sa%yaaca o p `yaa o g a Aqavaa Aa%makqaa

m a a o h n ad as a krm ac a Md g a a M Q a I

Anauvaadk

s a It ar a m a p u$Y a a o < a m a pTv a Q a - n a

navajaIvana p`kaSana maMidrAhmadabaad¹14

vaIsa $pyao

Ç marazI AavaRi

P`akaSakacaI naaoMd

maha%maa gaaMQaIMcyaa Aa%makqaocyaa marazI AnauvaadacaI hI itsarI AavaR

4

p`stavanaa

caar ikMvaa paca vaYaa-MpUvaI- inakTcyaa sahkaáyaaMcyaa Aaga`hava$na maI Aa%makqaa ilaihNyaacaomaanya kolao haoto AaiNa AarMBahI kolaa. prtu fulaskopcao ek pana ilaihtao na ilihtao[t@yaat mauMba[-caI Aaga 1 BaDklaI AaiNa maI hatI Gaotlaolao kama AQa-vaT rahUna gaolao.%yaanaMtr tr maI ekamaagaUna ek Asaa vyavasaayaat pDlaao¸ kI SaovaTI malaa maaJaoyaorvaDyaacao sqaana imaLalao. toqao Baa[- jayaramadasahI 2 haoto. %yaaMnaI maaJyaapaSaI ASaImaagaNaI kolaI¸ kI baakIcaI sava- kamao baajaUlaa saa$na maI pihlyaanao Aa%makqaa ilahUnaTakavaI. %yaaMnaa jabaaba pazivalaa¸ kI maaJaa AByaasaËma z$na cauklaa Aaho AaiNa taopura hao[-pya[-Mt maI Aa%makqaolaa p`arMBa k$ Sakt naahI. malaa jar maaJaI iSaxaocaI pUNa-maudt yaorvaDyaamaQyaoca GaalaivaNyaacao sad\Baagya laaBalao Asato¸ tr maI Ka~Inao toqaocaAa%makqaa ilahU Saklaao Asatao. prMtu Aa%makqaolaa sau$vaat krNyaasaca malaa AjaUna ekvaYa- paihjao haoto. %yaapUvaI- malaa kaoNa%yaahI táhonao Aa%makqaocaa AarMBahI krNao Sa@yanavhto. Aqaa-t Aa%makqaa rahUna gaolaI. Aata svaamaI AanaMdaMnaI 3 punha tIca maagaNaIkolaI Aaho¸ va ' dixaNa Aaif`kotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa ' pura kolaa AsalyaamauLomalaahI Aa%makqaa ilahavaosao vaaTU laagalao Aaho. svaamaIMcaI maagaNaI ASaI haotI¸ kI maIsabaMQa kqaa ilahUna kaZavaI AaiNa naMtr tI pustk$panao CapavaI. prMtu maaJyaapaSaIlaagaaolaaga evaZa vaoL naahI. ilahavayaacaoca tr 'navajaIvana'saazIca ilaihta yaoNaar. malaa'navajaIvana'saazI kahI trI ilahavayaacao Asatoca. maga Aa%makqaaca ka ilahU nayao?svaamaIMnaI ha baot maanya kolaa. ASaa táhonao Aa%makqaa ilaihNyaacaa Aata yaaoga AalaaAaho.

prMtu ha baot krtao¸ [t@yaat eka inama-L AMt:krNaacyaa ima~anao 4 saaomavaarImaaJao maaOna caalaU Asatanaa saaOmya SabdaMmaQyao malaa mhTlao :----------------------------------------------1. naaovhoMbar 1921 maQyao ip`nsa Aa^f vaolsacyaa Aagamanap`saMgaI mauMba[- SahrI Jaalaolao dMgao. to qaaMbaopya-Mt gaaMQaIjaIMnaI AnaSana kolao haoto.2. isaMQacao pUZarI EaI jayaramadasa daOlatrama.3. gaaMQaIjaIMcyaa vat-maanap~aMcao maud`k¸ p`kaSak va vyavasqaapk gaaMQaIjaIMcao ek inakTcao AnauyaayaI.4. dr saaomavaarI gaaMQaIjaI caaovaIsa tasa maaOna paaLIt.

5

6

" tumhI Aa%makqaa kaya yaaojaUna ilaihNaar Aaha ? hI tr paScaa%ya pwtAaho. pUvao-maQyao ilaihlaolaI eoikvaat naahI. AaiNa ilaihNaar trI kaya ? Aaja jyaagaaoYTI isawaMt mhNauna tumhI maanaIt Aaha¸ %yaa ]Va maanaItnaasao Jaalaa tr? AqavaaisawaMtaMnaa Anausa$na jaI jaI kamao tumhI krIt Aaha. %yaat maagaUna forfar kolaot tr?puYkL laaok tumacyaa ilaKaNaalaa p`maaNaBaUt maanaUna svat:cao vat-na zrvaIt Asatat¸ %yaaMcaIidSaaBaUla JaalaI tr? mhNaUna saavaQa rahUna tUt- Aa%makqaosaarKo kahIhI ilaihlao naahIt¸tr baro naahI ka?"

yaa yaui@tvaadacaa maaJyaa manaavar qaaoDabahUt pirNaama Jaalaa. prMtu malaaAa%makqaa qaaoDIca ilahavayaacaI Aaho? malaa tr Aa%makqaocyaa naavaaKalaI sa%yaacao jaoAnaok p`yaaoga maI kolao Aahot¸ %yaaMcaI hikkt ilahavayaacaI Aaho. %yaa p`yaaogaaMmaQyao maaJaojaIvana gaurfTlaolao AsalyaamauLo tI hikkt eKaVa jaIvanavaR

7

prMtu pihlyaapasaUnaca maaJao Asao mat Aaho¸ kI jao ekalaa Sa@ya Aaho to savaa-Mnaa Sa@yaAaho. %yaamauLo maaJao p`yaaoga KajagaI mhNaUna Jaalaolao naahIt¸ KajagaI raihlaolaohI naahIt.to savaa-MnaI paihlao mhNaUna %yaaMcaI AaQyaai%makta kmaI haot Asaola Asao malaa vaaTt naahI.Alabat¸ ASaa ik%yaok gaaoYTI Asatat kI jyaa Aa%myaalaaca samajaNaar¸ Aa%myaatcaAMtQaa-na pavaNaar. ASaa gaaoYTIMcao vaNa-na maaJyaa Sa@tIplaIkDcao Aaho. maaJyaap`yaaogaaMmaQyao trI AaQyaai%mak mhNajao naOitk¸ Qama- mhNajao naItI¸ Aa%myaacyaa dRYTInaopaLavayaacaI naItI tao Qama-. Aqaa-t jyaa gaaoYTIMcaa inaNa-ya baalak¸ t$Na va vaRw krtatva k$ Saktat¸ ASaa gaaoYTIMcaaca samaavaoSa yaa kqaomaQyao hao[-la. AsalaI kqaa jar malaatTsqapNao¸ inariBamaanavaR

8

maaMcaohI p`yaaoga yao}na jaatIla. ho inayama sa%yaahuna iBanna samajalao jaatat. ParMtu maaJyaamato sa%yaca sava-EaoYz Aaho. AaiNa %yaamaQyaoca AgaiNat vas%aMucaa samaavaoSa hao}na jaatao. hosa%ya mhNajao sqaUla ¹ vaaicak ¹ sa%ya navho tr jasao vaacaocao ¸ tsao ivacaaraMcaohI. ho sa%yamhNajao AapNa kilplaolao sa%ya tovaZoca navho tr svatM~¸ SaaSvat sa%ya tovaZoca navho trsvatM~¸ SaaSvat sa%ya mhNajao prmaoSvarca.

prmaoSvaracyaa vyaa#yaa AgaiNat Aahot. karNa %yaacyaa ivaBaUtIhI AgaiNatAahot. yaa ivaBaUtI malaa AaScaya-caikt k$na Taktat. xaNaBar maugQahI krtat.prMtu maI sa%ya sva$pI prmaoSvaracaaca pujaarI Aaho. tao ekca sa%ya Aaho¸ AaiNa baakIsaaro imaqyaa Aaho. to sa%ya malaa saaMpDlaolao naahI. maI %yaacyaa SaaoQaat Aaho. %yaacyaaSaaoQaaqa- malaa savaa-t ip`ya Asalaolyaa vastUMcaahI %yaaga krNyaasa maI tyaar Aaho. yaaSaaoQa$pI ya&amaQyao yaa SarIracaahI haoma krNyaacaI maaJaI tyaarI Aaho¸ AaiNa Sa@tIhIAaho Asaa malaa ivaSvaasa vaaTtao. ParMtu jaaopya-t malaa %yaa sa%yaacaa saaxaa%karnaahI¸%aaopya-t maaJyaa AMtra%myaalaa jao sa%yasao vaaTto %yaa kalpinak sa%yaalaaca maaJaaAaQaar samajauna¸ %yaacyaaca KuNaocaa idvaa k$na¸ %yaacyaa AaEayaanao maI maaJao jaIvana vyatItkrIt Aaho.

