Ortaöğretim Alanı

FizikDers Föyü

1

MF - 01

1. "Fizik biliminin ilgilendiği konular arasın- da enerji, kütle, birbirlerine dönüşümleri

I II III ve canlılık faaliyetleri vardır. Ayrıca f izik

IV evrenin oluşumunu inceler." V Mehmet'in söylediği cümlenin tama-

men doğru olması için numaralarla belirlenmiş bölümlerden hangisi çı-kartılmalıdır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

2. Islanmayan kumaş

Termodinamik

Yol kavis ve dönüş-

leri Mekanik

Buzun erimesi

Atom fiziği

Yukarıda verilen fizik alt dalları ve ince-lendiği konuları doğru şekilde eşleştirir-sek, ortaya çıkacak desen nasıl olur?

A) B)

C) D)

E)

Fizik Nedir?

Fizik; enerjiyi, maddeyi ve bunların birbirlerine dönüşümlerini, etkileşimlerini

inceleyen bilim dalıdır. Temeli; sorgulama, gözlem ve ölçmeye dayanır.

Fizik Biliminin İncelediği Konular Nelerdir?

Fizik biliminin incelediği konular oldukça geniştir, evrenin oluşumundan atom altı parçacıklara kadar uzanır.

İlgi alanı çok büyük bir bilgi birikimi oluşturulduğu ve daha kolay çalışabilmesi için fizik bilimi belirli alt dallara ayrılmıştır.

Fiziğin Alt Dalları Nelerdir?

Altdalın Adı KonusuGünlük Hayattaki

Uygulamaları

Mekanik Kuvvet, hareket ve enerji sistemlerini inceler.

Her türlü motorlu taşıt, bisiklet vb.

Optik Işığın yapısı, doğası ve davranışlarını inceler.

Lens, teleskop, polarize camlar vb.

ElektromanyetizmaMaddenin elektriksel ve manyetik yapısı ile davra-nışlarını inceler.

Mıknatıs, buz dolabı ka-pıları, maglev treni

Termodinamik Sıcaklık - enerji arasındaki ilişkiyi ve ısıyı inceler.

Termostat kışlık giysiler vb.

Atom FiziğiAtom ve moleküllerin bir-birleriyle etkileşimlerini inceler.

Kendi kendini temizle-yen boya ve giysiler

Nükleer FiziğiAtomun çekirdek yapısını ve buradaki parçacıkların özelliklerini inceler.

Nükleer santraller

Katıhal FiziğiMaddelerin çok yüksek ve çok düşük sıcaklıklarda özelliklerini inceler.

Süper ve yarı süper ilet-kenler

Yüksek Enerji ve Plazma

Yüksek enerji taşıyan ta-necik ve plazmayı inceler.

Neon lambalar, Aurora-lar (Kutup Işıkları)

Uygulayalım

1. D 2. C

Book 1.indb 1 18.06.2019 18:26

Fizik Ders Föyü 01

2

1. Yer Çekimi Galileo Galilei

Güçlü Teleskoplar

Albert Einstein

Özel Görelilik

Sir Isac Newton

Yukarıdaki buluşları bilim insanları ile eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

A) B)

C) D)

E)

Fiziğin Tarihsel Gelişimi ve Günümüzdeki Hâlini Alışı Nasıl Olmuştur?

İnsanın beyninde şekillenen bilim, insan kaynaklı herşey gibi günümüzdeki hâline gelene dek pek çok değişimden geçmiştir.

Bu süreçte bazı keşif ve buluşlar, bazen insanlığın yüzyıllar boyunca doğru bildiği yanlışları gösterip, teknoloji ve bilimin yönünü çizmiştir.

Fizik bilimine buluşlarıyla yön veren bazı öncüler şöyledir:

Johannes Kepler (1571 - 1630)

Alman Gökbilimci, Fizikçi ve Matematikçi yaptığı çalış-malar sayesinde Güneş sisteminin hareketlerini açık-lamış ve modern astronominin temellerini atmıştır. Dünya'nın Güneş etrafında döndüğünü kanıtlamıştır.

Galileo Galilei (1564 - 1642)

İtalyan Gökbilimci, Fizikçi ve Matematikçi çoğu İtalyan fizikçi gibi mekanik ile başlasa da asıl başarısını gök-bilimlerinde göstermiştir. Dünya ve diğer gezegenlerin Güneş etrafında döndüğünü söylediği için engizisyon mahkemesinde yargılanmıştır. Bir diğer başarı da mer-cekleri kullanarak diğer gezegenleri gözlemyebilecek teleskoplar üretmesidir.

Nikola Tesla (1856 - 1943)

Sırp Fizikçi hayatı boyunca ürettiği icatlar ile teknoloji-ye yön vermiştir. 700 civarı patenti ve yarım kalmış projelerle dolu hayatında günümüzde yeni kullanılma-ya başlayan teknolojik icatların öncülüğünü yapmıştır. Diğer başarısı alternatif akımın günümüzde doğrusal akımdan daha verimli kullanılabileceğini göstermiş ol-masıdır.

