1.DB USU CORTICIS PERUVIANI

IN PUIOJLENT/E MATERLE COLLECTIONIBUS

DISSERTATIOP K O SOLVTIONE PROBLEMATXS

AB REGIA SCIENTIARUM ET LITTERARUM

ACADEMIA MANTUANAPropojiti ad Annum 1777.

A CAJETANO TORRAGAPHILOSOPH1.E AC MEDICIN^ DOCTORE,

Ec ii CcntMmeelUrxm U,bc

AB EADEMQUE ACADEMIA

Exerceio circa morbos duo\

Ut juvesj am non noceas.Hipp. Epid. Lib. L fcft. i. conflit. tcnip. i.

ARTICULUS L

Pralofuiam

.

CErtior fadtus Medicus colleftioncm adcfle puris

in alirjua corporis parte , uti Pcruviano Cor-ticedebet, Innotefcat puris indoles, & quos

valeat horridos producere effe&us ; innotefcat

vis Peruviani Corricis cjuanta fil ad pravam puris in-

dolem moderandam,ejulque arcendos cffcftus , com-

pefcendofve : tuncque erit demonftratum , quod affir-

mative propofuimus in obfeouium celeberrima: Rega-

lis Mantuanx Academia: . Verum iis deficientibus

,

vel non opportune comparatis norionibus, quid fane

pronuneiari poffit,

quod adprobationcm mercatur ?

Ex autem notiones ex obfcrvationibus,experimentif-

que defiimendsej non ex fpeculationibus. Speculan-

tlum vero circa obfervationes , & ratiocinandum fu-

per expcrimenta , ut qux inde ad Mcdicam praxim

reducenda funt , cuidam reguUc,

atque methodo fub-

jici poflint (i).

a i AR-

{i) Hipp..Prsccplionej. A. Corn. Celf. Lib. I. prsfat.

4 ARTICULUS II.

. Qtiid pus.

I. T)Us ex animali eft fubftantia . Ex cnrne pus ; pti-

1 yuknnim ex fanguint fieri obfcrvaverat , dixe-

ratoue Hippocrates (i) . Carnium ,carnofarumquc par-

tium corruptionem , & permuiarioncm definire placuit

Abfceftum Paulo ^Egineta: (3) . Vcrum integra anima-

lis Corporis aconomia pus nullum admittit.

II. Quin imo non cfficitur pus , nifi in morbofa

Corporis difpoiltione : arque folcnt ut plurimum con-

comitari febris, &dolor (4) j fanguisdiu in vafis remo-

rans , feu in quavis cavitate coaftus , diffolvitur tandetn

iti purulmum liquidum,quod continentia folida pene-

trans, diffolvit quoque,atque cum eo haic fimul in

pus degcnerant . Nempe parte; clementares fanguinis

,

feu globuli fint , feu fibrilto (5) , a mutuo nexu fece-

dunt ; acre alchalinum volatile fal , feu putridum dif-

folvens miafma exaltatur, quod gluten , ouo folido-

rum fibriu cohi'rent, tlcftruens, has disjunftas atterit,

S' fu-

(iJ-Ub. de Alimencls. Galen. Com. =. Aphorifm. 47.

Lib. IV. c. 18. Boher. dc ablc. .Wanfv. ccm. ad eundcm.

I4) Hipp. Apb. 4-7. i-M. 1. r>\i:icr ri.iiMr.nn pmrc(i:ri .mimilem fub-

(hatiam affirmavit & Galen. c. 6. Lib. V. d= firapl. mcdic. ftcult., cc

(jl Ek fibris fansuinem conflari" dixit Hipp. fcu Au3oc Lib. d: car-

Jii!-..-.. G.'c:>. (ir E!cm. T.i:,. li. Fc7H?[. :h I.t:!Z. nac. Ub. VI. c. 7.

Vtdeatur fumnuis Hallerns Phyliol. dc fanguine &c. Poflrcmo cl. Hier.

Darid. Gaubius Pathol. &c, fibras , cruorcm , fcrum affecuit ttia elTc

fanguini! Elementa. Fibrarum opinio.non afpernenda vldetur. Com-munior fentcntia flat pro globiilis. ftttnulor! eiiftimit fangninis pani-

culas cl. Adurre. All fibri'.i.t r.v, i.e in rapididimum pcr cylindros n

Digitized by Google

5

fubigitgue , inuue fubftantiam albefcentem,fpilTam

,

glutinofam convcrtit, qur dicitur pus.

III. Revera in putrefactionibus primum gcneratim

diflblvi cruorem ,cjuam ferum probavit fuis experi-

mentis etiam cl. Pringle (6"); atque idem exiftimat

fal alchali aliud eflc a miafmate illo putrido folven-

tc, & exhalante ab ipfis jam putridis carnibus(7).

Verum accepta eft notio illa, qua alchalefcere dicun-

tur fubftantia; animales, cum putrefiunt.

ARTICULUS III.

Quikus cattfts pus efformetur .

IV. \ St fanguis diu ettam reflitans non femper in

/\ puruleiitura dccomponiiur li<juidum . In

ventriculis, auriculiajue cordis , in ancurifmatibus

,

in utero, &C , rcmorans fan^uis congeritur in poly-

pofas concrctioncs , cjua: intaclx pcr longum ntmis

temporis fpatium,partium additione excrcfcunt po-

tius , & in dunllima'. albas fubrtantias frpe abeunt.

Aiia ijfitur nccefle eil caufla acccdat , ut flagnans cruor

in purulcntuni trar.fcat . Aliunde coaflus extra cjuidcm

vafa cruor putrcftit calorc ctiam graduum 50. , ac

minori: cum prcfertim libere aer , circum undique

penetrans, degenerationi huic promovendie coopere-

tur(8). Hxc autem libcri aeris cooperatio deeft pro

a_j de-_

[6) Loc. cir. mcmor. ?(7l In expcr. dc fepiicis fublUniiis. Sa! volatilc oleofum fanguini

recens eduflo mixtum dellruii , feu dillblvit ijlobulos (juamciiiflime

.

