06 jeolojik yas
TRANSCRIPT
Bu sununun hazırlanmasında;
Prof.Dr. Ali YILMAZ’ın, Prof.Dr. Kadir DİRİK’in sunularından ve Yrd.Doç.Dr. T.Fikret SEZEN’in ders
notlarından yararlanılmıştır
JEOLOJİK YAŞ, İSTİF VE JEOLOJİK
İLİŞKİLER
Yeryüzünde görülen her kayanın bir oluşum yaşı
vardır.
Çeşitli yaşlarda olan kayalar üst üste gelerek bir
istif oluştururlar.
Bir bölgenin Jeolojik özelliklerinin tam anlamıyla
ortaya konulabilmesi konusunda en önemli
katkılar, kayatürü (litoloji) özelliklerinin yanı sıra,
kayaların yaşı ve istif’in doğru olarak
tanımlanması ve istif içi ilişkilerin titizlikle
irdelenmesi ile sağlanabilir.
JEOLOJİK TAKVİM
• Zaman, uzunluk, ağırlık ve konumun ( mekanın )
dışında ve evrenin ilk bakışta maddi olmayan bir
boyutudur.
• Astronomi bilimi zamanı, süreyi sayma yöntemi olarak
kabul eder. Demek ki zaman da diğer ölçülebilen
unsurlar gibi tanımlanabilir.
• Takvim, zamanın haritası olup, mekana zaman
koordinatlarının yerleştirilmesiyle tanımlanabilir.
• Zamanın derecelendirilmesi için iki tip koordinat
sistemi kullanılmıştır. Bunlardan biri döngüsel
(periyodik), diğeri ise doğrusal (lineer) sistemdir
Döngüsel sistem
• Zaman içinde yinelenen olaylara dayanır. Örneğin
gündüz-gece, ayın evreleri, Dünya’nın Güneş’in
etrafında dönmesi birer döngüsel sistemi yansıtır.
Ritmik denizsel yada karasal çökeller, ağaçların
mevsimsel büyüme halkaları bu mekanizmaların
ürünüdür. Biyolojik olayların ve çökel kayaların
oluşumunun, okyanus yüzeyi sıcaklıklarına bağlı
döngüsellikten etkilendiği kabul edilmektedir.
• Döngüsel olaylar sayesinde günlerin, yılların yani
zamanın kayıt edilebileceği ve bu kaydın da
tanımlanabileceği görülmektedir. Ancak doğaları
gereği döngüsel olaylar bir döngüyü diğerinden ayırt
edemezler.
Doğrusal sistem
• Doğrusal sistem, insani kültürün bir parçası olarak tanımlanmıştır. Buna göre önemli ve unutulmayan olaylar bir milat oluşturur ve diğer olaylar da buna göre sıralanır. Örneğin günümüzde Miladi ve Hicri takvimler belli birer tarihsel başlangıçlara göre düzenlenmekte, diğer olaylar da buna göre sıralanmaktadır.
• Böyle bir sistemi jeolojiye uyarlamak mümkündür. Bunun için, jeolojik olayların ürünü olan kaya birimlerinin birbirleriyle olan ilişkilerini doğru bir biçimde göz önüne almak yeterlidir. Böyle bir durumda yapılan iş, doğrusal bir tarihin unsurlarını içerir.
• Jeolojik takvim, hem döngüsel hem de doğrusal sistemlerin unsurlarını birlikte içerir.
JEOLOJİK YAŞ
• Günümüzde, Dünya’nın kendi ekseni etrafında
dönmesi bir gün, Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi
ise bir yıl, zaman ölçü birimi olarak kabul edilmektedir.
• Jeolojide zaman, (jeokronoloji ile de desteklenen ve)
milyon yıllar olarak tanımlanan bir süreye karşılık
gelmektedir.
• Jeolojik takvimde, Zaman, geniş anlamda Eon, dar
anlamda “Era” karşılığı olarak kullanılır ve Zamanlar’ın
her biri birkaç Devir’i (periyodu), Devirler’in de her biri
birkaç Devre’yi (Epok’u) içerir.
