မာတကာ

ေကးဇးတငစကား ၃

အတေကာကမား ၄

ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡမားျပေျမပ ၆

၁ နဒါနး ၇

၂ နညးစနစ ၃၀

၃ လကရၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအေပၚ ကား၊ မ ေရးရာ

အျမငရႈေထာငမ ေလလာသးသပ

၃၃

၄ ျဖစရပမားေလလာခက ၅၀

၅ အနာဂတေျခလမးမားအတြက အလားအလာႏင

စနေခၚမႈမား

၇၉

၆ ေထာကခအၾကျပခကမား ၈၈

ေနာကဆကတြ - ၁။ ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးအား ေျဖၾကားေပးသမား ၉၃

ကမးကးစာရငး ၉၈

ပစကားခပ၊ ေျမပႏင ဇယားကြကမားစာရငး

■ ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡမားျပေျမပ ၆ ■ ျမနမာႏငငၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈဗဟဌာနႏင ေလလာခေသာ

အဖြ႔အစညးေလးခ၏ ဂနဒါဆငရာ ဆနးစစခကစာရငး (၃၁၊ ၾသဂတ

၂၀၁၃ အထ)

၇၆

■ ေလလာခေသာ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမား၏

ထပတနးဥးေဆာငမႈဖြ႔စညးပမားတြင အမးသမး၊ အမးသားပါဝငမႈ

(၃၁၊ ၾသဂတ ၂၀၁၃ အထ)

၇၈

■ ေတြ႔ ေမးျမနး ေျဖဆေပးၾကသမား ၉၃

ျမနမာႏငင၏ လကရၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအေပၚ ဂနဒါအျမငျဖငၾကညရႈျခငး သည ျမနမာႏငငရ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ကယတငကယကပါ၀ငေနသ ၾကသမားက ၎တ႕၏အေတြ႕အၾကအေပၚအေျခခကာ ဘကေပါငးစမ သးသပဆငျခင၍ ေရးသားျပစထားသည စာစဥမားအနက ပထမဥးဆး ထတေ၀သညစာစဥျဖစပါသည။ စာစဥတြငပါ၀ငေသာအပငးလကထတေ၀မႈ တစခစသည ကား၊ မ ပါ၀ငမႈႏငအျမငရႈေထာငမသးသပဆနးစစျခငး အေရးၾကးပ၊ အပစအခတရပစေရးလပငနးစဥ၏ ရႈပေထြးခကခမႈႏင လကရ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးမားတြင အရပသားပါ၀ငရနလအပျခငး စသည ျခားနားေသာရႈေထာငစမ လကရၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအေပၚ ေစေစစပစပ တးဆြသးသပတငျပထားပါသည။

ပဋပကၡျဖစပြားျခငး ႏစေပါငးေျခာကဆယေကာၾကာျမငၿပးေနာက၊ ယခအခါ ျမနမာႏငငအစးရႏင လကနကကငအဖြ႕အစညးမးစတ႕ၾကား ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးမႈမားက ျပလပလကရေနပါသည။ ျမနမာႏငငရ အပစအမးမးတ႕ ၾကား အျပနအလနေျပာဆေဆြးေႏြးမႈလပငနးစဥမားအေပၚ ျပနလညေတြးဆ ဆငျခငသးသပႏငရနအေထာကအကျပျခငး ဟ၍ေခါငးစဥေပးထားေသာ ဤစာစဥသည ႏငငအတြငး အလြယတက နားလညရနခကခမႈရျပး၊ အလငအျမနလညး ျဖစပကေျပာငးလေနေသာ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥက ေကာငးစြာနားလညေစရနအတြက ျဖစရပမားက မတတမးတငရန အေရးတႀကးလအပေနေၾကာငး ေဖၚျပေနပါသည။

ဤစာစဥမားက ေရးသားသမားသည ျမနမာႏငငသားမားျဖစၿပး၊ ၎တ႕ေရးသားျပစေသာအေၾကာငးအရာမားအေပၚ ကၽြမးကငပငႏငသမား ျဖစၾကသညသာမက၊ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားတြငလညး တကရကပါ၀ငေန ၾကသမားလညးျဖစပါသည။ ၎တ႕၏ေလလာခကႏငသးသပခကမားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၌ အျခားေသာလပေဆာငသမားျဖစသည ျမနမာႏငငရ ကယျပန႔ေသာလမႈအသငးအ၀ငးႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၌ ပပးကညသည ေနရာတြငရေနသည ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားကပါ တကရကေျပာဆေနပါ သည။ ဤစာစဥသည ေဒသတြငး၊ ႏငငတြငးႏင ႏငငတကာၿငမးခမးေရး ဆငရာၾကးပမးအားထတမႈမားက သးသပျခငးႏင ေဆြးေႏြးျခငးမားအတြက အေထာကအကျဖစေစလမမညဟ ေမာလငပါသည။

ေကးဇးတငလႊာ

ကြႏပတ႔၏ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးကလကခ၍ စတရညစြာေျဖၾကားေပးခၾကသ

ပဂၢလတစဥးစတငးအား လႈကလစြာေကးဇးတငရေၾကာငး ေရးဥးစြာ ေဖၚျပအပ

ပါသည။ အထးသျဖင သကဆငရာ တငးရငးသား လကနကကငအဖြ႕အစညး

ေခါငးေဆာငမားႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခြငရရရန ကညစစဥေပးသည မကြနးခမး

ႏြန (မြနအမးသမးအဖြ႕)၊ ေစာတာမးလာ (ကရငအမးသားအစညးအရး)ႏင

နနးေမႏငးေကာ (ကေမာၻဇ လငယစာၾကညတကႏငစာဖတအသငး) တ႔အား

အထးေကးဇးတငရပါေၾကာငး ေဖၚျပအပပါသည။

ဤစာတမးျဖစေျမာကအေကာငအထညေပၚလာေစရနအတြက လအပေသာ

ကနကစရတႏင အျခားပပးမႈမားေပးခသည ဆြဇၿငမးခမးေရး(Swisspeace)

အဖြ႕ကေသာလညးေကာငး၊ ဤသေတသနစမကနးလပငနးစဥ တစေလာက

လး၌ပါဝငခသည ေရခယ ဂတဆာ (Rachel Gasser)၊ ဆာရာ ဟလမးလာ

(Sarah Hellmuller)ႏင ဂလယာ ပါလမယာႏ (Julia Palmiano) တ႔ကေသာ

လညးေကာငး၊ ဤစာတမးအားဖတရႈသးသပ၍ အၾကျပခကႏင မတခက

ေကာငးမားေပးခသည အနတနယာ ေပၚတာ (Antonia Potter)ကေသာ

လညးေကာငး ေလးနကစြာ အသအမတျပ ေကးဇးတငေၾကာငး မတတမးတင

ေဖၚျပအပပါသည။

ဤစာတမးျပစေရးသားၿပးေျမာကႏငေရးအတြက အေျခခကကကညေပးခၾက

သည ေအးခမးျမနမာလမႈဖြ႕ျဖးေရးအဖြ႕ (Gender and Development

Initiative – Myanmar)ရးမ ၀နထမးမားအားလးကလညး အထးေကးဇးတင

ရေၾကာငး ေဖၚျပအပပါသည။

ဆလငး အကဇကခင၊ မတရင ေဟာငးညြယ

အတေကာကမား

CEDAW အမးသမးမားအား နညးမးစျဖင ခြျခားဆကဆမႈပေပာကေရး

ကလသမဂၢသေဘာတစာခပ

CHRO ခငးလ႕အခြငအေရးအဖြ႕

CNF ခငးအမးသားတပဥး

CPTC ခငးၿငမးခမးေရးႏင တညၿငမေရး ေကာမတ

EAO တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညး

KDN ကရငဖြ႔ၿဖးေရး ကြနယက

KNPP ကရငနအမးသား တးတကေရးပါတ

KNU ကရငအမးသားအစညးအရး

KWO ကရငအမးသမးအဖြ႔

MPC ျမနမာႏငင ၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈဗဟဌာန

MPSI ျမနမာၿငမးခမးေရး အေထာကအကျပအဖြ႕

MWO မြနအမးသမးအဖြ႔

NMSP မြနျပညသစပါတ

NSPAW အမးသမးမားဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာ အမးသားအဆင

မဟာဗဟာ စမကနး

OSAGI ဂနဒါအေရးကစၥႏင အမးသမးမား ဖြ႔ျဖးတးတကေရးဆငရာ

ကလသမဂၢ အထးအၾကေပးအရာရရး

RCSS ရမးျပည ျပနလည ထေထာငေရးေကာငစ

SHRF ရမးလ႕အခြငအေရး ေဖာငေဒးရငး

SSA-S ရမးျပညတပမေတာ - ေတာငပငး

SWAN ရမးအမးသမးမား လပရားမႈ ကြနယက

UNSCR ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ ဆးျဖတခက

UPCC ျပညေထာငစ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ ဗဟေကာမတ

UPWC ျပညေထာငစ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ လပငနးေကာမတ

1 1 Burma News International (2013).

ေျမပ ၁။ ျမနမာႏငငရ ပ႗ပကၡမားျပေျမပ

၁။ နဒါနး

ၿငမးခမးေရးအေၾကာငး ေလလာမႈႏငပတသက၍ ထငရားေသာပညာရငတစဥး

ျဖစသည ဒငယာနာ ဖရနစစ (Diana Francis)က “စစပြမားသည ဖဆနျခငး

လကၡဏာ (masculinity)၏ အခငးအကငးတစချဖစၿပး အျခားမညသည

အေၾကာငးေၾကာငမမဟတဟ မေျပာဆလသညတင၊ ဂနဒါသေဘာသည

အမးသားမားအား ခကထနရနလမႈ၊ သရေကာငးျဖစလစတတ႔ႏင စစပြမတစ

ဆငေပါကထြကလာသည အႏငယ လႊမးမးႀကးစးလသည ဓေလ (culture of

domination)၏ အေျခချဖစသည” ဟေဖၚျပခပါသည (CCTS Review, Feb

2004, p. 2)။ ကမၻာတစလႊားအေတြ႕အၾကမားအရ လကနကကငပဋပကၡ

သည အမးသားမား၏ဖနတးမႈျဖစၿပး ၿငမးခမးေရးသည အမးသမးမား၏

ဖနတးခကျဖစသညဟ မေျပာဆႏငေသာလညး၊ အၾကမးဖကမႈႏင ပဋပကၡတ႔

၌ လငမတကြျပားမႈရျခငးကအေျခခေသာ သေဘာသဘာဝရသညဟ ရးရငးစြာ

ဆရေပမည။ လကနကကငပဋပကၡမားသည လငမတကြျပားမႈက အေၾကာငး

ျပ၍ ျခားနားေသာ နားလညဖြငဆမႈဆငရာ အမတသညာက တညေဆာက

ျခငး၊ အားေပးျခငးႏင ေရရညတညတေစျခငးတ႔က ျဖစေပၚေစပါသည။ ထ႔ျပင

စစတပပစရကသြငးျခငး (Militarization)၏ ရကခတသကေရာကမႈမားသည

ပဋပကၡလြနဝနးကငအေျခအေန၌ အမးသမးႏင အမးသားမား၏ အျပအမႏင

ဓေလစရကက လႊမးမးမႈ ႀကးမားစြာ ျဖစေစတတပါသည (Williams, 2000, p.

332)။

လကနကကငပဋပကၡေၾကာင အမးသမးႏငအမးသားမားထခကခစားရပျခငး

မတေပ။ ထ႔ေၾကာင အမးသမး၊ အမးသားမား၊ မနးကေလး၊ ေယာကားေလး

မားတ႔၏ ေတြ႔ၾကခစားခကမားသညလညး မတညႏငေပ။ ပဋပကၡတငးသည

အမးသမး၊အမးသားတ႕၏ မတကြျပားေသာလမႈဆကႏြယမႈအေပၚ ႀကးမားစြာ

သကေရာကမႈရသညအတြက ထေရာကခငမာတညျမေသာ ၿငမးခမးေရးတည

ေဆာကမႈႀကးပမးျခငးမားအားလးသည ယငးအခကက ထညသြငးစဥးစားရန

မျဖစမေနလအပပါသည။ ဥပမာအားျဖင၊ လကနကကငပဋပကၡျဖစပြားခနတြင

အမးသားမားက (ရဖနရခါတြင အရြယမေရာကေသးေသာ ေယာကားေလး

မားကပငလင) တကပြမားတြငပါဝငရန ေမာလငတတသကသ႕ အျခား

တစဖကတြင အမးသမးမားကလညး ၎တ႔၏ မသားစမားအား ေထာကပ

ျခငး၊ ကာကြယျခငးတ႔ႏင တကရကသကဆငေသာလပငနးမားႏင ဝတရား

အသစမားကတာဝနယရန ေတာငးဆခရတတပါသည။ လကနကကငပဋပကၡ

ျဖစပြားေနသညအခနအတြငး၌ အမးသမးမားသည အမေထာငအတြက

ဝငေငြရာေဖြျခငး၊ အမေထာငဥးစးအျဖစတာဝနယရျခငးႏင မသားစအတြက

လအပသည ၾကညရႈေစာငေရာက ႏစသမမႈေပးသမားအျဖစ ထမးေဆာငျခငး

တ႕လပေဆာငၾကရပါသည။ ထ႔ျပင အမးသမးမားသည လမႈ အသငးအဝငး

ဆငရာ စမခန႕ခြမႈတြင ပါဝငလပေဆာငရမႈမားရႏငၿပး လငေဘးရးယားႏငငမ

အမးသမးမားကသ႔ပင ၿငမးခမးေရးႏင ျပနလညသငျမတေရးအတြက ၀ငး၀နး

စညးရးလႈ႕ေဆာရျခငးမားလညးရႏငပါသည။ တစခနတညးမာပင အမးသမး

မားသည ၎တ႔ခစားရေသာဒဏရာႏင နာကငမႈမားေၾကာင ပဋပကၡက

ဆကလကျဖစပြားေစသမား သ႕မဟတ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနး

စဥက ဖကလဖကဆးျပသမားလညး ျဖစႏငပါသည။ ဥပမာဆရလင မမတ႔

ခစခငျမတႏးရသ (သား၊ သမး၊ ေယာကား စသညျဖင)က ဆးရႈးရျခငးေၾကာင

ၿငမးခမးေရးအတြကမဟတဘ လကစားေခလသည ဆႏၵအလသ႔ ဥးတညသြား

ႏငပါသည။ ဤသ႕အားျဖင အမးသမးမားသည စစပြမားက ဆကလက ဆငႏြ

ရန အမးသားမားအား အားေပးလႈ႕ေဆာသမားအျဖစသ႕ ေရာကရသြားတတ

ပါသည။

ၿငမးခမးေရးဆသညမာ ၿမ႕ေတာမားတြငသာ ရရမညအရာ မဟတ။ ရပကြက၊

ေကးရြာ အေျခခလမႈအ၀နးအ၀ငးမားအတြငး၌လညး တညရေနရမညအရာ

ျဖစပါသည (Peace is local)။ လကနကကငပစခတတကခကမႈမား ရပတ

သြားရ၊ အပစအခတရပစေရးသေဘာတညခကစာခပ သ႕မဟတ ၿငမးခမးေရး

သေဘာတညခကစာခပက လကမတေရးထးလကရတ႔ျဖင ၿငမးခမးေရး

တစခါတညး ရရသြားျခငးမဟတပါ။ ၿငမးခမးေရးႏငပဋပကၡဆငရာ ေလလာမႈ

ဘာသာရပတြင ေရ႕ေဆာငပညာရငတစဥးျဖစသည ယဟန ဂါလတန (Johan

Galtung)က အေပါငးလကၡဏာေဆာင ၿငမးခမးေရး (Positive peace) ႏင

အႏတလကၡဏာေဆာင ၿငမးခမးေရး (Negative peace)တ႕၏ ျခားနားခကက

ေအာကပါအတငး ရငးျပခဖးပါသည (Galtung, 1996, p.5)။ သက အႏတ

လကၡဏာေဆာငၿငမးခမးေရးဆသညမာ ပစခတတကခကမႈမားကငးမသြားရ၊

အၾကမးဖကမႈမရျခငးမကသာ ဆလၿပး၊ အေပါငးလကၡဏာေဆာင ၿငမးခမးေရး

ဆသညမာ အၾကမးဖကမႈႏင စစပြမားကအသးမျပဘ အျငငးပြားမႈအသစမား

က ေျဖရငးႏငၿပး၊ တညၿငမ၍ တရားမတမႈရေသာ ဟနခကည လမႈဘဝတည

ေဆာကႏငျခငးကဆလေၾကာငးရငးျပခပါသည။

အေပါငးလကၡဏာေဆာငၿငမးခမးေရးႏငပတသက၍ ကမာၻ႔ကလသမဂၢအဖြ႔ႀကး

၏ “ႏငရဘ ေရ႕သ႔ရႈေမာ မဟာဗဟာမား” (Nairobi Forward-Looking

Strategies) တြငပါရသည “ၿငမးခမးေရး၌ ရနလမနးတးမႈ၊ စစပြႏင အၾကမး

ဖကမႈမားကငးမရမသာမက၊ လမႈစးပြားဆငရာတရားမတျခငး၊ သာတညမ

ရျခငးႏင လ႔အခြငအေရးအားလးႏင အေျခခလြတလပခြငမားအားလး လမႈ

အသငးအဝငးအတြငး ရရခစားေမြ႔ေလာႏငျခငးတ႔ပါဝငသည” (UN, 1993,

p.5)ဟသည ဥအနကဖြငဆခကႏင ႏႈငးယဥႏငပါသည။ “ႏငရဘ ေရ႕သ႔

ရႈေမာ မဟာဗဟာမား”တြင ေဖၚျပသည ၿငမးခမးေရးအနကဖြငဆခကသည

စစပြႏင ၿငမးခမးေရးအေျခအေန ႏစမးစလး၏ သကေရာကထခကျခငးခရသ

အမးသမးမားကယတငက မမတ႕ရငဆငေတြ႔ႀကရသညအေျခအေနႏင ကား၊

မ လမႈအခနးက႑အေပၚ သးသပဆငျခငမႈမတဆင ဆြယရရျခငးျဖစပါသည။

ထ႔ေၾကာင ပဋပကၡျဖစပြားရာနယေျမေဒသရ ရပရြာလမႈအသငးအဝငးရ အမး

သမး၊အမးသားတ႔၏ အေတြ႔အၾက၊ ခစားခကႏငသေဘာထားအျမငမားက

ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈမားတြင ထညသြငးစဥးစားေပးႏငျခငး မရပါက

ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥသည လထ၏သေဘာထားဆႏၵမားက

ထငဟပႏငျခငးမရသျဖင လ႕အဖြ႕အစညးတစခလးအတြက ျပည၀ ေသာ

အဓပၸါယရမည မဟတေပ။

ျမနမာႏငငတြင ဆယစႏစေပါငးမားစြာ လကနကကငပဋပကၡ ေတြ႔ၾကခစားခရ

ၿပးေနာက ပဋပကၡျဖစပြားရာေဒသမားရ တငးရငးသားလမးစ၀င အမးသမး၊

အမးသားမား၏ လငမတကြျပားမႈ အေျချပ လမႈအခနးက႑ႏင ဆကႏြယမႈ

တ႔မာ အနညးႏငအမား ေျပာငးလမႈရလာခပါသည။ သ႔ျဖစလငကစား၊

အမးသမးမားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥလပေဆာငသမားတြင လနညးစ

အျဖစသာ ဆကလကတညရေနဆျဖစပါသည။ ႏငငေရးအသြငကးေျပာငးမႈ

စမခန႕ခြျခငးႏင ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈဆငရာမဝါဒ ခမတျခငးစသညတ႕

တြင အမးသားမားကသ႔ အေလးဂရျပမႈ မခရေသးဘ ရေနဆ ျဖစပါသည။

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားအတြက စနစတကႏင အစးရကယတငတာ၀နေပး

ေဆာငရြကေစသည ဂနဒါခြျခမးစတျဖာသးသပမႈမး မရေသးေပ။ ထ႔ေၾကာင

ယခကသ႕လကရၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားက ဂနဒါရႈေဒါငအျမငျဖင ၾကညရႈ

ဆငျခငျခငးသည ထကြကလပမားကျဖညဆညးျခငးအတြက လအပေသာ

ပါဝငလပေဆာငမႈတစချဖစေၾကာငးဆရမညျဖစပါသည။

၁-၁။ ကား၊ မ လမႈေရးရာ

ဂနဒါ (Gender)ဟေသာ ေ၀ါဟာရက လ႔အဖြ႔အစညးတစခအတြငး ကားႏငမ

တ႔႔၏ အမးသမးျဖစျခငး၊ အမးသားျဖစျခငးဆငရာလမႈ၀ေသသသတမတခက

ဟ အဓပါၸယဖြငဆႏငပါသည။ ၎သည ကာလ၊ ေဒသကအေၾကာငးျပ၍

ေရြ႕လားေျပာငးလေနတတသညသာမက ယဥေကးမႈတစခ သ႕မဟတ စနစ

တစခအတြငးမာပင မတညေသာလ႕အဖြ႕အစညးမားရေနပါက ၎မတည

ေသာလ႕အဖြ႕အစညးမားၾကား၌ပင ကြျပားေနတတပါသည။ မကေမာကေခတ

လ႕အဖြ႕အစညးအမားစ၌ ကား၊ မ တနးတညမမႈမရျခငးႏင ကား၊မ လငမတ

ကြျပားမႈေၾကာင ခြျခားဆကဆခရျခငးမားသည ယဥေကးမႈပငမစးေၾကာငး၏

အစတအပငးတစခအျဖစပင ရေနဆျဖစပါသည။ ကမာၻ႔ကလသမဂၢ၏ ကား၊ မ

ေရးရာႏငအမးသမးမားတးတကျမႇငတငေရးဆငရာ အထးအၾကေပးအရာရရး

(OSAGI) မ ေအာကပါအတငးေဖၚျပထားပါသည။

ေရခေျမခအသငးအဝငးတစခအတြငးရ အမးသားႏင အမးသမးတ႔၌ ၎တ႕

ေမာလငရမညအရာ၊ ၎တ႕အားခြငျပေသာအရာႏင ၎တ႕ကတနဖးထား

ေသာအရာစသညတ႕က ကား၊ မ မတကြျပားမႈကအေျချပေသာလမႈအျမငက

သတမတပါသည။ အမးသားႏင အမးသမးတ႔အၾကား တာဝနအပႏျခငး၊

လပငနးလပေဆာငျခငး၊ အရငးအျမစမားက ထနးခပျခငးႏင အသးချခငး၊

ဆးျဖတခကချခငးဆငရာ အခြငအလမးေပးျခငးတ႔သည လ႕အဖြ႕အစညး

အမားစ၌ မတညျခငးႏင မညမျခငးတ႔ ရေနဆျဖစပါသည။ ဂနဒါသည လမႈ-

ယဥေကးမႈ ေရခေျမခ နယနမတ၏ အစတအပငးတစချဖစပါသည (UN,

n.d)။

ကား၊ မ မတကြျပားေသာလမႈအခနးက႑၊ ကား၊ မ တနးတညမမႈမရျခငးႏင

အာဏာခနခြငလာ မညမမႈတ႔သည အမးသမးႏင အမးသားတ႔၏ ဇဝဆငရာ

ျခားနားမႈမထြကေပၚလာေသာ ရလဒတစခ မဟတပါ။ ယငးသည ေနထငရာ

လမႈပတဝနးကငရ စနစႏင ယဥေကးမႈတ႔၏ သတမတခကေၾကာငသာ ျဖစပါ

သည။ ထ႔ေၾကာင အမးသမးႏငအမးသားတ႕၏ မတကြျပားေသာ လမႈအခနး

က႑ႏင မညမမႈမားတ႔က လမႈအေျပာငးအလျပလပျခငးႏင လကရ ပေနျမ၊

ကားေနျမ အေျခအေနက စနေခၚျခငးတ႔အားျဖင ျပျပငေျပာငးလႏငပါသည။

ကား၊ မ တနးတညမမႈဆသညမာ အမးသမး၊ အမးသား၊ မနးကေလးႏင

ေယာကားေလးမား၏ ညမေသာ အခြငအေရး၊ တာဝနႏင အခြငအလမးတ႔က

ရညညႊနးပါသည။ တနးတညမသညဟဆရာတြင ကားႏင မ အတတျဖစသည

ဟဆလျခငးမဟတဘ၊ အမးသမးႏငအမးသားတ႔၏ အခြငအေရး၊ တာဝနႏင

အခြငအလမးမားသည ကား သ႔မဟတ မအျဖစ ေမြးဖြားလာျခငးအေပၚ မတည

ျခငးမရသညက ဆလျခငးသာျဖစပါသည (Peacebuilding Initiative, n.d)။

ကား၊ မ တနးတညမမႈသည အမးသမးႏင အမးသားတ႔၏ မတကြျပားျခား

နားေသာ၀ေသသလကၡဏာမားက အသအမတျပလက ၎တ႕ႏစဥးစလး၏

ထပတမျဖစႏငေသာ စတဝငစားမႈမား၊ လအပခကမားႏင ဥးစားေပးမႈမားတ႔

က ထညသြငးစဥးစားျခငးကလညး ရညညႊနးပါသည။ ကား၊ မ တနးတညမမႈ

ရေၾကာငးက အမးသမးမားအား နညးမးစျဖင ခြျခားဆကဆမႈလးဝမရ၊ ကငး

ေပာကသညအခနေရာကမသာလငျဖစႏငပါသည။ အမးသမးမားအား နညး

မးစျဖင ခြျခားဆကဆမႈပေပာကေရး ကလသမဂၢသေဘာတစာခပ2၊ အပဒ ၁

တြင အမးသမးမားအား ခြျခားဆကဆျခငးႏငပတသက၍ ေအာကပါအတငး

ရငးလငးစြာ အနကဖြငေဖၚျပထားပါသည။

“အမးသမးမားအားခြျခားဆကဆမႈ” ဟသညစကားရပသည ယငးတ႔၏

အမေထာငေရး အေျခအေန မညသ႔ပငရေစကာမ အမးသားႏင အမးသမး

တနးတညမရမႈအေပၚအေျခခ၍ လ႔အခြငအေရးမားႏင ႏငငေရး၊ စးပြားေရး၊

လမႈေရး၊ ယဥေကးမႈ၊ ၿမ႕ျပ သ႔မဟတ အျခားနယပယတြင အမးသမး

မားအား အသအမတျပျခငး အမးသမးမားခစားကငသးပငခြင ရျခငးတ႔က

လငအေပၚအေျခခ၍ ျပမထခကေစသည သ႔မဟတ ပကယြငးရနျဖစေစ၊

ပကျပယေစရနျဖစေစ ရညရြယခကရသည မညသညခြျခားျခငး၊ တားဆး

ပတပငျခငး သ႔မဟတ ကန႔သတျခငးကမဆ ဆလသည။

အမးသမးႏင မနးကေလးငယမားသည လကနကကငပဋပကၡမားအတြငး

အမးသားမားထက ရပပငးဆငရာတြငသာမက၊ စတပငးဆငရာတြငပါ ပ၍

ထခကနစနာၾကပါသည။ စစပြျဖစပြားစဥကာလတြင အျပညျပညဆငရာ

လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာဥပေဒေအာက၌ သတမတထားေသာ

လပထးလပနညးမားျဖင စနစတကအကာအကြယေပးထားသညဟဆသည

တင စစကာလအတြငး၌ အမးသမးမား၏ရပငခြငမားက လ႔အခြငအေရး

2 အမးသမးမားအား နညးမးစျဖင ခြျခားဆကဆမႈပေပာကေရးသေဘာတစာခပက

ျမနမာႏငငမ ၁၉၉၇ ခႏစတြင လကမတေရးထးခၿပး ကာလအပငးအျခားအလက အစ ရငခစာမားက ၁၉၉၉ ႏင ၂၀၀၇ တ႔တြင တငသြငးခပါသည။ ၂၀၁၄ ႀကမ ကာလအပငးအျခားအလက အစရငခစာ တငသြငး ါ ည။

အျဖစ မသတမတဘ မၾကာခဏျငငးပယခရတတပါသည (ICRC, 2010)။

ကား၊ မ လငမတကြျပားမႈ အေျချပအၾကမးဖကမႈျဖစစဥမားသည ကမာၻေပၚရ

ပဋပကၡျဖစပြားရာေနရာအမားစတြင တးပြားလကရေနပါသည။ လငမႈဆငရာ

အၾကမးဖကမႈသည ပဋပကၡျဖစပြားခနအတြငး တရားဥပေဒစးမးမႈ ေယဘယ

ပကစးျခငးေၾကာငသာ မဟတေပ။ အကဥးအကပႏင ခကခၾကပတညးသည

အေျခအေနသ႕ေရာကရေနသည လမႈအသငးအဝငးက စတဓါတၾက႕ခငမႈ

ျပလကဆငးသြားေစရန လငမႈဆငရာအလြသးစားျပလပမႈႏင စနစတက

ၾကစညျပလပေသာအဓမၼကငၾကမႈမား ျပလပေလရေၾကာငး ပဋပကၡျဖစရပ

မားစြာမ အေထာကအထားသကေသမားအရ သရရပါသည။ ထ႔ျပင ပဋပကၡႏင

ဆကႏြယသည လငအၾကမးဖကမႈႏင ပဋပကၡလြနဆးဟ ေခၚဆေလရသည

အမတြငးအၾကမးဖကမႈတ႔ၾကား ဆကႏြယဆကစပမႈကလညး ေတြ႕ရပါသည။

အထကပါကသ႕ ေလလာေတြ႔ရရမႈမားက ျမနမာႏငငတြငလညး ေရာငလြ၍မရ၊

ပါ၀ငေနခပါသည (Human Security Report, 2012, p. 209)။

အမနတြင ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈ ေတြးေခၚယဆခကႏင လပေဆာငမႈ

မားသည ေယဘယအားျဖင ပါဝငလပေဆာငသမား၏ ကား၊ မ လငမတ

ကြျပားမႈအေျချပေလာကအျမင၏ ပသြငးျခငးက ခရေလရပါသည။ ဂနဒါ အသ

အျမငနားလညသေဘာေပါကမႈအားနညးျခငး သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးလပငနး

စဥတစေလာက ကား၊ မ မတကြျပားမႈဆငရာသေဘာတရားအျမငထညသြငးမႈ

မျပျခငးတ႕ေၾကာင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားသည အမားအားျဖင ကား၊ မ

တနးတညမမႈရရႏငေရးက မလပေဆာင၊ မတ႔ျပနႏငျခငး သ႔မဟတ မက

ကြယျပထားသကသ႕ျဖစေနျခငးမားရေနတတပါသည။ အကးဆကအေနျဖင၊

အမးသမးမားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၏ အကးအျမတႏင ပနးတငတ႔မ

ေဘးဖယထားျခငးခရၿပး အမးသားမားသည အႏတသေဘာ ဖဆနျခငး

(Negative Masculinity)3 ၏ ရကခတမႈဒဏကခစားၾကရပါသည။ အမးသမး

မားသည စစပြမား၏ဆးကးက ျပငးထနစြာခစားရေလရေသာလညး၊ ၿငမးခမး

ေရးေဖာေဆာငျခငးႏငတညေဆာကျခငးလပငနးစဥမားတြင ပါဝငလပေဆာင

မႈ (ရဖနရခါတြင မထငမရားပစျဖင) ရတတသညတင ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးျခငး

စားပြမားတြင အမားအားျဖင အသအမတျပျခငးက မရရၾကပါ။ ထ႔ျပင ၿငမးခမး

ေရးသေဘာတညမႈမားစြာ၌ အမးသမးမားႏငသကဆငေသာ အေရးကစၥမား

ႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥႏငပတသက၍ အမးသမးမား၏အျမငမားက

လညး ထညသြငးပါ၀ငေစႏငျခငး မရသေလာကျဖစတတပါသည။

၁၉၉၅ တြင ပကငးၿမ႕၌ျပလပေသာ စတထအႀကမ ကမာၻ႔အမးသမးညလာခမ

လပေဆာငသမ လပငနးစဥတငး၌ ဂနဒါသေဘာတရားထညသြငးပါ၀ငေစျခငး

နညးလမး (Gender Mainstreaming) အား ကား၊ မတနးတညမမႈျဖစထြနး

ေစရနအတြကလပေဆာငမညကရယာအျဖစ အသးျပရန သေဘာတဆးျဖတ

ခပါသည။ ကလသမဂၢစးပြားေရးႏငလမႈေရးေကာငစ(ECOSOC)က လပေဆာင

သမ လပငနးစဥတငး၌ ဂနဒါသေဘာတရားထညသြငးပါ၀ငေစျခငးနညးလမး

၏အဓပၸါယက ေအာကပါအတငးဖြငဆထားပါသည။

ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင တနးတညမမႈသေဘာတရားက လပေဆာင

သမလပငနးစဥတငး၌ ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးဆသညမာ ဥပေဒျပျခငး၊

မဝါဒခမတျခငး၊ လပငနးအစအစဥမားေရးဆြျခငးစသညတ႔အပါအဝင နယ

ပယေပါငးစႏင အဆငတငးမ မညသညစစဥလပေဆာငမႈမးမဆတြင

အမးသမး၊ အမးသားတ႔အေပၚသကေရာကမႈမားက တငးတာေသာလပငနး

စဥျဖစသည။ ယငးသည အမးသမးႏင အမးသားတ႔၏ အေတြ႔အၾကႏင

3 အႏတသေဘာ ဖဆနျခငး၏ စရကလကၡဏာမားမာ ရနလျခငး၊ စတတျခငး၊

လခငစတႀကးျခငးတ႔ပါဝငေသာ အမကေဒါသႀကးျခငး၊ ေမာကမာျခငးတ႔ျဖစပါသည။ (Ref. Janice W. Lee, ed., Psychology of Gender Identity, New York, Nova Science Publishers, Inc., 2005, p. 68). သည မားေသာအားျဖင ထးတမးစဥလာရပတညမႈမားႏင ပေသကားကခယခကမားမထြကေပၚလာ ါသည။

ထညသြငးစဥးစားခကမားက ႏငငေရး၊ စးပြားေရးႏင လမႈအဖြ႔အစညးနယ

ပယအားလးရ မဝါဒမား၊ လပငနးအစအစဥမားတ႔က စမခကေရးဆြျခငး၊

အေကာငအထညေဖၚျခငး၊ ေစာငၾကညႏးေဆာျခငးႏငသးသပျခငးမားတ႔၌

အဓကအစတအပငးအျဖစပါ၀ငေစရန မဟာဗဟာတစရပျဖစပါသည။ သ႔မ

သာလင အမးသမးႏင အမးသားမားအေနျဖင တညမတစြာ အကးေကးဇး

ရရခစားႏငၾကမညျဖစျပး မတရားမႈရညၾကာျခငးက တားဆးႏငမညျဖစပါ

သည။ ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင တနးတညမမႈသေဘာတရားက

လပေဆာငသမ လပငနးစဥတငး၌ ထညသြငးပါ၀ငေစျခငး (Gender Mains-

treaming) ၏ အႏမ အဆးစြနေသာပနးတငမာ ကား၊ မ တနးတညမမႈ

(Gender Equality)ပင ျဖစပါသည (ILO, n.d.)။

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈေရ႕ေဆာင

လပငနးမား၌ ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင တနးတညမမႈသေဘာတရားက