Vid. Huxham eflais on feverf. cap. s. uf the djnblved, »nd putrid flate

or blood pas. 46. ex Leeuwenhoek.18) H>IIcr Phjliol. Lib. V. fcft, z. $. 7.

Digitizcd o/Googlc

6degeneratione fanguinis in puiiilebtam materiam , feu

in putridam fubftantiam , cum iutra vafa obftruens re-

moratur . Exploditur vero aer conrentus ftatim ac fan-

guis aique ac foiidi partcs putrcfcunt quovis modo , ita

ut putrefa£lionem fequatur immediate aeris explofio.

V. Itaquc congeftus in vafculis fanguis effi;itur pu-

rulentus accedente forfan, feu exaltato pblogifto. Sup-

puratio revera fequitur inflammationem (o). ,, In-

,, ftammatur ulcera tunc cum ad fuppurationem ren-

„ duntj fuppurantur autem alterato fanguinc, 8c ca-

„ Iefa£to , donec putrefadtus taiium ukerum pus fiat . „Ha:c docuit Hippocrates de ulcer.

VI. Inflarhmatio pracedens nbn difcufla, non refo-

luta dat fuppurationi occafioncm (10). Etcnim cita-

tior fit cordis motus,quo major obftruflorum vafcu-

lorum eft numcrus, major proinde refiftentia. Exin-

de urgente continuo Iiquido vitali in obftrufla vafa,

ejufdem fanguinis, qui jam diu coafius eft,

jugitcr-

que percuflus, atque excitatis moto autto phlogifti-

cis moleculis penerratus, tandem particula; a cohefio-

ne fecedunt mutua, atque urgentc eo magis a tergo

inotus impetu iltud denique purulentum efTormatur:

fcilicet fejun&ar omnino particuls a cohefione , in

fluidius liquidum iaxiufque convertuntur, aererW^/i-

re, & voiatili illo putndifero vapore, feu alchalino

fale e compedibus folutis .

VII. Penetrans inde hoc purulentum continentium

fo-

(0) Hipp. de utceribui verf. mibi 10. edir. Venei novifi.

(io| Vid, Bohemv. «ph. dc ccgn. & tur. moibis $. 387,, & Comm.lfv. ad $. 401.

Diajtizcd b/Google

folidonim fibras, has item a nexu, quo firma: funt,

feparat, emollit , deftruit,atque in pur convertit.

Re ipfa quo partes folida: Iaxiores funt, facilius putre-

fiuntj admittunt nempe promptius fubtile putridum

difiblvens inter Iaxx cohefionis fibras (n). Ideoque

cum nexus particularum fanguinis nimis compaftus

eft, & folidarum cohefio partium adeo valens, ut ri-

giditatem conftituant , tunc fuppuratloni refiftitur diu

:

ac 11 fuppuratio, ut fepe evenit, pro abolendis in-

flammatione , tumore,&c, neceiTaria exiftimemr,

fubveniendum tum porro eft remediis, qux maturan-

tiadicuntur, quai nimirura emoltiant, laxent, tranf-

piratum impediant, atque etiam ftimulando calorem

adaugeant (12)...

VIII. Quod fi vis vira;, motum Iiquidorum fub-

ftinens , accelerans deficiat , vel langueat , nullum

& pur generabitur (13) . Putrefcent quippe in cadave-

ribus carnes , & fangnis : fed tum pro folvente ab omnieohefione particularum clementarium accedit nedumathmosphers: calor , fed & acr ipfe cxterior. Inter-

nus quoquc nitens aer perpetuo contra compedes, re-

fiflentiam cohefionis fuperans (vita: caufis emortuis),

elementares ipfas particulas, fibrafque fejungit , &c.

IX. At certe pro fuppuratione motus requiritur,

calorque major in vitali fluido,quam qui in fanita-

tis ftatu efle debeat. Uludque pro Corporum ceconp-

a 4 mia

(ji) Pringlc exp. I. c.

(t»| Ei veietibus id nolum falt. Celfus Lib. V, cap. 18. exhibcc

lilii fub numeris g. 10. ri. Vid, Boeih., ejufque iiudaiiltimum Cojnm.Wjnfi-. id 5. 403.

Winfv.lb.

8

mia .aterna Providenda fapicnttffime difpofuit , ut

motus quidem liquidorum aiqualis, quo fanitas con-

fervatur, puris, putredinifque praiternaturalem gene-

rationcm prohibcat: eo etenim compinguntur invi-

cem elementares partes, impediturque earum difcef-

fus a mutua cohefione, internufcjue aer, aliaquc vo-

latilia clcmcnta iis vinculis cohcrccntur . Et li-

cet tendentia vitalis liquidi per vafa circumdufti ad

putrcdinofam acrimoniam , feu potius ad putridam

diffolutionem vigent continuo j illa tamen reparatur

& perpetuo affumptis alimentis, iifquc prafertim a-

cefcentibus (15). Celerior autem motus, atque celer-

rimus tcndentiam ad diffolutionem urgendo adauget

:

idque perpeiua obfervatio, ipfaque ex phyfiologicis

ratlo docent

.

X. Itaque feu mcchanica motus adaufti aflione,

fcu cxcitato pcr motum phlogifto, fcu potius utraque

concurrente cauffa, fanguis in vaiis rcmorans tandetn

purulcntus efficitur . Hoc puiulentum Hippocratis ex

fanguine,pus ex carnibus procreat : elementarcs nem-

pe folidorum fibras penetrando, a cohclione folvcn-

do , vincula aeri,aliifquc volatilioribus elcmentis dc-

ftruendo. Ha-c eadem valet item operari efficacifli-

mum volatile illud putridiferum,quod ex putri jam

Corpore cxhalat, intus ab extra fufceptum, expofi-

tamque diffolutioncm fluidorum, folidorumque promp-tiflime promovens

.

AR-

(Hl Hillcr ib. Lib. VI. ftfl. 3. i. 14.

£15) Hu*him 1. c. p. %6.

igifeed t>y Google

ARTICULUS IV.

Mala ptiris qualitates.

