1. dÜnya savaŞi’nda erzİn an ephesİ İle İlgİlİ...

1. DÜNYA SAVAŞI’NDA ERZİNCAN CEPHESİ İLE İLGİLİ YENİ BELGELER, BALABANLILAR ve 3. ORDU ARASINDAKİ BAĞLANTI (1)

Vatan ÖZGÜL (OCAK 1916-TEMMUZ 1916)

II. MeĢrutiyet’le güçlenen Ġttihat ve Terakki Cemiyeti 11 Haziran 1913’de iktidara

gelmiĢ, 1914 yılı sonlarında da Osmanlı 1. Dünya SavaĢı’na sokulmuĢtu . 21 Ocak 1916

tarihli Elazığ Valisi Sabit Bey ’in göndermiĢ olduğu telgraftan Gül Ağanın, Erzincan Mücahid

Birliği Tabur Kumandan Yardımcılığı’na getirilmiĢ olduğunu anlıyoruz. Etnik-Sosyoloji

açısından ve Dersim’de görev yapan bir bürokratın Dersimliler’e hitap Ģeklini görmek

açısından oldukça ilgi çekici bir telgraftır. Vali Sabit Bey Ģöyle demektedir:

“Erzincan Mücahid Birliği Tabur Kumandan Yardımcısı Halil Ağa’nın oğlu Gül Ağa:

Telgrafınızdan fevkalade memnun kaldım. Çanakkale zaferi gibi harikalar gösteren

Osmanlılar’ın Kürtlük, Türklük, Araplık kahramanlıkları ve yiğitlikleri ile iftihar

ediyoruz. Kafkas cephesinde ve Kürd ile Türklük’ün en bol bulunduğu bir mıntıkada alçak

Ruslar’ı ezemeyecek, tepeleyemeyecek derecede bir yiğitlik gösterecek olursak, erkek gibi

muhafaza edemediğimiz memleketimizde karı gibi ağlamak ve Çanakkale kahramanlarına

karĢı aciz ve aĢağı bir mevkide kalmağa mahkum oluruz. Dersimliler’e lazım gelen tebligat

ve korumayı yaptım. Onlarında sizin gibi fedakarlık göstereceklerine kaniyim. Haydi, var

olunuz. ġeref ve yiğitliğinizle, namus ve haysiyetinizle alçak Moskofların’da, Ġngiliz ve

Fransızlar gibi kafalarını ezerek Osmanlılık’ın en büyük temeli olan Kürtlük Ģerefini de

yükseltiniz, muhterem hemĢehrilerim.”

Bu telgrafın, Gül Ağa'nın Vali Sabit'e göndermiĢ olduğu bir telgraf üzerine

gönderildiğini anlıyoruz. Görüldüğü üzere birçok imâlar bulunmaktadır. Her kesimden insanı

etkileyebilecek bir yazım anlayıĢı hakim gibi gözüküyor. “Onların da sizin gibi fedakarlık

göstereceklerine kaniyim” derken sanki Gül Ağa’dan Dersimliler’i örgütlemesi için çağrıda

bulunuyor. “Osmanlılık’ın en büyük temeli olan Kürtlük Ģerefinide yükseltiniz” sözünden

valinin, hemen hemen tüm Dersimliler’i Kürt olarak algıladığı kanısı uyanıyor.

Bir Kürt Milliyetçisi olduğunu vurgulayan ve tüm Dersimliler’i Kürt olarak nitelendiren

Nuri DERSĠMĠ’nin iddiasına göre Dersimliler 1. Dünya SavaĢı’na katılmak istememiĢlerdi.

1915 yılının yaz mevsiminde Enver PaĢa, Vali Sağıroğlu Sabit Bey aracılığıyla Dersim

aĢiretleri liderlerini Elazığ’a davet etmiĢ ancak Dersimliler bu daveti kabul etmemiĢti. Bazı

Batı Dersimli aĢiretler Vali Sabit’in ısrarları üzerine Enver ve Talat PaĢa ile görüĢme

yapmıĢlardı. Burada bir çeliĢkinin var olduğunu söyleyebiliriz. Dersimli aĢiretlerin 1. Dünya

SavaĢına katılmak istemediklerini ama sözde etik dıĢı davranan (kurnaz, hilebaz) bazı aĢiret

liderlerinin bu daveti kabul ettiklerini vurguluyor. Böylece normal Ģartlar altında kabul

edilmemesi gereken bir olayı kabul ettiklerini îmâ ediyor. Balabanlılar 1910 yılında Ġttihat ve

Terakki Cemiyeti'ne katılmıĢlardı. Sonrasında da Ruslar'la mücadelede bulunduklarını

biliyoruz. 1. Dünya SavaĢı 1914 yılında baĢlamıĢtı ve zaten hali hazırda

savaĢılıyordu. Böylesi bir daveti -en azından Balabanlılar gibi Ruslar'la mücadele eden

aĢiretlerin- kabul etmemesinde herhangi bir neden gözükmediğini söyleyebiliriz. Nuri

DERSĠMĠ'nin, taĢıdığı kimlik ve bulunduğu durum itibariyle olayları nesnel yorumlayamadığını

düĢünüyoruz. Nitekim Gül Ağa’ya Vali Sabit tarafından Ocak 1916’da gönderilen telgraf ve

M. ġerif FIRAT’ın aktardıları, en azından tüm Dersimliler’in bu görüĢ içinde olmadıklarını

ortaya koymaktadır.

Balaban AĢireti reisi Gül Ağa’yı çok yakından tanıdığını iddia eden Nuri DERSĠMĠ,

yine bir Kürt AĢireti lideri olarak gördüğü Gül Ağa için bir Kürt milliyetçisi olduğunu ve Kürt

emelini gerçekleĢtirmesi için gizli giriĢim hazırlayan fedakar bir Kürt kahramanı olduğunu

söylemektedir. Bu, ekler kısmında sunacağımız belgelerle, Balabanlılar’ın emik yaklaĢımları

ile ve kaynaklardaki bilgilerle zıt bir vurgudur. Balabanlılar emik olarak kendilerini Türk

(Türkmen) olarak tanımlamaktadır. Kaynaklarda da Balabanlılar’ın, Dersim isyanlarına

katıldığı konusunda hiçbir bilgi bulunmamaktadır.