လပေဆာငသမလပငနးစဥတငး၌ ထညသြငးပါ၀ငေစျခငး (Gender Mains-

treaming) သည လကရ ေဆာငရြကေနဆျဖစေသာလပငနးမား၌ အမးသမး

ႏငဆငေသာလပငနးအစအမတစရပရပ သ႔တညးမဟတ အမးသမးပါ၀ငမႈ

ရရလာေအာငဥးတညေသာလပငနးတစရပရပက ထညသြငးျခငးမသာမဟတ။

ယငးသည အမးသမးပါ၀ငမႈ ပမရရလာေစရနေဆာငရြကျခငးထက ပပါသည။

(CIDA, 2001, P. 4)။ ကား၊ မ တနးတညမေရးသေဘာတရားက လပငနး

ေဆာငရြကမႈတငး၌ ပါ၀ငႏငရနျပလပျခငးျဖင ကား၊ မ တနးတညမမႈ ဆငရာ

သေဘာတရားသည မဝါဒခမတျခငး၊ ဆးျဖတခကခမတျခငး၊ ဘ႑ာေရးခြေ၀

ျခငးႏင အဖြ႔အစညး၏တညေဆာကပႏင လပငနးစဥမားစသညတ႔၏ အလယ

ဗဟတြင ေရာကရလာႏငမညျဖစပါသည။ ကား၊ မ တနးတညမေရး သေဘာ

တရားက လပငနးေဆာငရြကမႈတငး၌ ထညသြငးျခငးအားျဖင ဖြ႔ၿဖးေရးလပငနး

စဥမားတြင အမးသမးႏင အမးသားမားအတတကြ တနးတပါ၀ငစမႏငျခငး၊

လပေဆာငႏငျခငးႏင အကးအျမတတနးတရရခစားႏငျခငး ရလာမညျဖစပါ

သည။ ထအတြက ရညမနးခကမား၊ မဟာဗဟာမားႏင ေဆာငရြကမႈမား၌

လအပသလ ျပျပငေျပာငးလရနလအပမႈမားက ေတြ႕ရရႏငပါသည။ ဤသ႕ျဖင

ကား၊ မ တနးတညမမႈျဖစထြနးေရးက ေထာကမပပးေပးသည ပတဝနးကင

ေကာငးမားဖနတးႏငမညျဖစပါသည (OSAGI, 2001, P. 2)။

၃၁၊ ေအာကတဘာ ၂ဝဝဝတြင ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစသည အမးသမး၊

ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးႏငပတသကသည ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ က

ဆးျဖတအတညျပခပါသည။ ထဆးျဖတခကသည ပဋပကၡႀကတငကာကြယမႈ

ႏငေျဖရငးမႈ၊ ၿငမးခမးေရးေစစပေဆြးေႏြးမႈ၊ ၿငမးခမးေရး တညေဆာကမႈ၊

ၿငမးခမးေရးထနးသမးမႈႏင လသားခငးစာနာေထာကထားမႈ စသညလပငနး

မားတြငေသာလညးေကာငး၊ ပဋပကၡလြနျပနလညထေထာငေရးလပငနး၌

ေသာလညးေကာငး အမးသမးမား၏အေရးပါေသာအခနးက႑က အခငအမာ

အတညျပထားပါသည။ ထ႔ျပင ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးက ထနးသမးျခငးႏင

ျမႇငတငျခငးတ႕အတြက အမးသမးမားသည အမးသားမားႏငတနးတ

ဘကေပါငးစမ ပါဝငလပေဆာငျခငး၏အေရးပါမႈကလညး အေလးဂရျပထား

ပါသည (UN, n.d.)။ ထ႔ျပင လကနကကငပဋပကၡျဖစပြားခန အမးသမးႏင

မနးကေလးငယမားအား လငအေျချပအၾကမးဖကမႈမား၊ အထးသျဖင

အဓမၼျပကငျခငးအပါအ၀င အျခားေသာ လငပငးဆငရာ အႏငအထကျပျခငး

မားမ ကာကြယေစာငေရာကရနအတြက လအပသညစမေဆာငရြကမႈမား

စစဥျပလပေပးၾကရန ပဋပကၡႏငတကရကပတသကေနေသာ အဖြ႔အစညးမား

အားလးက တကတြနးႏႈးေဆာထားပါသည (Anderlini, 2007, p.54)။

ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ၏ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ သည ၿငမးခမးေရး

ေစစပေဆြးေႏြးျခငး၊ ဒကၡသညစခနးမားစမေဆာငရြကျခငး၊ ၿငမးခမးမႈ ထနး

သမးျခငးႏင စစေၾကာငပကစးေနေသာ လမႈအသငးအ၀ငးမားကျပနလည

တညေဆာကျခငးစသညတ႕တြင အမးသမးပါ၀ငႏငေရးႏင ကား၊ မ မတ

ကြျပားမႈႏင ကား၊ မ တနးတညမေရးသေဘာတရားအျမငပါ၀ငႏငေရးတ႔

အတြက ႏငငေရးမေဘာငေရေသာကျမစတစချဖစပါသည။ ယငးသည ေျမျမပ

မငးရငးလငးေရးမအစ၊ ေရြးေကာကပြျပလပျခငးအလယ၊ လျခေရးက႑ျပျပင

ေျပာငးလေရးအဆး ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ၏ လပေဆာငမႈတငးတြင

ကား၊ မ တနးတညမေရးသေဘာသဘာ၀ရရလာေစရန ႀကးပမးအားထတမႈက

ျဖစေပၚေစပါသည (UNIFEM, 2002, P.3)။ ထ႔ျပင ယငးသည ကလသမဂၢ

စနစႏင ယငးလကေအာကရဆကစပအဖြ႕အစညးမား၊ အဖြ႔ဝငႏငငမား၊

အမးသမးမားအား နညးမးစျဖင ခြျခားဆကဆမႈပေပာကေရး သေဘာတ

စာခပအပါအ၀င အျခားေသာသေဘာတစာခပမား၏အဖြ႕၀ငႏငငမားအတြက

လညး ျပဌာနးခကျဖစပါသည။ ယငး ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ က သက၀င

လကနာတ႔ျပနသညအေနျဖင လျခေရးေကာငစသည ေအာကပါ ဆးျဖတခက

မားက ထပမခမတအတညျပခပါေသးသည။

- ဆးျဖတခကအမတ ၁၈၂ဝ (၂ဝဝ၈)။ ပဋပကၡႏငဆကႏြယသည လင

အၾကမးဖကမႈသည စစဗဟာတစချဖစေၾကာငး သတမတသည။

ထ႕ေၾကာင လငအၾကမးဖကမႈမကးလြနေစရနႀကတငကာကြယျခငး

ႏငအေရးယေဆာငရြကျခငးအတြက တပဖြ႔၀ငအားလးက သငတနး

ေပးရန၊ ပမမားျပားေသာ အမးသမးမားက ၿငမးခမးေရးထနးသမးမႈ

လပငနးမားတြင တာ၀နခထားရနႏင ၿငမးခမးေရးထနးသမးသမား

၏ကးလြနသည လငမႈဆငရာအႏငအထကျပျခငး သ႔မဟတ လငမႈ

အလြသးစားျပျခငးႏငပတသကလင လးဝသညးမခေသာ မဝါဒမား

ျပဌာနးကငသးရန တကတြနးႏးေဆာထားသည။

- ဆးျဖတခကအမတ ၁၈၈၈ (၂၀၀၉)။ ပဋပကၡႏငဆကႏြယသည လင

အၾကမးဖကမႈမားအား ထထေရာကေရာက ေဖာထတအေရးယရန၊

စစဖကႏင ဂနဒါကြမးကငသမားအား ပဋပကၡျဖစပြားရာ အေရးႀကး

ေဒသမားတြငေနရာခထားရန၊ ပဋပကၡျဖစပြားမႈလမးေၾကာငးမားႏင

ကးလြနသမားႏငပတသကသည ေစာငၾကညေလလာမႈႏင အစရင

ခမႈစနစအားေကာငးေစရနအတြက ေခါငးေဆာငမားအား တကတြနး

ႏႈးေဆာျခငးအားျဖင ဆးျဖတခကအမတ ၁၈၂ဝ က အေကာင

အထညေဖၚေဆာငမႈက အားျဖညထားသည။

- ဆးျဖတခကအမတ ၁၈၈၉ (၂၀၀၉)။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား၌

အမးသမးပါဝငလပေဆာငမႈက အဟန႔အတားျဖစေစသညအရာမား

ကေဖာထတၿပး၊ ပဋပကၡျဖစပြားခနႏင ပဋပကၡျဖစပြားၿပးေနာကပငး

အေျခအေနမား၌ အမးသမးပါ၀ငမႈက အျပညျပညဆငရာႏင ႏငင

အလက တ႔ျပနေဆာငရြကမႈမားတးတကမႈရမရ သရႏငရနအတြက

ကမာၻလးဆငရာညႊနးကနးမားထားရရန တကတြနးထားသည။

- ဆးျဖတခကအမတ ၁၉၆၀ (၂၀၁၀)။ လကနကကငပဋပကၡမား၌

အထးသျဖင အမးသမးႏငမနးကေလးငယမားအေပၚ လငအၾကမး

ဖကမႈမားကရပတန႔ရန၊ ပတဆ႕အေရးယမႈႏငအစရငခစာတငသြငး

ျခငးနညးလမးမားအပါအဝင လငအၾကမးဖကမႈ ကးလြနသမားအား

အျပစဒဏမေပးျခငးကရပတန႔ရန ဥးတညရညရြယေသာေဆာငရြက

မႈမားျပလပရန တကတြနးေတာငးဆထားသည။

- ဆးျဖတခကအမတ ၂၁၀၆ (၂၀၁၃)။ လငအၾကမးဖကမႈႀကတင

ကာကြယျခငးႏင လငအၾကမးဖကမႈေပၚေပါကပါက ျပစမႈမားအား

ျပငးထနၿပး သမၼာသမတကေသာ တရားစြဆမႈျပလပႏငရနအတြက

သကဆငရာႏငငေခါငးေဆာငမား၏ တာဝနရမႈႏင ၎တ႕အေနျဖင

မျဖစမေနကငတြယေျဖရငးေပးရမညဆသညအခကက တကတြနး

ေတာငးဆထားသည။ ထ႔ျပင လကနကကငပဋပကၡျဖစပြားခန လင

အၾကမးဖကမႈသည ေသးငယေသာျပစမႈသာျဖစသညဟခယျခငး၊

စစမကျဖစျခငး၏ မလႊမေရာငႏငေသာ အကးဆကတစခအျဖစသာ

ခယျခငးႏင ျဖစရးျဖစစဥဟသာခယျခငးစသည နားလညခယမႈမား

ကလညး စနေခၚထားသည။

ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစသည အထးသျဖငပဋပကၡအေျခအေနတြင လင

ပငးဆငရာအဓမၼျပကငမႈျဖစရပမားရေနသညက သတျပပါသည။ ထ႕ေၾကာင

ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈလပငနးစဥမားအတြငး အမးသမးမားအား ကား၊

မ အေျချပ ခြျခားဆကဆခရျခငးႏင အၾကမးဖကခရျခငးတ႔မ အကာအကြယ

ေပးႏငရန ပဋပကၡႀကတငကာကြယျခငးႏင ေျဖရငးျခငးလပငနးစဥမားတြင

အမးသမးမားအားပါဝငေစျခငး၊ ၿငမးခမးေရးထနးသမးျခငးႏင လျခေရး

တပဖြ႔မားတြင အမးသမးဥးေရတးျမႇငခန႕ထားျခငးႏင ကးလြနသမားအား

အျပစဒဏမေပးေသာရးရာဓေလမားကတားဆးပေပာကေစရနအတြက တရား

စရငေရးစနစမားထေရာကအသက၀ငေစရန တြနးအားေပးျခငးစသညတ႕

ထညသြငးပါရေစရန အဖြ႕၀ငႏငငမားအား တကတြနးထားပါသည (CIDA,

2001, P. 4)။ အထကပါဆးျဖတခကမားသည အမးသမးမားအား နညးမးစ

ျဖင ခြျခားဆကဆမႈပေပာကေရးသေဘာတစာခပႏင လျခေရးေကာငစ၏

ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ တ႔အေပၚတြငအေျခခကာ ထပဆင ျပဌာနးထား

ျခငးျဖစၿပး၊ လငအေျချပရာဇဝတမႈမားမ အမးသမးမားအား အကာအကြယ

ေပးႏငျပး၊ အမးသမးမားအေနျဖင တရားမတမႈက အလြယတက လကလမးမ

ရယႏငေသာ လျခသညပတဝနးကငေကာငး ဖနတးေပးႏငရန ဥးတညျခငး

ျဖစပါသည (Peacbuilding Initiative, n.d.)။

ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ ဆးျဖတခက ၁၃၂၅ ၏အဓကျပဌာနးခကမား - ဆးျဖတခကချခငးဆငရာအဆငအားလး၌ အမးသမးပါဝငမႈႏင

ကယစားျပမႈ တးတကလာေစရန။ ပဋပကၡျဖစပြားခန အမးသမးႏငမနးကေလးငယတ႔အတြက တက

ေသာ အကာအကြယလအပမႈက အေလးဂရျပမေစရန။ ပဋပကၡလြန လပငနးစဥမား၌ ဂနဒါအျမငရႈေထာငပါ၀ငေစရန။ ကလသမဂၢ၏ အစအစဥေရးဆြမႈ၊ အစရငခမႈႏင လျခေရးေကာငစ

၏ လပငနးေဆာငရြကမႈမားတြင ဂနဒါအျမငရႈေထာငပါ၀ငေစရန။ ကလသမဂၢ၏ ၿငမးခမးေရးေထာကပမႈလပငနးမား ေဆာငရြကရာ၌

ဂနဒါအျမငရႈေထာငပါ၀ငေစရနႏင ဂနဒါသငတနးမားပါရရန။ အေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကရနတာ၀နရသမားတြင - ကလသမဂၢလျခ ေရးေကာငစ၊ ကလသမဂၢအဖြ႔ဝငႏငငမား၊ ကလသမဂၢအဖြ႔အစညးမား၊ ကလ သမဂၢ အေထြေထြအတြငးေရးမးခပႏင ပဋပကၡတြငပါ၀ငေနသမား စသည တ႔ပါ၀ငပါသည (Peace Women, n.d.)။

ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမား၌ အမးသမးပါ၀ငမႈႏင ကယစားျပမႈ နညးပါး

ရသညအထတြင ဗးေလးရာဖရဆငသညအခကတစခမာ အဆငျမင ေစစပ

ျဖနေျဖျခငးအလပအကငမားတြင အမးသားမားကႀကးစးလႊမးမးထားမႈပင ျဖစ

ပါသည။ ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈ မေဘာငေရးဆြသမားႏင မဝါဒျပလပသမား အသး

မားသည တညသညျငငးဆခကစကားတစခမာ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈစားပြ

သည ကား၊ မ တနးတညမေရး သ႔မဟတ အမးသမးအေရးေဆြးေႏြးသည

ေနရာမဟတဟေသာစကား ျဖစပါသည။ ကား၊ မ တနးတညမေရးကစၥသည

အေရးႀကးပါသည။ သ႔ေသာ ေနာကပငးအဆငမားတြငမ ေဆြးေႏြးရေအာငဟ

ထသတ႕ကေျပာဆေလရပါသည။ ထကသ႔ေသာ ေျပာဆမႈမား၏ ေနာကကြယ

တြင သြယဝက၍ေဖၚျပခကမာ အမးသမးမားသည ကား၊ မ တနးတညမေရး

ကစၥလမး တနးတညမျခငးဆငရာအေရးမားက ဂရျပစတဝငစားၾကသည။

အမးသမးမား၏ အေျခခကေသာ စတပါဝငစားမႈမာ အမးသမးအေရးကစၥသာ

ျဖစသညဟေသာ ေဖၚျပခကျဖစပါသည။ အေရးကစၥတငးသည အမးသမး

မားႏငသကဆငေသာအေရးကစၥမားျဖစသညဆသညက သပနားမလည

သ႔မဟတ သပလကမခလျခငးရေနပါေသးသည (Anderlini, 2007, p. 61)။

ထ႔ေၾကာင ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈတြင အမးသမးမား ခငမာႀကးမားစြာ ပါဝင

ေပးလလပေဆာငၾကေသာလညး အမးသမးတ႔၏ ေစတနာႏင စဥးစားမႈတ႔မာ

မၾကာခဏ ခနလပထားျခငးခေနရပါသည။ မညသ႕ပငျဖစေစ သတျပရနရ

သညမာ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငရန သမငးေပးတာ၀နသည အမးသမးႏင

အမးသားႏစဥးစလးအေပၚ ညတညမကေရာကလကရသညက မညသမျငငး

၍ မရႏငေပ။ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈမား၌ အမးသမးတ႔၏ အခနးက႑က

အသအမတျပျခငးသည အမးသားတ႕၏ အခနးက႑က အေရးမႀကး၊

မလအပဟ ေဘးဖယထားလကျခငးမဟတ။ အမးသားမားအေနျဖင မမတ႔

လသားအခငးခငး၏ အခနးက႑အား အသအမတျပရနႏင အျပနအလန

ဆကႏြယသကဆငမႈရေသာ တာ၀နတစခကထမးေဆာငရာတြင အခငးခငး

တနဖးထားေလးစားရနက ဆလျခငးသာျဖစပါသည (Selim, 1995, p.9)။

၁-၂။ ေနာကခအေျခအေန

တစခါက ဂပနသတငးစာတစခသည ျမနမာႏငငရ တငးရငးသားပဋပကၡသမငး

ႏငပတသက၍ ေအာကပါအတငး သးသပေရးသားထားပါသည။ “ျမနမာႏငငရ

လဥးေရသနး ၆၀ ၏ သးပတစပမျဖစသညအေရအတြကသည လနညးစ

တငးရငးသားမားျဖစၿပး ၎တ႔အမားစသည ၎တ႔ေတြ႔ျမငရသည ဗမာလမႈ

အသငးအဝငး၏ အပစးလႊမးမးမႈက မေကမခမးျဖစေနၾကသည” (Asahi

Shinbun, 30 April 2012)။ ျမနမာႏငငရ လနညးစတငးရငးသားလမးမား

သည ႏငင၏နယနမတအစြနအဖားတစေလာက ေျခကပယ၍ ကယပငျပဌာနး

ပငခြငႏင တနးတညမေရးအတြက ရာစႏစတစဝကေကာမ လမားစတငးရငး

သားတ႔လႊမးမးႀကးစးထနးခပသည ဗဟအစးရအား ေတာလနတကခကခၾက

ပါသည။ ယငး၏ရလဒမာ ႏငငဖြ႔ၿဖးေရးအတြက ေရတြကမရႏငေသာ ပကစးမႈ

မားျဖစေပၚျခငး၊ ႏငငသားမးဆကမားစြာသည ေၾကာကရြ႕ထတလန႔မႈမားႏင

အခငးခငး အယအၾကညကငးမေသာဝနးကငတြင ပးေထာငခလာရျခငးႏင

တငးျပညမၿပကြေရးအတြကဟေသာအေၾကာငးျပခကျဖင စစအငအားႏင စစ

အသးစရတတးျမငႀကးထြားလာျခငးတ႔ပငျဖစပါသည (Poling, 2013)။ ၁၉၈၈

ခႏစတြင အစးရအားဆန႔ကငသည အေရးေတာပ၌ တကၾကြစြာပါဝငခေသာ

ေကာငးသားႏင လငယမား (အမးသမးမားစြာအပါအဝင)တ႔သည တငးရငး

သားလကနကကငအဖြ႔အစညးမားႏငပးေပါငးကာ လကနကကငေတာလနေရး

လမးေၾကာငးေပၚသ႔ ေရာကရသြားခၾကပါသည။ 4 ဥပမာဆရလင၊ ေကာငးသ

4 ၁၉၈၈ အေရးေတာပတြင အသကစြန႔ခသည ရရငေသာ အမးသမးေကာငးသတစဥး

မာ အသက ၁၆ ႏစသာရေသးသည အလယတနးေကာငးသ မဝငးေမာဥးျဖစပါ သည။ ၁၉၊ စကတငဘာ ၁၉၈၈ တြင ဆႏၵျပလထႀကး၏ ေရ႕တနး၌ခတကေနေသာ သမသည စစတပမပစခတလကေသာ ကညဆထမနၿပး ေနာကတစေန႔တြင ရနကန ျပညသ႔ေဆးရႀကး၌ ကြယလြနအနစၥေရာကခပါသည။ ရညညႊနး။ http://www.irrawaddy.org/burma/magazine-cover-story-burma/ why-the-past-can-be-put-to-rest.html.

ေကာငးသားမားစြာတ႔သည ေကာငးသားတပမေတာဟသရၾကသည ျမနမာ

ႏငငလးဆငရာေကာငးသားမားဒမကရကတစတပဥး (မကဒတ) တညေထာင

ရာတြင ပါဝငခၾကပါသည။5

၁၉၄၈ ခႏစတြင ၿဗတသအပခပမႈထမ လြတလပေရးရၿပးခနမစတငလာခ

ေသာ နယစပေဒသမားတြငေျခကပယလႈပရားသည ႏငငေတာအစးရ မဟတ

ေသာ လကနကကငအဖြ႔အစညး (Non-state Armed Organizations) ေပါငး

၅ဝ ေကာ တစခနတခါက ျမနမာႏငငတြငရခပါသည။ သ႔ေသာ ၁၉၈၉ ႏင

၂၀၁ဝ ခႏစအတြငး အဖြ႔ေပါငး ၃၀ ေကာသည ယခငစစအစးရထ လးဝ

လကနကချခငး သ႔မဟတ စစအစးရႏင အပစအခတရပစျခငးက ျပလပခ

ၾကပါသည။ တညဆဥပေဒအရ တရားဝငအဖြ႔အစညးျဖစလာေစရနဟေသာ

အေၾကာငးျပခကျဖင မမတ႕လကနကကငအဖြ႕အစညးအား အသြငေျပာငးလ

ရန စစအစးရထမ ဖအားေပးမႈမားစြာ ရငဆငခစားခၾကရၿပးေနာက လကနက

ကငအဖြ႕အစညးအေတာမားမားသည တပမေတာကထနးခပသည နယျခား

ေစာငတပဖြ႔ (Border Guard Force) သ႔မဟတ ဌာေနျပညသ႔စစ (People’s

Militia Force) အျဖစ အသြငေျပာငးလခၾကပါသည။ သ႔ေသာ အဖြ႔ေပါငး ၂၁

ဖြ႔သည မညသညအခနကမ ျပညသ႔စစ သ႔မဟတ နယျခားေစာငတပဖြ႔မား

အျဖစ အသြငေျပာငးလရန လကမခခၾကေပ။ ယငးတ႔အထမအမားစသည

ယခအခါ အစးရႏင ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပေနၾကၿပျဖစပါသည

(The Irrawaddy, Vol.20, No.8, P.24)။ ထအဖြ႔ ၂၁ ဖြ႔တြင အမားစမာ

တငးရငးသားအေျချပလကနကကငအဖြ႔အစညးမား ျဖစၾကပါသည။ ထအဖြ႔

အစညးမားတြင ေအာကပါတ႔ပါဝငၾကပါသည။6

5 သ႔ေသာ ယခ ခနတြင ဒ ၌ အမးသမးအႀကးတနးေခါငးေဆာင မညမရ

ေၾကာငး မသရရေပ။ 6 အစးရမဟတေသာ လကနကကငတပဖြ႔မား၏ အပစအခတရပစမႈ အေျခအေနမာ

၃၀၊ စကတငဘာ ၂၀၁၃ အထျဖစပါသည။

၁။ ျမနမာႏငငလးဆငရာေကာငးသားမားဒမကရကတစတပဥး - All

Burma Students’ Democratic Front (၁၊ ႏ၀ငဘာ ၁၉၈၈ တြင

စတငဖြ႕စညး/ ျပညေထာငစအဆငအပစအခတရပစေရး လကမတ

ေရးထးထား)

၂။ ရကၡငတပမေတာ - Arakan Army (၂၀၀၈ တြငစတငဖြ႔စညး/

အပစအခတရပစေရး လကမတမထးေသး)

၃။ ရခငျပညလြတေျမာကေရးပါတ - Arakan Liberation Party (၉၊

ဧၿပ ၁၉၆၇ တြင စတင၊ ၁၉၇၃ ႏင ၁၉၈၁ တ႔တြင ျပနလညဖြ႔စညး/

ျပညနယအဆင အပစအခတရပစေရး လကမတေရးထးထား)

၄။ ရခငျပည တပမေတာ - Arakan State Army (၂၀၁၀ တြင

စတငဖြ႔စညး/ အပစအခတရပစေရး လကမတမထးေသး)

၅။ ခငးအမးသားတပဥး - Chin National Front (၂၀၊ မတ ၁၉၈၈

တြငစတငဖြ႔စညး/ ျပညေထာငစအဆင အပစအခတရပစေရး

လကမတေရးထးထား)

၆။ ဒမကေရစအကးျပကရငအမးသားတပမေတာ - Democratic

Karen Benevolent Army (၈၊ ႏ၀ငဘာ ၂၀၁၀ တြင စတငဖြ႔စညး/

ျပညေထာငစအဆငအပစအခတရပစေရး လကမတေရးထးထား)

၇။ ကခငလြတေျမာကေရးအဖြ႔ - Kachin Independence

Organization (၅၊ ေဖေဖၚ၀ါရ ၁၉၆၁ တြင စတငဖြ႔စညး/ အပစ

အခတရပစျခငးမရေသး)

၈။ ကရငအမးသားအစညးအရး - Karen National Union (၁၉၄၇

တြင စတငဖြ႔စညး/ ျပညေထာငစအဆင အပစအခတရပစေရး

လကမတေရးထးထား)

၉။ ကရငနအမးသားတးတကေရးပါတ - Karenni National

Progressive Party (၁၉၅၇ တြင စတငဖြ႔စညး/ ျပညေထာငစ

အဆင အပစအခတရပစေရး လကမတေရးထးထား)

၁၀။ ကယနးျပညသစပါတ - Kayan New Land Party (၁၉၆၄ တြင

စတငဖြ႔စညး/ ၁၉၉၄ မစတင၍ အပစအခတရပစ)

၁၁။ ကရငအမးသားလြတေျမာကေရးတပမေတာ (ၿငမးခမးေရး

ေကာငစ) - KNU/KNLA Peace Council (၃၁၊ ဇနန၀ါရ ၂၀၀၇

တြငစတငဖြ႔စညး/ ျပညနယအဆင အပစအခတရပစေရး လကမတ

ေရးထးထား)

၁၂။ ၿမတ-ထားဝယ ညညြတေသာတပဥး - Myeik –Dawei United

Front (၁၉၈၉ တြင စတငဖြ႔စညး/ အပစအခတရပစျခငးမရ -

တကပြျဖစပြားျခငးလညးမရ)

၁၃။ အမးသားဒမကေရစေသြးစညးညညြတေရးတပမေတာ -

National Democratic Alliance Army (၁၉၈၉ တြငစတငဖြ႔စညး/

ျပညေထာငစအဆင အပစအခတရပစေရး လကမတေရးထးထား)

၁၄။ နာဂ အမးသားဆရယလစေကာငစ- ကပပလန - National

Socialist Council of Nagaland-Kaplang (၁၊ ဇနန၀ါရ ၁၉၈၉ တြင

စတငဖြ႔စညး/ ျပညနယအဆင အပစအခတရပစေရး လကမတ

ေရးထးထား)

၁၅။ မြနျပညသစပါတ - New Mon State Party (ဇလင ၁၉၅၈ တြင

စတငဖြ႕စညး/ ျပညေထာငစအဆင အပစအခတရပစေရးလကမတ

ေရးထးထား)

၁၆။ ပအ႔၀ အမးသားလြတေျမာကေရးအဖြ႔ - Pa-Oh National

Liberation Organization (၂၀၀၉ တြငစတငဖြ႔စညး/ ျပညေထာငစ

အဆင အပစအခတရပစေရး လကမတေရးထးထား)

၁၇။ ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစ/ ရမးျပညတပမေတာ-

ေတာငပငး - Restoration Council of the Shan State/ Shan

State Army – South (၁၉၆၄ တြငစတင၊ ၁၉၉၆ တြင ျပနလည

ဖြ႔စညး/ျပညေထာငစအဆင အပစအခတရပစေရး လကမတေရးထး

ထား)

၁၈။ ရမးျပညတးတကေရးပါတ/ ရမးျပညတပမေတာ- ေျမာကပငး

Shan State Progressive Party/ Shan State Army – North

(၁၉၆၄ တြငစတင၊ ၁၉၈၉ တြင ျပနလညဖြ႔စညး/ ျပညေထာငစ

အဆင အပစအခတရပစေရး လကမတေရးထးထား)

၁၉။ တေအာငးအမးသားလြတေျမာကေရးတပမေတာ - Ta’ang

National Liberation Army (၁၉၉၂ တြငစတငဖြ႕စညး/ အပစ

အခတရပစျခငးမရေသး)

၂၀။ ဝျပညေသြးစညးညညြတေရးပါတ - United Wa State Party –

(၁၉၈၉ စတငဖြ႕စညး/ ျပညေထာငစအဆင အပစအခတရပစေရး

လကမတေရးထးထား)

၂၁။ ဇမးျပနလညေပါငးစညးေရးအဖြ႕အစညး - Zomi Reunification

Organization (၁၉၉၆ တြငစတငဖြ႕စညး/ အပစအခတရပစျခငး

မရ၊ တကခကမႈလညး မရ) (The Irrawaddy, September 2013,

p.32; BNI, 2014, p.99.)

၃၀၊ မတလ ၂၀၁၁ တြငျပလပေသာ ႏငငေတာသမၼတဥးသနးစနက သမၼတ

ရာထးလကခသညအဖြငမန႔ခြနးတြင တငးရငးသားလမးစမားႏင ဆယစႏစ

မားစြာရညၾကာခေသာ လကနကကငပဋပကၡက ေျဖရငးျခငးျဖင အမးသား

ျပနလညရငၾကားေစေရးတညေဆာကရနမာ မမ၏ဥးစားေပးအလပျဖစေၾကာငး

ထညသြငးေျပာၾကားခပါသည။ ၁၈၊ ၾသဂတ ၂၀၁၁ တြင တငးရငးသားအဖြ႕

အစညးမားအပါအ၀င အစးရမဟတသည လကနကကငအဖြ႔အစညးမားႏင

ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈျပလပရနအတြက သမၼတႀကးမ ကမးလမးခပါသည။

ယငးတြင (၁) ျပညနယအဆင အပစအခတရပစေရးေဆြးေႏြးမႈ (၂) ျပည

ေထာငစအဆင ေဆြးေႏြးမႈႏင (၃) ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈဟ၍ အဆင ၃ဆင

ပါဝငမညလပငနး ျဖစေၾကာငးကလညး ေၾကျငာခပါသည။

၂၆၊ ေအာကတဘာ ၂၀၁၂ တြင ျပညတြငးရၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအတြက

နညးပညာပငးဆငရာ အေထာကအကေပးႏငရနရညရြယ၍ ျမနမာႏငင ၿငမး

ခမးေရးေဖာေဆာငမႈဗဟဌာန(Myanmar Peace Center) က ဖြ႔စညးေၾကာငး

ႏငငေတာသမၼတမ အမန႔ထတျပနခပါသည။ သမၼတ၏ အမန႔အရ ျမနမာႏငင

ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈဗဟဌာနသည သမၼတရးျပညေထာငစဝနႀကးမား ျဖစ

သည ဥးေအာငမငးႏင ဥးစးသနးတ႔၏ စမခန႕ခြမႈေအာကတြင ရပါသည။

ဤအခငးအရာသည ၁၉၄၈ ခႏစ လြတလပေရးရၿပးခနမစ၍ ႏစေပါငး ၆၀

ေကာအတြငး အစးရအဆကဆက တငးျပညအား ထခကနစနာေစသည

တငးရငးသားလမးစမားအေရးက အေျဖရာ၊ ေျဖရငးႏငရန ပထမဆးအႀကမ

ေလးနကစြာ ႀကးပမးမႈပငျဖစပါသည။

သ႔ေသာ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥသည အခ႕ေသာအေၾကာငးအရာမားေၾကာင

ေဝဖနျခငးခရလကရပါသည။ ျမနမာႏငင၏ လကရ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ

သည အေပၚမေအာကသ႕ဆငးသကသညပသ႑ာနျဖစေနျခငး၊ အရပဘက

လမႈအဖြ႔အစညးမား ပါဝငမႈမရျခငး၊ အပစအခတရပစေရးအဆငမ ႏငငေရး

ေဆြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈအဆငသ႔ တကလမးရာတြင ေႏာငေႏးမႈရေနျခငးစသညတ႔

က သးသပသအမားစက ေထာကျပၾကပါသည။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ

အတြငး အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမား ပါဝငရနအခကအခရေနမႈသည

အမးသမးပါ၀ငမႈကလညး သာ၍ခကခေစပါသည။ ထအခကသည အမးသမး

မားကေဘးဖယထားျခငးလညးျဖစပါသည။ အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမား

အပါအ၀င အျခားအဖြ႕အစညးမားက လကရ ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမားတြင ဂနဒါ

ဆငရာအၾကေပးပဂၢလခန႔ထားေပးရန မၾကာခဏ ေတာငးဆ ႈ သညတင7

ယခဤစာေရးေနခနအထ ျမနမာႏငငၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈ ဗဟဌာန

သာမက၊ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမားပါ ဂနဒါဆငရာအၾကေပး

7 ။ ႈ (

၂၀၁၁) ၏ ။

ပဂၢလ တရားဝငခန႔အပထားႏငျခငးမရေသးပါ။ လကရ သေဘာတထားၾကၿပး

ျဖစေသာ အပစအခတရပစေရးမေဘာငမားႏင ၎တ႔အား အေကာငအထည

ေဖၚသညအပငးတြင ကား၊ မ မတကြျပားမႈေၾကာင စနစတကခြျခား ဆကဆခ

ရရနျဖစေစေသာ အလြယတက မျမငရသည ကား၊ မ လမႈအခနးက႑

သတမတခကႏင အငအားဆကဆမႈပစမားက ထညသြငးေျပာဆရန လအပ

ေနဆရေနပါေသးသည။

တငးရငးသားေဒသႏင ေကးလကေတာနယမားတြင အမးသမးမား ႏငငေရး

တြငပါဝငေဆာငရြကမႈက အေလးအနကထားမႈ၊ အေရးတယျပမႈ နညးပါးေနဆ

ျဖစေသာလညး၊ ႏငငေရးတြင အမးသမးမား၏ စတပါဝငစားမႈႏင ပါ၀ငမႈ

အေရအတြကမာ တပမေတာအစးရလကထကစာရငးဇယားမားထက ပ၍

တးပြားလာသညက ေတြ႔ရရပါသည။ ျမနမာႏငငသမငးတစေလာက ပထမဆး

အႀကမအျဖစ သမၼတဥးသနးစန၏အစးရအဖြ႔တြင အမးသမး ၇ ဥး (ဝနႀကး ၁

ဥး၊ ဒတယဝနႀကး ၆ ဥး) ပါဝငလာခပါသည (၁၈၊ ၾသဂတ ၂၀၁၃ အထ)။

လႊတေတာအသးသး (ျပညသ႕လႊတေတာ၊ အမးသားလႊတေတာႏင တငး

ေဒသႀကး/ ျပညနယလႊတေတာ)တြင စစေပါငး အမးသမး ၅၃ ဥး (၄.၆%)

