woorden: gebruikwegen en straten om water mee af tevoeren als de riolen het tijdens zwaarweer niet meer aankunnen. Stam:,,Het is beter dan wanneer het de huizen binnenloopt.”Dat de rioleringen in Nederland worden aangepast aan de piekbelastingdie extreme regenbuien met zich meebrengen, is niet altijd mogelijk of nietwenselijk. Dat zeggen ze bij Rijkswaterstaat, maar ook lokale overhedenvoelen daar niet altijd voor. Vergrotenvan riolen is ingewikkeld, duur en ingrijpend.De oplossing moet worden gezocht inandere maatregelen, redeneert Stam:,,Verklein de verharde oppervlaktenin steden, zodat water beter in de bodem kan zakken, zorg voor drempels,om te voorkomen dat water huizenbinnenstroomt. Want het risico opzware buien wordt steeds groter.”Ze baseert zich op de weerdeskundigen van het KNMI, die in alle toekomstige klimaatscenario’s uitgaan vantoenemende ‘neerslagextremen’, vooral in de zomer. Die hevige buien hangen samen met de toename van dehoeveelheid waterdamp in de lucht.Daardoor wordt Nederland sowiesonatter: tussen 1951 en 2013 was de stijging 14 procent.Het vergt bewustzijn van de Nederlanders. ,,Wij zijn heel druk geweestmet kustbescherming en rivierdijken.Nu moeten we ook gaan kijken naaroverlast door hemelwater. Daarmeezijn ze in het buitenland al veel langer bezig, maar daar hadden ze danook niet onze andere waterproblemen”, legt Stam uit.Publiekscampagnes zijn voor dat grotere bewustzijn niet altijd voldoende.De hoosbuien die afgelopen zomer opdiverse plaatsen in het land hun water loslieten, zijn wat dat betreft effectiever dan een reeks SIRE-spotjes optelevisie. Niet voor niks bestaat het gezegde ‘Geef ons heden ons dagelijksbrood en af eh toe een watersnood’.

DE GELDERLANDER JANUARI 2015 TOEKOMST HOOGWATER 25

L fotoRolfHensel

t

Aanpak wateroverlast is zaak

• Een bewoner van de Arnhemse wijk Schaarsbergen neemt de schade aan de vries-kist uit zijn ondergelopen garage op na een hoosbui, eind juli 2014. archieffoto

In hetbuitenlandis de burgermeergewend zélfhet heft inhanden tenemenjean-Marie Stam,Rijkswaterstaat

NU TE KOOP»t..- —. bt -

In de we van 1’tJiri1 i5 leidde n dregende watersnoodramp tot de evbcuatre van ruim 200.000 mensen. In hetboek De strijd die nooit ophoudt wordt deze zware beproevingbeschreven op basis van gesprekken met gedupeçrdén en bestuurders.En wat gebeurde er sindsdien? Zijn Gelderland en Limburg nwel veilig? Duurt het allemaal niet veel te lang? Morgen kan hefwater immers weer tegen de rand van de dijken klotsen.

S t ‘%Prils: 19.95euro -

Het boekis verkrijgbaar via www.webweI.gIrlaner.nf

en bij de volgende bohandels:

Rebers Zevenaar - Nieuwenhuis Doesburg - Dekker vd Vegt Nijmegen - Maas & Waal DrutenVan Leeuwen Opheusden - Arentsen Tiel en in zalencentrum De Vicary,Ochten op zaterdag 31 Ïanuari van 11 tot 16 uur tijdens de expositieHoogwater erf evacuatie 1995

1

7—Z__1 \‘1 L) \\\ ‘SS.

• 3- en 4 kamer appartementen met panoramisch uitzicht•Woonoppervlakte van 67 tot 162 m2

• Compleet met luxe Siematic keuken

• Inclusief parkeerplaats

• De Lunet koopsom vanaf€ 225.000,- v.o.n.

‘2?’ f,A\ ç-\\\\\\

> ‘L/ /

• 3 kamer appartementen op de gezellige kade

• Woonoppervlakte van 76 tot 101 m2

• Compleet met luxe Siematic keuken

• Voorzieningen op loopafstand

• Dock 1 nu exclusief parkeerplaats vanaf € 170.000,- v.o.n.

Verder met%

ons waterHoe bLijvenwe goedbëschermd?

Kijk op onswater.n[

— —

1

1

EEN ONTWIKKEUNG VAN

• bpd creating living

INFORMATIE EN VERKOOP

Robin Groenhuis, Hendriks makelaardijM 06- 20 135483

Marcel Hermsen, Hermsen GarantiemakelaarsM06-53226401

Huub van Rumund, Hans Janssen GarantiemakelaarsM 06-51 368506

HAflOEL5HADE

WONEN 1 WERKEN 1 ONTSPANNEN

DE GELDERLANDER JANUARI 2015 TOEKOMST HOOGWATER 27

LEVEN MET HET WATER

We wonen in een delta

L aten we beginnen met het goede nieuws. We wonen in een rivierdelta. Een stelsel van aftak

kingen van een rivier - in ons gevalmeerdere rivieren - die in de zee ofeen groot meer uitmonden. Delta’szijn meestal vruchtbaar en dichtbevolkt Denk aan de Nijideka en deGangesdelta. Ook zijn de natuurwaarden vaak hoog, zoals bijvoorbeeld inde Donaudelta.Verstedelijkte rivierdeka’s zijn vaneconomisch belang. New York, Rotterdam, Antwerpen, Alexandrië, New Orleans, Jakarta, Hamburg, Londen, allemaal deltasteden. Nederland heefteen belangrijk deel van zijn rijkdomte danken aan het water.En nu het slechte nieuws. We wonenin een rivierdeka. Dat maakt een

groot deel van het land gevoelig vooroverstromingen. Een stijgende zee-spiegel als gevolg van klimaatverandering maakt grote delen van Nederlandnog kwetsbaarder.Met technische maatregelen is veel opte vangen. Zoals de inrichting van hetachterland aanpassen ofhoogwaterbestendige huizen bouwen. Maar ookverstandig: goede vluchtwegen enevacuatieplannen ontwikkelen voorals het echt misgaat Want helemaalveilig ben je nooit in een delta.

« :.

.L ;‘,

Als je de kaart van Europa een halve slagdraait, zie je het pas goed. Nederland lijkt opBangladesh. We wonen in een rivierdeka en

al dat water stroomt naar ons toe.

s4.,::

Met technische maatregelen is veel opte vangen, maar vluchtwegen

ontwikkelen is ook verstandig.

/

....

,

,

—q,,h *

,..,4:4..,’ —

Bôdeni

“ Neuchâtel-S

ja

—

_4 -

54

4,

• 1

S-..

S,

4

•,, d

..4d4

stijgt... hoehoog komt het

Twintig jaar na het hoogwater van 1995 slaan De Gelderlander en het Brabants

Dagblad de handen ineen, In een gezamenlijk nieuwscafé op Slot Loevestein in

Poederoijnen blikken de twee kranten terug op die spannende week eind januari/

begin februari 1995.

We kijken terug op de evacuatie zelf, bijvoorbeeld op de kritieke situatie bij Ochten. Daar

leidde een meterslange scheur in de Waalbandijk tot een noodevacuatie van het Betuw

se dorp. De ‘scheur bij Ochten’ was even wereldnieuws.

Maar we richten onze blik ook nadrukkelijk op de toekomst. Waarom is het twintig jaar

na het hoogwater van 1995 opnieuw noodzakelijk fors te investeren in ons dijkenland

schap? Ook is er aandacht voor de dijkverlegging bij Brakel en de geplande nevengeul

achterlangs de dorpen Varik en Heesselt. Twee maatregelen die voor nogal wat onrust

zorgen in de samenleving.

praat

Als ons waterBOCHANE

STAPELVOORDEEL

..dan bij jou?

Van9995

Voor

€ 7.995,-PAN DA 5-DEURSTwînAir 6OpkEdizione GooiInclusief o.a.:

• airco• 5-deuren• hoge instap• centrale vergrendeling met

afstandsbediening• elektrisch bediende ramen• en nog veel meet

Uit voorraadleverbaar

t]

Meer luxe? Dat kan!Kies dan voor: audiosysteem, spiegels en handgrepen in kleur, zij-stootstrips voor € 600,- extra • metaalkieur€ 460,- • Flex Pack (deelbare achterbank met 3 zitplaatsen en hoofdsteunen achter) €375,-

Gem. brandstofverbruik: 3,8 1/100 km (1 op 26,3). C02: 88 g/km.

Prijs mcl. BTW/BPM, exclusief kosten rijkiaar maken en verwijderingsbijdrage. De afgebeelde auto kan afwijkenvan de daadwerkelijke uitvoering. De verbruikscijfers zijn gebaseerd op de officiële Europese testmethode. Hetdaadwerkelijke verbruik hangt mede af van de omstandigheden en uw rijgedrag. Wij adviseren Het NieuweRijden, zie ook www.hefnieuwerijden.nf; voor handige tips om zuiniger te rijden. Korting betreft een inruilbonus,informeer naar de korting bij geen inruil. Aangeboden eersies hebben een registratie cao 2014. Op is Op.

