02_combi_bi

Cawangan Penyakit Bawaan VektorBahagian Kawalan Penyakit

Jabatan Kesihatan AwamKEMENTERIAN KESIHATAN MALAYSIA

dengan kerjasamaJabatan Kesihatan Negeri Sembilan

2005

GARIS PANDUANPelaksanaan Program

Komunikasi UntukPerubahan Tingkah Laku

(COMBI)

Pencegahan dan PengawalanDEMAM DENGGI

GARIS PANDUAN PELAKSANAAN PROGRAM KOMUNIKASI UNTUK PERUBAHAN TINGKAH LAKU (COMBI)

iii

Jawatankuasa Penyelaras Program COMBI Kebangsaan viSidang Pengarang viiiKata-kata Aluan ixPrakata xiRingkasan Eksekutif xiiObjektif Garis Panduan xiv

PENDAHULUAN 1

PENGENALAN 1• Situasi Semasa 1• Definisi Komunikasi 2• Definisi Tingkah Laku 3• Definisi Perubahan Tingkah Laku 3• Apakah COMBI 4• Lima Prinsip Asas COMBI 5

OBJEKTIF PELAKSANAAN PROGRAM COMBI 9

STRATEGI 9• Penubuhan Jawatankuasa Program COMBI 9• Latihan 9• Penglibatan Pelbagai Agensi 10• Promosi Program COMBI 10• Pusat Promosi Perkhidmatan 11

BAGAIMANA HENDAK MEMULAKAN COMBI 11

FASA 1: PERANCANGAN 11

Peringkat Negeri 11• Penubuhan Jawatankuasa Teknikal 11• Anggota Jawatankuasa Teknikal 11• Bidang Kuasa dan Fungsi 12• Penubuhan Jawatankuasa Induk 13

KANDUNGAN

• Anggota Jawatankuasa Induk 13• Bidang Kuasa dan Fungsi 14

Peringkat Daerah 14• Penubuhan Jawatankuasa Teknikal 14• Anggota Jawatankuasa Teknikal 15• Bidang Kuasa dan Fungsi 15• Penubuhan Jawatankuasa Kerja 15• Anggota Jawatankuasa Kerja 16• Bidang Kuasa dan Fungsi 16• Penubuhan Jawatankuasa Komuniti 17• Anggota Jawatankuasa Peringkat Komuniti 17• Bidang Kuasa dan Fungsi 17

FASA 2: PELAKSANAAN 18

Pengurusan Majlis Pelancaran 18• Bidang Kuasa dan Fungsi Jawatankuasa Kerja 18• Bidang Kuasa dan Fungsi Komuniti 18

Pengurusan Aktiviti Dalam Tempoh Pelaksanaan 19• Bidang Kuasa dan Fungsi Jawatankuasa Kerja 19• Bidang Kuasa dan Fungsi Komuniti 20

FASA 3: PEMANTAUAN 20

Borang Reten COMBI 20• Borang Reten PKD/COMBI - 1 21• Borang Reten PKD/COMBI - 2 21• Borang Reten PKD/COMBI - 3 21• Borang Reten PKD/COMBI - 4 22• Borang Reten PKD/COMBI - 5 22• Borang Reten JKN/COMBI - 1 22

Kajian Jejak (Tracking Survey) 22

Pemantauan Entomologi 23


iv

FASA 4 : PENILAIAN 26

• Kajian Tingkah Laku Terhadap Pengetahuan, 26Sikap dan Amalan (KAP)

• Penilaian Entomologi 27• Penilaian Epidemiologi 29

LAMPIRAN

Lampiran 1 : Ringkasan Perancangan Program COMBI 31Lampiran 2 : Ringkasan Pelaksanaan Program COMBI: 34

Pengurusan Majlis PelancaranLampiran 3 : Ringkasan Pelaksanaan Program COMBI: 35

Pengurusan Aktiviti ProgramLampiran 4 : Borang Pemantauan Program COMBI: 36

PKD/COMBI-1Lampiran 5 : Borang Pemantauan Program COMBI: 39





JKN/COMBI 1Lampiran 10 : Borang Soal Selidik Kajian Pengetahuan, 44

Sikap dan Amalan (KAP) Pra-Ujian: KAP/COMBI 1

Lampiran 11 : Borang Soal Selidik Kajian Pengetahuan, 47Sikap dan Amalan (KAP) Pasca Ujian: KAP/COMBI 2

Lampiran 12 : Borang Kajian Jejak (Tracking Survey): 51Borang KAP/COMBI 3

Lampiran 13 : Logo Program COMBI Peringkat Negeri-Negeri 53

Glosari 55Rujukan 57


v


vi

Pn. Mastura Md. Hashim

Timbalan Pengarah (Entomologi)

Cawangan Penyakit Bawaan Vektor, Bahagian Kawalan Penyakit

Kementerian Kesihatan Malaysia

En. Tham Ah Seng

Ketua Penolong Pengarah

Cawangan Penyakit Bawaan Vektor


Dr. Zuraidah Mokhtar


Jabatan Kesihatan Negeri Johor

JAWATANKUASA PENYELARASPROGRAM COMBI KEBANGSAAN

PENASIHAT

Dato’ Dr. Shafie Ooyub

Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam)


PENGERUSI

Dr. Hj. Marzukhi Md. Isa

Timbalan Pengarah Kawalan Penyakit (PBV)


PAKAR RUJUK

Dr. Mohd. Raili Hj. Suhaili

Timbalan Pengarah Bahagian Perkembangan Perubatan


AHLI:

Dr. Norashikin Abd. Rahman

Penolong Pengarah

Jabatan Kesihatan Negeri Selangor

Dr. Zailiza Suli


Jabatan Kesihatan Negeri Sembilan

Dydy Ilyani Mohd. Basir

Penolong Pengarah

Jabatan Kesihatan Wilayah Persekutuan

Tn. Hj. Kamilan Demin


Jabatan Kesihatan Negeri Pahang

Yusnida Md. Yusof

Penolong Pengarah

Jabatan Kesihatan Negeri Kedah

Dr. Junaidi Ibrahim


Jabatan Kesihatan Negeri Perak

Zulkifilee Yazid

Penolong Pengarah

Cawangan Penyakit Bawaan Vektor



vii


viii

Dr. Mustafa Bakri Bin Adnan

Timbalan Pengarah Kesihatan Negeri

(Kesihatan Awam),


Dr. Zailiza Bt. Suli

Ketua Penolong Pengarah (Vektor),


En. Zainal Bin Abd. Rahman


(Kaji Serangga),


Pn. Hapsah Bt. Mohd Dusa

Penolong Pengarah

(Promosi Kesihatan),


Dr. Omar Bin Mihat

Pegawai Kesihatan Daerah,

Pejabat Kesihatan Seremban

Dr. Noor Ashah Bt. Itam Othman

Pegawai Kesihatan Daerah,

Pejabat Kesihatan Port Dickson

Dr. Mohammad Nazarudin Bin Bahari

Pegawai Kesihatan Daerah Kedua,

Pejabat Kesihatan Seremban

En. Jarno Bin Sukadis

Penolong Pegawai Kesihatan

Persekitaran U32, PKD Jempol

Tuan Hj. Ibrahim Bin Daud


Persekitaran U32, PKD Seremban

En. Mariapppan a/l Semalai



En. Abdul Latiff Bin Maulud



En. Badrul Hisham Bin Abdullah


Persekitaran U29, PKD Port Dickson

En. Ramli Bin Ahmad



SIDANG PENGARANG

PENGERUSI

Dr. Hajah Rosnah Bt. Haji Ismail

Pengarah Kesihatan Negeri, Jabatan Kesihatan Negeri, Negeri Sembilan

PENGARANG


ix

KATA-KATA ALUANTimbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam)

KEMENTERIAN KESIHATAN MALAYSIA

Tahniah dan syabas, saya ucapkan kepada Jabatan Kesihatan Negeri

Sembilan kerana berjaya mengeluarkan satu garis panduan mengenai

program “Communication for Behavioural Impact” (COMBI) bagi

pencegahan dan pengawalan demam denggi di Malaysia.

Adalah menjadi aspirasi Kementerian Kesihatan Malaysia untuk

menyediakan satu garis panduan yang lengkap (best practice guideline)

mengenai pelaksanaan sesuatu program yang telah dilaksanakan. Saya

berharap agar garis panduan yang telah disediakan oleh pegawai-

pegawai yang berpengalaman serta terlibat secara langsung dalam

program COMBI ini, boleh membantu dan menjadi rujukan kepada

Jabatan kesihatan Negeri dan agensi lain untuk melaksanakan program

COMBI di tempat masing-masing, terutamanya maklumat berkaitan

bidang kuasa dan fungsi bermula dari aspek perancangan hingga kepada

penilaian pelaksanaan program ini.

Program COMBI juga merupakan perkongsian bijak di antara agensi

(smart partnership) dengan Kementerian Kesihatan dalam mengawal dan

mencegah demam denggi. Dengan penglibatan aktif mereka, saya

berharap agar masalah denggi yang berlaku secara universal dapat

ditangani bersama secara lebih berkesan melalui konsep komunikasi di

kalangan komuniti itu sendiri. Melalui program ini, adalah diharap agar

sikap serta amalan mereka mengenai pencegahan dan pengawalan

demam denggi dapat diubah dan berterusan.

Adalah menjadi harapan saya agar objektif untuk memperkasakan

komuniti dalam mencegah dan mengawal demam denggi akan tercapai

hendaknya.

Sekian, terima kasih.

DATO’ DR. SHAFIE BIN OOYUB

Timbalan Ketua Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam),



x

PRAKATA

Saya bersyukur ke hadrat Allah s.w.t kerana Garis Panduan Pelaksanaan

COMBI telah berjaya dihasilkan untuk kegunaan semua pihak yang

terlibat terutama dalam bidang kesihatan awam mengenai pencegahan

dan pengawalan demam denggi .

“Communication for Behavioural Impact” atau singkatannya COMBI dan

dalam Bahasa Melayu pula adalah “Komunikasi Untuk Perubahan Tingkah

Laku” bertujuan untuk memperkasakan peranan komuniti dalam mencegah

dan mengawal kejadian penyakit demam denggi. Ia memerlukan komitmen

yang jitu oleh pelbagai agensi terutama komuniti yang terlibat.

Strategi keseluruhan COMBI adalah untuk mencapai matlamat tingkah

laku yang dicadangkan dan masyarakat mengamalkan tingkah laku

tersebut secara proaktif. Diharapkan melalui kaedah pencegahan yang

diterapkan dapat memberi impak yang positif dalam menangani

permasalahan demam denggi.

Akhir kata, saya ingin merakamkan setinggi tahniah dan ucapan terima

kasih kepada semua yang terlibat dalam menghasilkan buku garis

panduan ini. Saya berharap garis panduan ini dapat membantu Jabatan

Kesihatan Negeri dan agensi-agensi lain sebagai langkah permulaan

dalam melaksanakan program COMBI.

Sekian, terima kasih.

DR. HAJAH ROSNAH BT. HJ.ISMAIL

Pengarah Kesihatan Negeri,

Negeri Sembilan Darul Khusus


xi


xii

RINGKASAN EKSEKUTIF

Program “Communication for Behavioural Impact” (COMBI) merupakan

satu pendekatan baru yang diperkenalkan oleh Pertubuhan Kesihatan

Sedunia (WHO) dan menggunakan pendekatan komunikasi untuk

merubah tingkah laku manusia. Objektif garis panduan ini diterbitkan

adalah sebagai memberi panduan bagi Jabatan Kesihatan Negeri /

agensi untuk melaksanakan program COMBI dalam mengawal penyakit

berjangkit.

Garis panduan ini menerangkan tentang strategi yang boleh digunakan

untuk melaksanakan program COMBI, antaranya penubuhan

Jawatankuasa Program COMBI, mengadakan latihan kepada anggota

kesihatan dan komuniti yang terlibat, penglibatan pelbagai agensi yang

berkaitan, mengadakan promosi program dan menubuhkan pusat

promosi perkhidmatan di tempat-tempat yang strategik.