ha maaga- jarI vastáyaacyaa Qaarovar caalaNyaasaarKa Aaho¸ trI tao malaa saaoPyaatsaaopa vaaTlaa Aaho. yaa maagaa-nao jaatanaa Jaalaolyaa BayaMkr caukahI malaa xaullakSaavaaTlyaa Aahot. karNa %yaa cauka krIt AsatahI maI bacaavaUna gaolaao Aaho AaiNa maaJyaasamajautInao p`gatIhI kolaI Aaho. du$na ivaSauw sa%yaacao ¹ [-Svaracao ¹ AMQauk dSa-nahI k$laagalaao Aaho. sa%yaca kaya to Aaho %yaaiSavaaya yaa jagaat dusaro kahIhI naahI¸ AsaamaaJaa ivaSvaasa idvasaoMidvasa baLavat jaat Aaho. ha ivaSvaasa kSaanao vaaZt gaolaa¸ tomaaJao jaga ¹ mhNajao 'navajaIvana' [%yaaidMcao vaacak samajaUna Gao}na %yaa p`yaaogaaMmaQyao saamaIlahaotIla va maaJyaap`maaNao [-Svaracao dSa-na krtIla¸ tr to [YT Aaho. iSavaaya¸ maaJyaabaabatIt jao Sa@ya Aaho to eKaVa baalakacyaa baabatIthI Sa@ya Aaho¸ ha maaJaa ivaSvaasa]

9

dSa-nahI dula-Ba Aaho. hI gaaoYT vaisaYT¹ivaSvaaima~aMcyaa Aa#yaanaat spYT k$nadaKivalaolaI Aaho. iK`stI va [slaamaI Qama-hI hIca gaaoYT SaabaIt krtat.

maI jaI p`krNao ilaihNaar Aaho¸ %yaat jar vaacakalaa AiBamaanaacaa Baasa Jaalaa¸tr %yaanao KuSaala samajaavao¸ kI maaJyaa SaaoQaat kahI trI nyaUna Aaho¸ AaiNa maaJaasaaxaa%kar maRgajalavat\ Aaho. maaJyaasaar#yaa AnaokaMcaa xaya Jaalaa trI ifkIr naahI¸prMtu sa%yaacaa jaya haovaao² Alpa%myaacao maap kaZNyaasaazI sa%yaacaa gaja kQaIhI AaKUD nahaovaao²

maaJao laoK kaoNaI p`maaNaBaUt maanaU nayaot¸ ASaI maaJaI [cCa Aaho ¹ ASaI maaJaIivanaMtI Aaho. %yaat dSa-ivalaolyaa p`yaaogaaMnaa dRYTaMt$p samajaUna savaa-MnaI Aapaplao p`yaaogayaqaaSai@t AaiNa yaqaamait kravao¸ evaZIca maaJaI [cCa Aaho. yaa mayaa-idt xao~amaQyaohIlaaokaMnaa maaJyaa Aa%makqaocyaa laoKaMcaa puYkL ]pyaaoga hao} Sakola Asaa malaa ivaSvaasavaaTtao. karNa kI saaMgaNyaalaayak ekhI gaaoYT maI CapivaNaar naahI. maaJyaa daoYaaMcaIjaaNaIva vaacakaMsa pirpUNa- k$na doNyaacaI malaa ]maod Aaho. malaa f@t sa%yaacao Saas~Iyap`yaaoga vaNaa-vayaacao Aahot. maI ksaa doKNaa Aaho¸ to saaMgat basaNyaacaI itLmaa~ [cCanaahI. jyaa maapanao svat:laa maaojaNyaacaI maaJaI [cCa Aaho¸ AaiNa jao maap AapNa savaa-MnaIsvat:laa laavalao paaihjao %yaap`maaNao tr maI ina:SaMkpNao mhNaona kI :

maao sama kaOna kuiTla Kla kamaI? ijana tnau idyaao taih ibasarayaao eosaao inamakhramaI ÈÈkarNa kI jyaalaa maI saMpUNa- EawapUva-k maaJyaa SvaasaaocC\vaasaacaa svaamaI samajatao¸ jyaalaamaI maaJyaa inamakacaa data maanatao¸ %yaacyaapasaUna AjaUnahI maI dUr Aaho¸ hI gaaoYT malaaxaNaaoxaNaI salato. %yaalaa karNaIBaUt Asalaolao maaJao ivakar maI pahU Saktao. prMtu %yaaMnaaAjaUnahI baahor maa~ kaZUna laavaU Sakt naahI.

prMtu tUt- evaZo puro. p`stavanaotUna p`yaaogaaMcyaa vaNa-naat iSarNao baro naahI. tokqaocyaa p`krNaaMmaQyaoca saapDola.

AaEama¸ saabarmatI maaohnadasa krmacaMd gaaMQaImaaga-SaIYa- Sau. 11¸ saMvat\ 1982

AnauËmaiNaka

p`kaSakacaI naaoMd 3p`stavanaa 4

KMD 1 laa1. janma 32. baalapNa 53. baalivavaah 74. svaaima%va 105. hayaskulaat 136. du:Kd p`saMga : 1 177. du:Kd p`saMga : 2 208. caaorI AaiNa p`ayaiSca

12

KMD 2 ra1. rayacaMdBaa[- 822. saMsaarp`vaoSa 853. pihlaa maukdmaa 884. pihlaa ApGaat 925. dixaNa AaiÍkocaI tyaarI 956. naataLlaa jaa}na paocalaao 977. kahI maasalaovaa[-k AnauBava 1008. ip`Taoiryaalaa jaatanaa 1049. AaNaKI halaApoYTa 10810. ip`TaoiryaatIla pihlaa idvasa 11311. iK`stI saMbaMQa 11712. ihMdI laaokaMcaI AaoLKdoK 12013. kUlaIpNaacaa AnauBava 12314. davyaacaI tyaarI 12615. Qaaima-k maMqana 12916. kao jaanao klakI 13317. raihlaao 13518. kaLyaalaa majjaava 13919. naataL [MiDyana ka^Mga`osa 14220. baalaasauMdrma\ 14621. tIna paOMDacaa kr 14822. Qama-inarIxaNa 15123. gaRhvyavasqaa 15424. svadoSaI prt Aalaao 15725. ihMdusqaanaat 16026. rajainaYza AaiNa SauEaUYaa 16427. mauMba[-caI saBaa 16728. puNao SahrI 17029. 'lagaoca prt ifra' 172

13

KMD 3 ra1. tufanacaI pUva-icanho 1752. tUfana 1773. ksaaoTI 1814. SaaMtI 1855. baalaiSaxaNa 1886. saovaavaR

14

6. Saakaharaqa- bailadana 2527. maatIcao va paNyaacao p`yaaoga 2548. ek [Saara 2569. balavaanaaSaI daona hat 25910. ek puNyasmarNa AaiNa p`ayaiSca

15

37. gaaoKlyaaMcao BaoTIsa 32938. yauwat Baaga GaoNao 33139. Qamaa-cao kaoDo 33340. sa%yaaga`hacaI cauNaUk 33641. gaaoKlyaaMcaI ]darta 34042. duKNyaavar kaoNata [laaja kolaa? 34243. inaGaalaao 34444.vaiklaaMsaMbaMQaIcaI kahI smarNao 34645.zkbaajaI ? 34846. pxakar sahkarI banalao 35047. ASaIla tu$MgaapasaUna ksaa bacaavalaaÆ 352

KMD 5vaa1. pihlaa AnauBava 3552. gaaoKlyaaMbaraobar puNyaasa 3573. QamakI mhNajao? 3594. SaaMitinakotna 3625. itsaáyaa vagaa-cyaa halaApoYTa 3656. maaJaa p`ya%na 3677. kuMBa 3698. laxmaNa JaUlaa 3739. AaEamaacaI sqaapnaa 37610. ksaaoTI 37811. igarimaTcaI pwtI 38112. inaLIcaa Daga 38513. ibaharI sarLpNaa 38714. AihMsaadovaIcaa saaxaa%kar 39015. KTlaa kaZUna Gaotlaa 39416. kaya-pwtI 39717. maaJao sahkarI 39918. ga`amap`vaoSa 402

1619. ]jaL baajaU 40420. majauraMSaI saMbaMQa 40521. AaEamaacao dSa-na 40822. ]pvaasa 41023. KoDa sa%yaaga`h 41324. kaMdocaaor 41525. KoDa sa%yaaga`hacaa SaovaT 41726. eo@yaacaI tLmaL 41927. irËUTBartI 42228. maR%yauSayyaa 42729. raOla^T A^@T va maaJao Qama-saMkT 43130. to Ad\Baut dRSya² 43431. tao AazvaDa² ¹ 1 43732. tao AazvaDa² ¹ 2 44233. 'ihmaalayaaevaZI caUk' 44534. 'navajaIvana' AaiNa 'yaMga [MiDyaa' 44735. pMjaabaat 45036. iKlaaftIcyaa badlyaat gaaorxaNa? 45337. AmaRtsarcaI raYT/Iya saBaa 45738. raYT/Iya saBaot p`vaoSa 46039. #aadIcaa janma 46240. car#aa saapDlaa 46441. ek s\aMvaad 46642. Asahkarcaa p`vaah 46843. naagapUrlaa 47144.pUNaa-hutI 473

piriSaYTo

1 DrbanamaQaIla hllaa 475 2 baaoAr yauqd 481 ivaYayasaucaI 485

sa%yaaca o p `ya a o g a

Aqav a a

Aa%makqaa

KMD 1 laa1. janma

gaaMQaI-kuTMuba p`qama trI ikraNyaa maalaacaa vyaapar krNaaro Asaavao Asao samajato.ParMtu maaJyaa AajaaobaaMpasaUna gaolyaa tIna ipZyaa to rajyakarBaar krIt Aalao Aaho.]%tmacaMd gaaMQaI ]f- Aaota gaaMQaI dRZinaScayaI Asaavaot Asao idsato. rajyap`krNaIlaTpTImauLo %yaaMnaa paorbaMdr saaoDavao laagalao va %yaaMnaI jaunaagaDcyaa rajyaacaa AaEayaGaotlaa. %yaaMnaI nabaabasaahobaaMnaa Davyaa hatanao salaama kolaa. yaa ]GaD idsaNaa-yaaAivanayaacao kaoNaI karNa ivacaarlao tovha jabaaba imaLalaa¸ "]javaa hat tr paorbaMdrlaado}na cauklaao Aaho."

