ğ ş ğ teknik resim · mesafesi: kot (k) noktanın, alın iz dü şüm düzlemine olan mesafesi:...

1

Teknik Resim

Yrd. Doç. Dr. Garip GENÇ

TEKNİK BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU

4. İz Düşümler

Page 2Yrd. Doç. Dr. Garip GENÇ M.Ü. Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu

� Genel Bilgi

Kullandığımız bir çok eşya ve makineyiveya bunlara ait parçaların imaledilebilmesi için şekillerini ifade edenresimlerinin belirli kurallarla çizilmesi,boyutlarının belirlenmesi ve diğer yapımbilgilerinin verilmesi gerekir.Bu bilgilerin tamamını üzerinde taşıyanve ifade eden bilgi kaynağı teknikresimdir.Teknik resimde verilmesi gerekli olanbilgiler grafik olarak ifade edilmektedir.Bunun için cisimleri önceden belirlenmişkurallarla, çeşitli metotlar kullanarakçizmek gerekir.

Uzaydaki bir cismin, örneğin bir kibrit kutusunun masa üzerinde ışık kaynağıyerleştirildikten sonra çıkan ışınlarla düzleme düşen gölgesi, iz düşüm kabuledilebilir.


Işık kaynağı yerine bir insan gözününbulunduğu kabul edilerek, gözden çıktığıvarsayılan ışınların cismin köşelerindengeçerek arkadaki düzleme yansıdığıdüşünülebilir.

Şekilde görüldüğü gibi, iz düşümün meydana gelebilmesi için bakış noktası, iz düşümdüzlemi ve iz düşümü çizilecek bir cismin bulunması gerekir.


İz düşümü meydana getiren elemanların değişik olabileceği kabul edildiğine göre, meydanagelen iz düşümlerin de çeşitli şekillerde meydana gelmesi tabidir. Dolayısıyla bu iz düşümçeşitleri ve bunların çizilmesini sağlayan metotların incelenmesinde yarar vardır.

� İz Düşüm Çeşitleri ve Metotları


İz düşüm metotları paralel veya belirli uzaklıktaki bir noktadan gelen iz düşüm çizgilerinintipine göre, iz düşüm çizgilerinin konumunun iz düşüm düzlemine dik veya eğik olmasınagöre, cismin konumunun (esas özelliğini) iz düşüm düzlemine göre paralel, dik veya eğikbulunabilmesine göre oluşturulur.


Bakış noktasının cisme yakın mesafede olması, cisminboyutlarının, iz düşüm düzleminde daha büyük veyaküçük olarak elde edilmesiyle meydana gelen izdüşüme, merkezi (konik) iz düşüm denir. İz düşürücüışınların cismin köşelerinden geçerek iz düşümdüzlemini deldiği kabul edilen noktalar birleştirilerekcismin iz düşümü çizilir. İz düşüm düzleminindurumuna göre iz düşüm ölçülerinde büyüme veyaküçülme meydana gelir.Şekilde (a) bir cismin, iz düşüm düzleminin önünde

tutulduğu zaman iz düşüm ölçüleri daha büyükolmakta, şekildeki (b) gibi iz düşüm düzlemininarkasında olduğu zaman iz düşüm ölçüleri daha küçükolmaktadır. Merkezi iz düşüm çiziminin zorolmasından ve ölçülerde büyümeyle küçülmelermeydana gelmesinden dolayı teknik resimde fazlakullanılmaz.

� İz Düşüm Çeşitleri

• Merkezi İz Düşüm (TS ISO 5456-4)

2


Bakış noktasının sonsuz uzaklıktaolmasıyla iz düşüm düzlemine gelenışınlar birbirine paralel olur. Uzaydakicismin ölçülerinde de büyüme veyaküçülme meydana gelmez.Bu özelliklerde çizilen iz düşüme, paraleliz düşüm denir.

• Paralel İz Düşüm


Paralel iz düşüm esasına göre çizilen ancak, cismin iz düşüm düzlemi önündekikonumu düzleme paralellik göstermeyecek şekilde tutularak elde edilen iz düşümeaksonometrik iz düşüm denir.

Aksonometrik iz düşümün izometrik, dimetrik ve eğik olmak üzere çeşitleri vardır.Bunlar genellikle perspektif çizimlerinde kullanılmaktadır.

