1 ÉèÏ~°`«^Õâ Éè∫qÀohõ Åhõ∆}ÏÅ∞ - smartprep.in · 2017. 7. 20. · 1...

1

ÉèÏ~°̀ « Õ̂â◊ K«i„ «̀‰õΩ, Éè∫QÀoHõ Ñ̈iã≤÷̀ «∞Å‰õΩ J «̀ºO «̀ ã̈xflÇ≤Ï «̀ ã̈O|O è̂ŒO LOk. XHõ Õ̂â◊ K«i„ «̀#∞ ÉÏQÍ

J~°÷O KÕã̈∞HÀ=_®xH̃ P Õ̂â◊ Éè∫QÀoHõ ã̈fi~°∂Ñ̈O QÆ∞iOz ≥̀Å∞ã̈∞HÀ=_»O J=ã̈~°O. ÉèÏ~°̀ « Õ̂â◊O J

2

U Õ̂â◊ K«i„ «̀ J~Ú

3

Ç¨Ï~°áêÊ

4

Ç̈Ï~°áêÊ

5

3. Ñ̈tÛ=∂ã≤Ü«∂ Ë Ç̈Ï~°áêÊË Ç̈Ï~°áêÊ ã̈Oã̈¯ $u q∞#fl Ô~O_»∞ HÍ~°}ÏÅ∞ ≥̀ÅÑ̈O_ç?

["å|∞ – "≥·kHõ ã̈Oã̈¯ $u`À áÈeÛ#@¡~Ú Õ̀ Ç̈Ï~°áêÊã̈Oã̈¯ $u P è̂Œ∞xHõ"≥∞ÿ#k. |∞∞̂Qfi Œ̂ P~°∞ºÅ∞ „QÍg∞} ã̈Oã̈¯ $u,

™êO„Ñ̈^•Ü«∂Å‰õΩ „áê è̂•#º «̀xKåÛ~°∞. Ç̈Ï~°áêÊ „Ñ̈[Å∞ =º=™êÜ«∞ "åºáê~° PiúHõ =º=ã̈ú „áêuÑ̈kHõQÍ QÆÅ #QÆ~åÅÖ’

x=ã≤OKÕ"å~°∞. `˘e "Õ̂ ŒHÍÅ P~°∞ºÅ‰õΩ W «̀~° „áêO`åÅ`À Z@∞=O\ ̃ã̈Oã̈¯ $u "åºáê~° ã̈O|O è̂•Å∞O_Õq HÍ=Ù.

Ç̈Ï~°áêÊ „Ñ̈[Å‰õΩ ã̈∞"Õ∞~ü, "≥∞ã̈Ñ̈\’q∞Ü«∂ =O\ ̃Ë Q˘Ñ̈Êk Jx ¿Ñ~˘¯#=K«∞Û#∞.

D „H̃Ok "å\ ̃["å|∞Å∞ „"åÜ«Ú=Ú

Z) "≥∞Å∞Ç̈Ï ZHȭ _» LOk?

[. ã≤O è̂Œ∞ Ñ̈i"åÇ̈ÏHõ „áê «̀O

a) Ç̈Ï~°áêÊ HÍÅOÖ’ ™ê è̂•~°}OQÍ LÑ̈Ü≥∂yOKÕ «̀∂xHõ Uk?

[. 16 ã̈OYº =∞iÜ«Ú ^•x QÆ∞}̃O`åÅ`À ‰õÄ_»∞H˘#fl «̀∂xHõ

ã≤) Ç̈Ï~°áêÊ „Ñ̈[Å‰õΩ ≥̀eÜ«∞x Ö’Ç̈Ï"Õ∞k?

[. W#∞=Ú

_ç) Ç̈Ï~°áêÊ ã̈Oã̈¯ $u U ã̈O= «̀û~°OÖ’ Ñ̈ «̀#"≥∞ÿ# Œ̂x ™ê è̂•~°}OQÍ K≥|∞`å~°∞?

[. „H©Ñ̈Ó. 1750

6

XHȭ =∂~°∞¯ „Ñ̈â◊flÅ∞

1. Ç̈Ï~°áêÊ HÍÅO #∞O_ç

7

|∞∞̂Qfi Œ̂ Ü«ÚQÆO5

„H̃O Œ̂\ ̃áê~î°OÖ’ Jaè=$kúK≥Ok# Ç̈Ï~°áêÊ ã̈Oã̈¯ $u QÆ∞iOz K«̂ Œ∞=Ù‰õΩ

8

=∞e "Õ̂ ŒHÍÅO6

„H̃O Œ̂\ ̃áê~î°OÖ’ „áêp# ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ K«i„ «̀Ö’ „H©.Ñ̈Ó. 1500 #∞O_ç 1000 = ã̈O= «̀û~°O HÍÅO

9

"Õ̂ •Å „áê=ÚYº «̀7WO «̀‰õΩ =ÚO Œ̂∞ áê~î°OÖ’ "≥·kHõ P~°∞ºÅ ™ê=∂lHõ PiúHõ r=# q è̂•#OÖ’ ã̈OÉèíqOz# =ÚYº =∂~°∞ÊÅ#∞

QÆ∞iOz K«k"åO. Ñ¨â◊√áÈ+¨}Ï è̂•i «̀ PiúHõ =º=ã÷̈ ™ê÷#OÖ’ =º=™êÜ«∞ PiúHõ =º=ã÷̈, KÕu =$ «̀∞ÎÅ∞, Hõà◊Å∞

KÀ@∞KÕã̈∞‰õΩ

10

ã̈OÇ≤Ï «̀ „áê~°ú

11

3. P„â◊=∞ è̂Œ~°‡ =º=ã̈ú#∞ =i‚OK«O_ç?

["å|∞– Ñ̈Ù~°∞ëê~åúÅ#∞ PK«~°}Ö’ ÃÑ@ì_®xH̃ |∞∞+̈µÅ∞ =ºH̃Î rq`åxfl K«∞ «̀∞„â◊=∞ è̂Œ~°‡=ÚÅ∞QÍ qÉèílOKå~°∞.

„|Ç̈Ï‡K«~°º=Ú, QÆ$Ç̈Ï™êú„â◊=∞=Ú, "å#„Ñ̈™êÎ„â◊=∞=Ú, ã̈Ë «̀‰õΩ¯= ™êú#O á⁄O^•~°∞.

â◊¥„ Œ̂∞Å∞ q è̂Œ∞Å∞ – =º=™êÜ«∞O, Ñ̈â◊√áÈ+̈}, ¿ã=Å∞ KÕÜ«∞_»O gi q è̂Œ∞Å∞, g~°∞ ã̈=∂[OÖ’ J@ì_»∞QÆ∞ ™êú~ÚH̃

12

K≥Ok#"å~°∞. "Õ̂ ŒHÍÅO

13

9. '=∂Ü«∞— J#QÍ

14

*̌·#, É∫ Œ̂ú =∞`åÅ∞8=∞#O WÑ̈Ê\=̃~°‰õΩ "≥·kHõ =∞ «̀ ™êO„Ñ̈^•Ü«∂Å∞, ã̈=∂[OÖ’ fã̈∞H˘zÛ# ã̈OH̃¡+̈ì̀ « QÆ∞iOz K«̂ Œ∞=Ù‰õΩ

15

*·̌#, É∫ Œ̂ú =∞ «̀ ¿ã=Å∞9=∞ «̀ ã̈Oã̈¯~°}À Œ̂º=∂Å∞QÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# *̌·# É∫ Œ̂ú =∞`åÅ QÆ∞iOz QÆ̀ « áê~î°OÖ’ K«̂ Œ∞=Ù‰õΩ

16

Jâ’‰õΩx HÍÅOÖ’ aè#fl =~åæÅ =∞ è̂Œº ~å[H©Ü«∞ SHõº «̀ U~°Ê_»@O QÆ=∞xOK«̂ Œy# q+̈Ü«∞O.

„Ñ̈*Ï™êfiq∞Hõ ã̈∂„`åÅÑ̈@¡ qâßfiã̈OQÆÅ É∫ Œ̂Ì ã̈OÑ¶̈∂~å=∂Å∞ „Ñ̈*Ïaè„áêÜ«∞OÃÑ· „Ñ̈ÉèÏ=O K«∂áê~Ú.

Jâ’‰õΩx „Ñ̈*Ï ã̈ÔH∆=∞ K«~°ºÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ~åAÅ‰õΩ =∂~°æ̂ Œ~°≈HÍÅÜ«∂º~Ú.

Pi÷Hõ ~°OQÆO:

É∫ Œ̂Ì=∞ «̀ã̈∞ÎÅ JÇ≤ÏO™ê q è̂•#O =Å# Ñ̈â◊√ã̈OÑ̈ Œ̂ ÃÑiyOk.

=º=™êÜ«∂xH̃, JO Œ̂∞Ö’ ÃÑ Œ̂Ì W#∞Ñ̈ Ëì =∞ è̂Œ∞~° tÖÏÊÅ∞ D Ü«ÚQÍxH̃ K≥Ok#"Õ.

JO «̀~å̊fÜ«∞ ~°OQÆO:

«̀∂~°∞Ê, Œ̂∂~° „áêK«º Õ̂âßÅÖ’ É∫ Œ̂Ì=∞ «̀O "åºÑ≤OzOk. nx=Å# ÉèÏ~°̀ «̂ ÕâßxH̃ Pã≤Ü«∂ Õ̂âßÅ‰õΩ =∞ è̂Œº

17

™êOã̈¯ $uHõ ã̈O|O è̂•Å∞ |ÅÑ̈_®¤~Ú.

*Ï"å, HõOÉ’_çÜ«∂ =O\ ̃J

18

3. *̌·# =∞ «̀O U ~°OQÆOÖ’ Jaè=$kúH̃ qâı+̈OQÍ `À_»Ê_çOk?

["å|∞: "åã̈∞Î, ™êÇ≤Ï «̀º~°OQÍÅ∞

4. *̌·# =∞ «̀ „QÆO è̂•ÅÖ’ „Ñ̈ è̂•#"≥∞ÿ#"Õq?

["å|∞: JOQÍÅ∞, LáêOQÍÅ∞, „Ñ̈Hõ~°}ÏÅ∞

5. *̌·# "åã̈∞Î x~å‡}ÏÅÖ’ Q˘Ñ̈ÊkQÍ QÆ∞iÎOK«|_ç#"Õq?

["å|∞: ~å*òy~ü-y~åfl~ü, =∞øO\ò J|∞

6. ÉèÏ~°̀ « Õ̂â◊OÃÑ· Jâ’‰õΩx ã̈ÔH∆=∞ q è̂•# „Ñ̈ÉèÏ="Õ∞q∞\?̃

["å|∞: „Ñ̈[Å =∞ è̂Œº aè#fl «̀fiO L

19

3. ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÃÑ· Jâ’‰õΩx ã̈ÔH∆=∞ q è̂•#O „Ñ̈ÉèÏ=O Uq∞\?̃

["å|∞: „Ñ̈[Å =∞ è̂Œº aè#fl «̀fiO L

20

=∞QÆ̂ èŒ ™ê„=∂[º q[$OÉèí}, áê~°jHõ=∞iÜ«Ú „w‰õΩ Œ̂O_»Ü«∂„̀ «Å∞10

ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ K«i„ «̀Ö’ „H©ã̈∂Î Ñ̈Ó~°fiO 6= â◊̀ å|ÌO XHõ =ÚYº"≥∞ÿ# Ñ¶̈∞@ìO. P HÍÅO XHõ 'ãÖkèÜ«ÚQÆO—

=O\k̃. WO «̀‰õΩ=ÚO Œ̂∞ áê~î°OÖ’ =∞#O, „ÉÏÇ̈Ï‡}=∞ «̀OÃÑ· =∞ «̀, ™ê=∂lHõ x~°ã̈#Å∞, É∫ Œ̂ú *̌·#=∞`åÅ ~°∂Ñ̈OÖ’

ÃÑÅ∞¡aH̃#@∞¡ ̀ ≥Å∞ã̈∞‰õΩ

21

1. „H©.Ñ̈Ó. 6= â◊̀ å|ÌOÖ’ L «̀Î~° ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ ~å[H©Ü«∞ Ñ̈iã≤÷̀ «∞Ö̌@∞¡O_≥\q̃?

["å|∞: „H©.Ñ̈Ó. 6= â◊̀ å|ÌOÖ’ L «̀Î~° ÉèÏ~°̀ « Õ̂â◊OÖ’ ëÈ_»â◊=∞Ç̈[#Ñ̈^•Å#∞ 16 ~å*ÏºÅ∞ LO_Õq.

g\Ö̃’ 14 ~å[iHõ =º=ã̈÷Å∞ 2 QÆ} «̀O„ «̀ =º=ã̈÷Å∞.

=∞QÆ̂ èŒ, HÀã̈Å, = «̀û, J=Ou =∞Ç̈[# Ñ̈^•ÅÖ’ â◊H̃Î=O «̀"≥∞ÿ# ~å*ÏºÅ∞.

=∞QÆ̂ èŒ â◊H̃Î=O «̀"≥∞ÿ# ~å[ºO nx ~å[ è̂•x yi„=[Ñ̈Ù~°O =l̊ ~å[ºO u~°∂›̀ ü „áêO «̀OÖ’ L#flk. D „áêO «̀OÖ’

22

Éèí∂q∞tã̈∞Î P^•Ü«∞O ÅaèOKÕk.

=∞QÆ̂ èŒ „áêO «̀OÖ’ ÅaèOKÕ W#∞Ñ̈ Yx[O ~å[º PÜ«Ú è̂Œâ◊H̃Îx ÃÑOK«∞HÀ=_®xH̃ LÑ̈Ü≥∂QÆÑ̈_çOk. P „áêO «̀OÖ’x

U#∞QÆ∞Å∞ Ãã·#ºOÖ’ QÆ[|ÅO =$kúH˜ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_®¤~Ú. aOa™ê~°∞_»∞ _»O_»Ü«∂„ «̀KÕã≤ JOQÆ~å*Ïºxfl, q"åÇ¨Ï

ã̈O|O è̂•Å ^•fi~å HÍjx «̀# ~å[ºOÖ’ HõÅ∞Ñ̈ÙH˘

23

=∂~å~Ú.

F_ç# áêÅ‰õΩÅ∞ áê~°j‰õΩÅ‰õΩ 360 \ÏÖ̌O@¡ |OQÍ~°∞ ~°[#∞ HõÑ̈ÊOQÍ K≥e¡OKå~°∞.

áê~°j‰õΩÅ Ãã·#ºOÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ‰õÄ_® KÕ~å~°∞. D ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅ#∞ „w‰õΩÅ`À [iy# Ü«Ú^•ÌÅÖ’ áê~°j‰õΩÅ∞

LÑ¨Ü≥∂yOK«∞H˘

24

2. „Ñ̈. =∞QÆ̂ èŒ ~å*ÏºxH̃ aOa™ê~°∞_»∞ U q è̂ŒOQÍ „áêÉèí"åxfl ≥̀KåÛ_»∞?

[. J «̀x q[Ü«∞ Ü«∂„ «̀Å∞, "≥·"åÇ≤ÏHõ ã̈O|O è̂•Å∞ =∞iÜ«Ú ~å[hu[̋ «̀.

3. „Ñ̈. #O Œ̂=Oâ◊ ~åAÅ∞ ZO Œ̂∞‰õΩ JÑ̈MÏºu áêÅÜ«∂º~°∞?

[. "å~°∞ „‰õÄ~°∞Å∞, =∞iÜ«Ú JÇ̈ÏOHÍ~° ã̈fiÉèÏ=ÙÅ∞ „Ñ̈[Å#∞ JkèHõ Ñ̈#∞flÅ`À Ñ‘_çOKå~°∞.

4. „Ñ̈. JÖ̌QÍ̊O_»~ü U HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°̀ « Õ̂â◊OÃÑ· Œ̂O_≥̀ åÎ_»∞

[. „H©.Ñ̈Ó. 4 â◊̀ åaÌ HÍÅOÖ’

5. „Ñ̈. HõÑ≤à◊ #QÆ~åxfl è̂ŒfiOã̈OHÍqOzO ≥̂=~°∞?