Kijk op onswater.nt

------

- -- -

KKER • CULTUUR • NATUUR.- -

BOCHANE1 Fiat

Almere Randstad 22-23 Tel. 036 - 548 63 00Arnhem Veldoven 3 Tel. 026 - 376 00 50Boxmeer Beugenseweg 53a Tel. 0485 - 57 12 44Ede Galvanistraat 111 Tel. 0318 - 64 83 55Lelystad Schroefstraat 34 Tel. 0320 - 29 01 50Nijmegen Winkelsteegseweg 150 Tel, 024 - 359 13 40Tiel Zuiderhavenweg 7 Tel. 0344 - 76 00 40

VRAAG DIRECT EEN OFFERTE AAN OP WWW.BOCHANEINACTIE.NL/FIAT

Nïeuwscafé hoogwater 1995 Slot Loevestein

1

1

dGCLUB

Lezersprijs (10,--- t’ - - -

Datum: 6 februariTijd: 1 7.00 - 19.00

C’T (Wa

LOJVJS1ÏiN

t.

.4e Gelderlander

Maak nu uw reservering op dg.nI/club

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015 TOEKOMST HOOGWATER 29

door Rob Berends

De records stapelen zich op.In het laatste rapport vanhet internationale klimaat-panel IPCC wordt vastgesteld dat de periode

1983-2012 de warmste was in 1.400jaar. Het jaar 2014 is wereldwijd en inEuropa het warmste jaar in drie eeuwen. Sinds 1950 hebben zich meer hittegolven voorgedaan dan eerder enzijn de uitschieters naar beneden afgenomen.Het klimaat verandert; voor 97 procent van de deskundigen lijdt datgeen twijfel. In Nederland bestaat eenredelijk sterke lobby van klimaatsceptici die vraagtekens zetten bij de bevindingen van de deskundigen. Internationaal is die lobby minder groot.Nederland gaat er in het Nationale

Deltaprogramma van uit dat de klimaatverandering in gang is gezet enin komende decennia door zal gaan.De internationale deskundigen noemen het uitermate waarschijnlijk datde zeespiegel de komende eeuw flinkzal stijgen. Het meest waarschijnlijkis dat de stijging op 45 tot 82 centimeter zal uitkomen. Het kan meer worden, als ook het landijs op Antarcticagaat smelten. Maar meer dan 1 meteris ook dan zeer onwaarschijnlijk.In het Deltaprogramma rekent Nederland met een maximale stijging van8 centimeter: Dat is met technischemaatregelen langs de kust op te vangen. Een zeespiegelstijging tot i, meter is ook nog technisch goed te doen,denken waterbouwkundigen. Daarboven wordt het lastiger.Een bijkomend probleem is wel datbij een stijging van de zeespiegel het

voor de grote rivieren moeilijkerwordt hun water af te voeren. Het zeewater kan de rivieren instromen enzal steeds verder landinwaarts leidentot verzilting. Dat kan in theorie vergaan. Bij een zeespiegelstijging van 2meter — waarmee dus geen rekeningwordt gehouden — zou zout water zijnschadelijke werk tot in Tiel kunnendoen.In het Deltaprogramma wordt er ookrekening mee gehouden dat de waterafvoer door de Rijn veel groter kanzijn. De gletsjers smelten, er zal vakerwateroverlast zijn door aanhoudenderegen. In 2050 ZOU 17.000 kuub waterper seconde bij Lobith passeren, in2100 ;8.ooo kuub. Dat zijn abstractegetallen; om ze in perspectief te plaatsen: tot dusver passeerde nooit meerdan 12.600 kuub Lobith. Of al dat water Nederland ooit zal bereiken, hangtook af van wat Duitsland aan maatregelen inzet. Het Nederlandse beleidhangt daar niet van af.De zee is bepaald geen biljartlaken.Het zeeoppervlak wordt omschrevenals ‘een heuvellandschap met hoogte-verschillen tot honderd meter’. Uit onderzoeken blijkt dat het smelten van

de ijskap van Antarctica voor Nederland veel ernstiger is dan het smeltenvan de Groenlandse ijskap. Als Antarctica zo veel ijs verliest dat de zeespiegel gemiddeld i meter stijgt, levertdat voor onze kust een stijging van120 centimeter op. Als de ijskap vanGroenland evenveel ijs verliest, danstijgt het oppervlak van de Noordzeemet maar 40 centimeter. Berekend isdat 70 procent van de havens wereldwijd last gaat krijgen van het stijgende water.En altijd nog is het mogelijk dat descenario’s doorkruist worden dooreen akeliger werkelijkheid. Wetenschappers denken in grote meerderheid dat die zich niet zal voordoen,maar dat andere effecten optreden isook niet uitgesloten.Zo kan de warme golfstroom stilvallen, kunnen de ijskappen vanWest-Antarctica en/of Groenland in-stabiel worden en kunnen de permafrostgebieden sneller dan verwachtontdooien, zodat er veel methaangasin de atmosfeer komt.Als een van deze ontwikkelingen zichvoordoet, kan de zeespiegel nog veelmeer stijgen dan nu verwacht.

Schematische dwarsdoorsnede hoogwatersituatie Nederlandse delta

duinen: : dijk :

rv,iatet :rivie 1

Het water bedreigt onsvan twee kantenHet klimaat verandert, menen bijna alledeskundigen. Daardoor stijgt de zeespiegel enkan ook de Rijn meer water moeten afvoeren.

Het is nogmogelijk datscenario’sdoorkruistwordendoorakeligerrealiteit

hoogwater 2100

zeewater ,.

Ijsselmeer

hoogwater2olo

‘

Zwolle (Ijssel)Schoon hoven(Lek)Gorincnern(Wcl)

bedijkt gebied

Lobitf (Rijn) Cuijk(Moas) — ..

nfographic: DG 1 bron: Rijkswaterstaat

onbedijkt gebied

zout water overgangsgebied zoet water

30 HOOGWATER TOEKOMST

CULEMBORG

Annemieke Verschoor ()RHENOY

Monique Stappershoef(z)

Z e is de dochter van een schipper. Angst voor water heeftAnnemieke Verschoor ()

dan ook niet. Toch kan de Culemborgse niet ontkennen dat ook zijhet ‘spannend’ vindt als het waterstijgt. Verschoor woont namelijk inhet afiroerputje van Culemborg, dewijk Parijsch. Volgens de websiteoverstroomik.nl kan het water in ditdeel van de Lekstad stijgen tot maxi

maal 5,5 meter. ,,In 1995 woonde ikook in Culemborg en ben ik dus geëvacueerd. Dat was een raar gevoel.Ik weet nog goed dat wij naar dedijk liepen om met eigen ogen tezien hoe hoog het water stond. Datdoe je als in zo’n gebied woont. Maarplannen om te verhuizen heb iknooit gehad. Ik heb er vertrouwen indat de overheid en het waterschaponze dijken veilig houden.”

‘Ik weet nog dat we naar dedijk liepen om zelf te zienhoe hoog het water stond’

B ij de evacuatie van het rivierengebied begin 1995 vertrokMonique Stappershoef vanuit

Rhenoy naar het naastgelegen Leerdam. ,,Dat dorp ligt iets hoger danRhenoy en werd op het nippertjeniet geëvacueerd.”Stappershoefwoont twintigjaar later nog altijd inRhenoy, nu samenmet haar man

Jeroen. Bij een eventuele overstroming kan hier het water stijgen totmaximaal 4,5 meter, laat de website overstroomik.nl zien.,,Maar wij zijn daar eigenlijk nooitmee bezig”, zegt Stappershoef.,,Wij wonen hier in een prachtig ge

bied. Als je angst hebt voorhet water, moet je hier

niet gaan wonen.”

Is er een vluchtweg ofkun je beter het dak op?

Vroeger door Francine Wildenborgwisten ze

niangs nog stond minisheel goed ter van Infrastructuur en

dat ze Milieu Melanie Schultz(VVD) aan de oever van

rekening de IJssel. Die stond zohoog dat alleen de toppen van bomen

moesten nog te zien waren. Een indrukwek

houden met kend beeld, vindt de minister. ,,Hetlaat zien hoe dreigend water kan

hoogwater zijn.”

Dat zijn we inmiddels vergeten?,,Het hoogwater van 1995 ligt nietmeer vers in het geheugen. Dijkgraven zeggen wel eens: ‘geef ons hedenons dagelijks brood en af en toe eenwatersnood’. Nee, zonder grapjes, zeker in de Randstad zijn maar weinigmensen met de dreiging van water bezig. Voor de mensen die in het rivierengebied wonen is dat anders. Ze leven letterlijk naast het water. Op elkwerkbezoek dat ik doe, komen er verhalen los. Over hoe spannend hettwintig jaar geleden was, de evacuatie, de zandzakken.”

Geen boze boeren nteer?,,Nee de hooivorken zijn neergelegd.Natuurlijk was het moeilijk om uit teleggen dat mensen hun huizen en bedrijven moesten verlaten, omdat wede rivier wilden verbreden. Voor hetprogramma Ruimte voor de Riviermoesten 125 gezinnen verhuizen.Maar de nieuwe generaties snappenhet weL, ze weten dat het nodig isvoor de veiligheid en hebben vaak

van de nood een deugd gemaakt: opeen nieuwe plek een veebedrijf begonnen met twee keer zo veel dieren, ofeen zorgboerderij in plaats van eenagrarisch bedrijf.”