Aaota gaaMQaIMcaI ekamaagaUna ek daona kuTMubao JaalaI. Paihlyaacao %yaaMnaa caarmaulagao haoto AaiNa dusa-yaacao daona. baalapNacaI AazvaNa krta to baMQaU saava~ AsaavaotASaa t-hocaI klpnaahI malaa haot naahI. %yaaMpOkI pacavao krmacaMd ]f- kbaa gaaMQaI vaSaovaTcao tulasaIdasa gaaMQaI. ]Bayata baMQaUMnaI AaLIpaLInao paorbaMdrmaQyao karBaaáyaacao kamakolao. kbaa gaaMQaI ho maaJao vaDIla. PaaorbaMdrcaI idvaaNaigarI saaoDlyaanaMtr to rajasqaanaIkaoTa-t saBaasad haoto. naMtr rajakaoTlaa va kahI kaL vaakanaorlaa idvaaNa haoto vamaR%yausamayaI rajakaoT-drbaarcao poMSanar haoto.

kbaa gaaMQaIMcaIhI ekamaagaUna ek caar kuTMubao JaalaI. Paihlyaa daohaopasaUna daonamaulaI Jaalyaa. SaovaTcyaa putLIbaa[-pasaUna ek maulagaI va tIna maulagao. %yaaMtlaa savaa-tQaakTa maI.

vaDIla kuTuMbap`omaI¸ sa%yaip`ya¸ QaIT¸ ]dar pNa ragaIT Asao haoto. kahI AMSaIivaYayaasa@thI Asaavaot. %yaaMcaa SaovaTcaa ivavaah caaiLsaavyaa vaYaa-naMtr Jaalaa haota. tolaacaopasaUna dUr pLt¸ %yaamauLo Sauw nyaaya dot ASaI Aamacyaa kuTuMbaat va baahorhI baaolavaahaotI. sarkarSaI to A%yaMt rajainaYz Asat. ekda p`aMtacyaa eka saahobaanaorajakaoTcyaa zakUrsaahobaaMcaa Apmaana kolaa. %yaabad\dla to %yaaMcyaaSaI BaaMDlao. saahobasaMtaplao. kbaa gaaMQaIMnaa maafI maagaNyaasa fmaa-ivalao. %yaaMnaI maafI maagaNyaacao naakarlao va%yaapayaI kahI tasa ATkothI raihlao prMtu to Dgamagalao naahIt. %yaamauLo AKorIsa%yaaMnaa saahobaanao saaoDUna doNyaacaa hukUma kolaa.

vaiDlaaMnaI d`vyasaMcaya krNyaacaa laaoBa kQaIca Qarlaa navhta %yaamauLo AamhaBaavaaMsaazI to qaaoDkIca imaLkt zovaUna gaolao.

3

4 Aa%makqaa

vaiDlaaMcao iSaxaNa kovaL AnauBavajanya haoto. jyaalaa AapNa Aaja gaujaraqaI pacavyaa[ya%tocao iSaxaNa mhNaU¸ tovaZo iSaxaNa %yaaMcao Jaalao Asaola. [ithasa-BaUgaaolaacao &ana trivacaarayalaaca nakao. Asao AsaUnahI vyavahar&ana [t@yaa ]cca djaa-cao haoto̧ kI saUxmaatsaUxma p`Snaacaa ]lagaDa krNyaat ikMvaa hjaar maaNasaaMpasaUna kama GaoNyaasa %yaaMnaa ADcaNapDt nasao. Qaaima-k iSaxaNa naahIsaarKoca. ParMtu dovaLat jaaNyaanao¸ kqaa vagaOro eokUna jaoQama-&ana AsaM#ya ihMdUMnaa sahjaI imaLt Asato¸ to %yaaMnaa haoto. ek ivaWana b`aamhNaAamacyaa kuTuMbaacao ima~ haoto. %yaaMcyaa sallyaava$na SaovaTcyaa vaYaa-t %yaaMnaI gaItapaz sau$kolaa haota¸ AaiNa raoja pUjaocyaa vaoLI qaaoDobahut Slaaok to maaozyaanao pzNa krIt Asat.

Aa[- saaQvaI s~I haotI¸ ASaI maaJyaa manaavar Cap raihlaolaI Aaho. tI farBaaivak haotI. pUjaapaz kolyaaiSavaaya kQaI jaovat nasao. hvaolaItµ ina%yanaomaanao jaayacaI.malaa samajaU laagalao tovhapasaUna itnao kQaI caatumaa-sya v`atvaOklyaaKorIja irto dvaDlaolao malaasmart naahI. tI kzINaat kzINa v`at Gao[- AaiNa inaiva-GnapNao par paDI. GaotlaolaI v`atoAajaarI pDlaI trI saaoDayacaI naahI. malaa Asaa ek p`saMga smartao¸ kI itnaocaaMd`ayaNa-v`at kolao. %yaamaQyao AajaarI pDlaI. ParMtu v`at BaMgaU idlao naahI. caatumaa-syaatekBau@t rahNao yaat tr itlaa ivaSaoYasao kahI vaaTtca nasao. evaZyaanao saMtaoYa na maanataeka caatumaa-syaat tr itnao ek idvasaaAaD jaovaNyaacaa inayama kolaa haota. laagaaopazdaona-tIna ]pasa mhNajao tr itlaa kahIca naahIsao vaaTo. ek caatumaa-syaat itcao Asao v`athaoto kI saUya-naarayaNaacao dSa-na k$na naMtrca jaovaavayaacao. %yaa pavasaaLyaat AamhI maulaoZgaaMkDo DaoLo laavaUna paht raht AsaU kI kovha saUya- idsatao AaiNa Aa[- jaovato.PaavasaaLyaat puYkL vaoLa dSa-na duima-L haot Asato¸ ho savaa-Mnaa maahItca Aaho. AsaohIidvasa smartat¸ kI jyaa idvaSaI AamhI saUya- phavaa¸ "Aa[-¸ Aa[-¸ saUya- idsalaa" AsaoAaorDavao¸ AaiNa Aa[- Gaa[-Gaa[-nao yaoto tao saUyaa-nao dDI maaravaI² "%yaacao kaya maaozo? AajanaiSabaat jaovaayacao nasaola²" Asao mhNaUna tI prt vaLo AaiNa svat:cyaa kamaat dMga hao}najaa[-.

Aa[- vyavaharkuSala haotI. drbaarcyaa sava- gaaoYTI itlaa samajat.rajais~yaaMmaQyao itcyaa bauwIbad\dla bahumaana Asao. maI lahana mhNaUna kQaI kQaI Aa[- malaarajavaaDyaaMt Aaplyaabaraobar Gao}na jaa[-. %yaavaoLI "AajaIsaahobaaM" baraobar caalaNaaroik%yaok saMvaad malaa AjaUna Aazvatat.------------------------------------------------- µ gaujaraqaotIla vaOYNavaaMcyaa dovaalayaasa 'hvaolaI' mhNatat.

baalapNa 5

yaa Aa[-baapaMcyaa GarI maI saMvat\ 1925 cyaa Baad`pd vaV WadSaIcyaa idvaSaImhNajao sana 1869 cyaa Aa^@Taobarcyaa 2 tarKolaa paorbaMdr Aqavaa saudamaapurI yaoqao janmapavalaao.

baalapNa paorbaMdratca gaolao. kaozlyaaSaa SaaLot malaa Gaatlao haoto AsaoAazvato. ksaobasao kahI paZo iSaklaao. %yaavaoLI maulaaMbaraobar maI pMtaojaIMnaa maa~ iSavyaadoNyaasa iSaklaao haotao¸ evaZI AazvaNa Aaho dusaro kahIek Aazvat naahI. %yaava$namaI Anaumaana krtao¸ kI maaJaI bauwI maMd AsaavaI¸ AaiNa smarNaSai@t¸ AamhI paoro ekkDvao gaat AsaU %yaatlyaa kccyaa papDasaarKI AsaavaI. to carNa tr malaa idlaocapaihjaot:

ekDo ek¸ papDSaokpapD kccaao¸ -- maaraoµ--

pihlyaa irkamyaa jaagaI maastracao naava Asaayacao. %yaalaa maI Amar k$[icCt naahI. dusaáyaa irkamyaa jaagaI idlaolaI iSavaI BarNyaacao p`yaaojana naahI.

2. baalapNapaorbaMdrhUna vaDIla rajasqaanaI kaoTa-cao saBaasad hao}na rajakaoTlaa gaolao¸ tovha maaJao

vaya saatek vaYaa-Mcao Asaavao.malaa rajakaoTcyaa gaavazI SaaLot Gaatlao. yaa SaaLotIlaidvasa malaa caaMgalao Aazvatat. pMtaojaIMcaI naavao vagaOrohI Aazvatat. PaaorbaMdrp`maaNaocayaoiqalahI AByaasaasaMbaMQaI saaMgaNyaasaarKo ivaSaoYa kahI naahI. maaJaI gaNanaa saamaanya djaa-cyaa ivaVaqyaa-Mt trI haot Asaola kI naahI yaabad\dla SaMkaca. gaavazI SaaLotUna mau#yaSaaLot va toqaUna hayaskulaat. yaoqapya-Mt paocaotao maaJyaa vayaalaa baara vaYao- hao}na gaolaI.taopya-Mt maI kQaIhI iSaxakaMSaI labaaDI kolyaacao ikMvaa kaoNaaSaI maO~I jaaoDlyaacao smartnaahI. maI AitSaya iBaDst maulagaa haotao. SaaLot maaJao kama baro kI maI bara. GaMTavaajaNyaacyaa saumaarasa paocaayacao AaiNa SaaLa baMd haotaxaNaI GarI pLayacao. 'pLayacao' haSabd [radapUva-k ilihlaa Aaho. karNa kaoNaabaraobar baaolat rahNao malaa AavaDt nasao.'kaoNaI maaJaI qa+a kolaI tr' ASaI BaItIhI vaaTo.

ÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ µ maaJaa

6 Aa%makqaa

hayaskulaatIla pihlyaaca vaYaI- prIxaocyaa p`saMgaI GaDlaolaI ek gaaoYTsaaMgaNyaasaarKI Aaho. SaaLaKa%yaacao [nsapo@Tr jaa[lsa SaaLa tpasaNyaasa Aalao haoto.%yaaMnaI pihlyaa [ya%tocyaa maulaaMnaa paca Sabd ilahayalaa Gaatlao.%yaaMt ek Sabd koTla\(Kettle) haota. %yaacaI vaNa-rcanaa maI caukIcaI ilaihlaI. maastraMnaI malaa AaplyaabauTacao Taok maa$na [Saara idlaa. ParMtu maaJyaa to kaozuna laxaat yaoNaar? maastr malaasamaaorcyaa ivaVaqyaa-Mcyaa paTIkDo pahUna maaJao SauwlaoKna sauQaarNyaasa saaMgat AsatIlaÊASaI maaJaI klpnaahI hao} SaklaI naahI. maaJaI samajaUt kI AamhI ekmaokaMcao caao$napahU nayaoÊ evaZyaasaazIca maastr najar zovaIt Aahot. sava- ivaVaqyaa-Mcao pacaI Sabd baraobarAalao AaiNa maIca kaya tao Z zrlaaoÑ maaJaa 'maUK-pNaa' maastraMnaI maagaahUna malaa daKvaUnaidlaa.prMtu maaJyaa manaavar %yaa saaMgaNyaacaa kahI pirNaama Jaalaa naahI. malaa dusaáyaaivaVaqyaa-caI ka^pI kQaIca krta AalaI naahI.

Asao AsaUnahI maastraMivaYayaIcaI maaJaI ivanayavaRi

baalaivavaah 7

yaaca saumaarasa kaoNaI naaTkmaMDLI AalaI haotI. itcao naaTk pahNyaacaI prvaanagaIimaLalaI. hirScaMd`acao Aa#yaana haoto. to naaTk pahNyaacaa malaa kMTaLa ksaa tao vaaTocanaa. to puna: puna: pahNyaacaI [cCa hao[-. vaarMvaar pahayalaa kaoNa jaa} doNaar? prMtumanaatlyaa manaat maI to naaTk SaokDao vaoLa rMgaivalao Asaola² hirScaMd`acaI svaPnao pDt."savaa-MnaIca hirScaMd`asaarKo sa%yavaadI ka hao} nayao?" haca ivacaar GaaoLo. hirScaMd`avarAalyaa tsalyaa ivap

8 Aa%makqaa

maQyao var va knyaa yaaMcaa kahI saMbaMQa yaot naahI. daoGaaMnaa %yaacaI gaMQavaata-hI nasato.maaJaI ekamaagaUna ek tInada sagaa[- JaalaI. tI kovha va kSaI JaalaI¸ yaacaI malaagaMQavaata-hI naahI. daona knyaa ekamaagaUna ek maR%yau pavalyaa¸ Asao malaa kaoNaI saaMigatlao.%yaava$na malaa maahIt¸ kI maaJyaa tIna sagaayaa Jaalyaa hao%yaa. itsarI sagaa[- saatekvaYaa-cyaa vayaalaa JaalaolaI AsaavaI Asao kahIsao smarto. ParMtu sagaa[- JaalaI %yaavaoLI malaakahI saaMigatlao Asalyaacao maahIt naahI. ivavaahamaQyao var va knyaa daohaoMcaI ja$r pDto.ivavaahamaQyao ivaQaI krayacaa Asatao. maI ilahIt Aaho to yaa ivavaahasaMbaMQaI. ivavaahacaomalaa pUNa- smarNa Aaho.

AamhI tIna Baa} haotao¸ ho vaacakaMnaa maahItca Aaho. %yaapOkI vaDIla Baavaacaolagna hao}na cauklao haoto. maQalao baMQaU maaJyaapoxaa daona tIna vaYaa-MnaI maaozo haoto. %yaaMcaa¸maaJaa caulat Baa} kdaicat maaJyaahUna vaYaa-Baáyaanao maaoza Asaola %yaacaa va maaJaa¸ Asao tInaivavaah ek~ krNyaacaa vaDIla maMDLIMnaI baot kolaa. yaat Aamacyaa klyaaNaacaa p`Snanavhta. [cCoba_lacaa tr %yaahUnahI navhta. yaat f@t vaiDlaaMcyaa saaoyaIcaa AaiNaKcaa-caa p`Sna haota.

ihMdusamaajaamaQyao ivavaah ASaI tSaI gaaoYT naahI. var-vaQaUcao Aa[-baaplagnaapayaI sava-sva GaalavaUna basatat¸ pOsao ]QaLtat AaiNa kaLacaa Apvyaya krtat.Aagaa} ik%yaok maihnyaaMpasaUna tyaarI sau$ haoto. kpDo tyaar haotat¸ daiganao GaDvaayacaoAsatat¸ gaavaBaaojanaacao AMdaja caalatat¸ BaaojanaasaazI inarinaraLI p@vaannao krNyaacyaaSaya-tI sau$ haotat. gaLa Asaao ikMvaa nasaao¸ baayaka Gasao basaotao gaaNaI gaatat¸ AajaarIpNa pDtat² SaojaaáyaaMcyaa SaaMttocaa BaMga krtat. p`saMga yao[-la tovha %yaaMnaa svat:laahIAsaoca sava- krayacao Asato¸ mhNaUna ibacaaro SaojaarIhI gaaoMgaaT¸ KrkTo AaiNa [tr GaaNamaukaTyaanao sahna krtat²

"evaZa gaaoMQaL tIna vaoLa krNyaapoxaa ekaca vaoLI ]rkUna Gaotlaa tr iktIcaaMgalao? lagna qaaoD@yaa Kcaa-t AaiNa qaaTanao hao[-la" karNa kI tIna lagnao ek~krayacaI¸ tr d`vya maubalakpNao Kca- krNyaasa hrkt naahI. vaDIla va caulato vaRwhaoto. AamhI %yaaMcao savaa-t QaakTo maulagao. tovha Aamacyaa lagnaaMcaa saaohLa DaoLyaadoKtvhavaa ASaIhI [cCa AsaayacaIca. yaa va ASaa táhocyaa ivacaaraMnaI ho itnhI ivavaah ek~krNyaacaa inaScaya Jaalaa AaiNa maI var saaMigatlyaap`maaNao %yaaMcaI tyaarI AaiNa saamaga`Iik%yaok maihnyaaMpasaUna caalaU haotI.

Aamha BaavaaMnaa tyaarI caalalaolaI pahUnaca samajalao¸ kI lagnao vhayacaIAahot. %yaavaoLI maaJyaa manaat caaMgalao caaMgalao kpDo vaaprayalaa imaLtIla¸

baalaivavaah 9

vaajaM~I vaajatIla¸ varat inaGaola¸ saug`aasa Baaojanao imaLtIla¸ eka navyaa maulaIbaraobar KoLkrayalaa imaLtIla vagaOro haOsaoplaIkDo dusaro kahI Asalyaacao smart naahI. ivaYayavaasanaamaagaahUna ]d\BavalaI. tI kSaI ]d\BavalaI %yaacao vaNa-na maI k$ Sakona. prMtu vaacakaMnaItSaI ija&asaa zovaU nayao. maI maaJyaa lajjaovar JaakNa GaalaU [icCtao. kahI gaaoYTI jyaasaaMgaNyaasaar#yaa Aahot %yaa puZo yaotIla. ParMtu ho ilaihNyaat maI jaao maQyaibaMdU najarosamaaorzoivalaa Aaho¸ %yaacaa AaiNa hyaa baabatItIla baarIk saarIk gaaoYTIcaa far qaaoDa saMbaMQaAaho.