Nuri DERSĠMĠ’nin niçin böyle yorumlar yaptığına bir anlam veremedik. Aynı konuyla

ilgili olmasa da, Nuri DERSĠMĠ'nin çıkarımlarını irdeleme açısından Nejat BĠRDOĞAN'ın bir

eleĢtirisini burada yineleme gereğini duyuyoruz. Nejat BĠRDOĞAN, Nuri DERSĠMĠ'nin Çelebi

Cemalettin ile ilgili sözlerini değerlendirirken "Sözlü belgeler, yanlarında ayrıca birkaç tanık

olmadıktan sonra pek kabul edilmez." tâbirini kullanmıĢ. Dolayısıyla sosyal olayları

irdelerken yazılı kaynaklar ile emik yaklaĢımları birarada değerlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢ.

Bahsi geçen toplantı bazı Dersimli aĢiret liderleri Vali Sabit, Enver ve Talat PaĢa

arasında gerçekleĢtirilmiĢti. Bu toplantıda Dersimliler'den bir kuvvet oluĢturulması görüĢü

kabul edilmiĢti. Dersimliler'in Alevi olmasından dolayı Dersimliler'i örgütleme amacıyla Çelebi

Cemalettin Efendi'den yardım alınması kararı alınmıĢtı. Bunun üzerine Çelebi Erzincan'a

gelmiĢti. Daha sonra oluĢturduğu mücahid alayları ile Erzurum'daki mücadeleye katılmıĢtı.

ġubat 1916'da Erzurum Ruslar'ın eline geçmiĢ sonrasında ise Çelebi Dersim'den ve Mücahid

Birliği baĢkanlığından ayrılıp KırĢehir'e geri dönmüĢtü.

O vakit, Erzincan’da 3. Ordu'nun baĢında Mahmut Kamil PaĢa

bulunmaktaydı. Ordusunun birçok temel ihtiyaçtan yoksun oluduğunu baĢkomutanlığa

bildirmiĢ hatta ordunun durumunu görmesi için Sadrazam Talat PaĢa’yı cepheye davet

etmiĢti. Ancak sonuçsuz kaldı. Durumu bizzat iletmek üzere Ġstanbul’a gitmiĢ, Erzurum

savaĢı baĢlamadan 10 gün önce görevine dönmüĢtü. Birkaç hafta sonra ise istifa etti. Yerine

Trakya’daki 2. Ordu Komutanı Vehip PaĢa atandı. Vehip PaĢa 22 ġubat 1916’da göreve

baĢladı. Bu sırada Ruslar Ġspir-AĢkale-Çat hattına kadar ilerlemiĢler, 1 Mart 1916’ya

gelindiğinde ise Bitlis ve MuĢ’u, 8 Mart 1916’da Rize’yi almıĢlardı.

Çelebi Cemalettin Efendi'nin bıraktığı Mücahid Birliği'nin baĢına Balaban AĢireti

lideri Gül Ağa'nın getirildiğini belgelerden anlıyoruz. Elimizdeki belgelere dayanarak en

azından 1916 yılı Mart ayı baĢından itibaren Gül Ağa'nın Mücahid Birliği komutanlığı ile

görevlendirildiğini görüyoruz. Özellikle Nisan ve Mayıs ayında yapılmıĢ olan yazıĢmalardan

Mücahid Birliğinin 85. Tümene bağlı olduğunu anlıyoruz. Daha sonradan 29. Tümene

bağlanmıĢ olmalı. Mücahid Birliği lideri Gül Ağa'nın, aynı dönemde Erzurum Valisi Tahsin

tarafından Selepur (Tanyeri) Nahiyesi müdürlüğüne de atandığını anlıyoruz.

Mücahid Birliği kumandanı Balaban AĢireti Gül Ağa’ya, 3. Ordu Komutanı Vehip

PaĢa’nın güveninin arttığı ya da en azından mevcut güveninin devam ettiğini belgelerden

görüyoruz. Vehip PaĢa’nın gönderdiği 15 Mart 1916 tarihli vesikaya (belge) göre Gül Ağa,

maiyetinde 20 asker ile devriye vazifesini geçekleĢtirerek, kaçak ve bakaya durumundaki

askerleri toparlaması sırasında, gereken yardımın yapılması emrinin verildiğini

anlıyoruz. Gül Ağa, Vehip tarafından adeta rütbeli bir subay gibi kollanıyor ve gerekli

kapıların açılması için gerekli yazılar gönderiliyor. Bahsedilen 20 askerin, 16 Mart 1916

tarihli bir yazı ile Gül Ağa’ya teslim edildiği, maiyetindeki 2 süvari ile birlikte kolordu

karargahına gitmeleri gerektiği bildirilmiĢtir. Bahsedilen özel izin, Gül Ağa komutasındaki

Balabanlılar’ın Dersim çevresinde rahat hareket edebilmeleri için verilen bir izin olsa

gerektir.

Yine Mart ayı içinde gönderilen bir yazı ile Vehip PaĢa’nın Balabanlılar’a özel bir izin

sağladığını, bu konuda herhangi bir engelle karĢılaĢılmaması için 9. Kolordu Askere Alma

BaĢkanlığı’na bir yazı yazdığını görüyoruz. Yine aynı konuyla ilgili olarak Gül Ağa’ya

teslim edilmek üzere kardeĢi Mehmet Ağa’ya verilen 13 Nisan 1916 tarihli belgeden, o sırada

Hınzoru (Pınarlıkaya) köyünde oturduklarını öğreniyoruz.

3. Ordu Komutanı Vehip PaĢa, 2. Mıntıka Komutanı Yusuf Ġzzet PaĢa’ya Tercan

etrafındaki düĢmana (Ruslar’a) taarruz edileceğini ve Tercan ile Tuzla suyuna bakan sırtların

ele geçirilmesi emrini verdi. Bu arada Fırat’ın güneyinde iki tümen, ihtiyat süvari birliği ve

gönüllü birlikleri vardı. Bu gönüllü birliği olarak tarif edilen birlik, Gül Ağa’nın da baĢında

bulunduğu Mücahid Birliği olsa gerektir. Nitekim M.ġerif FIRAT’da, Dersim’deki isyanın

hemen sonrasındaki (Nisan 1916) olayı Ģöyle aktarıyor:

“Bu cephede Vehip PaĢa’nın 3. Ordusu ile Balaban aĢireti reisi Gül Ağa’nın 500 milisi

vardı. Ahmet Ġzzet PaĢa, Dersimliler’i harekete geçirmek için Hormek aĢireti reisi Küçük

Ağa’yı Dersim’e göndermiĢ, Küçük Ağa bir ay içinde Dersim ağalarından 24 aĢiret reisini

Gazik’te Ahmet Ġzzet PaĢa’nın yanına getirip hükümete dehalet ettirmiĢti. Ahmet Ġzzet PaĢa,

Küçük Ağa’yı bir sadakat niĢanı ile taltif ederek bütün Dersim ağalarına, ayrı ayrı hediyeler

vermiĢtir. Nitekim 25 Haziran 1916'da Balabanlılar'a, 9. Kolordu Kumandanlığı tarafından

savaĢ madalyası verilmiĢtir.