XI. T TBi morus liquidorum in inflammata vafa &LJ obilructa urgentium fit a-quo violcntior,

tunc ipfum pusputrefcit(i<5), atque indolis efficitur pef-

fima:, acrius nempe, tenuius, penetranriufque,gan-

graenolum, ftttidum, quod certe horribilem quando-

que viruicntiam. acquirerc valct. Atquc ha-c pefiima

puris indoles, quantumvis a qualitatibus pra:exiftenri-

bus fanguinis repetatur ut plurimum , aut a venenofo

putrido miafmate volatili ab cxtra fufcepro; tamenab intenriori putrefactionis gradu deducenda non femel

vere eft.

XII. Chara£teres boni puris perpetua obfervatione

notanruriidem ,quosanimadverterarHippocrares(i7):

elTe enim debet aibum,gquaie

,/eve

yi$ quamminimum

gravealenr . Qitod uero buk contrarium,pejftmum . In

qucm Hippocratis locum , Galenus generationem bo-

ni puris fucccdcre aiferit naturar viribus iecundum

naturam vigentibus. Iraque docemur obfervatione

,

quod (I.) fine pra:via reftirantia fanguinis , fme conco-

mitante phlogiftica difpofitione , & motu accelcrato

nullum ctibrmatur pus; (II.) quod commendabile pus

producitur valenribus fecundum naturam vita: viribus,

motu quidem accelerato, fed haud nimium ; (III.) quod

denlque pus acquirit qualitatem plus, minufve viru-

Jen-

16) Notavit & Gatenus Comm. »P"-

17) Hipp. in prognoll. fent. 41. , Sc ex Hippocr. Gilenus Com-1. progn. 1., & de differ. febr. 1.

Digilizod byGoogle

10

lentam,quo violentior, diuturniorque calor, motul-

ve urgeant : qux tamen viruientia augeri quidem po-

teft , fi externus fomes virulentus prxceiferit ; fi pre-

extiterit acris Iiquidorum intemperies.

XIII. Quar ufque nunc adnotavimus probant prxci-

pue pus,quod ex animalis fubftantia eft , putridx eflc

,

feu, juxra reccptam notionem , alcbalinx natura. IJ

poterit & experimento evinci, mifcendo acida, pra--

fcrtim vitrioiica puri recenti, quod colorem permu-

tat ex albo aut cinereo in Jubatrum , aut certc obfcu-

rum. Urinx multo fcctido pure faturatx arjuam ther-

malem martis vitriolo blande acidulam commifcui:

vidi mox cinereum immutari colorem , & poft aiiquot

horas in atramentum fere converti.

XIV. Ubialbum, denfum , xquale, leve , &mi-nime graveolens eft pus, minus quidem extricatur ex

eo falis volatilis acris,

putridiferi; plurimum vcro

,

cum tenuius eir. , obfcurius , fcetidius : quas porro qua-

litates deteriores etiam bonum pus acquiret, li in ca-

vitate claufa calida diutius contineatur (18).

XV. Ceterum puris produelio pari ferme paffu pro-

cedit , ut ipfa humorum putredo : quotl nulli locumdubio admittit, & Galenus ipfe jam fcripferat (ip).

Putndo autem (inquit) bumotum, qu<t ft in vajis, Ji-

milis eft illi , qtitcp in itiflammationibus , iff abfcejfibus

,

iSf aliis tubmulis

.

XVI. Aft probata quantumvis , & innegabilis fit

pu-

(18) Vid. W. Svitit. in Commeot ad Boerahiv. dc abfcclTu 5. iS?-

{19) Galcn. de fcbrib. Lib. I. cap. 7. & S.

Digiiizod b/Coo^

II

putrida alchalina puris natura (20) , non inficiandum

lamen cft,ouandoquc acidam prxfeferre indolem , cum

prifertim Corpus acida pcccat intemperie. Hoc eve-

nit potillimum infantibus lafte enutritis , in quibus

acefcentia prxvalet. In iis crufta lactea aciditatis no-

tas exhibet patentiffimas, cum prafertim multo albd

purc fcateat . Ipfa lactantium tranfpiratio acorem exhi-

bet fcnriendum. Nec rariflime in adultis quoque aci-

ditas dominatur. Pus aliquando acefcere, Hallero rcferente, in pectore notatum eft. Latet revera & in

fanguine acor: undc in liuuidi vitaiis decompofitio-

ne poteft fe cxerere, & manifeftari acidum,leu, ut

hippocratica phrafi loquar,

confpicuum fieri (21).

„ Verum non perinde conftans eft , ut alchalina dc-

„ generatio : diuturniori quippe evolutione fua in

„ putrcdinem totus evanefcit (11). „

ARTICULUS V.

Horridi puruhnt* mstcritt efft&ut

.

XVII. Volat porro ex deteriori , & ichorofo purc

±__ accrrimus, qui exitiales fjuandoque ef-

feflus producere aptus eft. Horum aliquos recenfuit

Illmus, doftifiimufque Hallerus. „ Vapor deftillati

„ de peftilenti bubone puris, quafi fuiminis ic~tu ma-

„ le curiofum Medicum proftravit. A guftarione te-

meraria ichoris exudantis a cancro mammx Chirur-

(10] Haller. Phyfiol. Lib. V. fcfl. i. 8. not. i.

(iij Hippucr. dc vsi. meiiic. num. 47.(Mj Hall. Phyfiol. Lib. V. fcft. 2. $. 31.

"

12

„ gus contraxit fcetorem teterrimum in ore ufoue ad

„ mortem,

<]ux ex hoc ipfo contagio fequuta eft.