Dus het is nu allemaal geregeld. Waarom investeert u dan de komende jarennog miljarden?,,We hebben de preventie tegen overstromingen goed op de rit. We zullenniet snel zo verrast worden als in1995. De dijken zijn niet alleen verhoogd, maar ook versterkt. En we hebben gebieden aangewezen die we kunnen laten onderlopen als het nodig isom de druk van de ketel te halen. Dekustwering is verhoogd. Maar klaarzijn we nooit. Denk aan het Ijsselmeer maar ook het rivierengebied.”

Moeten we bang zijn?,,Nee, maar wel realistisch. We levenin een bijzonder land, 6o procent isoverstromingsgevoelig. Onze polderszijn droog, omdat we op sommigeplekken er dagelijks 24 zwembadenvol uitpompen. We zorgen dat dekans dat je overlijdt aan de gevolgenvan een overstroming nooit hoger isdan i op ioo.ooo. Maar dat je ermee temaken krijgt, is echt niet uitgesloten.

Het Ministerie van Infrastructuur enMilieu wil dat de Nederlanders zichbeter bewust zijn van de gevaren vanoverstromingen. Op de website overstroomik.nl en de gelijknamige appdie te vinden is in appstores, kan iedereen zien hoe hoog het water zal komen in zijn eigen huis. Voer de postcode in en je weet of je droge voetenhoudt.Wie in een gebied woont waar het water hoog komt, vindt op de websiteeen kaart waarop is te zien wat de droge plekken zijn in de directe omgeving. Ook wordt aangegeven hoe langer tijd is om te evacueren en waar

ioo procent veilig is het nooit. Het isgoed dat mensen weten wat het voorhen betekent en wat ze kunnen doenals het gebeurt.

Hoe?,,Via de website overstroomik.nl en deapp. Daar kunnen mensen zien hoehoog het water komt op de plek waarje woont. Wat de vluchtroutes zijn.”

Hoe zit dat bij u thuis?,,Ik woon in de historische binnenstad van Leiden. De oude centra vansteden liggen op hoog zand. Vroegerwisten ze namelijk heel goed dat ze rekening moesten houden met hoogwater. Pas later zijn ze gaan bouwen oplager gelegen grond. Als de zeekeringhet niet zou houden door een combinatie van hoogwater én een storm,dan komt het bij mij thuis tussen de20 en 30 centimeter hoog. Dus kan ikuitwijken naar de eerste verdieping.Maar vergis je niet: als het water bijmij 20 centimeter hoog staat, dan ishet elders ook zo. Dus de toevoer vanelektriciteit en water stopt snel.”

En dait?,,Zo snel mogelijk de badkuip vol laten lopen bijvoorbeeld, om een voor-

mensen dan aan moeten denken. Bijvoorbeeld: hoe is de vluchtroute en lopen wegen op die route niet onder water? Wie ervoor kiest om te blijven ingeval van een watersnood kan op dewebsite tips vinden over wat voorvoorzieningen hij of zij moet treffen.Omdat het bijna twintig jaar geledenis dat grote delen van het rivierengebied uit voorzorg werden geëvacueerd, is het rijk met andere organisaties een campagne begonnen. Nederlanders worden opgeroepen na tegaan of ze gevaar lopen en om datmet een seffie op sociale media kenbaar te maken.

raad drinkwater te hebben. Zulke tipsstaan in de app.”

U houdt zich al twaalfjaar met hoogwater bezig. Bent u zelfwel eens bang?,,Nee, niet echt. Als staatssecretaris(van Verkeer en Waterstaat2002-2007, red.) had ik nog een rubberbootje op zolder liggen, maar diebleek laatst inmiddels door de muizen opgegeten. Nee, bang word ik vangrote stormen als tyfoons, die we gelukkig in Nederland niet kennen.Denk aan de Verenigde Staten. De gevolgen in Nw Orleans en New Yorkheb ik zelf gezien en die zijn desastreus. Alles gaat kapot door de krachtwaarmee het water de stad over-spoelt.”

Maar door de klimaatverandering kunnen wij best ook te maken krijgen metzulke stormen?,,Dat is inderdaad niet uitgesloten. Sowieso blijft de zeespiegel stijgen. Rivieren kunnen het water daardoorminder goed afvoeren en vanuit dezee stroomt het water terug. Bij Dordrecht kan het dan flink opstuwen.”

En dat kunnen we aan?,,ja, in verreweg de meeste gevallenwel. Maar belangrijk is dat we ook weten hoe we het kunnen oplossen. Weweten inmiddels precies wat er gebeurt als een dijk doorbreekt, hoehoog het water komt en hoe lang hetduurt voordat het wegloopt. Na de watersnoodramp in 1953 dachten wevooral aan preventie: hoe hoog moeten we de dijken maken? Nu kijkenwe ook naar het ‘wat als?’-scenario.Dan moet je precies weten hoeveelmensen er in een gebied wonen, welke bedrijven er staan en of er risico’szijn, zoals een kerncentrale. Maar ook:welke wegen liggen er in een gebied?”

Wegen?,,Onder andere om te vluchten. InNew Orleans konden mensen maaréén kant van de snelweg gebruikenomdat er een vangrail tussen zat. Wijhebben nu gezorgd dat die hier naar

Het drama van 1995zal zich niet herhalen,maar helemaal veiligzijn we nooit,waarschuwt ministerMelanie Schultz.

Minister MelanieSchultz

App weet waar het water komt

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015

KEKERDOM

Harry Sanders (73)

H arry Sanders uit Kekerdomweet dat het water 4,5 meterhoog kan komen bij een dijk-

doorbraak. Hij weet wat hem te doenstaat als het extreem hoogwaterwordt. ,,Ik heb het meegemaakt in1995. Bij evacuatie zou ik nu via Duitsland weggaan en niet meer in de filerichting Beek gaan staan. En ik zoueerder mijn mooie, oude kabinet naarde bovenverdieping brengen dan detelevisie.” Toch denkt hij niet dat hetzo’n vaart zal lopen. ,,De dijk is nu 80

DREUMEL

TOEKOMST HOOGWATER 31

Anthony de Vree

H et huis van Anthony de Vreein Dreumel zal bijna onderwater verdwijnen bij een

dijkdoorbraak. ,,Dat wisten we in1995 al”, zegt hij. ,,Onze spullen hebben we toen naar de zolder van deburen gebracht. Hun huis staat opeen oude dijk.” De Vree is indertijdin de streek gebleven, omdat hij ookbrandweerman is. ,,We waren ondergebracht bij de scheepswerf We hebben vooral achtergebleven dierenverzorgd.” Hij weet wat hem tedoen staat als het weer hoogwaterwordt. ,,Inpakken en weggaan. De vorige keer zijn we er goed van afgeko- .

men. Mensen in een oorlogsgebiedhebben een groter probleem.”

beneden kunnen, zodat beide helftenopen zijn.”

En dan? Waarheen?,,Dat weet je niet van tevoren. Dusmoet je op het moment zelf burgersvan informatie voorzien. Maar hethelpt als mensen zich vooraf informeren. Bijvoorbeeld als je hier in DenHaag woont: weet dat de A44 en A4zo laag liggen dat ze onderlopen en jeje eigen dood tegemoet rijdt.”

Dus dan beter het dak op?,,Dat kan een optie zijn. Gelukkig bouwen we hier hogere huizen dan ineen stad als New Orleans, waar vooralbungalows staan.”

Ondergelopen snelwegen, het dak op.Heftig...,,Als we met een overstroming te maken krijgen — let wel: die kans is dusheel klein — dan hebben we een pro-

bleem. Veel erger dan een paar nattevoeten. De Randstad ligt diep. Meestal heb je in zo’n situatie maar 24 uurom je voor te bereiden, want een combinatie van storm en springtij zie jepas kort van tevoren aankomen. Datbetekent dat je bij een dreiging vanuitzee in dè Randstad maar zo’n 15 procent van alle inwoners kunt evacueren. Als de rivieren dreigen te over-stromen is het anders: dan hebben weveel meer tijd, dat is een kwestie vandagen.”

U denkt dat burgers zich daarop kunnen

voorbereiden?,,Ik verwacht echt niet dat ze nu massaal blikken eten en kaarsen gaan inslaan, dat heb ik zelf ook niet gedaan,maar het is goed om te weten wat erkân gebeuren en waar je aan moetdenken. Dat bewustzijn is ook nodigbij de regionale veiligheidsregio’s,brandweer, politie en ziekenhuizenmoeten zich voorbereiden.”

Zij lopen achter?,,Dat verschilt. Rotterdam bijvoorbeeld, als knooppunt van zee en rivier, is heel ver. Maar sommige ande

re regio’s nog niet. Zij zijn heel hardbezig nu om rampenplannen aan tescherpen. Maar er worden nog steedsbrandweerkazernes op het laagstepunt van de stad gepland, dat moetecht niet meer gebeuren. Zij lopendan als eerste onder en kunnen geenhulp meer verlenen. We denken bijrampen vaak aan de gevaren vanbrand, gas en chemische stoffen, maarniet aan water, en juist water legt demaatschappij veel meer lam.”