Mart ayı baĢında Bitlis’in alınması üzerine Edirne’deki 16. Kolordu Komutanı Mustafa

Kemal Bey (Atatürk) Diyarbakır’a gönderildi. Kendisi bu arada generalliğe yükselmiĢti. 5. ve

8. tümenler 16. kolordu kuruluĢuna girdi. 19 Nisan 1916’da Van Gölü’den Karadeniz’e kadar

olan 3. Ordu cephesi üç mıntıkaya ayrıldı.

1.Mıntıka: Van Gölü-Oğnut arası komutanı: Mustafa Kemal PaĢa. Kuvveti: 16. Kolordu.

2.Mıntıka: Oğnut’tan Karasu’ya kadar. Komutanı: Yusuf Ġzzet PaĢa: Kuvveti: 9. ve 10.

Kolordu’lar.

3.Mıntıka: Karasu’dan Karadeniz’e kadar: Komutanı: Fevzi PaĢa (ÇAKMAK). Kuvveti: 5. ve

11. Kolordu.

3. Ordu geniĢ bir cepheye yayılmıĢ olduğundan Trakya’daki 2. Ordu Diyarbakır-Elazığ

bölgesine nakledildi. 2. Ordu Komutanı Ahmet Ġzzet PaĢa 26 Mayıs’ta Diyarbakır’a verildi ve

16. Kolordu 2. Ordu Komutanı emrine verildi. Böylece daha önce 3. Ordu Komutanı’nın emir

ve komutasında olan 1. mıntıka (16. kolordu) 2. Ordu’ya verilmiĢ oldu. Bu olayın bazı

karıĢıklıklara yol açtığı iddia edilmektedir.

Bu arada Nisan 1916’da Dersim’de yine ayaklanma oldu. Daha önceki olaylardan

dolayı da bu bölgedeki aĢiretlere karĢı bir ön yargının varlığını iddia etmek pek yanlıĢ olmaz.

Rus iĢgali sırasındaki bu ayaklanma, elbetteki olayları daha da karıĢtıran bir rol oyamıĢtır

diyebiliriz.

Mart-Mayıs 1916’da Karadeniz kıyısında, Çoruh ve Fırat vadisinde Ruslar’la savaĢ

devam ediyordu. Bu esnada Balabanlılar Osmanlı ordusuyla birlikte mücadele veriyordu.

Nisan-Mayıs aylarındaki yoğun yazıĢmalardan o anda savaĢın Ģiddetinin arttığı anlaĢılıyor.

Tercan savaĢı (Ruslar’ın iyice Erzincan’a yaklaĢmıĢ olması) kısacası tehlikenin artması

üzerine geliĢen olay sayısında da artıĢı tesbit etmek mümkün. Bu sırada Lazistan (O

zamanlar Doğu Karadeniz cephesi böyle adlandırılırmıĢ) cephesinde, özellikle Bayburt’un

kuzeyinde çarpıĢmalar devam ediyordu. Nisan ayı içinde Balabanlılar’ın Ruslar’a saldırı

düzenlemiĢ olduklarını ancak bunu 3. Ordunun bilgisi dıĢında gerçekleĢtirmiĢ olduklarını

görüyoruz. Rus tehlikesi ve geliĢen olaylardan Mücahid Birliği Komutanı Gül Ağa, sık sık

dikkatli olması konusunda uyarılıyor, çarpıĢmalar konusunda bilgilendiriliyor, Mücahid

Komutanı olarak kendisine gerekli emirler veriliyor ve bazı konularda kendisinden yardım

isteniyordu. Ek 41’de verilen kroki, 27 Mayıs günü itibariyle gönüllü (Mücahid) birliği ile

diğer birliklerin konumlarını göstermektedir. 3. Ordu Komutanı Tuğgeneral Mehmet Vehip’in

21 Mayıs’ta Gül Ağa’ya gönderdiği yazıdan, birkaç gün içinde Ruslar’a taarruza geçileceği,

bu yüzden aĢireti ile birlikte kendisinin Fem’e gelmesi gerektiği bildiriliyordu. Bahsedilen

taaruz, Tercan Taarruzu olsa gerek. Ekler 42’de verilen kroki’de gösterilen cephede geniĢ

çaplı bir taaruzun olduğu görülüyor. Gerekli askeri malzeme, ordu tarafından mücahid

birliğine gönderiliyordu. Belirli konularda ilgili subaylar tarafından yazı ile emir ve direktifler

gönderiliyor ve böylelikle koordinasyon sağlanmaya çalıĢılıyordu.

KISALTMALAR

a.g.e. adı geçen eser

bkz. bakınız

s. s. sayfa

KAYNAKÇA

ALINTI YAPILAN KAYNAKLAR

1. KĠTAPLAR:

BĠRDOĞAN, Nejat, Çelebi Cemalettin Efendi'nin Savunması (Mudafaa), Berfin Yayınları, 2.

Basım, Ġstanbul, ġubat 1996.

DERSĠMĠ, Nuri, Hatıratım, Doz Yayınları, Ġstanbul, Ekim 1997.

DERSĠMĠ, Nuri, Kürdistan Tarihinde Dersim, Doz Yayınları, Ġstanbul, Ekim 1997.

FIRAT, M. ġerif, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Türk Kültürü AraĢtırma Enstütüsü Yayınları, 5.

Baskı, Ankara 1983.

KAPLAN, Adem, Tanyeri Ağarırken, Erzincan Ġli Tanyeri Nahiyesi Kültür, DayanıĢma ve

YardımlaĢma Derneği Yayını, 1. Basım, Ġstanbul, Ocak 1997.

ġAHĠN, Erdoğan, Erzincan Tarihi, Erzincan Hayra Hizmet ve DayanıĢma Vakfı Yayını,

Erzincan, 1987.

2. MAKALE, BELGELER ve DĠĞER KAYNAKLAR:

Telgraf, mektup, vesika, vs.ler. Bunları Gül Ağa’nın torunu Müslüm GÜLġEN’den temin ettik

1. 1. Dünya Savaşında Erzincan ve Dolaylarında Cereyan Eden Türk-Rus

Muharebeleri, Harp Akademileri Komutanlığı Yayınları, Ġstanbul, ġubat 1982.