ရပါသည။ ျပညသ႕လႊတေတာတြင အမးသမး ၂၅ ဥး (၇.၈%) ပါဝငၿပး

အမးသားလႊတေတာတြင ၄ ဥး (၂.၄%) ႏင တငးေဒသႀကး/ ျပညနယ

လႊတေတာမားတြင အမးသမး ၂၄ ဥး (၃.၆%) ပါဝငပါသည (Gender

Equality Network, 2012, p. 2)။ ျပညေထာငစအစးရအဖြ႔ႏင လႊတေတာ

အသးသးတြင အမးသမးမားအား ေတြ႔ျမငလာရျခငးသည ျမနမာႏငငရ

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား၌ ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊မ တနးတ

ညမမႈသေဘာတရားမား ပါ၀ငလာေစႏငေရးအတြက ခ႕ထြငေဆာငရြကရန

ေကာငးမြနေသာအငအားတစရပပင ျဖစပါသည။

ကလသမဂၢဖြ႔ၿဖးေရးအစအစဥ (UNDP) မ ထတျပနေသာ ၂၀၁၃ ခႏစ လသား

ဖြ႔ၿဖးမႈအစရငခစာရ ဂနဒါမညမမႈညႊနးကနး (Gender Inequality Index)တြင

ျမနမာႏငငသည ၁၈၆ ႏငငအနက အဆင ၈ဝ ၌သတမတခရပါသည။ အမနး

ခငးႏငငမားျဖစသည အႏၵယသည အဆင ၁၃၂၊ ထငးႏငငသည အဆင ၆၆

ႏင တရတႏငငသည အဆင ၃၅ အသးသးျဖစပါသည (UNDP, n.d)။ ထညႊနး

ကနးသည မးဆကပြားကနးမာေရး၊ အားေပးျမငတငမႈႏင အလပသမား

ေစးကြက စသညတ႕တြင အမးသမးမားရရေသာ ေအာငျမငမႈမားအေပၚ

အေျခခ၍ တြကခကထားျခငးျဖစပါသည။ ထအစရငခစာအရ ျမနမာႏငငတြင

အသက ၁၅ ႏစႏငအထက အမးသမး ၇၅ ရာခငႏႈနးသည အလပသမား

ေစးကြကႏင ဆကစပလကရေန (တနညး အလပလပကငေန သ႔မဟတ

တကၾကြစြာျဖင အလပအကငရာေဖြေန)ေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည။ တစဖကတြင

အလပသမားေစးကြက၌ အသက ၁၅ ႏစႏငအထက အမးသား ၈၂ ရာခငႏႈနး

ရေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည။ အမးသမးႏငအမးသားမားၾကား အနညးဆး

အလယတနးဆင ပညာေရးၿပးေျမာကမႈသည ကြာဟခကအလြနနညးေၾကာငး

(၁၈ ႏင ၁၇ ရာခင ႏႈနးအသးသးျဖင) ေတြ႕ရသည။ မးဖြားရငး အသကေသဆး

သ အမးသမးဥးေရ ရာခငႏႈနးမာ အရငေမြးဖြားမႈ ၁၀၀,၀၀၀ တြင ၂၀၀ ျဖစၿပး၊

အမနးခငးႏငငမားျဖစေသာ အႏၵယတြငလညး ၂၀၀ ျဖစကာ ထငးႏငငတြင

၄၈ ျဖစပါသည (Michaels, 2013)။

လအမားက ဂနဒါဆသညမာ အမးသမးမားအေရးကစၥျဖစသညဟ အလြယ

တက ထငျမငတတၾကပါသည။ ကား၊ မ တနးတညမေရးတကၾကြလႈပရားသ

ျဖစၿပး လႊတေတာကယစားလယတစဥးလညးျဖစသ ေဒါကတာညညသငးက

‘ဂနဒါ’ ဟေသာစကားလးသည အမးသမးမား၏အေရးကစၥသကသက ဟ၍

အဓပၸါယမထြကပါ။ အမနစငစစ ဂနဒါဆသညမာ အမးသမး အေရးကစၥကသာ

ဆလျခငးမဟတ။ ယငးသည အမးသားမား၏ အေရးကစၥကလညး ရညညြနး

သည။ ျမနမာႏငငရ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ယငးအခကက ေမေလာ

လကရေနသညဟ ဆခပါသည။8 မညသ႔ပငဆေစ၊ တငးရငးသားလမးတငးမ

8 ေဒါကတာညညသငးႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၁၂၊ ဇြန ၂၀၁၃။ ရနကန။

အမးသမး၊ အမးသား၊ မနးကေလး၊ ေယာကာၤးေလးတငး တရားမတျခငးႏင

သာတညမျခငးတ႕က ခစားေပာေမြ႔ၾကရသည ၿငမးခမးမႈႏင ဖြ႔ၿဖးမႈ ေန႔သစ

အရဏတကခနက ကြႏပတ႔ ဆကလက ေစာငေမာဆျဖစပါသည။

၂။ နညးစနစ

ဤစာတမးအတြက အခကအလကမားက အရငးအျမစအမးအစားႏစခအေပၚ

အေျချပ၍ရယထားပါသည။ ၎တ႔မာ (၁)အပစအခတရပစေရး သေဘာတ

စာခပမား၊ ဂာနယမား၊ စာအပမား၊ အစရငခစာမားစသည ဆငပြား အရငး

အျမစမားႏင (၂) လကယတင ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမားမတဆင စစညးထား

ေသာ အခကအလကမားတ႔ျဖစပါသည။ (လကယတငေတြ႔ဆေမးျမနးရာတြင

ေျဖဆခၾကသမား၏အမညမားက ေနာကဆကတြ ၁ တြငၾကညပါ)

အခကအလကစစညးေကာကယျခငးက ၂၀၁၃ ခႏစ ဇလငလႏင ၾသဂတလ

အတြငးေဆာငရြကခပါသည။ ျဖစရပေလလာမႈမားအျဖစ အပစအခတရပစေရး

ႏငၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥ ၁၆ ခအနကမ ေလးခက ေရြးခယခပါ

သည။ ၎တ႔မာ ခငးအမးသားတပဥး (Chin National Front)၊ ကရင

အမးသားအစညးအရး (Karen National Union)၊ မြနျပညသစပါတ (New

Mon State Party)ႏင ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစ (Restorative

Council of the Shan State)တ႔ ျဖစၾကပါသည။ အဆပါ အဖြ႔ေလးဖြ႔သည

ျမနမာႏငငတြင လကရအပစအခတရပစေရးဆငရာ ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈ ျပလပ

လကရသည တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမားအနက ဥးေဆာငမႈ

အခနးက႑တြငပါ၀ငေနေသာ အဖြ႔အစညးမား ျဖစၾကပါသည။ ခငးအမးသား

တပဥး၊ ကရငအမးသားအစညးအရးႏင မြနျပညသစပါတတ႔မာ ညညြတေသာ

တငးရငးသားလမးမားဖကဒရယေကာငစ (United Nationalities Federal

Council)ႏင တငးရငးသားလမးမား ညႏႈငးေဆာငရြကေရးအလပအဖြ႕

(Working Group for Ethnic Coordination)၏အဖြ႔ဝငမားျဖစၾကၿပး၊ ရမးျပည

ျပနလညထေထာငေရးေကာငစသည တငးရငးသားလမးမား ညႏႈငးေဆာင

ရြကေရးအလပအဖြ႔၏ အဖြ႔ဝငျဖစပါသည။ အထကပါကသ႔ေသာ ထးျခားခက

မားေၾကာငပင အဆပါအဖြ႕အစညးမားက ေရြးခယရျခငးျဖစပါသည။

ဤေလလာမႈ၌ ပါဝငေျဖဆသ ၃၈ ဥး (အမးသမး ၂၄ ဥး၊ အမးသား ၁၄ ဥး)

ပါဝငပါသည။ ေလးဥးမာ ျပညေထာငစဝနႀကးတစဥးအပါအဝင ျမနမာႏငင

ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈဗဟဌာနမျဖစၿပး၊ ခနစဥးမာလႊတေတာကယစားလယ

မားျဖစၾကပါသည။ ငါးဥးမာ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမား (မြန

ျပညသစပါတမႏစဥး၊ ခငးအမးသားတပဥး၊ ကရငအမးသားအစညးအရးႏင

ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစတ႔မတစဥးစ)မ ျဖစၿပး၊ ကနေျဖဆသ

မားမာ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား (၁၂ ဥး)ႏင အပစအခတရပစေရး

ေဆြးေႏြးပြမားတြင ေလလာသအျဖစဖတေခၚခရသမား (၁၀ ဥး)တ႔ျဖစပါသည။

ေျဖဆသ အမားစ (၇၁%) သည တငးျပညရ လကရၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈ

လပငနးစဥမားက ေကာငးမြနရငးလငးစြာ သရနားလညထားၾကသမားျဖစၿပး၊

ကနရသမား(၂၉%)သည ၎တ႔သကဆငရာျပညနယမားမ လကနကကင

အဖြ႔အစညးမားႏင အပစအခတရပစေရးေဆြးေႏြးမႈလပငနးစဥမားက အတငး

အတာတစရပအထ ထထ၀င၀င နားလညထားၾကသမားျဖစပါသည။

ဇယား ၁။ လေတြ႔ေမးျမနးရာတြင ေျဖဆခၾကသမားစာရငး။

0

5

2

7

10

4

2 3

2 3

4

7

5

9

13

0

2

4

6

8

10

12

14

Women

Men

Total

လကယတငေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမားက ေနျပညေတာ၊ ရနကန၊ ေတာငႀကး၊

ေမာလၿမင၊ ဖားအႏင မေဆာကၿမ႕မားတြင ျပလပခပါသည။ စဥဆကမျပတ

ျဖစေပၚေဆာငရြကေနၾကေသာ ၎တ႔သကဆငရာအဖြ႔အစညးမား၏ လပငနး

မားေၾကာင ေလလာခသည တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမားမ

ေတြ႔ဆသငသည အႀကးတနးေခါငးေဆာငအခ႕က ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငး မျပ

ႏငခပါ။ ေတြ႔ဆေမးျမနးခသညအေရအတြကသည အနညးငယသာရခသျဖင

တစႏငငလး၏ အေျခအေနအားလးက ယခေလလာခကက ျခငသညဟ

မယဆႏငေၾကာငး ၀နခပါသည။ သ႕ရာတြင ဤေလလာခကသည လကရ

ျမနမာႏငငရ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမားတြင ကား၊ မ လမႈအျမင

ရႈေထာငမညမလႊမးျခပါ၀ငေနမႈရေၾကာငး ျမငေတြ႕နားလညလာရနႏင ပမ

ကယျပန႔ေသာေဆြးေႏြးမႈမားကဆကလကေဆာငရြကရန အစပးေပးႏငလမ

မညဟ ရးသားစြာ ေမာလငပါသည။

၃။ လကရၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအေပၚ ကား၊ မ လမႈ

အျမငရႈေထာငမ ေလလာသးသပခက

ျမနမာႏငငအစးရႏင အစးရမဟတသည လကနကကငအဖြ႔အစညးမား (Non-

State Armed Organizations)၏ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥတြင

တာ၀နယေဆာငရြကေနၾကသည ဖြ႔စညးပမားသည အမးသားလႊမးမးသည

ဖြ႔စညးပမားသာ ျဖစပါသည။ 9 ၃၊ ေမ ၂၀၁၂ ခႏစတြင ႏငငေတာသမၼတ

ဥးသနးစန ဥကဌအျဖစတာ၀နယေဆာငရြကသည ျပညေထာငစၿငမးခမးေရး

ေဖာေဆာငမႈ ဗဟေကာမတႏင ဒတယသမၼတ ေဒါကတာစငးေမာကခမး

ဥကဌအျဖစတာ၀နယေဆာငရြကေသာ ျပညေထာငစ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာင

မႈလပငနးေကာမတတ႔ကဖြ႔စညးလကျခငးျဖင ျမနမာႏငငအစးရသည ၎တ႔

၏ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈအတြက အားထတလပေဆာငမႈမားက ကစလစ

ခငမာေအာငျပလပခပါသည။ ယငးအခနမတငမကပင လႊတေတာသည ၿငမး

ခမးေရးေဖာေဆာငမႈဆငရာကစၥရပမားအတြက လႊတေတာေကာမတမားက

ဖြ႔စညးထားခၿပးျဖစပါသည။ ၂၃၊ ၾသဂတ ၂၀၁၁ ခႏစတြင ျပညသ႔လႊတေတာ

သည တငးရငးသားေရးရာႏင ျပညတြငးၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈေကာမတ

က ဖြ႔စညးခပါသည။ ၁၊ စကတငဘာ ၂၀၁၁ ခႏစတြင အမးသားလႊတေတာ၌

တငးရငးသားလမးစေရးရာႏင ျပညတြငးၿငမးခမးေရးေကာမတက ဖြ႔စညးခ

ပါသည။ အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႔အစညးမားႏင ၿငမးခမးေရး

9 ဤစာတမးတြင လကနကကငအဖြ႔အစညးမားအားလးက ေယဘယအားျဖင အစးရ

မဟတသညလကနကကငအဖြ႔အစညးမား (Non-State Armed Organizations) ဟ သးႏႈနးထားပါသည။ တငးရငးသားလမးစအေျချပ လကနကကငအဖြ႔အစညးမားကမ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမား (Ethnic Armed Organizations) ဟ သးႏႈနးထားပါသည။ ျမနမာႏငငရ လကနကကငအဖြ႔အစညးအမားစမာ တငးရငး သားလမးစအေျချပ လကနကကငအဖြ႔အစညးမားျဖစေသာလညး ABSDF ႏင MNDAAတ႔ ကသ႔ေသာလမးစအမညအေျချပမဟတသည လကနကကငအဖြ႔အစညး မားလညး အနညးငယ ရပါသည။

ေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမားေဆာငရြကေနသည ျပညေထာငစ ၿငမးခမးေရး

ေဖာေဆာငမႈလပငနးေကာမတတြင ဒတယဥကဌ သးဥးရျပး၊ အားလးမာ

အမးသားမားျဖစၾကပါသည။ ၎တ႔မာ (၁)သမၼတရး၀နႀကးဌာန ျပညေထာငစ

ဝနႀကးဥးေအာငမငး (၂) ဒတယတပမေတာကာကြယေရးဥးစးခပ ဒတယ

ဗလခပမးၾကးစးဝငး (၃) ျပညသ႔လႊတေတာ တငးရငးသားေရးရာႏငျပညတြငး

ၿငမးခမးေရးေကာမတဥကဌ ဗလမးခပေဟာငး ဥးသနးေဇာတ႔ ျဖစပါသည။

ႏငငေတာသမၼတဥးသနးစန ဥကဌအျဖစေဆာငရြကေသာ ျပညေထာငစ ၿငမး

ခမးေရးေဖၚေဆာငမႈဗဟေကာမတ၌ အဖြ႔ဝင ၁၁ ဥးပါ၀ငၿပး၊ အားလးမာ အမး

သားမားျဖစပါသည။ ဒတယသမၼတ ေဒါကတာစငးေမာကခမး ဥကဌအျဖစ

ဥးေဆာငသည ျပညေထာငစၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးေကာမတ၌

ပါဝငေသာ အဖြ႔ဝင ၅၂ ဥးတြင အမးသမး ၂ ဥး (ျပညသ႔လႊတေတာ ကယစား

လယမားျဖစၾကသည ကခငျပညနယ အနဂနးယနမဆႏၵနယမ ေဒၚဒြဘႏင

မြနျပညနယ ကကမေရာမဆႏၵနယမ မယဥခမး) ပါဝငပါသည။ ျပညေထာငစ

ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးေကာမတ၌ သမၼတရးဝနႀကး ဥးေအာငမငး

ဥးေဆာငသည ေဆြးေႏြးညႏႈငးေရးအဖြ႔ႏင ျပညသ႔လႊတေတာကယစားလယ

ဥးသနးေဇာ ဥးေဆာငသည ေဆြးေႏြးညႏႈငးေရးအဖြ႔ဟ၍ ေဆြးေႏြးညႏႈငးေရး

အဖြ႔ ၂ ဖြ႔ရပါသည။ အစးရ၏ ေဆြးေႏြးညႏႈငးေရးအဖြ႔မားသည ပမနအားျဖင

အစးရႏင စစတပမထပတနးအရာရႀကးမားျဖငသာ ဖြ႕စညးေလရၿပး10 အားလး

မာအမးသားမားသာ ျဖစပါသည။ ထ႔ေၾကာင အစးရ၏ ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြး

ညႏႈငးေရးအဖြ႔မားတြင ဤစာေရးခနအထ အမးသမး လးဝမပါဝငေသးေပ။

10 အစးရ၏ ေစစပေဆြးေႏြးမႈအဖြ႔မားတြင ပမနအားျဖင သမၼတရး၊ လဝငမႈႀကးၾကပေရး

ႏငျပညသ႔အငအား၀နၾကးဌာန၊ သဘာဝဝနးကငထနးသမးေရးႏငသစေတာေရးရာ ၀နၾကးဌာနစသညတ႕မ ျပညေထာငစဝနႀကးမား၊ သကဆငရာျပညနယ/တငးေဒသ ႀကးမ ဝနႀကးခပ၊ ျပညေထာငစဒတယေရ႕ေနခပ၊ ျပညထေရး ျပညေထာငစဒတယ ဝနႀကး၊ သကဆငရာျပညနယ/တငးေဒသႀကးမ နယစပ/လျခေရးရာဝနႀကး၊ သက ဆငရာ တငးစစဌာနခပမ တငးမး စသတ႔ ပါဝငေလရပါသည။

လႊတေတာ၏ တငးရငးသားေရးရာႏင ျပညတြငးၿငမးခမးေရးေကာမတမားတြင

လညး အမးသားမားသာ အမားစျဖစေၾကာငးေတြ႔ရပါသည။

ႏငငေတာအစးရႏင အပစအခတရပစေရး သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးဆငရာ

ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈမားျပလပလကရသည အစးရမဟတသည လကနကကင

အဖြ႔အစညးအမားစ၏ တရား၀ငႏင အလြတသေဘာ ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးေရးအဖြ႔

မားတြငလညး အမးသမးမားက မေတြ႔ရေပ။ ႏငငေတာအစးရမဟတသည

လကနကကငအဖြ႔အစညး ၁၆ ဖြ႔တြင (၂၀၁၃ စကတငဘာ ၃၀ အထ)

အဖြ႔အစညး ၃ ဖြ႔၏ ေဆြးေႏြးညႏႈငးေရးအဖြ႔တြငသာ အမးသမးပါဝငသညက

ေတြ႔ရပါသည။ ထအဖြ႔ ၃ ဖြ႔မာ ကရငအမးသားအစညးအရး၊ ကရငန

အမးသားတးတကေရးပါတႏင မြနျပညသစပါတတ႔ ျဖစပါသည။ ဖဒေနာ

စပးရာစန အေထြေထြအတြငးေရးမးအျဖစ လပေဆာငစဥကာလျဖစသည ၁၄

ႀကမေျမာက ပါတကြနဂရကသကတမးတြင ကရငအမးသားအစညးအရး၏

အပစအခတရပစေရးဆငရာ ေဆြးေႏြးညႏႈငးေရးအဖြ႔(၂၀၁၁-၂၀၁၂) တြင

အမးသမးအနညးဆး ၃ ဥးပါဝငခပါသည။ သ႔ေသာ ေနာစပးရာစန ဒတယ

ဥကဌအျဖစ တးျမႇငေရြးေကာကခရၿပးေနာက ယခလကရ ၁၅ ႀကမေျမာက

ပါတကြနဂရကသကတမးတြငမ ကရငအမးသားအစညးအရး၏ ေဆြးေႏြး

ညႏႈငးေရးအဖြ႔တြင အမးသမးမားအား မားစြာမေတြ႔ရေတာေပ။ မြနျပညသစ

ပါတ၏ ေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔တြင အမးသမးတစဥး (ဗဟေကာမတအဖြ႔ဝငႏင

ပညာေရးဌာနတာ၀နချဖစသည မဆာဒါး) အေစာပငးတြငပါဝငခေသာလညး

ေနာကပငးတြင ေနရာထငခငးႏင သြားလာေရးအေၾကာငးျပခကျဖင ပါဝငျခငး

မရေတာသညက ေတြ႔ရပါသည။ ကရငနအမးသားတးတကေရးပါတ၏

ေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔၌အမးသမးတစဥးျဖစသည ေမာဥးျမာ (ေခၚ) ေနာေဒးေဒးေဖါ

သညအဖြ႔ဝငအျဖစပါဝငသညက ေတြ႔ရပါသည။ ေဆြးေႏြးညႏႈငးေရးအဖြ႔မား

တြင အမးသမးပါဝငျခငးသည အေျခခမ၀ါဒ သ႔မဟတ ေရြးခယမႈပစေၾကာင

မဟတဘ သကဆငရာအဖြ႔အစညးမားတြင ၎တ႔၏ လကရထမးေဆာငေန

သညရာထးမားေၾကာငသာျဖစသညကလညး သတျပမပါသည။

ေဆြးေႏြးပြမားတြင ပမနအားျဖင ျပညတြငးႏငႏငငတကာမ ေလလာသမားက

ဖတေခၚေလရပါသည။ သ႔ေသာ အမးသမးမားထက အမးသားမားအား ပမ

ဖတၾကားသညက ေတြ႔ရပါသည။ ထေလလာသမားက ႏစဖကလးမ ဖတၾကား

ျခငးျဖစေသာလညး လကနကကငအဖြ႔အစညးမားမဖတၾကားသမားတြင အရပ

ဘကလမႈအဖြ႔အစညးမားမပဂၢလမား ပ၍ပါ၀ငေလရေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည။

ထးျခားသညမာ အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမားမ အမးသမးမားအား အစးရ

ဘကကေရာ၊ လကနကကငအဖြ႔အစညးမားဘကကပါ ဖတၾကားေလရသညက

ေတြ႔ရပါသည။ လေတြ႔ေမးျမနးမႈကေျဖၾကားခသမား၏အဆအရ၊ ထသ႔ျဖစရ

ျခငး၏ အေၾကာငးရငးတစခမာ အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမားမ ပဂၢလမား

သည ႏငငေတာအစးရႏင လကနကကငအဖြ႔အစညး ႏစဘကစလးႏငရငးႏးမႈ

ရျပး၊ အၾကဥာဏ ဗဟသတ ၾကြယဝကာ၊ ၎တ႔ႏငဆကဆရာတြင အေလာ

အတငး၊ ေျပာငးလြယျပငလြယသေဘာထားရေသာေၾကာငျဖစသညဟ ဆပါ

သည။ ထ႔ျပင အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမားမ အမးသမးႏင အမးသားမား

သည ၎တ႔၏ ပါဝငလပေဆာငမႈတြင ၾကားေနျခငး၊ ဘကမလကျခငး၊

ကယပငအကးစးပြား၊ စးပြားေရးႏင ႏငငေရးအကးအျမတ ေမာမနးခက

စသညတ႔ မပါျခငးတ႔ ေၾကာငလညးျဖစသညဟဆပါသည။11

ႏငငေတာအစးရႏင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးၾကား ေဆြးေႏြး

ညႏႈငးပြမားတြင ေလလာသအျဖစ ဖတၾကားျခငးခရသည အနညးငယေသာ

အမးသမးမားတြင၊ ခငးအမးသားတပဥး၏ဖတၾကားျခငးခရသည မငခငးခငး

(ခငးၿငမးခမးေရးႏငတညၿငမေရးေကာမတဝင)၊ ကရငနအမးသားတးတက

ေရးပါတႏင ေဆြးေႏြးပြတြငေလလာသအျဖစ တကေရာကရန အစးရဘက၏

ဖတၾကားျခငးခရသည မာဂရကသမ၊ ကရငအမးသားအစညးအရး၏ ဖတၾကား

ျခငးခရသည ေဒါကတာအယနာ ေမေစးဖ (ျမနမာႏငငဓမၼတကသလ

11 သကၡာေတာရဆရာေစာမကသးေအးႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၂၄၊ ဇြန ၂၀၁၃၊

ရနကန။

ေကာငးအပေဟာငး)၊ ေနာစဇနနာလလစး (ကရငအမးသမးဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႔၏

ဒါရကတာ)ႏင နန႔ခငေအးဥး (ကရငေရးရာေကာမတဝင)၊ မြနျပညသစပါတ၏

ဖတၾကားျခငးခရသည မကြနးခမးႏြန (မြနအမးသမးအဖြ႔ဒတယဥကဌ)စသတ႔

ပါ၀ငပါသည။ မၾကာေသးမက ရာလမ (ၿငမး)ေဖာငေဒးရငးမ ေဒၚလေထာ

ဂာနနႏင ေဒၚဇခနနနေရာတ႔အား ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈနညးပညာ

အၾကေပးအဖြ႔၏ အၾကေပးပဂၢလမားအျဖစ ကခငလြတေျမာကေရးအဖြ႔က

ဖတၾကားခပါသည။ ထ႔ေၾကာင ကလသမဂၢအမးသမးဌာနက ေအာကပါ

အတငး ေရးသားေဖၚျပခပါသည။

ဤလပငနးစဥအမားစက အမးသားေဆြးေႏြးညႏႈငးသမားကသာ ဥးေဆာင

ေနၾကျပး အမးသမးမားက ပါဝငေစမႈ မရသေလာက နညးပါးဆျဖစသည။

အစးရဘကမဆလင၊ ျပညေထာငစၿငမးခမးေရးေကာမတလကေအာကရ

လပငနးေကာမတအဖြ႔ဝင ၅၂ ဥးတြင အမးသမး ၂ ဥးသာပါဝငသည။

တငးရငးသားလမးမားဘကမဆလငလညး ကရငအဖြ႔တစခတညးတြငသာ

အမးသမး ေဆြးေႏြးေရးအဖြ႕ေခါငးေဆာငႏင ေဆြးေႏြးပြမားတြင ကြမးကင

သမားႏငေလလာသမားအျဖစ အမးသမးအခ႕ပါဝငသညက ေတြ႔ရသည။

မြနအဖြ႔တြင ေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔၌ အမးသမးတစဥးပါဝငၿပး ေလလာသအျဖစ

အမးသမး ၂ ဥးပါဝငခသည။ အျခားေသာ တငးရငးသားအဖြ႔မား၏

ေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔မားတြင အမးသမးမား မပါဝငပါ။ (UN Women, n.d.)

အမးသမးမားသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမားတြင ဆးျဖတခကခမတႏင

ေသာေနရာမား၌ပါ၀ငခြင မရရၾက သ႔မဟတ ေလလာသအျဖစသာ ဖတေခၚ

ခရသညသာမက၊ လကရ အပစအခတရပစေရးသေဘာတညခကမားသည

ကား၊ မ ပါ၀ငမႈ၊ ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊ မ တနးတညမမႈ

သေဘာတရားတ႔ထငဟပေပၚလြငႏငရန ပကကြကခပါသည။ ဤစာေရးခန

အထ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ၁၆ ခ ရသညအနက ၅ခသည ပထမအဆင

(ျပညနယအဆင)တြငႏင၊ ၁၁ ခသည ဒတယအဆင (ျပညေထာငစအဆင)

တြငအသးသးေရာကရေနၿပျဖစပါသည။ ျပညနယအဆငတြင အပစအခတ

ရပစေရးႏင တပပငးဆငရာလျခမႈကစၥရပမားက အထးအာရျပေဆြးေႏြးၾကပါ

သည။ အဖြ႔ ၁၆ ဖြ႔အနက ႏငငေရး၊ စစေရး၊ ပညာေရး၊ လမႈေရး၊ ယဥေကးမႈ၊

ဖြ႔ြၿဖးေရးဆငရာစသညအေရးကစၥမားႏငပတသကေသာ အေသးစတသေဘာ

တညမႈရရၿပးသည အဖြ႔မာ ၅ ဖြ႔ခန႔မသာရပါသည။ သ႔ေသာ ဝမးနညးဖြယရာ

ေကာငးသညမာ မညသညအဖြ႔ကမ ကား၊ မ ပါ၀ငမႈ၊ ကား၊ မ မတကြျပား

ေသာလအပခကစသညတ႔ႏငဆငေသာအေရးကစၥမားက ရငးလငးစြာေဖၚျပမႈ

မရေသးျခငးျဖစပါသည။

ထ႔ျပင အပစအခတရပစမႈေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႔မား၏ ဖြ႔စညးမႈပစႏင

လပငနးတာ၀န၀တရားမားသည ကား၊ မ အတတကြပါ၀ငမႈ၊ ကား၊ မ မတ

ကြျပားေသာလအပခကစသညတ႕က ထငဟပထားမႈမရေပ။ ဥပမာဆရလင

ေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႔ထားရလပေဆာငသြားရန အစးရႏင သေဘာတ

ညမႈရရၿပးျဖစသည တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမားျဖစေသာ ခငး

အမးသားတပဥး၊ ကရငနအမးသားတးတကေရးပါတ၊ ကရငအမးသား

အစညးအရးႏင ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစတ႔သည ၎တ႔၏

ေရ႕ဥးလပေဆာငမညအရာမားတြင ကား၊ မ အတတကြပါ၀ငႏငမႈ၊ ကား၊ မ

တ႔၏ မတျခားနားေသာလအပခကႏင ကား၊ မ တနးတညမမႈသေဘာတရား

ပါ၀ငကငသးမႈစသညတ႔က ရငးလငးစြာေဖၚျပထားျခငးမရေပ။ အကးဆက

အေနျဖင အစးရႏငလကနကကငအဖြ႔အစညးမားသည လကရ ၿငမးခမးေရး

ေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမားအတြငး၌ ကား၊ မ တနးတညမမႈသေဘာတရားက

အေကာငအထညေဖၚရန ပကကြကေနျခငးပငျဖစပါသည။ ထ႔ေၾကာင ျမနမာ

အေရးပးေပါငးေဆာငရြကသမားအဖြ႔မ ညႇႏႈငးေရးမးျဖစသ ေဒၚခငဥမၼာ အပါ

အဝင၊ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈကေလလာသးသပေနသမားက ျမနမာႏငင၏

လကရရရထားၾကသည ႏစဘကသေဘာတညခကမားသည ကား၊ မ လင

မတျခားနားမႈကအေၾကာငးျပ၍ ျဖစေပၚလာသညအေရးကစၥမားက ကငတြယ

ေျဖရငးထားႏငျခငးမရေသးဟ သးသပေထာကျပထားပါသည။ 12 ခငးအမး

သမး လ႔အခြငအေရးလႈပရားတကၾကြသတစဥးျဖစသည ခယရဇာေဟာငးက

လညး ျမနမာႏငင၏ လကရၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမား၌ ဂနဒါ

အသအျမငသေဘာထငဟပမႈ တစစတရာကမ မေတြ႔ရပါ” ဟေထာကျပထား

ခပါသည။13

ကား၊ မ ေရးရာကစၥပါ၀ငေစရန ပကကြကရျခငး၏ ျဖစႏငသညအေၾကာငးရငး

တစခမာ လကရၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥအား အပစအခတရပစ

ေရးလပငနးစဥအျဖစ အနကဖြငထားျခငးေၾကာင ျဖစႏငပါသည။ ထ႔ေၾကာင

ယငးလပငနးစဥ၏ ဥးတညရညရြယမႈမာ ပဋပကၡျဖစပြားလကရသညအပစ

ႏစခၾကား ရနလတကခကမႈမားရပစေရးအျဖစသာ ထငျမငလကရၿပး ဂနဒါ

အေရးကစၥမားအေၾကာငး ေျပာဆရငးလငးရနအခနႏငေနရာမရေသးဟ ယဆ

ျခငးေၾကာငျဖစႏငပါသည။ ကား၊ မ ပါ၀ငမႈႏင မတကြျပားသညလအပခက

အေရးကစၥမားက လကရအပစအခတရပစေရးလပငနးစဥတြင အဘယေၾကာင

ေဖၚထတကငတြယျခငးမရေသးသညအေၾကာငးႏင ၎၏စနေခၚမႈမားက ခငး

အမးသားတပဥး၏ လကေထာကအေထြေထြအတြငးေရးမးျဖစသ ေဒါကတာ

ေရႊခါးရက ေအာကပါအတငး ရငးျပခပါသည။

ခငးအမးသားတပဥး၏ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈဆငရာ ေရ႕ဥးေျခလမး

အဆငမားတြင ဂနဒါအေရးကစၥမားက ထညသြငးစဥးစားျခငး မျပႏငခပါ။

ထအတြက အေၾကာငးရငးတစခမာ ေဆြးေႏြးပြကယစားလယအဖြ႔ဝငမား၏

လျခေရးကစၥျဖစပါသည။ ထ႔ေၾကာင ကြနေတာတ႔၏ အပစအခတ ရပစေရး

ဆငရာညႇႏႈငးေရးအဖြ႔တြင အမးသမးမားက ယခအခနတြင ထညသြငးျခငး

မျပႏငခပါ။ သ႔ေသာ ႏငငေရး ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈအဆငသ႔ေရာကလင

အဆငတငး၌ အမးသမး အနညးဆး ၃၀ရာခငႏႈနး ပါဝငႏငရန အခငအမာ

12 ေဒၚခငဥမၼာႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၂၄၊ ဇြန ၂၀၁၃၊ ရနကန။ 13 ခယရ ဇာေဟာငးႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၄၊ ဇလင ၂၀၁၃၊ ရနကန။

တကတြနးပါသည။ တစခနတညးမာပင ယငး၏ အကန႔အသတရမႈကလညး

ကြနေတာတ႔ သျမငပါသည။ ဥပမာဆရလင ခငးၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၌

အမးသမး အနညးဆး ၃၀ရာခငႏႈနး ပါဝငေစရနဟေသာမ၀ါဒ အမနတကယ

ျဖစေပၚလာရနမာ အမးသမးမားေခါငးေဆာငမႈအခနးက႑၌ ပါဝငျခငးက

ခငးလ႔အဖြ႕အစညးတစရပလးက ကယကယျပန႔ျပန႔လကခရန အဆငသင

ျဖစမသာလင ျဖစႏငေပမည။14

ရမးျပည ျပနလညထေထာငေရးေကာငစ၏ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနး

စဥ ေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႕၀ငတစဥးျဖစသ ပါေမာကၡနနးဗခမးကလညး

ေဒါကတာေရႊခါးရ၏ေဖၚျပခကက ေထာကခပါသည။ ရမးျပညျပနလညထ

ေထာငေရးေကာငစအေနျဖင လကရ ၿငမးခမးေရးဆငရာေဆြးေႏြးမႈမားတြင

အဓကအားျဖင တပပငးဆငရာလျခေရးႏင အပစအခတရပစေရးကစၥမားသာ

ျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ယခအခနသည ဂနဒါကစၥမားက ေဆြးေႏြးရနအခနအခါ

မဟတေသးဟထငျမငေၾကာငး သမက ေျပာဆထားပါသည။15 သ႔ေသာ ကရင

အမးသားအစညးအရး ေဆြးေႏြးပြမားတြငေလလာသအျဖစ ပါ၀င ေသာ

သကၡာေတာရဆရာ ေစာမကသးေအးကမ အမနစငစစ ေခါငးေဆာငမား၏

ဂနဒါအေရးကစၥအေပၚ သတအသႏငအေလးဂရျပလမႈႏင ေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔

မားတြင အမးသမးမားကထညသြငးပါ၀ငေစျခငးတ႕သည ၎တ႔၏တစဥးခငး

သေဘာထားႏငစတဆႏၵတ႔တြငသာ မတညသည။ အကယ၍ ေခါငးေဆာငမား

တြင ဂနဒါႏင ပတသကေသာ အသအျမငဗဟသတ၊ ဂနဒါကစၥက ထညသြငး

စဥးစားရမညဆသည ရငးလငးျပတသားေသာ ႏငငေရးဆႏၵသာရပါက ကား၊

မ ပါ၀ငမႈႏင ကား၊ မ တ႔၏မတကြျပားသညလအပခကအေရးကစၥက

မျဖစမေန ထညသြငးစဥးစားရနေနရာရသညဟ ေထာကျပခပါသည။16

14 ေဒါကတာ ေရႊခါးရႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၂၁၊ ဇြန ၂၀၁၃၊ ရနကန။ 15 ပါေမာကၡ နနးဗခမးႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၂၇၊ ဇြန ၂၀၁၃၊ ေတာငႀကး။ 16 သကၡာေတာရဆရာ ေစာမကသးေအးႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။

လေတြ႕ေမးျမနးမႈကေျဖၾကားခသအမားစကၾကညလင လကရေဆြးေႏြးပြမား

တြင အမးသားမား၏ တက၍အေရးပါေသာအခနးက႑ႏငေနရာက ရငးလငး

စြာ ေဖၚျပေျပာဆႏငၾကေသာလညး၊ အမးသမးတ႕၏ပါ၀ငမႈအခနးက႑ႏင

ေနရာကမ ရငးရငးလငးလငး ေဖၚျပရနအခကအခရေနၾကပါသည။ ေဆြးေႏြး

ညႏႈငးေရးအဖြ႔ေခါငးေဆာငအျဖစ၊ ေဆြးေႏြးညႏႈငးသအျဖစ၊ ပညာရပဆငရာ

အၾကေပးအျဖစ၊ အေျခခသေဘာတညခကမေဘာငေရးဆြသအျဖစ၊ ေဆြးေႏြး

ပြျဖစေျမာကေအာင ညႇႏႈငးစစဥေပးသမားအျဖစစသညျဖင အမးသားမားက

အလြယတကျမငရေသာလညး အမးသမးမားကမ အဆပါေနရာမား၌ အလြယ

တက ေတြ႕ျမငရျခငး မရပါ။ အပစအခတရပစေရးႏင ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈ

အတြက အႀကျပငဆငျခငးလပငနးမားတြင အမးသားမားသည ဥးစး

ဥးေဆာငျပသညေနရာမ ပါဝငလကရေနၾကေသာလညး အမးသမးမားသည

ယငးလပငနးမားမ ဖယထတျခငးခေနရလကရပါသည။ အမးသမးလႊတေတာ

ကယစားလယမားက ၎တ႔ေတြ႔ၾကခရသည ၿငမးခမးေရးဆငရာေဆြးေႏြးမႈ

မားမ ဖယထတခခရသည အေတြ႔အၾကက စာေရးသတ႔အားေျပာျပခပါသည။

မြနျပညနယမ အမးသမး ျပညသ႔လႊတေတာကယစားလယတစဥးျဖစသ

မျမငျမငသနးက သမသည အမးသမးျဖစေနေသာေၾကာင မမကယစားျပရာ

ျပညနယရ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈမားတြင အစးရဘက ေဆြးေႏြးညႏႈငးေရး

အဖြ႔ဝငအျဖစ ပါ၀ငခြငျငငးပယခခရသညဟ စာေရးသတ႔အား ေျပာျပခပါ

သည။ 17 ျပညသ႔ လႊတေတာ၊ တငးရငးသားေရးရာႏင ျပညတြငးၿငမးခမးေရး

ဆငရာေကာမတ၏အတြငးေရးမးျဖစသ ကခငျပညနယ၊ အငဂနးယနမဆႏၵ

နယမ အမးသမး လႊတေတာကယစားလယေဒၚဒြဘက သမ၏အေတြ႔အၾကက

ေအာကပါအတငး ေျပာျပခပါသည။

ေကအငအႏငေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔တြင အဖြ႔ဝငအျဖစထညသြငးေပးရန ဝနႀကး

အား ကြနမေမတာရပခခပါသည။ သ႔ေသာ သက ေဆြးေႏြးပြ ျပလပမည

17 မျမင သနးႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၁၄၊ ၂၀၁၃၊ ။

ေနရာသ႔သြားမည လမးခရးသည အလြနၾကမးတမးေသာေၾကာင အမးသမး

မားအတြက မလြယကပါ။ ထ႕ေၾကာင မလကပါန႔ဟေျပာခပါသည။ တကယ

ေတာ ယငးေနရာသည ကြနမႏငမစမးပါ။ မမေဒသအတြက တာဝနရသည

အမးသမးတစဥးက ယငးေနရာသ႔ သြားေရာကရန ခြငမျပျခငးမာ အမနပင

အဓပၸါယမရပါ။ အေၾကာငးျပခကသညလညး အဓပၸါယမရပါ။ ယငးသည

အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငးပငျဖစပါသည။ အမးသမးမားက ခြျခား

ဆကဆျခငးမျပရဟ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင အတအလငး ေဖၚျပ

ထားၿပးျဖစပါသည။ သ႔ေသာ လကေတြ႔တြင ကြနမတ႔ အမးသမးမားသည

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား၌ ပါဝငခြငမရေသးသကသ႔ ခြျခားဆကဆျခငး

လညး ခေနရဆျဖစပါသည။ 18

ၿငမးခမးေရးႏငပတသကေသာ ႏစဘကေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမားတြင အမးသမး

မားေဘးဖယခရျခငးမာ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈသည အမးသားမား၏ ႏငင

ေရးနယပယျဖစၿပး၊ အထးသျဖင စစဘကဆငရာအေတြ႕အၾကရသမားအေရး

ျဖစသညဟ မတယျခငးေၾကာငျဖစေၾကာငး ရနကနတငးေဒသႀကး လႊတေတာ

ကယစားလယျဖစသ ေဒါကတာညညသငးမ မတခကျပခပါသည။ သမက

အထကပါကသ႔ေသာ အေတြးအျမငခယခကသည ႏစေပါငးမားစြာကတညးက

ပင ႏငငေရးဆငရာဥးေဆာငမႈက႑ႏင အမားျပညသဆငရာကစၥရပမားက

ဆးျဖတခကခမတျခငးက႑တ႔တြင အမးသမးတ႔၏ အခနးက႑က ေလာ႔

တြကေလရသည စစတပပစ အဖြ႔အစညးဆငရာထးတမးဓေလမ ဆငးသက

ေပါကဖြားလာျခငးျဖစသညဟဆပါသည။19 မညမပငလပေဆာငႏငစြမးအရည

အခငးရေနေစကာမ၊ အမးသမးမားသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈမားတြင

တကရကပါဝငခြငမ ဖယထတျခငးခရလကရပါသည။ ယငးႏငဆန႔ကငဘက

တြငမ အမးသားမားက ပမတတစြမးႏငေသာ၊ မမတ႔သကဆငရာ တငးရငး

သားလမးစ၏ တနးတညမအခြငအေရးႏင ကယပငဆးျဖတပငခြငရရေရး

18 ေဒၚဒြဘႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၁၄၊ ဇလင ၂၀၁၃၊ ေနျပညေတာ။ 19 ေဒါကတာညညသငးႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။

အတြက အလြနအေရးႀကးသညအေရးကစၥမားက ေဆြးေႏြးညႏႈငးရန ပမ

သငေတာသမားအျဖစ ရႈျမငၾကပါသည။ မြနျပညလ႔အခြငအေရးေဖာငေဒးရငး

မ မခယရစးက “အမးသားမားက ပမစြမးေဆာငႏငသညဟ ထငျမငေလရ

ေသာေၾကာင အမးသားမားသည အမးသမးမားက ကယစားျပႏငသညဟ

ထငျမငေလရၾကပါသည။ အမးသားမားသည အေတြ႔အၾကရေသာေၾကာင

၎တ႔ေျပာဆေဆြးေႏြးေသာအခါ အမးသမးမား၏အသလညး ပါ၀ငသြားလမ

မညဟ ထငျမငတတၾကပါသည။ သ႔ေသာ အမနတကယတြင အမးသားမား

သည အမးသမးမားက ကယစားမျပႏငပါ”20 ဟေထာကျပခပါသည။

အစဥအလာအရ အမးသားမားအား လ႕အဖြ႔အစညးတြင ေခါငးေဆာငမား

အျဖစ၊ အမးသမးမားအား ေနာကလကမားအျဖစ ေမာလငေလရၾကပါသည။

ေမ ႏင ဇြန ၂၀၁၃ တြင ေအးခမးျမနမာလမႈဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႔ (GDI-Myanmar) မ

ျပလပခေသာသေတသနေလလာခကအရ လကနကကငပဋပကၡျဖစပြားေသာ

ျပညနယမားရ ျပညသလထအေနျဖင ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥက

ႏငငေရးကစၥအျဖစ နားလညသေဘာေပါကထားၾကၿပး၊ ယငးသည ႏစဘက

ႏငငေရးႏင စစေရးေခါငးေဆာငမား၏ အလပျဖစသညဟ မတယထားၾက

ပါသည (GDI, 2012, p. 5)။ ခငးၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥသည

အထကပါေတြ႔ရခကႏငပတသက၍ နမနာတစချဖစပါသည။ ခငးၿငမးခမးေရး

ႏငတညၿငမေရးေကာမတႏင ခငး အပစအခတရပစမႈေစာငၾကညေလလာေရး

ေကာမတတ႔၏ အတြငးေရးမးျဖစသညအျပင ခငးအမးသားတပဥးႏင အစးရ

အၾကား အပစအခတရပစေရး ေဆြးေႏြးမႈမားျဖစလာေအာင ၾကား၀ငေဆာင

ရြကခသျဖစေသာ သကၡာေတာရဆရာတလြနကအက “ခငးအမးသမးမား

သည ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးမား၌ တကၾကြႏးၾကားမႈမရ။ ကြနေတာ

သရသည ခငးအမးသမးအမားစသည တငးျပညအတြငး ၿငမးခမးေရးတည

ေဆာကမႈ၌ ၎တ႔၏အခနးက႑ရသညဟ ေတြးထငခယထားျခငးမရ” ဟ

20 မခယရစးႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၄၊ ဇလင ၂၀၁၃၊ ရနကန။

ေထာကျပခပါသည။21 အလားတပင ထငရားသည မြနအမးသမးေခါငးေဆာင

တစဥးျဖစသ မကြနးခမးႏြနကလညး “ႏငငေရး၌ အမးသမးမား၏ ကယကယ

ျပန႔ျပန႔ပါဝငလပေဆာငႏငမႈက ထနးခပကန႔သတထားသည အႀကးမားဆး

အဟန႔အတားမားထမတစခမာ ကြနမတ႔၏ ရးရာဓေလႏႈနးစမားျဖစပါသည။

ကြနမတ႔၏ ရးရာဓေလႏႈနးစမားႏငတနဖးထားမႈမားအရ အမးသားမားက

ေခါငးေဆာငျဖစေစလၿပး အမးသမးမားကမ အမးသားမားအား ဝနးရပပး

ေထာကခအားေပးေသာသမားျဖစေစလၾကပါသည။ အမးသားမားသည ဥးစး

ေခါငးေဆာငရနႏင ဆးျဖတခကခရနျဖစၿပး အမးသမးမားသည နာခရနႏင

ေနာကလကလပရနျဖစပါသည။ ထအရာမားသည ကြနမတ႔ ေန႔စဥရငဆင

ၾကေတြ႔ရေသာ လမႈပစသြငးခရမႈျဖစၿပး၊ ကၽြနမတ႔ကယတငကလညး ထအရာ

မားက အမနအျဖစခယႏလးသြငးထားၾကပါသည”ဟေထာကျပထားပါသည။22

လကရ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ကား၊ မ ပါ၀ငမႈႏင ကား၊ မ မတကြျပား

သညလအပခကအေရးကစၥမားက ထညသြငးစဥးစားရန အကန႔အသတရေန

ေစသညအခကတစခမာ ျမနမာႏငငအေနျဖင အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင

လျခေရးဆငရာ ႏငငေတာအဆငလပငနးစမကနး (National Action Plan on

Women, Peace and Security) မရျခငးပငျဖစပါသည။ ကလသမဂၢ၏အဖြ႔ဝင

ႏငငတစခအေနျဖင ျမနမာႏငငသည ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ၏ အမး

သမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာဆးျဖတခကမား (ဆးျဖတခကအမတ

၁၃၂၅ ႏင ေနာကဆကတြဆးျဖတခကမား)က လကနာကငသးရန တာဝနရ

ပါသည။ လျခေရးေကာငစဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ အရဆလင အပစ

အခတရပစေရးႏင ၿငမးခမးေရးဆငရာေဆြးေႏြးမႈႏငလပငနးစဥမားတြင အမး

သမးမားက မျဖစမေနထညသြငးပါဝငေစရမညျဖစပါသည။ ယခအခါ ၿငမးခမး

ေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမား၌ အမးသမးပါဝငမႈမရျခငးသည ျမနမာႏငငရ

21 သကၡာေတာရဆရာ တလြနကအႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၁၂၊ ဇြန ၂၀၁၃၊ ရနကန။ 22 မကြနးခမးႏြနႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၁၅၊ ဇြန ၂၀၁၃၊ ရနကန။

ကား၊ မ တနးတညမေရးျမငတငမႈလပငနးစဥတြင ႀကးမားေသာလစဟာမႈရေန

သညက ေဖၚညြနးေနသကသ႔ျဖစပါသည။ ျပညေထာငစဝနႀကးဥးေအာငမငး

ႏင စာေရးသတ႔ေတြ႔ဆစဥ ၀နႀကးက ျမနမာႏငငၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈ

ဗဟဌာန 23အေနျဖင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားတြင အမးသမး ပါဝငျခငး၏

အေရးပါမႈက လကခအားေပးေသာလညး ၎တ႔အေနျဖင အမးသမး၊ ၿငမး

ခမးေရးႏငလျခေရးဆငရာလပငနးစမကနး စတငေရးဆြရနအတြကမ အဆင

သငမျဖစေသးေၾကာငး ရငးျပခပါသည။24

ခငးျပညနယမ ျပညသ႔လႊတေတာကယစားလယ ေဒၚဇာတလမး၊ အမးသား

လႊတေတာကယစားလယႏင အမးသားလႊတေတာ တငးရငးသားေရးရာႏင

ျပညတြငးၿငမးခမးေရးေကာမတအဖြ႕ဝင ဥးေပၚလလြငစေသာ လႊတေတာ

ကယစားလယမားက ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ၏ အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရး

ႏငလျခေရးဆငရာဆးျဖတခကမား (ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ ႏင ေနာက

ဆကတြဆးျဖတခကမား)ႏင ၎တ႔၏ အေရးပါမႈမားက လႊတေတာကယစား

လယမားအားလး ရငးရငးလငးလငး၊ ေကေကလညလည၊ ေသေသခာခာ

သရနားလညထားရနအလြနပငလအပေၾကာငး၊ သ႔မသာ လႊတေတာကယစား

လယမားအေနျဖင ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးမား၌ ကား၊ မ ပါ၀ငမႈႏင

ကား၊ မ မတကြျပားသညလအပခကအေရးကစၥမားက ထညသြငးစဥးစားရန

လအပသည လပထးလပနညးႏငယႏရားမားေဖာထတျခငး၊ ကငသးရနတြနး

အားေပးျခငးတ႔ျပလပႏငမညျဖစေၾကာငး ေျပာျပခပါသည။25

23 သည အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာလပငနးစမ ေပၚထြက

လာေရးအတြက အရပဘကလမႈအဖြ႕အစညးမား၊ အမးသမးအဖြ႔အစညးမားႏင ပးေပါငးညႏႈငး ေပး သငေတာဆးအေနအထားတြငရေၾကာငး ယဆ ါသည။

24 ဝနႀကးဥးေအာငမငးႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၁၁၊ ၾသဂတ ၂၀၁၃၊ ရနကန။ 25 ေဒၚဇာတလမးႏင ဥးေပၚလလြငတ႔ႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၁၃၊ ဇလင ၂၀၁၃၊ ေန

ျပညေတာ။

မတ ၂၀၁၃ တြင ႏငငေတာအစးရမ အမးသမးမားဖြ႕ျဖးတးတကေရးဆငရာ

အမးသားအဆငမဟာဗဟာစမကနး (National Strategic Plan for

Advancement of Women) (၂၀၁၃-၂၀၂၂)က ထတျပနခပါသည။ 26 ယငး

မဟာဗဟာစမကနး၏ရညရြယခကမားမာ ျမနမာႏငငရ အမးသမးအားလး

သည ျပညေထာငစသမၼတျမနမာႏငငေတာအစးရ၏ ပပးမႈျဖင စြမးေဆာငရည

ျမငမားလာၿပး၊ ၎တ႔၏ အခြငအေရးရပငခြငမားက အျပညအ၀ခစားရရႏငေစ

ရနႏင အမးသမးတ႔၏ ဘ၀ဖြ႔ၿဖးတးတကေရး၊ ကား၊ မ ေရးရာ တနးတညမ

ေရးႏင အမးသမးမား၏အခြငအေရးမားက အသအမတျပ နားလညလကခ

ႏငေစမညစနစမား၊ ဖြ႔စညးပမားႏင လပထးလပနညးမားအား အေကာင

အထညေဖာေဆာငရြကႏငေစရန ျဖစပါသည။27

26 အမးသမးမားဖြ႕ၿဖးတးတကေရးဆငရာ အမးသားအဆငမဟာဗဟာစမ က ၃

ႏစေကာခန႔မ အခနယလပေဆာငချခငးျဖစၿပး ေအာကတဘာ ၂၀၁၃ တြင ေနျပည ေတာ၌ စတငထတျပနခပါသည။ ၁၀ ႏစစမကနးမ အၾကျပထားသညမာ အမးသမး မား၏ ကနးမာေရးႏင ပညာေရးအခြငအလမးမား ပမတးတကေကာငးမြနရန၊ လင အေျချပအၾကမးဖကမႈမား ပေပာကေစရနအတြက ပမေကာငးမြနေသာဥပေဒမား ထြကေပၚလာေစရန၊ အလပအကင၊ အကးအျမတႏင အရငးအျမစမားအတြက ညမေသာအခြငအလမးမားပမတးတကလာေရးအတြက ပမေကာငးမြနေသာမဝါဒမား ထြကေပၚလာေရးတ႔အပါအဝင ဥးစားေပးနယပယ ၁၂ ခရ စနေခၚမႈမားက လကေတြ႔ ကေသာနညးလမးမားျဖင ကငတြယတ႔ျပနရန ျဖစ ါသည (The Irrawaddy, 7 October 2013)။

27 ၢ ၁၃၂၅ ႏငငေတာအဆင လပငနး (National Action Plan) ၌ ျခားနားေသာ အလးဂရျပမႈရပါသည။ ၎မာ၊ ပဋပကၡကသာ တကစြာအေလးဂရျပေသာအျမငမားႏင အေျပာငးအလကာလဆငရာ တရားမတမႈအပါအဝင လျခေရးရာကစၥမားျဖစပါသည။ ယငးသည မတညေသာ အဖြ႔မား (ဥပမာ၊ စစတပ) ကလညး ေျပာဆတကတြနးပါသည။ သ႔ေသာ၊ ႏစခ လးသည အျပနအလန တြနးအားေပးရမညျဖစေပသည။ ထ႔ေၾကာင၊ ျမနမာ အေနျဖင UNSCR 1325 ႏငပတသက၍ ႏငငေတာအဆငလပငနးအစအစဥအား စတငအေကာငအထညေဖၚ တြင “အမးသမးမားတးတကေရး အဆင မဟာဗဟာ ” (NSPAW) တြငေဖၚျပထားသည တငးတာမႈ ႏႈနးစမား

အမးသမးမားဖြ႕ၿဖးတးတကေရးဆငရာ အမးသားအဆင မဟာဗဟာစမ

ကနးသည အမးသမးမားအား နညးမးစျဖင ခြျခားဆကဆမႈပေပာကေရး

ကလသမဂၢသေဘာတစာခပႏင ပကငးလပငနးစမခကမား (Beijing

Platform For Action) တ႔အေပၚတြင အေျချပထားသည ဥးစားေပး နယပယ

၁၂ ခပါ၀င၍ ျပစထားပါသည။ ၎ဥးစားေပးနယပယ ၁၂ ခမာ (၁) အမးသမး

မားႏင အသကေမြးဝမးေကာငးမႈ (၂) အမးသမးမားႏင ပညာေရး၊ ေလကင

သငၾကားေရး (၃) အမးသမးမားႏင ကနးမာေရး (၄) အမးသမးမားအေပၚ

အၾကမးဖကမႈ (၅) အမးသမးမားႏငအေရးေပၚအေျခအေနမား (၆) အမးသမး

မားႏင စးပြားေရး (၇) အမးသမးမားႏင ဆးျဖတခကခမတေရး (၈)

အမးသမးမားဖြ႕ၿဖးတးတကေရးဆငရာလပငနးယႏရားမား (၉) အမးသမး

မားႏင လ႔အခြငအေရး (၁၀) အမးသမးမားႏင မဒယာ (၁၁) အမးသမး

မားႏင သဘာဝပတဝနးကင (၁၂) အမးသမးငယရြယမားတ႔ျဖစပါသည။

အစးရအဖြ႔အစညးမားသည အစးရမဟတေသာျပညတြငးႏင ႏငငတကာ

အဖြ႔အစညးမား၊ ကလသမဂၢအဖြ႔အစညးမား၊ အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမား၊

စးပြားေရးအဖြ႔အစညးမားတ႔ႏငအတ အမးသမးမား ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးဆငရာ

မဟာဗဟာစမကနးကအေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကရန တာဝနရပါသည။

ယငးမဟာဗဟာစမကနးတြင ‘အေရးေပၚအေျခအေနတြငရေသာ အမးသမး

မား’(women in emergency) အေၾကာငး ေဖၚျပထားပါသည။ ဤေနရာတြင

‘အေရးေပၚ’ ဟေသာေဝါဟာရက သဘာဝေဘးအႏရာယကေရာကေနသည

အေျခအေနဟေသာအနကသာမက ပဋပကၡျဖစပြားေနသညအေျခအေနဟ၍ပါ

က အျပနအလနတြနးအားေပးေစျခငးအလ႔ဌာ ထညသြငးရမညျဖစပါသည။ ႈ ႏငငေတာအဆငလပငနး ရရျပးပါက UNSCR 1325 အတြက ႏငငေတာအဆငလပငနးအစအစဥ မလအပေတာဟ အခ႕ေသာ တငးျပည မားမ ျငငးခကထတၾကပါသည။ သ႔ေသာ သတခပရနမာ မားေသာအားျဖင ႏငင အဆငလပငနး UNSCR 1325အတြက ႏငငေတာအဆငလပငန မားတြငပါဝငရမည အေၾကာငးအရာ မား ပါဝင မရ ေပ။

အနကဖြငထားပါသည (မဟာဗဟာစမကနး အခနး ၁၁)။ သ႔ရာတြင သဘာ၀

ေဘးအႏရာယ ကေရာကေနသညအေျခအေနႏင ပဋပကၡျဖစပြားေနသည

အေျခအေနတ႔သည တစထပတညးမတပါ။ ထ႔ေၾကာင ’အေရးေပၚ’ ဟသည

ေ၀ါဟာရ၏အနကတြင သဘာဝေဘးအႏရာယသာမက ပဋပကၡအေျခအေန

လညး ပါဝငေသာလညး သဘာ၀ေဘးအႏရာယကေရာကေနသည အေျခ

အေနႏင ပဋပကၡျဖစပြားေနသညအေျခအေနတ႔က အေရးေပၚအေျခအေနဟ

ျခ၍ေဖၚျပလကျခငးက လကေတြ႔အေျခအေနတြင လကနကကငပဋပကၡျဖစ

ပြားရာအေျခအေနရ အမးသမးမားက အာရစကဂရျပမႈ နညးပါးသြားေစသည

ကေတြ႔ရပါသည။ ထ႔ေၾကာင ယငး မဟာဗဟာစမကနးတြင လကနကကင

ပဋပကၡျဖစပြားရာအေျခအေနရ အမးသမးမား၏ အေရးကစၥျပနာမားက

လညး ပမ တကစြာျဖင အေလးဂရျပမႈေပးသငပါသည။

အခပအားျဖငဆရလင ျမနမာႏငငတြင ပဋပကၡျဖစပြားေနခနႏင ျဖစပြားၿပး

ေနာကပငးအေျခအေနမား၌ ကား၊ မ အေျချပခြျခားဆကဆမႈႏင အၾကမးဖက

မႈမားေတြ႔ရေၾကာငးအေထာကအထားမား (GDI, 2012, p. 6) ရေနဆျဖစပါ

သည။ အေထာကအထားမားအရ ကား၊ မ အေျချပခြျခားဆကဆမႈက ၿငမး

ခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥ ဖြ႔စညးပအတြငးမာပင မၾကာခဏေတြ႔ရရပါ

သည။ ယငးအေထာကအထားမားက လကရၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနး

စဥႏင ထလပငနးစဥတြင ပါ၀ငလပေဆာငေနသပဂၢလမားသည ကား၊ မ

အေရးကစၥႏင ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈၾကားဆကႏြယမႈျပနာ၏ အတင

ခကမက ဆပကငႏငျခငးမရေသးဟ၍ေကာကခကခႏငပါသည။ ၿငမးခမးေရး

တညေဆာကမႈႏင ပဋပကၡလြနျပနလညထေထာငေရးတ႔၌အမးသမးပါ၀ငခြင

ကခငမာေသခာသညအာမခခကေပးအပရန ပကကြကဆျဖစေၾကာငး ေဖာျပ

ျခငးျဖစပါသည။ ယငးသည စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ႏငငေရးျဖစစဥမား၌

အမးသမးမားအႏမခရမႈက ပမဆးရြားေစသညသာမက အမးသမးမား၏ဘဝ

ေကာငးမြနစြာဖြ႔ၿဖးေရးႏင ၎တ႔၏အရညအေသြးက အေလးမထားရာလညး

ေရာကပါသည။

ၿငမးခမးေရးတညေဆာကေနေသာအသငးအဝငးသည အမးသမးမားက ပမ

အသအမတျပျခငး၊ အမးသမးမားအတြက အသစေသာအခနးက႑ႏင အခြင

အလမးမားျဖစေပၚေစျခငးတ႕အားျဖင ပဋပကၡႏင ပဋပကၡလြနအေျခအေနရ

စးပြားေရး၊ လမႈေရး၊ ႏငငေရးဆငရာ ေနရာလြတမားတြင အမးသမးပါ၀င

ေဆာငရြကမႈက ခ႕ထြငျခငးျပႏငေသာလညး တစခါတရတြင ပဋပကၡၿငမသက

ရငးလငးသြားၿပးသညအခါ ထေနရာလြတမားသည ျပန၍ပတသြားတတပါ

သည။ ထ႔ေၾကာငၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥအတြငး အထကပါကသ႔

ကား၊ မ အခနးက႑ႏင အမးသမးပါ၀ငမႈတြင ေျပာငးလဖြ႕ၿဖးမႈမားရသညဆ

လင ယငးေျပာငးလျဖစထြနးမႈ ေရရညတညတခငမာေနေစရနအလ႔ငာ ၿငမး

ခမးေရးတညေဆာကသမားကယတငႏင ၎တ႔ကယစားျပေသာအဖြ႔အစညး

မားအားလးသည ကား၊ မ ေရးရာအခနးက႑၊ အမတသညာႏင လပႏငစြမး

အငအားတ႔က ေကာငးမြနစြာသေဘာေပါကရမညျဖစၿပး မမတ႔၏ လပေဆာငမႈ

မားက ဆေလာသငေတာစြာ ပစေျပာငးရမညျဖစပါသည (ICRW, 2003, P.

25)။

၄။ ျဖစရပမား ေလလာခက

လကရ ျမနမာႏငငရၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားတြင ကား၊ မ ပါ၀ငမႈ၊ ကား၊ မ

မတကြျပားေသာအျမငပါ၀ငမႈစသညတ႕က ခြျခမးစတျဖာသးသပရနအတြက

ျဖစရပ (Case)မားအျဖစ ခငးအမးသားတပဥး၊ ကရငအမးသားအစညးအရး၊

မြနျပညသစပါတႏင ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစတ႔က ေရြးခယခ

ပါသည။ အထကပါအဖြ႔မားက ေရြးခယရျခငး၏အေၾကာငးရငးတစရပမာ ၎

အဖြ႕အစညးမားႏငျပလပေနေသာ ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမားသည လကရ

ျပညတြငးၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥ၌ အေရးႀကးေသာထည၀ငမႈမား

အနက အ၀ငအပါျဖစေနသညက ေလလာေတြ႔ရရေသာေၾကာင ျဖစပါသည။

ထ႔ျပင ေတြ႔ဆေမးျမနးခြငရရရန အဆငေျပႏငျခငး၊ ေျဖဆသမား အခနေပး

ႏငျခငးစသညတ႔အေပၚတြငလညး အေျခခထားပါသည။ အဖြ႕အစညးတငးႏင

ပတသက၍ အဓကအေၾကာငးအရာေလးခအေပၚ အေျခခကာ ေလလာတငျပ

ထားပါသည။ ယငးတ႔မာ (၁) ပါတေခါငးေဆာငမႈတြင ကား၊ မ ပါ၀ငမႈ (၂)

သေဘာတညခကမားတြင ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊ မ တနးတ

ညမမႈသေဘာတရားထငဟပႏငမႈ (၃) ေဆြးေႏြးပြမားတြင အမးသမးပါဝငမႈ

ႏင (၄) အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမား၏ အခနးက႑ႏင ပါဝငႏငမႈစသညတ႔

ျဖစပါသည။

၄-၁။ ခငးအမးသားတပဥး

ခငးအမးသားတပဥးက ၂၀၊ မတလ ၁၉၈၈ တြင ခငးအမးသမး၊အမးသား

တ႔၏ ကယပငဆးျဖတပငခြငက ရယေသခာေစရန၊ ဖကဒရယျပညေထာငစ

ျမနမာႏငငတညေထာငရနႏင ဒမကေရစျပနလညထြနးကားေစရန စသညတ႔

အတြကရညရြယ၍ ဖြ႔စညးခပါသည (Chinland, n.d)။ ခငးအမးသားတပဥး၏

ဖြ႔စညးပစညးမဥးအရ တပဥး၏အျမငဆးအာဏာပငျဖစေသာအဓပတေကာငစ

က အမးသမးကယစားလယတစဥးအပါအ၀င အဖြ႔ဝင ၂၁ ဥးျဖင ဖြ႔စညးရမည

ျဖစပါသည။ သ႔ေသာလညး ဤစာေရးခနအထ ဗဟေကာမတတြင အမးသမး

အဖြ႔ဝငတစဥးပါဝငသညမလြ၍၊ အဓပတေကာငစအတြက အမးသမးအဖြ႔ဝင

က ေရြးခယတငေျမႇာကႏငျခငး (သ႔) ခန႔အပႏငျခငး မရေသးေပ။28 ၃၁၊ ဇလင

၂၀၀၆ တြင ခငးအမးသားတပဥးသည ဂနဗာေခါလ(Geneva Call)အဖြ႔၏

လသတမငးမားအသးမျပေရးဆငရာကတက၀တ (Deed of Commitment

on banning anti-personnel mines) က လကမတေရးထးခၿပးျဖစေသာ

လညး အျခားကတက၀တႏစချဖစသည လကနကကငပဋပကၡျဖစခနတြင

လငအၾကမးဖကမႈႏင ကား၊ မ အေျချပခြျခားဆကဆမႈတားဆးေရးဆငရာ

ကတက၀တႏင လကနကကငပဋပကၡမား၏ ထခကသကေရာကမႈမားမ

ကေလးသငယမားက အကာအကြယေပးေရးဆငရာကတက၀တတ႔ကမ ဤ

စာေရးခနအထ လကမတေရးထးထားျခငးမရေသးပါ (Geneva call, n.d.)။

၂၀၁၁ တြင ခငးအမးသားတပဥးသည ႏငငေတာအစးရႏင ၿငမးခမးေရး

ေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥ စတငရနဆးျဖတခၿပး၊ ဇနနဝါရလ ၂၀၁၁ တြင

ျပညေထာငစ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးေကာမတႏင ခငးျပညနယ၊

ဟားခါးၿမ႕၌ ပထမဆးအႀကမ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးခပါသည။ ယငးအခနမစ၍

အစးရႏင ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးမႈ သးႀကမျပလပခၿပးျဖစပါသည။ ၆၊ ဇနနဝါရ ၂၀၁၂

တြင ခငးအမးသားတပဥးႏင ျပညေထာငစၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနး

ေကာမတတ႔ၾကား ပဏာမသေဘာတညခက (ပထမသေဘာတညခက)က

လကမတေရးထးႏငခပါသည။ ယငးသေဘာတညခကတြင ခငးအမးသား

တပဥးႏငႏငငေတာအစးရတ႔ၾကား အပစအခတရပစေရးဆငရာ သေဘာတည

ခက ကးခက ပါ၀ငပါသည (Burma Partnership, 6 January 2012)။

၇၊ ေမလ ၂၀၁၂ တြင ျပညေထာငစအဆင ပထမဥးဆးႏစဘကသေဘာတည

ခက (ဒတယသေဘာတညခက) က ခငးျပညနယ၊ ဟားခါးၿမ႕တြင လကမတ

28 ေဒါကတာ ေရႊခါးရႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။

ေရးထးခပါသည။ ယငးသေဘာတညခကတြင အပစအခတရပစေရး၊ ပဏာမ

သေဘာတညခကတြငပါရသညအတငး ယာယေလလာမႈ အေျခစကစခနးမား

သတမတခထားေရး၊ ဆကဆေရးရးမား၏ အခြငအေရးႏင တာ၀န၀တရားမား၊

ႏငငေရးေတြ႔ဆေဆြးေႏြးပြအတြကအေျခခမမား၊ ႏငငတကာသေဘာတစာခပ

မားႏငပတသကသညကစၥရပမား၊ လထႏငေတြ႔ဆေဆြးေႏြးတငပငျခငး၊

လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာ အကအညေပးသညအဖြ႔အစညးမားႏင

ပတသကေသာကစၥရပမား၊ လသားအရငးအျမစမားႏင ရငးႏးျမပႏမႈတးျမႇင

ေရး၊ တရားမ၀ငမးယစေဆး၀ါးမား ပေပာကေစရနအတြက ပးေပါငးလပ

ေဆာငေရး၊ ျပည၀ငခြငလကမတကစၥ၊ ခငးအမးသားေန႔၊ ခငးအမးသား

တပဥး၊ ခငးအမးသားတပမေတာတ႔ႏငပတသကေသာကစၥရပမား၊ အေျခခ

လ႔အခြငအေရးမား၊ အပစအခတရပစမႈေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႔ ထားရျခငး