Mooi als wij het optimaal regelen, maarbuurlanden doen dat niet.,,Nee, Duitsland regelt het anders. Zijbeschermen zich nog deels met zand-zakken. Maar het belangrijkste is datze bijvoorbeeld rivieren niet versmallen, waardoor ze het water zouden opstuwen en vaart geven. Buurlandenmogen waterproblemen niet afwentelen, dat is inmiddels op mijn initiatiefEurQpees geregeld.”

• Minister MelanieSchultz op dedijk bij Culemborg.foto WilliamHoogteyling/HH

centimeter hogerdan in 1995. Bovendien geloof ik nietdat er ooit ;8.oookuub water per seconde Lobith zal passeren. Dan zijn de dijken in Duitsland al langdoorgebroken. Die miljarden voor het Deltaplan kunnen ze beter in Duitsland besteden.”

Wij wisten in 1995 al

‘Voordat 18.000 kuub per seconde LobÏth passeert,zijn in Duitsland de dijken al lang doorgebroken’

dat ons huis bijna onderwater zal verdwijnen bijeen dlJkdoôrbraak’

Onze polders zijn droog, omdat weop sommige plekken er dagelijks 24zwembaden vol uitpompen -

Minister Melanie Schultz

-.


RuimIn dit scenario varieert debreedte van de nevengeulsterk. Aan het begin, bijde ‘inlaat’ tussen de Varikse Uilenburgsestraat enAchterstraat, is de bypasssmal, om zoveel mogelijkhuizen te sparen. Laterverbreedt de bypass zich,op sommige plekken totwel 800 meter. In dezevariant stroomt eens in de15 tot 25 jaar water doorde geul en liggen erkansen voor woningbouw(op terpen), landbouw enrecreatie. Fruitteelt is nietmogelijk.

Compact

In dit scenario verdwijnende minste huizen/bedrijven, naar schatting 12.Doordat de geul diep ensmal is, staat er altijdwater in.Eens in de vier jaarstroomt het water in debypass mee met de Waal.Woningbouw is uitgesloten.

Wonen op een eiland in hetbelang van de BV Nederland

door Bas Knoop

Rustig, bijna windstil. Eenwaterig zonnetje nodigt deze dinsdagochtend uit toteen stevige wandeling overde verlaten Waalbandijk bij

de twee kleine Betuwse dorpen Variken Heesselt. Aan de ene kant van dedijk, buitendijks, stroomt de majesteuze Waal. Binnendijks, over de VarikseAchterstraat, loopt Corine Voogt.Hond Manu wacht al kwispelend bijde voordeur. ,,Misschien loop ik hierover een paar jaar niet meer met hemin dit prachtige gebied”, zegt Voogt.,,Dan ben ik verhuisd. Noodgedwongen.”Het vrijstaande huis van het gezinVoogt wacht in de toekomst mogelijkde sloopkogel. Hetzelfde lot treft wellicht ook tientallen andere huizen enbedrijven in Varik en Heesselt (ruim1.200 inwoners in totaal). De mensmoet hier wijken voor het water. Althans, dat is het plan. In het op Prinsjesdag vorig jaar gepresenteerde nieuwe Deltaprogramma is een nevengeulachterlangs de twee kernen opgenomen als een ‘kansrijk project’ om Nederland ook in de verre toekomst tebeschermen tegen hoogwater.De gevolgen voor het karakteristiekeBetuwse landschap zijn ingrijpend:naast het verdwijnen van een nog onbekend aantal woningen zijn de tweedorpen, die deel uitmaken van de gemeente Neerijnen, straks mogelijk volledig omgeven door water. Van plattelandsbewoners naar eilandbewoners.En dus is er onrust onder een deelvan de Varikers en Heesseltenaren. Zijvoelen zich in hun veiligheid enwoongenot bedreigd door de belangen van de BV Nederland.Een nevengeul, ook wel bypass genoemd, is een kunstmatige aftakkingvan de rivier die bij (extreem) hoog-water fungeert als extra afi’oerroute

van het water. De geplande neven-geul bij Varik en Heesselt moet in ditdeel van de Waal leiden tot een waterstandsdaling van circa 50 centimeter.Belangrijk, omdat door klimaatverandering in de toekomst naar verwachting meer water door onze rivierenstroomt.Dat houden Deltacommissaris WimKuijken en minister Melanie Schultzvan Haegen ons in ieder geval voor,zich baserend op diverse (internationale) klimaatstudies, waaronder deKNMI-klimaatscenario’s. Zo zijn denieuwe, veel strengere veiligheidsnormen voor de dijken in het Deltaprogramma mede gebaseerd op een verwachte piekafvoer in de Rijn bij Lobith van 17.000 kuub per seconde in2050 en i8.ooo kuub in 2100. Ter vergelijking: tot op heden stroomde

nooit meer dan 12.600 kuub door deRijn bij Lobith.Maar een deel van de inwoners is bezorgd, boos, verkeert in onzekerheiden is vooral ontevreden over de onderbouwing door de politiek van het nuten de noodzaak van de bypass. Debom barstte in september 2013, opeen informatieavond in het Variksedorpshuis Toevershof. Daar kregen inwoners voor het eerst onder ogen welke effècten de nevengeul straks mogelijk heeft op hun persoonlijke levenen de inrichting van het landschap.Grafisch vormgever Voogt: ,,Toen ikvoor het eerst hoorde van de plannenvoor een tevengeuÎ reageerde ik opstandig, boos. Ik zat dagenlang in eenemotionele rollercoaster. Want - hoewel de exacte ligging van de geul nogniet bekend is, weet ik één ding zeker:ik moet weg. Ons huis staat middenin de toekomstige inlaat van de bypass.”Sinds die avond in Toevershof levener onder de bevolking veel vragen.Waarom moeten twee kleine dorpenzo’n grote verantwoordelijkheid dragen? Schieten wij in Nederland met

deze nieuwe veiligheidsnormen niet teveel door in onze angst voor hoogwater? Komt er wel zoveel water onzekant op in de verre toekomst? Is er geenredelijk alternatief voor een bypass?Hoeveel huizen gaan tegen de vlakte?Hoe zit het met de compensatie vanhuiseigenaren die vanwege de mogelijke aanleg van een nevengeul nu al hunhuis niet meer kunnen verkopen?Het verzet in de samenleving tegen ende onzekerheid over de bypass is gekanaliseerd in de ‘nevengeul-kritische’vereniging Waalzinnig, die zich manifesteert met de slogan ‘Geen kanaallangs de Waal’. Waalzinnig zet vooralvraagtekens bij de noodzaak van een nevengeul achterlangs Varik en Heesselt.Volgens voorzitter Frank Millenaarhoudt de politiek onvoldoende rekening met het Duitse waterveiligheidsbeleid. Een statement dat bijval krijgtvan diverse waterdeskundigen, onderwie hoogleraar waterveiligheid Matthijs Kok en Aline te Linde, gepromoveerd op het overstromingsrisico vande Rijn.Millenaar: ,,i8.00o kuub in 2100 door deRijn bij Lobith? Dat is onrealistisch.Dan moet Duitsland eerst zijn dijkenflink verhogen. Alleen als dat gebeurt,is het voorstelbaar dat in de toekomstzoveel water bij Lobith ons land binnenstroomt. Maar Duitsland is dat nietvan plan. Onze oosterburen vangenovertollig water vooral op in retentiegebieden. Waalzinnig is niet per se tegeneen nevengeul. Maar als de politiek nietkan uitleggen waarom deze maatregelnoodzakelijk is, dan houdt het voor onsop.”De Neerijnense wethouder Teus Kool(SGP) vindt de discussie over nut ennoodzaak van een bypass achterhaald.,,Ik heb liever ook niet dat de neven-geul in onze gemeente gegraven wordt.Maar deze afVoernormen zijn het resultaat van een al lang geleden gemaaktepolitieke keuze in de Tweede Kamer,onderbouwd door klimaatstudies. Daarnu nog aan gaan tornen is zinloos. Demaatregel is opgenomen in het Delta-programma.,,Belangrijker is dat de regio samen metde burgers constructief blijft meedenken over de concrete invulling van deplannen. We moeten voorkomen dat

Varianten nevengeul bij Vank

Moet ik verplicht verhuizen? Staater straks continu water in de geplande nevengeul? Wat zijn de kansenvoor de ontwikkeling van watersportrecreatie in dit gebied?Een definitief antwoord op dezeprangende vragen is nog niet tegeven, maar deie drie variantengeven de inwoners van Varik enHeesselt wel een idee hoe de veelbediscussieerde bypasseventueel inbedding krijgt inhet landschap.

8ommeSe5

Ophemert

NVVeiwegOpijnen

geul 800m

Ing met brug

dijk met wegof fietspad

De Betuwse &rpen Varik en Heesselt komenmogelijk op een eiland te liggen, nu er plannenzijn voor een nevengeul in hun achtertuin.