Bagi melaksanakan program ini di peringkat agensi dan komuniti, empat

peringkat telah dikenalpasti, iaitu pada peringkat perancangan,

pelaksanaan, pemantauan dan penilaian. Pada peringkat perancangan

dan pelaksanaan, beberapa buah jawatankuasa seperti Jawatankuasa

Teknikal, Induk, Kerja dan Komuniti perlu ditubuhkan. Di dalamnya

dijelaskan apakah fungsi dan bidang kuasa bagi setiap jawatankuasa

tersebut.

Perancangan yang rapi perlu dijalankan sebelum sesuatu program

COMBI dilaksanakan. Hal ini termasuklah pemilihan kawasan yang

sesuai berdasarkan analisis situasi awal tentang kejadian sesuatu

penyakit di kawasan tersebut serta kaitannya dengan tingkah laku yang

hendak diubah. Seterusnya, matlamat serta objektif tingkah laku yang

hendak dicapai dalam Program COMBI perlu ditetapkan dan pelbagai

strategi perlu diatur ke arah mencapai matlamat tersebut.

Pada peringkat pelaksanaan pula, intervensi yang sesuai akan dijalankan

untuk jangka masa tertentu menggunakan kaedah komunikasi. Program

COMBI dilaksanakan di lokaliti terpilih pada suatu jangkamasa yang

ditetapkan dengan mengambil kira lima prinsip asas utama iaitu Kerahan

Pentadbiran / Perhubungan Awam dan Advokasi (Administrative

Mobilization / Public Relation / Advocacy); Kerahan Masyarakat

(Community Mobilization); Pengiklanan (Advertising); Penyampaian

Peribadi Komunikasi Interpersonal (Personal Selling / Interpersonal

Communication) dan Pusat Promosi Perkhidmatan (Point-of-Service

Promotion). Mesej-mesej tingkah laku yang dikehendaki akan

dipromosikan secara besar-besaran, berulang kali, bersungguh-sungguh

dan berterusan.

Di samping itu, sepanjang tempoh pelaksanaan program COMBI,

pemantauan aktiviti secara berterusan akan dijalankan menggunakan

borang reten tertentu yang akan dilengkapkan oleh promoter, penyelia,

pengerusi COMBI dan anggota kesihatan. Selain pemantauan borang

reten, kajian jejak (tracking survey) dan pemantauan entomologi juga

dijalankan. Strategi pelaksanaan akan diubah sekiranya perlu bagi

memastikan Program COMBI akan terus diterima oleh komuniti.

Bagi tujuan penilaian program COMBI, data-data asas misalnya tentang

kejadian sesuatu penyakit, aliran gaya (trend) penyakit, kejadian wabak,

kematian, data-data entomologi serta kajian untuk mengetahui tahap

pengetahuan, sikap dan amalan responden (KAP) sebelum pelaksanaan

akan dibandingkan dengan selepas pelaksanaan program COMBI.


xiii


xiv

OBJEKTIF GARIS PANDUAN

• Memberi panduan dan menjadi bahan

rujukan kepada Jabatan Kesihatan Negeri

atau agensi-agensi lain untuk melaksanakan

program COMBI dalam mengawal penyakit

demam denggi.

• Memberi maklumat kepada agensi yang

berkaitan, mengenai bidang kuasa dan

fungsi dalam aspek perancangan,

pelaksanaan, pemantauan dan penilaian

untuk melaksanakan program COMBI.

PENDAHULUAN

PENGENALAN

Situasi Semasa

Penyakit demam denggi ialah penyakit berjangkit yang menjadi satu

masalah global dan endemik di beberapa buah negara seperti Afrika,

Amerika Syarikat, Mediterranean Timur, Asia Tenggara dan Pasifik Barat

(WHO 2002). Penyakit ini adalah disebabkan oleh virus denggi yang

dibawa oleh nyamuk Aedes yang mengakibatkan peningkatan morbiditi

dan mortaliti.

Di Malaysia, penyakit demam denggi ialah penyakit berjangkit yang

masih merupakan satu masalah kesihatan awam. Sejak lima tahun yang

lalu, bilangan kes demam denggi yang dilaporkan di negara ini telah

menunjukkan peningkatan iaitu daripada 4,718 kes pada tahun 1999

kepada 15,442 kes pada tahun 2003. Kadar insidens pula meningkat

daripada 20.7/100,000 penduduk pada tahun 1999 kepada 61.6/100,000

penduduk pada tahun 2003 (KKM 2003). Pelbagai aktiviti dilaksanakan

oleh Kementerian Kesihatan Malaysia bagi mencegah dan mengawal

penyakit demam denggi, seperti menjalankan pemeriksaan Aedes,

penyemburan kabus, larviciding dan penguatkuasaan Akta Pemusnahan

Serangga Pembawa Penyakit 1975 (Pindaan 2000).

Selain daripada itu, kementerian memberi fokus utama dalam kawalan

denggi melalui promosi kesihatan yang bertujuan untuk meningkatkan

pengetahuan serta kesedaran komuniti mengenai penyakit serta kaedah

pencegahannya. Pelbagai kaedah digunakan bagi mewujudkan

kesedaran di kalangan orang ramai tentang penyakit demam denggi.

Antara kaedah yang digunakan termasuklah mengadakan aktiviti seperti

ceramah, perbincangan kumpulan kecil, edaran risalah dan poster, tunjuk


1

ajar dan pameran. Namun begitu, walaupun pengetahuan dan juga

kesedaran komuniti tentang aspek pencegahan dapat ditingkatkan,

masih didapati komuniti gagal untuk mengubah tingkah laku ke arah

menghapuskan punca pembiakan nyamuk. Berdasarkan hasil kajian

yang telah dijalankan di Singapura, sebanyak 77% responden

mengetahui tempat yang berpotensi untuk pembiakan nyamuk, namun

sebanyak 49% sahaja yang membuang bekas yang berpotensi tersebut

dan 26.7% lagi menggunakan racun serangga abate bagi mengawal

demam denggi. (Heng et. al. 1998)

Definisi Komunikasi

Komunikasi boleh didefinisikan sebagai:

“proses satu idea disampaikan dari sumber kepada penerima

bertujuan untuk mengubah amalan penerima.”

Everett M. Rogers

Manakala, Emil Dovifat mendefinisikan komunikasi sebagai “....setiap

usaha mempengaruhi masyarakat umum secara sedar dan usaha ini

selanjutnya dapat diadakan melalui keyakinan penuh atau secara

paksaan kolektif sehingga pihak lain tahu dan ingin melakukan perkara

yang disarankan.”

Melalui strategi komunikasi, tingkah laku individu dan juga komuniti boleh

diubah iaitu dengan memperkasa mereka supaya menjalankan aktiviti

pencegahan dan kawalan (Martin dan Prado 2004)

Sehubungan itu, pendekatan konsep COMBI telah diperkenalkan oleh

pertubuhan Sedunia (WHO) yang menggunakan pendekatan komunikasi

bagi mencegah dan mengawal penyakit berjangkit.


2

Definisi Tingkah Laku

Tingkah laku ialah perlakuan atau aktiviti yang dilaksanakan oleh individu

atau kumpulan, sama ada secara sedar ataupun tidak sedar.

Menurut Gochman, tingkah laku kesihatan ialah:

“Perlakuan seseorang seperti kepercayaan, ekspektasi, motif,

nilai, persepsi atau elemen kognitif lain seperti tingkah laku

peribadi, termasuk keadaan emosi dan genatik, tingkahlaku

terlampau, tindakan dan amalan yang berkaitan dengan

kesihatan ke arah mencapai tahap kesihatan yang lebih baik.

(“Those personal attributes such as beliefs, expectations,

motives, values, perceptions and other states and traits; and overt

behaviour patterns, actions and habits that relate to health

maintenance, to health restoration and to health improvemnets.”)

Gochman

Manakala menurut Kasl & Cobb, terdapat tiga kategori tingkah laku

kesihatan iaitu:

i. Tingkah laku kesihatan pencegahan

ii. Tingkah laku penyakit

iii. Tingkah laku pesakit

Definisi Perubahan Tingkah Laku

Perubahan tingkah laku didefinisikan sebagai: “Suatu perubahan yang

berlaku daripada peringkat asas kepada yang baru, sama ada

sementara, berkekalan atau meningkat.”


3

Apakah COMBI

COMBI ialah singkatan bagi “Communication for Behavioural Impact”

atau “Komunikasi untuk Perubahan Tingkah laku”. Program ini bertujuan

untuk memperkasa peranan komuniti dalam mencegah dan mengawal

kejadian penyakit berjangkit. Kebanyakan kejadian penyakit berjangkit

mempunyai kaitan dengan tingkah laku manusia, termasuk penyakit

demam denggi. Setakat ini, belum ada ubat dan vaksin bagi rawatan

penyakit demam denggi. Pengurangan punca pembiakan nyamuk Aedes

boleh mencegah penyakit demam denggi dan ia boleh diatasi melalui

komitmen komuniti ke arah perubahan tingkah laku.

Program COMBI telah dilaksanakan di beberapa buah negara bagi

pencegahan dan kawalan penyakit Tuberkulosis (TB) di Bangladesh,

India dan Kenya, penyakit kusta di India dan Mozambique, filariasis di

India, Sri Lanka, Kenya, Nepal dan Zanzibar. Semua program ini didapati

berjaya mengubah tingkah laku komuniti ke arah yang positif.

Di Malaysia, pendekatan COMBI bagi pencegahan dan kawalan penyakit

demam denggi telah dilaksanakan di daerah Johor Bahru. Berdasarkan

kajian jejak (tracking survey) yang dijalankan semasa pelaksanaan

kempen, didapati sebanyak 80% ahli keluarga telah memeriksa rumah

mereka bagi tempat-tempat yang berpotensi untuk pembiakan nyamuk

Aedes. Berdasarkan kajian pasca KAP selepas 12 minggu kempen

dijalankan, didapati hampir 99% responden mengekalkan aktiviti

pemeriksaan rumah seminggu sekali berbanding 70.7% dari kajian pra

KAP (p<0.01) (Mohd Raili, et al. 2003).

Di Zanzibar, Program COMBI dilaksanakan bagi pencegahan dan

kawalan penyakit filariasis dan didapati sebanyak 90% penduduk

mematuhi pengambilan ubat-ubatan walaupun tahap sasaran yang


4

ditetapkan sebanyak 80% sahaja. Manakala di Sri Lanka pula, dengan

pelaksanaan Program COMBI, pematuhan penduduk bagi rawatan

filariasis adalah sebanyak 80% (WHO 2002).

Dari segi pelaksanaan program COMBI, empat pendekatan perlu

dilaksanakan iaitu secara besar-besaran (massive); berulang kali

(repetitive); bersungguh-sungguh (intensive) dan berterusan

(persistence). Pendekatan ini penting bagi memastikan kejayaan

program COMBI, memandangkan terdapatnya faktor kekangan dalam

komuniti seperti tumpuan, pemilihan, tanggapan dan pengekalan.

Lima prisip Asas COMBI

Bagi melaksanakan program COMBI, lima prinsip asas yang

menggunakan strategi komunikasi hendaklah diamalkan iaitu Kerahan

Pentadbiran / Perhubungan Awam Dan Advokasi (Administrative

Mobilization / Public Relation / Advocacy); Kerahan Masyarakat

(Community Mobilization); Pengiklanan (Advertising); Penyampaian

Peribadi / Komunikasi Interpersonal (Personal Selling / Interpersonal

Communication) dan Pusat Promosi Perkhidmatan (Point-of-Service

Promotion). Lima tindakan komunikasi bersepadu tersebut dijelaskan

seperti yang berikut:

1. Kerahan Pentadbiran / Perhubungan Awam / Advokasi

(Administrative Mobilization / Public Relation / Advocacy)

Menggerakkan semua anggota pemberi perkhidmatan, mengadakan

mesyuarat atau perbincangan dengan pelbagai agensi, memberi

ceramah, taklimat dan sebagainya yang bertujuan untuk

memaklumkan mengenai perubahan tingkah laku sihat yang

dikehendaki untuk diamalkan oleh komuniti.


5

2. Kerahan Masyarakat (Community Mobilization)

Tindakan ini memberi tumpuan kepada penglibatan komuniti dalam

menyampaikan mesej tingkah laku yang dikehendaki. Tindakan

komunikasi termasuk penggunaan penyelidikan penyertaan,

mesyuarat di kalangan komuniti, jerayawara (road show), lawatan ke

rumah dan sebagainya.