• Aksonometrik iz düşüm (TS ISO 5456-3)


İz düşürücü ışınların iz düşüm düzlemine dik gelmesi veya uzaydaki cisme iz düşümdüzlemine göre dik bakılmasıyla meydana gelen iz düşüme, dik iz düşüm denir.Genellikle teknik resimde iki boyutlu düzlemde parçaların görünüşleri çizilirken çokkullanılan iz düşümdür.

• Dik İz Düşüm (TS ISO 5456-2)


Paralel iz düşüm esaslarına uygun ve cismin iz düşüm düzlemine özel konumdatutulmasıyla elde edilen iz düşüme eşlenik dik iz düşüm denir. Eşlenik dik iz düşümbirden fazla düzlemde dik iz düşüm esaslarının uygulanmasıyla elde edilen özel bir izdüşümün adıdır.

Üç boyutlu cisimlerin iki boyutlu düzlemler üzerinde anlatımı için kullanılmaktadır. Aşağıda bu metodun geniş olarak açıklaması verilmektedir.


Cisimler üç ana boyuttan meydana gelir. Dik iz düşümde ise iki ana boyut görülür, üçüncü ana boyut eksik kalır. Bu boyutun gösterilmesi için ikinci bir iz düşüm düzlemi ve bakış noktası alınması zorunluluğu vardır.

� Eşlenik Dik İz Düşüm Metodu


Şekilde görüldüğü gibi, ikinci bakış üst taraftan alınmış ve cismin ikinci iz düşümü,birinci düzleme bitişik ve ona dik olan ikinci düzleme çizilmiştir. İki iz düşümdüzleminde cisme ait üç ana boyut açıklanarak cismin biçimi hakkında da bilgiverilmiş olur.

3


Üzerine iz düşümleri çizdiğimiz düzlemler birbirine bitişik ve dik olarak alınır. Budüzlemler çizilecek parçaya veya probleme göre kare veya dikdörtgen şekildegösterilir. Durgun su yüzeyine paralel olduğu kabul edilen düzleme, yatay iz düşümdüzlemi denir. Yatay iz düşüm düzlemine dik konumda olan düzleme alın (düşey) izdüşüm düzlemi denir. Üçüncü düzlem ise yatay ve alın iz düşüm düzlemlerine dikkonumda olan yanal (profil) iz düşüm düzlemidir.

� Temel İz Düşüm Düzlemleri


Şekilde temel iz düşüm düzlemlerininbirbirleriyle bağıntısı ve konumlarıgörülmektedir.İz düşüm düzlemlerinin kullanılmasında ve

açılmasında alın iz düşüm (A) düzlemi temeldir.Alın düşüm için ön bakış doğrultusu kullanılır.Bu bakış doğrultusuna göre yatay konumda olandüzlem, yatay iz düşüm (Y) düzlemidir.Ön bakış noktasına göre sağ tarafta bulunandüzlem, profil iz düşüm düzlemi (P)’dir. Kapalışekildeki bu düzlemler açılıp Epür meydanagetirilir. Alın iz düşüm düzlemi sabit tutulur.Yatay iz düşüm düzlemi 90° aşağıya, profil izdüşüm düzlemi 90 ° sağ tarafa döndürülerekdüzlemler açılır.


İz düşüm düzlemleri arasına yerleştirilenuzaydaki bir (A) noktasının ön bakışdoğrultusuna göre alın iz düşüm düzlemindemeydana gelen iz düşümü (aA) dır. Yatay izdüşüm düzlemine dik üst bakış doğrultusunagöre yatay iz düşümü (ay) dir. Profil iz düşümdüzlemine dik yan bakış doğrultusuna göreprofil iz düşümü (ap) dir. İz düşüm düzlemlerisonradan açılarak epür düzlemleri meydanagetirilir. Açılmış düzlemler üzerindenoktaların iz düşümleri aynen çizilir.

� Noktanın İz Düşümü


Noktanın, yatay iz düşüm düzlemine olan mesafesi: Kot (K)

Noktanın, alın iz düşüm düzlemine olan mesafesi: Uzaklık (U)

Noktanın, profil iz düşüm düzlemine olan mesafesi: Aralık (A)

o Koordinatların isimlendirilmesi:

Koordinatları verilen noktaların diedr veepür iz düşümleri kolaylıkla çizilebilir.Epürde, iz düşüm düzlemleri açılmışdurumda bulunduğundan uzaklıkölçüsünü, profilden yataya veya yataydanprofile taşımak için 45° lik gönye veyapergel kullanılır.