ႏင ၿငမးခမးမႈၾကား၀ငလပေဆာငေရးအဖြ႕အစညးစသညတ႔အပါအ၀င အခက

၁၅ ခကပါ၀ငခပါသည (Burma Partnership, 7 May 2012)။ ၉၊ ဒဇငဘာ

၂၀၁၂ တြင ျပညေထာငစအဆင ဒတယအႀကမသေဘာတညခက (တတယ

သေဘာတညခက)က ရနကနၿမ႕ရ ျမနမာႏငငၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈဗဟ

ဌာနတြင လကမတေရးထးခပါသည။ ယငးတြငအခက ၂၇ ခကပါ၀ငၿပး၊

၎အခကမားက ေခါငးစဥငါးချဖငအကဥးခပႏငပါသည။ ယငးတ႔မာ ခငး

အမးသားအေရးကစၥမား၊ တစမးသားလး ျပနလညရငၾကားေစသငျမတေရး၊

လ႕အခြငအေရးႏင သဘာ၀ပတ၀နးကင၊ တပမေတာ၊ ဖြ႕ၿဖးေရး၊ ယဥေကးမႈ

ႏငရးရာဓေလဆငရာမားတ႔ ျဖစပါသည (Burma Partnership, 9 December

2012)။

သေဘာတညခကမား စစေပါငးသးခတြင ပါ၀ငေသာအခက ၅၁ ခကအနက

သေဘာတညခကတစခကတညး၌သာ ဂနဒါ (အမးသမး၊ အမးသားျဖစျခငး)

ဟေသာေ၀ါဟာရက အသးျပထားေၾကာငးေတြ႔ရပါသည။ “အမားျပညသဆင

ရာ ရာထးေနရာမားအတြက ခန႔အပျခငး သ႔မဟတ ရာထးတးျမႇငျခငး ျပလပ

ရာတြင လမး၊ ကးကြယရာဘာသာ၊ သ႔မဟတ အမးသမး၊အမးသားျဖစျခငး

ကအေၾကာငးျပ၍ ခြျခားမႈ မရေစရ” (ျပညေထာငစအဆင ဒတယအႀကမ

သေဘာတညခကပါ အမတစဥ ၂၄)။ အထကပါ သေဘာတညခကတစခတြင

အခကတစခကအျဖစေဖၚျပပါရျခငးမလြ၍၊ ခငးအမးသားတပဥးႏင အစးရတ႔

ၾကားခပဆခေသာ သေဘာတညခကသးခစလးတြင ကား၊ မ တနးတညမမႈ

ရရနလအပျခငးႏင ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမား၊ ပဋပကၡလြန

ျပနလညထေထာငေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးလပငနးတ႔တြင အမးသမးပါ၀ငေရးႏင

ပတသက၍ တတကကထညသြငးခပဆထားျခငးမရေၾကာငး ေတြ႔ရရပါသည။

ထ႔ေၾကာင ခငး အမးသမး၊ လ႔အခြငအေရးတကၾကြလႈပရားသတစဥးျဖစေသာ

ခယရဇေဟာငးအား စာေရးသတ႕မ ေတြ႔ဆေမးျမနးေသာအခါ သမက

“ခငးအမးသားတပဥးႏင အစးရဘကခပဆခေသာ သေဘာတညခကမား

တြင ဂနဒါအသအျမင ထငဟပမႈ လး၀မရ” ဟေျပာဆခပါသည။ 29

ထ႔ျပင အပစအခတရပစေရးႏင ႏငငေရးဆငရာေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမားတြင ခငး

အမးသမးမား ပါ၀ငႏငမညအခနးက႑မားရရလာဖ႔အတြကဆလင၊ လကရ

ခငးအမးသားတပဥး ေဆာငရြကေနသည ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈအဆင

မားသည ျပညစလေလာကမႈနညးပါးဆျဖစေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည။ ပထမ

အႀကမမ တတယအႀကမေဆြးေႏြးပြေရာကသညအထ ခငးအမးသားတပဥး

၏ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈအဖြ႕တြင အမးသမးပါ၀ငမႈ မရခပါ။ ေဆြးေႏြးပြသ႔ ေလလာ

သအျဖစ တရား၀ငဖတၾကားျခငးခရေသာ ခငးလ႔အခြငအေရးအဖြ႕ (Chin

Human Rights Organization)သညလညး အမးသားကယစားလယကသာ

ေစလႊတခပါသည။ ခငးအမးသားတပဥးႏင ႏငငေတာအစးရတ႔အၾကား

အပစအခတရပစေရးေဆြးေႏြးပြမား ျဖစေပၚလာေစရန ႀကးပမးရာတြင အေရး

ႀကးေသာအခနးက႑မပါ၀ငခသည ခငးၿငမးခမးေရးႏငတညၿငမေရးေကာမတ

၏ အဖြ႔ဝင ၂၀ ဥးတြင အမးသမးတစဥးသာ ပါ၀ငပါသည။ သ႔ရာတြင၊ လကရ

ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငေရးလပငနးစဥမား၌ သမ၏အခနးက႑မာ ခငးအမး

29 ခယရဇေဟာင ႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။

သားတပဥး၊ ခငးၿငမးခမးေရးႏင တညၿငမေရးေကာမတႏင ခငးျပညနယ

အစးရတ႔ၾကား တရား၀ငႏငအလြတသေဘာေဆြးေႏြးမႈမား ကငးပျပလပရာ

တြငလြယကေခာေမြ႔ေစရန ေထာကပပ႔ေဆာငေရးဆငရာႏင ဆကသြယေရး

ေပါငးကးသဖြယျဖစေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည (Ja Nan Lahtaw, 2012, p.10)။

ပထမအႀကမ ျပညေထာငစအဆငေတြ႔ဆေဆြးေႏြးပြတြင အပစအခတရပစမႈ

ေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႔ ဖြ႔စညးထားရရန အစးရဘကႏင ခငးအမးသား

တပဥးတ႔ ႏစဘကသေဘာတညခၾကပါသည။ ယငးသေဘာတညခကသည

ခငးျပညနယအတြငး ၿငမးခမးမႈေဖာေဆာငေရးလပငနးစဥ ေရရညတညတေရး

အတြက အေရးပါေသာယႏရားတစချဖစသည။ အပစအခတရပစမႈေစာငၾကည

ေလလာေရးအဖြ႕မားက ထနတလန၊ တးတန၊ မတပႏင ပလက၀စသည

ၿမ႕နယေလးခ၌ ခငးၿငမးခမးေရးႏင တညၿငမေရးေကာမတ၏ ကညေဆာင

ရြကမႈျဖင စတငဖြ႕စညးခပါသည။ သ႔ေသာ ထေကာမတမား၌ အမးသမးမား

ပါ၀ငမႈမာ အလြနေမးမနလကရပါေသးသည။ ပလက၀ႏငတးတနၿမ႕မားရ

ေကာမတမားတြင အမးသမးတစဥးစ ပါ၀ငေၾကာငး ခငးၿငမးခမးေရးႏင တည

ၿငမေရးေကာမတ၏ အတြငးေရးမး သကၡာေတာရဆရာ တလြနကအ က

ေျပာျပပါသည။ 30 လကရတြင ခငးၿငမးခမးေရးႏငတညၿငမေရးေကာမတႏင

ခငးလ႔အခြငအေရးအဖြ႔တ႔မလြလင၊ ခငးျပညနယအတြငး ၿငမးခမးေရးေဖာ

ေဆာငမႈလပငနးစဥမားတြင ျပညနယအဆင သ႔မဟတ ႏငငေတာအဆင

တကၾကြထငရားစြာ ပါ၀ငလပေဆာငေနသည ခငးအရပဘကလမႈအဖြြြ႕အစညး

မားမရပါ။ မၾကာေသးမက၊ ခငးျပညနယအတြငး ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ

လပငနးစဥမားက တစဖကတစလမးမကညေထာကပႏငရနရညရြယ၍ ခငး

အရပဘကလမႈအဖြ႕အစညးညႊန႔ေပါငးျဖစေသာ ခငးေရးရာပးေပါငးေဆာငရြက

ေရးအဖြ႕ (Chin Affairs Partnership)ကဖြ႕စညးခရာ၊ အဖြ႕၏မလအဖြ႕၀င

ကးဥးအနက၊ တစဥးသာ အမးသမးျဖစပါသည။

30 သကၡာေတာရဆရာ တလြနကအႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။

ခငးအမးသားတပဥးႏင အပစအခတရပစေရးေဆြးေႏြးပြမားတြင ေလလာသ

တစဥးအျဖစပါ၀ငခေသာ မငခငးခငးက၊ စာေရးသတ႔ႏငေတြ႔ဆရာတြင

အထကေဖာျပပါအေျခအေနႏငပတသက၍၊ ခငးအမးသမးမားအေနျဖင ၿငမး

ခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမားက ႏငငေရးအျဖစ နားလညထားၾကၿပး

အစဥအလာအရ ယငးသညအမးသမးမား ပါ၀ငရမညကစၥမဟတ၊ အမးသား

မားသာ ေခါငးေဆာငႏင ဆးျဖတခကခသမားအေနျဖင ပါ၀ငရမညအရာ ျဖစ

သညဟယဆထားၾကပရသညဟ ေျပာျပခပါသည။ ခငးျပညနယအတြငး

လကရၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမားႏင ဆကႏြယေသာ လႈပရား

ေဆာငရြကမႈမားတြင ပါ၀ငပတသကရနအတြက ခငးအမးသမးမားအေနျဖင

အဆငသငျဖစမႈနညးပါးေနေသးေၾကာငး၊ အဘယေၾကာငဆေသာ ထသ႔

လႈပရားလပေဆာငမႈမား၌ အမးသားမားကသာ လႊမးမးထားၿပး၊ အပစအခတ

ရပစေရးသေဘာတညခကမားတြငလညး အမးသမးက ေနရာေပးရနေဖာျပမႈ

မရေသာေၾကာငျဖစသညဟ သကၡာေတာရဆရာတလြနကအက သ၏ေလလာ

ေတြ႔ရခကက စာေရးသတ႕အား ေျပာျပခပါသည။ ခငးအမးသားတပဥး၏

လကေထာကအေထြေထြအတြငးေရးမးျဖစသ ေဒါကတာေရႊခါးရက လထႏင

ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈလပငနးစဥမားႏင ေနာငလာမည ႏငငေရးေတြ႔ဆေဆြးေႏြး

ပြမားတြင အမးသမးမားပါ၀ငမႈ ၃၀ရာခငႏႈနးအထျဖစေစေရး ေဆာငရြကရန

ခငးအမးသားတပဥး၌ ျပဌာနးခက (mandate)ရေၾကာငး စာေရးသတ႔ႏင

ေတြ႔ဆစဥ ရငးျပခပါသည။ 31 သ႔ရာတြင ယငးျပဌာနးခက (mandate)က

လကေတြ႔ရပလးေပၚလာေစရနဥးတညေသာ ထငသာျမငသာသည လပထး

လပနညးမား သ႔မဟတ စနစတက အစအစဥေရးဆြထားရမႈမား လအပေနဆ

ျဖစေၾကာငး ေလလာေတြ႔ရရပါသည။

31 ေဒါကတာေရႊခါးရႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။

၄.၂။ ကရငအမးသားအစညးအရး

ကရငအမးသားအစညးအရးသည ဖကဒရယျပညေထာငစျမနမာႏငငေတာ၌

ၿငမးခမးေရး၊ ဒမကေရစႏငလ႔အခြငအေရး ျဖစထြနးေစရန အားေပးေထာကပ

ႏငေရးအလ႔ငာ ဖြ႕စညးထေထာငထားသညအဖြ႕အစညးတစရပ ျဖစပါသည။

ကရငအမးသားအစညးအရးသည ကရငအမးသမး၊ အမးသားထတစရပလး

၏ ျပငးျပထကသနေသာ စတဆႏၵကကယစားျပသည ဥးေဆာငႏငငေရးအဖြ႔

အစညးတစခလညးျဖစပါသည။ ၁၉၄၇ ခႏစတြင ဖြ႔စညးတညေထာငခသည

ဟဆေသာလညး၊ ကရငအမးသားအစညးအရးအစပးရာအဖြ႔အစညးမားမာမ

၁၈၈၁ ခႏစကတညးကပင စခသညဟဆႏငပါသည(Karen National Union,

n.d.)။ ကရငအမးသားအစညးအရးသည ယငးထနးခပရာေဒသမားတြင

အစးရကသ႔ေသာ လပေဆာငမႈအားလးက စမေဆာငရြကပါသည။ ယငးစမ

လပေဆာငမႈမားက ႏငငျခားေရးရာ၊ ပညာေရးႏငယဥေကးမႈ၊ ကနးမာေရးႏင

လမႈဖလေရး၊ စကပးေရး၊ ကာကြယေရး၊ သစေတာေရးရာ၊ သတတြငး၊ တရား

ေရးဌာန၊ ျပညထေရးႏင သာသနာေရး၊ ငါးလပငနး၊ စကပးေရးႏင ေမြးျမေရး၊

မဟာမတေရးရာ၊ ျပနၾကားေရး၊ ဆကသြယေရးႏင သယယပ႔ေဆာငေရးႏင

အခြနႏငဘ႑ာေရးစသညျဖင ဌာန ၁၄ ခခြေ၀၍ လပေဆာငပါသည(Karen

National Union, n.d.)။

၂၆၊ ႏ၀ငဘာ မ ၂၆၊ ဒဇငဘာ ၂၀၁၂အထ ကရငအမးသားအစညးအရး၏

တစဆယငါးႀကမေျမာကကြနဂရကအစညးအေ၀းက ကငးပခၿပး ဗဟအလပ

အမႈေဆာငေကာမတအဖြ႕၀င ၁၁ ဥးကေရြးေကာကတငေျမာကခပါသည။ ထ

၁၁ဥးတြင အမးသမးတစဥးျဖစသည ဖဒေနာစပးရာစနသည ဒတယဥကဌ

အျဖစေရြးခယခရပါသည။ ဖဒေနာစပးရာစနသည ၁၄ ႀကမေျမာက ကြနဂရက

သကတမးတြင အေထြေထြအတြငးေရးမးအျဖစ တာ၀နထမးေဆာငခသျဖစပါ

သည (Karen National Union, 27 December 2012)။ လကရ သကတမး၏

(ဗဟအလပအမႈေဆာငေကာမတ အဖြ႔၀ငမားအပါအ၀ငျဖစေသာ) အျမတမး

ေကာမတတြင ၄၅ဥးရသညအနကႏစဥးသာ အမးသမးျဖစပါသည။ လကရ

သကတမးတြင ဌာနတာ၀နခအျဖစ တာ၀နေပးခရသမားအနက အမးသမး

တစဥး (တရားေရးဌာန)သာ ပါ၀ငပါသည။ ထ႔ေၾကာင ကရငအမးသား

အစညးအရးတြင အမးသမးမား ဆးျဖတခကခေသာရာထးအဆငမား၌

ေရာကရေစရနမ၀ါဒရသညတင ထပတနးရာထးေနရာမားက အမးသားမားက

ကငတြယထားဆရေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည။ ယငးႏငပတသက၍ ေနာစပးရာစန

က ေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည။

ဤတငးျပညရ လကနကကငေတာလနေရးလႈပရားမႈသမငးတြင အျမငဆး

ေခါငးေဆာငမႈေနရာ၌ အမးသမးမားပါ၀ငထမးေဆာငမႈရေနသည တစခ

တညးေသာ လကနကကငအဖြ႕အစညးမာ ကရငအမးသားအစညးအရး

ပငျဖစသည။ အေၾကာငးမာ အမးသမးမား ဆးျဖတခကခမတေသာ ရာထး

ေနရာမား၌ ပါ၀ငႏငခြငရရရန ကရငအမးသားအစညးအရး၌ မ၀ါဒရသည။

ယငးသညအမးသမးမားက ျမႇငတငႏငရနအတြက ကရငအမးသား အစညး

အရးက ကညျခငးလညးျဖစသည။ သ႔ေသာ၊ အမးသမးပါ၀ငမႈ ၃၀ ရာခငႏႈနး

အထေတာ ကၽြနမတ႔ မေရာကရေသးပါ။ 32

၂၁၊ ဇလင ၂၀၁၃တြင ဂနဗာေခါ(လ)အဖြ႕၏ လကနကကငပဋပကၡတြင လင

အၾကမးဖကမႈႏင ကား၊ မ အေျချပခြျခားဆကဆမႈပေပာကေစေရး ကတ

က၀တႏင လကနကကငပဋပကၡ၏ ထခကသကေရာကမႈမားမကေလးသငယ

မားအား ကာကြယေစာငေရာကေရးကတက၀တတ႔က ကရငအမးသား

အစညးအရးက လကမတေရးထးခပါသည (Geneva Call, 24 July 2013)။

အထကပါကတက၀တႏစခတြင ပါ၀ငလကမတေရးထးႏငရနအတြက ကရင

အမးသားအစညးအရးအေနျဖင ၇ ႏစမ အခနယခရပါသည။ လကမတေရး

ထးျခငးႏငပတသက၍ ကရငအမးသားအစညးအရး၏ ေၾကျငာခကတြင

ေအာကပါအတငးေဖာျပထားခပါသည။

32 ေနာစပးရာစနႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၁၉၊ ၂၀၁၃။ မေဆာက။

… ထ႔ေၾကာင ဤကတက၀တမားတြင ပါ၀ငလကမတေရးထးျခငးအားျဖင

ကၽြႏပတ႔အဖြ႕အစညး၏တညဆစညးမဥးမား၊ လပထးလပနညးမားက

ကၽြႏပတ႔ ဆကလက၍ အသးချခငးႏငတြနးအားေပးျခငး ျပလပမညျဖစပါ

သည။ ကၽြႏပတ႔ ကရငအမးသားအစညးအရးအေနျဖင ယခကသ႔ လကမတ

ေရးထးရျခငးကဂဏယမပါသည။ထ႕အတ ဂနဗာေခါ(လ)အဖြ႕အပါအ၀င

အျခားေသာအဖြ႕အစညးမားႏငပးေပါငး၍ လငအၾကမးဖကမႈႏင ကား၊ မ

အေျချပခြျခား ဆကဆမႈပေပာကေစရန၊ ကေလးသငယမား ထကတနေသာ

ကာကြယေစာငေရာကမႈႏင ကညေဖးမမႈတ႔က ကနးေသခငမာစြာ ရရစစား

ႏငေစရနလပေဆာငႏငမညဟ ကၽြႏပတ႔ေမာမနးပါသည (Geneva Call, 24

July 2013)။

ၾသဂတ ၂၀၁၁ ခႏစတြင ႏငငေတာသမၼတမ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးရနဖတေခၚ

ေသာအခါ ကရငအမးသားအစညးအရးသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈထသ႔

၀ငေရာကရန ဆးျဖတခပါသည။ ေဖေဖာ၀ါရ ၂၀၁၂ခႏစတြင အဆငေလးဆင

ပါ၀ငေသာ ကရငအမးသားအစညးအရး၏ ၿငမးခမးေရးအစအစဥက ေရးဆြ

ခမတခပါသည။ ယငးတ႔မာ (၁) ပဏာမအပစအခတရပစေရးအဆင (၂) ပမ

ရညၾကာေသာအပစအခတရပစေရးအဆင (၃) ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈ အစျပ

ျခငး၊ အမးသားျပနလညသငျမတျခငးႏင ေနာကကြယရႏငငေရးျပနာမား

ကေျဖရငးျခငးအဆင (၄) ႏငငေရးတြငပါ၀ငျခငးအဆငတ႔ျဖစပါသည (Karen

National Union, 22 February 2012)။ စကတငဘာ ၂၀၁၁ ခႏစမစတငကာ

ဤစာေရးသားခနအထ ကရငအမးသားအစညးအရးႏင ႏငငေတာအစးရ

ညႇႏႈငးေရးအဖြ႔တ႔ၾကား ၁၂ ႀကမထကမက ေတြ႔ဆၿပးျဖစေသာလညး သေဘာ

တညခက ၃ ခသာ လကမတေရးထးႏငခပါေသးသည။

၁၂၊ ဇနန၀ါရ ၂၀၁၂တြင ျပညနယအဆင အပစအခတရပစႏငေရးဆငရာ

သေဘာတညခက (ပထမသေဘာတညခက)က လကမတေရးထးခပါသည။

ယငးသေဘာတညခကတြင အပစအခတရပစႏငေရးကသာ အဓကအားျဖင

အေလးဂရျပသည အခက ၁၁ ခကပါ၀ငပါသည (Myanmar Peace Monitor,

n.d.,a)။ ၇၊ ဧၿပ ၂၀၁၂တြင အခက ၁၃ ခကပါ၀ငေသာ ျပညေထာငစအဆင

သေဘာတညခက (ဒတယသေဘာတညခက)က လကမတေရးထးခပါသည

(Burma Partnership, 7 April 2012)။ ၃၊ စကတငဘာ ၂၀၁၂ တြင အပစ

အခတရပစေရးဆငရာ လကနာကငႀကရမညကင၀တ (Ceasefire Code of

Conduct)ႏငပတသက၍ လကမတေရးထးခပါသည (Burma News

International, 2013; p. 118)။ ယငး၌ အခနး ၁၁ ခနးပါ၀ငၿပး၊ အရပသား

ဘ၀လျခမႈရေရး အပါအ၀င အေသးစပအခက ၃၄ ခက ပါ၀ငပါသည။

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အမးသမးပါ၀ငမႈကစၥက ဒတယအႀကမ သေဘာ

တညခက၌ထညသြငးႏငခပါသည။ ဒတယအႀကမ သေဘာတညခက၏ အပဒ

၅ တြင ရပရြာေဒသတြငး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈလပငနးမား၌ အမးသမး

ပါ၀ငမႈႏငပတသက၍ “ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ပမျဖစထြနးလာေစရနအတြက

ခရငႏငၿမ႕နယအဆင ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈအဖြ႔မားက ဖြ႔စညးသြားရ

မည။ အထးသျဖင အမးသမးမားက ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ထညသြငး

ရမည”ဟ၍ ေဖၚျပထားပါသည (Burmar Ethnic Studies, 2012)။ ဤဒတယ

အႀကမသေဘာတညခက၌ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အမးသမးပါ၀ငမႈႏင

ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊မ တနးတညမမႈရေရးသေဘာတရား

ထငဟပကငသးႏငျခငးတ႔အတြက ေမာလငအားတကဖြယရာေကာငးေသာ

အခကမားရသညတင၊ ယခထကပ၍ ေကာငးေအာငေရးသားရနလအပသည

အေျခအေနရေနဆျဖစေၾကာငးေတြ႕ရရသည။ အေၾကာငးတစခမာ အမးသမး

ပါ၀ငမႈက ေဖၚျပထားသညတင အမးသမးမား မညသညေနရာတြင မညကသ႔

ပါ၀ငရမညဟေသာအခကက တတကကေဖၚျပေပးထားမႈမရျခငးျဖစပါသည။

ယငးအခကႏငပတသက၍ ကရငေရးရာေကာမတမ ေစာေကာစြာက ေအာက

ပါအတငး မတခကျပထားပါသည။

ေကအနယ၏ဒတယအႀကမသေဘာတညခက၌ အမးသမးပါ၀ငမႈကခငမာ

ေသခာေစရနအတြက ရငးလငးေသာနညးလမးမား ေဖၚျပထားသညက

မေတြ႕ပါ။ ဥပမာအားျဖင- ေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႕မားတြင အနညးဆး အမးသမး ၃၀ ရာခငႏႈနး ပါ၀ငရမညဟေသာအခကမးက ဤသေဘာတ ညခက၌ ရငးလငးစြာ ေဖာျပထားသငေသာလညး မေဖာျပထားပါ။ ၿငမးခမး

ေရးလပငနးစဥ၌ အမးသမးမား၏အခနးက႑က ျမႇငတငျခငးတြင ေကအနယသည အေတာေလးေရ႕ေျပးေသာလညး ရငးလငးမႈမရေသာအေျခ

အေနမားရေနဆ ျဖစပါသည။33

အကယ၍ ကရငအမးသားအစညးအရးႏင ႏငငေတာအစးရတ႔ၾကားခပဆခ

ေသာသေဘာတညခကမားတြင အသးျပသညအသးအႏႈနး၊ စကားလးမား

သည ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊ မ တနးတရညမေရးသေဘာ

တရားသျမငထငဟပမႈရႏငလင အမးသမး၊ အမးသားတ႔၏မတကြျပားေသာ

လအပခကမားက ပမ၍ျဖညဆညးေပးႏငမညျဖစၿပး၊ တတကကလညးရမည

ျဖစပါသည။ ဥပမာအားျဖင - ပထမအႀကမသေဘာတညခက၏ ဒတယအပဒ

တြင အသးျပထားေသာစကားစ၌ “ႏငငသားအားလး၏ လျခေရးႏင လ႔အခြင

အေရးကအာမခရန”ဟ ေရးသားျခငးထက “….ႏငငသားအမးသမး၊ အမးသား

အားလး၏ လျခေရးႏင လ႔အခြငအေရးကအာမခရန”ဟ၍ေရးသားျခငးအားျဖင

သေဘာတညခကစာသားသည အမးသမး၊ အမးသားတ႔၏ သးျခားလအပ

ခကမားကပမ၍ ေပၚလြငထငဟပေစႏငမညျဖစပါသည။

ထ႔အတ ဒတယအႀကမသေဘာတညခက၏ ဒတယအပဒတြငပါရသည စကား

ရပျဖစေသာ “လထ၏ လျခမႈႏင အသကေမြး၀မးေၾကာငးမႈတ႔က အာမခႏင

ရန ႏစဘကနားလညလကခေသာ အပစအခတရပစေရးဆငရာကင၀တက

အေကာငအထညေဖၚရနသေဘာတၾကသည” ဟေသာစကားရပအစား “အမး

သမးႏငအမးသားတ႔၏ လၿခမႈႏင အသကေမြး၀မးေၾကာငးမႈတ႔က အာမခႏင

ရန ႏစဘကနားလညလကခေသာ အပစအခတရပစေရးဆငရာကင၀တက

အေကာငအထညေဖၚရနသေဘာတၾကသည” ဟေရးသားႏငလင သေဘာတ

33 ေစာေကာစြာႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။ ၁၂၊ ဇြန ၂၀၁၃။ ဘားအ။

ညခကစာသားသည အမးသမးႏငအမးသားတ႔၏မတကြျပားေသာလအပခက

ကပမ၍တကစြာထငဟပေစႏငမညျဖစပါသည။ ကရငဒကၡသညဆငရာေကာမ

တမ ေနာဘလြမးမငးႏကစက “ဂနဒါအျမငသေဘာထငဟပႏငမႈသည အပစ

အခတရပစၿပးေနာက လျခမႈရၿပး၊ စတခရသညအကးအေျပာငးျဖစစဥတစခ

ျဖစထြနးႏငရနအတြက အလြနအေရးႀကးသည”ဟ ေျပာျပခပါသည။ 34

အပစအခတရပစေရးဆငရာကင၀တ (Ceasefire code of conduct) သည

ေကးလကရပရြာေဒသမ အမးသမးႏငအမးသားမားအား အကာအကြယေပး

ႏငရနအတြကေသာလညးေကာငး၊ အေၾကာကတရားမ လႊတေျမာကႏငေစရန

အတြကေသာလညးေကာငး၊ ၎တ႔၏လျခေရးအတြက စတခမႈ ရရႏငေစရန

အတြကေသာလညးေကာငး ဆေလာေကာငးမြနေသာ တနဆာပလာတစခ

ျဖစႏငေၾကာငးေတြ႔ရရပါသည။ ဂနဒါခြျခမးစပျဖာေလလာမႈက စနစတကလပ

ေဆာငျခငးျဖင ကား၊ မ မတကြျပားေသာအျမငႏင လအပခကမားက ပမ

ရငးလငးစြာေတြ႕ျမငရၿပး၊ ပမတကေကာငးမြနသညတ႔ျပနေျဖရငးျခငးမားက

ေဆာငရြကႏငမညျဖစပါသည။ အထးသျဖငအမးသမး၊ အမးသားတ႔၏လျခ

ေရးကစၥႏငဆကႏြယလာေသာအခါတြင ကား၊ မ မတကြျပားမႈကအေျချပ၍

စမေဆာငရြကမသာ ပ၍ေကာငးမြနပါသည။ ဖဒေနာစပးရာစနက စာေရးသတ႔

အားေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည။

တကယတမးတြင စစတပအတြက အပစအခတရပစေရးဆငရာ ကငဝတ

ရရန အေရးႀကးေၾကာငး ကၽြနမတ႔ခစားမခၾကသည။ အေၾကာငးမာ ပဋပကၡ

ျဖစပြားရာေဒသမားတြင အမးသမးႏငအမးသားမား အထးသျဖင အမး

သမးမားသည အၾကမးဖကမႈမားစြာက ခစားရပါသည။ ထ႔ေၾကာင အပစ

အခတရပစေရး ျဖစေပၚေသာလညး စစတပအတြကလကနာရမည ကင၀တ

မရလင အမးသမးမား၏ စတခလျခေရးအတြက အာမခခက မရႏငပါ။

34 ေနာဘလြမးမငးႏကစႏငေတြ႕ဆခက။ ၂၀၊ ၂၀၁၃၊ မေဆာက။

ထ႔ေၾကာင ယငးသည အရပသားမား၊ အမးသမးႏငကေလးမားတ႔၏

လၿခေရးက အာမခမႈအတြက အလြနအေရးႀကးပါသည။35

သ႔ရာတြင အပစအခတရပစေရးဆငရာကငဝတမာ လကေတြ႕အမနတကယ

အေကာငအထညေပၚလာေစရနအတြက အဆငမားစြာလအပေနပါေသးသည။

ကရငအမးသားအစညးအရး၊ အေထြေထြအတြငးေရးမး ဖဒ ေစာကြယထးဝငး

က ဇြန ၂၀၁၃ တြင ေအာကပါအတငး ေျပာဆခပါသည။

အပစအခတရပစေရးဆငရာကငဝတႏငသကဆငသည သေဘာတညခက

မာ ယခအခနအထ မၾကမးအဆင၌သာ ရေနပါေသးသည။ တနညးဆေသာ

‘မအားျဖငသေဘာတသည’ ဟေသာအဆငတြငသာ ရေနပါေသးသည။

စကတငဘာ ၂၀၁၂ တြငျပလပခေသာ ေနာကဆးအႀကမ ေတြ႔ဆသည

ေဆြးေႏြးမႈေနာကပငး ယခအခနအထ ႏစဖကလကနကကငတပဖြ႕မား

လကနာရမည အပစအခတရပစေရးဆငရာ ကငဝတစညးကမးမား အၿပး

သတ အတညျပႏငရနအတြက ေနာကဆကတြအစညးအေဝးျပလပႏငျခငး

မရေသးပါ (Karen News, 5 June 2013)။

မၾကာမက ကရငအမးသားအစညးအရးအတြငး ျဖစေပၚခသည ေခါငးေဆာငမႈ

အေျပာငးအလသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈလပငနး၌ အမးသမးပါဝငမႈအေပၚ

အနညးႏငအမားသကေရာကဆကႏြယမႈရမညက အခ႕ေသာသမားက စးရမ

ၾကပါသည။ ယခင အေထြေထြအတြငးေရးမးျဖစခသ ဖဒေနာစပးရာစနသည

ယခငအပစအခတရပစေရးေဆြးေႏြးမႈမားတြင အဖြ႕ေခါငးေဆာငအျဖစ ဥးစးဥး

ေဆာငကာ ပါ၀ငခပါသည။ သ႔ေသာယခအခါ သမသည ဒတယဥကဌအျဖစ

ေရြးေကာကတငေျမႇာကခရၿပးေနာကပငးတြင သမအား ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြး

မႈမားတြင သပမေတြ႔ရေတာေပ။ ၿငမးခမးေရးကစၥရပတြင တကၾကြလႈပရားသ

ျဖစၿပး ကရငအမးသမးဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႔၏ဒါရကတာလညးျဖစသ ေနာစဇနနာ

လလစးက အထကပါအေျခအေနႏင ပတသက၍ စာေရးသတ႔ႏင ေတြ႔ဆစဥ

35 ေနာစပးရာစနႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။

ကရငအမးသားအစညးအရး၏ေခါငးေဆာငပငး အေျပာငးအလသည ၿငမးခမး

ေရးေဆြးေႏြးမႈအဖြ႔၏ ဖြစညးပအားထခကမညက စးရမေၾကာငး၊ အမးသမး

မားေနရာတြင အမးသားမားျဖင အစားထးမညက စးရမေၾကာငး မတခကေပး

ခပါသည။ 36 ကရငအမးသားအစညးအရး၏ လကရေခါငးေဆာငမားအေနျဖင

ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈလပငနးစဥတြင အမးသမးမားအား ဆကလကထည

သြငးပါ၀ငေစသငသညဟ အပစအခတရပစေရးေဆြးေႏြးပြမားတြင အရပဘက

အဖြ႕အစညးမေလလာသ သကၡာေတာရဆရာ ေစာမကသးေအး က မတခက

ျပခပါသည။37

အပစအခတရပစေရးႏင ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမားတြင ကရင

အမးသမးေခါငးေဆာငမားစြာ တကတကၾကြၾကြ ပါဝငထေတြ႔လကရသညက

ေတြ႔ရရပါသည။ ၁၄ ႀကမေျမာကပါတကြနဂရကသကတမးတြင ေဆြးေႏြးေရး

အဖြ႔ဝငမားအျဖစ အမးသမး ၃ ဥး ပါဝငခပါသည။ ၎တ႔မာ လကရ ဒတယ

ဥကဌ ေနာစပးရာစန (ယခငအဖြ႔ေခါငးေဆာင)၊ ကရငအမးသားအစညးအရး

၏ ယခငေျပာေရးဆခြငရသ ေနာေမဥးမထေရာႏင ကရငဒကၡသညဆငရာ

ေကာမတ၏ အႀကးအကျဖစသ ေနာဘလြမးမငးႏကစတ႔ျဖစပါသည။ ကရင

ဖြ႔ၿဖးေရးကြနယက (Karen Development Network)၊ ကရငေရးရာ ေကာမတ

(Karen Affais Committee)၊ ကရငအမးသမးဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႕ (Karen Women

Empowerment Group)၊ ကရငလ႔အခြငအေရးအဖြ႕ (Karen Human Rights

Group)၊ ကရငသဘာ၀ပတ၀နးကငႏင လမႈေရးဆငရာကြနယက (Karen

Environment and Social Action Network)၊ စစေဘးေရာင ကရငလထ

ဆငရာေကာမတ (Committee for Internal Displaced Karen People)

အစရသည လထအေျချပ ကရငလမႈအဖြ႔အစညးမားစြာသည ကရငၿငမးခမးမႈ

ေဖၚေဆာငေရးလပငနးစဥတြင တကၾကြစြာ ပါဝငလကရပါသည။ မညသ႕ပင

36 ေနာစဇနနာလလစးႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။ ၁၇၊ ၂၀၁၃၊ ရနကန။ 37 သကၡာေတာရဆရာ ေစာမကသးေအးႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။

ဆေစကာမ၊ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈလပငနးစဥ၏ ေနာကပငးကာလမားတြင