Ik heb nietde illusiedat wijtegen dezeplannen nogeen vuïstkunnenmakenCorine Voogt,inwoner Varik

• Frank Millenaar (links) en Ernest Cartigny van Waalzinnig voor de Dikke Toren aande Waalbandijk in Varik. foto Raphaël Drent

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015 TOEKOMST HOOGWATER 33

over de nevengeul”, zegt ErwinKlerkx, projectleider hoogwatergeulVarik-Heessek bij de provincie. ,,Alsde geul gegraven moet worden, danwil ik er wel wat over te zeggen hebben, dat was de houding van veelmensen. Naast algemene informatieover het hoe en waarom van de neven-geul, heeft de klankbordgroep ook nagedacht over de vraag: stel dat de bypass gegraven wordt, hoe kan dan denevengeul, ook met het oog op hetaantal huizen dat moet verdwijnen,mogelijk ingebed worden in het landschap? Uit deze discussie zijn uiteindelijk drie varianten gerold (zie graphic, BK). Uitgangspunt van de discussie in de klankbordgroep is dat de nevengeul er daadwerkelijk komt. Als jeblijft discussiëren over nut en noodzaak, kom je geen steek verder.”Voogt kan zich hierin vinden. ,,Ik hebniet de illusie dat wij tegen deze plannen nog een vuist kunnen maken. Ditis zo groot. Het persoonlijke belangvan tientallen burgers weegt niet optegen het belang van een heel land.Het enige dat wij als inwoners van Varik en Heesselt kunnen doen, is invloed proberen uit te oefenen op deligging van de geul en de inhoud vanhet compensatiefonds. Aan de anderekant vind ik wel dat je als overheid de

noodzaak van zo’n ingrijpende maatregel moet kunnen onderbouwen.Dat is nog onvoldoende gebeurd.”Maar ondanks de klankbordgroep, informatieavonden en excursies naar denevengeulen bij Veessen-Wapenvelden Lent, is de overheid er (nog) nietin geslaagd de onzekerheid bij veel inwoners weg te nemen. Simpelweg omdat het rijk en de provincie op demeest prangende vragen nog geen pasklaar antwoord kunnen geven.De Tweede Kamer neemt waarschijnlijk dit voorjaar een definitieve beslissing over de maatregelen in het Delta-programma, waaronder dus over eennevengeul bij Varik en Heesselt. Pasdan kan een eventueel onderzoek vanstart gaan naar de exacte ligging vande geul (hoeveel huizen moeten verdwijnen), milieueffecten, mogelijke alternatieven en de kosten. En ook pasdan kan voor het eerst voorzichtigworden gepraat over een compensatie-fonds voor getroffen burgers.,,Geen duidelijkheid hebben, is heelvervelend”, vindt Voogt. ,,Ik denk nuwel twee keer na of ik reparaties aanmijn huis laat uitvoeren ofzonnepaneten op het dak leg. Ik vind dat deoverheid nu al een compensatiefondsmoet instellen voor mensen die in deproblemen komen doordat ze hunhuis al niet meer kunnen verkopen.Wat bijvoorbeeld te doen meteen oudere vrouw die graag naar eenverpleeghuis wil, maar haar huis nietmeet kwijtraakt? Deze onzekerheidkun je oudere mensen niet aandoen.”Volgens de Gelderse PvdA-gedeputeerde Josan Meijers is die laatstewens van Voogt lastig te vervullen.,,Officieel kan de overheid pas eencompensatiefonds instellen als het besluit rond is. We praten wel over gemeenschapsgeld. Maar het onderwerpstaat hoog op de agenda in de gesprekken tussen de provincie en het rijk. Ikdring er bij de minister op aan zo snelmogelijk duidelijkheid te geven aande burgers.”Voogt heeft zich ondertussen al neergelegd bij een gedwongen vertrek uitVarik. ,,Als ze mij over zes jaar zeggendat ik hier toch mag blijven wonen,ben ik misschien zelfs teleurgesteld.In mijn hoofd ben ik al vertrokken.”

Ophemert

Opijnen brugWeivieg

geul 3O0mS

Functioneel

Deze variant is hetmeest rechttoe,

Or

OpijnenWeiwe

rechtaan. Ongeveer 30huizen verdwijnen in ditscenario, eenmaal in devier jaar stroomt waterdoor de nevengeul.Hierdoor is landbouwnog wel mogelijk, fruit-teelt niet meer. Wonenkan alleen nog op dedijken langs de bypass.

vaste inlaat500m breed

met brughoogwatervrijeverbinding met brugdijk

— dijk met wegof fietspad

het rijk over ons beslist.”Begin vorig jaar hebben daarom deprovincie en de gemeente Neerijneneen klankbordgroep samengesteldvan twintig burgers — onder wie Con-

ne Voogt — met verschillende achtergronden (ondernemers, fruittelers,Waalzinnig). ,,Na de bijeenkomst inToevershof merkten wij dat mensende behoefte voelden mee te praten

-1

• Het Neerijnensedorp Varik vanuit de lucht gezien. Achter-langs Varik enbuurdorp Heesselt is een hoogwatergeul gepland. foto JanBouwhuis

• Corine Voogt speelt in het grasland naast haar woning aan de Varikse Achterwegmet haar hond Manu. foto Raphaël Drent


door Rob Vunderink

Geen waterexpert ter wereld heeft zulke mooie visitekaartjes - als Nederland. Buitenlandse automobilisten valt de mond

open als ze bij Gouda een schip overde A12 zien varen. Of neem de Deltawerken in Zeeland. Het AmerikaansCiviel Ingenieursgenootschap heeftdie verklaard tot een van de zeven moderne wereldwonderen. In HollandvaLt menige sloot te bewonderen diehoger ligt dan het omringende weiland. En dan hadden we tot voor kortook nog een kroonprins die zijn passie voor watermanagement uitdroegwaar hij maar kwam.Zo enorm is de reputatie van Nederlandse ingenieursbureaus op waterveiligheidgebied dat telefoons prompt beginnen te rinkelen zodra er overstromingen zijn in Duitsland, Engeland,de VS, Indonesië of noem maar op.Eerst bellen journalisten. De overheden komen erachteraan.Waar blinkt Nederland in uit?,,Om te beginnen in technologie”,zegt directeur Henk Nieboer vanWitteveen+Bos in Deventer. ,,Maardat is bij lange na niet alles. Ook deDenen kunnen technologie leveren.Maar bij waterbeheer komt meer kijken. Daar zijn veel overheidsinstanties bij betrokken. Wij richten onsook op de juridische afstemming diewssen overheden nodig is. En om kennis op peil te houden zijn goede opleidingen nodig. Daarmee heeft Nederland toch een streepje voor.”Ook Mathijs van Ledden, directeurwaterveiligheid bij Royal HaskoningDHV in Amersfoort, ziet de integrale aanpak als typisch Nederlands.,,In het buitenland hebben ze de neiging om zich tot de aanpak van hetacute probleem te beperken. Is er ergens een overstroming? Dan bouwen

ze een dijk of een keermuur. Wijdoen dat anders, wij kijken naar hetsysteem als geheel en ook naar gerelateerde problemen. Dus hoe verminder je het overstromingsrisico. Maarook: hoe verbeter je het landschap?Hoe ontwikkel je de natuur?”Prioriteiten stellen is nog zo’n Nederlandse deugd. ,,ln de VS hebben ze deneiging om na een overstroming meteen een dijk te bouwen die honderdjaar mee moet, al staan er ter plaatsemaar een paar boerderijen”, zegt VanLedden. ,,Dat heeft economisch geenzin. Je moet niet meteen maar alles beschermen, maar het belang van eendijk tegen de bouwkosten afwegen.”De prins is nu koning en heeft geentijd meer voor zijn waterpassie. Maarhet Nederlandse bedrijfsleven heeftinmiddels een nieuwe steun in de rug

WATERSECTOR IN CIJFERS

• De watersector maakt circa 2 procentuit van de Nederlandse export.

• De waarde van de export van wateractiviteiten bedroeg in 2013 ruim 7 miljard euro.

• Van de productiewaarde van de Nederlandse economie is 17 procent verbonden aan waterexpertise.

• Bedrijven in de watersector zijn goedvoor 80.000 voltijdsbanen.

• Van de vrij toegankelijke waterbouw iswereldwijd 40 procent in Nederlandsehanden.

• De Nederlandse overheid stimuleert inde periode 207 2-2075 de topsectorwater’ met 7 miljard euro.