3. Pengiklanan (Advertising)

Mesej tingkah laku disalurkan melalui siaran media elektronik atau

cetak untuk menarik perhatian orang ramai terhadap perubahan

tingkah laku yang dicadangkan.

4. Penyampaian Peribadi / Komunikasi Interpersonal (Personal

Selling / Interpersonal Communication)

Promoter yang dilantik di kalangan komuniti untuk menyampaikan

mesej perubahan tingkah laku di kawasan mereka sendiri.

5. Pusat Promosi Perkhidmatan (Point-of-Service Promotion)

Penyampaian mesej perubahan tingkah laku yang telah dicadangkan

dan ditumpukan di tempat-tempat sesuai yang telah dikenalpasti.

Konsep COMBI, pada asasnya menggunakan semua kemudahan

komunikasi yang sedia ada bagi mempromosi tingkah laku baru yang

telah ditetapkan pada individu, keluarga dan masyarakat bagi mencegah

dan mengawal penyakit berjangkit. Program COMBI bertujuan untuk

memperkasa komuniti ke arah:

• Mempromosi tingkah laku baru ke arah yang lebih baik melalui mesej

mudah yang boleh difahami oleh komuniti.

• Penekanan pada peranan individu dan keluarga.


6


7

Gambarajah 2: Carta Lima Prinsip Asas COMBI

KERAHAN PENTADBIRAN /

PERHUBUNGAN AWAM /

ADVOKASI

Kerahan Pentadbiran / Perhubungan Awam

/ Advokasi

• Menubuhkan jawatankuasa dan mengadakan

mesyuarat sama ada di peringkat negeri /

daerah / lokaliti yang terlibat.

• Mengadakan latihan untuk kakitangan

kesihatan, PBT / NGO, ketua komuniti dan

sebagainya.

• Mengadakan liputan akhbar.

• Pelancaran program COMBI sama ada

peringkat negeri, daerah atau komuniti.

KERAHAN

MASYARAKAT

Kerahan Masyarakat

• Penglibatan komuniti dalam menyampaikan

mesej tingkah laku.

• Memperkasakan komuniti dalam Program

COMBI.

• Melantik promoter di kalangan komuniti.


8

PENGIKLANAN

Pengiklanan

• Mempromosikan Program COMBI melalui

lagu tema COMBI / drama pendek COMBI /

rancangan kuiz COMBI di radio.

• Mempromosikan mesej COMBI di monitor

skrin warna LED.

• Penggunaan sepanduk, gegantung, papan

iklan untuk menyampaikan mesej tertentu

yang dipasang di jalan-jalan utama, masjid,

sekolah, balairaya dan sebagainya.

PENYAMPAIAN PERIBADI /

KOMUNIKASI

INTERPERSONAL

Penyampaian Peribadi / Komunikasi

Interpersonal

• Promoter menyampaikan mesej perubahan

tingkah laku kepada komuniti.

PUSAT PROMOSI

PERKHIDMATAN

Pusat Promosi Perkhidmatan

• Pejabat Kesihatan Daerah, klinik kesihatan,

balairaya dan lain-lain.

OBJEKTIF PELAKSANAAN PROGRAM COMBI

• Memperkasa komuniti untuk mengubah dan mengamalkan tingkah

laku baru yang telah diperkenalkan.

• Mengurangkan kejadian penyakit demam denggi di peringkat negeri

dan daerah.

• Menggalakkan penglibatan antara agensi serta mempertingkatkan

usaha sama dalam mencegah dan mengawal penyakit demam

denggi.

STRATEGI

Strategi keseluruhan COMBI adalah untuk mencapai matlamat tingkah

laku yang dicadangkan dan sekaligus komuniti mengamalkan tingkah

laku tersebut. Antara strategi yang digunakan adalah seperti yang berikut:

Penubuhan Jawatankuasa Program COMBI

• Menubuhkan Jawatankuasa COMBI di peringkat negeri, daerah dan

komuniti serta mengadakan mesyuarat.

Latihan

• Memberi taklimat tentang COMBI dan mengadakan latihan

komunikasi secara berkesan untuk anggota kesihatan, promoter dan

agensi berkaitan.


9

Penglibatan Pelbagai Agensi

• Mengamalkan konsep perkongsian bijak antara agensi kerajaan,

swasta dan badan sukarela.

• Penglibatan Pertubuhan Bukan Kerajaan (NGO) seperti Kelab

PROSTAR, Kawasan Rukun Tetangga, KEMAS dan lain-lain sebagai

promoter.

• Penglibatan pihak media cetak dan elektronik dalam pelancaran dan

perasmian program COMBI di setiap lokaliti serta mempromosikan

mesej yang telah dipilih.

Promosi Program COMBI

• Mendapatkan kerjasama stesen radio tempatan untuk

memperkenalkan program COMBI kepada masyarakat melalui

taklimat dan ceramah, menyiarkan lagu tema COMBI dan drama

pendek, serta mengadakan kuiz COMBI di radio tempatan.

• Menggunakan pasukan promosi kesihatan negeri untuk

menyampaikan mesej, dengan memperdengarkan drama pendek

dan lagu tema COMBI di lokaliti yang telah dikenalpasti secara

berjadual.

• Memasang sepanduk, gegantung, papan iklan di lokaliti yang

dikenalpasti dengan memaparkan mesej tingkah laku yang telah

dipilih.

• Memberi cenderamata berbentuk promosi kepada promoter dan

komuniti yang melaksanakan program COMBI sebagai galakan

kerana mengamalkan perubahan tingkah laku.


10

Pusat promosi Perkhidmatan

• Menentukan tempat yang sesuai bagi menguar-uarkan mesej COMBI

kepada komuniti seperti di balai raya, klinik, pejabat kesihatan, kedai,

rumah ibadat, sekolah dan sebagainya.

BAGAIMANA HENDAK MEMULAKAN COMBI

Bagi memulakan program COMBI, beberapa langkah telah disyorkan

yang dikenali sebagai 4P COMBI:

i. Perancangan

ii. Pelaksanaan

iii. Pemantauan

iv. Penilaian

FASA1: PERANCANGAN

PERINGKAT NEGERI

Penubuhan Jawatankuasa Teknikal

Objektif penubuhan Jawatankuasa ini adalah untuk memberi khidmat

teknikal dan perundingan kepada Jawatankuasa Induk untuk

melaksanakan program COMBI.

Anggota Jawatankuasa Teknikal

• Pengarah Kesihatan Negeri

• Timbalan Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam)

• Ketua Penolong Pengarah (Vektor)


11

• Pegawai Pendidikan Kesihatan

• Pegawai Sains (Ahli Kaji Serangga)

• Pegawai Kesihatan Daerah

Bidang Kuasa dan Fungsi

• Mengenal pasti situasi penyakit demam denggi pada peringkat negeri.

• Mengenal pasti dan menetapkan “matlamat keseluruhan” program

COMBI.

Contoh matlamat keseluruhan:

“Untuk mengurangkan kejadian kes demam denggi dan denggi berdarah

di tiga daerah utama di Negeri Sembilan iaitu daerah Seremban, Port

Dickson dan Jempol sebanyak 30% pada penghujung tahun 2004.”

• Memastikan daerah pelaksanaan membuat analisis awal tentang

kejadian kes demam denggi dan kaitannya dengan tingkah laku

komuniti setempat sebelum pengedaran risalah, poster, cenderamata

dan sebagainya. Analisis ini bertujuan agar pengedaran bahan yang

diedarkan itu tidak mempengaruhi pemikiran dan tingkah laku asal

mereka.

• Melalui analisis situasi awal tersebut, disenaraikan semua tingkah

laku yang menyumbang kepada peningkatan kejadian kes demam

denggi serta berdasarkan statistik yang ada atau mana-mana data

sekunder untuk menyokong pemilihan objektif tingkah laku yang telah

dipilih.

• Berdasarkan pemilihan tersebut, dicadangkan pemilihan tidak lebih

daripada dua tingkah laku baru yang akan diamalkan oleh komuniti.

(bagi memastikan objektif keseluruhan tercapai).


12

Contoh Objektif Tingkah Laku

i. Mengalakkan ahli keluarga di lokaliti terpilih bagi daerah utama di

Negeri Sembilan (Seremban, Port Dickson, Jempol) untuk

menjalankan pemeriksaan di dalam dan di luar rumah selama

sepuluh minit bagi memusnahkan tempat pembiakan nyamuk Aedes

sekali seminggu bagi tempoh empat bulan.

ii. Menggalakkan ahli keluarga di lokaliti terpilih bagi tiga daerah utama

di Negeri Sembilan (Seremban, Port Dickson, Jempol) memaklumkan

jika terdapat rumah kosong atau tempat pembuangan sampah haram

yang berpotensi sebagai pembiakan nyamuk Aedes kepada Pejabat

Kesihatan yang berhampiran secepat mungkin iaitu dalam tempoh

dua hari.

• Memilih daerah yang sesuai untuk melaksanakan program COMBI.

• Membahagikan peruntukan kewangan kepada daerah terpilih.

• Menetapkan tempoh pelaksanaan COMBI yang sesuai.

• Memastikan pelaksanaan COMBI berorientasikan penyelidikan.

• Menyediakan borang soal selidik untuk ujian pra dan pasca bagi

kajian pengetahuan, sikap dan amalan (KAP).

• Mengadakan taklimat tentang pelaksanaan program COMBI kepada

Jawatankuasa Induk.

Penubuhan Jawatankuasa Induk

Objektif penubuhan Jawatankuasa ini adalah untuk melaksanakan

program COMBI yang telah diputuskan oleh Jawatankuasa Teknikal.

Anggota Jawatankuasa Induk

• Pengarah Kesihatan Negeri

• Timbalan Pengarah Kesihatan (Kesihatan Awam)

• Ketua Penolong Pengarah (Vektor)


13

• Ketua Penolong Pengarah (Pendidikan Kesihatan)

• Pegawai Sains (Ahli Kaji Serangga Negeri)

• Setiausaha Kerajaan Negeri (Unit Perumahan dan Kerajaan Tempatan)

• Pihak berkuasa Tempatan

• Jabatan Pendidikan Negeri

• Jabatan Penerangan Negeri

• Jabatan Penyiaran Negeri



• Melaksanakan promosi program COMBI yang telah diputuskan oleh

Jawatankuasa Teknikal seperti yang berikut:

- Menganjurkan pertandingan mencipta logo COMBI.

- Bekerjasama dengan pihak media.

- Mengadakan latihan / kursus bagi anggota kesihatan / Pihak

Berkuasa Tempatan / Pertubuhan Bukan Kerajaan.

- Menguruskan penciptaan lagu tema COMBI.

- Menyediakan soalan kuiz COMBI untuk siaran Radio Malaysia tem-

patan.

- Mengaturkan ceramah atau taklimat tentang program COMBI untuk

siaran di media tempatan oleh pegawai kesihatan.

- Menyediakan skrip drama pendek untuk siaran radio tempatan.

- Menyediakan maklumat promosi untuk siaran media elektronik

(monitor skrin warna LED).

PERINGKAT DAERAH

Penubuhan Jawatankuasa Teknikal

Objektif penubuhan Jawatankuasa ini adalah untuk memberi khidmat

teknikal dan perundingan kepada Jawatankuasa kerja pada peringkat

daerah untuk melaksanakan program COMBI.


14

Anggota Jawatankuasa Teknikal


• Pegawai Pendidikan Kesihatan

• Ketua Unit Penyakit Bawaan Vektor

• Ketua-ketua Unit yang berkaitan.


• Membuat anggaran perbelanjaan untuk pelaksanaan program

COMBI.

• Memilih lokaliti untuk melaksanakan COMBI berdasarkan kejadian

kes denggi di daerah.

• Memilih masa yang sesuai untuk melaksanakan program.

• Menyediakan peta dan data asas untuk setiap lokaliti.

• Menyediakan anggaran bagi bahan promosi dan pendidikan

kesihatan setiap lokaliti seperti gegantung (bunting), sepanduk

(banner), papan iklan (billboard), poster, risalah, cenderamata dan

sebagainya.

• Melantik ibu dan bapa angkat daripada kalangan anggota kesihatan

bagi tujuan penyelarasan dan pemantauan di lokaliti yang berkaitan.