ကရငအမးသားအစညအရး၏ ေဆြးေႏြးညႏႈငးေရးကယစားလယအဖြ႔၌ အမး

သမးပါဝငမႈသည ကဆငးလကရသညကေတြ႔ရပါသည။

၈၊ ဧျပ ၂၀၁၂ တြင ျပညတြငးရ ကရငၿငမးခမးေရးလပငနးစဥက ကညပပးရန

အတြက ကရငၿငမးခမးေရးပပးမႈအဖြ႔ (Karen Peace Support Team) က

ဖြ႔စညးခပါသည။ ထအဖြ႔တြင အဖြ႔ဝင ၁၁ ဥးပါဝငၿပး ၎တ႔သည ၿငမးခမးေရး

တကၾကြလႈပရားသမားႏင ကရငလမႈအဖြ႔အစညးမား၏ ေခါငးေဆာငမားျဖစ

ၾကပါသည။ အဖြ႔ဝင ၁၁ ဥးတြင ညႇႏႈငးေရးမးမားျဖစသည ေနာစဇနနာလလစး

ႏင နန႔ခငေအးဥးတ႔အပါအဝင ၄ ဥးမာ အမးသမးမားျဖစၾကပါသည။38

ကရငအမးသမးအစညးအရး (Karen Women Organization)သည လကရ

ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥတြင အမးသမးမားက ထညသြငးပါ၀ငေစ

ရနအတြကအခငအမာ တကတြနးလကရပါသည။ ၂၀၁၂ ခႏစ အျပညျပည

ဆငရာၿငမးခမးေရးေန႔တြင ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥ၌ အမးသမး

မား အေရးပါေသာအခနးက႑မ ပါ၀ငရနလအပေၾကာငး ေၾကျငာခကထတ

ျပနခပါသည။ ယငးထတျပနခကတြင “ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈျပလပလကရ

ေနၾကသညအဖြ႔အစညးအားလးသည မမတ႔၏ကယစားလယအျဖစ အမးသမး

မားအား ထညသြငးရနလပေဆာငမညဟ ကြႏပတ႔ေမာလငသည။ ၿငမးခမး

ေရးႏငစညးလးညညြတေရးက တညေဆာကၾကရာတြင အမးသားမားနညးတ

အမးသမးမား၌လညး အေရးပါေသာအခနးက႑ရသည” ဟ၍ ေဖၚျပခပါသည

(Karen Women Organization, 21 September 2012)။ ေနာဘလြမးမငး

ႏကစက အပစအခတရပစၿပးေနာက ျပနလညထေထာငေရးလပေဆာငေသာ

အခါ အပခပစမမႈဆငရာဖြ႔စညးပမားအားလးႏင လပငနးေဆာငရြကမႈ အဆင

ဆငတြင အမးသမးမားမျဖစမေနပါဝငရမညျဖစေၾကာငး ရငးျပခပါသည။ 38 နန႔ခငေအးဥးႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၁၉၊ ဇြန ၂၀၁၃၊ ရနကန။ Deciphering

Myanmar’s Peace Process: A Reference Guide 2013. P. 121.တြငလညးၾကည။

ကရငအမးသားအစညးအရး၏ အေတြ႕အၾကကေလလာေသာအခါ သတျပမ

သညအခကတစခမာ၊ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥ၌ ဆးျဖတခကခ

သညေနရာသ႔ အမးသမးမားေရာကရျခငးသည ၎တ႔၏ တညဆရာထး

ေၾကာငျဖစသညဟေသာအခကျဖစပါသည။ ဆးျဖတခကခသညဖြ႕စညးပတြင

အမးသမးမားပမပါဝငေစရနအတြကမဝါဒ ကရငအမးသားအစညးအရး၌ ရ

သညတင ယငးမဝါဒက လကေတြ႕အေကာငအထညေဖၚရာတြင အားနညးမႈရ

ေနဆျဖစပါသည။ တစခနတညးမာပင သတျပရနေကာငးသညအခကတစခ

မာ ကမၻာတလႊားတြင ၿငမးခမးေရး၊ လျခေရးႏငပတသကေသာ ေခါငးေဆာငမႈ

ေနရာမားက ရယထားသည အနညးငယေသာအမးသမးမားသည ကား၊ မ

မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊ မ ေရးရာထရလြယေသာခစားခက မျဖစမေန

ရေနၾကသညဟယဆ၍ မရႏငျခငးျဖစပါသည။ အေၾကာငးမာ အမးသမးမား

သည အမးသားမားထက သဘာ၀အားျဖင ပမ၍ ကား၊ မ မတကြျပားမႈ

အျမငႏင ထရလြယမႈခစားခကရၾကသညမဟတပါ။ ထ႔ေၾကာင အသအျမင

ျမႇငတငျခငးလပငနးႏင သငတနးမားပမျပလပရနလအပေနပါသည။

၄-၃။ မြနျပညသစပါတ

မြနျပညသစပါတက ဇလင ၁၉၅၈ တြင ႏငေရႊကင(ခ) ႏငဘလြင၏ ဥးေဆာင

မႈျဖငစတငဖြ႔စညးခပါသည။ ၁၉၄၈ မစတငကာ လကနကကငေတာလနေရး

ဆငႏြခေသာ မြနျပညသ႔တပဥး (Mon People’s Front)သည ၁၉၅၈ တြင

ႏငငေတာအစးရထလကနကခခရာ၊ ယငးကလကမခႏငသည ႏငေရႊကငက

ဥးေဆာင၍ မြနျပညသစပါတက ဖြ႔စညးချခငးျဖစပါသည(New Mon State

Party, n.d.)။ ၁၉၈၉ ခႏစတြင မြနျပညသစပါတ၏ပထမဥးဆးပါတညလာခက

ကငးပခပါသည။ ၁၉၉၅ ခႏစတြင တပမေတာအစးရႏင မြနျပညသစပါတတ႔

အပစအခတရပစေရးလကမတေရးထးခၿပး၊ ယငးေနာကပငးတြင ပါတညလာခ

က သးႏစတစႀကမကငးပခပါသည (Mizzima News, 21 Dec 2011)။

ပါတညလာခကငးပခနတြင ဗဟေကာမတ၀င ၂၇ ဥး၊ ဗဟအလပအမႈေဆာင

ေကာမတ၀င ခႏစဥးတ႔က ပမနေရြးခယေလရပါသည။ လကရသကတမးတြင

ဗဟအလပအမႈေဆာငေကာမတတြင အမးသမးပါ၀ငမႈမရပါ။ သ႔ေသာ ဗဟ

ေကာမတတြင မဆာဒါးအမညရ အမးသမးေကာမတ၀ငတစဥးရၿပး၊ သမသည

မြနအမးသားပညာေရးေကာမတ၏ တာ၀နခလညး ျဖစပါသည။

၂၊ ၾသဂတ ၂၀၁၂ ခႏစတြင မြနျပညသစပါတသည ဂနဗာေခါ(လ)အဖြ႔၏

လကနကကငပဋပကၡ၏ ထခကသကေရာကမႈမားမ ကေလးသငယမားက

ကာကြယေစာငေရာကျခငးဆငရာကတက၀တ (Deed of Commitment for

the Protection of Children from the Effects of Armed Conflict)က

လကမတေရးထးခပါသည။ သ႔ေသာ လသတမငးအသးျပမႈကတားျမစျခငးႏင

လငအၾကမးဖကမႈႏင အမးသမးမားအား ခြျခားဆကဆျခငးကတားျမစျခငး

ဆငရာကတက၀တႏစခကေတာ လကမတေရးထးျခငးမရေသးပါ (Geneva

Call, n.d)။

၁၉၉၅ ခႏစတြင မြနျပညသစပါတသည အျခားလကနကကငအဖြ႕အစညးမား

နညးတ၊ ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈမားမပါဘ တပမေတာအစးရႏင အပစအခတရပစ

ရနသေဘာတညမႈျပခပါသည။ ၾသဂတ ၂၀၀၉ ခႏစတြင မြနျပညသစပါတက

မမတ႔၏တပဖြ႔မားက နယျခားေစာငတပ (Border Guard Force)အျဖစသ႔

အသြငေျပာငးလမညမဟတေၾကာငး ထတျပနေၾကျငာခပါသည။ ေအာကတ

ဘာလ ၂၀၁၁ ခႏစတြင မြနျပညသစပါတအေနျဖင အပစအခတရပစေရးႏင

ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမားက ညညြတေသာတငးရငးသားလမးမားဖကဒရယ

ေကာငစ၏မ၀ါဒမားအရသာျပလပရန သေဘာတညမညဟ ေၾကညာခပါသည

(Min Thu-ta, 23 November 2011)။ ၁၊ ေဖေဖာ၀ါရ ၂၀၁၂တြင အပစအခတ

ရပစေရးက အဓကဥးတညခကထားသညအခက ၅ ခကပါ၀ငေသာ ျပညနယ

အဆငသေဘာတညခက (ပထမသေဘာတညခက)က ေမာလၿမငၿမ႕၌

လကမတေရးထးခပါသည (Peace Monitor, n.d.,b)။ ၂၅၊ ေဖေဖာ၀ါရ ၂၀၁၂

တြင အခက ၄ ခကပါ၀ငသည ျပညေထာငစအဆင သေဘာတညခက

(ဒတယသေဘာတညခက) က ေမာလၿမငျမ႕၌ ထပမလကမတေရးထးႏငခ

ပါသည (Peace Monitor, n.d.,c)။ ဒတယသေဘာတညခကတြင တစႏငင

လးအပစအခတရပစေရး၊ ႏငငေရးေတြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈ၊ ပညာေရးက႑၊

ကနးမာေရးႏင လမႈေရးဆငရာကစၥမားႏင အပစအခတရပစေရးႏင ႏငငေရး

ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးစဥကာလအတြငးစစဥေဆာငရြကေပးရမည အခက ၇ ခကပါ

အေျခအေနစသညတ႔ပါ၀ငပါသည။ ေအာကတဘာ ၂၀၁၁ မစ၍ ယခဤ

စာေရးခနအထ မြနျပညသစပါတႏငႏငငေတာအစးရတ႔ ၆ ႀကမမက ေတြ႔ဆခ

ၿပးျဖစပါသည။

ဂနဒါအျမငရႈေထာငမၾကညလင အထကတြငေဖာျပထားေသာ သေဘာတည

ခကမားအားလးသည ကား၊ မ မတညေသာအျမငႏင ကား၊ မတနးတညမေရး

သေဘာတရားတ႔က ထညသြငးထားျခငးမရပါ။ ျမနမာၿငမးခမးေရးကညမႈအဖြ႔

(Myanmar Peace Support Initiative)၏အကအညျဖင မြနျပညသစပါတ

သည မြနလထ၊ မြနအရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမား၊ မြနျပညသစပါတ၏

လပငနးဌာနမားႏင ႏငငေရးပါတမားစသညတ႔ႏငေတြ႔ဆကာ လကရေဆာင

ရြကေနေသာ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားႏငပတသကေသာ ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈ

မားျပလပခပါသည။ သ႔ရာတြင ထေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမား၌ ကား၊ မ မတည

ေသာအျမငႏင ကား၊ မတနးတညမေရးဆငရာကစၥရပမားက ထညသြငး

ေဆြးေႏြးႏငျခငးမရခပါ။ 39 ထငရားသည မြနအမးသမးေခါငးေဆာငတစဥးျဖစ

သ မကြနးခမးႏြနက စာေရးသတ႔ႏငေတြ႔ဆစဥ ေအာကပါအတငး ရငးျပခပါ

သည။

ကၽြနမ၏ေလလာမႈႏငသရမႈအရေျပာရလင မြနျပညသစပါတ၌ ဂနဒါဆငရာ

မ၀ါဒမရေသးပါ။ ထ႔ေၾကာင ဂနဒါသေဘာထငဟပေသာ မ၀ါဒႏင ဆးျဖတ

ခကချခငးမာ မြနျပညသစပါတအတြက မျဖစမေနလပေဆာငရမည ျပဌာနးမႈ

တစခမဟတ။ ယငးသညမြနျပညသစပါတ၏ ၿငမးခမးေရး သ႔မဟတ

39 မခယရစးႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။

အပစအခတရပစေရးသေဘာတညခကမားတြင အဘယေၾကာင ဂနဒါကစၥ

က ေဖာေဆာငႏငမႈမရရျခငး၏ အေၾကာငးရငးျဖစသည။40

မြနျပညနယရ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမားတြင အမးသမး ပါ၀ငမႈ

ကျမႇငတငရနလအပေနဆျဖစပါသည။ လကရအခနတြင မြနျပညသစပါတ၏

ဗဟေကာမတ၀ငတစဥးျဖစသ မဆာဒါးသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔

တြငပါ၀ငပါသည။ သမ၏ပါ၀ငမႈက မြနအမးသမးအဖြ႕က အားေပးေထာကခပါ

သည။ သ႔ျဖစသညတင သမသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈမားတြငပါ၀င

လပေဆာငျခငးမားႏငပတသက၍ အားေလာလကရပါသည။ စာေရးသတ႔ႏင

ေတြ႔ဆစဥ သမက ေအာကပါအတငးေျပာျပခပါသည။

အစးရႏင ၿငမးခမးေရးေစစပေဆြးေႏြးရာတြင မြနျပညသစပါတအေနျဖင

အမးသမးအနညးဆးတစဥးေတာ ပါ၀ငသငေၾကာငး ကၽြနမသပါသည။

ယငးသည မြနအမးသမးမားက ထလပငနးစဥတြင တစစတတပငး ပါ၀င

ႏငရနအတြက ညမေသာအခြငအလမးေပးျခငး အမတသညာတစခလညး

ျဖစပါသည။ သ႔ေသာ ရဖနရခါ၌ ကၽြနမသည ကယကယကယၾကညမႈ

ေပာကဆးေနသကသ႔ ခစားရပါသည။ အေၾကာငးမာ အမးသမးမား၏ ပါ၀င

လပေဆာငမႈက အသအမတျပေၾကာငး မေဖာျပတတေသာ အမးသားမား၏

အလယတြင ရပတညရျခငးသည အလြနႀကးမားေသာစနေခၚမႈတစရပ ျဖစပါ

သည။41

မညသ႕ပငျဖစေစ၊ ဆြစပစအဖြ႕(Swisspeace) မ ေရခယဂကဆာ (Rachael

Gasser)က “ၿငမးခမးေရးေစစပေဆြးေႏြးမႈမားတြင (အမးသမးမား) ၾကေတြ႕ရ

ေလရသည စနေခၚမႈမားေသာပတ၀နးကင၌ ရေနေသာလညး မဆာဒါးသည

ျမနမာႏငငအစးရႏင မြနျပညသစပါတတ႔အၾကားေဆြးေႏြးပြမားသ႔ အမးသမး

တ႕၏အသကယေဆာငလာႏငရန စစဥလပေဆာငႏငခေပသည” ဟခးကး

40 မကြနးခမးႏြနႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ 41 မဆာဒါးႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၅၊ ၂၀၁၃၊ ေမာလၿမင။

ေရးသားခပါသည (ISN, 5 August 2013)။ ယခလကရ မြနၿငမးခမးေရး

ေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥတြင အမးသမးပါ၀ငမႈႏငပတသက၍ မြနျပညသစ

ပါတ၊ ဗဟအမႈေဆာငေကာမတအဖြ႕၀ငတစဥးျဖစသ ႏငတလညက စာေရးသ

တ႔ႏငေတြ႕ဆစဥ ေအာကပါအတငးသးသပေျပာျပေပးခပါသည။

အမးသားႏငအမးသမးအားလးအတြက ပါတသည တခါးဖြငေပးထားပါ

သည။ သ႔ေသာ အနညးငယေသာ အမးသမးမားသာ ပါတ၏ ေခါငးေဆာငမႈ

အပငးတြင ပါ၀ငၾကပါသည။ ကၽြနေတာတ႔၏ မြနလ႔အဖြ႕အစညးတြင အမး

သမးမား ႏငငေရးဥးေဆာငမႈက႑၌ ပမ ပါ၀ငလာႏငရန ၎တ႔ကအားေပး

ျမႇငတငရမညျဖစပါသည။ အစဥအလာအရ အမးသမးမားသည ဤနယပယ

တြင တကၾကြမႈနညးပါသည။ 42

မြနျပညလ႔အခြငအေရးေဖာငေဒးရငး၊ မြနလငယအဖြ႔၊ ရာမညၿငမးခမးေရး

ေဖာငေဒးရငး၊ အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးဖြ႔ၿဖးတးတကမႈစမကနး၊ မြနအမး

သမးအဖြ႔ႏင မြနအမးသားပညာေရးေကာမတအစရေသာ မြနအဖြ႔အစညး

မားသည မြနၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမားတြင တကၾကြစြာပါ၀င

လကရပါသည။ မြနအမးသမးအဖြ႔ႏင မၾကာေသးမက တညေထာငခေသာ

မြနအမးသမးကြနယက (Mon Women Network)တ႔သည ၿငမးခမးေရး

ေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥတြင အမးသမးပါ၀ငမႈအခနးက႑က ျမႇငတငရန

တကတြနးႏႈးေဆာရာတြင တကၾကြသညအဖြ႕အစညးမားျဖစပါသည။

မြနျပညသစပါတႏငေတြ႔ဆရာတြင ေလလာမတသား သငယရရသညအခက

တစခမာ ပါတအဖြ႕အစညး၏ ဆးျဖတခကခသည ဖြ႕စညးပအဆငဆငတြင

အမးသမးပါ၀ငမႈအတြကလႈ႕ေဆာရာ၌ အရပဘကလမႈအဖြ႕အစညးမား၏

အခနးက႑သည အလြနအေရးပါသညဟေသာအခကျဖစပါသည။ ထ႔ျပင

ဆးျဖတခကခသည ဖြ႔စညးပအဆငဆငတြင အမးသမးမားေရာကရေအာင

42 ႏငတလညႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။ ၅၊ ၂၀၁၃၊ ေမာလၿမင။

ပပးေဆာငရြကရာတြင ပြငလငးျမငသာၿပး၊ ေကာငးမြနစြာအသေပးမႈရေသာ

လပထးလပနညးလအပသညဟေသာအခကျဖစပါသည။ ထသ႔မဟတပါက

အမးသမးပါ၀ငမႈသည အေပၚယအလဆငမႈအတြကသကသကသာျဖစေနေစ

ၿပး၊ အမးသမးမားကသာမက အမးသားမားကပါ စတပကအားေလာသြားေစ

ႏငပါသည။

၄-၄။ ရမးျပည ျပနလညထေထာငေရးေကာငစ

ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစက ၁၉၆၄ ခႏစတြငစတငခသည ရမး

ညညြတေသာေတာလနေရးတပမေတာ (Shan United Revolutionary Army)

ကအေျခခကာ စ၀ရြကဆစ ဥးေဆာငမႈျဖင ၁၉၉၆ ခႏစတြင စညးရးဖြ႔စညးခပါ

သည။ ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစက ရမးျပညတပမေတာ-

ေတာငပငး (Shan State Army -South)ဟ၍လညး သရၾကပါသည။ ရမးျပည

ျပနလညထေထာငေရးေကာငစ၏ ဗဟေခါငးေဆာငမႈသည အမးသားမား

လႊမးမးေသာ ေခါငးေဆာငမႈျဖစပါသည။ 43 သမၼတဥးသနးစန၏ ၿငမးခမးေရး

ဖတေခၚမႈကလကခေသာအားျဖင ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစ

သည ႏငငေတာအစးရႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြငပါ၀ငရန ဆးျဖတခပါ

သည။ ၁၉၊ ႏ၀ငဘာ ၂၀၁၁ တြင ထငး-ရမးနယစပတစေနရာ၌ ဒတယ

ဗလခပႀကး စ၀ယြကဆစႏင ျပညေထာငစၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနး

ေကာမတဒတယဥကဌ ၀နႀကးဥးေအာငမငးတ႕ ပထမဥးဆးအႀကမ အလြတ

သေဘာ ေတြ႔ဆခပါသည (BNI, n.d.)။

၂၊ ဒဇငဘာ ၂၀၁၁ တြင ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစႏင ႏငငေတာ

အစးရ၊ ျပညေထာငစ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ လပငနးေကာမတတ႔ၾကား

အခက ၈ ခကပါ၀ငေသာ ျပညနယအဆင (ပထမသေဘာတညခက)က

ေတာငႀကးၿမ႕တြင လကမတေရးထးခပါသည (Peace Monitor, n.d.,d)။ ၁၆၊ 43 ဗလမး စငးဥးႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။ ၂၇၊ ၂၀၁၃၊ ေတာငႀကး။

ဇနန၀ါရ ၂၀၁၂ တြင အခက ၁၁ ခကပါ၀ငသည ပထမအႀကမျပညေထာငစ

အဆငသေဘာတညခက (ဒတယသေဘာတညခက)က ေတာငႀကးၿမ႕၌

ထပမ လကမတေရးထးခပါသည(Peace Monitor, n.d.,e)။ ၁၉၊ ေမလ ၂၀၁၂

တြင အခက ၁၂ ခက ပါ၀ငသည ဒတယအႀကမျပညေထာငစအဆင သေဘာ

တညခက (တတယ သေဘာတညခက)က ကငးတၿမ႕၌ လကမတေရးထး

ခပါသည( Peace Monitor, n.d.,f)။ ၂၈၊ ေအာကတဘာလ ၂၀၁၂တြင

ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစ၊ ႏငငေတာအစးရႏင ကလသမဂၢ

မးယစေဆး၀ါးႏငရာဇ၀တမႈဆငရာရး (UNODC)တ႔ၾကား အခက ၉ ခကပါ

မးယစေဆး၀ါးတကဖကေရးဆငရာ သးပြငဆငသေဘာတညခကကလကမတ

ေရးထးခပါသည (Peace Monitor, n.d.,g)။ ႏ၀ငဘာလ ၂၀၁၁ ခႏစမ

စတငကာ ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစသည ႏငငေတာအစးရ

ကယစားလယမားႏင ၇ ႀကမခန႔ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမားျပလပခပါသည။

ဇြနလ ၂၀၁၃ ခႏစတြင ဒ-ဗလခပႀကး စ၀ယြကဆစႏင ရမးျပညျပနလညထ

ေထာငေရးေကာငစေခါငးေဆာငမားသည သမၼတဥးသနးစနႏင ေနျပညေတာ

တြင ပထမဆးအႀကမေတြ႔ဆခၿပး အားလးပါဝငမႈရေသာ ႏငငေရးေတြ႔ဆ

ေဆြးေႏြးပြ၊ စစဖကဆငရာႏင အေရ႕ပငးျပညနယတြင ပဋပကၡေစာငၾကည

ေလလာမႈအဖြ႔ ဖြ႔စညးေရးတ႔က ေဆြးေႏြးခပါသည (ဧရာဝတ၊ စကတငဘာ

၂၀၁၃)။

သေဘာတညခကသးခတြငပါ၀ငသည အခကေပါငး ၃၁ ခႏင သးပြငဆင

သေဘာတညခကပါ အခက ၉ ခတ႔တြင ၿငမးခမးမႈေဖၚေဆာငေရးလပငနးစဥ

၌ အမးသမးမားပါဝငရနႏငပတသက၍ လးဝေဖၚျပထားျခငး မရပါ။ ထ႔ျပင

ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစႏင ႏငငေတာအစးရတ႔ၾကား ခပဆခ

ေသာ သေဘာတညခကမားသည ၿငမးခမးမႈေဖာေဆာငေရးလပငနးစဥမားႏင

ပဋပကၡလြန ျပနလညထေထာငေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးလပငနးမားတြင ကား၊ မ

တနးတညမမႈရေရးႏင အမးသမးပါဝငေရးလအပျခငးက ရညညြနးထငဟပ

ထားျခငး မရပါ။ ထ႔ေၾကာင၊ ေတာငႀကးအေျခစက ရမးၿငမးခမးေရးတကၾကြ

လႈပရားသတစဥးျဖစေသာ နနးေမႏငးေကာက သမ၏ေလလာေတြ႕ရမႈက

စာေရးသတ႔ႏင ေတြ႔ဆစဥ ေအာကပါအတငး ေျပာျပခပါသည။

ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစႏင ႏငငေတာအစးရတ႔ၾကား ခပဆ

ခေသာ အပစအခတရပစေရးဆငရာ သေဘာတညခကမားသည ရမး

အမးသမးထ၏လအပခကမားက ထငဟပရန ပကကြကဆျဖစသည။

ႏစဖကသေဘာတညခကမားတြင ဂနဒါအျမင ရႈေထာငပါရရန လအပသည

ဟ ကြနမခငမာစြာယၾကညသည။ သ႔မသာ လကနကကငပဋပကၡမား

ေၾကာင ဒကၡေရာကရသည ေဒသခ အမးသမး၊ အမးသားမားအေနျဖင

ၿငမးခမးေရးအတြက လကရေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈမားမ ထြကေပၚလာမည အကး

အျမတမားက ရရခစားႏငမညျဖစသည။ 44

တတယသေဘာတညခက၏ အပဒ ၈ တြင ႏငငေတာအစးရႏင ရမးျပည ျပန

လညထေထာငေရးေကာငစတ႕ၾကား ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥက ေစာငၾကည

ေလလာေရးအဖြ႕ဖြ႕စညးရနေဖၚျပထားပါသည။ ၂၂-၂၃၊ ၾသဂတလ ၂၀၁၂တြင

ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစသည ရမးျပညနယရ ပညာရငမားႏင

အစညးအေ၀းတစရပ ျပလပခၿပး၊ ဂဏသေရရထငရားသညပဂၢလ ၁၉ ဥးက

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႔တြငပါ၀ငရန ထညသြငး

အဆျပခပါသည (BNI, n.d.)။ အဖြ႔၀ငမားအနက ႏစဥးမာ အမးသမးမား

ျဖစပါသည။ ၎တ႔မာ ေတာငႀကးတကသလပထ၀ဌာနမ အၿငမးစားပါေမာကၡ

နနးဗခနးႏင ေတာငႀကးၿမ႕မထငရားသည ေရ႕ေနတစဥးျဖစသညအျပင

ရမးေစာဘြားမးဆကျဖစသည စ၀ျမ၀တတ႔ျဖစပါသည။45 သ႔ေသာ ေအာကတ

ဘာလ၊ ၂၀၁၃ မတငမအေတာအတြငး ေဒသအတြငး ေစာငၾကညေလလာေရး

အဖြ႕ အသက၀ငေစရနအတြက လပေဆာငဆျဖစပါသည။ နနးေမႏငးေကာမ၊

44 နနးေမႏငးေကာႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။ ၁၅၊ ၂၀၁၃၊ ေတာငႀကး။ 45 စပျမ၀တႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။ ၂၇၊ ၂၀၁၃၊ ေတာငႀကး။

ကၽြနမ၏ေလလာမႈအရဆလင ရမးၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥ၌

ဆးျဖတခကခသညေနရာမားတြင အမးသမးပါ၀ငမႈ ရလာေရးအတြက

အေရးတယထညသြငးစဥးစားထားသည အေျခအေနမရေသး။ ပညာတတ

ရမးအမးသမးႏစဥးအား ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစက ေစာင

ၾကညေလလာေရးအဖြ႕၀ငအျဖစ ဖတၾကားခန႔အပခသည၊ သ႔ေသာ ယငး

သည ရမးအမးသမးထတစရပလးကကယစားျပၿပဟ ယဆ၍မရပါ။ ထ႔ျပင

အျခားေသာ တငးရငးသားျပညနယမားႏင ႏႈငးယဥလင ျပညတြငး၌

ၿငမးခမးေရးလပငနးမားတြင ပါ၀ငလပေဆာငလကရေသာ ရမးအရပဘက

လမႈအဖြ႕ အစညးမားမာလညး နညးပါးလကရေနပါေသးသည။ 46

ကရငႏငမြနစသည အျခားေသာတငးရငးသားျပညနယမားရ ၿငမးခမးေရး ေဖာ

ေဆာငမႈလပငနးစဥမားႏငႏႈငးယဥလင ရမးၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနး

စဥတြင ရမးအရပဘကလမႈအဖြ႕အစညးမား သ႔မဟတ ရမးျပညနယတြငး

အေျခစက အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမား၏ တကရကပါ၀ငလပေဆာငမႈ

နညးပါးဆျဖစေၾကာငးေတြ႔ရပါသည။ ရမးအမးသမးကြနယက(Shan Women

Action Network)ႏင ရမးလ႔အခြငအေရးေဖာငေဒးရငး (Shan Human Rights

Foundation)တ႔သည ရမးျပညနယရ လကရၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနး

စဥမားတြင ပါ၀ငလပေဆာငေနသည အနညးငယေသာ အဖြ႔အစညးမားထမ

ထငရားသညအဖြ႔အစညးမားျဖစပါသည။ ျပညတြငးတြင ေတာငႀကး အေျခ

စကလမႈအဖြ႔အစညးတစချဖစသည ကေမာၻဇလငယ စာၾကညတကႏင စာဖတ

အသငးသည ေဒသချပညသမားအတြက ၿငမးခမးေရးႏငပတသကေသာ အသ

ပညာေပးအစအစဥမားေဆာငရြကသညကေတြ႔ရပါသည။ ရမးတငးရငးသား

မား ဒမကရကတစပါတ၏ အေထြေထြအတြငးေရးမးျဖစေသာ စငးလေကာက

ေအာကပါအတငးေျပာၾကားခပါသည။

46 နနးေမႏငးေကာႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။

ရမးအရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမားသည ေအာကေျခလထ၏ အသမားက

ေဖာထတရာ၌ ကရင၊ ကခငစေသာ တငးရငးသားလမးမား ႏငႏႈငးယဥလင

လြနစြာအားနညးပါေသးသည။ ဤသ႔ျဖစရျခငးမာ ရမးျပညနယအတြငး

တစေနရာမတစေနရာသ႔ ခရးသြားလာရနခကချခငးႏင လမးပနးဆကသြယမႈ

ခကချခငးတ႔ေၾကာငျဖစသညဟ ကၽြႏပထငပါသည။ ကၽြႏပတ႔သည

ရာစႏစတစ၀ကေကာမ ဖႏပေသာစစအစးရအပခပမႈအဆကဆကေအာက

၌ ေနထငခရၿပး လထသည ေၾကာကရြ႕စတႏငျပညလကရပါသည။ စစ

အစးရ၏စစတပကသာမက ေဒသခလကနကကငမားကပါ ေၾကာကေနရပါ

သည။ ထ႔ေၾကာင ဤေၾကာကရြ႕စတသည ကၽြႏပတ႔အား ၿငမးခမးေရး

လပငနးစဥတြင ပါ၀ငေဆာငရြကျခငး မျပရန တြနးပ႔ေနပါသည။ 47

ရမးလ႔အခြငအေရးေဖာငေဒးရငးႏင ရမးအမးသမးကြနယက (၂၀၀၂)တ႔က

အသေပးတငၾကားေသာ မဒနးမႈႏင အျခားေသာ လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈ

၁၇၃မႈက မတတမးတငထားခပါသည။ ယငးသည ၁၉၉၆ မ ၂၀၀၁ ခႏစ

အတြငးအမားဆးျဖစပြားချခငးျဖစၿပး ရမးျပညနယအတြငး တပစြထားေသာ

အစးရစစတပမစစသားမားက ကးလြနျခငးျဖစကာ ထျဖစစဥတြင အမးသမး

ႏငမနးကေလး စစေပါငး ၆၂၅ ဥး အၾကမးဖကခခရျခငးျဖစပါသည။ 48 မၾကာ

ေသးခငက ရမးအမးသမးကြနယကသည စစမနေသာ အပစအခတရပစေရး

ႏင ရမးျပည ျပနလညထေထာငေရးေကာငစႏင ႏငငေတာအစးရတ႔အၾကား

ျပလပထားေသာ သေဘာတညခကပါအခကအလကမားက ႏစဘကစလးမ

ေလးစားလကနာရန၊ အမးသမး၊ အမးသားအားလးက ေမာလငေစာငစား

လကရသည စစမနေသာၿငမးခမးေရးသ႔ ေရ႕ဆကတကလမးေရးအတြက

တကတြနးသည ေၾကျငာခကတစေစာငထတျပနခပါသည (S.H.A.N, 22 April

2013)။ ထ႔ျပင၊ ေဒသတြငး ဆကလကျဖစေပၚေနသည လကနကကငပဋပကၡ

47 စငးလေကာႏငေတြ႕ဆျခငးေမးျမနးခက။ ၁၉၊ ၂၀၁၃၊ ရနကန။ 48 ရမးျပညနယတြင ဆကလကျဖစေပၚဆျဖစေသာစစပြ၌ ျမနမာအာဏာရငစစတပ၏

လငအၾကမးဖကမႈဆငရာအသးျပမႈ ။ ခငးမင။ Ref: SWAN, May 2002.