„ Ex folo cancri mammam Uxoris erodentis odore

„ interemptus dicitur Francifcus Bellingerus. ^tgro-

„ tarunt omnes, qui Valfalva: abfcelfum haipatis ape-

„ rienti adftiterunr (ij). „XVIII. Sed & inter tjuam plurima

,cjua; adduci hic

foffent exempla , habco inter amicos Chirurgum,

<jui

multis ab hinc annis poll navalem confliflum plurium

vulnera Turcarum ampla traflare coafhis, ex haliti-

bus copiofiffimi puris , quod ex iifdem vulneribus edu-

cebatur, febrim denitjue contraxit fere pcflilentem,

a qua licet poft plurimos convalucrit dies, tamcn diu

nimis languens vixitj bcnc fc habuit poftca ; fed &variis infectionis notis, aliifcme accedentibus caufis

,

tandem convulfionibus affliftus efferis revcrtentibus fx-

pe, & caput praxipue extorcjucntibus , miferam ducit

adhuc quinto circiter ab hinc anno vitam.

XIX. Sed hxc notiffimafunt. Dc ulceribus, abf-

ceflibufcjue internis permeans reforptus per venulas ubi-

cjue vitulentus ilie vapor, ipfumcjue pus, totum va-

lct fenfim line fenfu fanguinem putrefacere : nexumquippc particularum componcntium deflruit , & in

putridum liquorcm convcrtit ; & in folida penctrans

fundit & nutritium iliud glutcn, guo elemcntares

ftant fibr.-u ; omnia etiain per illud magis coagulabilia

liouantur , cruor , ovi albumen ipfum, &ipfumam-nii liijuamen , & adeps (z^) . Exinde contagia illa

(13} Hill. Pfiyfiol. Lib. 5. fefl. ». tx variis Auiloribus.

^

(14) Vid. oui ex, Navicr fur les ammollifiernents dcs 05 rsferi Hal-

non femel irreparabilia ex tabidis caufla abfceffuum feu

pulmonis, feu hxpatis, feu vifceris cujuslibet.

ARTICULUS VI.

Qi/at puri obfijlant tsmedia

.

XX. T Tlrulentam vcro,

adeocjue exitialem puris

V illam alchalinam, feuputridam naturam,

qux effectus plus minus liorrenilos efficax eft produ-

cere, ouod, quale remedium moderabitur ? Antjfep-

ticorum certe magna rccenfetur copia in materia Me-dka: ultra enim fales, fpiritufquc fermentatos, mul-

ta: etiam refini , & adflringemia antifcpticdrum mi-

mero adfcribuntur (25)

.

XXI. Acquod adadftringcntiapertinet, licet pof-

ilnt quidcm ut atitifeptica aiftimari,coagulationem

potius fibrarumfanguinifquc operantur,quam valeanr

verara illam fubftinere cohaefioncm elementarium mu-tuam partium, organicamque : cum tamen pleraque

antifeptica adfiringcntium effeftus minimc edant(ztf),

quod optandum eft. Acida fic vegctabilia, & prafer-

tim mineralia putredinem avertere , & pus jam effor-

matum vincere poffunt . Id potiffimum obfervatum

eft obtineri ab Oleo Vitrioli. Acor mineralis ut vali-

difiimum remcdiura prxdkatur ab Hallcro : hoc eo-

dcm rcmedio peritiffimi Praclici, & ipfc fapiens Sy-

denamius (17) variolas peffimas fuperarunt . In va-

(15) VLd. exptr. dofliHlmi Pri™!e mem. 3. e*p. 11.

U4! Id. mero. %.

(;?) Op. med. pluribus in lodl.

riolis anomalis prxcipue nigris afferir hic Aufllor in-

gcnris ufus efle Spiritum Virrioli. Artamcn loijuens

dc mincralibus rcmediis potcntius rcfpondere judicar

indicationibus; numcruam vcro fpecificc (28) .

XXII. Acidularum thermalium, (jua; Vitriolo Mar-

tis animata; funr, experienria mulriplici probatus eft

ufus in abfccfiibus utcri, hxpatis, renumque. Sed cV

grariflimus Limonum fuccus,

atquc Aurantiorum,

aqua diluius efficaciffimc putredini rcfiftir, eoquc lar-

ge exhibiro variolas contiuenriflimas a-flivo pra;fertim

tempore fanaras fuifle fa;piflimc expertus aflcrere non

dubito; utor guippe largiter in fuppuratis variolis,

& iu qualibet putrida , fcorbuticave affcftionc.

XXIII. Aft acidorum , fortium praxipue , vis ad

illud potiflimum viderur dirigi , ut quafi luclam agen-

do in putrida , feu alchalifata liquida., hxc vel mo-dcrctur, ut minus lxdant j vel in neutram fubigat na-

turam ; vcl fuperet ita, ut acidum ipfum pnevalcat'.

Ex liis varia animali ceconomia; poffunt incommodaquandaque evenire. Purulenta non femel , aut puiri-

da catochimia adeo late Corpus animale pofliilet, ut

nulla ab acidis quibufcumque moderatid obtineatur.

Quod fi acidorum , ctiam valentiorum coniideremus

in folida acrionem,

ipfa ab illis corrugari quidempoflnnt ; fed corrugationem major inde fequitur dcbi-

litas,

laxitafque ftatim ac pra;fenria acidi deeft .

XXIV. Qua; ramcn dum animadverro, minime cen-

feoeffeacida in mcdendo animale putridum excludcn-

da.

{»8) Id. ib. in pralit.

da. Valent enim mirimode ad alchalefcentiam jpfam

fi-xnandam,arque fine ipfis manca meo indicio effct

Medicina . Viam fternere mihi in animo erat ad often-

dendam majorem,tutioremque Peruviani Conicis ef-

ficaciam, ubi fubigenda non folum fit putrida exal-

tatio liquidorum , & purulenta cacochimia corrigen-

da; verum folida ipfa fubftinenda fint, ne a diffol-

Yentc purukhto miafmate dcftruaniur penitus.

ARTICULUS VII.

Cartex Peniviams puris caujjis obfijiit , ataue effeBibus

.

XXV.T^XE Peruviano Cortice non audeam pronun-

ciare, quo Saie,quoOleo, quo tandem

Spiritu putredinem , & pus avemt,corrigat

,ejulque

diffufionemprohibcat: non cnim de Chemica ejus ana-

lyfi loquar, cum vix difcrepet ab alia vegetabilis cu-

juslibet. IUius cineres a cineribus vegetabilium fere

omnium non diflerunt : & magnes non quidem con-

fertiiEmas , fed aliquot attrahcre de cjus cincrc obfer-

vatur moleculas, qux fcrri cxiftimari debent: ut de

aliorum vegetabilium cineribus pius minufve attrahit

.