[. Jaèq∞xÜ«∞

25

=∞QÆ̂ èŒ ™ê„=∂[º „áêÉèí= „áê è̂•#º «̀=∞iÜ«Ú q Õ̂j Œ̂O_»Ü«∂„̀ «Å „Ñ̈ÉèÏ=O11

L «̀Î~° ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ ¢H©.Ñ̈Ó. 6= â◊̀ å|ÌOÖ’ "≥Åã≤# Ñ̈ Œ̂Ç̈~°∞ [#Ñ̈^•Ö’¡ =∞QÆ̂ èŒ z=~°‰õΩ XHõ „Ñ̈=ÚY"≥∞ÿ#kQÍ

Pq~°ƒùqOz#@∞¡ g∞~°∞ QÆ̀ « áê~î°OÖ’ ≥̀Å∞ã̈∞‰õΩ

26

4. =∞QÆ̂ èŒ QÆ[|ÅO â◊H̃Î=O «̀"≥∞ÿ#k =∞QÆ̂ èŒ QÆ[|ÅO QÆ∞iOz qx# JÖ̌QÍ̊O_»~ü ¿ã#Å∞ P ~å[ºOÃÑ· Œ̂O_≥̀ ÕÎ

™êÇ̈Ïã̈O KÕÜ«∞ÖËHõáÈÜ«∂~Ú.

5. =∞QÆ^èŒ „áêO`«OÖ’ qiqQÍ ÅaèOKÕ W#∞Ñ¨ Yx[O`À PÜ«Ú^è•Å∞, =º=™êÜ«∞ Ñ¨x=Ú@¡#∞ `«Ü«∂~°∞

KÕã̈∞HÀQÆeQÍ~°∞. =∞QÆ̂ èŒ Pi÷Hõ ™ê÷~Ú ÃÑ~°QÆ_®xH̃ Wq LÑ̈HõiOKå~Ú.

6. ã̈OÑ̈#∞flÖ̌·# "≥·â◊√ºÅ‰õΩ L#fl «̀ ™êOÑ¶≤∞Hõ Ç̈ÏŸ^•#∞ HõeÊOKÕ f~°∞QÍ, =º=™êÜ«∂xH̃ LÑ̈Ü≥∂QÆÑ̈_Õ Ñ̈â◊√=ÙÅ#∞

|e WKÕÛ ™êO„Ñ̈^•Ü«∂xfl x~°∞`åûÇ̈ÏÑ̈~°KÕ #∂ «̀# =∞`åÅ#∞ ~å[ºáêÅ‰õΩÅ∞ P Œ̂iOKå~°∞. *̌·#, É∫ Œ̂Ì =∞`åÅ#∞

P Œ̂iOK«_»O =Å# „Ñ̈[Å‰õΩ J

27

2. JÖ̌QÍ̊O_»~ü q∞„ «̀∞_»∞ xÜ«∞~°̄ ãπ ã≤O è̂Œ∞ =ÚY^•fi~°O #∞O_ç Ü«̧ „Ñ¶̈\ã̃π #k =~°‰õΩ KÕã≤# Éè∫QÀoHõ J

28

=∞ø~°ºÜ«ÚQÆO12

=∞ø~°∞ºÅ áêÅ# „áêp# ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ K«i„ «̀Ö’ J «̀ºO «̀ „áê è̂•#º «̀ Hõey# Ü«ÚQÆOQÍ Jaè=i‚OK«=K«∞Û. =∞ø~°º

K«„Hõ=~°∞ÎÅ∞ "≥Ú@ì"≥Ú Œ̂\˜™êiQÍ ÉèÏ~°̀ « LÑ¨YO_»OÖ’x ~å[H©Ü«∞ "≥·q è̂ŒºO`À ‰õÄ_»∞H˘#fl z#fl z#fl ~å*ÏºÖ’¡

~å[H©Ü«∞ UHõ̀ åfixfl ™êkèOz X̂H Ñ̈iáêÅ# H̃O Œ̂‰õΩ fã̈∞H˘x=KåÛ~°∞.

=∞ø~°º ™ê„=∂[º ™ê÷Ñ̈‰õΩ_»∞ K«O„ Œ̂QÆ∞Ñ̈Î =∞ø~°∞º_»∞. K«O„ Œ̂QÆ∞Ñ̈Î =∞ø~°∞º_»∞ ã̈=∞~°÷=O «̀"≥∞ÿ#, qâ◊fiã̈hÜ«∞"≥∞ÿ#

„Ñ̈Éèí∞ «̀fi Ü«∞O„`åOQÍxfl ~°∂á⁄OkOKå_»∞. W «̀x "å~°ã̈∞Ö̌·# aO Œ̂∞™ê~°∞_»∞ =∞iÜ«Ú Jâ’‰õΩ_»∞ =∞ø~°º ™ê„=∂[º H©iÎ

„Ñ̈u+̈ªÅ#∞ =∞iO «̀ W#∞=∞_çOÑ̈KÕ™ê~°∞. =∞ø~°º Ü«ÚQÆOÖ’ ™êOÑ¶≤∞Hõ ã̈"≥∞ÿºHõ̀ « HÀã̈O Jâ’‰õΩ_»∞ ~°∂á⁄OkOz#

' Œ̂=∞‡— ã̈=∞HÍb# ã̈=∂*ÏxH̃ ‰õÄ_» LÑ̈Ü≥∂QÆHõ~°"≥∞ÿ# Œ̂x K«i„ «̀HÍ~°∞Å ÉèÏ=#. z=i =∞ø~°º ~åAÅ Jã̈=∞~°÷̀ «

=Å¡ D ~å[ºO Ñ̈ «̀#"≥∞ÿOk. ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ ã̈Oã̈¯ $uH̃ =∞ø~°∞ºÅ∞ qã̈Î $ «̀"≥∞ÿ# ¿ã=Å#∞ JOkOKå~°∞.

29

q Õ̂j Œ̂O_»Ü«∂„̀ «Å∞13

=ÚO Œ̂∞ K«kq# áê~î°OÖ’ =∞ø~°º=Oâ◊ ~åAÖ̌·# K«O„ Œ̂QÆ∞Ñ̈ÙÎ_»∞, aO Œ̂∞™ê~°∞_»∞, Jâ’‰õΩ_»∞ "≥Ú Œ̂Ö̌·# "å~°∞

~å[H©Ü«∞, ™êOÑ¶≤∞Hõ, =∞ «̀~°OQÍÖ’¡ ™êkèOz# Jaè=$kúx QÆ∞iOz ≥̀Å∞ã̈∞H˘

30

âß «̀"åÇ̈Ï# Ü«ÚQÆO14Jâ’‰õΩx =∞~°}Ï#O «̀~°O =∞ø~°º ™ê„=∂[ºO «̀fii «̀QÆu# qzÛù#fl"≥∞ÿ#k. "åÜ«Ú=º „áêO`åxfl „w‰õΩÅ∞,

â◊‰õΩÅ∞, áêiúÜ«∞

31

QÆ∞Ñ̈Î ™ê„=∂[ºO15

QÆ∞Ñ̈Î~å[º ™ê÷Ñ̈#‰õΩ =ÚO Œ̂∞ HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ ~å[H©Ü«∞ J

32

QÆ∞ÑÎ̈ Ü«ÚQÆO

33

NÅOHõ ~åA "Õ∞Ñ¶̈∞=~°‡ q[̋Ñ≤Î "Õ∞~°‰õΩ QÆÜ«∞Ö’ É∫ Œ̂Ì qÇ̈~° x~å‡}ÏxH̃ J#∞=∞uKåÛ_»∞.

Hõq~åA a~°∞ Œ̂∞ QÆÅ ã̈=Ú„ Œ̂ QÆ∞Ñ̈ÙÎ_»∞ ™êÇ≤Ï`åºaè=∂x ã̈Ow «̀O`À W «̀xH̃ Ñ̈iK«Ü«∞O LOk.

Jâ◊fi"Õ∞ è̂ŒÜ«∂QÆO x~°fiÇ≤ÏOz# ã̈=Ú„ Œ̂ QÆ∞Ñ̈ÙÎ_»∞ ™êOã̈¯ $uHõ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz# Ñ¶̈∞#∞_»∞.

Ô~O_»= K«O„ Œ̂QÆ∞Ñ̈ÙÎ_»∞ „H©.â◊. 335-380

K«O„ Œ̂QÆ∞Ñ¨ÙÎx K«O„ Œ̂QÆ∞ÑÎ̈ q„Hõ=∂k «̀∞º_»x ‰õÄ_® Ñ≤Å∞™êÎ~°∞. "åHÍ@Hõ ~åA ~°∞„ Œ̂¿ã#∞xH˜ «̀# ‰õΩ=∂Ô~Î

„Ñ̈ÉèÏ=uxzÛ q"åÇ̈ÏO KÕ™ê_»∞.

"åHÍ@‰õΩÅ`À U~°Ê_ç# |O è̂Œ∞ «̀fi |ÅO`À K«O„ Œ̂QÆ∞Ñ̈ÙÎ_»∞, =∂àÏfi, QÆ∞[~å ǜÅÖ’x â◊‰õΩÅ g∞ Œ̂ q[Ü«∞O

á⁄O^•_»∞. ™êÇ≤Ï`åºaè=∂x J~Ú# K«O„ Œ̂QÆ∞Ñ̈ÙÎ_»∞ ''#=~°̀ åflÅ∞—— J#∞ 9 =∞Ok Hõ=ÙÅ#∞ áÈ+≤OKå_»∞. HÍo^•ã̈∞

giÖ’ =ÚY∞º_»∞.

W «̀x HÍÅOÖ’ L[̊~Úx ~å[H©Ü«∞, =∞ «̀, "å}̃[º HÍ~°ºHõÖÏáêÅ‰õΩ ĤO„ Œ̂OQÍ =∂iOk. L[̊~Úx giH̃

Ô~O_»= ~å[ è̂•x.

W «̀x HÍÅOÖ’ =zÛ ~å[ºOÖ’ Ñ̈~°º\Õz# K≥·

34

3. ™ê÷

35

~åAÅ∞ „âı}̃ è̂Œ~å‡xfl áê\ÕKåÅx è̂Œ~°‡âß„™êÎÅ∞ ¿Ñ~˘¯#_»O

36

„Ñ̈[Å∞ ̂ ˘OQÆÅ ÉèíÜ«∞O ÖË‰õΩO_® ¿ãfiK«ÛùQÍ ã̈OK«iOKÕ"å~°∞. „Ñ̈[Å∞ #=∞‡Hõã̈∞ÎÅ∞, =OK«# ̀ ≥eÜ«∞ Œ̂x á¶êÇ≤ÏÜ«∂

37

3. ÉèÏQÆ= «̀ âßY

QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ HÍÅOÖ’ LÑ̈x+̈ «̀∞ÎÅ P è̂•~°OQÍ ÉèÏQÆ= «̀ âßY U~°Ê_çOk. ÉèÏQÆ= «̀ âßY "å~°∞ q+̈µ‚=Ù#∞, t=Ù}̃‚

Ñ¨ÓlOKÕ"å~°∞.

4. á¶êÇ≤ÏÜ«∂

38

6. U =~°æO "åix ~å[Ñ̈Ù„ «̀∞Åx Ñ≤eKå~°∞?

["å|∞: Ç̈ï}∞Å∞

7. U P è̂•~°O =Å# =∞#‰õΩ JO@~åx «̀#O QÆ∞iOz ≥̀eÜ«ÚK«∞#flk?

["å|∞: á¶êÇ≤ÏÜ«∂

39

Ç¨Ï~°∞¬_»∞(H©.â◊. 606–647)17

QÆ∞Ñ̈Î™ê„=∂*º Ñ̈ «̀

40

ã̈ÉèíÖ’ =∞ «̀ÉèË̂ •Å∞ ÖË‰õΩO_® Y*Ï

41

Pi÷Hõ Ñ̈iã≤÷̀ «∞Å∞

Éèí∂q∞tã̈∞ÎQÍ Ñ̈O@Ö’ 1/6 =O «̀∞ =∂„ «̀"Õ∞ Ç̈Ï~°∞¬_»∞ x~°‚~ÚOKå_»∞. Ñ̈#∞flÅ ÉèÏ~°O «̀‰õΩ¯=, "åºáê~°∞Å‰õΩ

~°∞ã̈∞=ÚÅ ÉèÏ~°O ̀ «‰õΩ¯=. =~°ÎHõ "åºáê~åÅ∞ qiqQÍ ™êy ã̈OÑ̈ Œ̂ ÃÑiyOk. „Ñ̈[Å∞ ã̈∞Y ã̈O`ÀëêÅ`À LO_Õ"å~°∞.

tHõ∆Å∞ Hõiî#OQÍ L#flÑ̈Ê\H̃̃

42

D Ñ̈i+̈ ǜÖ’ Ç̈Ï~°∞¬_»∞ Y*Ï

43

4. ã≤OÇ̈ã̈#O Jkè+≤ìOz#O «̀

44

16. Ç̈Ï~°∞¬_»∞ Ñ̈~°=∞ «̀ ã̈Ç̈Ï

45

HõoOQÆ, É̌OQÍÖò, HÍ=∞~°∂áêÖ’¡™êOã¨¯$uHÍaè=$kú18

„H©.Ñ̈Ó. 3000 ã̈O= «̀û~åÅ #∞O_ç L «̀Î~° ÉèÏ~°̀ «O ~å[H©Ü«∞ ™êOÑ¶≤∞Hõ, Pi÷Hõ, ™êOã̈¯ $uHõ ~°OQÍÖ’¡ ™êkèOz#

„Ñ¨QÆux „H˜̀ «O áê~îåÖ’¡ K«̂ Œ∞=ÙH˘Ë HõoOQÆ, ÉˇOQÍÖò,

HÍ=∞~°∂Ñ̈ (J™êûO) W Õ̂ ã̈=∞Ü«∞OÖ’ Z\ì̃ „Ñ̈QÆuH̃

46

Œ̂H∆̃} ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ ã¨OH∆̃ÑÎ̈ K«i„̀ «19

WO «̀ =~°‰õΩ =∞#O L «̀Î~° ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ K«i„ «̀Ö’ [iy# =ÚYº ã̈OÑ¶̈∞@#Å#∞ QÆ∞iOz K«k"åO. D áê~î°OÖ’ „áêp#

HÍÅO #∞O_ç „H©.â◊.12= â◊̀ åaÌ =~°‰õΩ Œ̂H̃∆} ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ K«i„ «̀Ö’ [iy# „Ñ̈=ÚY ã̈OÑ¶̈∞@#Å#∞ QÆ∞iOz K«̂ Œ∞=Ù^•O.

Œ̂H̃∆} ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ Œ̂Hȭ

47

=∞ø~°º áêÅ# „áê=ÚYºO20=∞ø~°∞ºÅ∞ ̀ ˘e™ê„=∂[º x~å‡ «̀Åx, Ü«∂=`åƒù~°̀ åxfl ã̈"≥∞ÿHõºOKÕã≤, ã̈=∞~°÷=O «̀"≥∞ÿ# Ñ̈iáêÅ# „Ñ̈"Õâ◊ ÃÑ\Ïì~°x

=∞#O `≥Å∞ã¨∞‰õΩ

48

Z#fl_»∂ÖËx q è̂ŒOQÍ =$ «̀∞ÎÅ ã̈OMº 75‰õΩ ÃÑiyOk. JO Œ̂∞Ö’ =ÚYº"≥∞ÿ#q |OQÍ~°O, "≥O_ç, ~åy,

W#∞=Ú, |@ìÅ «̀Ü«∂s =$ «̀∞ÎÅ∞ =ÚYº"≥∞ÿ#q.

4) =∞ è̂ŒºPã≤Ü«∂ „Ñ̈ÉèÏ=O =Å# #∂ «̀# ™êÔHuHõ Ñ̈i*Ï̋#O`À QÍA Ñ̈i„â◊=∞ Jaè=$kú K≥OkOk.