Aamha daoGaa BaavaaMnaa rajakaoThUna paorbaMdrlaa naolao. toqao hLd laavaNyaacaovagaOro ivaQaI Jaalao. to sava- manaaorMjak Asalao trI saaoDUna doNaoca yaaogya.

vaDIla idvaaNa Jaalao trI naaokrca. iSavaaya rajaacyaa majaI-tlao¸ %yaamauLoivaSaoYaca praQaIna. zakUrsaahoba SaovaTlyaa GaTkopya-Mt jaa} dot naa. SaovaTI jaa} idlaotovha mau_ama TPPyaaMcaI vyavasqaa kolaI¸ AaiNa daonaca idvasa Agaaodr pazivalao. pNaivaiQaGaiTt inaraLoca haoto. rajakaoThUna paorbaMdr 60 kaosa Aaho. gaaDI-rs%yaanao pacaidvasaaMcaI vaaT haotI. vaDIla tIna idvasaaMt Aalao. SaovaTcyaa majalaIt TaMgaa ]laTlaa.vaiDlaaMnaa jabar duKapt JaalaI. hatavar p+I¸ pazIvar p+I. ivavaahatUna %yaaMcaa AaiNaAamacaa AQaa- AanaMd maavaLlaa. pNa ivavaah tr Jaalaoca. ilaihlaolao mauhUt- kahI TLNaarAahot? maI tr ivavaahacyaa baala]%saahat vaiDlaaMcao du:K ivasa$na gaolaao.

iptRBa@t Kraca¸ pNa ivaYayaBa@thI ittkaca naa? yaoqao ivaYayaacaa Aqa-ekaca [Mid`yaacaa ivaYaya navho¸ tr Baaogamaa~. maataiptraMcyaa Ba@tIsaazI sava- sauKaMcaa%yaaga kolaa paihjao¸ ho &ana puZo yaavayaacao haoto. Asao AsaUnahI jaNaU kaya malaa yaaBaaogaocCocao p`ayaiSca

10. Aa%makqaa

manaanao %yaavaoLI qaaoDIca kolaI haotI? %yaavaoLI sava- kahI yaqaayaaogya AaiNa manaajaaogatovaaTt haoto. lagnaacaI AavaD haotI. AaiNa vaDIla krtat to sava- baraobarca Aaho AsaovaaTt haoto. %yaamauLo %yaavaoLcaI smarNao tajaI Aahot.

baaohlyaavar basalaao¸ saPtpdI kolaI¸ iSara Kallaa¸ Gaasa idlao AaiNa pit-p%naItovhapasaUnaca ek~ rahU laagalaao. tI pihlaI ra~² daona inadao-Ya baalakaMnaI AjaaNatasaMsaarat p`vaoSa kolaa² maI pihlyaa ra~I ksao vaagaavao %yaacaI vaOnaInao iSakvaNa idlaI haotI¸Qama-p%naIlaa kaoNaI iSakvaNa idlaI haotI¸ to ivacaa$na Gaotlyaacao malaa smart naahI.AjaUnahI ivacaarta yao[-la¸ prMtu ivacaarNyaacaI lavalaoSa [cCa haot naahI. vaacakaMnaa evaZosaaMgaU Saktao¸ kI AamhI daoGaohI ekmaokaMnaa BaIt haotao ASaI AMQaUk AazvaNa Aaho.ekmaokaMcaI laaja tr vaaTt haotI. kaya baaolaavao¸ ksao baaolaavao¸ ho malaa kaya kLo?imaLalaolyaa iSakvaNaIcaa trI kaya ]pyaaoga? pNa yaa gaaoYTI kaya iSakvaavyaa laagatat?jaoqao saMskarca balavaana Asatat¸ toqao iSakvaNa hI vyaqa- baDbaD hao}na basato. hLUhLUekmaokaMnaa AaoLKU laagalaao. baaolaUcaalaU laagalaao. AamhI daoGaM saar#yaa vayaacaI Aahaot.pNa maI maa~ svaaima%va gaajavaayalaa sau$vaat kolaIÑ

4. svaaima%va

lagna Jaalao %yaa idvasaaMmaQyao inabaMQaacyaa lahana lahana caaopDyaa¸ pOSaapOSaacyaakI pOpOcyaa Aazvat naahI¸ inaGat Asat. %yaaMmaQyao pitp%naIp`oma¸ kaTksar¸baalaivavaahvagaOro ivaYayaaMcaI cacaa- kolaolaI Asao. yaaMpOkI eKada inabaMQa maaJyaa hatI pDo¸ va maI taovaacaIt Asao. hI tr savaya haotIca¸ kI vaacalaolao psaMt pDlao naahI tr ivasa$na jaavao¸AaiNa psaMt pDlao tr %yaacaa Amala kravaa. ekp%naIv`at paLNao ha ptIcaa Qama- AahoAsao vaacalao¸ to )dyaat GaaoLt raihlao. sa%yaacaI AavaD haotIca. Aqaa-t p%naIcaIp`tarNaa krayacaI naahIca. %yaava$na Anya s~ISaI saMbaMQa zovaayacaa naahI¸ hohI laxaatAalaoca haoto. lahana vayaat ekp%naIv`atacaa BaMga haoNyaacaa saMBava kmaIca.

ParMtu yaa sauivacaaraMcaa ek ivapirt pirNaama GaDlaa. "maI jarekp%naIv`at paLayacao¸ tr p%naInao ekpitv`at paLlao paihjao¸" yaa ivacaaranao maIsaMSayaI ptI banalaao. "paLavao" va$na "paLvaavao" yaa ivacaaravar maI Aalaao.AaiNa jar paLvaayacao¸ tr malaa najar zovalaI paihjao. malaa kahI p%naIcyaa piva~to-

svaaima%va 11

ba_la SaMka GaoNyaacao karNa navhto. prMtu AsaUyaa hI karNa qaaoDIca SaaoQaIt basaNaar?maaJaI p%naI kaozo jaatoÊ ho malaa naohmaI maahIt Jaalaoca paihjao mhNaUna itnao maaJyaaprvaanagaIvaacaUna kaoozohI jaata kamaa nayao. yaa gaaoYTImauLo AamacyaamaQyao du:Kdayakbaobanaava hao} laagalao.prvaanagaIiSavaaya kaozohI jaayacao naahI¸ hI ek p`karcaI kOdcaJaalaI. prMtu kstUrbaa[- hI ASaa p`karcaI kOd sahna krNaarI s~I navhtI. manaalaayao[-la tovha KuSaala malaa ivacaarlyaaiSavaaya tI jaa[-. maI jasajasaa daba GaalaI tsatSaI tIAiQakca maaokLIk Gao[-¸ AaiNa tsatsaa maI AiQakca icaDt Asao. ASaa táhonao AamhabaalakaMmaQyao Abaaolaa varcaovar ]d\BavaU laagalaa. kstUrbaa[-nao jaI maaokLIk GaotlaI¸ tI maIinadao-Ya samajatao. ijacyaa manaalaa papacaa spSa-hI naahI¸ ASaI baailaka dovadSa-naalaajaayacao ikMvaa kaoNaalaa BaoTayalaa jaayacao¸ Asalyaa gaaoYTIMvar inayaM~Na ka mhNaUna sahnakrIla? maI jar itcyaavar dDpNa GaalaNaar tr itnao maaJyaavar ka GaalaU nayao? --- pNaho Aata saucato. %yaakaLI tr malaa maaJao svaaima%va Saaibat krayacao haotoÑ

prMtu Aamacyaa yaa gaRhsaMsaarat maaQauya- mauLIca navhto¸ Asao vaacakanao samajaUnayao. maaJyaa vaË`tocyaa mauLaSaI p`oma haoto. maaJyaa manaatUna maaJyaa p%naIlaa AadSa- s~Ibanavaayacao haoto. itnao inaYpap vhavao¸ inaYpap rhavao¸ maI iSaktao to iSakavao¸ AaiNaAamacaI ]BayataMcaI ektanata vhavaI¸ ASaIca maaJaI Baavanaa haotI.

ksturbaa[-Mcyaa manaat hI Baavanaa Asalyaacao malaa maaiht naahI. tI inarxarhaotI. svaBaavaanao sarL¸ svatM~¸ maohnatI AaiNa maaJyaaSaI trI imatBaaYaNa krNaarIhaotI. AapNahI iSaklaolao caaMgalao¸ ASaI itcaI [cCa maI maaJyaa baalapNaat kQaIhIAnauBavalaolaI naahI. %yaava$na malaa vaaTto kI maaJaI Baavanaa ekpxaIya haotI. maaJaoivaYayasauK eka s~Ivarca saazivalaolao haoto. AaiNa %yaa sauKacyaa p`itQvanaIcaI maI ApoxaakrIt haotao. ektfI- ka hao[-naa¸ pNa jaoqao p`omaacao Aist%va Aaho toqao sava-svaIca du:KAsaNao ASa@ya Aaho.

malaa saaMigatlao paihjao kI maaJyaa p%naIcyaa baabatIt maI ivaYayaasa@t haotao.SaaLothI itcao ivacaar yaot. ra~ kovha pDto AaiNa AamacaI BaoT kovha haoto¸haca ivacaar saarKa caalao. ivayaaoga Asa*ya vaaTo. maaJyaa irkamyaa baDbaDInao maIitlaa JaaopU dot nasao. yaa Aasa@tIbaraobar jar maaJyaat kt-vyaprayaNata nasatI¸ tr maIvyaaiQag`ast hao}na maR%yauvaSa Jaalaao Asatao¸ Aqavaa yaa jagaat Baar banaUnaraihlaao Asatao¸ Asao malaa vaaTto. sakaL JaalaI kI ina%yakmao-- kolaIca paihjaot¸

12 Aa%makqaa

kaoNaalaa fsaivata kamaa nayao -- ASaa táhocyaa maaJyaa ivacaaramauLo maI puYkL saMkTatUnabacaavalaao Aaho.

var ilaihlaoca Aaho kI kstUrbaa[- inarxar haotI. itlaa iSakivaNyaacaI malaafar haOsa haotI. prMtu maaJaI ivaYayavaasanaa malaa iSakvaU doNaar kaozUna? ek tr malaasa@tInao iSakvaavao laagaNaar. tohI ra~I ekaMtatca jauLNaar. vaiDlaaMdoKt p%naIkDonausato pahtahI kamaa nayao. baaolaayacao tr naavaca nakao. kazovaaDat %yaavaoLI baur#yaacaaina$pyaaogaI va ADaNaI irvaaja Amalaat haota. AajahI baáyaaca AMSaI tao caalaU Aaho.%yaamauLo iSakivaNyaacaI saMQaIhI malaa p`itkUla. %yaamauLo iSakivaNyaacao jaovaZo p`ya%na maIta$Nyaat kolao tovaZo sava- vyaqa- gaolao ho malaa kbaUla kolao paihjao. jaovha maI ivaYayaacyaainad`otUna jaagaa Jaalaao tovha tr maI saava-jainak jaIvanaamaQyao gaurfTlaolaa haotao. %yaamauLovaoL dota yaoNyaasaarKI maaJaI isqatI raihlaI navhtI. iSaxakaMmaaf-t iSakivaNyaacao maaJaop`ya%nahI inaYfL Jaalao. %yaamauLo Aaja kstUrbaa[-McaI isqatI tI jaomatoma p~ ilahU SakolaAaiNa saamaanya gaujaraqaI samajaU Sakola [tpt Aaho. maaJao p`oma ivaYayadUiYat nasato trAaja tI ivaduYaI s~I AsatI ASaI maaJaI samajaUt Aaho. itcaa iSakNyaacaa kMTaLa maIijaMkU Saklaao Asatao. Sauw p`omaalaa kahI ASa@ya naahI ¸ ho malaa maaiht Aaho.