• Bedrijven zien vooral toekomstkansenin afvalwater, gevolgd door watervoorziening en waterbeheer.

in de vorm van het topsectorenbeleid,in het leven geroepen door het kabinet-Rutte om de Nederlandse kennis-economie te stimuleren. Voor de periode 2012-2015 heeft de overheid circa 7 miljard euro beschikbaar gesteldaan de topsectoren. Eén van die negen sectoren bestaat uit bedrijven diewaterproblemen oplossen.Van Ledden legt uit hoe dit beleid inde praktijk werkt. ,,In Servië was ervoorjaar 2014 een overstroming. Belgrado klopt dan bij Den Haag aan omhulp. Nederland stuurt een team dathet probleem in kaart moet brengenen schakelt bedrijven in voor expertise. De eer viel te beurt aan ons en Arcadis. Dus zit ik deze week in Servië.De overheid faciliteert en opent zo dedeur naar mogelijk nieuw werk.”Bij Witteveen÷Bos spreekt Nieboerzijn waardering uit voor het topsectorenbeleid.,,Vroeger opereerden deoverheid en het bedrijfsleven in gescheiden werelden. Nu hebben weeen Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI) Deltatechnologie. Onzevragen leggen we voor aan kennisinstellingen en vervolgens kijken we alsgezamenlijke ondernemers naar dewereldmarkt. Een sprong vooruit inde samenwerking.”In 2013 bracht de export van kennisvan schoon water en waterveiligheid7,3 miljard euro in het laatje. De grootste markten waren vorig jaar EU-landen (39 procent), Azië (16 procent),Afrika (13 procent), het Midden-Oosten ( procent) en de VS en Canada (9procent). De sector is goed voor circa2 procent van de Nederlandse export.Dat de watersector maar een kleindeel van de Nederlandse economieuitmaakt, is schijn. Land- en tuinbouw, visserij en veel andere sectorenzijn afhankelijk van waterexpertise.Daarmee is in feite 17 procent van deproductiewaarde van de Nederlandseeconomie gerelateerd aan de watersector. Bevolkingsgroei en klimaatverandering zullen leiden tot schaarste vanschoon water. De vraag naar waterexpertise zal toenemen. De voetendroog houden en water zuiveren winnen aan urgentie. De over de eeuwenheen opgebouwde expertise zal Nederland geen windeieren leggen.

• Het project datJakarta tegen hoogwatermoet beschermen heeft devorm van de Indonesischemythische roofvogel Garuda.Illustratie Kuiper Compagnons

Wereidwondetenals exportproduct

1 De strijd van Nederland tegen het water heeftdoor de eeuwen heen kennis opgeleverd die inhet buitenland gretig aftrek vindt.

i• •al.

• Het ontwerp voor het waterfront in Hoboken, New Jersey.Illustratie OMA/Royal HaskoningDHV

• Mensen lopen over een overstroomde straat in Hoboken,New Jersey, na de orkaan Sandy in oktober 2072.Foto John Angelino/Hollandse Hoogte

DEGELDERLANDERJANUARI 2015TOEKOMST HOOGWATER35

‘De techniek is niet zo’n probleem’

V eiligheid exporteren is een lastige klus. Weet Mathijs vanLedden, directeur waterveilig

heid bij Royal HaskoningDHV inAmersfoort. Hij spreekt uit ervaring. Jarenlang woonde hij in New Orleans,waar nieuwe dijken nodig waren, nadat Katrina er had huisgehouden. In2005 kostte de orkaan 1.836 mensenhet leven. Dat is precies evenveel alsbij de Zeeuwse watersnoodramp van1953. De schade die Katrina aanrichtte,beliep 70 miljard euro.,,De techniek is niet zo’n probleem”,zegt Van Ledden. ,,Neem de VS. Daarzijn ze heel goed in staat om een constructie uit te rekenen. Waar ze daarniet erg aan willen, is dat je er met deaanleg van een dijk nog niet bent. Stel,je maakt een dijk met de bedoeling datdie vijftig jaar bescherming zal bieden.Je weet natuurlijk nooit wanneer ereen storm opsteekt. Dat kan goed pasover 49 jaar zijn. Dus moet die dijkover 49 jaar nog wel in goede conditiezijn. Is de grasbekleding van de dijkdan nog goed? Is de steenbekleding,die ervoor zorgt dat de golfslag niet teveel impact heeft op de dijk, in orde?

Dat goed houden kost heel veel inspanning. Wereldwijd zie je dat onderhoudin het algemeen niet de hoogste prioriteit heeft, om het eufemistisch te zeggen. Dat geldt ook voor de VS. Ietsnieuws bouwen willen ze wel, maaronderhoud van dijken is niet zo sexy.”Dat signaleert ook de New York Times. Die krant meldde na de orkaanSandy, die in 2012 New York totaal ontregelde en zelfs dwong tot de eerstesluiting van de beurs op Wall Streetsinds een sneeuwstorm in i8$$, dat deAmerikanen van Nederland kunnen leren hoe je je tegen water beveiligt. Iedere ochtend gaan in Flevoland elfman de polder in om metalen vallenmet worteltjes te zetten om de muskusrat te bestrijden. Tegen water vechtje niet alleen met hightech, maar ookmet lowtech, merkt de krant enigzinsverbaasd op. De muskusrat komt inAmerika ook voor. Sterker nog, hijkomt er vandaan. In Nederland is hetdier een exoot.,,In Nederland is de manier van denken heel anders dan in de VS”, verklaart deltacommissaris Wim Kuijkentegenover de New York Times. ,,In de

VS ligt de nadruk op rampenbestrijding, in Nederland krijgt voorkomende prioriteit.”Preventie is lastig in de VS, beaamtHenk Nieboer, directeur vanWitteveen÷ Bos in Deventer. ,,VanuitNederland is ooit een plan gepresenteerd om een aantal zeegaten voorNew York af te sluiten met beweegbare keringen. Ik heb begrepen dat daarover aan de rechterkant van de Amerikaanse politiek grote beroering ontstond: dat is communisme! De overheid mag niet, door hogere belastingen, privaat geld overhevelen naar depublieke sector om zoiets te realiseren.En daarna ook nog eens dat geld vanparticulieren aanwenden om het beheer te bekostigen. Dat vinden ze daarfout.”In het rijkste land ter wereld hebbende bewoners een broertje dood aan belasting betalen, merkt Nieboer op. Eencollectieve aanpak volgens de Rijnlandse traditie, die in Nederland grote projecten als de Deltawerken mogelijkmaakt, is in de VS taboe.,,Ik hou mijn hart vast voor de nieuwedijken bij New Orleans”, zegt Van Led

den. ,,Dat geld voor onderhoud zal ertoch moeten komen. Wij pompen ookeen hoop geld in onderhoud om situaties als in 1995 in het rivierengebied tevoorkomen.”Nu collectieve regelingen in Amerikaniet van de grond komen, moet datland volgens Nieboer goed gaan oefenen in evacueren. ,,Zelf ben ik niet zovan de evacuatieschool, maar als je hetgoed aanpakt, kun je mensen op diemanier mogelijk dezelfde veiligheidbieden.”Weer heel anders zijn de organisatorische problemen die directeur Nieboerin Indonesië aantreft. Ingenieursbureau Witteveen÷Bos trekt daar hetGreat Garuda-project, dat Jakarta tegen hoogwater moet beschermen. Elkjaar in januari staan grote delen van deIndonesische hoofdstad, 2$ miljoen inwoners rijk, onder water. Jakarta zinktgemiddeld 7,5 centimeter per jaar. Erzijn zelfs stadsdelen die een kwart meter per jaar dalen. Great Garuda, vanwege zijn vorm genoemd naar een mythische vogel, moet in de komendeeeuw bescherming tegen het watergaan bieden.,,Semarang is een Javaanse stad dieook heel snel in het water wegzakt”,zegt Nieboer. ,,Bewoners in een wijkaan de kust hadden daar zelfeen polder laten aanleggen. Vervolgens groefde overheid een gat in de dijk om ereen weg doorheen te laten lopen. In Indonesië bestaat totaal geen samenhangwssen overheidsorganen. Er zijn geenwetten om waterkeringen in stand tehouden. Er is niet eens een wettelijkebasis voor. We hebben Nederlandsewaterschappen geïnteresseerd gekregen om de Indonesiërs te helpen hetwaterbeheer organisatorisch vorm tegeven. Maar het blijft een lastige kwestie, want je kunt de zaak alleen maarregelen als je de macht deelt en dat isin Indonesië niet populair.”De Nederlandse veiligheidseisen springen er zelfs in Europa uit. Nieboer:,,Wij kiezen voor onze rivieren veiligheidsniveaus die een factor io hogerliggen dan in het Verenigd Koninkrijk.En in de binnenstad van Keulen ligteen beweegbare kering die berekend isop overstromingen eens in de 250 jaar.Bij Nijmegen is dat eens in de 1.250jaar, een factor hoger.” Betekenendie lagere normen in het buitenlandniet dat er daar voor Nederlandse waterexperts werk aan de winkel blijft? Isdat eigenlijk geen goed nieuws?Van Ledden lacht. ,,Ik heb toch lieverdat ze het goed aanpakken.”

t

In de VSwillen zewel een dijkbouWen,maaronderhoudvinden zeniet sexyHenk van Ledden,risicospecialist

- - 7-

— a

4

• Matthijs van Ledden op inspectie bij een watersnood in Servië tijdens een VN-missie in 2014.


t

fr]

Domino-eflèct dreigt door deachter met hetversterken van zijndijken. De gevolgenvoor Nederlandkunnen groot zijn.

door Bas Knoop

Slagregen. Harde wind. Hetwater in de Rijn beukt dezeherfstochtend tegen de kadevan het Duitse stadje Rees,drie kwartier rijden van Nij

megen. Op de Rheinpromenade worstelt burgemeester Christoph Gerwers in windkracht $ met zijn paraplu. Zijn hoofd half verscholen achterde hoge kraag van zijn jas.,,Gelukkig heb ik geen haar”, grapt deCDU-politicus. ,,Kijk”, zegt Gerwers.,,io,56 meter.” Hij wijst met de puntvan zijn paraplu naar een geel bordjeop de oude stadsmuur van Rees. ,,Zohoog stond het water bij ons in 1995.