မားသည အခငအမာမတတမးတငထားသည မဒနးမႈမားႏင မနးကေလးမား

ႏင အမးသမးမားအားအၾကမးဖကမႈအပါအဝင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈ

မားက ျဖစေပၚေစျခငးေၾကာင (SWAN, 19 December 2012) ကား၊ မ

မတကြျပားေသာလအပခကႏင တနးတညမမႈရေရးသေဘာတရားက အပစ

အခတရပစေရး သေဘာတညခကမားတြင ထညသြငးရနမာ အလြနအေရးႀကး

ေၾကာငး ထတျပနခပါသည။

ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစ၏ ၿငမးခမးေရးေကာမတမ ဆကဆ

ေရးအရာရ ဗလမးစငးဥးႏင ေတာငႀကးၿမ႕တြင ေတြ႔ဆေမးျမနးခရာ၊ ၎က

လကနကကငပဋပကၡအတြငး ရမးအမးသမးမားသည လငႏင ကား၊ မ ျဖစမႈ

အေျချပအၾကမးဖကမႈမားၾကေတြ႔ခစားခရေၾကာငး၊ အစးရတပသားမားသည

တငးရငးသားအမးသမးမားအေပၚ မဒနးမႈကးလြနေလရေၾကာငး၊ သ႔ေသာ

လညး ကးလြနခရသမားအေနျဖင အစးရအရာရမား၏ အေရးယအျပစေပးခ

ရမညက ေၾကာကရြ႕ေသာေၾကာင မဒနးမႈအမားစက တငၾကားျခငးမျပခ

ေၾကာငး၊ ထ႔ျပင ကးလြနျခငးခရသမားသည ရကရြ႕ျခငးေၾကာငလညး

၎တ႔၏အမႈက ေဖၚျပျခငးမရေၾကာငး စာေရးသတ႔က ရငးျပခပါသည။ ဗလမး

စငးဥးမ ဆကလကေဖၚျပသညမာ ရမးျပညျပနလညထေထာငေရးေကာငစ

သည ယငးကစၥမားက သရသတျပမပါေၾကာငး၊ သ႔ေသာလညး ယခအခန

သည ႏစဥးႏစဘက အျပနအလန ယၾကညမႈတညေဆာကၿပး၊ အျပနအလန

ဆကဆေရးေရရညခငျမရန ႀကးပမးေနရသညကာလျဖစေသာေၾကာင ယငး

ကစၥမားက ထတေဖၚေဆြးေႏြးရန သငေလာေသာအခနမဟတေသးဟ ၎

အေနျဖငထငျမငေၾကာငးရငးျပခပါသည။ ၎က ယခသည ၿငမးခမးေရးေဖာ

ေဆာငမႈလပငနးစဥ၏ အစမသာ ရေသးသည။ ေရ႕ဆကလမးရန မားစြာရ

ေသးသည” ဟေျပာျပခပါသည။49

49 ဗလမးစငးဥးႏငေတြ႕ဆေမးျမနးခက။

၄-၅။ ျဖစရပေလလာမႈမားမ ရရသညအခကမား

အထကပါ ျဖစရပေလလာမႈမားကၾကညလင ၿငမးခမးေရးဆငရာေဆာငရြက

ခကမားအပါအ၀င အဖြ႕အစညးမား၏ဆးျဖတခကခမတျခငးဆငရာ ဖြ႔စညးပ

မား၌ အမးသမးပါဝငမႈကျမႇငတငရနႏင ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊

မတနးတညမမႈသေဘာတရားက ထညသြငးအသးျပရန လကနကကငအဖြ႔

အစညးမားတြင အားသာခကမားရသကသ႔ အကန႔အသတမားလညး ရေန

ေသးေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည။ အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခကမားတြင

ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊မတနးတညမေရးဆငရာကစၥရပမားက

ထညသြငးထားႏငျခငး လး၀မရသေလာကျဖစၿပး၊ ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမားတြင

အမးသမးပါဝငမႈရရန လပေဆာငျခငးသညလညး အားနညးလကရေနဆျဖစ

ပါသည။ သ႔ေသာ ခငးအမးသားတပဥးႏင ကရငအမးသားအစညးအရး

စေသာအဖြ႔အစညးအနညးငယ၌ လာမညႏငငေရးေတြ႔ဆေဆြးေႏြးပြမားတြင

အမးသမးပါဝငမႈကျမႇငတငရနႏင ကား၊မတနးတညမေရးဆငရာကစၥရပမား

ကထညသြငးေဆြးေႏြးရန မဝါဒခမတထားမႈမားရသညကလညးေတြ႔ရပါသည။

ေလလာခေသာ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားအတြငး ဆးျဖတ

ခကခသညဖြ႕စညးပမားႏင အဖြ႔အစညး၏အႀကးတနးေခါငးေဆာငမႈအဆင

မားတြင အမးသမးပါဝငမႈက ဇယား ၁ ႏင ၂ တြင ေဖၚျပထားပါသည။

ဇယား ၁။ ျမနမာႏငငငၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈဗဟဌာနႏင ေလလာခေသာ

အဖြ႔အစညးေလးခ၏ ဂနဒါဆငရာဆနးစစခကစာရငး (၃၁ ၾသဂတ ၂၀၁၃ အထ)

အေၾကာငးအရာမား CNF KNU NMSP RCSS MPC ၁။ ဗဟအလပအမႈေဆာင ေကာမတ/ အဓပတေကာငစတြင အမးသမးပါဝငမႈ

မရ ရ မရ မသ မဆ ေလာ

၂။ ဗဟေကာမတတြင အမးသမးပါဝငမႈ

ရ ရ ရ မသ မဆ ေလာ

၃။ ေစစပေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔တြင အမးသမးပါ၀ငမႈ

မရ ရ ရ မရ မရ

၄။ ကား၊မ တနးတညမေရး ဆငရာထညသြငးကငသးရန မ၀ါဒ

မရ မရ မရ မသ မရ

၅။ ေဆြးေႏြးပြမားတြင ေလလာ သမားအျဖစ အမးသမးပါ၀ငမႈ

ရ ရ ရ ရ ရ

၆။ ေဆြးေႏြးပြမားတြင အမးသမး ပါ၀ငရန မ၀ါဒ

? ရ ? မသ ?

၇။ သေဘာတညခကမားတြင ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊ မတနးတညမေရးသေဘာ တရား ထညသြငးထားမႈ

မရ မရ မရ မရ မရ

၈။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အမးသမးပါ၀ငမႈအေၾကာငး ေဆြးေႏြးေျပာဆျခငး

ရ ရ ရ မသ ရ

၉။ ႏငငေရးေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈ ျပလပလင အမးသမး ၃၀ ရာခငႏႈနးပါ၀ငရမည မ၀ါဒ

ရ ရ မရ မသ ?

၁၀။ ဂနဒါအၾကေပးခန႔ထားမႈ မရ မရ မရ မရ မရ ၁၁။ အပစအခတရပစေရး ေစာငၾကညေလလာရာတြင အမးသမး ကယကယျပန႔ျပန႔ ပါ၀ငမႈ

မရ မရ မဆ ေလာ

? ?

၁၂။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ေဒသခအမးသမးအဖြ႔အစညးမား တကတကၾကြၾကြပါရမႈ

မရ ရ ရ မသ မရ

ဇယား ၂။ ေလလာခေသာ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမား၏ ထပတနး

ဥးေဆာငမႈဖြ႔စညးပမားတြင အမးသမး၊ အမးသားပါဝငမႈ (၃၁ ၾသဂတ ၂၀၁၃ အထ)

အဖြ႕အစညးအမည စအးစ/ အဓပတေကာငစ ဗဟေကာမတ ေပါငး ကား မ ေပါငး ကား မ

စအနအကဖ ၂၁ ၂၀ - မသ မသ ၁ ေကအနယ ၁၁ ၁၀ ၁ ၄၅ ၄၃ ၂ အနအမအကစပ ၇ ၇ - ၂၇ ၂၆ ၁ အာရစအကစအကစ ၁၁ မသ မသ မသ မသ မသ

၅။ အနာဂတေျခလမးမားအတြက အလားအလာႏင စနေခၚမႈမား

ဂနဒါသည ၿငမးခမးေရးႏငပဋပကၡအေရးကစၥတြင အေျခခကေသာ အေၾကာငး

ခငးရာတစချဖစပါသည။ ေအာငျမငေသာၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈလပငနး

စဥ ျဖစထြနးလာေစရန ႀကးပမးအားထတရာ၌ ဂနဒါခြျခမးစတျဖာျခငးသည

အေရးပါေသာအခနးက႑တြငရပါသည။ ဂနဒါခြျခမးစတျဖာေလလာျခငးမ ရရ

လာသည ေတြ႔ရခကမားမတဆင အနာဂတအၾကမးဖကပဋပကၡမားက ကာ

ကြယျခငးအတြက အသပညာႏငကြမးကငမႈတညေဆာကရာတြင ျဖညဆညး

ကညႏငမညျဖစပါသည။ ထအေၾကာငးမားေၾကာင ၿငမးခမးေရးတညေဆာက

မႈလပငနးအတြက ဂနဒါႏင ကား၊မ သာတညမမႈကစၥသည ဆေလာျခငးမရဟ

ထငျမငလစလရႈျခငးမျပသငပါ (ICRW, 2003, p. 26)။

ထ႔ေၾကာင ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမား၌ ဂနဒါ၏ဆေလာကက

ညမႈက အသအမတျပရန၊ ဂနဒါႏင အၾကမးဖကမႈၾကားသာမက ဂနဒါႏင ၿငမး

ခမးေရးၾကား အေျခခကသညဆကႏြယမႈက ေတြ႔ျမငသရရနႏင တစဖကဖက

ကလႊမးမးအပစးႏငရန ဥးတညခကထားေသာဆကဆေရးသည တရားမတမႈ

ရသည ၿငမးခမးေရးကေဖၚေဆာငႏငစြမးမရေၾကာငး နားလညလကခရန

အလြနအေရးႀကးပါသည(Francis, 2004, p. 10)။ ထ႔ေၾကာင ယခအခနသည

ၿငမးခမးေရးကစၥ ေျပာဆလပေဆာငတငး ကား၊ မ အေရးထညသြငးစဥးစားရန

လအပမႈႏင ျမနမာႏငင၏ လကရၿငမးခမးေရးဆငရာအားထတလပေဆာငမႈ

တငး၌ ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမငႏင တနးတညမမႈသေဘာတရား ေပါငးစညး

ထညသြငးျခငးျပလပရန အေရးတႀကးႏင မရမျဖစလအပမႈတ႔က သရ၊

အသအမတျပရနအခနေကာငး ျဖစပါသည။ ကရငဒကၡသညဆငရာေကာမတ

မတာ၀နရသႏင အပစအခတရပစေရးေဆြးေႏြးမႈတြင ေလလာသတစဥးအျဖစ

ပါ၀ငခသ ေနာဘလြမးမငးႏကစက ေအာကပါအတငး ဖြငဟေျပာဆခပါသည။

သတ႔ [အစးရႏင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမား] သည အပစ

အခတရပစေရး ေစာငၾကညေလလာမႈအပါအဝင ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈ

လပငနးစဥမား၌ ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမင ေပါငးစညးထညသြငးျခငး

ျပလပႏငရနအတြက ရငးလငးျပတသားသညအစအစဥ ထားရရမညျဖစ ါ

သည။ ၎သည ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးပြမား၏ အစအစဥတြင ပါဝငသင

သည။ အမးသမးမားအားလညး တာဝနအပႏငးရမည။ အမးသမးမား

သာမက အမးသားမားကလညးညမစြာတာဝနအပႏငးရမည။ အမးသမး

မားႏင အမးသားမားက အတတကြလပကငရန အခြငအေရးေပးၾကပါစ႔။” 50

ထ႔ျပင ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမား၌ ျပညသလထ၏ စတပါဝငစား

မႈ တးပြားလာျခငး၊ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမားတြင အမးသမးႏင

အမးသားမားတ႔၏ မတညသည လအပခကႏငရပငခြငမားက ထညသြငး

ေဆြးေႏြးရနလအပမႈက လထမ ပမသျမငနားလညလာျခငးတ႔သညလညး

လကရႏငငေရးညႇႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမားတြင အမးသမးမားအတြက ပမကယျပန႔

ေသာေနရာထားရေပးအပရနႏင ကား၊မ တနးတညမမႈအျမငရႈေထာငဘကမ

လညးထညသြငးစဥးစားရနတ႔အတြက အေရးပါေသာအခကအလကမား ျဖစ

လာပါသည။ ေနာစပးရာစနက “ၿငမးခမးေရးအေၾကာငး ေဆြးေႏြးေျပာဆေသာ

အခါမားတြင ႏငငေရးသမားမားႏင တပမေတာေခါငးေဆာငမားသာ ေဆြးေႏြး

ေျပာဆရန လအပသညမဟတ၊ အမးသမးမားအတြကေနရာႏင ၎တ႕၏

အရညအေသြးက ေကာငးမြနမနကနစြာ ပးေထာငေပးရနလညးလအပေၾကာငး

လထက တျဖညးျဖညး သျမင၊ လကခလာၾကၿပျဖစသည”ဟ ေဖၚျပခပါသည။

ယခအခါ ျမနမာႏငင၏ လကရ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမားတြင

အမးသမးပါဝငမႈႏင ကား၊မ တနးတညမမႈအျမငရႈေထာငဘကမ ထညသြငး

ေဆြးေႏြးရန တငျပေတာငးဆလကရသည အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမား

တးပြားလာလကရပါသည။ ၎တ႔အထတြင ထငရားသညအဖြ႕အစညးမားမာ

ရာလမ(ၿငမး)ေဖါငေဒးရငးဥးစးသည ၿငမးခမးေရးအတြက အရပဘကလမႈ

အဖြ႕အစညးဖရမ (Civil Society Forum of Peace)၊ ေအးခမးျမနမာလမႈဖြ႔ၿဖး

50 ေနာဘလြမးမငးႏကစႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခက။

ေရးအဖြ႕/ဂဒအင-ျမနမာ(Gender and Development Initiative-Myanmar)၊

အမးသမးအဖြ႕အစညးမားကြနယက - ျမနမာ (Women Organizations

Network of Myanmar)၊ ကရငအမးသမးဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႕ (Karen Women

Empowerment Group)၊ ရမးအမးသမးအဖြ႔ (Shan Women’s Action

Network)၊ မြနအမးသမးအဖြ႔ (Mon Women Organization)ႏင အမးသမး

မားအဖြ႔ခပ-ျမနမာႏငင (Women League of Burma) စသညတ႔ျဖစပါသည။

မၾကာေသးမက ျပညတြငးရအရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးအခ႕ႏင တြဖက၍

ဂဒအင-ျမနမာအဖြ႔သည ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစဆးျဖတခက ၁၃၂၅ က

ႏငငေတာအဆငလပငနးစမကနး (National Action Plan) ေရးဆြႏငေရး

အတြက ႏငငေတာအစးရအား အေရးဆတငျပေျပာဆမႈအား အားျဖညျမႇငတင

ႏငရနအလ႔ငာ အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမားမဟာမတအဖြ႔တစခက စတင

စညးရးလႈ႔ေဆာခပါသည။ ထ႔အျပင swisspeace၊ Center for Humanitarian

Dialogue အစရေသာ အစးရမဟတသည ႏငငတကာလမႈအဖြ႔အစညးမားႏင

အေမရကန၊ အဂၤလန၊ ၾသစေၾတးလားအစရေသာ အလရငႏငငမားတ႔သည

လညး ျပညတြငးလပေဆာငမႈမား အေကာငးဆးျဖစေစႏငရနအတြက ၀ငး၀နး

အားေပးလကရပါသည။ လြနခေသာ ၁၈ လမစ၍ ရာလမ(ၿငမး) ေဖာငေဒးရငး

သည ကလသမဂၢအမးသမးဌာနႏင ပးေပါငးကာ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမား

တြင အမးသမးမားပါဝငမႈ ပမမားျပားလာႏငေရးအတြက ေဆာငရြကလက

ရပါသည။ ထအျဖစအပကမားက ေထာကရႈေသာ အစးရအပါအဝင အဖြ႔

အစညးအေတာမားမားသည ဂနဒါဟေသာ ေဝါဟာရအား အႏရာယတစခ

အေနႏင ရႈျမငျခငးမ ေလာကနညးပါးလာၿပျဖစေၾကာငး ေကာကခကခႏင

ပါသည။

တစဖကတြင (တငးရငးသား)လကနကကငအဖြ႔အစညးမားအတြကဆလင၊

ဆးျဖတခကခသည ဖြ႔စညးပမား၌ အမးသမးပါဝငမႈႏင ကား၊ မ တနးတညမ

မႈသေဘာတရားတ႕ တးျမႇငရနအတြကအေရးႀကးသည တနဆာပလာတစခမာ

ဂနဗာေခါ(လ)ပင ျဖစပါသည။ လကရတြင ႏငငေတာအစးရႏင ၿငမးခမးေရး

ေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥတြငပါ၀ငၿပးျဖစသည အဖြ႔အစညး ၁၆ ခအနက အဖြ႔

အစညးေလးခ (ကရငအမးသားအစညးအရး၊ မြနျပညသစပါတ၊ ခငးအမးသား

တပဥးႏင ကရငနအမးသားတးတကေရးပါတ)တ႕သည ဂနဗာေခါ(လ)၏

ကတက၀တက လကခလကမတေရးထးခၿပး၊ ကရငအမးသားအစညးအရး

သည အမးသမးမားအား ကား၊မ အေျချပခြျခားဆကဆျခငးႏင လငမႈဆငရာ

အၾကမးဖကျခငးတ႔မ ေရာငၾကဥရနကတက၀တ (Deed of Commitment

prohibiting sexual violence and gender discrimination of women) က

လကမတ ေရးထးထားပါသည။

ထ႕ျပင အခ႕ေသာတငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမားတြင ဆးျဖတ

ခကခသညေကာမတမား၌ အမးသမး အနညးဆး ၃၀ ရာခငႏႈနးပါဝငေစရန

ဟေသာမဝါဒမးခမတထားသညက ေတြ႕ရပါသည။ သ႔ရာတြင ကရငအမး

သားအစညးအရးမ ထညသြငးေဆြးေႏြးခေသာ အပစအခတရပစမႈကင၀တ

(Code of Conduct)အပါအ၀င သေဘာတညခကအနညးငယမတြငသာ

ကား၊မ တနးတညမမႈရႈေထာငအျမငမးပါရေသာ သေဘာတညခကမားက

ဖနတးႏငခပါသည။ ဆးျဖတခကချခငးလပငနးစဥမား၌ အမးသမး ပမ ပါဝင

ႏငရနအတြက အခ႕ေသာတငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမားမ ခမတ

ထားေသာအဖြ႔အစညးအတြငး မဝါဒမားသည၊ လကေတြ႔အေကာငအထည

ေဖၚမႈပငးတြင အားနညးခကမားရေနလငကစား၊ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈ

လပငနးစဥမား၌ ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊မ တနးတညမမႈ

သေဘာတရားမားပါ၀ငေစႏငေရးအတြက အခြငအလမးျပတငးေပါကသဖြယ

ျဖစပါသည။ ထသ႔ျဖစပါလက အမးသမးပါဝငမႈအေရအတြက ခြေ၀ သတမတ

သညကစၥသည အျငငးပြားဖြယအေနအထားတြင ရေနဆျဖစပါေသးသည။ ဤ

အေရအတြကခြေဝသတမတမႈက လကခလကနာျခငးအားျဖင ပမမားျပားေသာ

အမးသမးမားကယစားျပျခငးႏင မျမငရသည ျပနာမားအတြက ပမ

သသာထငရားေသာေတြ႔ျမငရမႈမားက ျဖစေပၚလာေစႏငေသာလညး၊ ၎သည

ရတခဥးေျပာငးလမႈကျဖစေစမညဟ အာမ မခႏငေပ။ သ႔ေသာ အခနကာလ

ၾကာေညာငးလာသညႏငအမ ယငးသည အခြငအာဏာရေသာေနရာမားတြင

အမးသမးမားရျခငးသည ေအာငသးေအာငသကျဖစရေသာကစၥျဖစသညဟ

ေသာထငျမငမႈမ အခြငအာဏာရေသာေနရာမားတြင အမးသမးႏင အမးသား

အတတကြ ယဥတြရေနျခငးက သာမနျဖစရပတစခသဖြယထငျမငလာႏငသည

အေျပာငးအလက ျဖစေပၚေစႏငေၾကာငး သာဓကမားက ညႊနးျပပါသည။

ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမား၌ ကား၊ မ မတကြျပားမႈအျမငႏင

ကား၊မ တနးတညမမႈ သေဘာတရားမားပါ၀ငေစႏငေရးအတြက အျပသေဘာ

ေဆာငသညအခကအခ႕ရသညတင၊ စနေခၚမႈမားလညး ရေနပါသည။ ပထမ

အခကအေနျဖင၊ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမား၌ ပါ၀ငေဆာငရြက

ေနသမားအေနျဖင ကား၊ မ လမႈေရးဆငရာကစၥမားႏငပတသက၍ အသပညာ

ႏငကၽြမးကငမႈ မရေနျခငးျဖစပါသည။ ထ႔ျပင ျမနမာႏငငရ လကနကကင

ပဋပကၡျဖစပြားရာေဒသမားရ ကား၊မေရးရာကစၥမားႏငပတသကသည သတငး

အခကအလကမားက ပမျပညစစြာ စးစမးေလလာရနႏင စစညးေကာကခရန

လအပေနဆျဖစပါသည။ ဘကေပါငးစမ ျပညစလေလာကသည သတငး

အခကအလကေပးအပႏငမႈမရျခငးေၾကာငလညး ဤအေရးအရာ၏အေရးႀကး

ပက ေခါငးေဆာငေနရာရယထားသည အမးသားမားက လကမခႏငဘ၊

အလြယတက ျငငးပယတတၾကပါသည။

“ၿငမးခမးေရးသည ႏငငေရးကစၥျဖစသည၊ ထ႕ေၾကာင အမးသားမားကသာ

လပေဆာငရမညအေရးျဖစသည” ဟေသာ ေရးရးစြအစဥအလာ သေဘာထား

ခယခကသည ပဋပကၡျဖစပြားထခကသကေရာကရာ လမႈအသငးအဝငးမားရ

အမးသမး၊ အမးသားမားၾကားတြင နကရႈငးစြာ အျမစစြေနဆျဖစပါသည။

လကရ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥသည တငးရငးသားအဖြ႔အစညး

မားႏငေဆာငရြကေနျခငးျဖစရာ၊ အမးသမးပါဝငမႈႏင ပတသကလငလညး

သကဆငရာတငးရငးသားတ႔၏ ထးတမးစဥလာခယခက၊ ကငသးမႈရႈေထာင

ဘကမ ထညသြငးစဥးစားဆငျခငရမည ျဖစပါသည။ ျမနမာႏငင၏ သမငး

တစေလာကတြင တငးရငးသားအေရးႀကးပမးမႈမားအား အမးသားမားကသာ

ဥးေဆာငခပါသည။ အမးသမးမားက အားႏြ႔သမားအျဖစရႈျမငၾကၿပး ၎တ႕၏

အခနးက႑က ဒတယတနးစားႏင အေထာကအမ၊ ကေဖာေလာငဖကအျဖစ

သာ ရႈျမငနားလညထားခၾကပါသည။ ထ႔ျပင တငးရငးသားတ႕၏ ကယပင

ဆးျဖတပငခြငအေရးႀကးပမးမႈသည အမးသားမား ဥးေဆာငေသာလပငနးစဥ

တစရပအျဖစ လအမားက လကခထားၾကပါသည။ အမနစငစစ ေတာေတာင

လေျမႇာငထရ တကပြဝငတစဥး၏ဘဝသည အမနပငၾကမးတမးခကခပါသည။

ထကသ႔ ၾကမးတမးေသာဘဝအေျခအေနမးက အမးသားမားသာ ၾက႕ၾက႕ခ

ႏငစြမးရေၾကာငး သျမငထားၾကပါသည။ ေတာလနေရးသမငး၏ အစပငးႏစ

မားတြင တငးရငးသား လကနကကငအဖြ႔အစညးအေတာမားမား၌ အမးသမး

စစသညမားစြာရေၾကာငး အေထာကအထားရပါသည။ သ႔ေသာေနာကပငးတြင

အမးသမးစစသညဥးေရသည အေၾကာငးအမးမးေၾကာင တျဖညးျဖညးေလာ

နညးလာၿပး အမးသမးမားသည စစေျမျပငတကပြဝငျခငးမ ကနးမာေရး၊

ပညာေရးႏင အေထြေထြစမခန႔ခြေရးဌာနမားသ႔ ေရႊ႕ေျပာငးေရာကရသြားၾက

ပါသည။

ဖလ-စေဝၚဒမကရကတစပါတမ ျပညသ႔လႊတေတာကယစားလယ နနးေစးအြာ

က “အပစအခတရပစၿပးေနာကပငး တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညး

မားတြင အမးသမး၊ အမးသားစစသညမားအတြက ျပနလညထေထာငေရး

ျပလပရန လအပမညျဖစေသာေၾကာင ၿငမးခမးေရးကစၥေဆြးေႏြးမႈမားတြင

အမးသမးပါ၀ငသငပါသည”ဟ ေျပာဆခပါသည။ လကနကကငစစသညမား

၏သာမနလမႈဘ၀သ႔ ျပနလည၀ငေရာကျခငး (social reintegration) က

ေသေသခာခာ ျပငဆငေဆာငရြကေပးႏငမႈ မရျခငးသညလညး လကနကကင

အဖြ႔အစညးမားတြင ေနာကထပႀကးမားသည စနေခၚမႈတစရပပငျဖစပါသည။

အခ႕ေသာလကနကကငအဖြ႔အစညးမားရ အမးသားစစသညမားၾကားတြင

အႏတသေဘာေဆာငသည ဖဆနျခငးျပနာ (Negative masculinity

crisis) က တေျဖးေျဖး သတထားေလလာေတြ႔ရရပါသည။ ဥပမာ၊ အခ႕ေသာ

အမးသားစစသညမား အထးသျဖင ရာထးနမစစသညမားသည အပစအခတ

ရပစၿပးေနာကပငးတြင ၎တ႔၏ အသကေမြးဝမးေၾကာငးက မညကသ႔စမ

လပကငရမနးမသဘ အခကအခမားၾကရတတပါသည။ ထအေျခအေနမး

သည အခ႕ေသာအမးသားမားအတြက ႀကးမားေသာစနေခၚမႈျဖစေစၿပး၊

မသားစႏင ရပရြာလမႈအသငးအဝငးၾကားတြင အၾကမးဖကသညအျပအမမား

ျပလပရနအေျခအေနမးသ႔ဥးတညသြားေစပါသည။ စစသားမားသည စစနယ

ဝနးကငတြင တကခကသမားျဖစရနအတြက ေလကငသငၾကားေပးျခငးခရ

သမားျဖစပါသည။ ထ႔ေၾကာင အၾကမးပတမးျပမႈႏင လကနကကအသးျပျခငး

သည လကနကကငအမးသားအမားစ လကခႏငေသာအေျခအေနတစရပ

ျဖစၿပး၊ ၎သည ဖဆနျခငး၏အမတလကၡဏာတစရပလညးျဖစလာပါသည။

သ႔ရာတြင အပစအခတရပစၿပး၊ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥထသ႔

ဝငေရာကလာၿပးေနာကတြင စစသညမားသည ၎တ႔၏ အျပအမႏင စတ

သေဘာထားတ႔က ေျပာငးလရနလအပလာပါသည။ ယခငက ၎တ႕ႏင

အေသအေၾကရငဆငတကခကခၾကသမားႏင ယၾကညမႈ တညေဆာကလာရ

ပါသည။ ထအေျခအေနမးသည လြယကေသာအေနအထားမး မဟတပါ။

လကရအေနအထားတြင အမးသားစစသညမား၏ ၎တ႔က ထခကနစနာေစ

သည ဖဆနျခငးျပနာမားက စနစတကေဖၚထတကငတြယႏငျခငး မရ

ေသးပါ။ ဥပမာအားျဖင အပစအခတရပစေရးဆငရာ ကငဝတစညးကမးမား

ႏငပတသက၍ ခငမာတကေသာအခကမားက ကရငအမးသားအစညးအရး

အေနျဖင ထးထးျခားျခားအဆျပႏငခပါသည။ သ႔ရာတြင ထကင၀တမား

သည တပမေတာႏင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးတ႔ ႏစဘက

စလးရ အမးသားစစသညမား၏ ၎တ႕ကထခကနစနာေစသညဖဆနျခငး

ျပနာက ကငတြယေျဖရငးႏငစြမးမရေသးပါ။ ထအတြကေၾကာင အမးသား

မားအားထခကနစနာေစသည အႏတသေဘာေဆာငဖဆနျခငးျပနာက

စနစတကေဖၚထတၿပး၊ အမးသားစစသညေဟာငးမားအတြက စတပငးဆင

ရာႏင လမႈေရးရာပပးမႈမားျပလပေပးရန လအပမညျဖစပါသည။ ထ႕ေၾကာင၊

မြနျပညသစပါတ၏ ဗဟအလပအမႈေဆာငေကာမတအဖြ႕ဝငတစဥးျဖစသ

ႏငတလညက စစသညေဟာငးအမးသားမားအတြက စစသား မဟတေတာ

သညသာမနလမႈဘ၀သ႕ ေခာေခာေမာေမာ ၀ငေရာကျခငးျဖစစဥဖနတးေပး

ႏငရန အလြနအေရးႀကးပါသည။ သ႔မဟတပါက ၎တ႔အေနျဖင ၎တ႔၏

အသကေမြးဝမးေၾကာငးမႈႏင ဖဆနမႈအတြက ၎တ႔၏လကနကမားက

လြယကစြာ ထပမအသးျပၾကမညျဖစသညဟ၍ မတခကျပခပါသည။

ေခါငးေဆာငမား၏ လကနကကငေတာလနေရးအေတြ႔အၾက၊ အရာရႏင

အၾကပစစသညမား၏ လကနကကငေတာလနေရးအေတြ႔အၾကႏင သာမန

အရပသ၊အရပသားမား၏ လကနကကငေတာလနေရးကာလ အေတြ႔အၾက

တ႕မာ တစထပတညး မတညႏငပါ။ လကနကကငအဖြ႔အစညးတစခႏင တစခ

ၾကားတြငလညး ၎တ႕၏ျဖစတညမႈဆငရာ၀ေသသႏင ေတာလနေရး အေတြ႔

အၾကမားအေပၚအေျခခ၍ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအေပၚရႈျမငပတ႔မာလညး

တစထပတညး မတညႏငပါ။ ထ႕ေၾကာင အားလးပါ၀ငမႈရေသာလပငနးစဥ

ျဖစျခငးႏင ကား၊ မ မတကြျပားမႈဆငရာ ကစၥရပမားကထတေဖၚေျဖရငးႏင

ျခငးတ႕သည အဓပၸါယျပညဝသည ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥ ျဖစ

ထြနးလာေရးတြင အေရးပါသည အစတအပငးတစချဖစပါသည။ သ႔မဟတ

ပါက ေအာကေဖၚျပပါ စြန႔စားရမႈမားက ေတြ႔ၾကရႏငပါသည။

- ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥ ေရရညခငျမတညတမႈမရျခငး -

အကယ၍ အမးသမးပါဝငမႈ မရပါက ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ

လပငနးစဥသည ေရရည မခငျမႏင။

- အားလးပါဝငႏငျခငးမရေသာလပငနးစဥ - အကယ၍အမးသမးမား

အားပါဝငေစမႈမရလင ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥသည

အမးသမးမား၏ ပါ၀ငခြငအခြငအေရးက မေလးစားျခငးျဖစသည။

- အမးသမးႏင ကေလးသငယမားအတြက ကကညဆေလာမႈ မရ

ေသာလပငနးစဥ - အကယ၍ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ လပငနးစဥ

သည ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊မ တနးတညမမႈ သေဘာ

တရားက ထညသြငးအသးျပထားႏငျခငးမရလင ယခေဖာေဆာင

ေနေသာ ၿငမးခမးေရးပနးတငသည အမးသမး၊ အမးသားမား၊

မနးကေလးႏင ေယာကားေလးမားအားလးတ႔၏ မတညသည

လအပခကမားက ထငဟပႏငျခငးမရဘ ျဖစလမမည။

- ဖဆနျခငးျပနာပမႀကးထြားလာမႈ - အကယ၍ ၿငမးခမးေရး

ေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥသည ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊မ

တနးတညမမႈသေဘာတရားက ထညသြငးအသးျပထားႏငျခငး မရ

လင စစ၀ါဒလႊမးမးမႈ (militarization)ေၾကာငျဖစပြားလာရသည

စနေခၚမႈမားက ေကာငးစြာ ေဖၚထတေျဖရငးႏငျခငးရမည မဟတ။

အကယ၍ လမႈအသငးအဝငးအတြငးရ အမးသမး၊အမးသားမား

အားလး သာမနလမႈဘ၀သ႔ ျပနလညေရာကရရန ဥးတညလင

ဤအေရးကစၥက မျဖစမေနကငတြယေျဖရငးရန လအပပါသည။

ထပမ၍ အခငအမာေဖၚျပလသညမာ၊ လကရျမနမာႏငင၏ ၿငမးခမးေရး ေဖၚ

ေဆာငမႈလပငနးစဥသည ပဋပကၡျဖစပြားလကရသည ႏစဘကအစအစညးမ

ေခါငးေဆာငအမးသားမားအၾကား တညရေနသညလပငနးစဥသာမဟတ၊

အမးသမး၊ အမးသား၊ မနးကေလး၊ ေယာကားေလးမားအားလး ပါဝငသည

လပငနးစဥျဖစရပါမည။ သ႔မသာ ေအာငျမငသည ျပညတြငး ၿငမးခမးေရး

တညေဆာကမႈလပငနးစဥႀကးအျဖစ ပျပငႏငမည ျဖစပါသည။

၆။ ေထာကခအၾကျပခကမား

ျမနမာႏငင၏ လကရေဆာငရြကေနေသာ ျပညတြငးၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈ

လပငနးစဥမား၌ အမးသမးမား အဓပၸါယရရႏင ထထေရာကေရာက ပါဝင

လပေဆာငႏငရနႏင ကား၊မတနးတညမမႈအျမငကထညသြငးေပါငးစညးကာ

ေဆာငရြကႏငရနအတြက ေအာကပါတ႔က အေရးႀကးေသာ အၾကျပခကမား

အျဖစ ေဖၚျပအပပါသည။

ျပညေထာငစျမနမာႏငငေတာအစးရအေနျဖင -

၁။ အမးသမးမားဖြ႔ၿဖးတးတကေရးဆငရာ အမးသားအဆင မဟာ

ဗဟာစမကနး (၂၀၁၃-၂၀၂၂)တြငေဖၚျပထားသည မဟာဗဟာမား

ႏငအည အရပဘကလမႈအဖြ႕အစညးမားႏငအမးသမးအဖြ႕အစညး

မား၏ ပါဝငေဆာငရြကမႈကရယလက အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင

လျခေရးဆငရာ ႏငငေတာအဆငစမကနး(National Action Plan

on Women, Peace and Security or UNSCR 1325)က ေရးဆြၿပး၊

အေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကရနႏင ၎စမခကက ထေရာကစြာ

အေကာငအထညေဖၚႏငရနအတြက လအပသည လေလာကေသာ

ရပေငြခြေ၀ထားရေပးရန။

၂။ အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာ ႏငငေတာအဆင စမ

ကနးက လကခကငသးျခငးမျပမ၊ အပစအခတရပစေရးႏင ၿငမးခမး

ေရးဆငရာေဆြးေႏြးပြမားတြင အမးသမးမားအား ေဆြးေႏြးညႇႏႈငး

သမားအျဖစလညးေကာငး၊ တစႏငငလးအတငးအတာျဖင ႏငငေရး

ေဆြးေႏြးပြလပငနးစဥေပၚေပါကလာေသာအခါ အမးသမးမား ပါဝင

ႏငရနအတြကလညးေကာငး ယာယျပဌာနးခကမား ခမတေပးရန။

အစးရမဟတသည လကနကကငအဖြ႕အစညးမားအေနျဖင -

၁။ ဂနဗာေခါ(လ)ပါ ကတက၀တမားႏငအည အရပဖကလမႈအဖြ႔

အစညးမားႏငအမးသမးအဖြ႕အစညးမား၏ ပါဝငလပေဆာငမႈက

ရယလက အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးႏငပတသကေသာ

မ၀ါဒဆငရာမေဘာင (Policy Framework on Women, Peace

and Security or UNSCR 1325)က ေဖၚထတေရးဆြ၍ အေကာင

အထညေဖၚေဆာငရြကရနႏင အဆပါမ၀ါဒက အမနတကယ

အေကာငအထညေဖၚႏငရနအတြက လအပသည လေလာကေသာ

ရပေငြ ခြေ၀ထားရေပးရန။

၂။ အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာ မ၀ါဒစမခကက လကခ

ကငသးျခငးမျပမ၊ အပစအခတရပစေရးႏင ၿငမးခမးေရးဆငရာ

ေဆြးေႏြးပြမားတြင အမးသမးမားအား ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးသမားအျဖစ

လညးေကာငး၊ တစႏငငလးအတငးအတာျဖင ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြ

လပငနးစဥေပၚေပါကလာေသာအခါ အမးသမးမားပါဝငႏငရန

အတြကလညးေကာငး ယာယျပဌာနးခကမား ခမတေပးရန။

၃။ အပစအခတရပစထားသညအရပေဒသမားရ အမးသမး၊အမးသမး

မား အေၾကာကတရားမကငးေဝး၍ ၿငမးခမးၿပး၊ ေရရညခငျမေသာ

လေနမႈဘဝမား ရရႏငေစေရးအေၾကာငးအရာကစၥမားက လာမည

ေဆြးေႏြးပြမား၏ အစအစဥတြင ထညသြငးေပးရန။

ႏငငေတာအစးရႏင လကနကကငအဖြ႔အစညးႏစဖကစလးအေနျဖင -

၁။ သကဆငသည ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔မားတြင ဂနဒါအၾကေပးမား