ÖZGÜL, Vatan, 19. Yüzyıl'dan Önce Balaban Aşireti, Hacı BektaĢ Veli AraĢtırma Dergisi,

14. Sayı, Ankara, Yaz 2000.

ÖZGÜL, Vatan, 1.Dünya Savaşı Öncesinde Balabanlılar, Osmanlı İmparatorluğu ve İttihat-

Terakki ile İlgili Bazı Belgeler, Hacı BektaĢ Veli AraĢtırma Dergisi, 16. Sayı,

Ankara, KıĢ 2001.

Not: Ekler 41 ve 42 "1. Dünya Savaşında Erzincan ve Dolaylarında Cereyan Eden Türk-Rus

Muharebeleri" adlı kitaptan alınmıştır.

EK 1

Elaziz

530/80 Telgraf Erzincan PTT damgası

8/H. 7/15 sıra

Erzincan’da Mücahidin Yeknasiye Tabur Kumandan Vekili Halil Ağa zada Gülağa’ya.

Telgrafınızdan fevkalade memnun kaldım. Çanakkale muzafferiyeti gibi harikalar

gösteren Osmanlılar Kürtlük, Türklük, Arap’lık kahramanlıklarının celâdetleri ile iftihar

ediyoruz. Kafkas cephesinde ve Kürd ile Türklük’ün en bol bulunduğu bir mıntıkada alçak

Ruslar’ı ezemeyecek tepelemeyecek derecede bir celâdet göstermiyecek olursak, erkek gibi

muhafaza edemediğimiz memleketimizde karı gibi ağlamak ve Çanakkale kahramanlarına

karĢı miskim ve zelil bir mevkide kalmağa mahküm oluruz. Dersimliler’e lazım gelen tebligat

ve vasayayı yaptım. Onların da sizin gibi fedakârlık göstereceklerine kâniyim. (?)Haydi var

olunuz. ġeref ve celâdetinizle namus ve haysiyetinizle alçak Moskoflar’ın da Ġngiliz ve

Fransızlar gibi kafalarını ezerek Osmanlılık’ın en büyük rüknü olan Kürtlük Ģerefini de i’lâ

ediniz muhterem hemĢehrilerim.

8/Kânun-i

Sâni/1331

Elaziz Valisi

Sabit

EK 2

Mücahidin Reisi Ali Bey'e

1) 1) Mevziler iĢgal edilmeyip boĢ bırakılmalıdır.

2) 2) Sol taraf ve dereler suret-i dâimede tarasulada bulundurulacaktır.

3) 3) Ben sizin tepede bulunduğunuzu görüyorum.

Cenâb-i Hak sizi muaffak buyursun

25 ġubat 1332

BinbaĢı ………

EK 3

Mücahidin Komandanlığı

28. Fıka sağ cenahını biraz geriye almaya mecbur olmuştur. Mamafi 28. Fırka Memihatun(?)’dan

alacağım ihtiyat kuvvetle bir süvari alayı ile hemen mukabil ........ geçeceklerdir. Siz ziyadesiyle

müteyakkız ve tarasudatta bulununuz.

85. Fırka

BinbaĢı Fazıl

Hasan Efendinin mülazımı olan Osman Efendi’ye tebliğ edilmiĢtir.

EK 4

29. Fırka Kumandanlığı'na

26/2/1332

Balaban AĢireti'ne verilmek üzere Kozviran'da 20 sandık büyük çaplı mavzer

cephanesi vardır. Mezkur cephaneyi aldırıp makbuz mukabilinde Balaban AĢiret reisine

teslim ediniz.

9. Kolordu Kumandanı

Mustafa Nimet

Mezkur cephanenin Kozviran'dan alınarak Kopandrok'a getirmek üzere ……..

gönderilmiĢ ve sandıkların küllüsü teslim edilmiĢtir efendim.

EK 5

3. 3. Ordu Humayunu

Kumandanlığı BaĢlık

Damgası 2/1/1332

---- Vesikadır----

Hamili vesika Gülağa yirmi nefer maiyetiyle devriye vazifesini ifâ ederek firarî

ve bakayanın cem’ ve istihsâline, yollarda vazife-i asayiĢin temin ve istikrarına

memurdur. Muracaatı halinde muavenet edilmesi muktezidir.

2/Mart/1332

3. Ordu Humayunu Kumandanı

Mirliva Mehmet Vehip

EK 6

Gül Ali Bey'e

Sabahleyin bildirdiğim emir mucibince 20 piyadenin maiyetinizdeki 2 suvariye

teslimen emrin vüruduyla beraber Ciğergöhte Kolordu Karargahına gönderilmesi ve

hareketlerinin iĢ'arı ehemmiyetle tebliğ olunur.

30/3/1332

85. Fırka

BinbaĢı Fazıl

EK 7

Erzincan Mutasarrıflığı

Tahrirat Müdüriyeti

Umumî:

Hususî:

Balaban Aşireti Reisi Gülağa’ya

Selepur nahiyesi müdüriyetine memüriyetiniz tensip ve icra ve muhasebe-i vilâyette

de tebligat ifâ edilmekle müdüriyete ait vezaifin hüsn-ü ifâsına sarf-ı himmet etmenizi beyan

ederim.

3/Mart/1332

Erzurum Valisi

Tahsin

EK 8

ġube:1 Ordu karargâhı

Kısım:2 30/3/1332

Selepür Nahiyesi Müdürü Gül Ağa’ya

Balaban aĢiretine mensup silahlı efradı cem ve celbine tarafımdan mezunsunuz. Bu hususta

size mümanaat olunmamasını 9. Kolordu Ahz-i Asker Riyaseti'ne yazdım.

Üçüncü Ordu Kumandanı


EK 9

Hınzoru

Kariye

Hınzori

Gülabi Ağazade Halil ağa oğulu Mehmet 305

Balâda künyesi muharrer nefer Selepur nâhiyesi müdürü Gülağa maiyetinde devriye

vazifesine mükellef olarak firar ve bakayatın derdest ve cemine çalıĢmak üzere 9. Kolordu

Ahzı Asker Riyaseti'nin 31/mart/1332 tarih ve 375 numaralı emri âlilerinde firar takibinde

bulunacağından kimseler tarafından mümanaat olunmaması için 29. Fırka Kumandanlığı

vekâletinin 31/mart/ 1332 tarihli emri üzerine iĢbu vesika merkum yedine verilmiĢtir.

31/mart/1332

Resmi Mühür

Askerlik ġubesi Mühürü

Ġmza : Tevfik

EK 10

Gül Mahli Bey’e

31/3/1332

Alayın dün gece kaybettiği zabit hakkındaki takrir-i senâverinizi aldım. Umum

mücahidin arkadaĢlarıma beyân-i memnûniyet eylerim.