• Menjalankan kajian pengetahuan, sikap dan amalan (KAP) - (ujian

pra dan pasca).

• Memberikan taklimat kepada Jawatankuasa Kerja Peringkat Daerah.

Penubuhan Jawatankuasa Kerja

Objektif penubuhan Jawatankuasa ini adalah untuk melaksanakan

program COMBI yang telah diputuskan oleh Jawatankuasa Teknikal di

peringkat daerah.


15

Anggota Jawatankuasa Kerja

• Pegawai Daerah


• Pegawai Berkuasa Tempatan

• Pegawai Pelajaran Daerah (PPD)

• Pegawai Belia Daerah

• Pegawai Penerangan Daerah

• Ketua-Ketua Unit peringkat kesihatan daerah yang berkaitan

• Pegawai Tenaga Nasional Berhad (TNB)

• Pengerusi Komuniti bagi lokaliti/ kawasan terpilih

• Pertubuhan Bukan Kerajaan

• Agensi lain yang berkaitan


• Memberi mandat kepada Pengerusi COMBI peringkat komuniti

terpilih untuk melancarkan program COMBI di peringkat lokaliti

masing-masing dengan peruntukan kewangan dan bantuan teknikal

diberi oleh Pejabat Kesihatan Daerah.

• Memastikan semua ibu dan bapa angkat menghadiri mesyuarat dan

menyelaras semua aktiviti program COMBI di peringkat komuniti.

• Ibu dan bapa angkat hendaklah mewujudkan komunikasi yang baik

dan berkesan dengan pihak komuniti.

• Melaksanakan program COMBI yang telah diputuskan oleh

Jawatankuasa Teknikal daerah seperti yang berikut:

- Bekerjasama dengan Tenaga Nasional Berhad (TNB) bagi

pemasangan gegantung pada tiang-tiang elektrik

- Mengadakan mesyuarat dengan komuniti terpilih

- Bekerjasama dengan Pejabat Pelajaran Daerah untuk

mengedarkan risalah COMBI dan cakera padat (CD) lagu tema

COMBI, ke sekolah yang terlibat di lokaliti program COMBI.


16

- Bekerjasama dengan Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) bagi

mendapatkan pengecualian bayaran pengiklanan bahan promosi

dan persediaan tempat pelancaran di lokaliti terpilih.

- Bekerjasama dengan Jabatan Penyiaran tempatan bagi

mempromosi lagu tema COMBI dan drama pendek tentang COMBI

di radio.

- Bekerjasama dengan Jabatan Penerangan untuk pinjaman alat siar

raya semasa majlis pelancaran COMBI.

Penubuhan Jawatankuasa Komuniti

• Objektif penubuhan jawatankuasa ini adalah untuk melaksanakan

program COMBI pada peringkat komuniti.

Anggota Jawatankuasa Peringkat Komuniti

• Pengerusi Program COMBI yang dilantik oleh ahli komuniti setempat.

• Ibu dan bapa angkat (kalangan anggota kesihatan).

• Penghulu Mukim.

• Ketua-ketua Pertubuhan Komuniti (Kawasan Rukun Tetangga [KRT],

Belia, Masjid, Jiran Wanita dan lain-lain).

• Promoter.


• Melantik promoter daripada kalangan ahli komuniti yang berwibawa,

dedikasi dan mempunyai latar belakang pendidikan yang asas dan

daripada pelbagai bangsa dan etnik.

• Mengadakan mesyuarat Jawatankuasa peringkat komuniti bagi

membincangkan perkara seperti yang berikut:

- Membincangkan majlis pelancaran COMBI pada peringkat komuniti.

- Pelantikan penyelia mengikut blok / unit / fasa.

- Melantik promoter di kalangan komuniti mengikut kesesuaian.


17

FASA 2: PELAKSANAAN

PENGURUSAN MAJLIS PELANCARAN

Yang berikut adalah tugas Jawatankuasa Kerja peringkat daerah untuk

mengendalikan majlis pelancaran COMBI di lokaliti terpilih.

Bidang Kuasa dan Fungsi Jawatankuasa Kerja

• Menyediakan peruntukan kewangan yang mencukupi.

• Memasang bahan promosi (gegantung, sepanduk, papan iklan dan

lain-lain) di tempat yang strategik.

• Membekalkan cenderamata galakan kepada promoter.

• Menyediakan kad jemputan majlis pelancaran untuk edaran kepada

ahli komuniti.

• Menyediakan buku aturcara majlis pelancaran.

• Menyediakan hadiah untuk cabutan bertuah bagi ahli komuniti yang

hadir.

• Menguruskan pengumuman di radio dan melalui unit promosi.

• Menyediakan teks ucapan tokoh perasmi majlis pelancaran.

• Menjemput pihak media menghadiri majlis pelancaran.

• Menyediakan cenderamata penghargaan untuk komuniti terpilih.

• Menyediakan alat siar raya.

• Memastikan majlis pelancaran berjalan dengan lancar dan teratur.

• Memastikan lagu tema COMBI diperdengarkan kepada ahli komuniti.

Bidang Kuasa dan Fungsi Komuniti

• Mengenal pasti tempat dan tarikh majlis pelancaran.

• Mengenal pasti tokoh yang akan merasmikan pelancaran.

• Menyediakan persiapan tapak majlis pelancaran.


18

• Meyediakan khemah, kerusi / meja untuk makan minum dan majlis

pelancaran.

• Menyediakan cenderamata bagi tokoh perasmi dan dif kehormat

yang lain.

• Mengenal pasti gimik pelancaran yang sesuai.

• Mengenal pasti juruacara majlis dan pembaca doa.

• Memastikan penglibatan bersama agensi dan Pertubuhan Bukan

Kerajaan yang lain.

• Mengedar cenderamata dan risalah kepada komuniti yang hadir.

• Memastikan majlis pelancaran berjalan dengan lancar dan teratur

sebagaimana dirancangkan.

PENGURUSAN AKTIVITI DALAM TEMPOH PELAKSANAAN

Sesudah majlis pelancaran, program COMBI akan terus dilaksanakan

oleh komuniti di lokaliti terpilih.

Bidang Kuasa dan Fungsi Jawatankuasa Kerja

• Memastikan ibu dan bapa angkat memantau dan memberi input

mengenai pelaksanaan program COMBI di peringkat komuniti.

• Memastikan unit promosi menguar-uarkan mesej COMBI di lokaliti

terpilih secara berjadual sehingga tamat tempoh pelaksanaan.

• Menjalankan pemeriksaan Aedes dan kajian ovitrap oleh pasukan

Unit Vektor di lokaliti yang terlibat.

• Penyelenggaraan gegantung dan sepanduk yang rosak di lokaliti

yang terlibat.

• Melibatkan diri dalam aktiviti gotong-royong yang dilaksanakan oleh

pihak komuniti.


19

Bidang Kuasa dan Fungsi Komuniti

• Memastikan aktiviti komuniti seperti lawatan ke rumah, balai raya,

kedai, pasar raya, rumah ibadat, sekolah dan sebagainya berjalan

dengan lancar.

• Menyampaikan mesej tingkah laku yang telah dikenalpasti kepada

ahli komuniti.

• Memastikan reten-reten dilengkapkan dan dihantar kepada

Jawatankuasa Kerja peringkat daerah.

FASA 3: PEMANTAUAN

Pemantauan COMBI merupakan penunjuk proses yang penting untuk

mengesan hasil atau impak terhadap perubahan tingkah laku. Ia

dilakukan dengan kaedah pengumpulan maklumat yang bertujuan untuk

membuat keputusan tentang hasil sesuatu program. Melalui pelaksanaan

pemantauan, kita dapat mengetahui punca masalah dan cara

mengatasinya. Pemantauan yang berkesan boleh digunakan untuk

mengubah strategi yang telah dilaksanakan atau semasa proses

pelaksanaan dijalankan bagi mencapai perubahan tingkah laku yang

dikehendaki.

Terdapat tiga bentuk pemantauan yang dicadangkan iaitu melalui:

• Borang Reten COMBI

• Kajian Jejak (tracking survey)

• Pemantauan Entomologi

Borang Reten COMBI

Dicadangkan enam jenis borang reten COMBI bagi pemantauan program

COMBI di peringkat daerah:


20

Borang Reten PKD/COMBI-1 (lihat lampiran 4)

Borang PKD/COMBI-1 disediakan oleh Pejabat Kesihatan Daerah. Ia

merupakan lembaran kerja pemeriksaan rumah yang perlu diisi oleh

penghuni rumah bagi lokaliti terpilih. Setelah dilengkapkan, borang ini

hendaklah diserahkan oleh penghuni rumah berkenaan kepada promoter

di sesuatu lokaliti pelaksanaan COMBI secara berjadual.


Borang PKD/COMBI-2 diisi oleh promoter pada peringkat komuniti.

Setelah dilengkapkan, borang ini diserahkan oleh promoter kepada

penyelia sekali seminggu untuk dikumpulkan.

Borang reten PKD/COMBI-3 (lihat lampiran 6)

Borang PKD/COMBI-3 akan diisi oleh penyelia pada peringkat komuniti.

Selepas dilengkapkan, borang ini hendaklah diserahkan kepada

pengerusi COMBI di lokaliti berkenaan setiap dua minggu beserta

PKD/COMBI-2.


21

NAMA BORANG TANGGUNGJAWAB

PKD/COMBI-1 Penghuni rumah di lokaliti terpilih

PKD/COMBI-2 Promoter

PKD/COMBI-3 Penyelia

PKD/COMBI-4 Ibu dan bapa angkat

PKD/COMBI-5 Anggota kesihatan yang membuat pengumuman

JKN/COMBI-1 Penyelaras COMBI daerah


Borang PKD/COMBI-4 akan dilengkapkan oleh ibu dan bapa angkat COMBI

di lokaliti terpilih dan menyerahkan kepada penyelaras COMBI daerah,

setiap dua minggu beserta Borang PKD/COMBI-2 dan PKD/COMBI-3.


Borang PKD/COMBI-5 akan dilengkapkan oleh anggota kesihatan yang

membuat pengumuman secara bergerak di lokaliti-lokaliti terpilih secara

berjadual. Borang ini hendaklah diserahkan kepada penyelaras COMBI

daerah setiap minggu.

Borang Reten JKN/COMBI-1 (lihat lampiran 9)

Borang JKN/COMBI-1 akan dilengkapkan oleh penyelaras COMBI

daerah dan menyerahkan borang tersebut kepada Penyelaras COMBI di

peringkat negeri. Borang ini hendaklah dilengkapkan setiap bulan hingga

tempoh pelaksanaan COMBI di lokaliti terpilih tamat.

KAJIAN JEJAK (TRACKING SURVEY)

Kajian ini dilakukan dengan menggunakan persampelan tanpa

keberangkalian dengan menggunakan kaedah mudah capai atau

“purposive”. Kajian mudah ini dilakukan untuk menunjukkan adakah

kaedah yang dicadangkan berjaya mengubah tingkah laku komuniti. Ini

penting bagi memastikan objektif sebenar COMBI tercapai atau

sebaliknya. Jawatankuasa kerja Peringkat Daerah akan menubuhkan

pasukan kajian jejak di kalangan anggota kesihatan. Pasukan ini terdiri

daripada 2 hingga 3 orang anggota, yang akan bergerak dari rumah ke

rumah di lokaliti tertentu, dan mengadakan temu ramah dengan wakil

penghuni rumah tersebut melalui kaedah persampelan mudah capai,

menggunakan Borang KAP/COMBI-3 (sila lihat lampiran 12).


22

Kajian ini dilakukan sebulan sekali meliputi semua lokaliti yang terpilih.

Bilangan rumah terpilih secara mudah capai meliputi 10% pada setiap

lokaliti. Analisis akan dibuat oleh anggota kesihatan pada peringkat

daerah. Hasil analisis akan dihantar ke Jawatankuasa Teknikal negeri

untuk makluman dari tindakan selanjutnya. Analisis ini dapat

menggambarkan keberkesanan program COMBI kepada komuniti.

Berdasarkan hasil analisis ini, Jawatankuasa kerja peringkat daerah akan

berusaha mengatasi kelemahan program COMBI di lokaliti tersebut.