က ေဆာလငႏငသမ ေဆာလငစြာ ခန႔အပထားရေပးရန။

၂။ အႏတသေဘာေဆာငသည ဖဆနျခငးလကၡဏာေၾကာင ျဖစေပၚ

လာရသည ထခကနစနာမႈမားအပါအ၀င အမးသမး၊အမးသားၾကား

တနးတညမမႈမရျခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာသည လမႈေရးရာကစၥမား

က လာမညအပစအခတရပစေရးႏင ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမားတြင

ထညသြငးေဆြးေႏြးေပးရနႏင သေဘာတညခကအားလးသည

ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမငႏငတနးတညမမႈသေဘာတရား ပါ၀ငမႈ

ရေစရန။

၃။ သကဆငသည ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔မားအား ဂနဗာကြနဗငးရငး

သေဘာတညခကမား၊ ကလသမဂၢဆငရာ သေဘာတညခကမား

ႏငဆးျဖတခကမားျဖစသည စေဒါ (CEDAW)၊ စအာရစ (CRC)ႏင

ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ ႏင ၎၏

ေနာကဆကတြဆးျဖတခကမားစသညတ႕အပါအဝင ႏငငတကာ

လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ

သေဘာတစာခပမားအေၾကာငးအသအျမငဖြငေပးျခငး၊ ႏငငတကာ

အေတြ႕အၾကရယေစျခငးႏင လေလာကေသာ အသပညာေပးျခငး

စသညတ႕ကျပလပရနႏင၊ အဆပါေဆြးေႏြးညႇႏႈငးေရးအဖြ႔မား၏

လပေဆာငခကမားကလညးေစာငၾကညေလလာရန။

၄။ အရပဘကလမႈအဖြ႕အစညးမား၊ လထအေျချပအမးသမးအဖြ႔မား

ႏငပဋပကၡဒဏခစားရသလထမားအေနျဖင ရပရြာ/ၿမ႕နယအဆင၊

ျပညနယအဆငႏင ျပညေထာငစအဆငမားရ အပစအခတရပစေရး

ႏင ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈလပငနးစဥမားတြင ပါဝငလပေဆာင

ႏငရနႏင ကညပပးႏငရနအတြက ရငးလငးလြယကေသာ၊ လျခမႈရ

ေသာ၊ ေကာငးမြနစြာအသေပးထားျခငးရေသာ လပထးလပနညးမား

သ႔မဟတ ယႏရား ေဖၚထတခမတေပးရနႏင ၎အတငးစမေဆာင

ရြကေပးရန။

၅။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား၌ ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမင ေပါငးစညး

ထညသြငးျခငးအခနးက႑ပမဖြ႕ၿဖးလာေစရနအတြက အရပဘက

လမႈအဖြ႔အစညးမား၊ အထးသျဖင ဂနဒါႏင အမးသမး အဖြ႔အစညး

မားက အကာအကြယေပးရနႏင ေထာကပအားေပးရန။

၆။ လကရၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမား (ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးပြ

မား၊ သေဘာတညခကမားႏင အေကာငအထညေဖၚမႈမား)တ႕ႏင

သကဆငသညသတငးအခကအလကမားက ပဋပကၡဒဏခစားေနရ

သညလမႈအသငးအဝငးမားမအမးသမး၊အမးသားမားအား ပြငလငး

ျမငသာစြာ ျဖန႔ေဝေပးမႈက စဥဆကမျပတ လပေဆာငေပးရန။

ျမနမာႏငင၏ လကရၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥက ပပးကည

ေထာကပလကရသည အလရငမားအပါအဝင ႏငငတကာအဖြ႔အစညး

မားအေနျဖင -

၁။ အပစအခတရပစေရးႏင ၿငမးခမးေရးညႇႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမား၌ ကား၊မ

မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊မ တနးတညမမႈသေဘာတရားတ႔ထည

သြငးပါ၀ငမႈရေစရနအတြက ျမနမာႏငငအစးရႏင လကနကကင

အဖြ႔အစညးမား၏ မ၀ါဒႏင လကေတြ႔လပေဆာငမႈမားအေပၚ

တကတြနးလႈ႕ေဆာမႈျပလပေပးရန။

၂။ ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမားတြင ကား၊မ မတကြျပားမႈ

အျမငႏင ကား၊မ တနးတညမမႈသေဘာတရားတ႔ထညသြငး ပါ၀ငမႈ

ရေစရနေဆာငရြကေနသည ျပညတြငးအရပဘကလမႈအဖြ႕အစညး

မား၊ လထအေျချပအဖြ႔အစညးမားႏင ပြငလငးျမငသာေသာ၊ တာ၀န

ယ၊တာ၀နခမႈရေသာနညးလမးတ႔ျဖငမတဖကျပလပရနႏင ပးေပါငး

ေဆာငရြကရန။ စြမးေဆာငရညျမႇငတငျခငးအစအစဥမားကလညး

မတဖကလပေဆာငျခငးမား၌ ေသခာစြာထညသြငးထားေပးရန။

ဂနဒါႏင အမးသမးအဖြ႔မားအပါအဝင အရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးမား၊

ျပညတြငး အစးရမဟတသညအဖြ႔အစညးမားအေနျဖင -

၁။ ပဋပကၡျဖစပြားေနဆႏင ပဋပကၡလြနေဒသမားတြင လမႈဖြ႔ၿဖးေရးႏင

လသားခငးစာနာေထာကထားမႈစမကနးမားက စမေဆာငရြကရာ၌

ပဋပကၡႏင ကား၊မ မတကြျပားမႈဆငရာ သတထားမႈမားႏင တစဖက

သားအေပၚမထခကေစေရး (Do No Harm)မက ကငစြအသးျပရန။

၂။ ပဋပကၡျဖစပြားေနဆႏင ပဋပကၡလြနေဒသမားတြင ကား၊ မေရးရာ၊

ကား၊ မ အေျချပအၾကမးဖကမႈႏင အျပသေဘာမေဆာငသည ဖ

ဆနျခငးစသညအေၾကာငးအရာမားက သေတသနျပေလလာရန။

၃။ ျမနမာႏငင၏ လကရၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငမႈလပငနးစဥမား၌

ကား၊မ မတကြျပားမႈအျမငႏင ကား၊မ တနးတညမမႈသေဘာတရား

တ႔ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးႏင အမးသမးမားပါဝငျခငးတ႔အတြက

ျပညတြငးႏင ႏငငတကာမ မတဖကအဖြ႕အစညးမား၊ သကဆငသ

အဖြ႔အစညးမားႏင ပးေပါငး၍ ဆကလကလႈ႔ေဆာတကတြနးရန။

ေနာကဆကတြ - ၁။ ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးအား ေျဖၾကားေပးသမား

စဥ အမည က/မ

ရာထးအဆင ေတြ႔ဆ သည ႔

၁ ဥးေအာငမငး က ျပညေထာငစဝနႀကး၊ ႏငငေတာသမၼတရးဝနႀကးဌာန

၁၁ ၾသဂတ ၂၀၁၃

၂ ေနာဘလြမး မငးႏကစ

မ တြဖကအတြငးေရးမး၊ ကရငဒကၡသညေရးရာေကာမတ

၂၀ ဇလင ၂၀၁၃

၃ ခယရ ဇေဟာငး

မ လ႔အခြငအေရးတကၾကြ လႈပရားသ

၄ ဇလင ၂၀၁၃

၄ မခယရစး မ မြနလ႔အခြငအေရးေဖာငေဒးရငး (Hurform)

၄ ဇလင ၂၀၁၃

၅ မငခငးခငး မ အဖြ႔ဝင၊ ခငးၿငမးခမးေရးႏင တညၿငမေရးေကာမတ။

၃ ဇလင ၂၀၁၃

၆ ေဒၚဒြဘ မ ျပညသ႔လႊတေတာကယစား လယ၊ အနဂနးယနၿမ႕နယ၊ ကခငျပညနယ။ စညးလးေရးႏင ဒမကေရစပါတ (ကခငျပညနယ)။ အတြငးေရးမး၊ ျပညသ႔ လႊတေတာ တငးရငးသားေရးရာ ေကာမတ။

၁၄ ဇလင ၂၀၁၃

၇ စငးလေကာ က အေထြေထြအတြငးေရးမး၊ ရမးတငးရငးသားမား ဒမကရက တစပါတ။

၁၉ ဇြန ၂၀၁၃

ျပညသ႔လႊတေတာ ကယစားလယ၊ လငးေခးၿမ႕နယ၊ ရမးျပညနယ။

၈ ဥးလေမာငေရႊ က အႀကးတနးအၾကေပး၊ ျမနမာႏငငၿငမးခမးေရး ေဖၚေဆာငမႈ ဗဟဌာန

၁၁ ၾသဂတ ၂၀၁၃

၉ ႏငးျဖ မ မြနအမးသမးအဖြ႔ ၅ ဇလင ၂၀၁၃

၁၀ မေထာဥာဏ မ မြနအမးသမးအဖြ႔ ၅ ဇလင ၂၀၁၃

၁၁ မကရငးႏြန မ မြနအမးသမးအဖြ႔ ၅ ဇလင ၂၀၁၃

၁၂ နန႔ခငေအးဥး မ အဖြ႕၀င၊ ကရငေရးရာေကာမတ။ ညႏႈငးေရးမးအဖြ႔၀င၊ ကရငၿငမးခမးေရးပပးမႈကြနရက

၉ ဇြန ၂၀၁၃

၁၃ ခငဥမၼာ မ ညႏႈငးေရးမး၊ ျမနမာအေရးပးေပါငးေဆာငရြက ႈအဖြ႔

၂၄ ဇြန ၂၀၁၃

၁၄ မကြနးခမးႏြန မ ဒတယဥကဌ၊ မြနအမးသမးအဖြ႔ ၁၅ ဇြန ၂၀၁၃

၁၅ ေစာေကာစြာ က အတြငးေရးမး၊ ကရငေရးရာေကာမတ

၁၂ ဇြန ၂၀၁၃

၁၆ သကၡာေတာရဆရာ ေစာမကသး ေအး

က ဒါရကတာ၊ ေကဒအန။ ေလလာသ၊ ေကအနယႏင ႏငငေတာအစးရေဆြးေႏြးပြမား။

၂၄ ဇြန ၂၀၁၃

၁၇ နနးေမႏငး ေကာ

မ ဒါရကတာ၊ ကေမၻာဇလငယစာႀကညတက ႏငစာဖတအသငး၊ ေတာငႀကး။

၁၅ ဇြန ၂၀၁၃

၁၈ မငးမငးႏြယ က ဥးေဆာငေကာမတအဖြ႕၀င၊ မြနလမႈဖြ႕ၿဖးေရးကြနယက

၅ ဇလင ၂၀၁၃

၁၉ ေဒါကတာ မငးေဇာဥး

က ဒါ ၊ ။ ျမနမာႏငငၿငမးခမးေရး ေဖၚေဆာငမႈ ဗဟဌာန

၁၁ ၾသဂတ ၂၀၁၃

၂၀ စ၀ၿမ၀တ မ ေရ႕ေန၊ အဖြ႕၀င၊ ရမးျပညတပမေတာ (ေတာငပငး)၏ ၿငမးခမးမႈေဖာ ေဆာငေရးလပငနးစဥအတြက အရပဘကေစာငၾကည ေလလာေရးအဖြ႕။

၁၄ ဇလင ၂၀၁၃

၂၁ မျမငျမငသနး မ ျပညသ႔လႊတေတာ ကယစားလယ၊ ေရးၿမ႕နယ၊ မြနျပညနယ။ မြနေဒသလးဆငရာ ဒမကေရစပါတ။

၁၄ ဇလင ၂၀၁၃

၂၂ ေဒါကတာ ညညသငး

မ တငးေဒသႀကးလႊတေတာ ကယစားလယ၊ ဗဟနးမဆႏၵနယ ၂၊ ရနကနတငးေဒသႀကး။

၁၁ ၾသဂတ ၂၀၁၃

၂၃ ဥးညအနးျမင က ျမနမာႏငငၿငမးခမးေရး ေဖၚေဆာငမႈ ဗဟဌာန

၄ ဇလင ၂၀၁၃

၂၄ စ၀အၾကာ က ရမးႏငငေရးသမား ၂၇ ဇြန ၂၀၁၃

၂၅ ပးေပၚလလြင က အမးသားလႊတေတာ ကယစားလယ၊ ခငးျပညနယ မဆႏၵနယ အမတ (၉)။ အဖြ႕၀င၊ အမးသားလႊတေတာ ၿငမးခမးေရးႏင တငးရငးသား ေရးရာေကာမတ။

၁၃ ဇလင ၂၀၁၃

၂၆ နနးေဖာေဂ မ ဒါရကတာ၊ ကရငျပနၾကားေရးဌာန

၂၄ ဇလင ၂၀၁၃

၂၇ မဆာဒါ မ ဗဟေကာမတဝင၊ မြနျပညသစပါတ။ အဖြ႔ဝင၊ မြနျပညသစပါတ ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးေရးအဖြ႕။

၅ ဇလင ၂၀၁၃

၂၈ ဗလမးစငးဥး က ဆကဆေရးရးတာ၀နခ၊ ေတာငႀကးဆကဆေရးရး၊ အာရစအကစအကစ/ အကစအကစေအ။

၂၇ ဇြန ၂၀၁၃

၂၉ မဆာယာ မ မြနအမးသမးအဖြ႔ ၅ ဇလင ၂၀၁၃

၃၀ နနးေစးအြာ မ ျပညသ႔လြတေတာကယစားလယ၊ ဖားအ၊ ကရငျပညနယ။ ဖလ-စေ၀ၚ ဒမကရကတစပါတ။

၂၀ ဇြန ၂၀၁၃

၃၁ ေဒါကတာ ေရႊခါးရ

က လကေထာက အေထြေထြအတြငးေရးမး (၂)၊ ခငးအမးသားတပဥး။

၂၁ ဇြန ၂၀၁၃

၃၂ ေနာစဇနနာ လလစး

မ ဒါရကတာ၊ ကရငအမးသမးဖြ႕ၿဖးေရးအဖြ႕။

၁၇ ဇြန ၂၀၁၃

၃၃ ႏငတလည က ဗဟအလပအမႈေဆာငေကာမတ ၀င၊ မြနျပညသစပါတ

၅ ဇလင ၂၀၁၃

၃၄ ေနာတာမလာေစာ

မ တြဖကအတြငးေရးမး၊ ကရငအမးသမးအစညးအရး

၂၀ ဇလင ၂၀၁၃

၃၅ သကၡာေတာရဆရာ တလြနကအ

က အတြငးေရးမး၊ ခငးၿငမးခမးေရးႏင တညၿငမေရး ေကာမတ

၁၂ ဇြန ၂၀၁၃

၃၆ နနး၀ခမး မ အၿငမးစားပါေမာကၡ၊ ပထဝဌာန၊ ေတာငႀကးတကသလ။ အဖြ႕၀င၊ ရမးျပညတပမေတာ (ေတာငပငး)၏ ၿငမးခမးမႈေဖာ ေဆာငေရးလပငနးစဥအတြက အရပဘကေစာငၾကည ေလလာေရးအဖြ႔။

၂၇ ဇြန ၂၀၁၃

၃၇ ပးဇာတလမး မ ျပညသ႔လႊတေတာကယစားလယ၊ ထနတလန၊ ခငးျပညနယ ခငးအမးသားပါတ။

၁၃ ဇလင ၂၀၁၃

၃၈ ဖဒ ေနာစပးရာစန

မ ဒတယဥကဌ၊ ကရငအမးသားအစညးအရး၊ ယခင အဖြ႔ေခါငးေဆာင၊ ကရငၿငမးခမးေရးညႇႏႈငးမႈအဖြ႕ (၂၀၁၁-၂၀၁၂)

၁၉ ဇလင ၂၀၁၃

ကမးကးစာရငး

Anderlini, Sanam Naraghi (2007) Women building Peace – what they

do, why it matters. Boulder, Colorado: Lynne Rienner

Publishers, Inc.

Burma News International (2013) Deciphering Myanmar’s Peace

Process: A Reference Guide 2013. Chiang mai: BNI.

Burma News International (2014) Deciphering Myanmar’s Peace

Process: A Reference Guide 2014. Chiang mai: BNI.

CIDA (2001) Gender Equality Peacebuilding, Peacebuilding and

Gender Equality Unit, CIDA.

Francis, Diana (2004) “Gender and Conflict Transforma tion,”

Committee for Conflict Transformation Support, CCTS

Review.

Galtung, Johan (1996) Peace by Peaceful Means: Peace and Conflict,

Development and Civilisation. London: Sage.

GDI (2012) Different Needs and Rights of Women and Men from

Conflict Affected Communities. Yangon: Gender and

Development Initiative.

Human Security Report (2012) Sexual Violence, Education, and War:

Beyond the Mainstream Narrative. Simon Fraser University,

Canada: Human Security Report Project.

ICRW (2003) Gender Equity and Peacebuilding – From Rhetoric to

Reality: Finding the Way, Washington D.C: ICRW.

Ja Nan Lahtaw and Nang Raw (2013) Myanmar’s current peace

processes: a new role for women? Yangon: HD Center.

Selim, Abu (1995) ‘Peace cannot be achieved without women’ in

Gender and Peace: a two-part public forum. Quezon City,

Philippines: Gaston Z. Ortigas Peace Institute.

Shan Human Rights Foundation and Shan Women’s Action Network

(2002) License to Rape: The Burmese military regime’s use

of sexual violence in the on going war in Shan State. Chiang

Mai: SWAN.

Sorenson, Birgitte (1998) ‘Women and post-conflict Reconstruction:

Issues and Sources’, Occasional Paper No.3, the War-torn

Societies Project, Geneva: UN Research Institute for Social

Development.

Turshen, Meredeth (2002) ‘Engendering Relations of State to Society

in the Aftermath’, The Aftermath: Women in Post-conflict

Transformation. London: Zed Books Limited.

United Nations (1993) The Nairobi Forward-looking Strategies for the

Advancement of Women. DPI/926-41761, September 1993.

New York: United Nations.

United Nations Development Fund for Women (2002) Women, War

and Peace: The Independent Experts’ Assessment on the

Impact of Armed Conflict on Women and Women’s Role in

Peace-building. New York: UNIFEM.

Williams, Suzanne (2002) Mission Impossible: gender, conflict and

Oxfam GB. London: Lawrence and Wishart. Reports and

Journals

OSAGI. 2001. Fact Sheet 1.

CCTS Review. Number 24. February 2004. Committee for Conflict

Transformation Support Review.

Gender Equality Network. October 2012. Women in Parliament 2012.

October 2012. Yangon.

KOFF. October 2012. Fact Sheet. Gender Dimensions of Conflict ad

Peacebuilding. swisspeace.

The Irrawaddy. Vol.20, No.8; September 2013.Website References

၀ ဒ

BNI, n.d., Restoration Council of Shan State/ Shan State Army.

Available from:

<http://www.mmpeacemonitor.org/~mmpeac5/index.php?option=c

om_content&view=article&id=168:ssa-s&catid=57:stakeholders>.

[10 August 2013]

Burma Ethnic Studies, April 2012, Realising Change in Karen Politics.

Available from: <http://www.burmaethnicstudies.net/pdf/BCES-

AP%20No.4.pdf>. [7 August 2013]

Burma Partnership, 6 January 2012, Preliminary Agreement between

the Chin State Government and Chin National Front. Available from:

<http://www.burmapartnership.org/2012/01/preliminary-agreement-

between-the-chin-state-government-and-chin-national-front>. [31

July 2013]

Burma Partnership, 7 April 2012, Press Release on 1st Meeting

between KNU Delegation and Union-level Peace Delegation.

Available from: <http://www.burmapartnership.org/2012/04/press-

release-on-1st-meeting-between-knu-delegation-and-union-level-

peace-delegation/>. [31 July 2013]

Burma Partnership, 7 May 2012, Chin National Front – Government

Agreement. Available from:

<http://www.burmapartnership.org/2012/05/chin-national-front-

government-agreement>. [31 July 2013]

Burma Partnership, 9 December 2012, Agreement between the Chin

National Front and Union-Level Peace Working Committee at the 2nd

Round of Peace Talks. Available from:

<http://www.burmapartnership.org/2012/12/agreement-between-

the-chin-national-front-and-union-level-peace-working-committee-at-

the-2nd-round-of-peace-talks>. [31 July 2013]

Chinland, n.d., The Chin National Front. Available from:

<http://www.chinland.org/>. [31 July 2013]

Geneva Call, 24 July 2013, The KNU/KNLA commits to the protection

of children and the prohibition of conflict-related sexual and gender-

based violence. Available from:

<http://www.genevacall.org/news/press-releases/f-press-releas-

es/2001-2010/2013_Communique_KNU.pdf>. [31 July 2013]

Geneva Call, n.d., Burma/Myanmar. Available from:

<http://www.genevacall.org/Asia/Burma-Myanmar/burma-myan-

mar.htm>. [31 July 2013]

ICRC, 2010, Women protected under international humanitarian law.

Available from: <http://www.icrc.org/eng/war-and-law/protected-

persons/women/overview-women-protected.htm>. [8 August 2013]

ILO, n.d., Definition of Gender Mainstreaming. Available from:

<http://www.ilo.org/public/english/bureau/gender/newsite2002/abo

ut/defin.htm>. [8 August 2013]

ISN, 5 August 2013, Mediation Perspectives: Six Women Building

Peace in Myanmar. Available from:

<http://isnblog.ethz.ch/conflict/mediation-perspectives-six-women-

building-peace-in-myanmar>. [10 August 2013]

IWRAW Asia Pacific, n.d., Convention on the Elimination of All Forms

of Discrimination against Women. Available from:

<http://www.iwraw-ap.org/convention/english.htm>. [8 August

2013]

Karen National Union, 22 February 2012, Press Release. Available

from: <http://www.uscampaignforburma.org/im-

ages/Statements/2012-2/KNU-Press-Rrleace-English.pdf>. [31 July

2013]

Karen National Union, 27 December 2012, Statement of Karen

National Union 15th Congress. Available from:

<http://karennationalunion.net/index.php/burma/news-and-

reports/news-stories/statement-of-karen-national-union-15th-

congress>. [31 July 2013]

Karen National Union, n.d., KNU History. Available from:

<http://karennationalunion.net/index.php/burma/about-the-

knu/knu-history>. [31 July 2013]

Karen News, 5 June 2013, KNU Leader: Peace Talks have a long way

to go. Available from: <http://karennews.org/2013/06/knu-leader-

peace-talks-have-a-long-way-to-go.html/>. [7 August 2013]

Karen Women Organization, 21 September 2012, Just Saying Peace

is not Enough, It Needs All of Us to Take Action. Available from:

<http://www.burmapartnership.org/2012/09/just-saying-peace-is-

not-enough-it-needs-all-of-us-to-take-action/>. [7 August 2013]

Kyaw Phyo Tha, 6 August 2013, Why the Past Can’t be Put to Rest.

Available from: <http://www.irrawaddy.org/burma/magazine-cover-

story-burma/why-the-past-cant-be-put-to-rest.html> . [28 August

2013]

Michaels, Samantha., 6 December 2013, Suu Kyi Criticizes Gender

Bias at Burma Universities. Available from:

<http://www.irrawaddy.org/burma/suu-kyi-criticizes-gender-bias-

burma-universities.html>. [12 December 2013]

Min Thu-Ta, 23 November 2011, New Mon State Party will enter

peace dialogue only according to UNFC policies. Available from:

<http://monnews.org/2011/11/23/new-mon-state-party-will-enter-

peace-dialogue-only-according-to-unfc-policies/>. [10 August 2013]

Mizzima News, 21 December 2011, New Mon State Party to meet

gov’t delegation again. Available from: <http://re-

liefweb.int/report/myanmar/new-mon-state-party-meet-gov-

%E2%80%99t-delegation-again>. [10 August 2013]

New Mon State Party, n.d., NMSP History. Available from:

<http://www.nmsp.info/nmsphis-mon.php>. [10 August 2013]

Peace Building Initiative, n.d., Empowerment: women & Gender

Issues: Women, Gender & Peacebuilding Processes. Available from:

<http://www.peacebuildinginitiative.org/index.cfm?pageId=1959>.

[7 August 2013]

Peace Monitor, n.d., a, KNU and Burmese Governent. Available from:

<http://www.mmpeacemonitor.org/~mmpeac5/images/pdf/

KNUandBurmeseGovernment.pdf>. [31 July 2013]

Peace Monitor, n.d., b, NMSP Government 5-point State-level Peace

Agreement. Available from:

<http://www.mmpeacemonitor.org/~mmpeac5/images/pdf/NMSP-

Government.pdf>. [10 August 2013]

Peace Monitor, n.d., c, NMSP Government 4-point Union-level Peace

Agreement. Available from:

<http://www.mmpeacemonitor.org/~mmpeac5/images/pdf/NMSP-

Government-feb2012.pdf>. [10 August 2013]

Peace Monitor, n.d., d, SSA-S Government Ceasefire Agreement.

Available from:

<http://www.mmpeacemonitor.org/~mmpeac5/images/pdf/SSA-S-

Government.pdf>. [10 August 2013]

Peace Monitor, n.d., e, SSA-S Government 11-point Peace

Agreement. Available from:

<http://www.mmpeacemonitor.org/~mmpeac5/images/pdf/SSA-S-

Government-16jan2012.pdf>. [10 August 2013]

Peace Monitor, n.d., f, SSA-S Government 12-point Peace

Agreement. Available from: <http://www.mmpeacemon-

itor.org/~mmpeac5/images/pdf/SSA-S-Government-

19may2012.pdf>. [10 August 2013]

Peace Monitor, n.d., g, SSA-S, Government, UNODC Tripartite

Agreement. Available from: <http://www.mmpeac-

emonitor.org/~mmpeac5/images/pdf/SSA-S-GovernReferencesment-

UNOFC.pdf>. [10 August 2013]

Poling, Gregory B., 18 July 2013, The Status of Myanmar’s Peace

Process. Available from: <http://csis.org/publication/status-

myanmars-peace-process>. [18 August, 2013]

S.H.A.N, 22 April 2013, Stop rapes: Shan women demand. Available

from: <http://bnionline.net/index.php/news/shan/15135-stop-rapes-

shan-women-demand.html>. [13 August 2013]

SWAN, 19 December 2012, Myanmar: Communities across Shan

State vent frustration at ongong abuses during peace process.

Available from: <http://www.iphrdefenders.net/news/press-

release/206-myanmar-communities-across-shan-state-vent-

frustration-at-ongoing-abuses-during-peace-process>. [18 August

2013]

SWAN, May 2002, License to Rape. Available from:

<http://www.burmacampaign.org.uk/reports/License_to_rape.pdf>.

[12 August 2013]

The Asahi Shimbun, 30 April 2012, Myanmar to beef-up peace effort

to end Kachin conflict. Available from:

<http://ajw.asahi.com/article/asia/south_east_asia/AJ201204300096

>. [31 July 2013]

The Irrawaddy, 7 October 2013, Burma Launches National Plan to

Empower Women. Available from:

<http://www.irrawaddy.org/burma/burma-launches-national-plan-

empower-women.html>. [8 October 2013]

UN Women, 31 October 2012, Forging a new path: Women at the

peace tables in Myanmar. Available from:

<http://www.unwomen.org/2012/10/forging-a-new-path-women-at-

the-peace-tables-in-myanmar/>. [17 August 2013]

UN, n.d., Concepts and Definition. Available from:

<http://www.un.org/womenwatch/osagi/conceptsandefinitions.htm>

. [7 August 2013]

UNDP, n.d., Gender Inequality Index. Available from:

<https://data.undp.org/dataset/Table-4-Gender-Inequality-

Index/pq34-nwq7>. [9 August 2013]

စာေရးသတ႔၏ အထပတအကဥး

မတရငေဟာငးညြယ

မတရငေဟာငးညြယက ၃၊ ေအာကတဘာ ၁၉၈၇ တြင ျမနမာႏငင၊ ကခင

ျပညနယ၌ ျပညတြငးစစအတြငး ေမြးဖြားခပါသည။ ၂၀၀၈ ခႏစတြင ႏငငျခား

ဘာသာတကသလ၊ ရနကနမ ဘြ႔ရရခပါသည။ ဘြ႔ရရၿပးေနာက ၂ ႏစခန႔မ

သတငးေထာကအျဖစ လပကငခပါသည။ ၂၀၁၁ ခႏစတြင ဂဒအင-ျမနမာရး

တြင သေတသနအရာရအျဖစ ဂနဒါ၊ ၿငမးခမးေရး၊ ဌာေနတငးရငးသားအေရး

စသညတ႔က ျခငသည သေတသနအဖြ႔၌ ပါဝငအမႈထမးခပါသည။ သမသည

ျမနမာ၊ ကခင (ေလာေ၀ၚ)၊ အဂၤလပဘာသာစကားမားက ကြမးကငစြာ

ေျပာဆႏငပါသည။

ဆလငးအကဇကခင

ေအးခမးျမနမာလမႈဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႔ (Gender and Development Initiative –

Myanmar) ကတညေထာငသႏင အမႈေဆာငဒါရကတာျဖစပါသည။ ျမနမာ

ႏငင၊ ခငးျပညနယ၊ ပလကဝၿမ႕နယအတြငးရ ေကးရြာငယတစခတြင ေမြးဖြား

ခပါသည။ ၁၉၉၆ ခႏစတြင ျမစႀကးနားတကသလမ သခၤာဘာသာ အထးျပျဖင

သပၸဘြ႔ရရခပါသည။ ၂၀၀၂ ခႏစတြငသန႔ရငးေသာကားတငဓမၼတကသလမ

ဓမၼဝဇၹာဘြ႔ရရခၿပး ၂၀၀၆ ခႏစတြင ျမနမာႏငငဓမၼတကသလမ မဟာဓမၼဝဇၨာ

ဘြ႔ရရခပါသည။ ၂၀၁၀ တြင ကေမာၻဒးယားႏငင ပညာသတတကသလ

(Pannasastra University of Cambodia) မ အသးခပဋပကၡေျပာငးလေရး

အထးျပျဖင မဟာဘြ႔ရရခပါသည။ ျမနမာျပည၌ ကား၊မ တနးတညမမႈ

ျမႇငတငေရးလႈပရားမႈမားတြင ေရ႕ေဆာငသတစဥးျဖစပါသည။ တငးရငးသား

လနညးစအခြငအေရးႏင ၿငမးခမးေရးအတြက လႈပရားတကၾကြလႈ႕ေဆာသ

လညး ျဖစပါသည။ ျမနမာျပညတဝမး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကျခငးအတြက

လပေဆာငလကရသည ျပညတြငးအရပဘကလမႈအဖြ႔အစညးကြနယကတစခ

ျဖစေသာ ၿငမးခမးေရးအတြက အရပဘက လမႈအဖြ႔အစညးမားဖရမ (Civil

Society Forum for Peace) ၏ လပငနးေကာမတ၀ငတစဥးလညးျဖစပါသည။

ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမားပါ၀ငေသာ အာရ အေရ႕ေတာငႏငေတာငပငး

ေဒသတြငးကြနယကတစချဖစေသာ Action Asia ၏ ျမနမာႏငငဆငရာ

ပးတြေခါငးေဆာငတစဥးလညး ျဖစပါသည။ သေတသ၊ သငတနးေပးသ၊ ႏင

အစအစဥေရးဆြမႈဆငရာ နညးပညာ အၾကေပးအျဖစ ျမနမာႏငငႏင

အေရ႕ေတာငအာရေဒသတြငး၌ ကား၊ မတနးတညမမႈ၊ ပဋပကၡအသြင

ေျပာငးလေရးႏင ဌာေနတငးရငးသားမားအေရးဆငရာ ဘာသာရပနယပယ

မားတြင ၁၀ ႏစေကာအေတြ႔အၾကရၿပးျဖစပါသည။ ခငး(ခမး)၊ ကခင

(ဂနးေဖာ)၊ ရခင၊ ဗမာႏင အဂၤလပစကားမားက ကြမးကငစြာ ေျပာဆသ

တစဥးလညးျဖစပါသည။

Swisspeace

Swisspeace သည ဆြစဇလနႏငင၊ ဘနးၿမ႕တြင တညရၿပး လပေဆာငမႈ

ဥးစားေပးသည သေတသနအဖြ႔႔အစညးတစချဖစပါသည။ ဤအဖြ႔အစညးသည

အၾကမးဖကပဋပကၡမားျဖစပြားျခငးက ကာကြယျခငးႏင ေရရညတညတခငျမ

သည ပဋပကၡျပျပငေျပာငးလေရး ျဖစေပၚႏငေရးက ရညရြယဥးတညပါသည။

Swisspeace သည ပဋပကၡခြျခမးစတျဖာသးသပမႈႏင ၿငမးခမးေရးတည

ေဆာကမႈဆငရာ နယပယမားတြင သတငးအခကအလကဆငရာစၾကၤနႏင

အေကာငးဆးဗဟဌာနတစခအျဖစ မမကယက သးသပရႈျမငပါသည။ ကြႏပ

တ႔သည စစပြမားႏင အၾကမးဖကပဋပကၡမား၏ အေၾကာငးအရငးမားက

သေတသနျပပါသည။ ထ႔အျပင တငးမာမႈမားက ေဆာလငစြာ သရႏငသည

အေထာကအပဆငရာမားက တးတကျဖစေပၚေစျခငး၊ ပဋပကၡမားေလာက

ေစရနႏင ၿငမးခမးေရးတညေထာကျခငးဆငရာ မဟာဗဟာမားအတြက

နညးစနစမားျပလပဖနတးျခငးမားလညး ျပလပပါသည။ အစညးအေဝးႏင

ကြနဖရငမား၊ အစရငခစာႏင သးသပခကမားမတစဆင ၿငမးခမးေရးႏင လျခ

ေရးဆငရာမဝါဒမား၏ လကရျပနာမားႏငပတသက၍ သတငးအခက

အလကဖလယျခငးႏင ကြနယကခတဆကျခငးတ႔ျပလပလကရပါသည။

Swisspeaceက ၁၉၈၈ ခႏစတြင ဆြစဇလနႏငငရ လြတလပသည ျငမးခမး

ေရးအတြကသေတသနျမႇငတငေရးအတြက ရညရြယ၍ ဆြဇၿငမးခမးေရး

ေဖာငေဒးရငးအျဖစ စတငတညေထာငခပါသည။ ယေန႔တြင ဝနထမးေပါငး ၄၀

ခန႔မျဖင လပကငလကရပါသည။ Swisspeace ၏ အေရးအပါဆးမတဘက

မားမာ ဆြစဗဟအစးရ၊ ႏငငျခားေရးဌာနႏင ဆြစအမးသားသပၸေဖာငေဒးရငး

တ႔ျဖစပါသည။ Swisspeace က အားေပးေထာကပသည အဖြ႔အစညးမား၏

အကအညျဖင Swisspeace ၏လပငနးမားက ေဆာငရြကပါသည။ အစးရ၊

သပၸ၊ႏင ႏငငေရးနယပယမားမ ကယစားျပသမားပါဝငသည အာဏာပင

ေကာငစသည Swisspeace၏ အျမငဆးအဖြ႔ျဖစပါသည။