Yapılması, tasavvur edilen baskın hakkında fırkadan istîzan edilmiĢ, alınan cevapta

kumandanlığın emri olmadıkça baskın yapılmaması bildiriliyor. Binaenaleyh sitte kere bu

sorun’dan(?) sarf-i nazar kılmanızı beyan ederim.

85. Fırka

BinbaĢı Fazıl

EK 11

Mücahidin Kumandanlığı'na

18/4/1332

Ruslar 3. Mıntıkanın Arakil sağ cenâhında bizim kıtaata mülakat etmek

istemiĢler. Bundan maksat Galiçya'daki muvaffakiyetlerini bildirmekten ibarettir. 2. Mıntıka

Kumandanlığı'ndan bildiriliyor. Herhangi biri görüĢmek üzere Ruslar'dan gelen olursa

Kolordu'dan emir alınmadıkça görüĢülmeyeceği bildirilmekle böyle bir hal zuhurunda hemen

fırkaya mâlumat verilmek matlubdur.

29. Fırka Kumandanı

……………

EK 12

Telgraf

Menbac: Üçüncü ordu

Numarası:. 9

Kelimesi:50

Tarihi:

Devlet-i Osmaniye

Posta ve Telgraf ve Telefon Nezareti

14497 Malatya’da Balaban aşireti reisi Gül Ali Ağa’ya 28/11/1333 tarihi ile Elbistan ordugahı mıntıkası

haricinde bulunduğundan mahali meskur tedarik edilecek zahire için muktezi vesikanın itası gayr-i

mümkün bulunduğu maalesef beyan ederim.

1/Kanuni Sani /1332

3. Ordu Komandanı

Vehip

EK 13

3/4/1332

Gül Ali Bey'e

Fırka Kumandanı bey mıntıkayı dolaĢmak üzere buraya geleceğini bildiriyor ve zati

âlinizin de Ģimdi Alay Karargahına gelmenizi emrediyorlar. Hâmili varaka ile hemen Alay

Karargahı'na geliniz efendim.

85- Yaver

Kazım

EK 14

Balaban AĢireti Reisi Gül Ali Bey'e Topçu Mevziinden

Sahra toplarının lüzumunda Ġlaldı'ya gitmesini temin için 2100 rakımlı tepeden

RoĢo'nun Kavmi, Dersimli'nin Kavmi, Ġlaldı istikametinden geçen yolu taĢla iĢaretlemek ve bu

husus bir an evvel temin üzere maiyet-i âlinizden 50 kadar neferin yarın bu hususta memur

edilerek 85. Alay Karargahı civarına alessabah gönderilmesi Fırka Kumandanı beyin emirleri

iktizâsındandır. Meskür efrat Topçu Mülazımı Mehmet Efendi'ye müracaat edeceklerdir.

29. Topçu Kumandanı

BinbaĢı Fazıl

EK 15

9/4/1332

Taburlar Komutanlığı'na

Biavnihi Taala, Lazistan mıntıkasında 8/9 gecesi harekat-i taaruziyeye iptidar eden

ordumuz akĢamı meskür gece Bayburt'un 34. km kadar Ģimali garbisindeki Limonsuyu

Hanları'nın 10. km kadar ġimal ve ġimali Ģarkisindeki düĢman mevaziinin Arpalı ve Güneki

karyeleri arasındaki en müstahkem nukât-ı istinâdiyesinde süngü hücumu ile huruc eylemiĢ

ve düĢmanın makhuren Sultan Murad Hanları ve Macur Dağı hattı istikametinde ġimale

doğru çekilmekte bulunmuĢ ve düĢmandan bir makinalı tüfek ve hayli esir alınmıĢtır.

Keyfiyetin efrad-ı askeriyeye varıncaya kadar taamim ve tebliği beyan olunur.


Kaymakam Bahattin

Mutaalasından sonra iâdesi mercûdur.

Kazım

Bir sureti alınarak ve icâbederse tebligat icrâ edilmesi.

Hüseyin

EK 16

Pelegöz

10/4/1332

85. Alay Kumandanlığı'na

Dükü taamime zeyildir.

Lazistan cephesinde 9/4/1332 günü saat 3'den itibaren taaruza geçen ordumuzun

cepheyi taaruzun Bayburt Ģimali'ndeki Soğanlı Dağları'nın 10 km. kadar Ģimali'ndeki 2122

rakımlı tepeden baĢlayarak garbe doğru Limon Hanları Ģimali'ndeki Arpalı karyesi ve daha

garbi'ndeki Madur Dağı GülaĢa kariyesi ve GümüĢlü Hanı hattında bulunmaktadır. Bu hat

üzerindeki düĢman mevazi-i müstahkemesi en Ģedid süngü hücümları ile zaptedilmiĢ ve dün

akĢama kadar devam eden muharebe neticesinde düĢmanın beĢi zâi olmak üzere 500 esir

ve teferruatı tamam iki makinalı ve iki çadırlı ordugah ve birçok teçhizat ve levazım iaĢe

iğtinam olunmuĢtur. Ve 9/10 gecesi dahi Ģimale Karadeniz sahiline doğru ordumuz taaruza

devam etmekte bulunmuĢtur.

Taburlar Kumandanlıkları'na

Keyfiyeti bütün efradın anlayacakları surette tefsir ve tebliği ve Kolordu

Kumandanlığı'nın emir ve arzu buyrulduğu vechile bu gece ihtiyat mevaziinde ateĢler

yakılarak ayrıca oyunlarla ve çalgı ve Ģarkılarla ilan-ı sürur ve Ģaduman ettirilmesi olunur.

Bir suret örneği alınmıĢtır

85. K. namına

Mehmet Nuri

EK 17

Gül Ali Bey’e

13/4/1322

Adet 7 çukurda düĢmanın tahminen 100 kadar piyadesinin çiftliğin ġimalindeki dereden

çıkararak 50 kadarının cadde üzerindeki siperlere ve mütebakisinin de kayalığın üzerinde

bulunan düzlüklere ve mütebâkisinin de kayalığın üzerinde bulunan düzlükteki siperlere

girdiği alınan rapor üzerine anlaĢılmıĢtır.

ġu rapora nazaran düĢmanın da cephenize baskın yapması ihtimaline mebni son

derece müteyakkız ve hareket etmeniz sureti katiyede matluptur.

85. Fırka

BinbaĢı Fazıl

EK 18

Gül Ali Bey'e

Efradın iâĢesi için koyun, sığır mübayaa etmek üzere tüfenkçi Ahmet Ġhsan Efendi

memur edinmiĢtir. Mumaileyhe muavenet etmek ve kılavuzluk yapmak üzere açıkgöz ve

çevik bir mücahidin terfîk edilmesi mütemennâdır.