PEMANTAUAN ENTOLOMOGI

Pemantauan entomologi (bidang kaji serangga) bertujuan untuk mengkaji

tabiat vektor dan mengetahui keberkesanan pelaksanaan program

COMBI serta memantau tren populasi vektor sama ada naik atau turun.

Parameter entomologi / alam sekitar di bawah boleh dijadikan salah satu

penunjuk untuk menilai keberkesanan program COMBI.

i. Indeks Aedes

ii. Indeks Breteau

iii. Indeks Container

iv. Indeks Ovitrap

Kajian ovitrap di lokaliti terpilih hendaklah dilaksanakan sebelum, semasa

dan selepas program COMBI. Kajian ini dilaksanakan oleh Pasukan Kaji

Serangga Negeri dengan dibantu oleh Pejabat Kesihatan Daerah.

manakala kajian Aedes hendaklah dilaksanakan oleh anggota kesihatan

pada peringkat Pejabat Kesihatan Daerah.

Sebelum program COMBI dilaksanakan, Pejabat Kesihatan Daerah perlu

memastikan tapak pembinaan, tangki septik, tempat pembuangan

sampah dan lain-lain, di sekitar 200 hingga 300 meter dari lokasi program

COMBI tidak berpotensi sebagai tempat pembiakan nyamuk Aedes. Ini


23

adalah bertujuan untuk mengelakkan bias dalam pemantauan Indeks

Aedes dan Ovitrap.

Semua data Indeks Aedes dan Indeks Ovitrap dilaporkan kepada

Jawatankuasa Teknikal Negeri setiap minggu. Data ini dikumpul dan

dianalisis mengikut minggu epidemiologi. Segala nasihat teknikal akan

dikemukakan kepada Pejabat Kesihatan Daerah untuk tindakan kawalan

di lokaliti berkenaan.

Untuk tujuan kawalan, berikut cadangan interpretasi yang boleh

digunakan sebagai panduan:


24

INDEKS AEDES (A.I)

Penunjuk Tindakan

A.I <1% • Teruskan aktiviti rutin.

A.I >1% • Penguatkuasaan Akta Pemusnahan Serangga PembawaPenyakit 1975 (pindaan 2000).

• Mempertingkatkan kempen promosi perubahan tingkah laku.

INDEKS OVITRAP (O.I)

Penunjuk Tindakan

O.I<10% • Teruskan aktiviti rutin.

10%≤O.I≥30% • Pemeriksaan premis dan penguatkuasaan Akta PemusnahanSerangga Pembawa Penyakit 1975 (Pindaan 2000).

• Aktiviti penghapusan punca pembiakan (+ larviciding).• Pemeriksaan premis secara menyeluruh dan penguatkuasaan

Akta Pemusnahan Serangga Pembawa Penyakit 1975(Pindaan 2000).

O.I>30% • Aktiviti penghapusan punca pembiakan (+ larviciding).• Semburan kabus pencegahan.• Promosi kesihatan intensif.


25

Gambarajah 3: Carta Alir Pemantauan Program COMBI

Wakil Penghuni Rumah

Promoter

Isi BorangPKD/COMBI 1

Penyelia


Ibu / Bapa Angkat

Pengerusi ProgramCOMBI



Unit bergerak

Jawatankuasa KerjaDaerah


Jawatankuasa IndukTeknikal Negeri

Isi BorangJKN/COMBI 1

FASA 4: PENILAIAN

Penilaian merupakan kaedah yang berguna untuk mengukur kejayaan

sesuatu program. Ia bukan sekadar untuk menilai kejayaan atau

kegagalan sesuatu program tetapi sebagai penunjuk bagi

menggambarkan keberkesanan program secara menyeluruh. Selain

daripada itu, penilaian juga penting untuk menguji kemampuan program

serta membantu pihak berkenaan mengatasi setiap kelemahan dan

kekurangan yang timbul semasa program dilaksanakan. Hasil penilaian

boleh dijadikan input oleh organisasi lain serta memastikan sumber yang

ada digunakan secara optimum.

Dicadangkan tiga bentuk penilaian iaitu:

• Kajian tingkah laku terhadap pengetahuan, sikap dan amalan.

• Penilaian Entomologi.

• Penilaian Epidemiologi.

Kajian Tingkah Laku Terhadap Pengetahuan, Sikap dan Amalan (KAP)

Borang kajian KAP berbentuk borang soal selidik berstruktur. Kajian yang

dibuat merupakan kajian persampelan kebarangkalian dengan

menggunakan kaedah temu ramah secara bersemuka dan pemilihan

sampel dibuat secara rawak mudah. Kajian KAP dijalankan oleh

Jawatankuasa Teknikal Peringkat Daerah terhadap komuniti program

COMBI di lokaliti yang terpilih, dengan menggunakan borang pra dan

pasca intervensi (Borang KAP/COMBI-1 dan Borang KAP/COMBI-2) (sila

lihat lampiran 10 dan 11).

Antara kandungan penilaian kajian KAP ialah:

1. Pengetahuan

• Mengenai penyakit demam denggi.

• Kitaran hidup nyamuk Aedes.


26

• Penguatkuasaan undang-undang.

2. Sikap

• Terhadap tempat pembiakan nyamuk.

• Terhadap pembersihan bekas simpanan air atau kolah setiap

minggu.

• Terhadap penggunaan ubat jentik-jentik di dalam bekas simpanan air.

• Terhadap aktiviti semburan kabus di dalam rumah.

3. Amalan

• Memeriksa rumah sekali seminggu dan menghapuskan tempat

pembiakan nyamuk.

• Sentiasa membersih dan menutup bekas simpanan air.

• Menghubungi pihak yang berkenaan jika terdapat rumah kosong

dan sampah sarap yang menjadi tempat pembiakan Aedes.

• Memasukkan bekas-bekas yang menakung air ke dalam plastik

sebelum membuangnya ke dalam tong sampah.

Hasil ujian pra dan pasca intervensi yang dijalankan di semua daerah

terlibat perlu dikemukakan kepada Jawatankuasa Teknikal Negeri bagi

menilai keberkesanan program COMBI.

Penilaian Entomologi

Penilaian entomologi dalam program COMBI boleh dilakukan melalui

beberapa kaedah. Kaedah yang paling umum dan mudah dilaksanakan

adalah kajian larva Aedes. Hasil kajian akan dinilai melalui Indeks Aedes

(AI), Indeks Breteau (BI) dan Indeks Container (CI). Selain daripada itu,

kajian ovitrap boleh juga dijalankan dan hasil kajian akan dinyatakan

melalui Indeks ovitrap. Analisis perbezaan indeks tersebut sebelum

program COMBI dilaksanakan dan selepas dilaksanakan boleh dijadikan

salah satu faktor pengukur kejayaan atau kegagalan program COMBI. Ahli


27

kaji Serangga boleh menyelaras serta menjalankan analisis berkaitan

penilaian entomologi.

Dalam program COMBI, pada umumnya tingkah laku masyarakat yang

berkaitan dengan penyakit denggi atau berkaitan pembiakan nyamuk

Aedes biasanya perlu dikenalpasti terlebih dahulu sebelum

mempromosikan tingkah laku yang ingin digalakkan atau ingin

diperkenalkan oleh program. Contoh tingkah laku yang berkaitan dengan

pembiakan nyamuk Aedes adalah pembuangan bekas yang tidak

berguna secara tidak teratur dan merata tempat yang akhirnya boleh

menakung air dan boleh menjadi punca pembiakan nyamuk Aedes.

Tingkah laku ini mungkin dikenalpasti sebagai tingkah laku yang boleh

menyumbang terhadap pembiakan nyamuk di lokaliti tersebut. Maka,

tingkah laku yang perlu dipromosikan untuk dijadikan amalan masyarakat

seharusnya tingkah laku yang mengarah kepada pembuangan dan

pelupusan bekas tidak berguna secara sempurna, bersistem dan teratur

agar bekas tersebut tidak akan menjadi faktor pertambahan tempat

pembiakan nyamuk Aedes di alam sekitar.

Sekiranya tingkah laku ini menjadi amalan yang berkekalan, maka tidak

akan ada lagi bekas yang boleh menakung air terdapat di persekitaran

secara berterusan dan ini akan mengurangkan punca pembiakan

nyamuk Aedes.

Walau bagaimanapun, sebelum sesuatu keputusan dibuat berdasarkan

penilaian entomologi pada peringkat permulaan, perlulah diingat

hipotesis berikut. Sekiranya melalui COMBI bekas tempat pembiakan

Aedes di persekitaran atau lokaliti dapat dihapuskan, maka

berkemungkinan besar Indeks Aedes, Indeks Breteau dan Indeks

Container termasuk juga Indeks Ovitrap akan turun pada permulaan

projek. Ini disebabkan di lokaliti tersebut tidak terdapat lagi tempat atau

bekas yang berpotensi untuk pembiakan nyamuk Aedes, akibatnya


28

nyamuk Aedes yang masih ada di kawasan tersebut atau yang datang

dari lokaliti lain tidak mempunyai tempat untuk bertelur dan membiak.

Oleh itu, nyamuk Aedes mungkin akan memilih ovitrap yang disediakan

sebagai tempat pembiakan dan seterusnya ini akan menyebabkan

Indeks Ovitrap akan naik secara mendadak.

Tindakan kawalan yang bersesuaian dan dijalankan secara teratur akibat

kenaikan Indeks Ovitrap, akan menurunkan Indeks Ovitrap pada bulan

berikutnya sehingga ke tahap yang rendah atau sifar. Ini dapat dicapai

dengan syarat bekas yang tidak berguna yang berpotensi untuk

pembiakan nyamuk Aedes tidak lagi ditemui di lokaliti terbabit. Jika

keadaan ini benar-benar berlaku, maka semua indeks (Indeks Aedes,

Indeks Breteau dan Indeks Container) juga akan kekal pada tahap paling

minimum atau sifar. Jika keadaan ini berkekalan untuk tempoh yang

lama, maka bolehlah dibuat kesimpulan bahawa program COMBI telah

berjaya sepenuhnya serta mencapai objektif seperti yang diharapkan.

Penilaian Epidemiologi

Data kejadian kes demam denggi, aliran gaya (trend) penyakit, kejadian

wabak dan kematian akan dijadikan penunjuk keberkesanan program

COMBI. Data ini boleh diperoleh melalui notifikasi kes daripada pihak

hospital, klinik kesihatan dan klinik swasta. Data ini dianalisis dan dibuat

perbandingan sebelum, semasa dan selepas program COMBI tamat.

Penurunan penunjuk ini mengambarkan kejayaan program ini secara

keseluruhannya.

Kes Denggi di lokaliti COMBI

Di Negeri Sembilan pada tahun 2003 sebanyak 16 lokaliti telah

melaksanakan projek COMBI. Sebelum projek COMBI dijalankan

sebanyak 686 kes denggi telah dilaporkan dalam 16 lokaliti berkenaan

dan selepas projek COMBI dilaksanakan hanya 350 kes denggi


29

dilaporkan. Ini menunjukkan penurunan bilangan kes sebanyak 336 kes

atau 48.9%.


30

Kes Denggi di Lokaliti COMBI

DAERAH BIL. 2003 2004 PERATUSLOKALITI BIL. KES BIL. KES +/-

Seremban 10 675 327 - 51.6

Port Dickson 2 6 4 - 33.3

Jempol 1 3 18 + 500

Rembau / Tampin 1 1 0 - 100

Kuala Pilah 1 1 0 - 100

Jelebu 1 0 1 + 100

N.Sembilan 16 686 350 - 48.9

Kesimpulan

Program “Communication for Behavioural Impact” atau singkatannya

COMBI ialah satu program yang bertujuan untuk merubah tingkah laku

komuniti agar mengamalkan tingkah laku sihat bagi mencegah dan

mengawal penyakit berjangkit. Program ini menggunakan strategi

komunikasi untuk menyampaikan mesej tingkah laku yang dikehendaki

dan mesej ini akan dipromosikan secara besar-besaran, berulang kali,

bersungguh-sungguh dan berterusan. Program COMBI memerlukan

komitmen penuh komuniti dan program COMBI yang berjaya bukan

sahaja melihat kepada penambahbaikan kepada data-data selepas

intervensi, tetapi tingkah laku yang dipromosikan berjaya menjadi amalan

berterusan pada peringkat komuniti serta memperkasakan penglibatan

komuniti dalam pencegahan dan kawalan penyakit berjangkit.