� Doğruların İz Düşümleri

Uzaydaki iki noktabirleştirildiğinde bir doğru parçasımeydana gelir. Doğru parçasının izdüşümlerini çizmek için, doğruyaait uç noktalarının iz düşümleri ayrıayrı çizilir. Sonra düzlemlerdeki veuzaydaki bu noktaların iz düşümleribirleştirilerek doğrunun izdüşümleri tamamlanır. Doğrular,uzayda temel iz düşümdüzlemlerine göre çeşitlikonumlarda bulunur ve buna göreisimlendirilir.


Uzaydaki doğrular, temel düzlemlerden birinedik, diğer ikisine paralel konumdabulunduklarında özel doğrular sınıfına girer.Burada doğru, dik olduğu düzlemde noktagörüntüsünde, diğer düzlemlerde tam boy (TB)özelliğindedir. Bu doğrular dik oldukları temeldüzlemin adını alır.

• Temel Düzlemlere Dik Doğrular

4


Uzaydaki doğrular, temel düzlemlerden birineparalel, diğer ikisine eğik konumdabulunduklarında özel doğrular sınıfına girer.Burada doğru paralel olduğu düzlemde tamboy (TB) görüntüsünde, diğer düzlemlerde iseboyu kısalmış özelliktedir. Bu doğrularparalel oldukları düzlemin adıyla söylenir.

• Temel Düzlemlere Paralel Doğrular


Temel düzlemlere diklik veya paralellik gibi özelikleri olmayan doğrulara gelişigüzel doğru denir. Bu doğru temel düzlemlere paralel olmadığı için tam boy özelliği vermez. İzdüşümlerinde boyundan daha kısa görüntü verir.

• Gelişigüzel Doğru


Kendi doğrultusunda olmayacak şekildehareket ettirilen doğrunun geride bıraktığıyüzeye düzlem denir. Bir düzlemingösterilmesi için, aynı doğrultuda olmayanüç nokta, doğru ile nokta, paraleldoğru ve kesişen iki doğrudan yararlanılır.Düzlemlerin iz düşümlerinin çizilmesindede nokta ve doğrulardan faydalanılır.Şekilde görüldüğü gibi, düzlemi

meydana getiren A, B ve C noktalarının izdüşümleri ayrı ayrı çizilir. Noktaların izdüşümleri birleştirilerek düzlemin izdüşümleri meydana getirilir.

� Düzlemlerin İz Düşümleri


Temel iz düşüm düzlemlerinden birine paralel,diğer ikisine dik konumda olan özeldüzlemlerdir. Düzlemler, paralel oldukları izdüşüm düzlemlerinde gerçek büyüklük (GB),dik oldukları iz düşüm düzlemlerinde ise çizgigörüntüsü (ÇG) özelliğindedir. Bu özeldüzlemler, paralel oldukları iz düşümdüzlemlerinin adını alırlar.Dikdörtgenler prizmasının yüzeyleri iz düşümdüzlemlerine paralel düzlemler özelliğindedir

• İz düşüm Düzlemlerine Paralel Düzlemler


Temel iz düşüm düzlemlerinden birine dik,diğer ikisine eğik konumlu olan özeldüzlemlerdir.

• İz düşüm Düzlemlerine Dik Düzlemler

Dik oldukları iz düşüm düzleminde çizgigörüntüsü (ÇG) özelliği verirler.

Bu özel düzlemler dik oldukları temel izdüşüm düzlemlerinin adını alırlar.


Uzayda, temel iz düşüm düzlemlerine eğik konumda bulunan düzlemlerdir. Gelişigüzeldüzlemler, gerçek büyüklük (GB) ve çizgi görüntüsü (ÇG) gibi özellik göstermezler. izdüşümlerinde Ölçüleri küçülmüş durumda görünür.