Asaa táhonao svas~IivaYayaI Aasa@t AsaUnahI %yaamaanaanao maI bacaavalaao ksaa%yaacao ek karNa var daKivalaoca Aaho. dusaro ek karNa namaUd krNyaasaarKo Aaho.SaokDao AnauBavaaMva$na maI ho saar kaZlao Aaho kI jyaacaI inaYza KrI Aaho %yaalaa p`BaUcatartao. ihMdusamaajaat baalaivavaahcaa GaatkI irvaaja Aaho. %yaabaraobarca %yaatUna qaaoDImaaokLIk imaLavaI ASaIhI pwtI zovalaolaI Aaho. baala-pit-p%naIMnaa %yaaMcao Aa[-baapfar kaL ek~ rahU dot naahIt. baalap%naIcaa AQyaa-hUna AiQak kaL itcyaa maahorIjaatao. AamacyaahI baabatIt tsaoca Jaalao. mhNajao 13 to 19 vaYaa-cyaa drmyaana AamacaomaQaUnamaQaUna imaLUna tIna vaYaa-MhUna jaast vaoL ek~ rahNao Jaalao nasaavao. saat-Aaz maihnaohaotat tao Aa[-baapakDUna maaGaarI yao[-ca. %yaavaoLI to far du:sah vaaTt Asao. prMtu%yaamauLoca AamhI daoGaohI bacaavalaao. PauZo 18 vaYaa-cyaa vayaat maI ivalaayatolaa gaolaao %yaamauLoAnaukUla AaiNa dIGa- maudtIcaa ivayaaoga Aalaa. ivalaayatohUna Aalyaavar ek~ ASaIsahaek maihnaoca raihlaI AsaU. karNa malaa rajakaoT-mauMba[- drmyaana yaayacao jaayacaoAsao. itt@yaatca puna: dixaNa Aaif`kocao baaolaavaNao Aalao. evaZyaa AvaQaIt maI naITjaagaRthI Jaalao haotao.

5. hayaskulaat

ivavaah Jaalaa tovha maI hayaskulaat iSakt haotao¸ ho maI pUvaI- ilaihlaoca Aaho.%yaavaoLI AamhI itnhI Baa} ekaca SaaLot iSakt AsaU. vaDIla baMQaU varIla [ya%tot haotoAaiNa jyaa baMQaUMcyaa lagnaabaraobar maaJao lagna Jaalao to ek vaYa- puZo haoto. ivavaahacaapirNaama Asaa Jaalaa kI Aamha daoGaa BaavaaMcao ek ek vaYa- fukT gaolao. maaJyaa baMQaUMcyaabaabatIt tr yaahUnahI vaa[-T pirNaama GaDlaa. ivavaahanaMtr to SaaLot rahUca SaklaonaahIt. Asalaa AinaYT pirNaama iktI t$NaaMvar GaDt Asaola dova jaaNao² ivaVaByaasaAaiNa ivavaah hI daonhI ek~ ihMdusamaajaamaQyaoca AaZLtIla.

maaJaa AByaasa caalaU raihlaa. hayaskulaat maaJaI gaNanaa Z ivaVaqyaa-t haotnasao. iSaxakaMcaI majaI- tr maI naohmaIca saMpaidt Asao. p`%yaok vaYaI- Aa[-baapaMnaaivaVaqyaa-Mcaa AByaasa va vat-na yaasaMbaMQaI p`maaNap~o pazivalaI jaat. %yaamaQyao kQaIhI maaJaaAByaasa ikMvaa vat-na Kraba Asalyaaba_la TIka navhtI. dusaáyaa [ya

14 Aa%makqaa

pDNyaapUvaI- maI kQaI ksart¸ iËkoT ikMvaa fuTbaa^lamaQyao gaolaaoca navhtao. maaJaa iBaDstsvaBaava hohI na jaaNyaacao ek karNa haoto. Aata malaa idsato¸ kI ha kMTaLa caukIcaahaota. ksartIcaa iSaxaNaaSaI saMbaMQa naahI¸ ASaI caukIcaI samajaUt maaJaI %yaavaoLI haotI.maagaUna maI samajalaao¸ kI vyaayaamaalaa mhNajao SaarIirk iSaxaNaalaa maanaisak iSaxaNaacyaabaraobarIcao sqaana ivaVaja-naat Asalao paihjao.

trIhI ksartIt na gaolyaamauLo maaJao nauksaana Jaalaolao naahI¸ hohI malaa namaUdkolao paihjao. %yaacao karNa Asao¸ kI pustkat maaokLI hvaa Kayalaa jaaNyaacaI iSafarsavaacalaI¸ tI malaa AavaDlaI haotI¸ AaiNa %yaamauLo hayaskUlacyaa varcyaa [ya

hayaskulaat 15

iSaxaa maI Aajapya-t BaaogaIt Aaho. iSaxaNaamaQyao hstaxar caaMgalao ilaihNyaacaI jaÉrnaahI¸ Asaa caukIcaa samaja maaJyaamaQyao kaozUna Aalaa to maahIt naahIÂ prMtu tao qaoTivalaayatolaa jaa[-pya-t raihlaa. maagaahUna AaiNa mau#yatÁ dixaNa AaiÍkomaQyao toqaIlavaiklaaMcaI va AaiÍkot janmalaolyaa navayauvakaMcaI maao%yaasaar#aI hstaxaro paihlaI¸ tovha maISarmalaao va pstavalaao. maaJyaa Qyaanaat Aalao¸ kI Kraba Axar hI AQa-vaT iSaxaNaacaIinaSaaNaI samajalaI paihjao. maI maagaUna maaJao Axar sauQaarNyaacaa KUp p`ya%na kolaa¸ prMtup@@yaa maD@yaacao kaz vaLNaar qaaoDoca? baalavayaamaQyao jyaacaI maI hoLsaaMD kolaI¸ to maIAajapya-Mt k$ Saklaao naahI. dr ek navayauvak va navayauvatI yaaMnaI maaJyaa]dahrNaava$na saavaQa vhavao AaiNa Qyaanaat Qaravao kI caaMgalao Axar ho ivaVocao AavaSyakAMga Aaho. caaMgalao Axar iSakNyaasaazI ro#aaklaa AavaSyak Aaho. maaJao tr Asao matbanalao Aaho kI maulaaMnaa ro#aaklaa Agaaodr iSakvaavaI. jyaap`maaNao pxaI¸ vastU vagaOro pahUnabaalak %yaaMcao smarNa zovaUna sahjaI AaoLKU Sakto¸ %yaap`maaNaoca Axaro p`qama AaoLKNyaasaiSakavao. va roKaklaa iSakUna ica~o vagaOro kaZNyaasa iSaklyaanaMtr Axaro kaZNyaasaiSaklao¸ tr %yaacao Axar Caplaolyaa Axarap`maaNao yao[-la.

yaa kaLacyaa ivaVaByaasaasaMbaMQaI AaNaKI daona AazvaNaI namaUd krNyaasaar#yaaAahot. ivavaahamauLo ek vaYa- fukT gaolao to Ba$na kaZNyaacaa dusaáyaa [ya

16 Aa%makqaa

saMskRtanao malaa BaUimatIpoxaa hI AiQak ~asa idlaa. BaUimatImaQyao GaaokayacaokahIca nasato¸ tr saMskRtat pahtao tao sava- kahI Gaaokayacaoca² ha ivaYayahI caaOqyaa[ya

du:Kd p`saMga : 1 17

vyaakrNaacaa samaavaoSa ihMdImaQyao haotaoca. itcao Sabd farsaI AaiNa ArbaIca Aahot.]cca djaa-cao ]dU- jaaNaNaaáyaalaa ArbaI va farsaI iSakavao laagaola jyaap`maaNao ]cca djaa-caogaujaraqaI¸ ihMdI¸ baMgaalaI¸ marazI jaaNaNaaáyaalaa saMskRt jaaNaNao AavaSyak Aaho.