Albert Einstein (1879 - 1955)

Alman Fizikçi 1900'lü yılların başında fiziğin en önemli ve cevap bekleyen sorusu "ışığın yapısı"dır. Einstein'in çalışmaları bu sorunun cevaplanmasında büyük bir rol oynamıştır. Bunun yanında özel görelilik kuramı ve kütleyi de enerjiye dönüştüren E=mc2 denklemi de bu-luşlarındandır.

Uygulayalım

1. B

Book 1.indb 2 18.06.2019 18:26

Fizik Ders Föyü 01

3

1. − Gözlem– Nitel Gözlem– Varsayım– Deney– Bağımlı Değişken

Yukarıda verilen kavramlarda kaç tane-si bilimsel metod içerinde kullanılmak-tadır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

2. Bir deneyin kontrollü deney olabilme-si için gerekli olan koşul aşağıdakiler-den hangisidir?A) Bağımlı değişkeni olmasıB) Bağımsız değişkeni olmasıC) Kontrollü değişkenleri olmasıD) Tek bir bağımsız değişkeni olmasıE) Her bağımsız değişkenine bir bağımlı

değişken olması

3.

m

Dünya

Şekil I

m

a a

Ay

Şekil II

Yukarıda verilen Şekil I'deki sistemde Dün-ya yüzeyinden h kadar yükseklikteki bir tavana l uzunluğundaki ipin ucuna bağlı m kütleli bir cisim α = °4 için salınım ha-reketi yapmakta iken deney düzeneğin-de başka hiçbir değişiklik yapılmadan, Ay yüzeyine götürülerek Şekil II deki gibi tekrarlanılıyor.

Buna göre, bu olay ile ilgili olarak ba-ğımlı, bağımsız ve kontrol değişkenle-rimiz nelerdir? (Sürtünmeler önemsizdir)

Bağımlı Değişken

Bağımsız Değişken

Kontrol Değişken

A) Cismin periyodu İpin uzunluğu Cismin

kütlesi

B) Cismin periyodu

Yerçekim ivmesi

İpin uzun-luğu

C) Yerçekim ivmesi İpin uzunluğu Salınım

açısı

D) Yerçekim ivmesi

Cismin kütlesi

Salınım açısı

E) İpin uzun-luğu

Yerçekim ivmesi

Cismin periyodu

Bilimsel Yöntem Nedir?

Bilimsel bilgiye ulaşmak için kullanılan gözlem, deney ve ölçüme dayalı meto-da bilimsel yöntem denir.

1) Gözlem

Gözlem, bilimsel bilginin konusunun belirlenmesi ve veri toplanması esnasın-da kullanıldığı için bilimsel metodun en önemli basamaklarındandır. Duyu or-ganları ve ölçüm aletleri kullanılarak yapılır.

a) Nitel Gözlem:

Duyu organları kullanılarak yapılan gözlemlerdir.

Örnek

Dokunulan bardağın sıcaklığı, yenen yiyeceğin tadı vb.

a) Nicel Gözlem:

Ölçüm araçları ya da kıyaslama yolu ile yapılan gözlemdir.

Örnek

İki kişinin boyunun yanyanayken kıyaslanması, vücut sıcaklığının termo-

metre ile ölçülmesi vb.

2) Deney

Bir olayın sebep - sonuç ilişkisini kurmak için belirli şartlar altında tekrarlan-

masıdır.

* Kontrollü deney: Tek bir bağımsız değişkeni olan deneylerdir.

* Değişken: Bir deneyde değişebilen faktörlerdir.

* Bağımsız değişken: Bir deneyde değeri değiştirilen ya da ayarlanan de-

ğişkendir.

* Bağımlı değişken: Bağımsız değişkenin değiştirilmesinden etkilenen de-

ğişkendir.

* Kontrol değişkeni: Deney esnasında sabit tutulan değişkendir.

* Veri: Gözlem ile elde edilen bilgilerdir.

* Çıkarım: Verilen doğrultusunda olay hakkında fikir yürüterek sonuç elde

etmektir.

Kanun: Kavramlar arasındaki ilişkiyi açıklar.

Teori: Bir olayın nasıl olduğunu açıklar.

Uygulayalım

1. E 2. D 3. B

Book 1.indb 3 18.06.2019 18:26

Fizik Ders Föyü 01

4

3) Ölçüm:

Verilerin alınması ya da değişkenlerin davranışlarının bir başka niceliğe oranla kıyaslanmasıdır. Ölçümde yapılacak hatalar sonuca doğrudan etki eder.

Ölçmede Hata: Yapılan ölçüm ile gerçek değer arasındaki farka ölçmede hata denir. Kaynağına göre hatalar temelde dörde ayrılır.

I) Ölçümü yapan kişiden kaynaklanan hatalar

II) Ölçüm aracı ve yapısından kaynaklı hatalar

III) Ölçüm yönteminden kaynaklı hatalar

IV) Ölçme ortamından kaynaklı hatalar

Eski zamanlarda, yerel ya da kişiye göre değişebilen ölçekler kullanıldığı için de ölçümde büyük hatalar oluşabiliyordu. Bugün ise ölçüm ve birimlerde bü-tünlük sağlayabilmek için SI birim sistemi kullanılmaktadır.

SI Birim Sistemine Göre Temel Büyüklükler ve Birimleri Nelerdir?

Temel Büyüklükler Tek başına anlamlı olarak ifade edilebilen büyüklüklerdir.

