$1$/,=$ 5(ä,0$ , %,/$16 *267,/-6.2* 95(/$ assessment of...
TRANSCRIPT
XV
441
ASSESSMENT OF GOSTILJE SPRING DISCHARGE REGIME AND WATER BALANCE
1 1 1, 1, 2
1 Rudarsko- -mail: [email protected]; 2Nafragas- E-mail: [email protected]
APSTRAKT: centra Zlatibora. kilometar
osmatranja iznosi 126 l/s, stim da je maksimalni dnevni pro610 l/s, dok je minimimalni dnevni iznosio svega 10 l/s (avgust, septembar i oktobar 2003. godine). Dakle odnos Qmax : Qmin -maj)
Klju ne re i elo, Zlatibor
APSTRACT: The Gostilje Spring is located on the southeastern slopes of Mt. Zlatibor, about 20 km from the center of the town of Zlatibor. It is known to the general public because of a 20 m high waterfall of the same name, which is about one kilometer downstream from the spring. Monitoring of the spring began in 1995 and continued until October 2004. The average discharge of the spring during the period of monitoring was 126 l/s. The highest daily discharge was recorded on 6 April 2000 and amounted to 610 l/s, whereas the lowest was only 10 l/s (August, September and October 2003). The ratio was therefore Qmax : Qmin = 60 : 1. The highest discharges are typical of spring months (March-May), and the lowest mostly occur in August. Generally speaking, the discharge regime of the spring is directly conditional upon precipitation and snowmelt. In addition to an assessment of the discharge regime of this karst spring, the paper presents an analysis of water balance equation components for the entire study period and a typical dry and wet year.
Key words: karst spring, discharge regime, water balance, duration curve, Gostilje Spring, Mt. Zlatibor
UVOD
2006. godine, stim da je tokom 2004. godine 11). Dakle, za
442
Gostiljsko vrelo pripada slivu Gostiljskog potoka. Do ulivanja Gostiljskog vrela (kota isticanja vrela je na 830 mnm), potok je p
kvarc - karbonatnom jedinicom (T11
(delom laporovite i uglavnom slojevite) kampilske starosti (T12). Srednji trijas predstavljen je anizijskim katom (T2
1)
adinski kat (T22) zastupljen
(T3 kata. (slika 1). Preko trijaskih
ja Gostiljskog vrela. U okviru pomenutih stena prisutna su generalno dva tipa izdani, karstni i pukotinski. Pukotinski tip izdani
u okviru ispucalih serpentinita i to u delovima gde su oni
Jedno od ovih vrela je i Gostiljsko (Ristic Vakanjac i dr, 2015).
Slika 1:
6. uslovno bezvodni tereni,
7. karstni tip izdani, 8. navlaka, 9. predpostavljeni rased
ostiljskog vrela
443
godine. U tu svrhu postavljena
ma (period od 1. oktobra 2004. pa
U periodu od 1995. Na osnovu analize podataka dobijenih osmatranjem vodostaja i merenjem proticaja u periodu od 1995-0.126 m3 76 m3
3/s, dok je avgust po ec sa prosekom od 0.049 m3 isteklih voda,
ra i oktobra 2003. godine (Ristic Vakanjac i dr, 2015).
oje nakon toga
- - 2003. godina u okviru koje
Slika 2:
(1999. godina) Figure 2: Gostilje karst spring hidrograph for wet year
(1999)
Slika 3: (2003 godina)
Figure 3: Gostilje karst spring hidrograph for dry year (2003)
Na osnovu odabranih hidrograma proticaja Gostiljskog vrela ali i na osnovu analize svih hidrograma
ernosti u isticanju vrela i da su pikovi, odnosno maksimalne vrednosti isticanja ovog vrela uslovljene uglavnom
temperaturom vazduha iznad i ispod 0 o
(slika 2 i 3).
i period i za odabrane godine. Pored pomenutih
(Maning, 1984) ide do ide do 23 dana.
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
Jan-9
9
Feb-99
Mar-99
Apr-99
May-99
Jun-9
9Ju
l-99
Aug-99
Sep-99
Oct-99
Nov-99
Dec-99
prot
icaj
Q (m
3 /s)
0
10
20
30
40
50
60
70
pada
vine
P (m
m)
Sneg padavine proticaj
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
Jan-0
3
Feb-03
Mar-03
Apr-03
May-03
Jun-0
3Ju
l-03
Aug-03
Sep-03
Oct-03
Nov-03
Dec-03
prot
icaj
Q (m
3 /s)
0
10
20
30
40
50
60
70
pada
vine
P (m
m)
Sneg padavine proticaj
444
ide i do preko 100
godinu a javltrajanja 81 dan (1. januar do 22. mart 2003. godine). U ovom periodu palo je ukupno 163 mm padavina u vidu snega, a srednje dnevne vrednosti temperatura su uglavnom bile negativne (slika 4). Dakle, otapanje formiranog
pomenutog pika na autokorelogramu za 2003. godinu. Kroskorelogram dobijen analizom uticaja padavina na ukupni period osmatranja isticanja Gostiljskog
ili tokom narednog dana. U prilog ovome govore vrednosti koeficijenta kroskorelacije koje za pomeraje od 0 i 1 e
godina u istoriji osmatranja) a
zilazi i za
periodu od 16-
Slika 4: Autokorelaciona analiza isticanja Gostiljskog
i za odabrane godine
Figure 4: Karst spring Gostilje's autocorrelated analyses for whole period and for selected years
Slika 5: Kroskorelaciona analiza isticanja Gostiljskog
i za odabrane godine Figure 5: Karst spring Gostilje's crosscorrelated analyses for whole period and for selected years
kao i za pomenute odabrane godine.