Bidang Kuasa dan Fungsi:• Mengenalpasti situasi penyakit demam denggi di

peringkat negeri.• Mengenalpasti dan menetapkan apakah “matlamat

keseluruhan” program COMBI.• Memastikan daerah pelaksanaan membuat analisis

situasi awal mengenai kejadian kes demam denggidan kaitannya dengan tingkah laku komunitisetempat sebelum pemberian risalah, poster,cenderamata dan sebagainya.

• Melalui analisis situasi awal, senaraikan semuatingkah laku yang menyumbang kepada peningkatankejadian kes demam denggi serta berdasarkanstatistik yang ada atau mana-mana data sekunder,untuk menyokong pemilihan objektif tingkah lakuyang telah dipilih.

• Berdasarkan pemilihan tersebut, dicadang memilihtidak melebihi dua tingkah laku baru yang bolehdiamalkan oleh komuniti.

• Memilih daerah yang sesuai untuk melaksanakanprogram COMBI.

• Membahagikan peruntukan kewangan kepadadaerah-daerah terpilih.

• Menetapkan tempoh pelaksanaan COMBI yang sesuai.• Memastikan pelaksanaan COMBI berorientasikan

kajian (research oriented).• Menyediakan borang soal selidik bagi ujian pra dan

pasca kajian pengetahuan, sikap dan amalan (KAP).• Mengadakan taklimat mengenai pelaksanaan

program COMBI kepada Jawatankuasa Induk Negeri.

Bidang Kuasa dan Fungsi:• Melaksanakan promosi program COMBI yang telah

diputuskan oleh Jawatankuasa Teknikal Negeriseperti:- Menganjurkan pertandingan mencipta logo COMBI.- Bekerjasama dengan pihak media.


31

Lampiran 1

RINGKASAN PERANCANGAN PROGRAM COMBI

JAWATANKUASATEKNIKAL

PERINGKATNEGERI

JAWATANKUASAINDUK

PERINGKATNEGERI


32

- Mengadakan latihan / kursus kepada anggotakesihatan / Pihak berkuasa Tempatan / PertubuhanBukan Kerajaan.

- Menguruskan ciptaan lagu tema COMBI.- Menyediakan soalan kuiz COMBI untuk siaran

Radio Malaysia.- Mengatur ceramah atau taklimat mengenai program

COMBI untuk siaran di media tempatan olehpegawai kesihatan.

- Menyediakan skrip drama pendek untuk siaranradio tempatan.

- Menyediakan maklumat promosi untuk siaran dimonitor skrin warna LED.

Bidang Kuasa dan Fungsi:• Membuat anggaran perbelanjaan untuk pelaksanaan

Program COMBI.• Memilih lokaliti untuk melaksanakan COMBI.• Memilih masa yang sesuai untuk melaksanakan

program.• Penyediaan peta dan data asas untuk setiap lokaliti .• Menyediakan anggaran bahan promosi kesihatan

bagi setiap lokaliti.• Melantik ibu dan bapa angkat di kalangan anggota

kesihatan.• Menjalankan ujian pra dan pasca kajian

pengetahuan, sikap dan amalan (KAP).• Memberi taklimat kepada Jawatankuasa Peringkat

Daerah.

Bidang Kuasa dan Fungsi:• Memberi mandat kepada Pengerusi COMBI peringkat

komuniti terpilih untuk melancarkan program COMBIdi peringkat lokaliti masing-masing.

• Memastikan semua ibu dan bapa angkat menghadirimesyuarat dan menyelaras semua aktiviti programCOMBI di peringkat komuniti.

• Ibu dan bapa angkat hendaklah mewujudkankomunikasi yang baik dan berkesan dengan pihakkomuniti.

JAWATANKUASATEKNIKAL

PERINGKATDAERAH

JAWATANKUASAKERJA

PERINGKATDAERAH


33

JAWATANKUASAPERINGKATKOMUNITI

• Melaksanakan program COMBI yang telahdiputuskan oleh Jawatankuasa Teknikal PeringkatDaerah seperti: - Bekerjasama dengan Tenaga Nasional Berhad

(TNB) bagi pemasangan gegantung (bunting) padatiang-tiang elektrik.

- Mengadakan mesyuarat dengan komuniti terpilih.- Bekerjasama dengan Pejabat Pelajaran Daerah

untuk mengedar risalah COMBI dan cakera padat(CD) lagu tema COMBI, ke sekolah yang terlibat dilokaliti program COMBI.

- Bekerjasama dengan Pihak Berkuasa Tempatan(PBT) bagi mendapat pengecualian bayaranpengiklanan bahan promosi.

- Bekerjasama dengan Jabatan penyiaran tempatanbagi mempromosikan lagu tema COMBI dan dramapendek tentang COMBI di radio.

- Bekerjasama dengan Jabatan Penerangan untukmenggunakan alat siar raya.

Bidang Kuasa dan Fungsi:• Melantik promoter daripada kalangan ahli komuniti.• Mengadakan mesyuarat Jawatankuasa peringkat

Komuniti.- Membincangkan majlis pelancaran COMBI di

peringkat komuniti.- Melantik penyelia mengikut blok / unit / fasa.- Melantik promoter di kalangan komuniti mengikut

kesesuaian.

Bidang kuasa dan fungsi:• Menyediakan peruntukan kewangan yang mencukupi• Memasang bahan promosi.• Membekalkan cenderamata galakan kepada promoter.• Menyediakan kad jemputan untuk edaran kepada

komuniti.• Menyediakan buku atur cara majlis pelancaran.• Menyediakan hadiah untuk cabutan bertuah bagi

komuniti.• Mengadakan pengumuman di radio dan melalui Unit

Promosi Kesihatan.• Menyediakan teks ucapan tokoh perasmi majlis

pelancaran.• Menjemput pihak media ke majlis pelancaran.• Menyediakan cenderamata penghargaan untuk

komuniti terpilih.• Menyediakan alat siar raya.• Memastikan lagu tema COMBI diperdengarkan

kepada komuniti.• Memastikan majlis pelancaran berjalan lancar.

Bidang kuasa dan fungsi• Mengenalpasti tempat, tarikh dan tokoh perasmi

majlis pelancaran.• Menyediakan persiapan tapak majlis pelancaran.• Menyediakan khemah, kerusi / meja untuk makan

minum.• Menyediakan cenderamata kepada tokoh perasmi

dan dif kehormat yang lain.• Mengenal pasti gimik pelancaran yang sesuai.• Mengenalpasti juruacara majlis dan pembaca doa.• Memastikan penglibatan bersama agensi dan

Pertubuhan Bukan Kerajaan.• Mengedar cenderamata dan risalah kepada komuniti.• Memastikan majlis pelancaran berjalan dengan

lancar dan teratur.


34

Lampiran 2

RINGKASAN PELAKSANAAN PROGRAM COMBI

Pengurusan Majlis Pelancaran

JAWATANKUASAKERJA

PERINGKATDAERAH

JAWATANKUASAPERINGKATKOMUNITI


35

Bidang kuasa dan fungsi:• Memastikan ibu dan bapa angkat memantau dan

memberi input mengenai pelaksanaan programCOMBI di peringkat komuniti.

• Memastikan Unit Promosi Kesihatan menguar-uarkan mesej COMBI di lokaliti terpilih secaraberjadual.

• Menjalankan pemeriksaan Aedes dan kajian ovitrap• Penyelenggaraan gegantung dan sepanduk yang

rosak di lokaliti terlibat.• Melibatkan diri dalam aktiviti gotong-royong yang

dilaksanakan oleh komuniti.

Bidang kuasa dan fungsi:• Memastikan aktiviti komuniti seperti lawatan ke

rumah, balai raya, kedai, pasar raya, rumah ibadat,sekolah dan sebagainya berjalan dengan lancar.

• Menyampaikan mesej tingkah laku baru yang telahdikenalpasti kepada ahli komuniti.

• Memastikan reten-reten dilengkapkan dan dihantarkepada Jawatankuasa Kerja Peringkat Daerah.

Lampiran 3

RINGKASAN PERLAKSANAAN PROGRAM COMBI

Pengurusan Aktiviti Program

JAWATANKUASAKERJA

PERINGKATDAERAH

JAWATANKUASAKERJA

PERINGKATKOMUNITI


36

Lampiran 4PKD/COMBI-1

Senarai semakan pemeriksaan rumah setiap Sabtu atau Ahad selama 10 minit.Checksheet for house inspection every Saturday or Sunday for 10 minutes.

TINDAKAN YANG MESTI DIAMBIL / ACTION TO BE TAKEN

1 2 3 4 5 6

TEMPAT DIPERIKSA / PLACES INSPECTED

Talam Peti Sejuk /Fridge Water Tray

Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly

Pelapik Rak Pinggan /Draining Tray

Buang air yang bertakung / Drain away the water

Perangkap Semut /Ant Trap


Bubuh ubat pembunuh jentik-jentik / Put larvicide

Kolah Air /Water Storage

Pam Tandas /Cistem



Bubuh garam / Put salt

Tutup dengan rapat / Close the lid tightly


Mangkuk TandasYang Rosak /Non-functioningToilet Bowl


Jika rosak baiki segera / If spoilt repair it immediately

Jika rosak baiki segera / If spoilt repair it immediately

Tong Drum YangBerisi Air /Drum Filled WithWater



Buang dan lupuskan jika tidak digunakan / Throw awayand dispose off if not in use

Telangkupkan atau terbalik supaya tidak menakung air /Overturn it so that it will not hold water

Tidak menggunakan pelapik / Don't use draining tray


BAHAGIAN B / PART B

Tandakan ( ) di ruang 3 jika tempat yang dinyatakan terdapat di rumah/kawasan rumah anda dan diperiksa dan jawab di ruang 6 bagi tindakan yang telah diambil. Tandakan ( X ) di ruang 4 jika tempat tersebut tiada terdapat di rumah / kawasan rumah anda dan ruang 6 dibiarkan kosong.Mark ( ) in column 3 if the listed places are found and inspected in your house / compound. Mark ( ) in column 6 for actions you have taken. Mark ( X ) in column 4 if the listed places are not found in your house or in your compound and leave column 6 empty.

AdaYes

TiadaNo


37

AdaYes

TiadaNo TINDAKAN YANG MESTI DIAMBIL / ACTION TO BE TAKEN

1 2 3 4 5 6


Baldi / Pail Berus dan cuci setiap minggu / Brush and clean weekly


Telangkupkan atau terbalik supaya tidak menakung air / Overturn it so that it will not hold water

Tempayan /Earthern Jar



Telangkupkan atau terbalik supaya tidak menakung air / Overturn it so that it will not hold water

Bekas JambanganBunga / Vase


Pasu Bunga / Flower Pot

Gemburkan tanah setiap minggu /


Bekas JambanganBunga / Vase



Alas Pasu Bunga / Flower Pot Plate

Pelbagai Jenis Tin / Assorted EmptyCans


Kumpulkan dan lupuskan dengan sempurna /Collect and dispose properly

Letak di tempat terlindung dari hujan / Place in the shed


Kanvas, SemuaJenis Plastik / Canvas and AllType of Plastic

Bekas MinumanBinatang / Receptables ForAnimal Drinks

Buang air yang bertakung / Drain away the water

Lipat dan letak ditempat terlindung dari hujan /Fold and place in the shed

Tidak menggunakan alas pasu bunga / Do not use flower pot plate

Tayar / Tyre Letak di tempat terlindung dari hujan / Place in the shed


Susun dan tutup rapat di bahagian atas /

Tidak membubuh air tetapi membalut tangkai bungadengan kapas atau kertas basah /

Berus, cuci dan salin airnya setiap minggu / Brush, clean and replace the water weekly


38

TINDAKAN YANG MESTI DIAMBIL / ACTION TO BE TAKEN

1 2 3 4 5 6


Tin Rendam Berus Cat / Tin for Cleaningof Paint Brush

Kosongkan airnya / Remove the water

Berus, cuci dan salin airnya setiap minggu / Brush, clean and replace the water weekly

Ubat pembunuh jentik-jentik jenis 'Temephos' adalah selamat digunakan, ia boleh dibeli dari kedai-kedai 'hardware' dan pasaraya.Larvicide 'Temephos' is safe to use and can be purchased at all leading hardware stores and supermarket.