5) Hõx+̈µ¯x q„QÆÇ̈ÏOÖ’ `ÀÅ∞ |∂@∞¡, áêºO\ò LO_»@O =Å#

49

5. K«i„ «̀ HÍ~°∞Å∞ Jâ’‰õΩxH̃ K«i„ «̀Ö’ =∞Ç̈ÏŸ#fl «̀ ™ê÷

50

~å[ ÉèË+̈*ÏxH̃ `åq=fi‰õΩO_® „Ñ̈[Å ã̈=∞ã̈ºÅ Ñ̈iëê¯~åxH̃ x «̀ºO JO Œ̂∞ÉÏ@∞Ö’ LO_Õ"å_»∞.

Ñ̈iáêÅ

51

1. =∞ø~°ºÜ«ÚQÆOÖ’ ~å*ÏºxH̃ QÆÅ JkèHÍ~åÅ∞?

- JÑ̈iq∞ «̀O

2. =º=™êÜ«∞âßY J è̂Œº‰õ∆Ωx U ¿Ñ~°∞`À Ñ≤eKÕ"å~°∞?

- ã‘̀ å è̂ŒºHõ∆

3. =∞ø~°∞ºÅ∞ x~°O «̀~°O #∂ «̀# P^•Ü«∞ =∂~åæÅ#∞ J

52

=∞ è̂Œº Pã≤Ü«∂ ~å*ÏºÅ`Àã¨O|O^è•Å∞21

=ÚO Œ̂∞ áê~î°OÖ’ =∞ø~°∞ºÅáêÅ

53

„Ñ̈Éèí∞`åfixH̃ K≥e¡OKÕ"å~°∞. „Ñ̈Éèí∞ «̀fi Pnè#OÖ’x QÆ#∞Å‰õΩ ''JHõ~å è̂Œº‰õ∆Ω_»∞—— JkèÑ̈u g\ ̃g∞ Œ̂ Ñ̈#∞flÅ =Å# „Ñ̈Éèí∞`åfixH̃

P^•Ü«∞O ÅaèOKÕk. Éèí∂q∞tã̈∂Î, h\á̃ê~°∞ Œ̂Å Ñ̈#∞fl, Hõã̈ì"£∞û ã̈∞OHÍÅ∞, Ñ̈Ù\ì̃ Ñ̈#∞fl, Õ̂"åÅÜ«∂ÅÃÑ· Ñ̈#∞flÅ =Å#

‰õÄ_® P^•Ü«∞O ÅaèOKÕk. H˘xfl Ñ̈#∞flÅ#∞ #QÆ̂ Œ∞~°∂Ñ̈OÖ’, H˘xfl Ñ̈#∞flÅ#∞ =ã̈∞Î~°∂Ñ̈OÖ’ K≥e¡OKÕ"å~°∞. Pi÷Hõ

HÍ~°ºHõÖÏáêÅ „Hõ=∞|nÌHõ~°} =Å# Y*Ï

54

6. =∞ è̂Œ∞~°Ö’x «̀ÅÖËx Hõx+̈µ¯x q„QÆÇ̈ÏOÖ’ Hõ#|_Õ ÅHõ∆}ÏÅÖ’ ‰õΩëê}∞Å „Ñ̈ÉèÏ=O HõxÑ≤ã̈∞ÎOk.

7. `˘e™êiQÍ |∞ Œ̂∞Ìx q„QÆÇ̈ÏO ~åu Ñ¶Å̈HõÅÃÑ· *Ï «̀Hõ Hõ̂ äŒÅ tÖÏÊÅ∞ K≥Hȭ |_ç#q. =∞Ç̈g~°∞x q„QÆÇ̈Å∞‰õÄ_®

=∞ è̂Œ∞~° tÅÊsuÖ’ HõxÑ≤™êÎ~Ú.

8. =∞ è̂ŒºPã≤Ü«∂ „Ñ̈ÉèÏ=O =Å# "åã̈∞ÎHõà◊Ö’ ‰õÄ_® =∂~°∞ÊÅ∞ HõxÑ≤™êÎ~Ú.

9. ã̈∂÷áêÅ = Œ̂Ì `À~°}ÏÅ∞ |∞ Œ̂∞Ìx rq «̀ qâıëêÅ tÖÏÊÅ∞ K≥Hȭ |_®¤~Ú. ã̈∂÷áêÅ K«∞@∂ì „Ñ̈Ç̈ÏsÅ∞

‰õÄ_® xi‡OK«_»O [iyOk. ™êOz, ÉÏ~°∂›̀ ü,

55

1 =∂~°∞¯ „Ñ̈â◊flÅ∞

1. â◊‰õΩÅ∞, ‰õΩëê}∞ ~å[º è̂Œ~°‡ ã̈fiÉèÏ==Ú, ÅHõ∆}ÏÅ∞ ≥̀ÅÊO_ç?

- ~åA ≥̂·"åOâ◊ ã̈OÉèí∂ «̀∞_»#∞ ÉèÏ=#

2. =∞ø~°º =∞ è̂ŒºPã≤Ü«∂ Õ̂âßÅ áêÅ

56

13. "≥·+̈‚= =∞`åxfl ã‘fiHõiOz# ‰õΩëê}∞_≥=~°∞?

É∫ Œ̂Ì=∞ «̀O ã‘fiHõiOz# WO_À-„w‰õΩ ~åA Z=~°∞?

- ‰õΩëê}∞~åA - =ã̈∞ Õ̂=

- WO_À „w‰õΩ~åA - g∞

57

QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ HÍÅOÖ’ ™êOã̈¯$uHÍaè=$kú22„H̃ «̀O áê~î°OÖ’ QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ ~å[H©Ü«∞ K«i„ «̀, QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ HÍÅO

58

7. QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ HÍÅOÖ’

59

Õ̂=Ñ¶̈∞~üÖ’ Œ̂âß=`å~åÅÜ«∞O, uQÆ"åÖ’ "≥·+̈‚"åÅÜ«∞O Éèí∂=∂~åÖ’ t"åÅÜ«∞O ™ê~°

60

1. HÍo^•ã̈∞: ''#=~°̀ åflÅ——Ö’ HÍo^•ã̈∞ „Ñ̈=ÚY∞_»∞ ~°Ñ¶̈Ú=Oâ◊O, ‰õΩ=∂~° ã̈OÉèí=O, "Õ∞Ñ¶̈∞ ã̈O Õ̂â◊O HÍ"åºÅ∞

Jaè*Ï˝# âß‰õΩO`«ÅO, =∂à◊qHÍyfl q∞„`«O =O\˜

61

7. Õ̂= «̀Å q„QÆÇ̈Å∞ ÉèíQÆ=O «̀∞x zÇ̈flÅ∞

8. QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ tÅÊHõà◊‰õΩ x Œ̂~°≈#"≥∞ÿ# Õ̂"åÅÜ«∞O '' Œ̂âß=`å~°——

9. QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ "åã̈∞Î Hõà◊‰õΩ QÆÅ Ñ̈Ù~å=ã̈∞Î P è̂•~åÅ∞ H˘kÌQÍ L#flq

10. QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ z„ «̀ ÖËY#=ÚÅ∞ ZK«@ HõÅ=Ù?

["å|∞: J[O`å, ÉèÏQ∑ QÆ∞Ç̈ÏÅ∞

11. Jaè*Ï̋# âß‰õΩO «̀ÅO ~åã≤# ≥̂=~°∞?

["å|∞: HÍo^•ã̈∞

12.

62

q^ÕâßÅÖ’ÉèÏ~°fÜ«∞ ã̈Oã̈¯$u23

„áêp# HÍÅO #∞O_ç ÉèÏ~°`«^Õâ◊O |Ü«∞@ „Ñ¨Ñ¨OK«O`À ã¨O|O^è•Å∞ Hõey LO_Õk. Ç¨Ï~°áêÊ „Ñ¨[Å‰õΩ

"≥∞ã̈Ñ̈>Ëq∞Ü«∞#¡̀ À "å}̃[º ã̈O|O è̂•Å∞O_Õq. =∞ø~°∞ºÅ∞ Ñ̈tÛ=∞ ̂ ÕâßÅ‰õΩ ~åÜ«∞ÉÏ~°∞Å#∞ Ñ̈O¿Ñ"å~°∞. ‰õΩëê}∞Å‰õΩ

~À=∞

63

„áêp# ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ ™ê=∂lHõ,PiúHõ =∂~°∞ÊÅ∞24

HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ Ô~O_»∞ ~°HÍÅ∞. PiúHõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞, Piú̂H «̀~° HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞. XHõ =ºH̃Î ã̈fiÜ«∞OQÍ HÍx,

"Õ~˘Hõi ã̈Ç̈Ü«∞O`ÀQÍx Láêkèx á⁄O Œ̂=K«∞Û. JO>Ë XHõ =ºH̃Î ÖÏÉèí̂ •Ü«∞Hõ =$uÎÖ’ x~°fiÇ≤ÏOKÕ PiúHõ HÍ~°ºHõÖÏÑ̈O.

WO Œ̂∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ

64

ã≤) PiúHõ =º=ã̈úÖ’#∞ q∞„â◊=∞ ã̈Oã̈¯ $u KÀ@∞KÕã̈∞‰õΩOk. P~°∞ºÅ =ÚYº =$uÎ =º=™êÜ«∞O. HÍx "Õ@, ̀ Àà◊§

Ñ̈i„â◊=∞ =O\ ̃J

65

ÅÑ¶̈Ú "åºYºÅ∞ – 4 =∂~°∞¯Å∞

1. |∞∞̂Qfi Œ̂ =∞iÜ«Ú =∞e"Õ̂ Œ PiúHõ =º=ã̈úÅ =∞ è̂ŒºQÆÅ Õ̀_®Å∞ Uq?

|∞∞̂Qfi Œ̂HÍÅO

66

Ô~O_»∞ "åHÍºÅ ã̈=∂ è̂•#O – 2 =∂~°∞¯Å∞

"åºáê~åaè=$kú =~°‚=º=ã̈ú#∞ ZÖÏ „Ñ̈ÉèÏq «̀O KÕã≤Ok?

"åºáê~åaè=$kú KÕu=$ «̀∞ÎÅÖ’ Ë Uq∞\?̃ (‰õΩÖÏÅ∞ q"åÇ̈Å ^•fi~å XHõ ^•x`À

67

=∞# ™êOã̈¯$uHõ "å~°ã̈ «̀fiO25HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ Ô~O_»∞ ~°HÍÅ∞. PiúHõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞, Piú̂H «̀~° HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞. XHõ =ºH̃Î ã̈fiÜ«∞OQÍ HÍx,

"Õ~˘Hõi ã̈Ç̈Ü«∞O`ÀQÍx Láêkèx á⁄O Œ̂=K«∞Û. JO>Ë XHõ =ºH̃Î ÖÏÉèí̂ •Ü«∞Hõ =$uÎÖ’ x~°fiÇ≤ÏOKÕ PiúHõ HÍ~°ºHõÖÏÑ̈O.

WO Œ̂∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ

68

2. QÆ}̃ «̀, âß¢ã‘ÎÜ«∞ ~°OQÍÅÖ’ „áêp# ÉèÏ~°fÜ«∞ âß¢ã̈Î"Õ̀ «ÎÅ∞ x~°∞Ñ̈=∂#"≥∞ÿ# ¿ã=ÅOkOKå~°x. UÖÏ K≥Ñ̈ÊQÆÅ=Ù?

ÖËHõ

„áêp# ÉèÏ~°̀ «QÆ}̃ «̀"Õ∞ è̂•=ÙÅ∞ =∞iÜ«Ú âß¢ã̈ÎA̋Å∞ ™êkèOz# „Ñ̈QÆu "≥ÅHõ@ìÖËxk ZO Œ̂∞=Å¡?

„áêp# ÉèÏ~°fÜ«∞ âß¢ã̈Î"Õ̀ «ÎÅ∞ YQÀà◊, QÆ}̃ «̀, "≥·̂ Œº âß¢ã‘ÎÜ«∞ ~°OQÍÅ‰õΩ qt+̈ì"≥∞ÿ# ¿ã=KÕâß~°∞.

QÆ}̃ «̀ âß¢ã̈ÎO – QÆ}̃ «̀âß¢ã̈ÎOÖ’ Œ̂âßOâ◊Ñ̈ Œ̂Ìu, ã̈∞

69

L «̀Î~°°~å=∞ K«i„ «̀, =∂Åf=∂ è̂Œ=O

70

QÆ∞Ñ̈ÙÎÅHÍÅOÖ’ Õ̂"åÅÜ«∞ x~å‡}ÏÅ∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ

71

2. =∞ Õ̀̀ «~° „QÆO è̂•Å∞ – =∞ «̀ „Ñ̈ã̈H̃ÎÖËx ~å[H©Ü«∞, ™êO™ê¯ $uHõ „QÆO è̂•Å∞ D HÀ=Ö’H̃ =™êÎ~Ú. H“\Å̃∞ºx

J~°úâß¢ã̈ÎO, Hõà◊›}∞x ~å[ «̀~°Oy}̃, ÉÏ}∞x Ç̈Ï~°¬ K«i„ «̀, ~å[H©Ü«∞ „QÆO è̂•Å∞, HÍo^•ã̈∞ Œ̂O_çHõ, ÉèÏã̈∞_»∞ =Ú#flQÆ∞

"åi ~°K«#Å∞ ™êOã̈¯ $uHõ „QÆO è̂•Å∞

Ô~O_»∞ =∂~°∞¯Å „Ñ̈â◊flÅ∞

1. É∫ Œ̂ú =∞ «̀ âßYÖËq∞?

É∫ Œ̂ú=∞ «̀O Ç‘Ï#Ü«∂#, =∞Ç̈Ü«∂#O J#∞ Ô~O_»∞ âßYÅ∞ QÍqOKå~°∞.. Ç‘Ï#Ü«∂#∞Å∞ |∞ Œ̂∞úx QÆ∞~°∞=ÙQÍ

ÉèÏq™êÎ~°∞. =∞Ç̈Ü«∂#∞Å∞ |∞ Œ̂∞Ìx Õ̂=ÙxQÍ ÉèÏqOz P~åkèOKå~°∞.

XHȭ =∂~°∞¯ „Ñ̈â◊flÅ∞

1. ¢ÔH·ã̈Î==∞ «̀O ZÑ̈C_»∞ ÉèÏ~°̀ üÖ’ „Ñ̈"ÕtOzOk?

[:- „H©.â◊. XHõ@= â◊̀ åaú

2. É̌·aÖòÖ’x Ô~O_»∞ ÉèÏQÍÖËq?

[:- FÖò¤ >̌ãπì"≥∞O\ò, #∂º>̌ãπì"≥∞O\ò

3. U ~°OQÍÅ‰õΩ ¢ÔH·ã̈Î=ÙÅ∞ ¿ã= KÕâß~°∞?

[:- q Œ̂º, "≥·̂ Œº

4. _çÃãO|~ü, 25# „H̃+̈ì=∞ãπ Ñ̈O_»∞QÆ ZO Œ̂∞‰õΩ [~°∞Ñ̈Ù‰õΩO\Ï~°∞?

[:- Uã̈∞„H©ã̈∞Î Ñ̈Ù\ì̃#~ÀA

5. H˘Ñ̈iflHõãπ HõO>Ë =ÚO Õ̂ „QÆÇ̈Å∞ ã̈∂~°∞ºx K«∞@∂ì u~°∞QÆ∞`åÜ«∞x K≥Ñ≤Ê# ÉèÏ~°fÜ«∞ YQÀà◊ âß¢ã̈ÎA̋_≥=~°∞?

[:- P~°ºÉèí@∞ì

6. ã̈Oã̈¯ $ «̀ "åºHõ~°} „QÆO è̂Œ"Õ∞k?

[:- áê}̃ 'Jëêì̂ è•º~Ú—

7. ÉèÏ~°fÜ«∞ «̀̀ «fiâß¢ã̈Î „QÆO è̂•ÖËq?

[:- LÑ̈x+̈ «̀∞ÎÅ∞

8. J~°∞‰õΩ¯~°Öò #O Œ̂∞#fl =ÚMÏºOâßÖËq?

[:- ™ê"≥∞ «̀Å∞ hu Éè’ Œ̂#Å∞

9. ã̈$+≤ì „Ñ̈Hõ$u ã̈Ç̈Ï[ Ñ̈i}Ï=∞O =Å# U~°Ê_çO Œ̂x K≥Ñ≤Ê# è̂Œ~°‡"Õ∞k?

[:- ™êOYº

72

10. Ö’HÍÜ«∞ «̀ "Õ̂ •O «̀ã̈fiÉèÏ="Õ∞k?

[:- „áêÑ̈OzHõ ã̈∞MÏÅ#∞ J#∞ÉèíqOK«∞@ rq «̀ Ñ̈~°=∂~°úO

11. Jâ’‰õΩx tÖÏã̈úOÉèÏÅÃÑ· #∞#fl tÅÊâ‹·eÃÑ· U Ñ̈~°̂ Õj „Ñ̈ÉèÏ=O Hõ#Ñ̈_»∞ «̀∞Ok?

[:- áê~°jHõ

12. ã̈∂úÑ̈O U =∞`åxH̃ K≥Ok#k?

[:- É∫ Œ̂ú=∞ «̀O

13. ™êOz |Ç≤Ï~°OQÆ „Ñ̈ Õ̂â◊OÖ’#∞#fl Õ̂"åÅÜ«∞O U~å[ =OâßxH̃ K≥Ok#k?

[:- QÆ∞Ñ̈Î

14. aèÉèË\Ï¯Ö’x z„ «̀Hõà◊ U HÍÖÏxH̃ K≥Ok#k?

[:- ~åuÜ«ÚQÆO

15. Ç‘Ï#Ü«∂#, =∞Ç̈Ü«∂# âßYÅ tÅÊHõà◊Å =∞ è̂Œº =º`åºã̈=Ú ÖËq∞?

[:- Ç‘Ï#Ü«∂# âßYÖ’ |∞ Œ̂∞úx zÇ̈Ïfl=ÚÅ∞ ( è̂Œ~°‡K«„HõO, É’kè=$Hõ∆O) Ü«ÚO\Ï~Ú. =∞Ç̈Ü«∂# âßYÖ’

|∞ Œ̂∞ú_»∞ q„QÆÇ̈Ï~°∂Ñ̈OÖ’ K≥Hȭ |_®¤_»∞.

16. =∞ è̂Œ∞~° tÅÊHõà◊Ö’ "å_ç# =ã̈∞Î"Õk?

[:- Z„~° Wã̈∞‰õ~å~Ú

73

ÉèÏ~°̀ üÖ’ «̀∞~°∞+¨̄ ~å[º ™ê÷Ñ¨#=∞iÜ«Ú =∂=∞¡H± ã̈∞ÖÏÎ#∞Å∞26

J

74

«̀∞~°∞+¨̄ ~å[º™êúÑ¨# =∂=∞¡_£ã¨∞ÖÏÎ#∞Å∞27

„H̃ «̀O áê~î°OÖ’ =∞#O «̀∞~°∞+̈µ¯Å∞ ÉèÏ~°̀ üÃÑ· Œ̂O_»Ü«∂„ «̀, =∂=∞¡H± ã∞̈ÖÏÎ#∞Å∞ _èçb¡ ã∞̈ÖÏÎ# ǜ ™ê÷Ñ#̈#∞

QÆ∞iOz K«k"åO.

D áê~î°OÖ’ D HÍÖÏxH̃ K≥Ok# H˘xfl „Ñ̈ Õ̀ºHõ q+̈Ü«∂Å#∞ QÆ∂iÛ ≥̀eã≤H˘O^•O. =ÚYºOQÍ Ñ¶̈∞lh

=∞Ç̈Ï=∞‡ £̂, Ñ¶∞̈’~ü =∞Ç̈Ï=∞‡ £̂Å ̂ ŒO_»Ü«∂„ «̀Å ÅH∆ÍºÅ∞ aè#fl"≥∞ÿ#=x, XHõ~°∞ ÉèÏ~°̀ « ã≤i ã̈OÑ̈ Œ̂Å#∞ H˘Å¡Q˘\ÏìÅ#∞‰õΩO>Ë,

=∞~˘Hõ~°∞ ÉèÏ~°̀ üÖ’ ~å[º™ê÷Ñ̈# K≥Ü«∂ºÅx ÉèÏqOKå_»∞. XHõi ̂ ŒO_»Ü«∂„ «̀ =Å# ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ ã≤iã̈OÑ̈ Œ̂Å∞ ̀ «~°eáÈQÍ

=∞~˘Hõi Œ̂O_»Ü«∂„ «̀ =Å# ÉèÏ~°̀ üÖ’ «̀∞~°∞+̈¯ ~å[º ™ê÷Ñ̈# [iyOk. D áê~î°OÖ’ ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ ~å[H©Ü«∞ Ñ̈iã≤÷̀ «∞Å∞,

™ê=∂lHõ =º=ã̈÷ Z\Ï¡ H©∆}̃OKåÜ≥∂, ̀ «∞~°∞+̈µ¯Å ̂ •_»∞Å#∞ ZO Œ̂∞=Å# JiHõ@ìÖËHõáÈÜ«∂~À D áê~î°OÖ’ K«̂ Œ∞=Ù^•O.

WOHÍ D áê~î°OÖ’ _èçb¡ ã̈∞ÖÏÎ# ǜ áêeOz# "åiÖ’ ã̈∞„Ñ̈ã≤̂ Œú"≥∞ÿ# WÖò@∞\òq∞+π, ÉÏÅƒ

75

1. `˘Å∞ «̀ P~åO ëê J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ#∞ J}z _èçb¡ PÜ≥∂ è̂Œº, |∞ Õ̂

76

QÍ è̂ŒÅÖ’x J„á¶ê ã≤Ü«∞_£ ã̈O «̀u ~å[x Kå\Ï_»∞.

2. ÃÑ‰õΩ¯ áê~°j‰õ ™êO„Ñ̈^•Ü«∂Å#∞ ™êëêìOQÆ Œ̂O_» „Ñ̈=∂}O, ã̈∞ÖÏÎ

77

4. ~å[H©Ü«∞OQÍ, Kåi„ «̀HõOQÍ Ñ¶̈∞[h =∞Ç̈Ï‡ £̂ HõO>Ë Ñ¶̈∞’s =∞Ç̈Ï‡ £̂ Ñ¶̈∞#q[Ü«∂xfl ™êkèOKå_»∞. Ñ¶̈∞lh =∞Ç̈Ï‡ £̂

^•_»∞Å∞ Z\ì̃ âßâ◊fi «̀ Ñ¶̈e`åxfl DÜ«∞ÖË̂ Œ∞. HÍx Ñ¶̈∞’s =∞Ç̈Ï‡ £̂ «̀# q[Ü«∂Å`À ÉèÏ~°̀ üÖ’ =Úã≤¡O ~å[º™êúÑ̈#

KÕâß_»∞.

XHȭ =∂~°∞¯ „Ñ̈â◊flÅ∞

1. ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊̀ «∞~°∞+̈µ¯ ^•_»∞ÅÖ’ Z=~°∞ ™êkèOz# q[Ü«∂Å∞ Q˘Ñ̈Êq? Ñ¶̈∞’s=∞Ç̈Ï‡ £̂

2. ã̈∞„Ñ̈ã≤̂ Œú ™È=∞

78

14. ã≤OÇ̈ã̈# =∞k+≤ìOz#

79

db̊Å∞ =∞iÜ«Ú «̀∞QÆ¡H±Å∞28„H©.â◊. 1290Ö’ =∂=∞¡H± ã̈∞ÖÏÎ#∞Å áêÅ# JO «̀"≥∞ÿ, db̊ ~å[º™ê÷Ñ̈# [iyO Œ̂x =∞#O „H̃ «̀O áê~î°OÖ’

K«k"åO. db̊ ~å[º ™ê÷Ñ̈‰õΩ_»∞ [ÖÏÅ∞nÌ

80

db˚Å∞ – «̀∞QÆ¡H±Å∞29"åºáê~åxfl „áê~°OaèOKåe J#∞‰õΩ#flÑ̈Ù_»∞ H˘xfl~°HÍÅ~Ú# U*̌hû ¿ã=Å∞ J=ã̈~°=∞ø`å~Ú. L^•Ü«∞Ç̈Ï~°}‰õΩ

"åºáê~°ã̈úÅ, Éèí=#=Ú q+̈Ü«∞OÖ’ „Ñ̈ Õ̀Ü«∞Hõ ã̈=∂K«~°=ÚQÆÅ =º‰õΩÎÅ∞, iãπ̄ #∞ ã̈O|OkOz cè=∂ U*̌O@∞¡, PiúHõ

=º=Ç̈Ï~åÖÏ‰õΩ ã̈O|OkèOz# Piú} xÑ̈Ù}∞Å ¿ã=Å∞ J=ã̈~°=∞ø`å~Ú.

"åºã̈~°∂Ñ̈ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 8 =∂~°∞¯Å∞

1. JÖÏ¡LnÌ

81

1. „QÍ=∂ÅÖ’ Ô~q#∂º =ã̈∂Å∞ KÕ¿ã Œ̂àÏ~°∞Å#∞ J#QÍ =∞H±̂ Œ

82

Z. ~å[ è̂•x =∂iÊ_ç – =∞Ç̈Ï=∞‡ £̂ „Ñ̈"Õâ◊ÃÑ\ì̃# Ñ̈ ä̂ŒHÍÅÖ’ P=Ù q=∞~°≈‰õΩ QÆ∞iÜ≥ÿ∞#k. ~å[ è̂•xx _èçb¡ #∞O_ç

Õ̂=yiH̃ =∂~°∞Û@ D =∂iÊ_çH̃ J

83

ÅÑ¶̈∞ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 4 =∂~°∞¯Å∞

1. JÖÏ¡ LnÌ

84

3. JÖÏ¡Lnú

85

11. =∞Ç̈Ï=∞‡ £̂ c

86

_èçb¡ ã̈∞ÖÏÎ

87

_èçb¡ ™ê„=∂[º qzÛù#flO „áêOfÜ«∞~å*ÏºÅ Pq~åƒù=O31

"åºáê~åxfl „áê~°OaèOKåe J#∞‰õΩ#flÑ̈Ù_»∞ H˘xfl~°HÍÅ~Ú# U*̌hû ¿ã=Å∞ J=ã̈~°=∞ø`å~Ú. L^•Ü«∞Ç̈Ï~°}‰õΩ



"åºã̈~°∂Ñ̈ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 8 =∂~°∞¯Å∞

1. ã̈∞ÖÏÎ

88

3. ÉèÏx™È~°ú~°}‰õΩ „Ñ̈ Õ̀ºHõ âßHõ#∞ U~åÊ@∞KÕã≤ "åiH̃ L#fl «̀ Ñ̈ Œ̂=ÙezÛ "åi PÉèí∞º#fluH̃ Hõ$+≤KÕã≤, "åi q è̂ÕÜ«∞ «̀#∞

á⁄O Œ̂∞@‰õΩ Ü«∞uflOKå~°∞.

4. LÖË=∂Å‰õΩ =H±Êù Éèí∂=ÚÅ‰õΩ Hõ@ìÉ̌\ì̃, "åiã̈ÅÇ̈ "Õ∞~°̂H ~å[ºáêÅ# KÕã≤ =Úã≤¡OÅ =∞ Œ̂ú̀ «∞Î ã̈OáêkOKå_»∞. D

K«~°ºÅxfl ̀ å`å¯eOQÍ ̀ «# JkèHÍ~åxfl ã̈∞ã≤ú~°Ñ̈~°K«∞HÀ=\ÏxH̃ LÑ̈HõiOz

89

K«~°ºÅ∞ ÔQ·H˘

90

1. JO «̀‰õΩ Ñ̈Ó~°fiO ã≤H̃O Œ̂~üëê HÍÅOÖ’ HÍj‡~ü #∞O_ç |Ç≤Ï+̈¯iOÑ̈|_ç# Ç≤ÏO Œ̂∂=ÙÅ#∞ uiy ~å=Åã≤OkQÍ

PÇ¨fixOKå_»∞.

2. „ÉÏÇ̈Ï‡}∞Å W™ê¡O =∞`åO «̀Hõ~°}∞ ~°̂ Œ∞Ì KÕâß_»∞. llÜ«∂ Ñ̈#∞fl ~°̂ Œ∞ÌKÕâß_»∞. QÀ= è̂Œ#∞ x¿+kOKå_»∞. Ç≤ÏO Œ̂∞=ÙÅ#∞

=∞ «̀ ¿ãfiK«Ûù „Ñ̈™êkOKå_»∞.

3. Õ̂"åÅÜ«∞ x~å‡}ÏÅÃÑ· #∞#fl JOHõ∆Å#∞ `˘ÅyOz, JO «̀‰õΩ Ñ̈Ó~°fiO è̂ŒfiOã̈"≥∞ÿ# PÅÜ«∂Å#∞ ÉÏQÆ∞KÕ~ÚOKå_»∞.

4. Ç≤ÏO Œ̂∞=ÙÅ#∞ L#fl «̀ Ñ̈ Œ̂=ÙÅÖ’ xÜ«∞q∞OK«∞>Ë QÍHõ, "åi`À q"åQÆã̈O|O è̂•Å∞ U~°Ê~°∞K«∞‰õΩ

91

7. ã≤H̃O Œ̂~üÅ∂_Õ U q è̂ŒOQÍ áêeOKå_»∞? x~°O‰õΩâ◊O

8. ã≤H̃O Œ̂~ü Å∂_Õ Ñ¶‘ÉèÏëê „QÆO è̂•Å#∞ Ñ̈i¬Ü«∞

92

q[Ü«∞#QÆ~° |Ç̈Ï=∞h ~å*ÏºÅ∞33"åºáê~åxfl „áê~°OaèOKåe J#∞‰õΩ#flÑ̈Ù_»∞ H˘xfl~°HÍÅ~Ú# U*̌hû ¿ã=Å∞ J=ã̈~°=∞ø`å~Ú. L^•Ü«∞Ç̈Ï~°}‰õΩ



"åºã̈~°∂Ñ̈ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 8 =∂~°∞¯Å∞

1. q[Ü«∞#QÆ~° „Ñ̈Éèí∞=ÙÅÖ’ NHõ$+̈‚̂ Õ=~åÜ«∞Å∞O_»@O Q˘Ñ̈Ê~å*Ë?

q[Ü«∞#QÆ~° K«„Hõ=~°∞ÎÅÖ’ NHõ$+̈‚̂ Õ=~åÜ«ÚÅ∞ Q˘Ñ̈Ê~å Œ̂∞ W «̀_»∞ |Ç̈ï=ÚY„Ñ̈*Ï̋âße W «̀_»∞ Q˘Ñ̈Êq*Ë̀ «,

áêÅ

93

Éèí=# x~å‡ «̀ – q[Ü«∞#QÆ~°OÖ’ Hõ$+̈‚™êfiq∞ PÅÜ«∞O Ç̈Ï*Ï~å ~å=∂ÅÜ«∞O#∞ Hõ\ ì̃OKå_»∞. UHõtÖÏ q„QÆÇ̈Ï=ÚÖ̌·#

L„QÆ#~°ã≤OÇ̈ï_»∞, QÆ}Ëâ◊√_»∞ PÜ«∞# K«Å∞"Õ

ã̈Ç̈Ï#jÅ – Ñ̈~°=∞ «̀ ã̈Ç̈Ï

94

n~°…HÍeHõ Ü«Ú^•ÌÅ∞ KÕâß~°∞. D Ü«Ú^•ÌÅ∞ q[Ü«∞#QÆ~° PiúHõ =º=ã̈úÃÑ· f„= „Ñ̈ÉèÏ"åxfl K«∂áê~Ú. q[Ü«∞#Hõ~°

„Ñ̈Éèí∞=ÙÅ∞ «̀=∞ P^•Ü«∞OÖ’ Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO Ãã·#ºáÈ+̈}̂H qxÜ≥∂yOÑ̈=Åã≤ =zÛOk.