17/4/1332

85. Fırka

BinbaĢı Fazıl

EK 19

Pelegöz

17/4/1332

Balaban AĢiret Reisi Gül Ağa'ya

Fırkanın iĢkal ettiği mıntıkanın gerisindeki köylerde ihtifa eden asker çağındaki estan-

ı erbâb-ı taharri kolları tarafından derdest edilerek Kolordu'ya ve oradan da Erzincan'a sevk

edilmektedir. Maiyetinizdeki mücahitlerin mıntıkanız haricine vesikasız gitmemeleri ve aksi

takdirde giden olursa hiç bir mazeret kabul edilmeyerek derdest olunacaklarının bütün rüesa

ve efradına tembihat-ı mükerere de bulunmanız beyan olunur.


Kaymakam Bahattin

EK 20

Müstaaceldir

Gül Ali Bey'e

1-2/4/1332

Kopandrok karyesi muhtarı Mehmed'in yanında misafir Ağviran karyesi ahâlisinden

birisi Bekir isminde ve diğeri de ihtiyar sakallı ki cem'an iki adam vardır. Bunları köyün

muhtarı tanır. Gerek köyün muhtarı ve gerekse Ağviran'lı iki adamı Ģimdi ve süratle benim

yanıma gönderilmesi ehemmiyele mütemennâdır.

85. Fırka

BinbaĢı Fazıl

EK 21

29. Firka Yâveri Emin Bey'e

18/4/1332

Dün saat 6'dan sonra düĢman tarafından gelip ileri karakolda bulunan mücahidlerimiz

tarafından tutulan iki kiĢinin fırka karargahına gönderilmek üzere 85. Fırka kumandanlığına

gönderilmiĢtir. Fırka'ya gelip gelmediklerini iĢ'arı mercûdur.

Balaban AĢireti Reisi Gül Ali

Bey'e

Merkuman bundan 3 saat evvel fırka karargahına geldiler. Buradan mahfuzen

kolordu karargahına gönderildi. Ġhtiramlarını taktim ederim.

18/4/1332

Fırka Yâveri

Mehmet Refik

EK 22

Gül Ali Bey'e

19/4/1332

1) 1) Bugün düĢman Mosap deresine taaruz etmektedir.

2) 2) Cephemizden de gece baskını veya Ģafakla taaruz eylemesi muhtemel olmakla gece

fevkalade müteyakkız bulunulması ve emniyet tertibatının daha kuvvetli bulundurularak

icâb eden devriyeler çıkartılarak 28. Fırka ile sizin aranızdaki dereyi taht-ı teminde.

11

EK 23

Gül Ali Bey'e

Mücahidin zabıtanından süvarî mülazımı Abdülgânî Efendi mukaddema hangi kıtada

bulunmuĢtur ve Ģimdiye kadar ne suretle taltif olunmuĢtur? (niĢan, kıdem, terfi) Bunların

hangisiyle mukafat edilmiĢtir? Lüzum ve ehemmiyetine mebnî suratle tahkiki ile keyfiyetin

acilen iĢ'arı emir kumandanı iktizâsından olmakla arz olunur.

19/4/1332

85. Fırka Yâveri

Kazım Bey

EK 24

Balaban Mıntıkası

Balaban AĢireti Riyasetine

19/4/1332

17/4/1332 günü Balaban AĢireti mıntıkasına iltica eden 2 Ģüpheli Ģahsın yanındaki diğer 2

refiklerinin ileri karakol hattımız civarında kayıp oldukları bildirilmekte ve nerede kaldıkları

anlaĢılmamakta olduğundan bunlar ya Rus ileri karakollarına geçerken Ruslar tarafından

tevkif edilmiĢlerdir ve yahut götürülmeden mıntıkanız dahilindeki köylerden birinde ihtifa

etmiĢlerdir. Veya 28. Fırka mıntıkasına geçmiĢlerdir. Herhalde bunlar hakkında tahkikat ve

tahibat icrası ile neticesinin inbası matluptur.


Bahattin

EK 25


21/4/1332

1) 1) Ordumuzun Ģu sıralardaki ahval-i harekatına dair düĢmanın istihsal-i malumatına

meydan verilmemesi ve yapılacak bir harekatın düĢmandan mestur tutulması

lâzımdır. Bundan baĢka cephemizdeki düĢman kuvvetinin tespitini ve yapmak isteyeceği

her nevi teĢebbüsata karĢı elde bulunan mevazi-i asliyenin katiyen müdafa ve

muhafazası pek mühimdir.

2) 2) DüĢman cihetinden gelenlerin her kim olursa olsun efrattan hiç birisi ile ihtilat

ettirilmeyerek gözleri bağlı olduğu halde mufassal jurnalleri ile alaya gönderilecektir.

3) 3) DüĢmanla mülakat katiyen matluptur. DüĢman tarafına geçmeye teĢbbüs edenler

veya görülenler derhal itlaf edileceklerdir.

4) 4) Müsat cephesindeki kıtaatımız 20/4 1332 günü düĢmana yaptıkları bir baskın

neticesinde iki makinalı tüfek ile ikisi bizim ve dördü Rus olmak üzre altı cebel topunun

düĢmandan iğtinam edildiği Kolordu Kumandanlığı'ndan bildirilmekle umum efrada tebliği

85. Fırka

BinbaĢı Fazıl

Ayın 23. gününe mahsus kuvve-i umumiyenizin yarın alaya iysâli ….

EK 26

Balaban AĢireti Reisi Gül Ali Bey'e

22/4/1332

Teskirenizi aldım. Hakkımdaki hüsn-i insâniyetinize teĢekkür ederim. Alayımın bütün

hayvanâtı Mustafa Bey kuyusundadır. Tezkirenizi getiren Zeynel Ağa da orada aramıĢ ve

bulamamıĢtır. Mâmâfih bu babda taharriyat ve tahkikat yapmaktayım. Her nerede olursa

olsun buldurabilirsem hemen göndereceğime emin olabilirsiniz. Bâki devam-ı hüsn-i

âfîyetiniz efendim.

84. Alay Kumandanı

Kaymakam Abdülgânî

EK 27

Mücahidin Kumandanı Ali Bey'e

23/4/1332

1) 1) DüĢman bugün 2550 rakımlı tepe ve fırkamız sağ cenahınızda faaliyet ve hilaf-ı mutat

ahval izhar etmiĢtir.