ukazuje koliko se puta vrednost proticaja intervala (Prohaska, 2003). Krive
slikama 6 i 7 i to za ukupni period i za odabrane analizirane godine (1999., 2000. i 20
aps,min) i proticaj dobijen sa krive trajanja dnevnih proticaja koji odgovara 95%-noj sti (Q95
aps,maxvrednost proticaja koji odgovara 5%- ti dobijene sa krive trajanja (Q5ukupan period kao i za odabrane godine dat u tabeli 1.
Tabela 1. odabrane godine
Table 1. The absolute minimumum and maximum daily values of Gostilje karst spring discharge calculated for whole observation period and for selected years
vrelo period/godina Velike vode Male vode odnosi Qaps,max Q5 Qaps,min Q95 Qaps,max/Qaps,min Q5/Q95
Gostiljsko
ukupni 610 305 10 22.5 61 14 1999 545 333 40 55.1 14 6 2000 610 347 20 22.4 31 15 2003 380 259 10 15.5 38 17
-0.2
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100
koef
icije
nt a
utok
orel
acije
r
period 1991-2004 1999 god 2000 god 2003 god
-0.15
-0.1
-0.05
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95
koef
icije
nt k
rosk
orel
acije
period 1995-2004 1999g 2000g 2003g
ostiljskog vrela
445
proticaja (minimlanih i maksimalnih) promenljivi i da se njihov odnos Qmax /Qmin na nivou ukupnog perioda iznosi 61:1. Ako
5/Q95
Slika 6:
period i za odabrane godine Figure 6: Duration curves calculated for whole period
and for selected years
Slika 7:
Figure 7: Frequence curves calculated for whole period and for selected years
BILANS VODA KARSTNOG VRELA
ostalih manjih vrela koje se nalaze u neposrednoj blizini Gostiljskog
sli
2, dok minimalna 2
2. Sve tri predpostavljene vododelnice prikazane su na slici 1. u tabelama 2, 3 i 4 prikazani su rezultati obrade osnovnih elemenata
-2006) i za
iznosila 0.103 m3
3/s. Elementi u pomenutim tabelama 2 - proticaj Q (m3/s), zapremina otekle vode W (106 m3 oticaja q (l/s/km2
.
Tabela 2. 1995-2006. godine.
vrelo F P E h Qsr q W
km2 mm mm mm m3/s l/s/km2 106 m3
Gostilje 8.1 1081.9 591.8 490.1 0.126 15.56 3.97 0.453
Tabela 3. vrelo F P E h Qsr q W
km2 mm mm mm m3/s l/s/km2 106 m3
Gostilje 12.9 848.7 596.8 251.9 0.103 7.98 3.25 0.297
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0 20 40 60 80 100
prot
icaj
Q (m
3 /s)
ukupan period 1999 2000 2003
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0 10 20 30 40 50
prot
icaj
Q (m
3/s)
ukupan period 1999 2000 2003
446
Tabela 4. vrelo F P E h Qsr q W
km2 mm mm mm m3/s l/s/km2 106 m3
Gostilje 6.3 1282.3 496.6 785.7 0.157 24.92 4.95 0.613
max:Qmin iznosi preko 60:1. 3/s, odnosno istekne ukupno 3.97 miliona m3
ina perioda do kog postoji memorija serije, je znatno
(za 2000. godinu), odnosno ide i do preko 100 dana kod 2003. godine. Kroskorelogram dobijen analizom uticaja padavina na ukupni period osmatranja isticanja Gostiljskog
-2006)
osrednjenih vrednosti 2
10 l/s km2 2.
promene zapremine voda u okviru
LITERATURA
KRESIC, N., STEVANOVIC, Z., 2010: Groundwater hydrology of springs: engineering, theory, management and
sustainability, Amsterdam, Boston, Butterworth-Heinemann, 573p. MANGIN, A., 1984: Pour une meilleure connaissance des systemes hydrologiques a partir des analyses
correlatioire et spectrale. Journal of Hydrology, v. 67, pp. 25-43 D., 2009:
grad 2015: Forecasting Long-Term Spring Discharge, In Monography: Karst Aquifers
Characterization and Engineering ( ed), Series: Professional Practice in Earth Science, pp 435-454. Springer International Publishing Switzerland
, VIII Simpozijum
PROHASKA, S., 2003: Hidrologija I Deo, Beograd, Rudarsko-
monitoringa podzemnih voda u karstu Srbije -28. Bela Palanka