2. Hõ$+̈‚̂ Õ=~åÜ«ÚÅ∞ =∞~°}Ï#O «̀~°O "å~°ã̈ «̀fi Ü«Ú^•úÅ∞ – NHõ$+̈‚̂ Õ=~åÜ«∞Å∞ =∞~°}Ï#O «̀~°O J «̀x «̀=Ú‡_≥·#

JK«∞º «̀~åÜ«ÚÅ∞ H˘O «̀HÍÅO q[Ü«∞#QÆ~åxfl áêeOKå_»∞. JK«∞º «̀~åÜ«ÚÅ∞ =∞~°}O`À q[Ü«∞#QÆ~° ã≤OQÍã̈

95

HõOz =~°‰õΩ #_çK«\ ̃=∂~°æ=∞ Œ̂ºOÖ’ J

96

q[Ü«∞#~° "≥·Éèí=O – Ô~O_»= Õ̂=~åÜ«∞Å∞ HÍÅO

97

6. Œ̂Hȭ

98

"≥ÚQÆÖò ™ê„=∂[º ™ê÷Ñ̈# -I34

WO «̀‰õΩ=ÚO Œ̂∞ =∂_»∂ºÖòÖ’ g∞~°∞ _èçb¡ ã̈∞ÖÏÎ#∞Å K«i„ «̀ QÆ∞iOz K«̂ Œ∞=Ù‰õΩ

99

"≥ÚQÆÖò ™ê„=∞[º ™êúÑ¨#35"åºáê~åxfl „áê~°OaèOKåe J#∞‰õΩ#flÑ̈Ù_»∞ H˘xfl~°HÍÅ~Ú# U*̌hû ¿ã=Å∞ J=ã̈~°=∞ø`å~Ú. L^•Ü«∞Ç̈Ï~°}‰õΩ

"åºáê~°ã̈úÅ, Éèí=#=Ú q+̈Ü«∞OÖ’ „Ñ̈ Õ̀ºHõ ã̈=∂K«~°=ÚQÆÅ =º‰õΩÎÅ∞, iãπ̄ #∞ ã̈O|OkèOz cè=∂ U*̌O@∞¡, PiúHõ

=º=Ç̈~åÅ‰õΩ ã̈O|OkèOz# PiúHõ xÑ̈Ù}∞Å ¿ã=Å∞ J=ã̈~°=∞ø`å~Ú.

"åºã̈~°∂Ñ̈ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 8 =∂~°∞¯Å∞

1. ¿+~å¬ Éèí∂q∞tã̈∞Î q è̂•

100

=Ú#flQÆ∞ JOâßÅÖ’ âß¢ã‘ÎÜ«∞OQÍ, ¿ÇÏ «̀∞| Œ̂ÌOQÍ =º=Ç̈ÏiOKå_»∞. 1. Éèí∂q∞x H˘Å∞K«∞\Ö’ ¿+~å¬ LÑ̈Ü≥∂yOz#

101

ÅÑ¶̈∞ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 4 =∂~°∞¯Å∞

1. ÉÏ|~ü Ü«Ú Œ̂ú Ñ̈ Œ̂ú̀ «∞ÅÖ’ „Ñ̈"Õâ◊ÃÑ\ì̃# #∂ «̀# Ñ̈ Œ̂ú̀ «∞Å∞ Uq?

ÉÏ|~ü Ü«Ú Œ̂ÌOÖ’ JË x~°∞`åûÇ̈ÏO`À Ü«Ú#fl Ãã·#∞‰õΩÅÖ’ =∞`À`åûÇ̈xfl xOÑ̈_»O HÀã̈"Õ∞#x H˘O Œ̂~°∞

K«i„ «̀ HÍ~°∞Å Jaè„áêÜ«∞O `å#∞ x["≥∞ÿ# =Úã≤¡O#x #q∞‡OK«\ÏxH̃ =∞ è̂Œ∞áêhÜ«∞O Ü«Ú#fl áê„ «̀Åhfl è̂ŒfiOã̈O

KÕ~ÚOKå_»∞. J~Ú Õ̀ ̂ Õ"åÅÜ«∂Å ̂ ŒfiOã̈O ZO Œ̂∞‰õΩ KÕâß_»∞? Ç≤ÏO Œ̂∂=ÙÅ Ñ̈@¡ „‰õÄ~°OQÍ ZO Œ̂∞‰õΩ =ºÇ̈ÏiOKå_»∞?

gxH̃ ã̈=∂ è̂•

102

1. Ãã·x‰õΩÅ ZO@~ü, tHõ∆}, r «̀, Éèí̀ åºÅ∞, x~°‚Ü«∞O =ÚflQÆ∞=xfl `å

103

XHȭ =∂~°∞¯ „Ñ̈â◊flÅ∞

1. JdÅÉèÏ~°̀ « ™ê„=∂[º x~å‡}kâ◊QÍ ÉÏ|~ü "Õã≤#`˘e J_»∞QÆ∞ Uk? "≥ÚQÆÖò ™ê„=∂[º ™êúÑ̈#Ö’ QÆÅ ~å[Ñ̈Ù„ «̀Å

2. ~å[iHõ ã≤̂ •úO «̀OÖ’ ÉÏ|~ü U=∂~°∞ÊÅ∞ KÕâß_»∞?

K«„Hõ=iÎ Ç̈ÏŸ^•, Q“~°"åÅ#∞ Ñ̈Ù#~°∞ Œ̂úiOKå_»∞. Ybëê, LÖË=∂ÅÃÑ· P è̂•~°Ñ̈_»Hõ ™êfi «̀O„ «̀º ™œ~°fiÉè∫=∂kèHÍ~åxfl

Kå\Ï_»∞.

3. ÉÏ|~ü =∞ «̀ Œ̂$HõÊù̂ Œ"≥∞\ì̃k?

ã≤̂ •úO «̀Ñ̈~° =∞ø_»ºOÖËHõáÈ=Ù@

4. HÍ|∂Öò, HÍO è̂ŒÇ̈~üÅÃÑ· "≥ÚQÆÖò xÜ«∞O„ «̀} ™êkèOK«@O =Å# á⁄Ok# „Ñ̈Ü≥∂[

104

"≥ÚQÆÖò ™ê„=∂[º ã¨∞ã≤÷~°̀ «36

WO «̀‰õΩ =ÚO Œ̂∞ áê~î°OÖ’ „H©.â◊ 1526Ö’ ÉÏ|~°∞ ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ "≥ÚQÆÅ∞ ™ê„=∂[º ™ê÷Ñ̈# KÕâß_»∞ Jx

g∞~°∞ K«̂ Œ∞=Ù‰õΩ

105

JHõƒ~ü, [Ç¨ÏOw~ü, ëê[Ç¨

106

x*Ï=ÚnÌ

107

4. =Úã≤¡"Õ∞ «̀~°∞Å‰õΩ Ãã·̀ «O „Ñ̈Éèí∞ «̀fiOÖ’ L#fl «̀ L^ÀºQÍÅ WKåÛ~°∞. L^•. ~å[=∂

108

gxÖ’ `å*ò=∞Ç̈ÏÖò „Ñ̈Ñ̈OK« J Œ̂∞ƒù̀ åÅÖ’

109

B~°OQÆ*Ë|∞ áêÅ#Ö’"≥ÚÑ¶̈∞Öò ™ê„=∂[ºO38

ëê[Ç̈

110

*∫~°OQÆ*Ë|∞áêÅ#Ö’ "≥ÚQÆÖò ™ê„=∂[ºO39




"åºã̈~°∂Ñ̈ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 8 =∂~°∞¯Å∞

1. "å~°ã̈ «̀fi Ü«Ú Œ̂úOÖ’ B~°OQÆÉËA q[Ü«∞O ™êkèOK«\ÏxH̃ HÍ~°}ÏÖËq?

B~°OQÆ*Ë|∞ "å~°ã̈ «̀fi Ü«Ú Œ̂úOÖ’ q[Ü«∞O ™êkOK«\ÏxH̃ q∞ye# ™È Œ̂~°∞Å HõO>Ë è̂•~° Ñ¶̈OE, =Ú~å~ü

Jxfl q+̈Ü«∂ÅÖ’ =Ú#flQÆ∞@ J ≥̂@¡#QÍ

1. è̂•~åã¨∞Ñ¶‘∞"£ Hõ̂ Œ∞æ}Ï=O «̀∞_≥·

111

ÅÑ¶̈∞ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 4 =∂~°∞¯Å∞

1. ̂ •~å ã̈∞YÖò fã̈∞‰õΩ#fl ̀ ≥eq ̀ «‰õΩ¯=x~°‚Ü«∂ÖË J «̀x F@q∞H̃ HÍ~°}=∞x h=Ù JOwHõi™êÎ"å? H˘xfl L^•Ç̈Ï~°}Å∞

`≥ÅÊO_ç?

^•~å fã̈∞Hõ#fl ≥̀eq «̀‰õΩ¯= x~°‚Ü«∂ÖË "å~°ã̈ «̀fiÜ«Ú Œ̂úOÖ’ J «̀xx F\q∞H̃ HÍ~°}O J#∞@Ö’ ã̈O Õ̂Ç̈ÏO

ÖË̂ Œ∞. J ≥̂@¡#QÍ

1. ã̈=¸~ü Ñ¶̈∞~ü Ü«Ú^•ÌxH̃ "≥àı§@Ñ̈Ù_»∞ ^•~å «̀# ‰õΩ=∂~°∞_≥·# ã̈∞ÖË=∂

112

XHȭ =∂~°∞¯ „Ñ̈â◊flÅ∞

1. ^•~å ã̈∞YÖòÖ’ ~å[H©Ü«∞, Ñ̈iáêÅ

113

~å[Ñ¨Ù„̀ «∞Å∞, t‰õΩ¯Å`À "≥ÚÑ¶̈∞Å∞Åã̈O|O è̂•Å∞ (1)40

~å[Ñ̈Ù„ «̀∞Å#∞, "åiH̃ «̀∞~°∞+̈µ¯Å`À =Ù#fl â◊„ «̀∞`åfixfl QÆ∞iOz Wk=~°̂H g∞~°∞ K«k"å~°∞. è̂≥·~°º™êÇ̈Ï™êÅ∞

QÆÅ ~å[Ñ̈Ù„ «̀∞Å∞ ~å[Ñ̈Ù„ «̀ ™ê÷#OÖ’ ã̈fi «̀O„ «̀º ~å*ÏºÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã̈∞‰õΩ#fl q+̈Ü«∞O g∞‰õΩ QÆ∞~°∞ÎOk Hõ̂ • ! "Õ∞"å~ü,

=∂~åfi~ü, ~°} «̀OÉ’~ü "≥Ú Œ̂Ö̌·#q „Ñ̈ è̂•# ~å[Ñ̈Ù„ «̀ ~å*ÏºÅ∞. gi`À "≥ÚÑ¶̈∞Å∞Å ã̈O|O è̂•Å∞ =∞# Õ̂â◊ K«i„ «̀Ö’

„Ñ̈ è̂•# áê„ «̀ áÈ+≤OKå~Ú.

"≥ÚÑ¶̈∞Å∞Å Ñ¨iáêÅ

114

~å[QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ∞ =∞iÜ«Ú t‰õΩ¯Å`À"≥ÚQÆÖò ã̈OÉO è̂•Å∞

41




"åºã̈~°∂Ñ̈ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 8 =∂~°∞¯Å∞

1. JHõƒ~ü ~å[Ñ̈Ù„ «̀ q è̂•Ë ~å[Ñ̈Ù„ «̀∞Å JO_»̂ ŒO_»Å∞ ZO ≥̀·

115

2. JHõƒ~ü ~å[Ñ̈ÙÎ q è̂•#OÖ’x „Ñ̈ è̂•# ÅHõ∆}ÏÅ∞ Uq? Jq ZO «̀ =~°‰õΩ q[Ü«∞O™êkèOKå~Ú?

JHõƒ~ü ~å[Ñ̈Ù„ «̀Å Ñ̈@¡ ã̈=∞#fiÜ«∞O ÖËHõ "≥∞ÿ„u =∞iÜ«Ú Ü«Ú Œ̂úO J#∞ Ô~O_»∞ Ñ̈ú̀ «∞Å#∞ J#∞ã̈iOKå_»∞.

ã̈=∞#ºÜ«∞O (ÖËHõ) q"åÇ̈Ï ã̈O|O è̂•Å∞ – `˘Å «̀ JO|~ü „Ñ̈Éèí∞=QÆ∞ ~å*Ï |Ç̈Ï~ü=∞Öò ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞#∞ ã‘fiHõiOz,

J «̀x ‰õΩ=∂Ô~·Ü«∞QÆ∞ "≥∞iÜ«∂[=∂

116

2. B~°OQÆ*Ë|∞ ~å[Ñ̈Ù„ «̀ q è̂•#O JHõƒ~ü q è̂•#OHõO>̌ ZO Œ̂∞‰õΩ q~°∞ Œ̂∞Ì"≥∞ÿOk? Jk "≥ÚQÆÖò ~å*ÏºxH̃ Uq è̂ŒOQÍ

Ç̈x HõeyOzO^À q=iOK«O_ç?

JHõƒ~ü‰õΩ QÆÅ ~å[hu[̋ «̀ L^•~°ã̈fiÉèÏ=O B~°OQÆ*Ë|∞‰õΩÖË=Ù B~°O*Ë|∞ ~å[Ñ̈Ù„ «̀∞Å#∞ [ã̈fiO ǜ ã≤OQ∑, *̌·ã≤OQ∑,

=Ú#fl"å~°∞. L#fl «̀ L^ÀºQÍÅÖ’ xÜ«∞q∞Oz

117

~°∂Ñ̈O^•eÛOk. Õ̀[|Ç̈Ï Œ̂∂~ü J#O «̀~°O t‰õΩ¯QÆ∞~°"≥·# QÀqO £̂ã≤OQ∑ YÖÏû#∞ „Ñ̈"Õâ◊ÃÑ\ì̃ t‰õΩ¯Å#∞ â◊H̃Î=O «̀"≥∞ÿ#

Ãã·xHõ*ÏuQÍ fiÛk^•Ì_»∞. QÆ∞~°∞QÀqO Œ̂ ã≤OQ∑ Ñ̈O*Ï|∞Ö’x H˘O_»*Ïu"åix F_çOz, z#fl ã̈fi «̀O„ «̀ ~å*Ïºxfl

™êÌÑ≤Oz B~°OQÆ*Ë|∞`À ã̈OÑ¶̈∞~°¬} Ñ̈_®¤_»∞. D ã̈OÑ¶̈∞~°¬} QÀqO £̂ã≤OQ∑ «̀h #Å∞æ~°∞ ‰õΩ=∂~°∞Å‰õΩ áÈQ˘@∞ìH˘x

118

"≥ÚÑ¶̈∞Å∞Å Œ̂Hȭ

119

"≥ÚQÆÖò Œ̂Hȭ

120

"≥ÚQÆÖò ™ê„=∂[ºOÖ’ qb#OHÍ^• r*ÏÑ̈Ó~ü QÀÖÁ¯O_» ™ê=∞O «̀ ~å*ÏºÅ∞QÍ Ü«Ú

121

~å*ÏºÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O J=ã¨~°O HÍx, D Ô~O_»∞ ~å*ÏºÅ∞ =∞Ç¨~å¢+ì̈Å`À ã¨Ç¨ÏHõiOz "≥ÚQÆÅ∞Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ

=º=Ç¨Ïiã¨∞Î

122

6. B~°OQÆ*Ë|∞ áêÅ#Ö’ "≥ÚQÆÅ∞Å‰õΩ Œ̂Hȭ

123

=∞Ç¨~å„+¨µìÅ q[$OÉèí} – "≥ÚÑ¶̈∞Öò,=∞Ç¨~å„+¨µìÅ ã¨O|O è̂•Å∞44

„H©.â◊ 17 =∞iÜ«Ú 18= â◊̀ åÉúOÖ’x ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ =∞Ç̈~å„+̈µìÅ „áê|ÅºO ÃÑ~°QÆ_»O XHõ „Ñ̈ è̂•#"≥∞ÿ#