XXVI. De Cortice pro prxfenti quiftione nihil

proferendum eft , niii quod certum experientia do-

cuit, & monftravit perpetua obfcrvatio. Scd certum

experientia, & obfervationc demonftrantibus, &con-tinuo verum eft Chinam Chinam animalia liquida,

& carnes a putrefaftione defendere ; purrefactionem

fiftere, qux incxperatj ideoque diffufionem putredi-

nis cohibere . Ad naufeam fortaffe repetercm hoc lo-

i6

co ,qus jam nota de antifeptica Corticis vi experti

funt currenti feculo , & paucis ab hinc annis viri

clariflimi (xp) , eacme non pauca, qualia fint, fed

certe fidelia,

cjua; ipfe ad fummum immortalis me-moriai Morgagnum in meo Spccimine infcripfi (jo).

XXVH. Sed & hoc propofito alicjuot tentavi expe-

rimenta circa recens pus . Eduftum hoc de exierno

mamma: abfceffu ,quod indolis erat deterioris , fubob-

fcurum nempe, fcetidum , in binas iquales partes di-

vifum detinui 24. horarum fpatio duobus in vafculis.

Ipfis obfervandum erat oculis in puris portione , cui

Cortex Peruvianus immifcebatur , idem pus craflius

fieri, & vixfceroremamplius reddere, colore autem

mixtum efTe de ipfo pulvere ; in qua autem portione

nihil additum erat, iifdem in circumftantiis loci , ca-

loris , durationis Stc.,pus rcddi ichorofum, atrum

,

liquidius , & fceridiffimum

XXVIIf. Quin igitur repetantur obfervara, & ex-

perimenta, qua: certa habemus de antifeptica Corticis

virtute j Iiccat fuper ha-c data aliquam flruere conje-

fturam,qua Chinac China: effeclus iidem explicentur

accommodariffime . Agere primum videtur Cortex Pe-

ruvianus in cbUificationis potiflimum officina, gaftrl-

cis primo fuccis talem conferendo temperiem,

qualis

apta eft laudabilem parare chylum,cujus fcilicet ele-

mentarcs particuhc cohifionem inviccm habeant pro-

cul

(10] Inter quos memoro [audamm jim Pringle Bcc. , memor. pre-fenim 11. cxp. 13. , & Hunham 1. C plutib. loc, Mead cap. 3. deva-riolaium curat. BiC. SiC.

(jo) Specimen obfemtionum, atq, «perimentorum , quibus Peru-viani Comcis vis antifeptica. &c. 6cc.

17

ctil a caagttlatione proximiorcm. Similcm & in fibris

folidis effeclum tum ventriculi , tum tenuium inte-

ftinorum producere videtur, quas praifentia putridi,

aut purulenta cacocbimia laxiores quidcm fempcr red-

dunt. Viribus indc vita: commifTus nutritius liquor

,

Cortiits medio ita paratus,

correilufve , in fanguincm

convertitur, qui folida cnutriendo, aptus efl idoneum

cohefionis gluten fibris applicare elementaribus , eaf-

que reparare : unde & fanguis ipfc , & ColHx fibnc dif-

fo/venti volatili putrido , & purttlento ex fangttine refiftant.

XXIX, Qukvis porro experimenta ad animalium

fubftantiarum a putredine praifervationem Cortice Pc-

ruviano tentata , feu ad ilias jam putrefcentes reparan-

das , illud exhibuerunt adnotandum,quod fibra: ad Jiri-

Siorem contaBum applicits fberunt ilbcfa organica tex-

tura

.

XXX. Hscc autem efficienda aCorticc, non qui-

dem expeftari debent ab una ejus remedii applicatio-

ne. Diu enim continuari debet, & repetiris fepe do-

fibus, licct parvis, remedium hoc , ut dicendum in-

fra. Hax fanc operando Peruvianus Cortex prsveniet

non folum putridam ditTolutionem, feu purulentam,

fed & inchoatam fiftet ; approximando fiquidem fua

intermixtione elementares liquidorum, folidorumque

partcs,quas ditfblvens purulenttim

,putridumve miafma

fejungcrc,atquc ita dcffruere cfficax eft. Longo, diu-

turnoquc igitur Corticis ufu in naturali organkaque

conformatione poflunt fluida,folidaque fubftineri , ad

eamque reduci ; cohiberi putrida diftolutio ; atque pu-

rulenta cacochimia fuperari . Hoc fenfu exiftimo ip-

Igilizsdby Google

-fum Corticem validiifimutn efl*e antifepticum , & pu-

.ris refiftere caulis, & effeftibus. Non vcro, quod pu-

rulentum,putridumve diflblvens , ut acida , luela op-

pugnet deftruatque ; neque quod fuppurationum pri-

.mitivas caulTas aufcrar.

XXXI. Cur autcm hxc operando Cortex Peruvia-

nus non valeat fimiliter in iis morbis, ubi effuliones

contingunt lj.quidorum , ipfiulque ianguinis ? Valet

procul dubio (ji), cum putridum folvens laxiiatem in

fibris elcmentaribus produxerit , & laxitatem cruori

,

.unde illarum a-gritudinum lixc cauia fit: eoque vel

tutius, fi Cortici quandoque aliquid addatur anodini,

quo irritabilitas,fenfibilitafque inieftinalium fibrarum

aufta; minuantur, Verum minime proficuus eft, imo& noxius non femel , quod ferio advertendum , quan-

do rigiditas,nimiaque vis liquidorum folidorumque

morbos illos procrcet.

. ARTICULUS VIII.

Comprobatur obfervationibus tn morbh ex pure

,

Cortice fuperatis.

XXXII. \ Stnulla aptior, concludentiorque addu-

il ei poteft ratio, ut fumma comprobetur

China; Chinic cfficacia in morbis purulcntis, atque in

puris collcdtionibus,quam qua: ex obfervatione , &

fucceffibus fauftis in iifdem circumftantiis petatur.