Temel Büyüklük

Sembolü SI BirimiBirim

SembolüÖlçüm Aleti

Kütle M Kilogram Kg Terazi

Işık Şiddeti Ι Kandela cd Fotometre

Sıcaklık T Kelvin K Termometre

Akım İ Amper A Ampermetre

Madde Miktarı

n Mol mol -

Uzunluk l Metre m Metre

Zaman t Saniye s Kronometre

Türetilmiş Büyüklükler

Temel büyüklükler cinsinden ifade edilen ve hesaplanan birimlerdir.

Nicelik SΙ Birimi Birim Sembolü

Güç Watt W

Basınç Pascal Pa

Frekans Hertz Hz

Kuvvet Newton N

Elektrik Yükü Coulomb C

Gerilim Volt V

Direnç Ohm Ω

Enerji Joule J

Uygulayalım

1. Sezen: "Bir gezegende atmosfer her yükseklikte ölçülebilir bir basınç uy-gular."

Sezin: "Ruh, insanın bedenine hayat verendir."

Suzan: "Sahile yaklaştıkça dalgalar yavaşlar."

Sezen, Sezin ve Suzan üç kardeştirler. Fizik Öğretmenleri, onlardan deney

için bir konu bulmalarını istemiştir. Sezen, Sezin ve Suzan kendilerine verilen kağıtlara konuları yazıp öğ-retmenlerine vermişlerdir.

Buna göre, kimin seçtiği konular de-ney yapmak için uygundur?A) Yalnız Sezin B) Sezen ve SuzanC) Sezin ve Sezen D) Yalnız SezenE) Sezen, Sezin ve Suzan

2. I. Ölçümü yapan kişiden kaynaklanan hatalar.

II. Ölçüm aracı ve yapısından kaynak-lanan hatalar.

III. Ölçülerden kaynaklanan hatalar. Yukarıda verilen hata çeşitlerinden

hangisi bir deney sonucunda yazı-lırsa kabul edilemez?

A) Yalnız I B) I ve IIC) Yalnız II D) Yalnız III E) I, II ve III

1. B 2. D

Book 1.indb 4 18.06.2019 18:26

Fizik Ders Föyü 01

5

Vektörel ve Skaler Büyüklükler:

Vektörel Büyüklük Skaler Büyüklük

Şiddet Şiddet

Yön Birim

Doğrultu

Başlangıç Noktası

Şiddet

Bir niceliğin sayısal değerini temsil eder. Şiddet artıkça büyüklük artar.

Yön

Bir niceliğin etki ettiği taraftır. Ok ile gösterilir.

Doğrultu

Yönlü bir niceliğin hizasını bildirir. Başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki doğ-

runun uzaydaki izidir.

Bu bilgiler dâhilinde temel bir vektörel büyüklük;

şeklinde gösterilirken skaler bir büyüklük sadece şiddet (sayısal değer) ile ifa-

de edilir.

Vektörel Büyüklük Skaler Büyüklük

Kuvvet Basınç

İvme Zaman

Hız Sürat

Yer Değiştirme Alınan Yol

Ağırlık Kütle

Sıcaklık

Akım

Işık Şiddeti

Fizikle Matematiğin Yeri ve Modelleme:

Matematik, fizik denklem ve kuramlarının bir araya konulduğu ve kısaca fiziğin kendini açıkladığı metodtur. Fiziksel olguların açıklanabilmesi için aralarındaki bağlantı ve ilişkilerin denklem ya da formül gibi matematiksel eşitliklere kon-ması gereklidir.

Fiziksel kavramların aralarındaki ilişkiyi gösteren matematiksel formül ve denklemlere modelleme denir. Modellemenin bir diğer amacı da soyut kav-ramları, somut kavramlarla daha anlaşılır yapmaktadır.

1. Büyüklük Sembolü SΙ Birimi Ölçüm Aleti

Kütle X Kilogram Terazi

Işık Şiddeti Ι Y Fotometre

Madde

Miktarın Z −

Yukarıda bazı temel büyüklükler ve

bazı özellikleri verilmiştir ve eksik nok-

talara X, Y ve Z yazılmıştır.

Tablonun doğru bir şekilde tamam-

lanabilmesi için X, Y, ve Z yerine ne

yazılmalıdır?

X Y Z

A) m kelvin mol

B) ι saniye amper

C) T kilogram metre

D) m kandela mol

E) t amper kelvin

2. I. Sadece temel büyüklüklerin ölçüm

aleti vardır.

II. Türetilmiş büyüklüklerin kendilerine

ait birimleri yoktur.

III. Tüm temel büyüklükler skalerdir.

Yukarıda temel ve türetilmiş büyük-

lerle alakalı bilgilerden hangisi yan-

lıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II

C) I ve II D) I ve III

E) Yalnız III

Uygulayalım

1. D 2. C

Book 1.indb 5 18.06.2019 18:26

Fizik Ders Föyü 01

6

1. − Hız– İvme– Sürat– Sıcaklık– Işık Şiddeti

Yukarıda verilen büyüklüklerden kaç tanesi skalerdir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

2.

ÖrneğiHızdır

ÖrneğiSürattir.

ÖrneğiKütledir.

ÖrneğiAğırlıktır.

Örneği İvmedir.

1 2 43 5

Vektör

Yönü Vardır. Yönü Yoktur.

Yukarıdaki tabloda, vektörden yola başlayan Kadir, kendini doğru ku-tucuğa götüren okları takip ederse, hangi numarada dışarıda kalır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Uygulayalım

1. C 2. A

Örnek

Çözüm

Bir öğrenci, sürtünmelerin önemsenmediği bir sistemde, özdeş yaylara eğim açıları 2α ve α olan eğik düzlemlerde h kadar yüksekliklerden, m ve 2m kütleli cisimleri Şekil I ve Şekil II de gösterildiği gibi serbest bırakarak özdeş yaylarda meydana gelen sıkışmaları ölçmektedir.

Buna göre, bu öğrencinin yaptığı deneylerde, bağımlı, bağımsız ve kontrol değişkeni nedir?

Cisimlerin kütlelerinden ötürü yaydaki sıkışma miktarları değişmektedir.Bağımsız değişken → Bizim değiştirdiğimizBağımlı değişken → Bağımsıza bağlı olarak değişen değişkendir.

Cevap A

Bağımlı Değişken Bağımsız Değişken Kontrol Değişken

A) Yaydaki sıkışma miktarı Cisimlerin kütleleri Yay sabitleriB) Cisimlerin kütleleri Yay Sabitleri Cisimlerin yükseklikleriC) Eğik düzlem açıları Cisimlerin kütleleri Cisimlerin yükseklikleriD) Yay Sabiti Cisimlerin yükseklikleri Cisimlerin kütleleriE) Cisimlerin yükseklik Eğik düzlem açıları Cisimlerin kütleleri

m

2α

hk

Şekil I

α

h

2m

k

Şekil IIyatayyatay

Örnek

Çözüm

Yanda verilen tabloyu, aşağıda verilen,I. Yiğit'in boyu Merve'den uzundur.II. Elimize aldığımız bir cismin ağırlığını dinamometre ile ölçmek.III. Kaynar bir suyun sıcaklığını elimizi temas ettirerek ölçmek.ifadelerinin ait olduğu gözlem çeşidi ile işaretlendiğinde aşağıdakilerden hangisi oluşur?

Verilenlere göre, 5 duyu organı kullanılarak yapılan gözlem nitel olup nicel olanlar sadece I ve II ifadeleridirler.Cevap A

İfade Nicel Gözlem

Nitel Gözlem

I

II

III

İfadeNicel

GözlemNitel

Gözlem

I

II

III

İfadeNicel

GözlemNitel

Gözlem

I

II

III

İfadeNicel

GözlemNitel

Gözlem

I

II

III

İfadeNicel

GözlemNitel

Gözlem

I

II

III

A) C)B)

D)İfade

Nicel Gözlem

Nitel Gözlem

I

II

III

E)

Book 1.indb 6 18.06.2019 18:26

Neler Öğrendik?

7

011. I. Hubble Uzay Teleskobu

II. Küresel Isınma

III. Auroralar (Kutup Işıkları)

Yukarıda verilen konularla ilgilenen fiziğin ait dalları hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

A) I- Yüksek Enerji ve Plazma II- Atom Fiziği III- Elektromanyatizma

B) I- Mekanik II- Katıhal Fiziği III- Nükleer Fizik

C) I- Optik II- Termodinamik III- Yüksek Enerji ve Plazma

D) I- Atom Fiziği II- Termodinamik III- Optik

E) I- Optik II- Mekanik III- Katıhal Fiziği

2. I. Uzayın sıcaklığı –270°C olarak ölçülmüştür.

II. Ali ve Ahmet yanyana gelince Ahmet daha uzun gö-rünüyor.

III. Tencerenin içindeki kaşık çok sıcak.

Yukarıda verilen ifadelerden hangisi nicel gözleme örnektir?

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III

D) I ve III E) I, II ve III

3. Yiğit ve Emre yaptıkları deneyden elde ettikleri sonuç-larla sürtünme kuvvetini fs = k.m.g olarak ifade ediyorlar.

Buna göre, Emre ve Yiğit'in bilimsel bilgiyi bu şe-kilde ifade etmesi aşağıdaki aşamalarda hangisine girer?

A) Gözlem B) Çıkarım

C) Veri Toplama D) Deney E) Modelleme

4. I. 2 metrelik bir uzunluğu 1 metrelik cetvel ile ölçmek

II. Çok sıcak derecelerde sıvılı termometre kullanmak

III. Buğulu gözlükle bir kitabın kalınlığını cetvel ile ölç-mek

Yukarıda verilen ifadelerde, ölçmede yapılan hatala-rın kaynakları aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I II III

A) Ölçme Yöntemi Ölçme Aleti Ölçme Aleti

B) Ortamdan Ölçme Yapan Ölçme Aleti

C) Ölçme Yöntemi Ortamdan Ölçmeyi Yapan

D) Ölçme Aleti Ortamdan Ölçmeyi Yapan

E) Ölçme Aleti Ölçme Aleti Ölçmeyi Yapan

5. I. Amper

II. Kandela

III. Newton

IV. Mol

V. Ohm

Yukarıda verilen birimlerden kaç tanesi temel bü-yüklere aittir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Book 1.indb 7 18.06.2019 18:26

Cevaplar

Neler Öğrendik?

8

1. C 2. B 3. E 4. E 5. C 6. A 7. C 8. B 9. D 10. B

6. İki olayın arasındaki ilişkiyi açıklar

Hipotez

Bir olayın nasıl gerçek-leştiğini açıklar.

Yasa (Kanun)

Bir problemi çözmek için yapılan tahmini çözümdür.

Teori

Yukarıda verilen açıklamaların doğru terimlerle eş-leştirilmiş hâli aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) B)

C) D)

E)

7. I. İvme

II. Ağırlık

III. Basınç

IV. Basınç Kuvveti

V. Akım

Yukarıda verilen niceliklerden kaç tanesi vektörel-dir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

8. Harun: "Sabit basınçta, sıcaklık arttıkça metallerin bo-yutları da artar." diyor.

Buna göre, Harun'un bunun için yapacağı deneyde değişkenler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Sabit Değişken

Bağımsız Değişken

Bağımlı Değişken

A) Sıcaklık Metalin Boyutu Basınç

B) Basınç Sıcaklık Metalin Boyutu

C) Metalin Boyutu Basınç Sıcaklık

D) Basınç Metalin Boyutu Sıcaklık

E) Sıcaklık Basınç Metalin Boyutu

9. CERN deneyi fiziğin alt dallarından hangisinin ilgi alanına girmektedir?

A) Nükleer Fizik

B) Atom Fiziği

C) Katıhal Fiziği

D) Yüksek enerjili parçacık ve plazma

E) Manyetizma

10. I.

II.

III.

Yukarıda verilen cetvellerin duyarlılığının büyükten küçüğe doğru sıralanması hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

A) III - II - I B) I - II - III

C) I - III - II D) II - III - I E) II - I - III

Book 1.indb 8 18.06.2019 18:26

Ortaöğretim Alanı

FizikDers Föyü

9

MF - 02

1. I II III

CivaSuEriyikMetal

"Maddelerin ortak özellikleri olduğu gibi, birbirinden farklı özellikleri de vardır. Bu tür, maddeden maddeye değişen özel-liklere maddenin ayırt edici özellikleri denir."

Buna göre, yukarıdaki üç maddeyi ayırt etmek için aşağıdaki özellikler-den hangisi kullanılabilir?A) Hacim B) Yoğuşma ısısıC) Boşluklu yapı D) Erime sıcaklığı E) Donma noktası

2. Özel.Madde

Özkütle Kaynama ısısı Genleşme

BuzSıvı nitrojenNeon gazı

Pelin bir tablo hazırlıyor ve hazırladığı tabloda sabit basınç ve sıcaklık altında üç özelliğin üç saf madde için ayırt edici olup olmadığını işaretliyor.

Pelin tüm tabloyu doğru bir şekilde doldurduğuna göre, Pelin'in tablosu aşağıdakilerden hangisi gibidir?

–

A)

–

–

D)

–

– –

–

–

–

– ––

B)

E)

C)

1. Maddenin Temel Özellikleri:

Madde ve Özellikleri

Maddenin doğrudan var olmasıyla kazandığı özelliklerdir. Maddenin ortak özellikleri olarak da bilinirler.

Kütle: Bir cismin madde miktarıdır. Hacim: Bir cismin uzayda ve boşlukta kapladığı yerdir. Eylemsizlik: Bir cismin bulunduğu durumu koruma eğilimidir. Bknz: Newton'un Hareket Yasaları. Tanecikli Yapı: Maddenin atom ve molekül yapılı olmasıdır. Elektriksel Yapı: Maddenin + ve – yükler içermesidir. Boşluklu Yapı: Maddenin çoğunun boşluktan oluşmasıdır.

2. Maddenin Ayırt Edici Özellikleri: Tüm maddelerin sahip olmadığı ve belirli koşullarda maddelerin birbirinden

ayırt edilebilmesini sağlayan özelliklerdir.

Ayırt Edici Özellikler Katı Sıvı Gaz

1 Özkütle + + +

2 Özhacim + + +

3 Özısı + + +

4 Özağırlık + + +

5 Erime Sıcaklığı + Ο Ο

6 Donma Sıcaklığı Ο + Ο

7 Kaynama Sıcaklığı Ο + Ο

8 Yoğunlaşma Sıcaklığı Ο Ο +

9 Erime Isısı + Ο Ο

10 Yoğunlaşma Isısı Ο Ο +

11 Çözünürlük + + +

12 Genleşme + + –

13 Esneklik + Ο Ο

14 Elektrik İletkenliği + + –

15 Buharlaşma Isısı Ο + Ο

16 Donma Isısı – + Ο

+ : ayırt edicidir – : ayırt edici değildir Ο : aranmaz

Uygulayalım

1. E 2. B

Book 1.indb 9 18.06.2019 18:26

10

Fizik Ders Föyü 02

1. Günlük hayatımızda bazı büyüklükleri

kullanarak diğer büyüklükler hakkında

yorumlar yapabiliriz. Bu tarz yorumlara

çıkarım denir.

Buna göre, bir maddenin kütle ve ha-

cim niceliklerini kullanarak;

I. özkütle,

II. eylemsizlik,

III. ağırlık

özelliklerinden hangileri hakkında çı-

karım yapılabilir?