De waterkeringen in de stadsmuurhielden het water gelukkig uit de historische binnenstad. Maar een paar kilometer stroomopwaarts was de situatie dreigender. Bij het dorpje Haffendreigde de dijk door te breken. Zulkhoogwater hoop ik in mijn termijnals burgemeester niet mee te maken.”Net als Nederland maakte ook de regering van de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen (NRW) na het hoog-water van 1995 in hoog tempo plannen om de dijken te versterken. Maarwaar bij ons letterlijk tijdens de evacuatie van het rivierengebied deschop al de grond in ging — bij Ochten — bleefhet in Duitsland lang stil.,,Jullie kijken in het nieuwe Deltaprogramma nu al naar het jaar 2100, Wij

zijn nog niet eens begonnen”, zegtGerwers. ,,De plannen voor deze deelstaat waren in 1999 klaar, in 2015 zouden zij moeten zijn voltooid. Maar inmiddels loopt Duitsland jaren op Nederland achter als het gaat om het oporde brengen van de dijken.”NRW-minister van Milieu JohannesRemmel (Groenen) becijferde onlangs dat van de 275 kilometer rivier-dijk die na het hoogwater van 1995

verstevigd moest worden, nu nog

een nieuw Deltaprogramma presenteren, als Duitsland niets doet, of te weinig, lopen wij alsnog gevaar.”Waar Pieper vooral niet aan wil denken, is een dijkdoorbraak in de grensoverschrijdende dijkring 48. Een horrorscript. Dijkring 48 is, net als dijk-ring 42 bij Ooij en Millingen, een systeemdijk, die is omsloten door deRijn in Duitsland — die bij Spijk onsland binnenstroomt —‘ het Pannerdensch Kanaal, de Ijssel en de OudeIjssel.Pieper: ,,Als de dijk in Duitsland indijkring 48 doorbreekt, stroomt hetwater via het Duitse achterland Nederland in. Dan kan een domino-effect ontstaan. De waterdruk op de dijken in de aangrenzende dijkringen49, 5o en i wordt dan zo hoog, datook zij het begeven. In zo’n doemscenario staat het water in de binnenstadvan Zwolle, met honderden doden enmiljarden euro’s schade tot gevolg.”Pieper vindt daarom dat Duitsland nuzijn verantwoordelijkheid moet nemen. Bovendien moeten beide buurlanden veel intensiever samenwerkenop het gebied van waterveiligheid.Eind vorig jaar pleitte de dijkgraaf indeze krant al voor de oprichting vaninternationale waterschappen in degrensstreken. ,,Ik hoop zo op een betere afstemming tussen de waterveiligheidsmaatregelen van beide landen.Laat één grensoverschrijdend waterschap zich concentreren op het water-beheer, de waterzuivering en de dijkversterkingen in een grensstreek.”Pieper vindt dat het beleid van zowelNederland als Duitsland nu te veelnaar binnen is gericht. ,,Als ik naarhet nieuwe Deltaprogramma kijk, valtmij op dat Nederland in de EU op eeneiland ligt. Maar waterveiligheidhoudt niet op bij de grens. Duitslanden Nederland hebben in het grensgebied een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De opgaven zijn groot. Hetzou goed zijn als ook Duitsland eenlangetermijnvisie ontwikkelt.”Maar volgens CDU-politicus Gerwersis ht ‘uitgesloten’ dat binnenkort eenDuitse equivalent van het Deltaprogramma verschijnt. ,,Waarom denk jedat een groot deel van de dijken inNRW twintig jaar na het hoogwatervan 1995 nog niet op orde zijn? Water-veiligheid is bij ons geen zaak van nationaal belang. Een groot deel van Nederland ligt onder de zeespiegel. Bijjullie is de urgentie om jezelf te beschermen tegen het water een stuk

• Hoogwatervoor dehistorischestadsmuur van hetDuitse stadje Rees.foto gemeente Rees

4-

Duitsland loopt flink Risico’s voor het systeem van dijkringen

dijkring 48 t:ç

— fenvoorde

Het systeem van dijkringen moet er voorzorgen dat een overstroming beperkt blijfttot een relatief klein gebied.Onderzoek naar de gevolgen bij eendoorbraak bij extreem hoge waterstandenleert nu dat als een dijk in dijkring 48doorbreekt, ook andere dijkringen hetbegeven.

Infographic: DC 1 bron: Rijkswaterstaat

meer dan 70 kilometer niet aan dehuidige veiligheidsnormen voldoet.Bovendien is van 30 kilometer dijknog niet eens onderzocht of en zo jahij versterkt moet worden. Gerwers:,,In de regio rond Rees gaat het om 10

kilometer dijk die niet aan de veiligheidsstandaarden voldoet. Ja, ik maakme wel zorgen als deze winter het waterpeil fors stijgt.”

Zo’n 30 kilometer stroomafwaarts, opde Europakade in Tolkamer, net overde grens met Duitsland, loopt HeinPieper. Als dijkgraaf van WaterschapRijn en Ijssel uit ook hij zijn zorgenover de kwaliteit van de Duitse dijken. ,,De maatregelen die Duitslandneemt, of juist niet neemt, beïnvloeden onze veiligheidssituatie. Mijn collega net over de grens geeft toe dat deDuitsers minimaal tien jaar achterlopen. Wij kunnen in Nederland wel

DE GELDERI..ANDERJANUAR 2015 TOEKOMST HOOGWATER37

groter. In Duitsland is er alleen aandacht voor de dijken bij extreem hoog-water. Is het water gezakt, dan verslapt de aandacht al snel weer, zoalsna 1995 gebeurde.”Ook de Duitse staatsinrichting speelteen belangrijke rol. ,,De verantwoordelijkheid voor de veiligheid van de dijken ligt bij de afzonderlijke deelstaten, niet bij de bondsregering in Berlijn. Gemeenten en waterschappenhebben er de afgelopen jaren herhaaldelijk bij het deelstaatbestuur op aangedrongen geld voor de geplande dijkversterkingen beschikbaar te stellen.Maar slechts de helft van het oorspronkelijke budget is aangewend. Derest van dat geld is besteed aan anderezaken. Leg mij maar uit hoe dat kan.”Toch lijkt de Duitse rivierdijk sinds af-

gelopen najaar iets hoger op de politieke agenda in NRW te staan. Op eenNederlands-Duitse waterconferentiein Rees beloofde minister Remmel op30 oktober dat uiterlijk in 2025 de dijken tussen Düsseldorf en de Duitsegrens bij Spijk op orde zijn. Tegelijkertijd zei hij dat NRW het grootste gedeelte van de kosten van de dijkverbeteringen — ongeveer 420 miljoen euro— voor zijn rekening neemt. ,,Let wel:dit is het wegwerken van achterstalligonderhoud”, zegt Gerwers. ,,Een door-kijk naar 2100, zoals in Nederland, isniet aan de ome.”Ter vergelijking: waar de dijken indijkring 48 aan de Nederlandse kantvan de grens volgens het nieuwe Deltaprogramma straks nog maar eens inde 30.000 jaar mogen overstromen,

ligt deze veiligheidsnorm in de regioRees fors lager: een keer in de 3.000jaar. En waar Nederland uitgaat vaneen piekafiroer in de Rijn bij Lobithin 2050 van 17.000 kuub per seconde,werkt Duitsland met 14.500 kuub alsmaatgevende afroer. Gerwers: ,,Nederland neemt het zekere voor het onzekere. Dat zit in jullie genen.”Onze oosterburen zetten de komendejaren vooral in op het verbreden vande dijken en de opvang van overtalligwater in retentiegebieden. Rivierverruimende maatregelen als het gravenvan nevengeulen of het ophogen vande dijken, worden op kleine schaal genomen. Gerwers: ,,Ik was onlangs inde Alblasserwaard, bij de molens vanKinderdijk. Zo, die dijken zijn hoog!Zo hoog worden ze hier niet.”

Jullie kijken

vooruit naarhet jaar2100, wijzijn nog niet

begonnenChristoph Gerwers,burgemeester Rees

1 .w

Duitse achterstand

• Dijkgraaf Hein Pieperop de Spijksedijkin Tolkamer.foto Bart Harmsen.

.1.nu al

eens

-jBOe Doesburgse

Fraterwaard. DeboerenfamilieVan Beek probeertin 1995met man enmacht het waterbuiten de deuren van haar bedrijf te houden.foto Theo Kock

.4-ff


‘Je kunt hier metde boot komen’

zich niets aanvan het water

Hotel ‘t Veerhuis in Wamel lag in 1995als een eenzaam eiland in de watervlakte. Naderhand bleek er flinke schadeaan de inventaris te zijn. Inmiddels hebben de hoteleigenaren zich beter ingesteld op hoogwater met waterbestendige vloeren en een steiger.