. .Ope-

fjil In di»bete quidtm, fudoribus colliquatiri: , fcbtibus diffenie-

ncis amumnilibuE , hsnmrragiis a fundrme putrido &c. , probltai, tfti-

tacue efl uiiilepticui Coite>: quod fipifiime txpcnus affcro.

Diaiiized b/Cooglc

Opera: hinc prctium duxi paucas fubjungere morbo-rum, dc quibus quiftio eft, biftorias, quofque re-

mediuni noftrum (anavit.

Ipfis mea: praxeos medica; exordiis traflavi nonpaucos pulmonum ahfcefijbus

, atque inchoata tabc

quafi perdiros, confiimptofque, quos ad laudabilem

valetudinis ftatum refurgere obfervavi ufu potiffimum

Corticis Peruviani,parca quidem dofi , fed diu nimis

exhibiti: atque iltorum aliqui ralem deniquc adepti

fiuit fanitatem, qua valuerunt fibi viftum laboribus

comparare ; de aliorum vero , ut fcribendi finceri-

tas eluceat, in fanitare perfeverantia nihil audeo pro-.

nunciare, cum de ipfis fcifcitari opportunitas mihidata minime fuerit in pofterum.

XXXIII. Ab illo autem tempore ufque ad przfens

,

ubi mihi neceflitas fuit in puris colleftionibus pulmo-

naribus Corticem adhibendi ; exhibui tuttus fub pilu-

lari forma , fyrupis ut vocant pecloralibus mifcendo

Corticem putverifatum , & addito quandoque glyririz-

2ie pulvere, aut alio pro re apto rcmedio ; piluljfque

fupcrbibenclam exhibebam potionem fimiliter oppor-

tunam ; animadvertebam denique abfuifle omnem in-

flammationem. Vomicis & pulmonaribus apertis, at-

que in cmpiematibus, tunc cum hi morbi diuturnio-

res redditi purulentam cacochimiam efformare incce-

pcrunt, non fine fenfibili beneficio ufus non raro fiira

Peruviano Cortice : fateor tamcn non femper fupera-

tosfuiffe eos morbos, & a remedio abftinui, cum lat-

iiones organicas,erofionefque profundas arbitrabar ad-

fuifle

.

b * XXXIV.

XXXIV. Ampla in perinxo fuppuratio contigerat

ruftico cuidam juveni , qux ferpens cuniculos effodie-

bat per inguinum alterutrum ad ufque pubem . Con-

ftirit dcnique profunde in ipfo perina;o , in quo ccc-

perat,ibique dcpafcebatur alre vicinas partes , & in-

tima pcuctrans , vefici urinarix tunicam offendit,

adcoque crofit, ut ultra omnem cxpeftationem, quo-

dam mane , cum ulcus tradlaretur, fupcr linreola, &fila depofitus, mirantibus mihi , & Chirurgo ,& adftan-

tibus obfervandus occurrerir iapis comprelfe fphericus

,

afper,lineamentis fere infculptis humanam faciem quaft

reprafentans , & magnitudinc ovum gailinaceum parumfuperans . Minabatur porro partium deftruclionem

,

ipfamque a?grotantis mortem hxc fuppurario peffima,

tam lata, tamque profunda . Attamen valida Corticis

Peruviani, ab ipfo ctiam fuppurationis initio anre ex-

clufionem lapidis, & large, & diu a me prafcripti vis

gangranam avertit, & poft illum certe rarum lapidis

egreffum, ulcus, per quod lotium puri commixtumexcernebatur

,per plures adhuc hebdomadas Cortice

numquam inrermhfo, abfterfum denique,

congluii-

natum,

occlufuriique penitus eft , lotio per naturales

redeunte vias,convalujrquc a:gcr omnino.

XXXV. Homo nautica; dicatus Arti annorum cir-

citer (jOi ab ebrio focio, hoc eodem anno, fauciams

eft acuto latoque cultro infra hipocondrium finixtrum,

& ilei criftam vulnere amplo profunilo, ex quo ma-

gna fafra eft fanguinis effufio extra,atquc intra abdo-

minis cavitatcm . In Nofocomio rcceptus exanimis

cxtremum vita: periculum jam fubiturus videbaiur

.

DigitizGd byGoogle

Peririflimus illum excepit,tra&avitque Chirurgus Spa-

doni, atque me confulenre modica: ad rertiam ufque

reiterata: fuerunt fanguinis emiiliones , tenuiffimo &raro ;cger enutritus cibo . Accenfa eft indc poft dieS

aliquot ex fuppurationc fcbris urens, & demum ma-gna ex vulnere fcetidiflimi puris copia educebatur

,

cooperanre ad educlionem puris folcrriflimi Chirurgi

induftria. Febris poflmodum fafla eft lenra , cotlfu-

mens,

pulfus exilis , celcr. Iraquc ad Corticis Peru-

viani anchoram confugicndum clfe duxi, & exhibui

ad drachmas ufque duas pro dofi, reperita piuries pri-

mis diebus, minori dein , tandem femel in die . Hocdiu contiuuatum nobile remedium optatos fenfibiliter

cffcflus produxit , Melior obfervabatur puris indoles

,

quanriras quotidie minor: atquc a:gcr revivifccns lau-

dabili frucbatur cibi appetcntia , febris fenfim finc fen-

fu extindta , vulnus denique claufum cft. Aft conva-

lefcens Nauta inopinato tentatur valido febrili frigo-

re, calidiflima deindc, & longe protrafta febri . Denova fufpicatus fum fuppurationc , nec ideo remcdiumaliud prater regimen diereticum , &diluentia pncfcrip-

fi . Primam fecunda , hanc tertia fequuta tft febris ;

atquc ifta pcrcurrcnre, perfacicm, peftus, & brachia

rubrx macuhc adparucrunt. Hflitaham an novus hic

morbus a realfumptione refidui (orfan in abdorainis

cavitate puris ludkandus ctTet , an potius ab cxcitato

variolarum fomitc: confluebant cnim variola? perCi-vitatcm

,neque quinquagenarius xgcr fe variolis af-

feemm umquam fuiffe rccordabatur. Uno vcrbo m va-

riolas converfx pultula: vidcbantur, & curfum , ut di-

b j fcre-

22

Ccrctx quidem , fcd copiofa: varjola:, morbus Iiic pla-

cide abfolvit : ita ut prarter rcgimen , & paucula pro

re remedia, atrjue nou omiflo, moderatis certe dofi-

bus , & pofl pera&am fuppurationem , Peruviano Cor-

tice, facili negotio a!ger ianus evaferir , & bona fruens

valitudinc vivat plcno roborenauticis addiftus labo-

ribus.