A) Yalnız I B) I ve III

C) I ve II D) II ve III

E) I, II ve III

2. Hasan bir süt fabrikası açıyor ve günde

6 dekametre küp süt elde ediyor.

Fabrikada kullanılan süt kutuları

40 santimetre küp olduğuna göre,

Hasan'ın fabrikası için günde kaç süt

kutusu gereklidir?

A) 1,5 x 108 B) 15 x 109

C) 0,15 x 107 D) 32

x 10–9

E) 150 x 107

Kütle

Bir cismin madde miktarıdır. Kütle eylemsizliğin bir ölçüsüdür.

! Birimi kilogram (kg)'dır. ! Eşit kollu terazi ile ölçülür.

Not

Kütle artışı, ağırlığın da artmasını sağlar. Ancak kütle ağırlık değildir.

Kütle Birim Dönüşümleri

Basamak başına

10'a bölünür.

Basamak başına

10 ile çarpılır.

ton

kental

kilogram

Gram

Desigram

Santigram

Miligram

Dekagram

Hektogram

Hacim

Bir cismin uzayda kapladığı yer miktarıdır.

! Birimi metre küptür.

! Maddenin hâline göre farklı ölçüm araçları ile ölçülebilir.

Her basamak için

1000'e bölünür.

Her basamak için

1000 ile çarpılır.

Kilom

etre 3

Hektom

etre 3

Dekam

etre 3

Santim

etre 3

Milim

etre 3

Desim

etre 3(1 litre)

Metre 3

1. C 2. A

Uygulayalım

Book 1.indb 10 18.06.2019 18:26

11

Fizik Ders Föyü 02

Düzgün Geometrik Cisimlerin Hacimlerinin Hesaplaması

aa

a

cb

a

rh

r

r

Küp Küre SilindirDikdörtgenler Prizması

Vküp = a3 VDDP = a·b·c Vküre = πr343 Vsilindir = πr2·h

Dik Koni Küre Parçası Kesik KoniPiramit

h

r

h

a

ar

ha

b

h

Vkoni = πr2·h13 Vpiramit = a2·h1

3 V = πh2(3r – h) ·13 V = πh ·1

3(a2 + ab + b2)

Düzgün Geometrik Olmayan CisimlerinHacimlerinin Hesaplaması

Düzgün şekilli cisimler çoğunlukla hesaplanabilir, sıvılar ve gazlar (sabit ba-

sınçta ve sıcaklıkta) dereceli kaplarla ölçülebilir.

Ancak düzgün olmayan şekiller için içinde sıvı bulunan dereceli silindirler kullanılır.

10203040506070

9080

100

su

10203040506070

9080

100

su

taş

Taş, içinde 70 cm3 su bulunan dereceli silindirin içine atılınca suyun yeni yük-

sekliği 100 cm3 hızasına geliyor. Ancak sisteme su eklenmediği için bu deği-

şim tamamen taşın hacminden kaynaklanmaktadır.

Not

Bu ölçüm esnasında basınç ve sıcaklık sabit tutulmalıdır.

Bknz.: Genleşme

1.

hs = 1 m

rs = 1 m r = 5 cm

X Y

hk = 4 cm

Kalınlığı önemli olmayan X kabı içinde bulunan çikolata, bayram şekeri yapıl-mak için koni şeklindeki Y kaplarına konulmak isteniyor.

Buna göre, Y kabından kaç tane ge-reklidir?A) 400 B) 1000C) 300 D) 500 E) 250

2.

Metal silindir Nitrojen gazıTaş

I II III

Anıl fizik laboratuvarında deney yapar-

ken I, II ve III nolu cisimlerin hacimlerini sabit sıcaklıkta ölçmek istiyor.

Buna göre, Anıl bunu en etkili şekil-de yapmak istiyorsa aşağıda verilen seçeneklerden hangisindeki ölçüm araçlarını kullanmalıdır?

I II III

A) Sıvılı dere-celi silindir

Sıvılı dere-celi silindir

Sıvılı dere-celi silindir

B) Sıvılı dere-celi silindir Metre Terazi

C) Terazi Sıvılı dere-celi silindir

Sabit ba-sınçlı kap

D) Sıvılı dere-celi silindir

Sıvılı dere-celi silindir

Sabit ba-sınçlı kap

E) Terazi Terazi Sıvılı dere-celi silindir

Uygulayalım

1. C 2. D

Book 1.indb 11 18.06.2019 18:26

12

Fizik Ders Föyü 02

Özkütle

Yoğunluk olarak da bilinir. Maddenin birim hacminin kütlesine verilen isimdir.

Sabit sıcaklık ve basınç durumunda ayırt edicidir.

Özkütle = d = +KütleHacim

mv

Not

Birimi, kilogram / metre3 (kg/m3) veya gram / santimetre3 (g/cm3) tür.

Sabit basınç ve sıcaklıkta bir maddenin kütle hacim grafiği;

m (kütle)

V (hacim)0

a

Grafiğin eğimi

tana = vm yani özkütleye eşittir.

Özkütle - Kütle Özkütle - Hacim

m

d d

m0 0

Sabit basınç ve sıcaklıkta kütle ve hacim artsa da özkütle sabit kalır. Eğer

özkütle değişiyorsa madde saf veya homojen değildir.