Untuk kegunaan pejabat sahaja / For office use only

1. Lengkap / Complete 2. Bilangan tempat pembiakan yang dikenalpasti / No. of breeding sites

Ya / Yes

Alatan RumahYang Rosak / Broken HouseholdItems

Kumpulkan dan lupuskan dengan sempurna / Collect and dispose properly

Alatan RumahYang Rosak / Broken HouseholdItems

Kutip dan buang dengan sempurna / Collect and throw away properly


Parit SekelilingBangunan / Drains SurroundingThe Building

Cuci dan bersihkan setiap minggu / Wash and clean it weekly

Pastikan air mengalir lancar / Make sure the water flows smoothly


AdaYes

TiadaNo

Salur Air Hujan / Tin for Cleaningof Paint Brush

Ganti atau baiki yang rosak / Replace or repair the non-functioning gutter

Tanggalkan / Remove (do away with the gutter)

Pastikan tidak tersumbat / Make sure it is not clogged

UNTUK DILAKUKAN OLEH ORANG DEWASA SAHAJA / TO BE CARRIED OUT BY ADULT ONLY

SENARAIKAN TEMPAT LAIN YANG DIPERIKSA / LIST OTHER PLACES INSPECTED

TINDAKAN YANG DIAMBIL / ACTIONS TAKEN

BAHAGIAN C / PART C

Tidak / No

3. Minggu / Week 2. Lain-lain / Others

BORANG PEMANTAUAN PROGRAM COMBI

NAMA TAMAN / LOKALITI: ......................................................................................

NAMA PROMOTER / SUKARELAWAN: ..................................................................

MINGGU / BULAN:(tanda yang berkenaan)


39


PEJABAT KESIHATAN DAERAH

(1 hb. - 7 hb.) FEB

(8 hb. - 14 hb.) MAC

(15 hb. - 21 hb.) APRIL

(22 hb. - 31 hb.) MEI

Tindakan oleh Promoter COMBI:Nota: Borang PKD/COMBI-2, untuk diisi oleh promoter di peringkat komuniti. Selepas

dilengkapkan, sila serahkan borang ini kepada Penyelia / Supervisor tuan /puan pada setiap 15 haribulan dan 31 haribulan pada setiap bulan.

BIL. PERKARA BILANGAN

KAEDAH PROMOSI KESIHATAN

1 Bilangan risalah COMBI yang diedar oleh promoter kepada isi rumah.

2 Bilangan Borang Semakkan Pemeriksaan Tempat Pembiakan Nyamuk Aedes diedarkan.

3 Bilangan rumah yang dilawati oleh promoter / sukarelawan.

Nama No. Rumah/Jalan Nama No. Rumah/Jalan1 ......................................................... 16 .........................................................2 ......................................................... 17 .........................................................3 ......................................................... 18 .........................................................4 ......................................................... 19 .........................................................5 ......................................................... 20 .........................................................6 ......................................................... 21 .........................................................7 ......................................................... 22 .........................................................8 ......................................................... 23 .........................................................9 ......................................................... 24 .........................................................

10 ......................................................... 25 .........................................................11 ......................................................... 26 .........................................................12 ......................................................... 27 .........................................................13 ......................................................... 28 .........................................................14 ......................................................... 29 .........................................................15 ......................................................... 30 .........................................................


40


NAMA TAMAN: ........................................................................................................

BLOK/FASA/SEKSYEN/UNIT: .................................................................................

NAMA PENYELIA: ...................................................................................................

MINGGU / BULAN:(tanda dimana berkenaan)



(1 hb. - 7 hb.) FEB

(8 hb. - 14 hb.) MAC

(15 hb. - 21 hb.) APRIL

(22 hb. - 31 hb.) MEI

PERKARA BILANGAN

BIL. MINGGU MINGGUKAEDAH PROMOSI KESIHATAN

1 Bilangan risalah COMBI yang diedar oleh promoter.

2 Bilangan borang semakkan pemeriksaan tempat pembiakan nyamuk Aedes diedarkan.

3 Bilangan rumah yang dilawati oleh promoter / sukarelawan.

TINDAKAN OLEH PENYELIA:

i. Memungut Borang COMBI-2 daripada promoter / sukarelawan di taman / lokalitimasing-masing.

ii. Memindahkan maklumat bilangan risalah dan rumah yang telah dilawati oleh promoterdaripada Borang COMBI-2 kepada ruangan “Bilangan” di Borang COMBI-3.

iii. Selepas dilengkapkan, sila serahkan Borang COMBI-3 BERSAMA-SAMAdengan Borang COMBI-2 kepada Pengerusi program COMBI di taman masing-masing / wakil yang dilantik oleh Pengerusi.

iv. Tarikh penyerahan Borang COMBI-3 kepada Pengerusi / wakil ialah pada setiap18 haribulan (bagi 1/2 bulan pertama) dan pada 3 haribulan bulan berikutnya(bagi 1/2 bulan kedua).

v. Bapa / Ibu Angkat bagi setiap taman akan mengambil Borang COMBI-2 danCOMBI-3 daripada Pengerusi program COMBI / wakil yang dilantik, di tamanmasing-masing pada 20 haribulan (bagi 1/2 bulan pertama) dan pada 5 haribulanbulan berikutnya (bagi 1/2 bulan kedua).

TINDAKAN OLEH URUSETIA PROGRAM COMBI:

i. Memungut Borang COMBI-3 daripada Penyelia Program COMBI Pejabat Kesihatan Daerah yangdilantik.

ii. Melengkapkan maklumat di dalam Borang COMBI-4 dan serahkan kepada Setiausaha J/KuasaProgram COMBI Pejabat Kesihatan pada setiap 05 haribulan setiap Bulan.

iii. Memantau pelaksanaan program COMBI di taman-taman yang telah dipertangungjawabkan.iv. Mendapatkan maklumat-maklumat diatas daripada Pegawai-pegawai yang berkaitan.


41


NAMA TAMAN/LOKALITI: .......................................................................................

BULAN:(tanda yang berkenaan)



FEBRUARI APRIL

MAC MEI

PERKARA BILANGAN

BIL. MINGGU MINGGUKAEDAH PROMOSI KESIHATAN

1 Bilangan kes denggi yang dilaporkan di taman-taman yang terlibat program COMBI.

2 Bilangan notis / kompaun yang dikeluarkan kepada penduduk di lokaliti yang terlibat program COMBI.

3 Bilangan risalah COMBI yang diedar oleh sukarelawan.

4 Bilangan borang semakan pemeriksaan tempat pembiakan nyamuk Aedes diedarkan.

5 Bilangan rumah yang dilawati oleh sukarelawan.

6 Bilangan liputan pengumuman oleh Unit Promosi Kesihatan / Unit Vektor di taman yang terlibat dengan program COMBI.

7 Bilangan taklimat dan latihan yang diberi kepada sukarelawan.

8 Bilangan mesyuarat yang diadakan di peringkat komuniti.

9 Bilangan aduan yang diterima melalui telefon - mengenai rumah kosong / sampah haram.

10 Bilangan aduan yang telah disiasat.

11 Bilangan aduan yang telah diambil tindakan:

11.1 Berjaya diambil tindakan

11.2 Dalam proses tindakan

11.3 Gagal

TINDAKAN OLEH ANGGOTA:

i. Melengkapkan Borang COMBI-5 pada setiap kali pengumuman di buat ditaman-taman yang terlibat.

ii. Setelah dilengkapkan, sila serahkan Borang COMBI-5 kepada Urusetiapada setiap 17 haribulan (bagi 1/2 bulan pertama) dan pada 3 haribulanbulan berikutnya (bagi 1/2 bulan kedua).


42


TARIKH / HARI: .......................................................................................................

NAMA ANGGOTA: ...................................................................................................

UNIT: ........................................................................................................................



Bilangan Tempoh Masa Bagi

Stesen Setiap Taman

Bil. Liputan Taman Berhenti Bagi Masa Masa JumlahSetiap Taman Masuk Keluar Masa

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Jumlah


43

TINDAKAN OLEH URUSETIA PROGRAM COMBI DAERAH:

i. Melengkapkan maklumat di dalam Borang JKN/COMBI-1 dan serahkankepada Jabatan Kesihatan Negeri pada setiap bulan.

NAMA DAERAH: .....................................................................................................

BULAN:(tanda dimana berkenaan)

Lampiran 9JKN/COMBI 1

JABATAN KESIHATAN NEGERIBORANG PEMANTAUAN PROGRAM COMBI

FEBRUARI APRIL

MAC MEI

PERKARA BILANGAN

BIL. MINGGU MINGGU

KAEDAH PROMOSI KESIHATAN

1 Bilangan kes denggi yang dilaporkan di taman-taman yang terlibat program COMBI.

2 Bilangan notis / kompaun yang dikeluarkan kepada penduduk di lokaliti yang terlibat program COMBI.

3 Bilangan risalah COMBI yang diedar oleh promoter / personal sellers.

4 Bilangan rumah yang dilawati oleh promoter.

5 Bilangan liputan pengumuman oleh Unit Bergerak Promosi Kesihatan / Unit Vektor di taman yang terlibat dengan program COMBI.

6 Bilangan taklimat dan latihan yang diberi kepada promoter.

7 Bilangan mesyuarat yang diadakan di peringkat komuniti / PKD.

8 Bilangan aduan yang diterima melalui telefon -mengenai rumah kosong / sampah haram.

9 Bilangan aduan yang telah disiasat.

10 Bilangan aduan yang telah diambil tindakan:- Berjaya diambil tindakan- Dalam proses tindakan- Gagal


44

Lampiran 10Borang KAP/COMBI.1

JABATAN KESIHATAN NEGERI

Borang Soal Selidik Kajian Pengetahuan, Sikap dan Amalan (KAP)Berkenaan Pencegahan dan Pengawalan Demam Denggi Melalui

Program “Komunikasi Untuk Perubahan Tingkah Laku”(COMBI) Pra Ujian

A MAKLUMAT RESPONDEN

1. Nama penemuduga

2. Tarikh temuduga

3. Nama lokaliti

4. Alamat rumah

5. Maklumat tentang responden

(ketua keluarga / isteri / dll. yang

berumur lebih 18 tahun)

i. Nama

ii. Umur

iii. Pekerjaan

iv. Bangsa

v. Bilangan ahli keluarga

vi. Tahap pendidikan Tiada Pendidikan

Pendidikan Sekolah Rendah

Pendidikan Sekolah Menengah

Maktab / Kolej / Universiti

B PENGETAHUAN

6. Penyakit demam denggi adalah Ya

disebabkan oleh nyamuk Aedes. Tidak

Tidak Tahu

7. Nyamuk pembawa demam Ya

denggi membiak dalam air jernih Tidak

yang bertakung. Tidak Tahu

8. Kitaran hidup nyamuk daripada Ya

telur sehingga dewasa Tidak

mengambil masa satu minggu. Tidak tahu


45

9. Nyatakan samada tanda-tanda Benar Tidak Tidak

berikut adalah benar atau tidak benar tahu

benar berkenaan penyakit • Demam kuat

demam denggi. • Pening / sakit kepala yang teruk

• Cirit-birit

• Sakit otot-otot, tulang dan sendi

• Pendarahan pada badan,hidung dan mulut

• Batuk

• Ruam/bintik-bintik merah

10. Seseorang yang didapati membiak Percuma

nyamuk Aedes akan dikompaun RM 50

serta-merta di bawah Akta RM 200

Pemusnah Serangga Pembawa Tidak melebihi RM 500

Penyakit 1975 (pindaan 2000). Tidak tahu

Berapakah jumlah kompaun

yang dikenakan?

C SIKAP

11. Adakah anda pernah Ya

menghapuskan tempat-tempat Tidak

pembiakan nyamuk?

12. Adakah anda pernah menukar Ya

air dalam bekas simpanan air Tidak

setiap minggu?

13. Adakah anda pernah memeriksa Ya

semua bekas simpanan air di Tidak

dalam dan luar rumah (seperti

kolam air, alas pasu bunga,

alas peti sejuk dan sebagainya)?