XXXVI. Recentiflimam hiftoriam alteram lubet

fubjungere. Pauper juvems annorum circitcr 10. ad

Nofocomium fuit delatus acimflima correptus fcbri .

Rubicunda facies, pulius duri,freqnentes, mens ob-

fcurata,refpiratio gravis, fanguinis expofccbant edu-

flioncm, potiones nitratas, clyfleres &c.,quibus non

obflantibus peraftis recurrebant febres f:ne manifcfla

pcriodo, more fubcontinuarum , vcl quafi conrinua-

rum. Confluentibus autcm in Nofocomio fcbribus pe-

riodicis , Peruvianum antifebrile expurgatis primis,

ut vocant, viis erac in opem revocandum . Refipuit

revera tertio ab Corticis exhibitione die , moderata,

non quidcm vifla, febri ager,

qui de acuto dolore

pollkis in finiflro pede quercbatur, & rcrulic inficlam

in eo digiro de vepreto fpinam pluribus ab illinc die-

bus morbi caufam fuiiTe. Digitus inlerim obfervatus

enormiter tumens,rubens, & profuridc jam fuppura-

tus erat : quare ne obflarcm fuppurarioni , cui Corti-

cem rcfiftere expertus fcio, hujus dimifi ufum , rem-

que dilucntibus, & peritx Chirurgi manui commifi.

Sed detumebat quidem de die in dkm digitus , unde

multum boni puris educebatur quotidie, dolor eva-

nuit , nullo tamcn rgrotantis levamjne , nifi quod

acu-

Diflitizod tiyGoogle

acuta in Ienram, continuamque commutata eft febris,

atque xger ipfe macie confumcbatur,videbaturque fieri

ftupidus . Totum mox crus finixtrum dolens , tumens

,

contraftum , immotum , nullo tamen rubore accenfum

obfervatum eft . Sufpicabar jam de puris reaffumptio-

ne, parum.cjim puris dc uigito cxprimcbatur,qui

tandem naturalem formam acquilivit,optimamque

cicatricem duxit, crure adhuc dolcnte,

contraflo,

tumente, immoto . Heitica judicabatur confumi fe-

bri juvenis mifcr, qui le£tulo decumbens fecibus, lo-

tioquc fc exoncrabat in leflulo. Igitur fpcs omnis mihi

crar in Corticc Pcruviano ad purulenram cacochimiam

modcrandam. Exhibui commixtis aliquot Caphuragrariulis . Aliquot elapfis diebus non fe quidem meiius

habebatarger, fed morbo r^filtens ftupiditatem amifit.

Elapfa adbuc hebdomada dolorc affeflus eft in dextera

mamma, crure jam non amplius doicntc extenfo , &reddita niobilitate fano . Tumuit poft paucos dies

mamraa affecla, & paucis inde diebus adco crevtt tu-

mor mollis dolcns , ut iiiwimi vMerctur laftantis obc-

fx muiieris. Incifus tandcm a Chirurgo tumor mirameffudit pUris quantitatem , temtis , atri

,fatidi . Obfer-

vanda bic obircr eft reaffumptio, feu evidens meta-

ilhalis puris de digito , crure finixtro ad dcxteram

mammam , & puris degeneratio in deterius : erat enimbona; indolis in digito pedis

,peffima: in mamma .

Dempta tum a Cortice Caphura, illum exhibere exi-

Aimavi minori dofi, ter autem in dic repetita. Pus

adparuit minus atrum poft plures dies*; fed arger tuf-

fiebat frequenter, & expucbat purulenta,quod de pul-

mo-

monica fcefione judiciurn erat non dubium . Prarter

expeftorantia , oximel fimplex , & diluentia, juffi

tunc fub alia forma adminifttari Corticem : huic enimcommifcui radicis Glycirizza; pulverem fubdupia ra-

tione ad Chinam , & tanriUum Myrrha; : qui om-nia cum fyrupo Altfcea: fimplici redafla in pilulas,

harum quatuor vel quinque quotidie pncfcripfi , &hauftum fuperbibendum potionis pefloralis. Pus dein-

ceps denfius, album, & quantitare de die in diemimminutum notabatur, tum quod de mamma expri-

mebatur, tum quod expuebatur tuiTiendo. Dcnique

parum, &fereinnocua expucbar, tuffiebatque rarius

,

febrique exrincta ;eger bona cnutriebatur cibi appeten-

tia, acquirebat vires, per Nofocomium valetudinarius

ambulabat, duftaque in mamma ckatrice , fanus tan-

dem dimiffus eft. Poft 15. circiter diem ad Xenodo-chiumrediit, inirio nempe hujus, quo fcribo, men-

fis Octobris ; fed fano omnino pectore , febribus perio-

dicis, iifque mitibus correptus, quibus iterum folis

amaricanribus , & ventris blanda purgatione fuperatis,

poft ii. diem Nofocomium fanus reliquit.