A ns Broekhofwerd met haarman in 1991 eigenaar van ‘tVeerhuis. ,,We kwamen van

de Veluwe, en waren helemaal niet bekend met rivieren.”Op deze plek in Wamel, met zicht opTiel, staat al eeuwenlang een veer-huis. Het huidige hotel is gebouwd inde jaren vijftig; het vorige was in deTweede Wereldoorlog door de Duitsers kapotgeschoten. De uitspanningligt een paar honderd meter van dewinterdijk aan de zomerdijk en op gelijke hoogte daarmee. De nieuwe eigenaren hadden niet gerekend op de hoge waterstanden van 1993 en 1995. Beide keren kwam het water naar binnen en was de vloerbedekking geruïneerd.

,,Dat was een zware domper, ja”, zegtBroekhof ,,Toch hebben we niet gedacht ‘laten we het hotel dan maarweer verkopen’. We hebben ons gewoon beter ingesteld op hoogwater.Op de benedenverdieping hebben wenu gietvloeren. Die schrob je makkelijk weer schoon. Als de rivier weer zohoog wordt, brengen we gewoon despullen naar boven.”Een andere verbetering is dat het hotel nu een steiger heeft aan de zomerdijk. ,,Je kunt hier met een boot ofmet de pont komen. Dat is ook weleens gebeurd. In 2012 was het behoorlijk hoog water. Een gezelschap uitTiel is toen met de veerpont gekomen. Met kerstmis dat jaar was deweg vanaf Wamel ondergelopen. Wehebben het kerstdiner wel laten doorgaan. De gasten en het personeel hebben we vanaf de dijk opgehaald meteen wagen op hoge wielen.”Ans Broekhof voelt zich inmiddels eenechte rivierenlander. ,,Dit hotel ligt opeen unieke plek. Midden in de uiterwaarden en aan de rivier. Dat af en toehet water stijgt, hoort erbij.”

door Anne Nijtmans

In september trok Marga de Boerin haar nieuwe, hoogwaterbestendige huis aan de Oosterhoutsedijk in Lent. Het was nog nietaf, maar ze moest haar oude dijk-

huis uit, omdat het gesloopt werdvoor het verleggen van de dijk en deaanleg van een nevengeul van deWaal. Dus kampeerde ze met haar gezin in de woonkamer van het nieuwehuis.,,Wat hebben we genoten van diemooie septemberavonden op onsnieuwe terras. Het maakte veel goed,want we hebben jaren in onzekerheidgeleefd over waar we zouden moetenwonen.”Haar buurvrouw Annerose Broekman— ook zij woonde eerder in een boerderijtje buitendijks — heeft vergelijkbare ervaringen. ,,Het is wel wennen,zo’n modern huis. Maar we zittenhier op een unieke plek. In het dorpse, maar vlak bij de stad met uitzichtop de Nijmeegse Stevenskerk.”Toen in 2000 bekend werd dat de dijk-verlegging hij Lent zou doorgaan endaarvoor huizen moesten verdwijnen,was het voor een aantal bewoners vande Oosterhoutsedijk onzeker waar zenaartoe moesten. ,,Wij wilden natuurlijk iets vergelijkbaars terug”, zegtMarga de Boer. Uiteindelijk kregen defamilies De Boer en Broekman toestemming om een nieuw huis te bouwen op grond die ze hadden gekochtvan hun buurman Hans Evers.Het zijn moderne huizen gewordenmet de woonkamer op de eerste verdieping, op dijkhoogte. De Boer heeftnog steeds geen gordijnen en wathaar betreft komen die er ook niet.,,Ben je gek, we hebben hier zo’nuniek uitzicht. Zonwering hebben we

wel.”Op de begane grond heeft het huis degarage en bergruimte. ,,Stenen vloeren en de stopcontacten zitten hoog.Het kan dus onder water lopen.” BijBroekman zijn op de begane grond deslaapkamers. Maar alles is goed geïsoleerd en aangepast zodat water geenschade kan aanrichten.De dijkbewoonsters maken zich nietdruk over een eventuele overstroming. ,,We hebben al zo veel meegemaakt”, zegt Marga de Boer. ,,Toen wehet oude dijkhuis in 1983 kochten,was de Waal ook extreem hoog enstond er water op de onderste verdieping. ‘Dat gebeurt eens in de tachtigjaar’, zeiden de verkopers.”Toch kregen ze in 1993 en 1995 weerte maken met hoog water. De Boer:,,Met hard werken en pompen hebbenwe beide keren het water buiten dedeur weten te houden. Als ik uit hetslaapkamerraam keek, zag ik die grotewatervlakte een meter beneden me.”Toch vond ze de overlast indertijdgeen probleem. ,,Het hoorde bij dezeplek. Na afloop was het een kwestievan schrobben, blazers huren en goedstoken om het weer droog te krijgen.Ik kende het hier zo goed dat ik precies wist wat me te wachten stondmet het water. Nu is de situatie veranderd en zijn stukken uiterwaard opgehoogd. Daardoor ben ik mijn oriëntatiepunten kwijt. Maar dit huis is beterberekend op hoog water.”Annerose Broekman woont sinds2000 aan deze dijk in Lent en is ookerg verknocht aan de locatie. ,,Extreem hoog heb ik het hier nog nietmeegemaakt, maar wel dat de uiterwaarden onderliepen en het ging vriezen. Toen konden we schaatsen achter het huis. Dat hoop ik nog een keermee te maken.”

• Deze vakantiewoningen bij Maas-bommel gaan drijven als het waterstijgt foto Flip

Dit huis trekt

Ze moesten wijken voor ingrepen die hetgevaar van hoogwater beteugelen. Hun nieuwehuizen kunnen dat hoogwater aan.

• Ans Broekhof van hotel ‘t Veerhuis in Wamel. ,,We zitten hier op een unieke pleken hebben een steiger voor de deur.” foto Eveline van Elk

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015TOEKOMST HOOGWATER39

• Boerderijen op terpen inde Overdiepse Polder bijWaspik. foto Marco vanMiddelkoop/HH

In Dordrecht zijn de mensen gewendaan water op de kade en in de stad.Door de Sint-Elisabethsvloed van 1421kwam de stad op een eiland te liggen.Het water werd een levensader enbracht Dordrecht welvaart als handelsstad. Maar de keerzijde is dat het gevaar van overstromingen er groot is.

A lle bewoners van het historische binnenstad van Dordrecht weten hoe het zit met

hun persoonlijke situatie. Ieder jaarkomt er een brief waarin staat wat degemeente doet in tijden van hoogwater, wat ze zelf kunnen doen en hoeze gewaarschuwd worden.Ook krijgen ze informatie over hun eigen pand. Zo weten ze vanaf welkeverwachte waterhoogte ze maatregelen moeten nemen om hun huis te beschermen. De Dordtenaren krijgenzelfs instructies over waar ze zandzakken kunnen halen en hoe ze die hetbeste kunnen leggen. Verder is er eenhoogwatermailservice waarmee de gemeente de bewoners laat weten als er

hoogwater wordt verwacht, zodat zezich kunnen voorbereiden.Dordrecht is dé waterstad van Nederland en naar verwachting zal de invloed van het water er nog sterkerworden. Als de zeespiegel stijgt, zaldat in Dordrecht merkbaar zijn, maarals de rivieren meer water moeten afvoeren ook.Daarom is de stad een van de plaatsenwaar ‘meerlaagse veiligheid’ wordtontwikkeld. Dat wil zeggen dat niet alleen wordt gekeken naar de hoogtevan de dijken maar ook naar de inrichting van de stad en naar veiligheidsen evacuatieplannen. De stad investeert in kennis van waterveiligheid enis deelnemer aan internationale water-platforms.Dordtenaren weten dus wat hen tedoen staat als het hoogwater wordt.Ze beschermen hun huis met zand-zakken en parkeren de auto op eendroge plek. Er bestaat zelfs een hoogwaterroute in de stad. Bovendien zijnoude woningen berekend op hoge waterstanden: de woonvertrekken liggenruim boven straatniveau.

Dordrecht op hetwater voorbereid

We zittenhier in eendorp, maarvlak bij destad enmet uitzichtopdeStevenskerkAnnerose Broekman

• Annerose Broekman (links) en Marga de Boer wonen beiden op het toekomstig eiland van Lent. Hun huizen zijn berekend op hoog water. foto Do Visser

• Hoogwater in de historische binnenstad van Dordrecht, maar deze bewoners trekken zich er niets van aan, foto Frans Lemmens/Hoilandse Hoogte

%

_____

T 1

F11i

hupsakee1

Eén twee drie hupsakee. Alle tafels, stoelen, banken,kasten, lampen en karpetten de showroom uit.Matser bestaat 123 jaar! Daarom verkopen wij dehele maand januari design, schoonheid, comfort,luxe en geriefelijkheid met korting tot 75%.

Matser123 jaar eïgentijds

ook op zondagmiddag

Plantsoen 60, Wageningen, www.matser.nI, dinsdag t/m zondag geopend

- -

rn

——

1

f -

/ t

(1

. . -

1 leven met water de gelderlander

Documents