14. Adakah anda pernah membubuh Ya

ubat jentik-jentik ke dalam bekas Tidak

simpanan air pada setiap 3 bulan?


46

15. Adakah anda membenarkan Ya

pasukan kesihatan melakukan Tidak

semburan pengasapan (fogging)

di rumah anda sekiranya ada kes

denggi di kawasan kediaman anda?

D AMALAN

16. Sentiasa menutup bekas Ya

simpanan air. Tidak

17. Membersihkan bekas simpanan Ya

air setiap minggu dan meggosok Tidak

bekas-bekas tersebut sebelum

diisi semula.

18. Membubuh abate ke dalam bekas- Ya

bekas simpanan air di rumah. Tidak

19. Memasukkan bekas-bekas yang Ya

boleh menakung air (seperti tin- Tidak

tin, botol-botol kosong dan

sebagainya) ke dalam plastik

sebelum membuangnya ke

dalam tong sampah.

20. Memeriksa rumah sekali Ya

seminggu dan menghapuskan Tidak

tempat-tempat pembiakan nyamuk.

Terima Kasih Atas Kerjasama Anda“HAPUSKAN AEDES, CEGAH DENGGI”


47

Lampiran 11Borang KAP/COMBI 2.

JABATAN KESIHATAN NEGERI

Borang Soal Selidik Kajian Pengetahuan, Sikap dan Amalan (KAP)Berkenaan Pencegahan dan Pengawalan Demam Denggi Melalui

Program “Komunikasi Untuk Perubahan Tingkah Laku”(COMBI) Pasca Ujian


1. Nama penemuramah

2. Tarikh temuramah

3. Nama lokaliti

4. Alamat rumah

5. Maklumat tentang responden(ketua keluarga isteri / dll. yang berumur lebih daripada 18 tahun)

i. Nama

ii. Umur

iii. Pekerjaan

iv. Bangsa

v. Bilangan ahli keluarga (termasuk responden)





vii.Pendapatan isi rumah Kurang daripada RM 1,000.00

(suami dan isteri) RM 1,001.00 - RM 2,000.00

RM2,001.00 - RM3,000.00

Lebih daripada RM 3,000.00

B PENGETAHUAN

6. Penyakit demam denggi Ya

disebabkan oleh nyamuk Aedes. Tidak

Tidak tahu


48

7. Nyamuk pembawa demam Ya

denggi membiak dalam air jernih Tidak

yang bertakung. Tidak tahu

8. Kitaran hidup nyamuk daripada Ya

telur sehingga dewasa mengambil Tidak

masa satu minggu. Tidak tahu

9. Nyatakan sama ada tanda-tanda Benar Tidak Tidak

berikut adalah benar atau tidak benar tahu

benar mengenai penyakit • Demam kuat

demam denggi. • Pening sakit / kepala yang teruk

• Cirit-birit

• Sakit otot-otot, tulang dan sendi

• Pendarahan pada badan,hidung dan mulut

• Batuk

• Ruam / bintik-bintik merah

10. Seorang yang didapati membiak Percuma

nyamuk Aedes akan dikompaun RM 50

serta-merta di bawah Akta RM200

Pemusnah Serangga Pembawa Tidak melebihi RM500

Penyakit 1975 (pindaan 2000). Tidak tahu

Berapakah jumlah kompaun

maksimum yang boleh dikenakan

dibawah Akta ini?

C SIKAP Setuju Tidak setuju

11. Tempat-tempat pembiakan nyamuk hendaklah dihapuskan bagi memastikan nyamuk tidak terus membiak.

12. Bekas simpanan air atau kolah air hendaklah ditukar pada setiap minggu.

13. Perlukah memeriksa semua bekas simpanan air di dalam dan di luar rumah (seperti kolah air, alas pasu bunga, alas peti sejuk dan sebagainya)


49

14. Membubuh ubat jentik-jentik ke dalam bekas simpanan air atau kolah air pada setiap 3 bulan untukmengelak jentik-jentik membiak.

15. Membenarkan pasukan kesihatan melakukan semburan pengasapan (fogging) di rumah anda sekiranya ada kes denggi di kawasan kediaman anda.

D AMALAN

16. Sentiasa menutup bekas Ya

simpanan air. Tidak

17. Membersihkan bekas simpanan Ya

air pada setiap minggu dan Tidak

menggosok bekas-bekas tersebut

sebelum air diisi semula.

18. Membubuh abate ke dalam bekas- Ya

bekas simpanan air di rumah. Tidak

19. Memasukkan bekas-bekas yang Ya

boleh menakung air (seperti Tidak

tin-tin, botol-botol kosong dan

sebagainya) ke dalam plastik

sebelum membuangnya ke

dalam tong sampah.

20. Memeriksa rumah sekali seminggu Ya

dan menghapuskan tempat- Tidak

tempat pembiakan nyamuk.

E BAHAN PROMOSI KESIHATAN

21. Pernahkah tuan/puan membaca, melihat dan mendengar bahan-bahan promosi dan pendidikan kesihatan mengenai COMBI di tempat tinggal tuan seperti berikut:

i. Risalah Ya

Tidak

ii. Bunting Ya

Tidak

iii. Banner / Kain Rentang Ya

Tidak


50

iv. Papan Tanda (Billboard) Ya

Tidak

Lagu dan drama-drama pendek COMBI oleh:

a) Radio Malaysia Negeri Ya

Sembilan (RMS) Tidak

b) Kenderaan Pejabat Ya

Kesihatan Seremban Tidak

v. Lawatan atau peringatan Ya

oleh sukarelawan / promoter Tidak

(walaupun sekali)

22. Adakah anda menyedari mengenai kewujudan promosi COMBI di media elektronik dan cetak seperti di:

i. Mana-mana akhbar tempatan Ya

sama ada Bahasa Melayu, Tidak

Bahasa Inggeris, Bahasa Cina

atau Bahasa Tamil.

ii. LED (TV besar di padang MPS) Ya

Tidak

23. Pada pandangan anda, di antara bahan-bahan promosi kesihatan berikut, manakah yang anda fikirkan paling berkesan dalam program COMBIini? (Tandakan 3 sahaja)

i. Risalah

ii. Bunting

iii. Banner / Kain Rentang

iv. Papan tanda (Billboard)

v. Lagu dan drama-drama

pendek COMBI

vi. Lawatan dan peringatan

oleh promoter

vi. Promosi di akhbar-akhbar

viii. LED (TV besar di padang MPS)



51

Lampiran 12Borang KAP/COMBI 3

BORANG KAJIAN JEJAK (TRACKING SURVEY)


1. Nama penemuduga

2. Tarikh temuduga

3. Nama lokaliti

4. Alamat rumah

5. Maklumat tentang responden

(ketua keluarga / isteri / dll. yang

berumur lebih 18 tahun)

i. Nama

ii. Umur

iii. Pekerjaan

iv. Bangsa

v. Bilangan ahli keluarga





B PENGETAHUAN COMBI

1. Adakah anda pernah mendengar Ya

tentang program COMBI? Tidak

2. Dari manakah anda mengetahui Penyelia / Promoter / AJK COMBI

tentang program COMBI ini? Kakitangan Kesihatan

3. Adakah anda pernah memeriksa Ya

rumah anda dan menghapuskan Tidak

tempat-tempat pembiakan

nyamuk Aedes?

4. Apakah yang perlu anda lakukan • Memusnahkan tempat

jika terdapat tempat pembiakan pembiakan nyamuk aedes

nyamuk? • Mencuci tempat takungan

air bersih

• Menggunakan ubat jentik-jentik

• Lain-lain: Nyatakan _____________________


52

5. Adakah anda pernah membaca, • Risalah

melihat atau mendengar tentang • Gegantung / Sepanduk /

mesej COMBI? Jika ya apakah Papan iklan

bahan-bahan promosi tersebut? • Radio

• Lawatan atau peringatan

oleh promoter

• Promosi di akhbar-akhbar

• Monitor skrin warna LED

6. Jika anda mengetahui terdapat • Majlis Daerah / Pihak

tempat pembuangan sampah Berkuasa Tempatan

haram, siapakah yang anda • JKK Kampung / ADUN /

perlu hubungi? Ahli Parlimen

• Pihak Pengurusan Sampah

Swasta

• Pejabat Kesihatan



53

Lampiran 13

LOGO PROGRAM COMBI PERINGKAT NEGERI

Logo Program COMBIWilayah PersekutuanKuala Lumpur

Logo Program COMBIPahang

Logo Program COMBIJohor


54

Logo Program COMBINegeri Sembilan

Logo Program COMBISelangor

Logo Program COMBIPerak


55

GLOSARI

Hepotesis : Idea yang belum dibuktikan secara emfirikal

sebagai teori.

Teori : Satu kajian yang dibuat secara saintifik dan

boleh dibuktikan.

Variasi : Perbezaan.

APSPP 1975 : Akta Pemusnahan Serangga Pembawa

Penyakit 1975 (Pindaan 2000).

Promoter : Sukarelawan yang dipilih oleh Pengerusi

Program COMBI di peringkat komuniti.

Entomologi : Bidang kaji serangga.

Ibu dan bapa angkat : Anggota daripada kesihatan yang dilantik

sebagai wakil di setiap lokaliti.

Penyelia : Ketua Promoter yang dilantik oleh Pengerusi

Program COMBI (Setiap 8-10 promoter

diketuai oleh seorang penyelia).

: Peratusan rumah yang didapati positif bagi

pembiakan nyamuk Aedes (telur / larva /

pupa). Indeks dinyatakan dalam peratusan.

Singkatan – A.I

Indeks Aedes/ Indeks

Premis / Indeks Rumah

/ Indeks Rumah Aedes


56

Indeks Breteau : Bilangan bekas (tempat pembiakan) yang

didapati positif bagi pembiakan nyamuk

Aedes (telur / larva / pupa) di dalam 100 buah

rumah. Indeks dinyatakan dalam angka

mutlak. Singkatan – B.I

Indeks Container : Peratusan bekas yang menakung air yang

didapati positif bagi pembiakan nyamuk (telur

/ larva / pupa). Indeks dinyatakan dalam

peratusan. Singkatan – C.I

Indeks Ovitrap : Peratus ovitrap yang didapati positif bagi

pembiakan nyamuk Aedes (telur / larva /

pupa). Indeks dinyatakan dalam peratusan.

Singkatan – O.I

Analisis Situasi : Situasi awal mengenai tingkah laku sedia ada

pada satu-satu komuniti.

Larviciding : Kaedah untuk membunuh larva nyamuk

Aedes dalam takungan air.


57

RUJUKAN

Cawangan Penyakit Bawaan Vektor, Kementerian Kesihatan Malaysia

(2004). Kes-kes denggi dari tahun 1973 sehingga terkini. Kementerian

Kesihatan Malaysia, Kuala Lumpur.

Heng, B.H., Goh KT, Chua LT. (1998). “Knowledge, attitude, belief and

practice on Dengue and Aedes mosquitoes”. In: Dengue in Singapore.

Singapore: Institute of Environmental Epidemiology, Ministry of

Environment. pg. 184-201.

Lloyd LS, Winch P, Ortego-Cato J, Kendall C. (1992). “Results of a

communitu-based Aedes aegypticontrol program in Merida, Yucatan,

Mexico”. Am J Trop Med Hyg. Jun: 46(6): 635-42.

Mohd Raili, et al. (2003). Report on JB-COMBI Pilot Project. Johor State

Health Department.

San Martin, JL. and Prado, M (2004). “Risk perception an strategies for

mass communication on dengue in the Americas”. Rev Panam Salud

Publica. Feb; pg. 15 (2): 135-9.

Stephen P. Robin (1983). Organizational Behaviour, Concepts,

Controversies and Applications. Prentice Hall Inc. Englewood Cliffs, New

Jersey.

Tham, A.S. (1995). Guidelines on the use of ovitrap for Aedes

Surveilance. Cawangan Penyakit Bawaan Vektor, Kementerian

Kesihatan Malaysia.

WHO (2002). Mobilizing for Action (Communication for behaviour

Impact). Geneva, World Health Organization.


58

WHO (2003). A manual for designing a communication for behavioural

impact (COMBI) plan of Action.

Laman web: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs117/en/

bertarikh 20.6.2004 WHO (2002). “Dengue and dengue hemorrhagic

fever”.

02_combi_bi

Documents