XXXVII. Juvenem pra: manibus habeo, dum hanc

pariter fcribebam Diifertatiunculam,qui trcdecitn cir-

ca ab hinc menfibus abfceflum in finixtro rene paffus

minxit deinceps purulcntam continuo urinam . Pus in

matula depofitum quantitate modo pius, modo minus

,

atque nota: nunc melioris, modo dcterioris obferva-

tum variis temporibus fuit. Sed irritis quibufditm re-

mcdiis, quibufdam negleftis, filb finem elapfi proxi-

mc Augufti, itcrumquc ultra idus Septcmbris, ma-

Digiiizcd t>y Google

gnam cum lotio poft pragreffatn acutam trium circi-

ter dierum fcbrim, horridi puris fcetidiffimi copiamemifit. Viterbienfcm acitlulam, qua & ufus alias fuit

inutiliter, thermalcm aquam denuo pra:fcrip(i afflifto

juveni , fed pari fucceffu • Ad Cortkis Pcruviani ufum,

qucm Augufto menfe jam cxhibueram, deveni, nec

fine faufto eventu. Pus inodorum , album , denfiufeu-

lum cxcernebatur prirno , mox minuebatur ijuantitatc:

nunc ferc a pnre oinnino immunes ohfcrvantur uri-

r.x ita ut alitjuiJ Tercuinthinar Venet.t jj:n nunc al-

ternis diehus fumcnda: fuh pilularum fbrma exifti-

maverim prafcribere ad ukeratum vifcus abftcrf,crt-

dum penitus, ac folidar.Jum,numquam tamcn reiifto

Cortice, quo continuato, ac dein pro re moderando,

mecum illuftris a^er, qui cmaciatus debilifquc pri-

mum , nunc meliori frucns corporis habitu,

fperat,

fi D. O. M. concefferit,plcnam renis fanationem

.

XXXVIII. Alias nce paucas numero haberem hulc

propofito hiftorias,quas ne Iongus nimium firn lu-

bens pnetereo ; & aliquarum. furtaffe notandas circum-

ftantias defiderarem, qua: meinoria exciJerunt Inte-

rim nonnc enarrata ufquc nunc ad evidentiam pro-

bant ualidam, tutamqiie Carticis Peruviani efficaeiam /n

puris,

qttovis in vifiere fint , colleHionibus ? Nonne af-

firmari poteft omni procul erroris metu illuJ remc-

dium puris indolem pravam in meliorem murare? pu-

ris fluida liquantis, Jcftruentifquc folida effeftus mo-derari? folida itaque, & fluida ita in elcmentorum

nexu confirmare, ut diffolventi puri,purulento li-

quido volatili, acri Saliilliputridifero refiftant • Unover-

t6verbo ex obfervatis, experimentifgue illc eft porro

China: Chinar effeftus : Ammslium partium diffolutionem

prapedire ; tnchoatam cohibere . . »

Concludendum ergo nullum in materia medica

notum efle remcdium Peruviano Cortice prarftantius

,

quo uti poffinr Medici, cum manifeftum eis certo fit,

colleciionem puris adeffe in quavis Corporis partc.

ARTICULUS IX.

Cautela in ufu Corticis obfervanda .

XXXIX. \ Ttamen cum in tractando adeo gravi

/\ fanitatis negotio nihil fme cautclis fit

operandum; animadvertendum ideo cum cura eft, re-

medium , de quo agitur, luppurationibus refiftere :

fed fuppurationes effe quanrloque promovendas. Ab-

ftincndum ab ufu Corticis, cum inflammatio adhuc

in abfceffibus vigeat confpicua : & vigere , collecto

etiam pure, poffe inflammationes ipfe jam notavit

Hippocrates, & Sydenamius (jj) , & obfervatur quo-

tidie iis in cafibus , ubi plurima funt vafa inflammata.

obftrufla, qua: amplum conftituentia tumorem, ma-turari , ut medico loquar fermone, nequeunt omniafimul, unoque die. Indicant inflammationis praffen-

tiam dolor, febris acuta, pulfus durus, urina; fiam-

mex tfitis &c. , & in externis partibus tumor

,rubor,

dolor &c. , ut patet medicam cxcrcentibus praxim .

XL. Diathefis purulcnta , emaciatio lente progre-

diens, fcbricula, poft paftum exacerbans, pulfus hu-

rrii-

(31) Opcr. omn. feft. 6. eap. 3.

miles, exiles, celeres eVc. poft pragreffam vifceris,

feu partis alicujus inflammationem , de collecto pure

indicia funt, aux mirabilis Chime Cbinx ufum po-

ftulant.

XLI. Notavimus obirer (Artic. IV. num. itj.) aci-

dam ouandoque puris indolem . In laftantibus hoc pra:-

ferrim pueris indubium elt, in cjuibus nulla expe&an-

da a Cortice Peruviano faius : quamvis cnim pueru-

lus laflea crufta atTeclus acefcente pure undioue fcatcat,

& per vifum & internis aurium , narium ,aliarumque

partium in abfceflibus , obtufa tunc reperietur Corti-

cis eflicacia: acidum enim miafma eleinentares fibras

compingit potius, corrugaraue, non vero fejungir

,

folvit,deflruitcjue , ur purulentum illud

,quod alcha-

linum vocatur. Ubi vero acoris pra:fentia evanefcit,

pravalente putredine, feu alchalina purulentia,

rjua:

fuis peculiaribus confpkua notis fir, Corticis tum ufus

erit certe proficuus.

XLII. Dofis denique, modus, continuatio inCor-

tice exhibendo, & quibus coadjuvari poflir mediis, &ejuibus confirmanda valetudo fit poft ufum Corticis

,

cx confilio ha:c pcnJcnt prudentis Medici , cui morbi

,

& a?grotantis circumftantia: indicabunt . Nihii fane

magis exitiale eft Medicinam facientibus, auam gene-

ralibus prarceptis mederi (33).

AR-

(jj) Vi» ulla pcrpciui pizccpta Djcdicimlis Ars rteipit: A. Curn.Cclf. in przfat.

ARTICULORUM INDEX.

L Ptxloquittm

II. Qtiid ptis

III. Quibtts coufts ptts efformetttr .

IV. Malx putis qtialitatts .

V. Horridi putuhnttt materia tfftSus .

VI. Qita puri obfifiaat remedia .

VII. Cortex Perttvianuspttris cattjis ohjijiit,

atqut tfftSibus.

VIII. Comprobatttr obfcrvationibas in motbis

ex pure , Cortice fuperatis

.

IX. Catttci.t irt ufu Corttcis obfetvsnda .