Not

Katı ve sıvılar ancak çok yüksek basınç ile sıkıştırılabilirler. Ancak bu mik-

tar çok küçük olduğu için göz ardı edilir. Bu nedenle yoğunlukları basınçla

değişmiyor kabul edilir. Gazlar için ise basınç özkütleyi etkiler.

1.

Bir tavada kızartma yapılırken tava-daki yoğunluğu d olan yağın her kı-zartmadan sonra ilk sıcaklığına dön-düğünde hacminden bir miktar daha azalıyor.

Buna göre, kızartma yağının öz-kütle-zaman grafiği seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir?

(Kızartılan maddenin çektiği yağ ihmal edilecek) A) d

d d

t tt t

dB)

C) d

d

t t

d

t t

dD)

d

t t

dE)

2. Kütle

Y yolu

Z yolu

T yolu

X yolu

Hacim

Yukarıdaki kütle - hacim grafiğinde saf bir maddeye ait yoğunluğun izlediği X, Y, Z ve T yolları verilmiştir.

Bu grafik ile ilgili; I. X ve T'de sıcaklık azalmaktadır. II. X'de yoğunluk azalmıştır. III. Y ve Z'de yoğunluk artmaktadır. yargılarından hangisi doğrudur?

A) Yalnız I B)Yalnız IIC) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

Uygulayalım

1. B 2. A

Book 1.indb 12 18.06.2019 18:26

13

Fizik Ders Föyü 02

1.

su

dsu

X Y

dx dy dz

Z

Ali, sadece dereceli taşırma kabını

kullanarak X, Y ve Z cisimlerinin ha-

cimlerini ölçmek istiyor. X ve Z'nin ha-

cimlerini ölçebilirken Y'nin hacmini öl-

çemiyor.

Buna göre, verilen yoğunluk sırala-

maları nasıl olabilir?

A) dy > dsu > dx = dz

B) dsu > dx = dz > dy

C) dx > dz > dsu > dy

D) dx = dsu > dz > dy

E) dz = dsu > dx > dy

2.

VTaşan = VY

I II

Y

V hacimli bir X cismi, Y sıvısı ile dolu

bir taşırma kabına atılınca Şekil II'deki

gibi bir miktar sıvı taşıyor.

X cismi Y sıvısında çözünmediğine

göre ve basınç ile sıcaklık sabit ise;

I. dx = dy

II. dx > dy

III. dy > dx

yargılarından hangisi doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II

C) I ve III D) Yalnız II

E) Yalnız III

Taşırma Kabı

Taşma limitine kadar sıvı ile dolu sistemlerdir.

sıvı sıvı

Taşırma kaplarının içine, sıvıda çözünmeyen katı bir cisim atıldığında 3 farklı

durum gözlemlenebilir.

1) dcisim < dsıvı ise; Özkütlesi sıvıdan daha küçük bir madde taşırma kabına atılırsa, cismin tama-

mı sıvıya batamaz. Bu duruma "yüzme" denir.

sıvı

katı cisim

sıvı

Taşan sıvının hacmi, cismin batan hacmine eşittir. Taşırma kabında kütlesel bir artış yaşanmaz. Diğer bir deyişle taşan sıvının

kütlesi, cismin kütlesine eşittir.

2) dcisim = dsıvı ise;

Özkütlesi sıvı ile aynı olan bir madde taşırma kabına atılırsa cismin tamamı sıvının içine girer ve bırakıldığı konumda kalır. Bu duruma "askıda kalma" denir.

sıvı

katı cisim

sıvı

Taşırma kabından cismin hacmine hacmine eşit miktarda sıvı taşar. Taşan sıvının kütlesi, cismin kütlesine eşittir.

Uygulayalım

1. C 2. E

Book 1.indb 13 18.06.2019 18:26

14

Fizik Ders Föyü 02

1. dx

dy

Katı x cismi sabit sıcaklık ve basınç al-

tında y sıvısı ile dolu bir taşıma kabına

atılıyor.

Cismin hacmi 25 cm3 ve kaptaki küt-

le artışı 75 gram olduğuna göre, dx/

dy değeri aşağıdaki seçeneklerden

hangisindeki gibi olabilir?

(x cismi y sıvısında çözünmüyor.)

A) 25

B) 34

C) 2 D) 3 E) 31

2. Y sıvısında çözünmeyen bir X cismi,

Y sıvısıyla dolu bir taşırma kabına

atılıyor.

X cismi hacminden daha az sıvı ta-

şırdığına göre;

I. X cisminin yoğunluğu Y sıvısından

azdır.

II. X cisminin ağırlığı kadar sıvı taş-

mıştır.

III. Taşan sıvının kütlesi, X cisminin

kütlesinden küçüktür.

yargılarından hangisi kesinlikle

doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II

C) Yalnız III D) II ve III

E) I, II ve III

3) dcisim > dsıvı ise;

Özkütlesi sıvının özkütlesinden daha büyük bir madde taşırma kabına atılır-sa cisim sıvının kaldırabileceğinden daha ağır olduğundan kabın tabanına gider.

Bu duruma "batma" denir.

katı cisim

sıvı

sıvı

Cismin hacmine eşit miktarda sıvı taşar.