JOâ◊O. =∞Ç̈~å„+̈ì SHõº «̀Ö’ t"år „Ñ̈ è̂•#"≥∞ÿ# áê„ «̂̀ è•i. ~å[H©Ü«∞, ™êOÑ¶≤∞Hõ, ™êOã̈¯ $uHõ Ñ̈iã≤÷̀ «∞Å∞ t"år

q[Ü«∂xH̃ HÍ=eû# Ñ̈iã≤÷̀ «∞Å#∞ HõeÊOKå~Ú. D Ñ̈iã≤÷̀ «∞Å#∞ ã̈fi «̀O„ «̀º =∞Ç̈~å„+̈ì x~å‡}ÏxH̃ J#∞QÆ∞}OQÍ

t"år =∞Å∞K«∞‰õΩ

124

t"år Ñ̈iáêÅ#, "≥ÚQÆÖò™ê„=∂[ºÑ¨`«#O45




"åºã̈~°∂Ñ̈ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 8 =∂~°∞¯Å∞

1. t"år Ñ̈iáêÅ

125

QÍx K≥e¡O=K«∞Û#∞. Éèí∂q∞tã̈∞Î#∞ „Ñ̈Éèí∞`åfix̂H

126

t"årx =kèOK«@O, =Ú#flQÆ∞HÍ~°}ÏÅ =Å# =∞Ç̈~å¢+̈µìÅ∞ ™êfi «̀O„ «̀º áÈ~å\Ïxfl ™êyOKå_»∞. D áÈ~å@OÖ’

=∞Ç̈~å¢+̈µìÅ#∞Ñ‘iÎQÍ J}K«ÖËHõáÈÜ«∂_»∞. ̂ ŒHȭ

127

ÅÑ¶̈∞ „Ñ̈â◊flÅ∞ – 4 =∂~°∞¯Å∞

1. KÕ̀ ü, ã̂̈~Ìâ◊ =Úd QÆ∞iOz ã̈OH̃∆Ñ̈ÎOQÍ „"åÜ«Ú=Ú?

ã̈fi~å[ºO ¿Ñ Œ̂̂ Õâ◊=∞QÆ∞@KÕ ^•x P^•Ü«∞O ^•x x~°fiÇ̈Ï}̂H ã̈iáÈ~ÚOkHÍ Œ̂∞. JO Œ̂∞‰õΩ á⁄~°∞QÆ∞ ~å[ºÅ‰õΩ

#∞x_ç KÕ̀ ü, ã̂̈~Ìâò=Úd J#∞ Ô~O_»∞ Ñ̈#∞flÅ#∞ =ã̈∂Å∞ KÕâß_»∞. KÕ̀ üÑ̈O@Ö’

128

_èçb¡ ã̈∞ÖÏÎ#∞Å∞, "≥ÚÑ¶̈∞ÖÏ~ÚÅ Ü«ÚQÆOÖ’

Ñ̈iáêÅ#, Ãã·xHõ q è̂•#O, Ãã·xHõ U~åÊ@∞¡4612= â◊̀ å|úO z=i

129

_èçb¡ ã̈∞ÖÏÎ

130

JkèHõOQÍ

131

4. _èçb¡ ã̈∞ÖÏÎ#∞Å "≥ÚQÆÅ∞Å HÍÅOÖ’ [iy# =~°ÎHõ, "å}̃*Ïºaè=$kúx q=iOK«O_ç?

[. _èçb¡ ã¨∞ÖÏÎ

132

ÖË̂ • [g∞O^•~°∞ P =º=ã̈÷Ö’ L#fl «̀™ê÷#O J#∞ÉèíqOKÕ"å_»∞.

133

1) MÏÖÏû Éèí∂q∞ ÖË̂ • ã̈∞ÖÏÎ

134

3) ÉèÏKè«~ü – =¸_»∞ ÖË̂ •

135

9. "≥ÚQÆÅ∞Å HÍÅOÖ’ "åºáê~åaè=$kúH̃ HÍ~°}ÏÖËO\?̃

[. "≥ÚQÆÅ∞Å HÍÅOà’ "åºáê~åaè=$kúH̃ Ñ̈Å∞ HÍ~°}ÏÅ∞ L

136

=ÚÖÏÎ

137

6. ÉÏxã̈QÍ r=#O ™êyOz, J#O «̀~°O ~å*̌·# `˘e _èçb¡ ã̈∞ÖÏÎ

138

ã¨∂Ñ¶‘, ÉèíHÎ̃ L Œ̂º=∂Å∞48=∞ è̂ŒºÜ«ÚQÆ ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ Ô~O_»∞ ÃÑ Œ̂Ì =∞ «̀ L Œ̂º=∂Å∞ L Œ̂ƒùqOKå~Ú. JO Œ̂∞Ö’ "≥Ú Œ̂\k̃ ã̈∂Ñ¶‘ L Œ̂º"≥∞ÿ̀ Õ,

Ô~O_»=k ÉèíH̃Î L Œ̂º=∞O. Ç≤ÏO Œ̂∂, =Úã≤¡OÅÖ’ D Ô~O_»∞ =∞ «̀ L Œ̂º=∂Å∞ H˘ «̀Î ÉèÏ"åÅ#∞ ÃÑOá⁄OkOKå~Ú.

W™ê¡OÖ’ ã̈∂Ñ¶‘Å∞ L^•~°"å^•xH̃ ≥̀~°nâß~°∞. "å~°∞ ™ê~°fi[h# „¿Ñ=∞`À ‰õÄ_ç# ã̈=∞ã̈=∂*Ïxfl HÍOH̃∆OKå~°∞. WHõ

Ñ̈~ÀHõ∆ ™ê è̂Œ#‰õΩ Ñ̈q„ «̀"≥∞ÿ# ÉèíH̃Îx ™ê è̂Œ#OQÍ KÕã̈∞H˘x Ç≤ÏO Œ̂∞=∞`åxfl Ñ̈i=iÎOÑ̈ KÕÜ«∞=K«Ûx ÉèíH̃Î L Œ̂º=∞HÍ~°∞Å∞

ÉèÏqOKå~°∞. "åi ̂ Œ$+≤ìÖ’ ‰õΩÖÏxH̃ ZÖÏO\ ̃„áê è̂•#º «̀ ÖË̂ Œ∞. =∂#=ÙÅO`å ã̈=∂#"Õ∞#x "å~°∞ #=∂‡~°∞. Ç≤ÏO Œ̂∂,

=Úã≤¡O SHõº «̀‰õΩ D ã̈∂Ñ¶‘, ÉèíH̃Î L Œ̂º=∞ ã̈Oã̈¯~°ÎÅ∞ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. g~°∞ «̀=∞ É’ è̂Œ#Å#∞ q=iOK«_®xH̃ ™ê÷xHõ

ÉèÏ+̈Å#∞ LÑ̈Ü≥∂yOK«_»O =Å¡ g\x̃ „Ñ̈[Å∞ Õ̀eHõQÍ J~°úO KÕã̈∞HÀQÆeQÍ~°∞.

139

ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ "≥ÚÑ¶̈∞Öò ™ê„=∂*Ïºxfl „H©.â◊.1526Ö’ ÉÏ|~ü ™ê÷Ñ≤OKå_»∞. Éè∫QÀoHõOQÍ, Ñ̈iáêÅ

140

âßã≤OKÕ ™ê÷~ÚÅH̃ "å~°∞ KÕ~°ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. ^•^•Ñ̈Ù JHõƒ~ü =∞ «̀q è̂•#Å

141

6. =Úã≤¡OÅ‰õΩ, =Úã≤‡"Õ∞ «̀~°∞Å‰õΩ «̀# ~å[ºOÖ’ ã̈=∂#™ê÷~Ú HõeÊOKå_»∞.

7. =Úã≤¡"Õ∞ «̀~°∞Å‰õÄ «̀# P™ê÷#OÖ’ L#fl «̀ Ñ̈ Œ̂=ÙeKåÛ_»∞.

3. `åÇ≤Ï £̂–W–WÖÏÇ≤Ï QÆ∞iOz q=iOK«O_ç?

[. "≥Ú^Œ\ ˜ #∞Oz JHõƒ~ü‰õΩ =∞`«O, `åufiHõ`«ÅÃÑ· Pã¨H˜Î Z‰õΩ¯=. „áê~°OÉèíOÖ’ H˘kÌQÍ KèåO^Œã¨"å^Œ

ÉèÏ"åÅ∞#flÑ̈Ê\H̃©HÍÅ„Hõ"Õ∞}Ï "å\ ̃ #∞Oz Œ̂∂~°OQÍ [iQÍ~°∞. ~åA Ñ̈q„ «̀OQÍ LO_®Å#∞, P è̂•º «̀‡Hõ

*Ï̋}Ïxfl HõeyLO_®Å#∞ JHõƒ~ü ÉèÏqOKÕ"å_»∞. qq è̂Œ =∞`åÅ ™ê~åxfl J~°úO KÕã̈∞HÀ"åÅ

142

JHõƒ~ü HÍÅOÖ’ HÕk™ê÷~Ú L^ÀºQÆ∞Öˇ·# =∞Ç¨Ïã≤Éòû#∞ Z‰õΩ¯= r`åÅ`À =∞#ûÉòÅ∞QÍ Ñ¨^À#flu

HõeÊOKå_»∞. +̈iÜ«∂ „Ñ̈HÍ~°O „Ñ̈[Å∞r=#O ™êyOKÕÖÏ g~°∞ K«∂™êÎ~°∞. U=Ô~·# Ju„Hõq∞¿ãÎ W™ê¡O „^ÀÇ̈ÏÅ∞QÍ

ÑïQÆ}ÕKÕ@∞¡ g~°∞ K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. W™ê¡O‰õΩ =ºuˆ~Hõ=∞x \©HÍ ™êO„Ñ¨̂ •Ü«∂xfl x¿+kèOKå_»∞.

tkäÅ"≥∞ÿ# =∞ã‘̂ Œ∞Å#∞ =∞~°=∞‡ «̀∞ÎÅ∞ KÕ~ÚOz, "å\Ö̃’ ̀ «y# ã̈OYºÖ’ L^ÀºQÆ∞Å#∞ xÜ«∞q∞OKå_»∞. Ñ̈OKåOQÆ,

`«Ü«∂~°∞KÕ¿ã *’º`«∞+¨µºÅ#∞ x¿+kèOKå_»∞. Ñ¨Ù~å^äŒ# ^Õ"åÅÜ«∂Å∞ ‰õÄeÛ"ÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞ HÍx #∂`«#

Õ̂"åÅÜ«∂Å#∞ =∂„ «̀O xi‡OK«‰õÄ_»̂ Œx Ñ¶~̈å‡

143

4. llÜ«∂Ñ̈#∞fl Ñ̈Ù#~°∞ Œ̂Ì~°Hõ}‰õΩ HÍ~°}ÏÖËq∞\?̃

[. Ç≤ÏO Œ̂∞=ÙÖ’¡ Jã̈O «̀$Ñ≤ÎHõ HÍ~°}"≥∞ÿ# „Ñ̈ è̂•# x~°‚Ü«∞OQÍ llÜ«∞ Ñ̈#∞fl Ñ̈Ù#~°∞ Œ̂Ì~°}#∞ KÕÑ̈ÙÊHÀ=K«∞Û. JHõƒ~ü

~°̂ Œ∞ÌKÕã≤# D Ñ̈#∞fl#∞ B~°OQÆ*Ë|∞ Ñ̈Ù#~°∞ Œ̂ÌiOKå_»∞. ã̈

144

=∞ è̂ŒºÜ«ÚQÆ ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ K«i„ «̀ JO`å qq è̂Œ ã̈Oã̈¯ $ «̀∞Å q∞„â◊=∞O. @~°∞¯Å ™êO„Ñ̈^•Ü«∂Å∞ ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊

ã̈Oã̈¯ $uÖ’ Hõeã≤áÈ=_»O "≥O@

145

5. ã̈ã̈~åOÖ’x ¿+~å¬ã̈∂i ã̈=∂kè Z=i "åã̈∞Îâ‹·eH̃ H˘#™êyOÑ̈ÙQÍ LOk?

[. Ö’_ôÅ∞

6. Ñ≤„\Ï Œ̂∞~å Ñ̈ Œ̂úu QÆ∞iOz „"åÜ«∞O_ç

[. Ñ≤„\Ï Œ̂∞~å Ñ̈ Œ̂úuÖ’ áêÅ~åuÖ’ qÅ∞"≥·# ~åà◊√¡, Ñ̈ÓÅ z„`åÅ#∞ ‰õÄ̂~Û"å~°∞.

7. JHõƒ~ü |∞ÅO £̂ Œ̂~åfi*Ï xi‡OK«_®xH̃ QÆÅ HÍ~°}Ïxfl ¿Ñ~˘¯#O_ç?

[. "≥ÚQÆÅ∞Å∞ QÆ∞[~å ǜÃÑ· ™êkèOz# q[Ü«∂Å‰õΩ QÆ∞~°∞ÎQÍ [iy# x~å‡}O.

Ô~O_»∞ =∂~°∞¯Å „Ñ̈â◊flÅ∞

1. JHõƒ~ü x~å‡}ÏÅ∞ «̀# =ºH̃Î̀ åfixfl, q è̂•

146

ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ „a\©+π ~å[º ™ê÷Ñ̈#51ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ K«i„ «̀#∞ QÆ=∞x¿ãÎ, ÉèÏ~°̀ « ã̈=∂[O "≥Ú Œ̂\ ̃#∞Oz JO «̀~å̊fÜ«∞ "åºáê~°O =ÚYºOQÍ „áêâ◊ÛºO`À

147

„H̃ «̀O áê~î°OÖ’ g∞~°∞ POQÆ¡ ™ê„=∂[º ™ê÷Ñ̈#, qã̈Î~°}, POQÆ¡ Pi÷Hõ q è̂•

148

7. Éèí∂q∞tã̈∞Î =ã̈∂Å∞ q è̂•#OÖ’ „a\©+̈µ "å~°∞ "ÕÅOáê@ Ñ̈ Œ̂úu „Ñ̈"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. "ÕÅO áê@^•~°∞_»∞ Éèí∂q∞tã̈∞Î

K≥e¡OK«HõáÈ Õ̀ Z=~°∞ Åaú á⁄O Œ̂∞`å~°∞?

[. è̂Œ#=O «̀∞Å∞, =~°Î‰õΩÅ∞, ã̈OÑ̈#fl Ô~·̀ «∞Å∞

8. #∂ «̀# Éèí∂™êfi=∞º =º=ã̈÷ U~°Ê_»\ÏxH̃ QÆÅ Ô~O_»∞ HÍ~°}ÏÅ#∞ ≥̀Å∞Ñ̈Ù=Ú?

[. (1) Éèí∂=ÚÅ#∞ H“Å∞H̃=fi@O (2) JkèHõ H“Å∞ (3) ™êQÆ∞KÕÜ«∞x Éèí∂™êfi=ÚÅ∞

Ô~O_»∞ =∂~°∞¯Å „Ñ̈â◊flÅ∞

1. Éèí∂q∞x ™êQÆ∞KÕÜ«∞x Éèí∂™êfi=ÚÅ#QÍ Z=~°∞?

[. Éèí∂=ÚÅ‰õΩ Œ̂∂~°OQÍ Ñ̈@ì} „áêO`åÅÖ’ x=ã≤OKÕ #∂ «̀# Éèí∂™êfi=∞º=~°æO. g~°∞ «̀=∞ U[O@¡ ^•fi~å

Ô~q#∂º =ã̈∂Å∞ KÕã̈∞‰õΩO\Ï~°∞.