• Gelişigüzel Düzlemler

5


Düzlemsel veya dönel yüzeylerin bir araya gelmesiyle bir hacme sahip geometrikşekillere cisim denir. Cisimlerin analizi yapıldığında, nokta, doğru ve düzlemlerdenoluştuğu görülür. Şekilde görülen bir dikdörtgen prizma incelendiği zaman çeşitlisayıda nokta, doğru ve düzlemlerden meydana gelir. Dikdörtgen prizma 8 adet nokta,12 adet doğru ve 6 adet düzlemden oluşmaktadır.

� Geometrik Cisimlerin İz Düşümleri

• Genel Bilgi


Şekil ve büyüklük bakımından birbirininaynı olan iki düzlem belirli biryükseklikte köşelerinden birleştirilecekolursa, meydana gelen kapalı geometrikcisme prizma denir. Tabanı meydanagetiren düzlem şekline göre isimlendirilir.Üçgen prizma, dörtgen prizma, beşgenprizma vb.

• Prizmatik Cisimlerin İz Düşümü


Çeşitli şekillerdeki düzlemlerinköşeleri ile uzaydaki bir noktanınbirleştirilmesiyle meydana gelencisimlere piramit denir. Piramidintabanını meydana getiren şekle göreüçgen piramit, dörtgen piramit,beşgen piramit vb. adını alır.

• Piramit Cisimlerin İz Düşümleri


Taban ve tavan yüzeyleri birbirine eşit ve dairesel yüksekliği olan cisimlere silindir denir.

• Silindirik Cisimlerin İz Düşümleri


Taban şekli dairesel olup uzaydaki bir tepe noktası ayrıtlarla birleştirilerek meydana getirilen cisme koni denir.

• Konik Cisimlerin İz Düşümleri


Dairesel bir düzlemin iki eksene göre döndürülmesiyle oluşturduğu cisme küre denir.

• Kürenin İz Düşümleri

6


• Karışık Cisimlerin İz Düşümleri

o Cisimlerin kesilip atılmasıyla meydana getirilmesi:

Şekilde iz düşümleri çizilecek bir parçanınperspektif görünüşü verilmiştir. Parçanınoluşması için işlem sırası aşağıda açıklanmıştır.1. Cisim ana şekline göre bir dikdörtgen prizmakabul edilip iz düşümleri çizilir.2. Dikdörtgen prizmanın ön üst köşesindenprizmatik parçanın çıkarılmasıyla meydanagelen cismin iz düşümleri çizilir.3. Sonra, cismin üst kısmının ortasından prizmaçıkarılarak kanal meydana getirilip izdüşümleri çizilir.4. Daha sonra cismin tabanının ön sol ve sağtarafından üçgen prizma çıkartılarak cismin izdüşümleri tamamlanır.


Parçayı meydana getiren geometrikcisimlerin bir araya getirilmesiyle(bütünleştirme), perspektifi verilen karışıkparçanın nasıl elde edildiği Şekilde işlemsırasıyla görülmektedir.

o Cisimlerin birleştirilmesiyle meydana gelmesi:


Doğrunun iz düşümlerinden birisineparalel konumda yardımcı düzlem alınır.Yardımcı düzlem, temel iz düşümdüzlemine dik olduğu için çizgi olarakgörünür. Bu çizgi görüntüsüne düzlemleribirbirinden ayıran katlama çizgisi adıverilir.Doğrunun uç noktaları katlama çizgisine

dik dar çizgilerle yardımcı düzleme taşınır.Uygun koordinat ölçüleri (burada kot)taşınarak noktaların yardımcı görünüşleri(a1 ve b1) bulunur. Bu noktalarbirleştirilerek doğrunun tam boyu (TB)bulunur.

o Yardımcı iz düşüm metodu:

� Doğruların Tam Boylarının Bulunması


Yatırma metodunda, yardımcı düzlem doğruüzerinde (çakışık olarak) alınır. Katlamaçizgisi doğru üzerinde gösterilir. Noktalardoğruya dik taşınıp uygun koordinatlaraktarılıp tam boy (TB) bulunur.

o Yatırma metodu:


Döndürme metodunda ise gelişigüzelkonumlu doğru (kalem) bir ucu merkezolacak şekilde özel konuma gelinceye kadardöndürülür. Burada, alın iz düşüm düzlemiüzerindeki gelişigüzel doğru, B ucu merkezolmak üzere A ucu (pergel yardımıyla)döndürülerek alına paralel konuma getirilir.Bu durumdayken yatay iz düşümütamamlanarak doğrunun tam boyu (TB) eldeedilir.