6. duÁKd p`saMga : 1

maI maagao saaMigatlaoca Aaho kI hayaskulaat maaJao Kasa ima~ Asao qaaoDocahaoto. ASaa maO~Icao naava dota yao[-la Asao daona ima~ malaa inarinaraLyaa vaoLI haoto AsaomhNata yao[-la. ek saMbaMQa maI AapNa hao}na %yaa ima~acaa %yaaga kolaa nasatanaahI farkaL caalalaa naahI. maI dusaáyaa ima~acaI saMgatI QarlaI mhNaUna pihlyaanao malaa saaoDlao.

dusarI maO~I ho maaJyaa AayauYyaatIla ek du:Kd p`krNa Aaho. hI maO~IpuYkL vaYao-pya-Mt caalalaI. tI maO~I krNyaamaQyao maaJaI dRYTI %yaa ima~alaa sauQaarNyaacaIhaotI. %yaa [samaacaI p`qama maaJyaa maQalyaa baMQaUMSaI maO~I haotI. tao maaJyaa baMQaUMcyaa vagaa-thaota. %yaacyaat ik%yaok daoYa haoto¸ to malaa idsat haoto. prMtu jyaalaa Aaplaa mhTlao¸%yaalaa kQaI AMtr Vayacao naahI ha gauNa maI %yaacyaa izkaNaI kilplaa haota. maaJaImaatuEaI¸ maaJao vaDIla baMQaU va maaJaI Qama-p%naI itGaaMnaahI hI saMgat $cat navhtI.maaJyaasaarKa gaiva-Yz navara baayakaocaI saUcanaa qaaoDIca manaavar GaoNaar? Aa[-cyaaSabdabaahor naahI jaaNaar¸ vaDIla baMQaUMcao eokonaca prMtu %yaaMnaa maI yaap`maaNao saaMgaUna SaaMtkolao: "tumhI jao %yaacao daoYa saMaigatlao¸ to malaa maahIt Aahot. %yaacao gauNa maa~ tumhalaamaahIt naahIt. malaa tao AaDmaagaa-t naoNaar naahI. karNa maaJaa %yaacyaabaraobarcaa saMbaMQaf@t %yaalaa sauQaarNyaasaazI Aaho. tao sauQaarlaa tr far ]

18 Aa%makqaa

iTkto. ima~ ekmaokaMvar pirNaama kolyaaiSavaaya rahayacaoca naahIt. %yaamauLo maO~ImaQyaosauQaarNaolaa farca qaaoDa vaava Asatao. maaJao Asao mat Aaho kI KajagaI daostI AinaYTAaho. karNa manauYya daoYaca lavakr ]calatao. gauNa ga`hNa krNyaasa p`yaasa pDtAsatat. jyaalaa Aa%myaacaI ¹¹ [-SvaracaI ¹¹ maO~I saMpadavayaacaI Aaho¸ %yaanao ekTorahavao ho caaMgalao¸ ikMvaa AiKla jagatacaI maO~I kravaI. varIla ivacaar yaaogya AsaaotikMvaa Ayaaogya Asaaot¸ maaJaa trI inakT maO~I jamaivaNyaacaa p`ya%na inaYfL zrlaa.

maI yaa ima~acyaa saMbaMQaat Aalaao %yaavaoLI rajakaoTmaQyao "sauQaarNaa¹pMqa"psart haota. puYkL ihMdu iSaxak gauPtpNao maaMsaahar va maVpana krIt Asatat¸ ASaIbaatmaI yaa ima~akDUna imaLalaI. rajakaoTcyaa [tr saup`isaw gaRhsqaaMcaIhI naavao GaotlaI.hayaskulaaMtIla kahI ivaVaqyaa-McaIhI naavao maaJyaa kanaI AalaI. malaa AaScaya- vaaTlao vaduÁKhI Jaalao. maI karNa ivacaarlao tovha Asaa yaui@tvaad saaMgaNyaat Aalaa: "AapNamaaMsaahar krIt naahI %yaamauLo Aaplaa samaaja naoBaLT banalaa Aaho. [Mga`ja Aaplyaavarrajya krtat %yaacao karNa %yaaMcao maaMsaaSana haoya. maI iktI Sai@tvaana Aaho AaiNa iktIQaavaU Saktao to tr tumhalaa maaihtca Aaho %yaacao karNahI maaJao maaMsaaSana. maaMsaaharalaagaLvao haot naahIt. JaalaI tr caTkna Ba$na inaGatat. Aamacao iSaxak maaMsa Katat.[tko naamaaMikt laaok Katat¸ to kahI KuLo mhNaUna Katat? tumhIhI Kallao paihjao.Ka}na paha mhNajao samajaola tumacyaat iktI baL yaoto to²"

ha kahI ekca idvasa Jaalaolaa yaui@tvaad navho. ASaa táhocao yaui@tvaad¸Anaok ]dahrNaaMnaI sajaivalaolao Asao Anaokvaar Jaalao. maaJao maQalao baMQaU tr AgaaodrcabaaTlao haoto. %yaaMnaI %yaa yaui@tvaadalaa svat:caI AnaumatI idlaI. maaJyaa baMQaUMcyaa va %yaaima~acyaa maanaanao maI farca naoBaLT haotao. %yaaMcaI SarIro jaast pILdar haotI. %yaaMcaoSarIrbaL maaJyaapoxaa puYkL jaast haoto. to ihMmatvaana haoto. %yaa ima~acao praËma pahUnamaI maugQa hao}na jaat Asao. tao vaaTola ittko QaavaU Sakt Asao. %yaacaa vaogahI ]

duÁKd p`saMga 19

iSavaaya¸ maI far iBa~a haotao. caaor¸ BaUt¸ saap [%yaadIcyaa BaItInao pCaDlaolaahaotao. yaa BaItIcaI pIDahI malaa KUp haot Asao. ra~I ekTyaanao kaozohI jaaNyaacaIihMmat caalaonaa. AMQaaratUna pa}lahI Takayacaa naahI. idvyaaiSavaaya JaaopNaohI javaLjavaL ASa@ya . [kDUna BaUt Aalao tr? AaiNa itkDUna caaor? itsarIkDUna sap-?mhNaUna idvaa ha paaihjaoca. javaL Jaaoplaolyaa va Aata kahI AMSaI ta$Nyaat Aalaolyaap%naIjavaLdoKIla yaa maaJyaa BaItIcaa ]llaoK maI ksaa kravaa? maaJyaapoxaa tI jaastihMmatvaana haotI¸ ho maaJyaa laxaat Aalao haoto va %yaacaI malaa laajahI vaaTo. itlaasaapaibapacao Baya ksao to maahItca navhto. AMQaaratUna ekTI jaa[-. hI maaJaI duba-lata%yaa ima~alaa maahIt haotI. tao tr malaa saaMgao kI AapNa ijavaMt saap hatanao pkDtao.caaoraMcaI BaItI %yaalaa za}kca navhtI. BaUtaMvar tr ivaSvaasaca navhta. ha sava-maaMsaaharacaa p`tap¸ Asao %yaanao maaJyaa manaavar zsaivalao.

%yaa idvasaaMt kvaI nama-daSaMkraMcao puZIla kavya SaaLot gaa[-lao jaat Asao :[MglaISa rajya kirtI¸ doSaI dbaUna jaatI¸

doSaI dbaUna jaatI¸ ]BayataMcaI doK Sa@tI¸ tao paca hat pUNa-̧ purNaar pacaSaoMnaa.yaa savaa-Mcaa maaJyaa manaavar vhavayaacaa tao pirNaama Jaalaa. maI narmalaao.

'maaMsaahar hI caaMgalaI gaaoYT Aaho. %yaamauLo maI balavaana va ihMmatvaana banaona. sava- doSamaaMsaahar krIla tr [Mga`jaaMcaa paDava krta yao[-la'¸ Asao malaa vaaTU laagalao.

maaMsaaharacaa AarMBa krNyaacaa idvasa mauËr Jaalaa.*yaa inaScayaacaa ¹ *yaa ]pËmaacaa ¹ Aqa- sava-ca vaacakaMcyaa pUNa-pNao laxaat

yaoNaar naahI. gaaMQaI¹kuTuMba vaOYNava saMp`dayaatlao.maaJyaa maataip%yaaMcaI tr ivaSaoYa Qama-inaYzmhNaUna #yaatI. raoja hvaolaIt jaayacaI. ik%yaok dovaLo tr Aamacyaa kuTuMbaaMcaIca mhTlaItrI caalatIla. iSavaaya gaujaraqaot jaOna saMp`dayaacao ivaSaoYa p`abalya. %yaacaI Cap hreksqaLI¸ hrek kayaa-maQyao idsaUna yaoto. Aqaa-t maaMsaaharaba_la jaao ivaraoQa ¸ jaao itrskargaujaraqaot AaiNa EaavakaMmaQyao va vaOYNavaaMmaQyao idsaUna yaotao¸ tsaa ihMdusqaanaat ikMvaa saaáyaajagaat [tr~ kaozohI idsaUna yaoNaar naahI. ho maaJao saMskar.

maataip%yaaMcaa maI prma Ba@t. maaJyaa maaMsaaharacaI gaaoYT %yaaMcyaakanaI gaolaI tr %yaaMcao Asa%yaa AayauYyaI t%kala p`aNaao%ËmaNa hao[-la¸ Asao malaa vaaTthaoto. samajaUna ikMvaa ibanasamajata pNa maI sa%yaacaa saovak haotaoca. maaMsaahar krtanaa

20 Aa%makqaa

maataip%yaaMnaa fsavaavao laagaola ho &ana %yaavaoLI malaa navhto¸ Asao maI saaMgaU Sakt naahI.ASaa isqatImaQyao maaJaa maaMsaahar krNyaacaa inaScaya hI maaJyaa baabatIt far

gaMBaIr va BayaMkr gaaoYT haotI.prMtu malaa tr sauQaarNaa GaDvaUna AaNaavayaacaI haotI. maaMsaaharacaa Yaaok

navhta. %yaat svaad Aaho Asao samajaUna malaa maaMsaahar sau$ krayacaa navhta. malaa trbalavaana¸ ihMmatvaana vhavayaacao haoto. [trManaa tsao haoNyaacao inamaM~Na Vayacao haoto,¸ AaiNamaga [Mg`ajaacaa paDava k$na ihMdusqaanalaa svatM~ krayacoa haoto. 'svarajya' Sabd %yaavaoLIeoklaa navhta. yaa sauQaarNaocyaa ]%kTtot maaJao Baana hrplao.