2. Ãã·#º ã̈Ç̈Ü«∞Hõ ã̈OkèÃÑ· ã̈O «̀HõO KÕã≤# ã̈fi Õ̂j ~åAÅ∞ «̀=∞ ™êfi «̀O„`åºxfl HÀÖ’Ê=Ù@‰õΩ KÕã≤# ã̈O «̀HõO

Jx ZÖÏ K≥Ñ̈ÊQÆÅ=Ù?

[. ã̈fi Õ̂j ~å[ºO ã̈Ç̈Ü«∞Hõ ã̈OkèÖ’ KÕ~°∞@ =Å# «̀=∞ JO «̀~°OyHõ, q Õ̂j q è̂•̌ q∞#flQÍ fiÛkkÌOk. HõOÃÑh "å~°∞ `˘e

~ÀAÅÖ’

149

ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ P è̂Œ∞xHõ q Œ̂º Ü≥ÚHȭ Ñ̈iK«Ü«∂xfl QÆ∂iÛ Ñ̈iq∞ «̀OQÍ

150

2. „áê~°÷

151

2. ã̈Ü«∞º £̂ JÇ̈Ï‡ £̂MÏ

152

ã¨OÑ¶¨∞ ã¨Oã¨¯~°}Å∞

WO «̀‰õΩ =ÚO Œ̂∞ áê~î°OÖ’ g∞~°∞ 19= â◊̀ å|ÌOÖ’ "≥Ú Œ̂Ö̌·# =∞ «̀ ã̈Oã̈¯~°} L Œ̂º=∂Å(religious reform

movements)#∞ QÆ∞iOz K«kqÜ«Ú

153

KÕ¿ã ^Œ∞~åKå~åxfl 'ã¨u— JO\Ï~°∞. JÑ¨Ê\’¡ ÉˇOQÍÖò, ~å*òÑ¨Ù`å

154

_®II a.P~ü. JOÉË̂ Œ̄ ~ü ‰õÄ_® ‰õΩÖÏxH̃ =ºû~HõOQÍ f„="≥∞ÿ# áÈ~å\Ïxfl ™êyOKå~°∞. ‰õΩÅ x~°O‰õΩâ◊̀ åfixH̃

=ºû~HõOQÍ ̀ «# rq`åxfl JOH̃ «̀O WKåÛ~°∞. ™êfi «̀O„ «̀ºO J#O «̀~°O ~å*ÏºOQÆ ~°∂Ñ̈HõÅÊ#Ö’ „Ñ̈ è̂•#áê„ «̀ áÈ+≤Oz#

JOÉË̂ Œ̄ ~ü J}QÍi# =~åæÅ JÉèí∞º#fluH̃ ̂ ÀÇ̈Ï Œ̂Ñ̈_Õ J

155

'k

156

(ã≤) 2 =∂~°∞¯Å „Ñ̈â◊flÅ∞

1. q «̀O «̀∞ „ã‘ÎÅ JÉèí∞º Œ̂Ü«∞O HÀã̈O Hõ$+≤ KÕã≤# „Ñ̈=ÚY∞Ö̌=~°∞?

["å|∞:- Dâ◊fi~°K«O„ Œ̂ q^•º™êQÆ~ü, Ñ̈O_ç\ò q+̈µ‚âß„ã≤Î, [ã≤ìãπ ~°#_Õ, P~ül ÉèíO_®~°̄ ~ü, JQÍ~°̄ ~ü, _ç.ÔH. HÍÔ~fi,

HÍ~°û

157

ÉèÏ~°̀ « ™êfi «̀O„̀ Àº Œ̂º=∞ áÈ~å@O1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞57

ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ K«i„ «̀Ö’ „H©.â◊.1857 ã̈O= «̀û~°O XHõ qt+̈ì Ñ¶∞̈\ÏìxH̃ „Ñ̈fHõQÍ xezOk. ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ PÔQ¡Ü«ÚÅ

Ñ̈iáêÅ#‰õΩ "≥Ú Œ̂\™̃êiQÍ XHõ ã̈OÑ¶̈∞\˜̀ « ã̈"åÅ∞ (formidable challenge) Z Œ̂∞Ô~·Ok. L «̀Î~° ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊O =∞iÜ«Ú

=∞ è̂Œº ÉèÏ~°̀ « „Ñ̈[Å∞ „a\©+π "åi Ñ̈iáêÅ#‰õΩ =ºû~HõOQÍ XHõ =∞Ç̈ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ÖË=nã≤, ^•^•Ñ̈ÙQÍ „a\©+π

"åix, ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊O #∞O_ç "≥à◊¡Q˘@∞ì@‰õΩ „Ñ̈Ü«∞ «̀flO KÕâß~°∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ~å=_®xH̃ U XHȭ HÍ~°}"≥∂ ["å|∞^•s

HÍ^Œ∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, `«∂~°∞Ê WO_çÜ«∂ =~°ÎHõ ã¨OÑ¶¨∞O (Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh) "åi ™êfi~°÷Ñ¨Ói`« =∞iÜ«Ú

ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ#∞ J}QÆ̂ ˘̂H¯ áêÅ

158

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞

=ÚO Œ̂∞ áê~î°OÖ’, g∞~°∞ 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞ =∞iÜ«Ú Jk [iy# f~°∞QÆ∞iOz K«k"å~°∞.

D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥Ú «̀ÎOQÍ XHõ Ñ̈Ù~å «̀# Kåi„ «̀Hõ Œ̂â◊#∞ JO «̀O KÕã≤, „H˘ «̀Î Œ̂â◊‰õΩ c[O

159

Hõeæ#

160

3. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J#O «̀~°O Õ̂â◊ áêÅ

161

áÈ+≤OKå~°∞. É̌OQÍÖò Ãã·#º=∞O`å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæOk. 20"ÕÅ =∞Ok QÍfieÜ«∞~ü ã̈O™ê÷# Ãã·x‰õΩÅ∞, ™ê÷xHõ

ã̈O™ê÷

162

t~°KÕÛù̂ èŒ#O KÕâß~°∞. |Ç̈Ï Œ̂∂~üëê#∞ Õ̂â◊O #∞Oz "≥à◊§Q˘@ìQÍ, PÜ«∞# ~°OQÆ∂

163

(_ç) 1 =∂~°∞¯ „Ñ̈â◊flÅ∞

1. ' «̀∞á¶ê#∞#∞ PÑ̈_®xH̃ g~°∞ J_»∞¤Hõ@ì ÅÜ«∂º~°x— Z=~°∞, Z=i QÆ∞iOz J

164

ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ *ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ=$kú

1858 «̀̂ Œ#O «̀~°O '#=ÉèÏ~°̀ «O— "ÕQÆ=O «̀OQÍ =$kú K≥OkOk. *ÏfÜ«∞™ê÷~ÚÖ’ „Ñ¨[ÅÖ’ ~å[H©Ü«∞

K≥·̀ «#ºO ÃÑOá⁄O ≥̂#∞. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ „Hõ=∞OQÍ Õ̂â◊OÖ’ PÔQ¡Ü«ÚÅ q è̂•#OÅ#∞ ≥̀Å∞ã̈∞H˘#QÆeyi. PÔQ¡Ü«ÚÅ

q è̂•#=ÚÅ Ñ¶̈e «̀OQÍ [~°∞QÆ∞K«∞#fl PiúHõ Œ̂∞ã≤÷ux J~°ú=Ú KÕã¨∞H˘#QÆeyi. POˆQ¡Ü«ÚÅ q=Hõ∆q è̂•

165

Hõ$ «̀Hõ$ «̀∞ºÅÜ«∂º~°∞. "å~°∞ áêâßÛ «̀º "Õ∞ è̂•=ÙÅ ÉèÏ=#Å#∞, PÖ’K«#Å#∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ Œ̂$HõÊ ä̂ŒO`À J~°÷O KÕã̈∞‰õΩx

«̂̀ Œ#∞QÆ∞}OQÍ *ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ "åºÑ≤ÎH̃ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. q^•º"åºÑ≤Î =Å# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ‰õΩ P è̂Œ∞xHõ „Ñ̈Ñ̈OK«O =∞iO «̀

^ŒQÆæ~°~ÚOk.

2. ~°"å}Ï ™ê è̂Œ̌b„QÍÑ¶π ™œHõ~åºÅ#∞ LÑ̈Ü≥∂yOK«∞‰õΩx ÉèÏ"åÅ "åºÑ≤ÎH̃, ã̈=∂Kå~° =∂iÊ_çH̃

„Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞.

Ñ̈„uHõÅ∞, Ñ̈Ùã̈ÎHÍÅ∞:- q^•º"åºÑ≤Î, ™êÔHuHõ Ñ̈i*Ï̋# JO Œ̂∞ÉÏ@∞ Ñ̈„uHõÅ∞, Ñ̈Ùã̈ÎHÍÅ =Ú„ Œ̂}‰õΩ LÑ̈Ü≥∂QÆÑ̈_®¤~Ú.

Ñ̈Ùã̈ÎHÍÅ∞, Ñ̈„uHõÅ ^•fi~å *ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ "åºÑ≤Î, ~å[H©Ü«∞ K≥·̀ «#ºO „Ñ̈[Ö’¡ qã̈Î $ «̀OQÍ ÃÑiyOk. PÔQ¡Ü«ÚÅ

q=H∆ÍÑ̈Ói «̀ q è̂•

166

q è̂•ËO Œ̂∞‰õΩ „Ñ̈Ü«∞uflOKå~Ú. "Õ̂ •Å∞ q*Ï̋# ã̈~°fi™êfiÅh Kå\ ̃K≥áêÊ~Ú. ã̈Oã̈¯~°}Å „Ñ̈ÉèÏ=O`À

ÉèÏ~°fÜ«ÚÖ’¡ =∂~°∞Ê ~å™êyOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ ã̈Oã̈¯ $u B#fl`åºxfl, ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ â◊H̃Î ™ê=∞~å÷ºÅ#∞ QÆ∞iÎOK«™êQÍ~°∞.

167

J Õ̂ ã̈=∞Ü«∞OÖ’ q Õ̂j áêÅ# =Å¡ HõÅ∞QÆ∞ «̀∞#fl #ëêìÅ#∂ J~°÷O KÕã̈∞‰õΩ

168

ÉèÏ~°̀ « *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞=Ú(1885–1905)60

19= â◊̀ åaÌ kfifÜ«∞ ÉèÏQÆOÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÖ’ ~å[H©Ü«∞ K≥·̀ «#ºO ÃÑOá⁄O Œ̂∞@‰õΩ ^ÀÇ¨Ï Œ̂Ñ¨_ç# qq è̂Œ

JOâßÅ#∞ QÆ̀ « áê~î°OÖ’ J è̂ŒºÜ«∞#O KÕÜ«Ú@ [iÔQ#∞. POQÆ¡ áêÅ# #O Œ̂e "åã̈Î= ã̈fiÉèÏ==Ú#∞ J=QÍÇ̈Ï#

KÕã¨∞‰õΩ#fl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ `å=∞O`å ã¨OÑ¶̈∞\˜̀ «"≥∞ÿ Ñ¨Å∞ ã¨Oã÷̈Å#∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞H˘x L Œ̂ºq∞OK«∞@‰õΩ ã≤̂ Œú"≥∞ÿi.

„H©.â◊.1857Ö’ `˘e™êiQÍ PÔQ¡Ü«ÚÅ#∞ ZkiOz áÈ~å_ç# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ Ñ≤=∞‡@ „H©.â◊.1859–60Ö’ he=∞O Œ̂∞

`À@Å Ü«∞[=∂#∞Å‰õΩ =ºû~HõOQÍ áÈ~å_ç ̀ «=∞ ã̈`åÎ#∞ K«∂Ñ≤i. „H©.â◊.1875Ö’ Ô~·̀ «∞Å‰õΩ JâßOu =∞Ç̈~åR#O Œ̂e

JÇ̈Ï=∞‡ £̂#QÆ~ü, Ñ̈Ó

169

ÉèÏ~°̀ « *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞=Ú(1905-1918)61

*ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞ Ñ̈Ù~ÀQÆuH̃ ̀ ˘e ̀ «~åxH̃ K≥Ok# ËQ∑–KèÕ"£∞ûÑ¶̈~ü¤ ~å*ÏºOQÆ ã̈Oã̈¯~°}Å∞ D HÍÅOÖ’ [iQÍ~Ú.

*ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞O f„=™ê÷~ÚH̃ KÕ~°∞H˘x „H©.â◊.1918

170

ÉèÏ~°̀ « *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞=Ú(1919-1939)62

1919–1947 =∞ è̂ŒºHÍÅO#∞ *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞OÖ’ z=i JOHõOQÍ K≥Ñ̈Ê=K«∞Û#∞. „Ñ̈Ñ̈OK« K«i„ «̀Ö’

171

Ñ¨Ó~°‚ ã¨fi~å[º ™ê^èŒ#

„H̃ «̀O áê~î°OÖ’ "≥∂Ç̈Ï

172

1. Ü«Ú^•ú#O «̀~°O ÉèÏ~°̀ «̂ ÕâßxH̃ _˘q∞xÜ«∞

173

PÜ«∞# [~°‡h "≥o§ JHȭ _ç #∞Oz ã≤OQÆÑ̈Ó~ü g∞ Œ̂∞QÍ [áê

174

(a) ÅÑ¶̈Ú"åºã̈ ã̈=∂ è̂•# „Ñ̈â◊flÅ∞ (4 =∂~°∞¯Å∞)

1. Ô~O_»= „Ñ̈Ñ̈OK« Ü«Ú Œ̂ú ã̈=∞Ü«∞OÖ’ Õ̂â◊OÖ’x HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅhfl ZO Œ̂∞‰õΩ ~år

175

=∞i H˘xflO\x̃ u~°ã̈¯iOzOk. =Úã≤¡OÅ‰õΩ UÔH·Hõ „Ñ̈uxkè =Úã≤¡ObQ∑ J

176

4. ™êfi «̀O„ «̀ºO`À áê@∞ =zÛ# qëê Œ̂"Õ∞q∞\?̃

["å|∞:- Õ̂â◊ qÉèí[# ã̈$+≤ìOz# =∞ «̀HõÅÇ̈Å∞, =∂~°}HÍO_» Õ̂âßxH̃ ÃÑ#∞ qëê^•xfl q∞yeÛOk. ã̈iÇ̈Ï Œ̂∞Ì

#∞Oz HÍOkj‰õΩÅ∞ «̀=∞ Pã≤Îáêã̈∞ÎÅ#∞, ‰õΩ@∞O| ã̈Éèí∞ºÅ#∞ HÀÖ’Ê~Ú =Åã̈ "≥àÏ§eû =zÛOk.

5. l

177

„Ñ̈uáê~î°OÖ’ *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞ Ñ̈Ù~ÀQÆ=∞ux QÆ∂iÛ, 1947 PQÆã̈∞ì 15# Ñ̈Ó~°‚ ã̈fi~å[ºO á⁄Ok# sux

QÆ∞iOz K«k"åO.

D áê~î°OÖ’ *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∂xfl ã̈g∞H̃∆OK«̂ ŒÅKåO. JO Œ̂∞‰õΩ D áê~îåxfl Ô~O_»∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèílOK«_»O

[iyOk. "≥Ú Œ̂\ ̃ÉèÏQÆO *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞ „Ñ̈ è̂•

178

2. *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞OÖ’ *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ áê„ «̀#∞ q=iOK«O_ç?