2) 2) Kolordumuz bu gece fevkalade müteyakkız bulunacak ve düĢmanın her türlü

teĢebbüsatını azami Ģiddet ve metanetle karĢılayarak ve lütuf u hakla akîm bırakacaktır.

3) 3) Ġleri hatta bulunan kıtaatın behemahal uyanık bulunması ve ihtiyattaki kuvvetlerin nısfı

munavebe ile uyuyacaktır.

4) 4) Ġleri karakollar her zamandan ziyade müterakkip ve müteyakkız bulunacaklar ve

devriyeler vasıtası ile kontrol edilecektir.

5) 5) Ordunun sayir cephelerinde ceriyan etmekte olan ve kayi-i mühimme esnasında

Fırkamız ve Alayımız bilimum zabitan ve efradının azami derecede müteyakkız

bulunmaları ve faaliyet ibraz etmelerini esercehet isterim.

6) 6) DüĢmanın teĢebbüssat ve en ufak bir hareketi halinde emir beklemeksizin 2-3 fahri 1

nizamiye zabit kumandasında 100 neferin Alay karargahının bulunduğu mahalle dakika

fevt etmeksizin ihtiyat olmak üzere hemen göndereceksiniz ve gelen zabit derhal bana

geldiklerini bildirecektir.

7) 7) Bu emri alır almaz icab eden mahallere evamiri lazimeyi veriniz.

Vürudu:23/24 3/4/1332

85. Fırka

BinbaĢı Fazıl

EK 28


25/4/1332

Sol cenahta piyade ve sağ cenahta …… top atıĢları ziyadeleĢti. Hemen sol cenahı

takviye etmek üzere mevziye giriniz. Ve dünkü gün emrettiğim vechile yüz mücahidin süratle

yanıma gönderilmesi matlubdur.

85. Fırka

BinbaĢı Fazıl

EK 29


25/4/1332

Vaziyet hakkında sık sık rapor gönderiniz. ġose üzerinden Memihatun'a hiçbir

düĢmanın geçmemesine ve dereyi geçmemesine son derece gayret ediniz. Ve Hasan

Efendi yeni sene de gönderilen 40 mücahid üzerine kumanda etmek için bir nizamiye zabiti

gönderiniz.

85. Fırka BinbaĢısı Fazıl

Aynen mücahidin üzerine kumanda eden mülazım Yahya gönderilmiĢtir.

EK 30

Mücahidin Kumandanı Gül Bey'e

26/4/1332

120 muharip efrad bir cebel toptan ibaret olan kuvvet ile size muavenet etmek için

Kopandrok karyersinden gelen yolun üzerinde ve Topçular Ağızlığı civarında

bulunmaktayım. Sizin gibi cesur fedakar arkadaĢlarımla düĢmanın her türlü tecavüzatına

metânetle mukabele edeceğimize Biînâyetillâhi Taala eminim. Muvaffakiyet Cenab-ı

Hak'tandır.

91. Alay Kumandanı

Mehmet Kerim

EK 31


26/4/1332

1) 1) DüĢman Ağviran köyünün ġark yamaçlarındaki derelerden 1. Tabura baskın yapmak

üzere ilerleyen kuvvetlerine karĢı kıtaatımız tarafından edilen ateĢle tard edilmiĢ ve

sükûnet iade kılınmıĢtır. Sağ ve sol cenahımızla sıkı bir irtibatta bulununuz. Ve keĢif

kollarınızı ileriye sürerek fevkalade müteyakkız bulununuz.


EK 32


26/4/1332

1) 1) Evvelde sağ cenahınızda bulunan 1. Tabur muvazıfına düĢman dehĢetli ve bilâfâsıla

bombardıman etmiĢ ise de lehilhamd askerimizin kahramanâne sebâtı üzerine hiçbir

ferdin terk-i mevzî etmemesini gören düĢman topçusu ateĢini kesmiĢtir.

2) 2) Dünkü gün size bizzat arazi üzerinde tefrîk ettiğim mıntıkanın muhafazasını öteden

beri mertlik ve kahramanlıklarını bildiğim mücahid efrâdının her suretle düĢmanın Ģiddetli

bombardımanlarına karĢı merdâne sebat etmeleri suret-i kat'iyede talep

ederim. Muvaffakiyet Cenab-ı Hak'tandır.

3) 3) Sol cenahınızın ehemmiyetine mebnî dâimâ taht-ı tarassutta bulundurularak 28.

Fırka ile irtibat tesis ediniz ve sık sık rapor gönderiniz.


EK 33

Mücahidin Reisi Gül Ali Bey'e

26-27/4/1332

Bizim taburla irtibat tesisine memur olan TaĢlık'taki kuvvet geceleri geri gidiyor. ġimdi

oraya devriye gönderdim. Kimseyi bulamamıĢ. Orasının ehemmiyeti gece ve gündüz nazar-

i dikkatten dûr tutulmamalıdır. Hem derenin muhafazasını ve hemde bizim taburla irtibâtı

tesis etmek üzere behemmahal oraya tefrik edilen kuvvetin gönderilmesi lâzımdır.

85-3. Fırka

BinbaĢı ………

EK 34


27/4/1332

Alay Kozviran sırtlarına çekilecektir. Askerimizi toplandıktan sonra sağ cenahınızda bulunan

istihkam taburu çekildikten sonra istihkam taburunu takiben Elaldı tariki ile Kozviran sırtlarına

geliniz.

85. Fırka

BinbaĢı

Fazıl

EK 35

3.Ordu Humayunu

Kumandanlığı BaĢlık

Damgası 8/3/1332

Balaban AĢireti Reisi Halil Ağazade Gül Ağa'ya

Mahsusen ihdayı selam eylerim. Allah'ın lütuf ve keremi ile önümüzdeki Cuma günü

düĢmana taaruz edeceğimizden, eli silah tutan, cesur ve cengaver aĢiretinizle birlikte

PerĢembe ve yahut ÇarĢamba günü Fem'e geliniz. Ben orada sizlere intizar ediyorum. 8

Mayıs 1332

3.Ordu Kumandanı


EK 36

Gönüllü Reis Gül Bey'e

DüĢman ilerledikçe mukavemet ile mevkiinde sebat etmekle gayret ediniz. Hem de

düĢman ahvalini tarassut ile elde edeceğiniz malumatı da bildirmeye himmet buyurunuz. Biz

alacağımız emir üzerine hareket edeceğiz. Bittabi muntazır olduğumuz emirden sizi de

haberdar edeceğiz.

18 Mayıs 1332

4/2 Alay

Kumandanı

Kd. Yzb. ……..