o Döndürme metodu:


Şekilde düzleminin (gönye) ve bir ABCdüzleminin alın ve yatay iz düşümleriverilmiştir. Yardımcı iz düşüm metodunda,düzlemin çizgi görüntüsüne (ÇG) paralelyardımcı iz düşüm düzlemi alınır.Yardımcı düzlemin katlama çizgisidüzlemin çizgi görüntüsüne istenilenuzaklıkta alınabilir. Düzleme ait noktalarkatlama çizgisine dik ara çizgileri olaraktaşınır. Yardımcı düzlem yatayda alındığıiçin noktaların kotları yardımcı düzlemetaşınıp, noktaların yardımcı görünüşleribulunduktan sonra birleştirilerek düzlemingerçek büyüklüğü (GB) bulunur. ABCdüzlemi için uzaklık ölçüleri yardımcı izdüşüme taşınıp GB bulunur.

o Yardımcı iz düşüm metodu:

� Düzlemlerin Gerçek Büyüklüğü

7


Katlama çizgisi düzlemin (gönye) çizgigörüntüsü üzerinde olacak şekilde yardımcı izdüşüm metodundaki işlemler aynen yapılarakdüzlemin gerçek büyüklüğü (GB) bulunur.Şekilde ABC düzleminin alın iz düşümündekiçizgi görüntüsü üzerinden yardımcı düzlemgeçirilerek gerçek büyüklüğünün (GB)bulunması görülmektedir.

o Yatırma metodu:


Döndürme metodunda düzlemin çizgi görüntüsü(ÇG) temel iz düşüm düzlemlerinden birineparalel oluncaya kadar döndürüldükten sonrayeni iz düşümü çizilir. Döndürülerek özel halegetirilmiş düzlemin yeni görünüşü, gerçekbüyüklük (GB) özelliğindedir.

Gönyenin bir köşesi veya bir kenarı döndürmemerkezi olarak kabul edildikten sonra diğernoktaları döndürülerek gerçek büyüklüğününbulunması Şekilde görülmektedir. Alın ve yatayiz düşümleri verilen başka bir ABC düzlemininözel konuma getirildikten sonra gerçekbüyüklüğünün bulunması Şekilde verilmiştir. Bumetodun uygulanması için düzlemin izdüşümlerinin birinde çizgi görüntüsü özelliğindeolması şarttır. Metot, düzlemin çizgi görüntüsünüiz düşüm düzlemlerine paralel olacak şekildedöndürülmesi esasına dayanır.

o Döndürme metodu:


Gelişigüzel düzlemlerde gerçek büyüklüğün(GB) bulunması için iki yardımcı iz düşümkullanılır. Birinci yardımcı iz düşüm metoduyladüzlemin çizgi görüntüsü bulunur. İkinciyardımcı iz düşüm düzlemi alınarak düzlemingerçek büyüklüğü (GB) elde edilir.

• Gelişigüzel Düzlemlerin Gerçek Büyüklüğü


Gelişigüzel düzlemlerin gerçek büyüklüğününbulunmasında çizimi daha kolay olan birleşikmetot kullanılır. Gelişigüzel düzlemin yardımcıiz düşüm metoduyla çizgi görüntüsü bulunur.Çizgi görüntüsüne döndürme metoduuygulanarak gerçek büyüklüğü elde edilir.


Gerçek büyüklüğün bulunmasında esas amaç makine parçalarındaki eğik yüzeyleringerçek büyüklüğünü resim üzerinde göstermektir. Genellikle açınımı yapılacak sacparçaların eğik yüzeylerinin gerçek büyüklüğünü çizmek zorunludur.Şekilde parçanın eğik yüzeyinin gerçek büyüklüklerinin bulunması görülmektedir.

• Parçalardaki Eğik Yüzeylerin Gerçek Büyüklüğünün Bulunması


Şekilde parçanın eğik yüzeyinin gerçekbüyüklüklerinin bulunması görülmektedir.

ğ ş ğ teknik resim · mesafesi: kot (k) noktanın, alın iz dü şüm düzlemine olan mesafesi:...

Documents