Cismin kütlesi, taşan sıvının kütlesinden büyüktür. Bu nedenle kapta kütle

artışı oluşur. Bu artış;

Δm = (dcisim – dsıvı) · Vcisim denklemi ile bulunur.

Örnek

Çözüm

4 dm

8 dm16 dm

Şekil I Şekil II

r=10 cm

Bir öğrenci Şekil I'de verilen yarıçapı 10 cm olan küreler ile Şekil II'deki gibi verilen bir kutuyu; maksimum sayıda küre sığacak kadar doldurduktan sonra kutunun kalan hacmini su ile dolduruyor.

Buna göre, öğrenci kutunun kalan hacmini doldurmak için kaç litre su kullanmıştır? (p = 3 alınız)

A) 32 B) 64 C) 128 D) 256 E) 512

Vküre = 34

pr3 ve = . ( )dm dm34 1 43 3r =YY

Kürenin çapı 2 dm olup 8 dm'ye → 4 tane

16 dm'ye → 8 tane

4 dm ye → 2 tane

Kutunun hacmi = 8.16.4 = 512 dm3

Kutudaki toplam küre hacmi = 64.4 dm3 = 256 dm3

256 dm3 = 256 lt'dir.Vsu = 512 – 256 = 256 dm3 olup

256 dm3 = 256 lt'dir.Cevap D

1442443

64 küre sığdırabilir.

1. A 2. B

Uygulayalım

Book 1.indb 14 18.06.2019 18:26

Neler Öğrendik?

15

021. I. 10–4 ton

II. 10–1 kilogram

III. 105 miligram

Yukarıda verilen kütle miktarlarından hangisi 100 grama eşittir?

A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III

D) I ve III E) I, II ve III

2.

Yukarıda verilen kavramlar için aşağıdaki özellikler-den hangisi farklıdır?

A) Kütle sahibi olmak

B) Hacim sahibi olmak

C) Eylemsizliği olmak

D) Elektriksel yapılı olmak

E) Hücre yapılı olmak

3. I. Donma noktası

II. Erime sıcaklığı

III. Kaynama sıcaklığı

IV. Donma ısısı

V. Özkütle

Yukarıda verilen niceliklerden kaç tanesi her saf madde için sabit basınçta ayırt edicidir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

4. I. II. II.

Taş

104 cm3 10–3 m3 105 mm3

İçecekPiramitmaketi

Yukarıda verilen cisimlerden hangisinin hacmi 1 lit-reye eşittir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I ve II E) I, II ve III

5. Cisim

yatay

50 cm3

sıvı

Sıvının içinde çözülmeyen 50 cm3 hacminde bir cisim taşırma kabına atılıyor ve kaptan 50 cm3 sıvı taşıyor.

Buna göre,

I. Cismin tamamı sıvı içindedir.

II. Cisim yüzmektedir.

III. dcisim ≥ dsıvı

önermelerinden hangisi kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) Yalnız II E) Yalnız III

Book 1.indb 15 18.06.2019 18:26

Cevaplar

Neler Öğrendik?

16

1. E 2. E 3. A 4. B 5. C 6. A 7. D 8. D 9. C

6.

x

yatay

6s

h

h

2s 2s

y z

Düşey kesitleri şekildeki gibi olan kaplar içerisinde h, 2h ve 2h yüksekliklerinde x, y ve z sıvılarından konul-muştur.

Kaplarda bulunan sıvıların kütleleri eşit olduğuna göre, sıvıların özkütleleri olan dx, dy ve dz arasın-daki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?A) dy > dz > dx B) dy = dx = dz C) dx > dy > dz D) dz = dy > dx E) dx > dy = dz

7. 4d

X Y

2dBoş bir kap sırasıyla 4d ve 2d özkütleli sıvılar akıtan X ve Y musluklarından önce X musluğu t süre, ardından Y musluğu t süre açılıp ka-patılıyor.

Sıvı karışımı homojen ve sıcaklık sabit ise kaptaki özkütle - zaman grafiği nasıl olur?

A)

d0 0

dd

t t

t

t

t

d

d

d

2d

t 2t

3d

4d

B)

d

2d

t 2t

3d

4d

0

D)C)

d0

2d

t 2t

3d

4d

E)

d0

2d

t 2t

3d

4d

d

2d

t 2t

3d

4d

8.

0 v

m

m

v

Bir cismin, sabit sıcaklık ve basınç altındaki kütle - ha-cim grafiği çizilmiştir.

Buna göre,

I. Kütlenin artışı, hacim ile doğru orantılıdır.

II. Grafiğin eğimi türetilmiş bir büyüklüğe eşittir.

III. Kütlenin artış oranı, hacimden fazladır.

ifadelerinden hangisi doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve III C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

9.

02v

m

m2

m1

vv

Yukarıda sabit debili bir musluktan bir kaba akıtılan sıvı-

nın kütle zaman grafiği verilmiştir.

Basınç ve sıcaklık sabit olduğuna göre, aşağıdaki

ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) 2m1 > m2

B) V hacminden sonra sıvının içine daha küçük özküt-

leli bir sıvı konulmuştur.

C) Kaptaki kütle oranı artışı sabittir.

D) Kaptaki hacim artış oranı sabittir.

E) V

m

V

m>

21

Book 1.indb 16 18.06.2019 18:26