EK 37

Numara

73

Selepur Nahiyesi Müdürlüğü'ne

Müdür Efendi

Büro kayıtlarına nazaran Mayıs ayı zarfında liva vesait hususiye ile muhtelif

istikametlerden birmilyon dörtyüzseksenüçbin yüzkırksekiz ve menzil vesait ile

üçyüzyetmiĢbeĢbin altıĢbir ki cem'an ikimilyon altıyüzbeĢbin kilo erzak nakledilmiĢtir.

Bu hizmet mebrure ahalinin fedakarlığına inzimam eden rufekâmın gayret

vatanperverânelerinden münhasır olmakla bilhassa beyan-ı Ģükran eder ve sevgili

ordumuzun temini iaĢesi için Haziran ayı zarfında bu mikdarı tezyide inĢaallah muvaffakiyet

hasıl olacağını ümit eylerim.

8 Haziran 1332

Erzincan Mutasarrıfı

(?)Ahmet Fuat Bey

EK 38

Mücahidin Reisi Ali Bey'e

Solumuzda bulunan 28. Fırka geriye çekilmiĢ ve bunların terk ettikleri siperleri

düĢman iĢgal etmiĢtir. ġu hale nazaran sol cenâhınız çok ehemmiyet kesbediyor. Solunuzu

son derece muhafaza edebilmek için düĢmanın hareketini gayet dikkatli tarassud etmek

lâzımdır. Selam

25 Haziran 1332

3. Tabur

BinbaĢı ġefik

EK 39

Ali Bey'e

Solunuz cidden mühimdir. Çünkü geceleyin gerek sizin ve gerekse bizim arkamız

……. olmak ihtimali vardır. Cenab-ı Hak muhafaza buyursun. Sağ cenahtan bizimde bir

gûnâ malumatımız yoktur. Bu babda malumat alınca hemen size de bildiririm. Selam.

BinbaĢı

……… 25

Haziran 1332

EK 40

Balaban AĢireti Mücahidin'den Erzincan Sancağının Hınzoru Karyesinde Halil Ağazâde

Mehmet

29. Fırkaya merbut mücahid takımından Erzurum vilayetinin Erzincan merkez

kazasından Halil Ağazâde Mehmet, Devlet-i Aliye-i Osmaniye-Rusya muharebesinde ibraz

eylediği secaat ve gayretine mebnî Muharebe Madalyası ile taltif olunduğunu mübeyyin iĢ bu

vesika i'ta kılınmıĢtır. 12 Haziran 1332

Dokuzuncu Kolordu Kumandanı

ġefik

DĠPNOTLAR

bkz. ek 1

bkz. Nuri DERSĠMĠ, Hatıratım, s. 71; Nuri DERSĠMĠ, Kürdistan Tarihinde Dersim

Nuri DERSĠMĠ, Kürdistan Tarihinde Dersim, s. 107. (bkz. M. ġerif FIRAT, Doğu Ġlleri ve

Varto Tarihi)

bkz. Vatan ÖZGÜL, 1.Dünya SavaĢı Öncesinde Balabanlılar, Osmanlı Ġmparatorluğu ve

Ġttihat-Terakki ile Ġlgili Bazı Belgeler; Ayrıca bkz. ek 1

bkz. Nuri DERSĠMĠ, Kürdistan Tarihinde Dersim, s. 107; M. ġerif FIRAT, Doğu Ġlleri ve

Varto Tarihi

Nuri DERSĠMĠ, Hatıratım s. 71, 72; Nuri DERSĠMĠ, Kürdistan Tarihinde Dersim, s. 59, 60,

109. Hatta Gül Ağa için “gerçek dostum” tabirini kullanmıĢ. (bkz. Nuri DERSĠMĠ, Hatıratım,

s. 78)

Nuri DERSĠMĠ, Hatıratım s. 71; Nuri DERSĠMĠ, Kürdistan Tarihinde Dersim, s. 58, 59, 109,

123, 124

Nuri DERSĠMĠ, Hatıratım, s. 59, 60

bkz. Vatan ÖZGÜL, 19. Yüzyıldan Önce Balaban AĢireti; Vatan ÖZGÜL, 1.Dünya SavaĢı

Öncesinde Balabanlılar

Nejat BĠRDOĞAN, Çelebi Cemalettin Efendi'nin Savunması, s. 19

bkz. Nuri DERSĠMĠ, Kürdistan Tarihinde Dersim, s.115

bkz. Nuri DERSĠMĠ, Kürdistan Tarihinde Dersim, s. 107-115

1. Dünya SavaĢında Erzincan ve Dolaylarında Cereyan Eden Türk-Rus Muharebeleri, s. 2.

(Kısaltmalar bana ait..)

Erdoğan ġAHĠN, Erzincan Tarihi, 2. cilt, s. 362

bkz. ek 2, ekler3

bkz. tüm ekler

bkz. ek 40. Ayrıca 29. tümenden gelen yazılar ve emirler de bunu doğruluyor. (bkz.,ek 15,

19, 20, 24

Selepur'un yeni adı. (bkz. Adem KAPLAN, Tanyeri Ağarırken, s. 23)

bkz. ek 7, 8, 9, 37

bkz. ek 5, 8

bkz. ek 6

bkz. ek 8, 9

bkz. ek 9

1. Dünya SavaĢında Erzincan ve Dolaylarında Cereyan Eden Türk-Rus Muharebeleri, s. 9

M. ġerif FIRAT, Doğu Ġlleri ve Varto Tarihi, s. 149, 150. M. ġerif FIRAT anne tarafından

Balabanlıdır. "Balabanlı dayımız Gül Ağa...." (bkz., a.g.e., s. 151)

bkz. ek 40

1. Dünya SavaĢında Erzincan ve Dolaylarında Cereyan Eden Türk-Rus Muharebeleri, s. 2.

(Kısaltmalar bana ait.)

bkz. a.g.e. s. 7, 8

Ayrıntılı bilgi için bkz. Erdoğan ġAHĠN, Erzincan Tarihi; Dersim, Jandarma Genel

Komutanlığı’nın Raporu; Nuri DERSĠMĠ, Hatıratım; Nuri DERSĠMĠ, Kürdistan Tarihinde

Dersim

bkz. ek 10'dan ek 25'e tüm ekler.

bkz. ek 15, 16

bkz. ek 15

bkz. ek 13

bkz. tüm ekler

Fem, Erzincan’da bir yerleĢim merkezidir. (bkz. ek 41, 42)

bkz. ek 35

bkz. ek 42

bkz. tüm ekler

1. dÜnya savaŞi’nda erzİn an ephesİ İle İlgİlİ...

Documents