• Başlıca Zamanlar Arkeozoyik, Proterozoyik,
Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik’ tir
Açıklama :
Eon: Çok uzun zaman, sonsuzluk, ebediyet, evrenin yaşı
Era: Devir, çağ, çığır, tarih başlangıcı, tarihsel dönem
Periyod: Devre , dönem
Epok: Bölüm, birim
Yer’in oluşumu ile ilgili evreler, “Jeolojik zaman”’a bağlı olarak ve Zamanın
döngülü ve çizgisel yapısı birlikte değerlendirilirse, Jeolojik saat oluşturulabilir
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Jeolojik süreç boyunca çok sayıda katmanlar üst üste gelerek bir istif meydana getirirler. Dolayısıyla, istif geniş anlamıyla bir kayatürü (litoloji) topluluğunu ifade eder.
Bir Jeolojik istif, farklı evrelerde magmatik kayaçlar tarafından kesilebilir, Yüzeylenerek aşınabilir, tekrar çökelme ortamına dönüşerek üzerinde farklı bir istif gelişebilir.
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Genel kurala göre, normal (tektonik olmayan) bir ilişkide üstte yer alan
çökel bir istif, altındaki çökel istiflerden daha gençtir.
Magmatik kayaçlarda ise kesen birim genç, kesilen birim ise eskidir.
1 2
3
4
5 5
6
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Göreceli yaş ilişkisi, jeolojik olayların gerçekleşme (oluşum)
sırasına göre bağıl olarak öncelik-sonralık ifadesidir
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bir dikme kesit (İstif) örneği (MTA, 1974).
Kesitlerde kullanılan kayatürü işaretleri (MTA, 1974).
Çeşitli coğrafik ortamlarda oluşan ve aynı yaşta katmanların birbirleri ile karşılaştırılması
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Yer’in tarihinde çeşitli devirler boyunca yaşamış karakteristik olan başlıca
fosil grupları. Siyah sütunlar, fosilin karakteristik olduğu devirleri
göstermektedir.
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
İSTİF VE JEOLOJİK İLİŞKİLER
• Jeolojik süreç boyunca manto üzerindeki karalar, zamanla alçalarak veya yükselerek denizin karalar üzerine ilerlemesine veya geri çekilmesine neden olurlar
Denizin herhangi bir biçimde karaya doğru ilerlemesine trangresyon ve bu sırada meydana gelen oluşuklara transgresif dizi denir. Bu dizi, bir taban çakıltaşı
(Konglomera) ile başlar, üste doğru giderek taneleri küçülen kumtaşı, silttaşı, kiltaşı ve marn ile devam ederek kireçtaşı ile son bulur ve altındaki dizi ile ilişkisi de uyumsuzluk (unconformity) olarak yorumlanır.
uyumsuzluk (unconformity)
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır
uyumsuzluk (unconformity)
Denizin herhangi bir biçimde geriye doğru çekilmesine
regresyon ve meydana gelen oluşuklara regresif dizi
denir. Bu dizi, genel olarak altta kireçtaşı ile başlar, yukarı doğru giderek taneleri büyüyen marn, kiltaşı, silttaşı ve kumtaşı ile devam ederek çakıltaşı ile son bulur
Bir istif içinde
katmanlar uyumlu ise
ve çökelmede bir
boşluk yoksa,
katmanlar uyumlu (concordance), bir yapı
sunarlar.
çökelmede bir ara
verme yada bir
eksiklik olduğu
zaman katmanlar
uyumsuz
(discordance) bir yapı
sunarlar.
Trangresyon ve regresyon olayları sonucunda
meydana gelen istifler birleşerek tam bir istif
(kat) meydana getirirler.
Bazen, oldukça eski olan bir istif, genç bir
istifin üzerinde de yer alabilir.
Tektonik ilişki yada tektonik uyumsuzluk
olarak tanımlanan bu durum, tektonik yapının
konumuna göre, bindirme, sürüklenim yada
nap olarak adlandırılabilir.
Böyle durumlarda, olağan stratigrafik ilişkiler
yerine, tektono-stratigrafik ilişkiler gündeme
gelir
DİSKORDANS
Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır