* ปรบปรงจากบทความเรอง เจาแมศรจฬาลกษณ (มใชชาวสโขทย) (พเศษ เจยจนทรพงษ : 2545, หนา 97-108.)

** ผทรงคณวฒดานโบราณคด กรมศลปากร

02ความหมายของพระพทธรปศลปะอทองซงพบทสโขทย*

Understanding the Uthong-Style Buddha Image Discovered in Sukhothai

พเศษ เจยจนทรพงษ** Pises Jiajanpong

46 46 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

บ ท ค ด ย อ

บทความนเปนบทการศกษาเพยงเรองเดยวทใชหลกฐานและแนวคดทเปนเหตเปนผลในการตงขอสมมตฐานวา ตำาแหนงนาม “ศรจฬาลกษณ” ทปรากฏในหลกฐานทางประวตศาสตรของไทยนน เปนตำาแหนงของสตรชาวสพรรณภมมใชชาวสโขทย อยางทเชอกนตามการศกษาของผรเมอครงสมยตนกรงรตนโกสนทร (ร.2-ร.3) ขอสมมตฐานทตงขนครงน จงสามารถนำาไปใชกบหลกฐานทางประวตศาสตรอนๆ ทเกยวของกบตำาแหนงนามน ในการอธบายใหเหนภาพทชดเจนในกระบวนการทางการเมองในการรวมรฐโบราณ คอ แควนสโขทยเขาเปนสวนหนงของอาณาจกรศรอยธยา

คำาสำาคญ: เทพศรจฬาลกษณ

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 47 47

A b s t r a c t

This article serves as the only document currently available which offers evidence and a logical approach to understanding of the use of the name “ Sri Culalaksna” as the ranking title for women from Suvarnabumi and not Sukhothai. The paper contradicts the previous studies from the early Ratanakosin period which was during the reign of King Rama II and III. This new understanding of the use of the name can be used for interpreting other related evidence to provide a better understanding of the political strategies in melding the settlements of Sukhothai into Ayutthaya.

Keywords: Devi Sri Culalaksna

48 48 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ความหมายของพระพทธรปศลปะอทองซงพบทสโขทย

บทนำาโบราณวตถทจดแสดงในพพธภณฑสถานแหงชาตรามคำาแหง

จ. สโขทย กบพพธภณฑสถานแหงชาตกำาแพงเพชร จ. กำาแพงเพชร สวนมากเปนของทคนพบภายในเมองโบราณสโขทยและกำาแพงเพชรทพพธภณฑสถานแหงนนตงอย โบราณวตถเหลานมลกษณะเปนศลปวตถ ดวย จงมรปแบบทางศลปกรรมทเรยกวา “ศลปะสโขทย” เปนสวนใหญ เพราะทตงของเมองสโขทยและเมองกำาแพงเพชรแตสมยโบราณอยในขอบเขตดนแดนของแควนสโขทย ดงนนจงไมแปลกอะไรทจะพบศลปวตถทเปนศลปกรรมของแควนสโขทยในดนแดนดงกลาว

ศลปะโบราณวตถทจดแสดงสวนใหญเปนพระพทธรปศลปะสโขทยทคนในสมยโบราณไดสรางถวายไวกบวดภายในเมองทงสอง แตถาหากผทสนใจศกษาศลปะโบราณวตถในพพธภณฑตงขอสงเกตจะพบวา ในบรรดาพระพทธรปศลปะสโขทยในพพธภณฑทงสองแหงนนมพระพทธรปศลปะอทองรนแรกและรนหลงปะปนอยดวยในปรมาณคอนขางมากในพพธภณฑสถานแหงชาตกำาแพงเพชร และมอยดวยจำานวนหนงไมมากเทากบทพพธภณฑกำาแพงเพชร จดแสดงอยในพพธภณฑสถานแหงชาตรามคำาแหง สโขทยดวย

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 49 49

การเรยกชอศลปะวา “ศลปะอทอง” นนในปจจบนเปนทยอมรบกนวาไมคอยสอความหมายทางประวตศาสตร และเปนชอทอาจสรางความงนงงสงสยใหแกผทอยนอกวงการศลปะในการทำาความเขาใจดวย

ในทนจะขออธบายโดยรวบรดวาศลปะอทองคอศลปะของการทำาพระพทธรปทพบมากในบรเวณทราบลมแมนำาภาคกลางซงในสมยโบราณมศนยกลางคอกรงศรอยธยาเปนเมองหลวง นอกจากทอยธยาแลว ทจงหวดสพรรณบรกพบเปนจำานวนมากดวย (รวมทงอางทอง สงหบร ชยนาท ฯลฯ)

อาจจำาแนกแบบของศลปะอทองไดเปน 2-3 รนแลวแตผเชยวชาญดานประวตศาสตรศลปะจะศกษาลงในรายละเอยดมากนอยเพยงใด แตเพอความเขาใจทงายขน ในทนจะจำาแนกออกเปนสองรน คอรนแรกและรนหลง

รนแรกมลกษณะของอทธพ.ศ. ลปะลพบรหรอศลปะขอมปนอยดวย สวนรนหลงจะเปนแบบทคลคลายไปจากแบบเดม เปนแบบทรบอทธพลทางศลปกรรมจากสโขทย แตทงหมดของพระพทธรปศลปะอทองนนสรางขนเนองในพระพทธศาสนาฝายเถรวาท

เชอกนวาพระพทธรปศลปะอทองรนแรกนน บางองคสรางขนกอน พ.ศ. 1893 อนเปนปสถาปนากรงศรอยธยาอยางเปนทางการ หลกฐานของพระพทธรปรนนคอ พระประธานในวหารของวดพนญเชง กรงศรอยธยา

พ เ ศ ษ เ จ ย จ น ท ร พ ง ษ

50 50 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

(รปท 1) ซงพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนตระบวา สรางขนกอนปสถาปนากรงศรอยธยาอยางเปนทางการ 26 ป (คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด สำานกนายก, 2510 : 10)

แตพระพทธรปองคนมกไมไดรบการยกมาเปนตวอยางเพอแสดงรปแบบทางศลปะ เนองจากเปนพระพทธรปขนาดใหญมากประทบนงคบเกอบเตมวหาร การถายภาพจงตองถายใกลมาก มกจะไดเปนภาพทถายชอนจากคางขนไป จงไมอาจใหภาพทแสดงรปแบบทชดเจนทางศลปะได

อยางไรกด หากออกมานอกวหาร ถอยหางออกมาพอสมควรและมองผานประตเขาไปทองคพระพทธรป กพอจะมองเหนรปแบบขององคพระได ซงมรปแบบเปนพระพทธรปอทองรนแรกอยางชดเจน

ตวอยางของเคาพระพกตรพระพทธรปแบบเดยวกนกบทวดพนญเชงนอาจนำามาแสดงใหเหนรปแบบไดอยางชดเจนคอ “เศยรธรรมกราช” หรอเศยรพระพทธรปอทองหลอสำารดขนาดใหญทไดจากวดธรรมกราชโบราณสถานในตวเมองพระนครศรอยธยา ปจจบนจดแสดงอยทพพธภณฑสถานแหงชาตเจาสามพระยา จ. พระนครศรอยธยา (รปท 2)

พระพทธรปศลปะอทองทไดจากกรพระปรางควดราชบรณะและนำามาจดแสดงในพพธภณฑสถานแหงชาตทกรงเทพฯ และทอยธยานนแสดงวามการสรางพระพทธรปในศลปะแบบนสบตอกนมาไมเกนรชกาลสมเดจพระบรมราชาธราชท 2 หรอเจาสามพระยา ผสถาปนาวดราชบรณะขนเมอพ.ศ. 1967 เปนอยางมาก

พระพทธรปศลปะอทองรนหลงบางองคจะมลกษณะของอทธพ.ศ. ลปะสโขทยเขามาผสมผสาน มหลกฐานพอเชอไดวานาจะสรางขนในสมยประมาณกลางพทธศตวรรษท 20 (พ.ศ. 1950) ลงมา ซงเปนชวงสมยรชกาลของสมเดจพระนครนทราธราช ผเสวยราชสมบตกรงศรอยธยาเมอ พ.ศ. 1952 และทรงเปนพระราชบดาของสมเดจเจาสามพระยา

อาจกลาวโดยสรปวา พระพทธรปศลปะอทองคอรปแบบพทธศลปะ

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 51 51

ททำากนเปนสำาคญของบรเวณทราบลมแมนำาภาคกลาง ซงหากใชชอศนยกลางทางการเมองการปกครองมาเรยกกอาจกลาววาเปนพระพทธรปของอาณาจกรอยธยา ตงแตกอนการสถาปนากรงศรอยธยาเลกนอยจนถงสมยอยธยาตอนตน (พทธศตวรรษท 19-20)

วตถประสงคในการศกษาดงไดกลาวแลวแตตนวาไดพบพระพทธรปในศลปะอทองจำานวนหนง

ในดนแดนสโขทย ทงๆ ทสโขทยกมรปแบบทางศลปะเปนของตนเองและเปนศลปะทมความงดงามไมใชนอย (ตามคานยมปจจบน) (รปท 3) เหตใดในขณะทยงมการทำาพระพทธรปตามรปแบบของตนอย กลบมการนำาพระพทธรปในศลปะของทอนมาใชในดนแดนของตนดวย (พระพทธรปคอรปแทนองคพระพทธเจา ทำาไมจงเอาพระพทธเจาทรปรางหนาตาตางกนไปจากพระพทธเจาตามความเชออนเปนอดมคตของตนเองมาบชา)

ในบทความนจงจะเปนการอธบายหลกฐานทางโบราณคดสวนนวาควรจะเกยวของกบประเดนทางประวตศาสตรใดในชวงเวลาตอนตนของกรงศรอยธยา ซงตรงกบปลายสมยของแวนแควนทางการเมองการปกครองของสโขทย

ความเปนมาของหลกฐานทศกษาเมอประมาณ พ.ศ. 2510 อาจารยมานต วลลโภดม อดตภณฑารกษ

พเศษ กรมศลปากร ขณะนนเปนกรรมการในคณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร สำานกนายกรฐมนตร ไดจดหางบประมาณคาใชจายใหผเขยนไดเดนทางไปถายภาพโบราณวตถชนสำาคญชนหนงทเกบอยในหองคลงพพธภณฑสถานแหงชาตรามคำาแหง สโขทย เปนพระพทธรปในศลปะอทองรนหลง ทฐานมจารกตวอกษรและภาษาไทย คณมะล โคกสนเทยะ หวหนาหนวยศลปากรสโขทยในขณะนนไดอำานวยความสะดวกในการถายภาพพระพทธรปองคดงกลาว

52 52 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ภาพทผเขยนเปนผถายทำาจำานวน 2 ภาพ ตอมาไดมการนำามาจดพมพอยในหนงสอประชมศลาจารก ภาคท 4 จดพมพโดยคณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร สำานกนายกรฐมนตร พ.ศ. 2513 จดลำาดบจารกเปน “หลกท 130 จารกฐานพระพทธรปสมยอทอง” (รปท 4)

พพธภณฑใหเลขทะเบยนพระพทธรปองคนเปน อ.ท. 34 เปนพระพทธรปหลอสำารด หนาตกกวาง 35 เซนตเมตร สงประมาณ 50 เซนตเมตร มทมาตามทะเบยนประวตวา ไดมาจากโบราณวตถทถกคนรายลกลอบขดกรและไมสามารถขนยายไปไดหมด ภายในบรเวณวดมหาธาตเมองเกาสโขทย ตงแตกอน พ.ศ. 2497

พระราชประสทธคณ (ทม ยสสทนโน) ไดรวบรวมมาเกบรกษาไวในพพธภณฑสถานชวคราว วดราชธาน อ. เมอง จ. สโขทย กอนทกรมศลปากรจะรบมาดแลรกษา (คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด สำานกนายกรฐมนตร, 2513 : 260-270)

ปจจบน พระพทธรปองคนจดแสดงอยทพพธภณฑสถานแหงชาต สวรรควรนายก อ. สวรรคโลก จ. สโขทย

ลกษณะพระพทธรปทประทบนงขดสมาธราบปางมารวชย ลกษณะของฐานททำาเปนฐานบวควำาหงายเรยบๆ ทรวดทรงทยดตรงแขงกระดาง เคาพระพกตรทเครงขรมมเสนกรอบพระพกตร ทงหมดเปนลกษณะเฉพาะทโดดเดนของศลปะอทอง รปพระพกตรทเปนรปไขแลวและมรศมเปนรปเปลวเพลงแสดงอทธพลของศลปกรรมแบบสโขทย จดเปนศลปะอทองรนหลงมอายอยในชวงเวลาสมยอยธยาตอนตน (พทธศตวรรษท 20)

จารกทฐาน อาจารยประสาร บญประคอง อดตผเชยวชาญอกษรโบราณ กรมศลปากร ไดใหไวดงน

ตวปรวรรต ตนนกำพระเจาแมเอนไวในบรพารามน คำาอาน ตนนกอพระเจาแมเอนไวในบรพารามนความหมายพอทจะสรปความไดวา “พระพทธรปองคน เจาแมไดให

สรางขนเพอถวายไวกบวดบรพารามน”

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 53 53

ขอมลเกยวกบวดบรพารามหรอวดบรพารามวดบรพาราม ปจจบนยงไมทราบวาอยทใดแนทเมองเกาสโขทย คง

มชอปรากฏอยในศลาจารก “หลกท 93 ศลาจารกวดอโสการาม”อกษรและภาษาไทย จารกขนตงแตประมาณ พ.ศ. 1951 ลงมาวาพระมหาเทวศรจฬาลกษณมเหสของพระมหาธรรมราชาธราช โอรสของพระมหาธรรมราชาลไทกบพระศรธรรมราชมารดา เปนผสรางวด “บรพาราม” กอนหนา พ.ศ. 1951 ไวแลว (คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด สำานกนายกรฐมนตร , 2513 : 41-56.)

ในหนงสอ ประชมศลาจารกภาคท 7 ประมวลจารกทพบในประเทศไทยและตางประเทศ คณะกรรมการชำาระประวตศาสตรไทยฯ สำานกเลขาธการนายกรฐมนตร จดพมพเผยแพรเมอ พ.ศ. 2534 มศลาจารกทจดลำาดบเปน “หลกท 286 จารกวดบรพาราม” เปนศลาจารกสองดาน ดานทหนงเปนอกษรไทย ภาษาไทย ดานทสองเปนอกษรขอม ภาษาบาล ปรากฏชอวด “บรพาราม” บนดานอกษรภาษาไทย และชอ “ปพพาราม”บนดานอกษรขอม ภาษาบาล มความตอนหนงวาพระมหาเทวศรจฬาลกษณไดนำาพระธาต 3 องคมาบรรจไวในสถปของวดบรพารามหรอปพพาราม เมอประมาณ พ.ศ. 1955 (คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด สำานกนายก , 2536: 11-23.)

แตเปนทนาเสยดายวาศลาจารกวดบรพารามไดถกเคลอนยายมาอยทกรงเทพฯ นานแลว และมไดมบนทกวาเอามาแตไหน เมอไร พระครปลดสนธ จตตปญโญ วดศาลาครน เขตจอมทอง นำาขนทลเกลาฯ ถวายสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร และทรงโปรดเกลาฯ ใหกรมศลปากรรบมาไวทหอสมดแหงชาต กรงเทพฯ เมอวนท 10 กมภาพนธ พ.ศ. 2532

อยางไรกด ชอของวดวาบรพารามกพอจะยนยนทศทางทตงของวดไดวาตงอยนอกเมองเกาสโขทยทางดานทศตะวนออก สำาหรบโบราณสถานทตงอยทางทศนเมอพจารณาวาเปนวดทเจานายระดบสงเปนผสรางประกอบอายเวลากอสรางประมาณกลางพทธศตวรรษท 20 แลว อาจตงสมมตฐาน

54 54 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ไดวานาจะไดแกโบราณสถานในกลมทปจจบนเรยกแยกเปนวดตระพงทองหลาง กบวดเจดยสง

โดยเฉพาะองคพระเจดยประธานทแยกเรยกออกไปเปนวนเจดยสงนน มวธการเพมความสงขององคพระเจดยโดยการขยายสวนทเปนทองไมในชนฐานขางลางทง 2 ชน กมใชวธการเพมความสงขององคพระเจดยตามแบบทนยมทำากนในศลปะสโขทย เพราะตามแบบของสโขทยนนจะใชวธเพม“จำานวน”ฐานของพระเจดยใหมากขนเปนหลก ดงนนโบราณสถานทวดเจดยสงนจงมรปแบบทควรจะเปนวดบรพารามมากอนอยางยง (รปท 5)

สวนทวาเหตใด พระพทธรปองคนจงถกพบวา เปนวตถทถกขโมยออกมาจากกรพระเจดยวดมหาธาตกลางเมองนน เปนอกประเดนหนงทอาจตองทำาการศกษาหรอสอบสวนขอเทจจรงกนใหม เกยวกบการทำาทะเบยนของเดมตงแตเมอครงเปนโบราณวตถในพพธภณฑสถานชวคราววดราชธาน ซงไมมสวนทจะเปนตวแปรสำาคญในประเดนการศกษาครงน

สมมตฐานเกยวกบพระมหาเทวศรจฬาลกษณถงอยางไรความเหนเกยวกบทตงของวดบรพารามกมใชประเดน

สำาคญทจะกลาวถงในบทความน เรองทนาสนใจนนอยทวาพระพทธรปองคนมใชพระพทธรปศลปะสโขทย แตเปนศลปะอทองหรอเปนศลปะของราชอาณาจกรอยธยา ดงนน เจาแมผใหสรางพระพทธรปไวกบ วดบรพารามกตองมใชชาวสโขทย แตเปนชาวเมองในทราบลมแมนำาภาคกลางของอาณาจกรอยธยา และจากหลกฐานทเปนศลาจารกหลกท 93 วดอโสการาม กบศลาจารกหลกท 286 วดบรพาราม ทประมวลไดวา ผสรางวดบรพารามนนคอพระมหาเทวศรจฬาลกษณมเหสของพระมหาธรรมราชาธราชกษตรยสโขทยขณะนน จงอาจตงเปนขอสมมตฐานไดวา เจาแมผสรางพระพทธรปองคนกคอพระมหาเทวศรจฬาลกษณ ผสรางวดบรพารามและใหสรางพระพทธรปไวดวยกบวดทพระนางสรางไว นนเอง

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 55 55

เปนททราบกนดทางประวตศาสตรวา กษตรยอยธยาตอนตนตงแตสมเดจพระนครนทราธราช ผเสวยราชสมบตพระนครศรอยธยาเมอ พ.ศ. 1952 นน ลวนสบเชอสายทางพระราชบดาจากราชวงศสพรรณภม โดยมพระราชมารดาเปนเชอสายของราชวงศสโขทย กลาวคอความผกพนระหวางกรงศรอยธยากบแควนสโขทยนนผานทางความผกพนของผนำาโดยฝายชายเปนราชวงศสพรรณภมกบฝายหญงสโขทย

จากหลกฐานทเปนพระพทธรปศลปะอทองทยกมาขางตน ในทนจงเปนการนำาเสนอภาพเพมขนใหเหนวามการสรางสายสมพนธสลบกนโดยฝายชายเปนสโขทยกบฝายหญงเปนเจานายของราชอาณาจกรอยธยาดวย ซงจะขอสมมตเพอความเขาใจงายขนวาเปนเจานายฝายหญงของราชวงศสพรรณภม (ทจรงอาจเปนราชวงศละโว-อยธยาของสมเดจพระรามาธบดท 1 กได หากไดมการศกษากนตอไปและมเงอนไขทควรอธบายเพมเตม)

นาม “ศรจฬาลกษณ” และการรบรโดยทวไปจากหลกฐานทเปนรปแบบของพระพทธรปอทอง มจารกทฐานกลาว

วาเปนพระพทธรปท “เจาแม” สรางถวายไวกบวดบรพาราม กบหลกฐานทเปนศลาจารกกลาวอยางชดเจนวา พระมหาเทวศรจฬาลกษณ มเหสของพระมหาธรรมราชาธราชเจาเมองสโขทย เปนผสรางวดบรพารามขนนน เปนความสมพนธของหลกฐานทไมยากเลย ทจะทำาใหคดวา “เจาแม” กบ “พระมหาเทวศรจฬาลกษณ” เปนบคคลคนเดยวกน

แตจากรปแบบของพระพทธรปทเปนศลปะอทอง ซงเปนแบบศลปกรรม การสรางพระพทธรปของบานเมองในบรเวณทราบลมแมนำาภาคกลาง ทจะเปนตวบงชวา พระมหาเทวศรจฬาลกษณผสรางพระพทธรปและวดบรพารามแหงน กควรทจะเปนบคคลผมาจากบานเมองในทราบลมแมนำา ภาคกลาง คอเมองสพรรณภมดวยนน คงจะทำาความลำาบากใจแกผทศกษาประวตศาสตรตอนนพอสมควร ทจะยอมรบดวยได

56 56 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ทงนเพราะดจะเปนทรบรโดยทวไปวา ชอศรจฬาลกษณนเปนตำาแหนงนามของสตรในราชสำานกสโขทย โดยมเรองเลาวา นางนพมาศเปนบตรของพราหมณรบราชการในตำาแหนงพระศรมโหสถ เมอโตเปนสาวแลว บดามารดาไดนำาขนถวายเปนบาทบรจารกาของพระรวงเจา ดวยความงามและความเฉลยวฉลาดทไดรบใชพระรวงเปนอยางด ในทสดจงไดรบการแตงตงใหเปนพระสนมเอก ตำาแหนง “ทาวศรจฬาลกษณ” เหนอกวานางนกสนมธรรมดาโดยทวไป

เรองของทาวศรจฬาลกษณเปนบคคลในราชสำานกสโขทย เปนทเชอถอกนมาก เนองจากเปนเอกสารโบราณทมการพมพเผยแพรบอยครงทสด จากทะเบยนประวตหนงสอของกรมศลปากร กองวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากรระบวาพมพครงแรกเมอป 2457 ในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (ร. 6) ครงหลงสดเมอป 2530 เปนการพมพครงท 14 ในชอหนงสอวา นางนพมาศหรอตำารบทาวศรจฬาลกษณ พมพเนองในงานพระราชทานเพลงศพ พระนางศรบรนทร(เยอน รตนไชย) โดยโรงพมพอสสมชญ นอกจากนทพมพรวมกบเรองอนๆ ในหนงสอเลมเดยวกนกยงมอกหลายครง

แตในลกษณะทเปนเอกสารทางวชาการ ประวตศาสตร (สมยสโขทย) หนงสอเลมนกลบไมไดรบความเชอถอจากนกวชาการไมวาสมยใดเลย นบตงแตสมยรชกาลท 6 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ ไดทรงวนจฉยไวในฉบบการพมพครงแรกเมอป 2457 มความบางตอนวา

“วาโดยทางโวหาร ใครๆอานหนงสอเรองนดวยความสงเกตจะเหนไดโดยงาย วาเปนหนงสอแตงในครงกรงรตนโกสนทรนเอง แตงในระหวางรชการท 2 กบท 3 ไมกอนนนขนไป และไมเปนสำานวนภายหลงนนลงมา...สำานวนหนงสอเรองนางนพมาศเปนหนงสอแตงใหมเปนแน และยงซำามความทกลาวผด ทจบไดโดยแจมแจงวาเปน

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 57 57

ของใหมหลายแหง...วาดวยชนชาตตางๆ หนงสอนออกชอฝรงหลายชาต ซง...ไมวาชาตใดยงไมมเขามาในประเทศนครงนครสโขทย…ปนใหญในครงนนกยงไมเกดขนในโลก...ชาตอเมรกนเพงเกด จะมในครงพระรวงอยางไรได...ซำาหนงสอเลมน ฉบบทขาพเจาไดมาแตกอน ลวนเปนฉบบทผรายในทางหนงสอไดแทรกแซงแปลกปลอมเสยจนเลอะเทอะดวยอก...ขาพเจาจงมไดมความนยมตอหนงสอเรองนางนพมาศ จนถงไดนำาความกราบบงคมทลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในทประชมโบราณคดสโมสรวา ขาพเจาไมเชอหนงสอเลมน วาเปนหนงสอของนางนพมาศจรงดงอางไวในตวเรอง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดพระราชทานพระบรมราชาธบายวา หนงสอเลมนไดเคยทอดพระเนตรเหนฉบบหลวง แตถงฉบบหลวงกเปนหนงสอแตงใหมในชนกรงรตนโกสนทร อยางขาพเจาคดเหนนนเปนแนไมมทสงสย...” (กรมศลปากร , 2513: ข-จ)

อยางไรกด สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพไดสรปในตอนทายตามอยางทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระราชทานไวกอนวา ในสวนทเปนพธพราหมณในหนงสอเลมน อาจเปนของเดมมาตงแตครงกอนสมยกรงศรอยธยากได (คอสมยสโขทย) เพราะพธพราหมณทกลาวในหนงสอเปนพธเกาทเคยมมาแลวจรงๆ

ดจะเปนการพอเพยงสำาหรบการวพากษหลกฐานทางประวตศาสตรเลมนในดานความไมนาเชอถอทจะเอามาใชอางองทางประวตศาสตรอยางงายๆ ซงในทนจะขอวพากษเพมเตมวา มใชแตผเขยนเอกสารเลมนจะไม ทราบขอมลของประวตศาสตรสโขทยเลย แมภมสถานตางๆ ของเมองสโขทย กไมเคยรเคยเหน คำาบรรยายทมอยลวนแตไปยมภาพภมสถานตางๆ ของกรงศรอยธยามาสวมใหแกเมองสโขทยทงสน (กรมศลปากร , 2513: 23-27)

จงมปญหาอยประเดนเดยววาเมอทกอยางดจะเลอนลอยไปหมดดงน แลว ผเขยนหนงสอเรองนางนพมาศหรอตำารบทาวศรจฬาลกษณไปรจกและ

58 58 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

เอานาม “ศรจฬาลกษณ”มาจากทใด และเหตใดจงเอาเมองสโขทยซงตนเองไมเคยรเคยเหนมาเปนฉากทองเรองอยางงายๆ เชนน

ทมาของนาม “ศรจฬาลกษณ” ในเรองนางนพมาศเปนไปไมไดทผเขยนหนงสอเรอง นางนพมาศหรอตำารบทาวศรจฬา

ลกษณ จะรจกนามและสถานทเมองสโขทยจากศลาจารกวดอโสการามกบศลาจารกวดบรพารามทยกมากลาวถงแตตอนตนของบทความน ทงนเพราะศลาจารกทงสองหลกนเปนทรจกกนในสมยหลง หลงเวลาการเขยนเรองนางนพมาศฯ มากกลาวคอ

ศลาจารกวดอโสการาม นายชน อยด อดตนกโบราณคดกรมศลปากร เปนผสำารวจพบเมอป 2499 ทโบราณสถานมชอเรยกในทองถนวา “วดสลดได” บรเวณเมองเกาสโขทย ภายหลงเมอศลาจารกหลกนไดรบการอานแลว จงทราบชอจรงของโบราณสถานแหงนวา วดอโสการาม (คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด สำานกนายกรฐมนตร, 2513 : 41)

ศลาจารกวดบรพาราม ถกเคลอนยายมาทวดศาลาครน เขตจอมทอง กรงเทพมหานคร โดยใครหรอตงแตเมอใดไมมคนทราบ พระครปลดสนธ จตตปญโญ เพงนำาขนถวายสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมารเมอป 2532 นเอง กอนทจะทรงใหนำามาเกบรกษาเพอการศกษาทหอสมดแหงชาต กรมศลปากร (คณะกรรมการจดพมพเอกสารประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด สำานกนายกรฐมนตร, 2536: 11)

คงมหนงสอกฎหมายตราสามดวงซงเปนเอกสารตกทอดมาตงแตสมยกรงศรอยธยา ทนาจะเปนทมาของนามทาวศรจฬาลกษณในหนงสอเรองนางนพมาศฯ ดงความในพระไอยการตำาแหนงนาพลเรอน ตอนหนงกลาววา “…นางทาวพระสนมเอกทง ๔ คอ ทาวอนสเรน ๑ ทาวศรสดาจน ๑ ทาวอนทรเทว ๑ ทาวศรจฬาลกษณะ ๑ นาคละ ๑๐๐๐” (กรมศลปากร, 2531: 109)

นามทาวศรจฬาลกษณวาเปนนามตำาแหนง 1 ใน 4 ของพระสนมเอก

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 59 59

ในกฎหมายตราสามดวงน สอดคลองกบเรองราวในหนงสอ เรองนางนพมาศฯ ทกลาววานางนพมาศเมอถกนำามาถวายตวในราชสำานกสโขทย ดวยความงามและความเฉลยวฉลาดของนางเปนทพอพระทยพระรวงเจาจงไดรบการแตงตงขนเปนพระสนมเอกในตำาแหนงทาวศรจฬาลกษณ

แตกไมมทใดตอนใดในหนงสอกฎหมายตราสามดวง ทจะชบอกวา ตำาแหนงพระสนมเอกทงสน ตำาแหนงใดเปนตำาแหนงสนมเอกทเกยวของกบราชสำานกสโขทย เพราะหนงสอกฎหมายตราสามดวงเปนกฎหมายของกรงศรอยธยา ตำาแหนงพระสนมเอกทงสจงเปนตำาแหนงพระสนมของราชสำานกอยธยาอยนนเอง ยงไมพบรองรอยทจะเกยวของไปทางราชสำานกอนใดนอกจากอยธยา

ยงมเอกสารทางประวตศาสตรอก 2 เรองทปรากฏนามทาวศรจฬาลกษณ ทจะยกขนมาพจารณากลาวถง คอ

เรองแรกคอโคลงนราศมชอตามทเขยนบนบานแพนกวา “กำาสรวลศรปราชญ” เปนโคลงทผเขยนเรยกตนเองวา “ศร” บรรยายความเศราโศกขณะเดนทางจากกรงศรอยธยา ลองแมนำาเจาพระยาออกอาวไทย โดยทวไปคนคดกนวาเปนบทประพนธของ “ศรปราชญ” ผมตำานานเลาวาเปน กวเอกททำาผดอยางหนง จงถกเนรเทศจากราชสำานกอยธยาสงไปอยเมองนครศรธรรมราช

โคลงกำาสรวลเรองนแมความจะหมดลง ณ สถานทแหงหนงในบรเวณอาวไทย (ยงไมถงเมองนครศรธรรมราช) คนทวไปกยงเชอวาเปนคำาประพนธของศรปราชญในขณะถกเนรเทศลงเรอไปเมองนครศรธรรมราช จงมการเขยนชอเรองไวบนบานแพนกเชนนน

โคลงนราศเรองนมสองบททระบนามศรจฬาลกษณวาเปนสตรทกวครำาครวญถง แตเอกสารเรองนกไมมทใดทจะกลาวอางองไปถงเมองสโขทยแมแตนอย หมอมเจาจนทรจราย รชนในนามปากกาวา พ.ณ.ประมวลมารค ไดเคยอธบายความคดเหนไวในหนงสอของทานชอ กำาสรวลศรปราชญ-นราศนรนทร วาทรงไมเหนดวยกบทเชอตามชอทเขยนไวบนบานแพนก

60 60 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

เพราะสำานวนภาษาของโคลงนราศมความเกาถงสมยอยธยาตอนตน มใชสำานวนภาษาในสมยอยธยาตอนปลาย อนเปนชวงเวลาของบคคลในตำานานทมนามวาศรปราชญ ทานไดเสนอวา โคลงกำาสรวลเรองนนาจะมชอทแทจรงตรงกบชอโคลงโบราณทปรากฏในหนงสอจนดามณ แบบเรยนภาษาไทยสมยอยธยาตอนปลายวา คำาสรวลสมทร มากกวา (พ.ณ.ประมวลมารค, 2515 : 124-178)

พรอมกนนนในหนงสอของ พ.ณ.ประมวลมารค เลมดงกลาวน ยงไดรวมพมพบทความชอ “ตามเรอใบขทงทอง” ของอาจารยมานต วลลโภดม อดตภณฑารกษพเศษ กรมศลปากรไวดวย บทความเรองนมสาระสำาคญแสดงตำาแหนงแหงทของชอสถานททเรอ “ขทงทอง” ทผประพนธโคลงนราศเรองนใชเปนยานพาหนะแลนผานเรอ “ขทงทอง” ปรากฏวาเมอเรอลองมาไดเลยงเขาไปตามคลองบางกอกนอย-คลองชกพระ-คลองบางกอกใหญ กอนจะออกแมนำาเจาพระยา ทเปนเชนนนาจะเปนไปไดวา ขณะเหนแมนำาเจาพระยาสวนทผานหนามหาวทยาลยธรรมศาสตร-โรงพยาบาลศรราช ฯลฯ (คอตงแตปากคลองบางกอกนอย-ปากคลองบางกอกใหญ) ยงไมเกดขน เพราะแมนำาตอนนเกดจากการขดคลองลดในสมยสมเดจพระไชยราชาธราช เมอ พ.ศ. 2085 การเดนทางของเรอขทงทองครงนจงตองเปนการเดนทางตามแมนำาสายเดมมขนกอนทมการขดคลองลดเปนแน (พ.ณ.ประมวลมารค, 2515 : 296-308)

อกเรองหนงคอหนงสอพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาความพสดารฉบบตางๆ เชน พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบพนจนทนมาศ (เจม) ฉบบพระจกรพรรดพงศ (จาด) ฉบบบรตชมวเซยม ฉบบพระราชหตถเลขา ฉบบพระพนรตน ฯลฯ

หนงสอพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาความพสดารฉบบตางๆ ทยกมากลาวไปแลวน พจารณาเฉพาะความทกลาวในชวงเวลาตงแตปสถาปนากรงศรอยธยา (พ.ศ. 1893) จนถงปทเสยกรงศรอยธยาแกพมาครงทสอง (พ.ศ. 2310) มทมาจากขอมลแหงเดยวกน มการคดลอกกนตอๆ มา ทำาให

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 61 61

ฉบบทตกมาถงปจจบน มความแตกตางกนบางเนองจากการคดลอกคลาดเคลอนตกหลน เชนเรองตวเลขศกราชสวนเนอหาสาระสำาคญเปนแบบเดยวกน

หนงสอพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาเหลาน มความเหมอนกนทกลาวถงนามทาวศรจฬาลกษณอยครงหนง แมวาบางฉบบจะคดลอกกนผดไปเปนทาวศรสลาลกษณกตาม

ความทกลาวนนมวา เมอสมเดจพระเพทราชาไดเสวยราชยกรงศรอยธยาหลงจากสมเดจพระนารายณมหาราชเสดจสวรรคตแลวนน ไดมการแตงตงหลานชายชอแกวบตรของทาวศรจฬาลกษณขนเปนกรมขนเสนาบรรกษ เนองจากมารดาคอทาวศรจฬาลกษณเปนนองสาวของสมเดจพระเพทราชา (กรมศลปากร, 2537 : 263)

ความในหนงสอพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาตอนน มความชดเจนทเปนเครองชบอกทมาของทาวศรจฬาลกษณ ผนองของสมเดจพระเพทราชา กเพราะหนงสอพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาทกฉบบ บอกถนเดมของสมเดจพระเพทราชาวา มพนเพเดมอยท “บานพลหลวง” ซงอยในขอบเขตเมองสพรรณบรหรอสพรรณภม

ดงนนทาวศรจฬาลกษณ ตำาแหนงพระสนมเอกของกรงศรอยธยา ในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช จงตองมพนเพเดมเปนคนจากเมองสพรรณภมดวย

สวนชายแกวผไดรบอสรยศกดเปนกรมขนเสนาบรรกษนน กตองเปนโอรสองคหนงของสมเดจพระนารายณมหาราชทเกดกบพระสนมเอกทาวศรจฬาลกษณ สอดคลองกบเรองราวความเปนไปทกลาวอยในพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาวา เมอสมเดจพระเพทราชาสวรรคตแลว ในรชกาลตอมาคอขนหลวงสรศกดหรอสมเดจพระเจาเสอ กรมขนเสนาบรรกษกตองโทษประหารชวตโดยมไดมการระบสาเหตแตอยางใด เชนเดยวกนกบเจานายพระองคอนผมเชอสายเกยวโยงมาจากสมเดจพระนารายณมหาราช

62 62 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

สรปเรองทมาของทาวศรจฬาลกษณจากสรปเรองราวทงหมดเกยวกบนางนพมาศหรอทาวศรจฬา

ลกษณวา แททจรงเปนความเชอทไดจากหนงสอทแตงขนสมยตอนตนกรงรตนโกสนทรนเอง โดยผแตงใชนามตำาแหนงพระสนมเอกทาวศรจฬาลกษณจากหนงสอกฎหมายตราสามดวง มาเปนนามตวเอกในการดำาเนนเรองนางนพมาศฯ

แตจากการศกษาในบทความนกลบไมพบวา ผแตงเรองนางนพมาศฯไปเอาขอมลมาจากทใดทใหเรองราวทงหลายมราชสำานกกรงสโขทยเปนฉากของเรองทงหมด อยางไรกดในตอนเรมตนของเรองนางนพมาศฯ ทกลาววา จะเปนการเลาเรองทแสดงพฤตกรรมทดควรเปนแบบอยางของ “พระศรจฬาลกษณ” ทมความเปนมา “...แตสมยแรกตงจลศกราชครงแผนดนสมเดจพระรวงเจาโดยนยม...” (กรมศลปากร, 2513 : 1)

ขอความดงกลาวใหความหมายวา ผแตงเรองนางนพมาศฯ นคอผรรนแรกๆ ทเรมมแนวคดวากรงสโขทยเปนราชธานแหงแรกของคนไทย ดงนนอะไรทเปนเรองเกาแกแตโบราณไมทราบทมากจะไดรบการเหมาอธบายวา เรมตนในสมยสโขทยทงสน ทงๆ ทผแตงเรองเองกไมเคยรเหนขอเทจจรงเกยวกบเมองสโขทยเลย

วธการอธบายเชนนกลายเปนประเพณนยมสบตอมาจนถงปจจบนสำาหรบ “ผทไมร” จะใชในการอธบายเรองราวเกาแกใดๆ ทไมทราบทมาวา ลวนมมาตงแตสมยสโขทยทงสนเชนกน

การศกษาในบทความนกลบแสดงความสอดคลองของหลกฐาน สองประเภททเกยวกบสตรในประวตศาสตร ผใชนามศรจฬาลกษณวา โดยหลกฐานทางโบราณคดเกยวกบผสรางพระพทธรปศลปะอทองวา คอพระมหาเทวศรจฬาลกษณ มเหสของพระมหาธรรมราชาเจาเมองสโขทยพระองคหนงนน เปนสตรทมาจากสพรรณภม

สวนเอกสารทเปนพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาเลาเรองในสมยตอนปลาย (สมยสมเดจพระนารายณ) กกลบแสดงวาผอยในตำาแหนงพระ

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 63 63

สนมเอกนามทาวศรจฬาลกษณกเปนชาวสพรรณภมดวยจงอาจอธบายความสอดคลองของหลกฐานสองประเภทนไดวา

เมอเรมแรกนามศรจฬาลกษณเปนตำาแหนงนามของสตรทขนไปจากเมองสพรรณภม ขนไปเปน “พระมเหส” ของราชสำานกสโขทย ซงครงนอกเชนกนทคำาวา “มเหส” ถกนำามาใชปรากฏเปนหลกฐานทเกาทสดของตวหนงสอไทย

ตอมาเมอกรงศรอยธยาไดครอบครองกรงสโขทยแลว ตำาแหนงนามศรจฬาลกษณกถกลดลงมาเปนตำาแหนงหนงในสของพระสนมเอกของราชสำานกอยธยา แตกยงคงรกษาขนบเดมอยตลอดมาวา เปนตำาแหนงนามของสตรทมาจากสพรรณภม

ผลทไดจากการศกษาในบทความน

ผเขยนเคยศกษาไวในทอนมากอนแลววา ราชอาณาจกรสยามเมอแรกเกดขนมาจากการรวมตวกนของพลงอำานาจ 4 กลมใหญคอ กลมของละโว-อโยธยา หรอราชวงศของสมเดจพระรามาธบด (ท 1) ผสถาปนากรงศรอยธยา กลมของเมองสพรรณภมผสบตอพลงอำานาจดงเดมในทราบลมแมนำาภาคกลาง กลมอำานาจในภาคใตซงมศนยกลางอยทเมองนครศรธรรมราช และกลมพลงอำานาจจากเมองเหนอทเปนแวนแควนสโขทยมาแตเดม

สนมเอกทงสในกฎหมายตราสามดวงคอรองรอยอนแสดงถงการเปนตวแทนของพลงอำานาจทงสแหงในราชสำานกอยธยา เมอแรกเรมกรงศรอยธยามาจนถงสมยของสมเดจพระไชยราชาธราช (พ.ศ. 2077-2089) เปนอยางนอย ทตำาแหนงของสนมเอกทงสนคอตำาแหนงพระชายาทม อำานาจเทาๆ กน เพราะยงไมมการสถาปนาตำาแหนงพระมเหส ผใดจะมอำานาจมากกวาขนอยกบการเมองในราชสำานกโดยมพระราชสำานกโดยมพระโอรสทเกดกบพระชายาองคใดองคหนงเปนขออางอง

“แมหยวศรสดาจนทร” คอคำาเรยกทแสดงอทธพลสงสดของ “แม

64 64 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

อยหวศรสดาจนทร” พระชายาองคหนงของสมเดจพระไชยราชาธราช ผมพระโอรสไดสบราชสมบตและตอมาภายหลงเมออทธพลของสมเดจพระไชยราชาธราชทคมครองราชสำานกอยไดจางลง เนองจากพระองคไดสวรรคตไปชวงเวลาหนง เชอสายของพระองคกถกกำาจดออกไป แมอยหวไดผลกดนใหขนวรวงศาธราชไดราชาภเษกขนเปนกษตรย พรอมนายจนทรผเปนนองชายและเปนชางเหลกแหงบานมหาโลกไดเปนอปราช การศกษาในครงนนไดสรางคำาอธบายวา คนกลมนคอราชวงศของสมเดจพระรามาธบดท 1 ทกลบเขามามอำานาจอกครงหนง หลงจากเสยอำานาจใหแกราชวงศสพรรณภมและราชวงศสโขทย ตงแต พ.ศ. 1952 เมอสมเดจพระนครนทราธราชได ราชสมบตกรงศรอยธยา (พเศษ เจยจนทรพงษ, 2544: 87 - 95)

การศกษาครงนจงเปนการชใหเหนทมาทถกตองของตำาแหนงนามของสตรอกผหนง สวนอกสองชอทเหลอคอ “ทาวอนสเรนกบทาวอนทรเทว” นน คงไมเกนเลยไปทจะสรปวา ผหนงคอสตรสโขทย อกผหนงคอสตนครศรธรรมราช

ผลสรปทชดเจนเกยวกบตำาแหนงนามศรจฬาลกษณ วาเปนตำาแหนงนามของสตรทมพนเพจากเมองสพรรณภม ไดใหประโยชนททำาใหเหนภาพทชดเจนของกระบวนการรวมรฐทางการปกครองทเปนอสระคอสโขทย เขาเปนสวนหนงของราชอาณาจกรอยธยาอยางถาวร โดยมสตรเปนผมบทบาทสำาคญ

การขนมาเปนมเหสของราชสำานกสโขทยจากสพรรณภม โดยพระมหาเทวศรจฬาลกษณยอมมใชเรองเลกนอยอยางแนนอน แนวคดเชนนชวยใหเกดการแปลความหมายของหลกฐานเอกสารโบราณทอยกระจดกระจายทวไปมาประมวลใหเหนภาพการขนมาทยงใหญของพระนางไดพอสมควร กลาวคอ

หลกฐานทชดเจนเกยวกบผรทมาจากสพรรณภมกบพระนางคอ นายชางใหญผปนหลอพระพทธรปศลปะอทองทกลาวถงในบทความน เปนตวแทนของกลมชางผสรางพระพทธรปศลปะอทองทพบทสโขทยและ

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 65 65

กำาแพงเพชร (อาจรวมงานชางประเภทอนๆ ดวย)กวราชบณฑตชอ “ศรธรรมไตรโลก” ผรจนาศลาจารกอโสการาม

เปนภาษาบาลสรรเสรญเจาแมมหาเทวศรจฬาลกษณ อาจใชเปนตวแทนของกลมนกปราชญราชบณฑตทงหลายผปรากฏชอและไมปรากฏชอในศลาจารกวดอโสการามและวดบรพาราม สำาหรบศรธรรมไตรโลกนปรากฏชออยในพวกนกปราชญฝายกษตรยทขนไประงบขอขดแยงระหวางสงฆทเมองศรสชนาลยเมอง พ.ศ. 1949 ในศลาจารก “หลกท 9 ศลาจารกวดปาแดง จงหวดสโขทย” ดวย (ประชมศลาจารกภาคท 1, 2521 : 124)

และในศลาจารกหลกท 9 น ไดพบฉายาพระเถระฝายอรญวาสรปหนงคอ “พระสพรรณสยามมหาเถร” ททำาใหคดวานาจะเปนตวแทนของพระเถระผทรงคณความรจากสพรรณภมทขนมากบพระนางดวยเชนกน

ฝายญาตวงศพ.ศ. ทขนมากบพระนางกมบดามารดา ผถงแกกรรมทสโขทยดงกลาวอยในศลาจารกวดอโสการามและบรพาราม

“นายอนทรสรศกด” ผขอทดนออกญาธรรมราชาสรางวดทในเมองสโขทย ใน “หลกท 49 ศลาจารกวดสรศกด ม.ศ. 1334 (พ.ศ. 1955)” ทเคยสงสยกนวาเปนใคร มาจากไหน เพราะชอนายอนทรสรศกดน ผเชยวชาญศลาจารกสโขทยดไมคนหวาจะเปนชอชาวสโขทย อกทงยงนำา คำาวา “ออกญา” ซงเปนนามบรรดาศกดของขนนางกรงศรอยธยามาใชเรยกขนหนาคำาวา “ธรรมราชา” ดวยนน คำาอธบายทผานมากอาจนำามาใชไดวาเพราะนายอนทรสรศกดคอขนนางทขนมากบเจาแมศรจฬาลกษณในครงน และไดเขาเปนขนนางในราชสำานกของสโขทยดวย

นอกจากนไพรพลเมองทนาจะมาดวยกนกอาจจะดไดจากคนจำานวน 50 เรอน มนายเชยงศรจนทเปนหวหนาทพระราชทานใหแกวดอโสการาม คน 10 เรอน พระราชทานแกวดทกษณาราม และคนอกประมาณ 200 คนทพระราชทานไวแกวดบรพาราม ทงหมดนยงไมรวมจำานวนทไมปรากฏหลกฐานทพระนางควรพระราชทานไวกบวดอน ๆ อก 5-6 วด ททรงสรางไวดวย (ไมทราบวา 1 เรอนจะมกคน)

66 66 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ทงหมดทกลาวมานเพอใหเกดภาพพจนถงการขนมาสโขทยของเจาแมพระมหาเทวศรจฬาลกษณแหงสพรรณภมวา พระนางมไดเสดจมาอยางโดดเดยวตามลำาพง แตมาพรอมคณะบคคลในหลายระดบทงญาตวงศพ.ศ. แวดลอมใกลชด นกปราชญราชบณฑต เถรานเถระทงหลาย ขนนางขาราชการ และไพรบานพลเมอง ซงทงหมดนจะเปนภาพรายละเอยดทแสดงใหเหนสภาวะครอบงำาอยางหนงททางฝายสพรรณภมนำาเขามาไวอยเหนอราชสำานกของสโขทย กอนทจะปรากฏหลกฐานการรวมแวนแควนสโขทยเขาไวในราชอาณาจกรอยธยาอยางถาวรในทสด

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 67 67

รปท 1 พระประธานในพระวหารหลวงวดพนญเชง อ. เมอง จ. พระนครศรอยธยา เปนศลปะอทองรนแรก สรางขนเมอ พ.ศ. 1867 กอนสถาปนากรงศรอยธยาอยางเปนทางการ 26 ป

68 68 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

รปท 2 “เศยรธรรมกราช” เศยรพระพทธรปหลอสำารดขนาดใหญ พบทโบราณสถานภายใน เกาะเมองอยธยาชอวดธรรมกราชเปนศลปะอทองรนแรก ปจจบนจดแสดงอยในพพธภณฑสถานแหงชาต เจาสามพระยา จ. พระนครศรอยธยา

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 69 69

รปท 3 พระพทธรปศลปะสโขทย ทฐานมจารกชอผสรางคอ “ทดไสหงกบนางแกว” สรางขนเมอประมาณตนพทธศตวรรษท 20 ปจจบนจดแสดงอยทพพธภณฑสถานแหงชาตพระนคร กรงเทพฯ

70 70 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

รปท 4 พระพทธรปศลปะอทองรนหลง (กลางพทธศตวรรษท 20) ท “เจาแม” โปรดใหสรางถวายวดบรพาราม เมองสโขทย ปจจบนจดแสดงอยทพพธภณฑสถานแหงชาต สวรรควรนายก อ. สวรรคโลก จ. สโขทย (ทมา : คณะกรรมการจดพมพเอกสารประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด สำานกนายกรฐมนตร , 2513 : 269)

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 71 71

รปท 5 เจดยประธานวดเจดยสง นอกเมองสโขทยดานทศตะวนออก นาจะเปนเจดยใน วดบรพารามทพระมหาเทวศรจฬาลกษณทรงสรางเมอกลางพทธศตวรรษท 20

72 72 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

บรรณานกรม

กรมศลปากร. (2513). นางนพมาศหรอตำารบทาวศรจฬาลกษณ. พระนคร: ศลปาบรรณาคาร.

_______. (2537). ประชมพงศาวดารภาคท 82 (เรองพระราชพงศาวดารกรงสยามจากตนฉบบของบรตชมวเซยม กรงลอนดอน. กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร.

คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด สำานกนายกรฐมนตร. (2510). ประชมจดหมายเหตสมยอยธยา ภาค 1. พระนคร: โรงพมพสำานกทำาเนยบนายกรฐมนตร.

_______. (2521). ประชมศลาจารกภาคท 1. พระนคร: โรงพมพสำานกทำาเนยบนายกรฐมนตร.

_______. (2513). ประชมศลาจารกภาคท 4. พระนคร: โรงพมพสำานกทำาเนยบนายกรฐมนตร.

_______. (2536). ประชมศลาจารก ภาคท 7. กรงเทพฯ: สำานกเลขาธการนายกรฐมนตร.

ตำารา ณ เมองใต และ กระแสสนธ. (2494). ประชมวรรณคดไทยภาค 1 กำาสรวล ศรปราชญ. พระนคร: ไทยวฒนาพานช.

พ.ณ. ประมวลมารค. (2515). กำาสรวลศรปราชญ-นราศนรนทร. นครหลวงฯ : แพรพทยา.

พเศษ เจยจนทรพงษ. (2545). “เจาแมศรจฬาลกษณ (มใชชาวสโขทย).” ใน ศาสนาและการเมองในประวตศาสตรสโขทย-อยธยา. กรงเทพฯ : สำานกพมพมตชน 2545 : 97-108.

_______. (2544). สรโยไท ประวตศาสตรจากภาพยนตร. กรงเทพฯ : รดเดอร พบลชชง.