["å|∞:- ÉèÏ~°̀ « *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∞O *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ

179

JÇ≤ÏOã̈Å#∞ PÜ«Ú è̂•Å∞QÍ KÕã̈∞‰õΩ

180

ã¨OÑ¨Ó~°‚ Ö∫H˜Hõ"åk =∞ «̀̀ «̀ åfixfl f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå_»∞. ™êfi «̀O„ «̀ºO J#O «̀~°O ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ `˘e „Ñ¨̂ è•xQÍ

1964 =~°‰õΩ ÉÏ è̂Œº «̀Å∞ x~°fiiÎOKå_»∞. ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ q Õ̂âßOQÆ q è̂•# ~°∂Ñ̈Hõ~°Î, Jb# q è̂•# ~°∂Ñ̈Hõ~°Î, Pã≤Ü«∂,

P„Ñ¶≤HÍÖ’¡x =Åã̈ ̂ ÕâßÅ *ÏfÜ≥∂ Œ̂º=∂Å‰õΩ =∞ Œ̂Ì̀ «∞ Ñ̈eHÍ_»∞. ™ê=∞º"å Œ̂ ̀ «~°Ç̈ ã̈=∞[ ™ê÷Ñ̈#ÔH· Pi÷Hõ „Ñ̈}ÏoHõÅ#∞

„Ñ̈"Õâ◊ÃÑ\Ïì_»∞. „Ñ̈ è̂•xQÍ J

181

(a) ÉÏÅQÆOQÍ è̂Œ~ü uÅH±:- Ju"å Œ̂ *ÏfÜ«∞"åk J~Ú# Ö’Hõ=∂#º ÉÏÅ QÆOQÍ è̂Œ~ü uÅH± Õ̂â◊Éèí‰õΩÎÖ’¡ÔHÖÏ¡ ~åA

(prince of patriots) QÍ ¿Ñ~°∞QÍOKå_»∞. uÅH± 1856Ö’ =∞Ç̈ ~åRÖ’ [x‡OKå_»∞. 1879Ö’ ËÖò F~°∞Ê „Ñ̈ Œ̂i≈Oz,

L Œ̂º=∞O q[Ü«∞=O «̀O KÕâß_»∞. nxH̃ Jaè#O Œ̂#QÍ Ñ̈>ËÖò‰õΩ QÍOnèr 'ã̈~åÌ~ü— a~°∞ Œ̂∞#∞ „Ñ̈™êkOKå_»∞. 1931

Hõ~åp ã̈=∂"Õâ◊OÖ’ Ñ̈>ËÖò HÍO„ÔQãπ J è̂Œº‰õ∆Ω_»Ü«∂º_»∞. 1942 H̃fi\ò WO_çÜ«∂ L Œ̂º=∞OÖ’ áêÖÁæ

182

„Ñ̈Hõ\ÕKå_»∞. =∞`À

183

WO «̀‰õΩ=ÚO Õ̂ g∞~°∞ ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊O, ™êfi «̀O„ «̀ºO H˘~°‰õΩ KÕã≤# J Œ̂∞ƒù̀ « áÈ~å\Ïxfl QÆ∂iÛ K«̂ Œ=@O =ÚyOKå~°∞.

^•^•Ñ̈Ù 200ã̈O= «̀û~åÅ áê@∞ [iy# ^ÀÑ≤_ôÜ«Ú «̀ =Åã̈áêÅ# =Å# Õ̂â◊O Jxfl ~°OQÍÅÖ’ J}QÆ„^˘Hȭ |_ç

Jaè=$kú ™êkèOK«_»OÖ’ "≥#∞Hõ|_çOk. HÍ|\ì̃ ™êfi «̀O„ «̀ºO ™êkèOz# g∞ Œ̂@, ™êfi «̀O„ «̀º áÈ~å@ ã̈=∞Ü«∞OÖ’

HõÅÅ∞QÆ#fl |Å"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ Ñ̈Ù

184

QÆ} «̀O„ «̀ ~å[ºO - Õ̂âß è̂Œº‰õ∆Ω_çx Z#∞fl‰õΩO\Ï~°∞. J#∞=OtHõOQÍ P Ñ̈ Œ̂qx á⁄O Œ̂_»O ™ê è̂ŒºO

HÍ Œ̂∞.

D q è̂ŒOQÍ ~å*ÏºOQÆO Ü≥ÚHȭ P «̀‡#∞ „Ñ̈"ÕtHõÖ’ ~å*ÏºOQÆ x~å‡ «̀Å∞ Pq+̈¯iOKå~°∞.

2. H˘ «̀Î ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞ „Ñ̈„H̃Ü«∞#∞ q=iOK«O_ç?

["å|∞:- ÉèÏ~°̀ « ~å*ÏºOQÆO Õ̂â◊OÖ’ H˘ «̀Î ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞ HÀã̈O XHõ ã̈Ê+̈ì"≥∞ÿ# q è̂•̌ÿOk. ÉèÏ~°̀ « Õ̂â◊ „Ñ̈ ä̂Œ=∞ „Ñ̈ è̂•x Ñ̈O_ç\ò

185

4) ã̈OÑ̈Ó~°‚ Láêkè HõÅÊ#:- ̂ Õâ◊OÖ’x x~°∞^ÀºQÆ Ü«Ú= «̀‰õΩ, W «̀~° =~åæÅ‰õΩ L^ÀºQÆ, Láêkè J=HÍâßÅ∞

HõeÊOz "åi =ºH̃ÎQÆ̀ « Jaè=$kúH̃, ̀ «̂ •fi~å ã̈=∂*Ïaè=$kúH̃ ̀ À_»Ê_»\Ïxfl „Ñ̈}ÏoHõ ~°K«# XHõ ÅHõ∆ ºOQÍ

U~°Ê~°∞Û‰õΩOk.

ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊OÖ’ „Ñ̈}ÏoHõ ã̈OÑ¶̈∞O „Ñ̈}ÏoHÍ ~°K«

186

5. á⁄~°∞QÆ∞ Õ̂âßÅ`À ÉèÏ~°̀ ü Z Œ̂∞~˘¯O@∞#fl ã̈=∞ã̈ºÅ#∞ q=iOK«O_ç?

["å|∞:- ÉèÏ~°`ü „Ñ¨^è•#OQÍ K≥·

187

(a) ÅÑ¶̈Ú"åºã̈ ã̈=∂ è̂•# „Ñ̈â◊flÅ∞ (4 =∂~°∞¯Å∞)

1. ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ ã̈=∂Yº =º=ã̈÷#∞ q=iOK«O_ç?

["å|∞:- ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ~å„ëêìÅ Ü«¸xÜ«∞

188

1. Éè∫QÀoHõ ã̈iÇ̈Ï Œ̂∞Ì, ™ê~°fi Éè∫=∞`åfiÅ#∞ Ñ̈~°ã̈Ê~°O Q“~°qOK«∞H˘#∞@

2. Ñ̈~°ã̈Ê~° ^•_»∞Å∞ [~°Ñ̈‰õΩO_® LO_»∞@

3. W «̀~° Õ̂âßÅ JO «̀~°æ̀ « =º=Ç̈~åÖ’¡ HõÅQÆ*Ëã̈∞HÀHõ áÈ=_»O

4. ã̈=∂# «̀fiO, Ñ̈~°ã̈Ê~° ã̈Ç̈ÏHÍ~°O

5. âßOuÜ«Ú «̀ ã̈Ç̈Ïr=#O

q"å^•Å#∞ âßOuÜ«Ú «̀OQÍ Ñ̈i+̈¯iOK«∞HÀ=_»O, Jb

189

„Ñ̈Éèí∞ «̀fi Pnè#OÖ’ Ľÿ# ~å„ëêìÖËq?

["å|∞:- 1956Ö’ 14 ~å„ëêìÅ∞ U~åÊ@Ü«∂º~Ú. Jq:

(1) PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò (2) J™êûO (3) cÇ¨~ü (4) ÉÁOÉÏ~Ú (5) [=¸‡, HÍj‡~ü (6) ˆH~°à◊ (7) =∞^èŒº „Ñ¨^Õâò

(8) =∞„^•ãπ (9) "≥∞ÿã̈∂~°∞ (10) Xi™êû (11) Ñ̈O*ÏÉò (12) ~å[™ê÷Ë Uq∞\?̃

["å|∞:- ̂ Õâ◊OÖ’x „Ñ̈[ÅO`å "åi "åi =∞`åÅ∞, ÉèÏ+̈Å∞, "ÕÔ~·Ë J

190

"≥∂_»Öò „Ñ̈â◊fl Ñ̈„ «̀=Ú

K«i„ «̀

HÍÅO: 3 QÆOII "≥Ú «̀ÎO =∂~°∞¯Å∞: 100

qÉèÏQÆ=Ú-Z

ã¨∂K«#:ã¨∂K«#:ã¨∂K«#:ã¨∂K«#:ã¨∂K«#:D „H̃Ok "åºã̈~°∂Ñ̈ „Ñ̈â◊flÅÖ’ 5 „Ñ̈â◊flÅ‰õΩ ã̈=∂ è̂•#O „"åÜ«∞O_ç. 5˛8´40 =∂.5˛8´40 =∂.5˛8´40 =∂.5˛8´40 =∂.5˛8´40 =∂.

7= „Ñ̈â◊fl «̀Ñ̈Êxã̈iQÍ „"åÜ«∂e.

1) Ç̈Ï~°áêÊ "åiH̃ q Õ̂âßÅ`À QÆÅ =~°ÎHõ "å}̃[º ã̈O|O è̂•Å#∞ QÆ∂iÛ „"åÜ«∞O_ç.

2) QÆ∞Ñ̈ÙÎÅ ™ê~°ã̈fi «̀ HõàÏ~°OQÍÅ‰õΩ *Ëã≤# ¿ã= Z\ì̃k?

3) NHõ$+̈‚ Õ̂=~åÜ«∞Å∞ q[Ü«∞#QÆ~° ~åAÅÖ’ Uq è̂ŒOQÍ Q˘Ñ̈Ê"å_»∞?

4) ¿+~å¬ ã̈∂~ü „Ñ̈"Õâ◊ÃÑ\ì̃# ã̈Oã̈¯~°}ÖËq?

5) =∞ è̂ŒºÜ«ÚQÆOÖ’ [iy# ™êÇ≤Ï`åºaè=$kúx q=iOÑ̈Ù=Ú.

6) ™êfi «̀O„ «̀º ã̈=Úáê~°̊#Ö’ ã̈∞ÉèÏ+π K«O„ Œ̂É’ãπ =Ç≤ÏOz# áê„ «̀ Uq∞?

7) g∞H̃zÛ# Ñ̈@OÖ’ Jâ’Hõ K«„Hõ=iÎ ™ê„=∂[ºOÖ’x D Ñ̈@ì}ÏÅ#∞ QÆ∞iÎOK«O_ç.

Z) áê@bÑ̈Ù„ «̀O a) L[̊Ü«∞h ã≤) HõoOQÆ _ç) ™êOz

(ÖË^•)

JÖÏ¡LnÌ

191

13) n

192

ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ Éè∫QÀoHõ Ñ̈iã≤÷̀ «∞Å∞

1. ã≤O è̂Œ∂#k

2. è̂•~ü Z_®i

3. P~å=o

4. qO è̂Œº

5. ™ê «̀∞Ê~°

6. QÆOQÍ#k

7. L «̀Î~° "≥∞ÿ̂ •

193

1. ™È

194

1. |~°̊Ç̈"£∞ 2. z~üã̈O_£ 3. =∞ã‘̄

4. ã̈OQÆ

195

1. PÇ̈~ü 2. =∂ÖÏfi 3.

196

Ç̈Ï~°áêÊ

197

1. QÆOQÍ#QÆ~ü 7. Éè’áêÖò2. Ç̈Ïã≤Î

198

1. HÍOÉè’[2. QÍO è̂•~°3. ‰õΩ~°∞4. =∞ «̀ûº5. ™œ~å¢+̈ì6. J=Ou7. KÕk8. =∞Å¡9. áêOKåÅ10. HÀã̈Å11. = «̀û12. HÍt13. =∞QÆ̂ èŒ14. JOQÆ15. =l̊16. Jâ◊‡H±17. |OQÍà◊MÏ «̀O18. Ĵ~aÜ«∂ã̈=Ú„ Œ̂O19.ÅHõ∆n=ÙÅ∞20. „jÅOHõ21 Ç≤ÏO Œ̂∂ =∞Ç̈ ã̈=Ú„ Œ̂O22. JO_»=∂

199

JÖ̌QÍ̊O_»~ü Ü≥ÚHȭ ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ =∂~°æ=Ú : 1. HÍã≤ÊÜ«∞

200

Jâ’‰õΩx ™ê„=∂[ºO

250 BC

Ç≤ÏO Œ̂∂ =∞Ç¨ ã¨=Ú„ Œ̂O

Jˆ~aÜ«∞

201

=∞ è̂Œº Pã≤Ü«∂ ã¨O|O è̂•Å∞

„H©.Ñ¨Ó. 200 – „H©.â◊. 300

áêi÷Ü

«∂

ÔQ„̂ Àã≤Ü«∂

Ĵ~aÜ«∂ ã̈=Ú„ Œ̂O

ÉèÏ~°`ü

HÍO Œ̂Ç̈~ü

ÉÏH±„\˜Ü«∂

P~°Öò ã̈=Ú„ Œ̂O

á¶ê~üÑ

¶¨∂<å

HõÑ≤™ê QÍO è̂•~å

HÍ|∂Öò

Ñ¨O*ÏÉò

«̀Hõ∆tÅ

ã¨=∞~üYO_£

202

„Ñ¨ã¨∞Î̀ « ÉèÏ~°̀ «̂ Õâ◊ ã¨iÇ¨Ï Œ̂∞Ì

1. QÍO è̂•~° 7. âß «̀"åÇ̈Ï#Å∞

2. Hõx+̈¯ ™ê„=∂[ºO 8. KÀà◊√Å∞

3. =∞ ä̂Œ∞~° 9. KÕ~°

4. ã̈„`åÑ‘Å∞ 10. áêO_»º

5. =∂Åfi 11. X_ç™ê

6. L[̊Ü«∞x

1

2

34

56

7

89

10

12

Ĵ~aÜ«∂ ã̈=Ú„ Œ̂O

|OQÍàÏMÏ «̀O

ÅHõ∆n=ÙÅ∞

Ç≤ÏO Œ̂∂ =∞Ç̈ ã̈=Ú„ Œ̂O

203

Ĵ~aÜ«∂ ã̈=Ú„ Œ̂O|OQÍàÏMÏ «̀O

Ç≤ÏO Œ̂∂ =∞Ç̈ ã̈=Ú„ Œ̂O

JO_»=∂

204

1. HõÑ≤Hõ 2. Ñ¨Ù~°∞+¨Ñ¨Ù~°O 3. HÍj‡~°∞ 4. ™ê÷

212

1.pdf (p.1)2.pdf (p.2)3.pdf (p.3)4.pdf (p.4-6)5.pdf (p.7)6.pdf (p.8)7.pdf (p.9-13)8.pdf (p.14)9.pdf (p.15-19)10.pdf (p.20-24)11.pdf (p.25-27)12.pdf (p.28)13.pdf (p.29)14.pdf (p.30)15.pdf (p.31)16.pdf (p.32-38)17.pdf (p.39-44)18.pdf (p.45)19.pdf (p.46)20.pdf (p.47-51)21.pdf (p.52-56)22.pdf (p.57-61)23.pdf (p.62)24.pdf (p.63-66)25.pdf (p.67-72)26.pdf (p.73)27.pdf (p.74-78)28.pdf (p.79)29.pdf (p.80-85)30.pdf (p.86)31 32.pdf (p.87-91)33.pdf (p.92-97)34.pdf (p.98)35.pdf (p.99-103)36.pdf (p.104)37.pdf (p.105-108)38.pdf (p.109)39.pdf (p.110-112)40.pdf (p.113)41.pdf (p.114-117)42.pdf (p.118)43.pdf (p.119-122)44.pdf (p.123)45.pdf (p.124-127)46.pdf (p.128)47.pdf (p.129-137)48.pdf (p.138)49.pdf (p.139-143)50.pdf (p.144-145)51 52.pdf (p.146)53 54.pdf (p.147-148)55.pdf (p.149-151)56.pdf (p.152-156)57.pdf (p.157)58.pdf (p.158-163)59.pdf (p.164-167)60.pdf (p.168)61.pdf (p.169)62.pdf (p.170)63.pdf (p.171-176)64.pdf (p.177-182)65.pdf (p.183-189)MQ. Maps.pdf (p.190-212)

1 ÉèÏ~°`«^Õâ Éè∫qÀohõ Åhõ∆}ÏÅ∞ - smartprep.in · 2017. 7. 20. · 1...

Documents