7. duÁKd p`saMga : 2

naomaka idvasa Aalaa. maaJyaa isqatIcao saMpUNa- vaNa-na krNao kzINa Aaho. ekabaajaUnao sauQaarNaocaa ]%saah rahNaIt mah%vaacaa forfar krNyaacao kaOtuk¸ AaiNa dusa`áyaabaajaunao caaorap`maaNao lapUna kama krNyaacaI Sarma. yaMapOkI kaoNatI vastU p`Qaana haotI yaacaomalaa Aaja smarNa naahI. AamhI nadIkDo ekaMt SaaoQaayalaa caalalaao. dUr jaa}na kaoNaIpahNaar naahI Asaa kaopra SaaoQaUna kaZlaa AaiNa toqao maI kQaI na paihlaolaI vastU¹maaMsapaihlao. baraobar Ba+IvaalyaakDcaI DbalaraoTI haotI. daohaoMtUna ekhI vastU AavaDonaa ²maaMsa caamaDyaasaarKo laagao ² KaNao ASa@ya hao}na gaolao ² malaa AaokarI yaayalaalaagalaI. KaNao AQyaa-Mvar saaoDavaoo laagalao. tI ra~ malaa far ibakT gaolaI. Jaaop yao[\-naa. jaNaU kaya SarIratbakro ijavaMt Aaho AaiNa AaorDto Aaho ASaI svaPnao pDt. maI ]saLUna ]zo,¸pstavao AaiNa puna: ivacaar krI kI maaMsaahar kolyaaiSavaaya ga%yaMtr naahIÂ ihMmatsaaoDta kamaa nayao ² ima~hI naa]maod haoNaara navhta. %yaanao Aata maaMsa inarinaraLyaatáhonao raMQaNyaalaa AaiNa maIz¹masaalaa GaalaUna %yaacaa dp- JaakUna TakNyaalaasau$vaat kolaI. nadIkazI Gao}na jaaNyaaeovajaI eka babajaI-SaI saMQaana baaMQaUnagaupcauppNao eka sarkarI Dak baMgalyaakDo Gao}na jaaNyaacaI yaaojanaa kolaI AaiNatoqao malaa KucaI-Tobala [%yaaid saamaga`Icyaa maaohat Gaatlao. %yaacaa pirNaama Jaalaa. raoTIcaaitrskar maMdavalaa¸ bakáyaacaI kIva baujalaI¸ AaiNa maaMsaacaI mhNata yaot naahI¸pNa maaMsaimaiEat pdaqaa-McaI caTk laagalaI. ASaa táhonao ek vaYa- laaoTlao Asaavao¸ va %yaa

duÁKd p`saMga : 2 21

maudtIt paca saha vaoLa maaMsa Kavayaalaa imaLalao Asaola. karNa kI Dak baMgalaa vaaTolatovha imaLonaa¸ maaMsaacaI svaaid`YT samajalaI jaaNaarI saursa p@vaannao naohmaIca tyaar krNaojauLt nasao. iSavaaya Asalyaa jaovaNaaMnaa pOsaohI pDNaar. maaJyaajavaL fuTkI kvaDIhInavhtI¸ %yaamauLo maI kahI doNao Sa@ya navhto. pOsao %yaa ima~alaaca SaaoQaUna kaZavao laagat.%yaanao kaozUna AaNalao AsatIla %yaacaI malaa Aaja imatIpya-t maaihtI naahI. %yaacaa [radatr malaa maaMsaKa} k$na saaoDNyaacaa ¹¹¹ malaa baaTivaNyaacaa ¹¹¹ haota. %yaasaazIpOSaacaa Kca- svat: krI. ParMtu %yaacyaajavaL mhNaUna AKMD Kijanaa navhta. Aqaa-tAsalaI jaovaNao @vaicatca hao} Sakt.

jaovha jaovha maI AsalaI jaovaNao jaovaIt Asao¸ tovha tovha GarI jaovaNa Sa@yacahao[-naa. Aa[- jaovha jaovaayalaa baaolavaI¸ tovha "Aaja BaUk naahI¸ pcana Jaalaolao naahI"ASaa sababaI kaZavyaa laagat. Asao saaMgatanaa dr vaoLI malaa maaoza Qa@ka basat Asao.Asalao Asa%ya AaiNa tohI Aa[-javaL ² iSavaaya maataip%yaaMnaa jar samajalao kI maulagaomaaMsaaharI Jaalao Aahot¸ tr %yaaMcyaavar vaIjaca kaosaLlyaap`maaNao hao[-la. ho ivacaar maaJyaa)dyaalaa Garo paDIt. mhNaUna maI inaScaya kolaa 'maaMsa KaNao AavaSyak Aaho. %yaacaap`caar k$na AapNa ihMdusqaanalaa sauQaa$. prMtu maataip%yaaMnaa fsaivaNao AaiNa KaoTobaaolaNao ho maaMsa na KaNyaapoxaahI Kraba Aaho. yaasaazI Aa[-baap ijavaMt Asaopya-Mt maaMsaKata kamaa nayao. %yaaMcyaa maR%yaUnaMtr svatM~ Jaalaao mhNajao ]GaDpNao #aavao¸ va tI vaoLyao[-pya-t maaMsaaharacaa %yaaga kravaa.' ha inaSyaya maI ima~alaa kLivalaa¸ AaiNatovhapasaUna maaMsaahar sauTlaa tao sauTlaaca. Aaplao daona maulagao maaMsaahar kÉna cauklaoAahot¸ ho Aa[-baapaMnaa kQaIca samajalao naahI.

maataip%yaaMnaa na fsaivaNyaacyaa SauBa ivacaaranao maI maaMsaahar saaoDlaa prMtu tImaO~I maa~ saaoDlaI naahI. sauQaaravayaalaa inaGaalaolaa maIca baaTlaao AaiNa baaTlyaacao maaJyaaQyaanaathI Aalao naahI²

%yaaca maO~ImauLo maI vyaiBacaarathI pDlaao Asatao. ek vaoL ha Baa[- malaavaoSyaaMcyaa vastIt Gao}na gaolaa. yaoqao malaa yaaogya saUcanaa do}na eka baa[-cyaa GaratsaaoDlao. malaa kahI itlaa pOsao vagaOro Vavayaacao navhto. ihSaoba caukvalaolaa haota. maIf@t gaujagaaoYTI kravayaacyaa hao%yaa.

maI Garat ADklaao tr Kra prMtu [-SvaracaIca jyaalaa tarNyaacaI[cCa¸ tao pDU paht Asalaa trI piva~ rahU Saktao. %yaa KaolaIt maI trAaMQaLaca banaUna gaolaao. malaa baaolaNyaacao Baana raihlao naahI. Sarmaonao stbQa hao}na %yaa

22 Aa%makqaa

baa[-paSaI KaTovar basalaao. prMtu taoMDatUna Sabdca inaGaonaa. baa[- saMtaplaI¸ AaiNa caardaonaSaola@yaa ivaSaoYaNaaMcaa Ahor k$na itnao malaa drvaajaa daKivalaa.

%yaavaoLI tr maaJyaa mad-igarIlaa laaMcCna Aalao Asaoca malaa vaaTlao¸ AaiNaQarNaImaata malaa Aaplyaa paoTat Gao[-la tr baro¸ Asao malaa vaaTU laagalao. prMtu ASaatáhonao bacaavalyaabad\dla maI sadOva [-Svaracao AaBaar maanalao Aahot. ASaaca táhocaoAaNaKI caar p`saMga maaJyaa AayauYyaat Aalaolao Aahot. %yaapOkI bahutok p`saMgaI svat:cyaap`ya%naaiSavaaya¸ baa*ya saMyaaogaamaULoca maI bacaavalaao¸ Asao mhNata yao[-la. ivaSauw dRYTInao tryaa sava- p`saMgaI maaJao ptna Jaalaoca Asao mhNata yao[-la. maI ivaYayaacaI [cCa kolaI¸ tovhacamaI to ivaYaya k$na cauklaao. trI pNa laaOikk dRYTInao̧ [cCa kolaI AsaUnahI p`%yaxa kmaa-pasaUna jaao bacaavatao¸ %yaalaa AapNa bacaavalaaca mhNatao.AaiNa maI yaa p`saMgaI yaaca Aqaa-naoevaZyaaca AMSaanao bacaavalaao¸ Asao mhNata yao[-la. iSavaaya ik%yaok kayao-ca ASaI Asatat¸kI jaI p`%yaxa krNyaapasaUna bacaavalyaanao vya@tIcaa va %yaacyaa sahvaasaat yaoNaaáyaaMcaa farfayada haotao AaiNa jaovha ivacaar Sauw haotat¸ tovha %yaa kmaa-pasaUna Jaalaolaa bacaavahItao [-SvarI kRpa samajatao. jyaap`maaNao ptna na pavaNyaacaa p`ya%na krIt AsatahImanauYyaacaa AQa:pat haotao Asaa kOk vaoLa AnauBava yaotao¸ %yaacap`maaNao kumaagaa-nao jaaNyaacaI[cCa AsaUnahI Anaok baa*ya saMyaaogaaMmauLo manauYya bacaavaUna jaatao¸ hI pNa AnauBavaisaw gaaoYTAaho. yaat pu$Yaaqaa-laa jaagaa iktI Aaho¸ dOvaalaa iktI Aaho¸ Aqavaa kaoNa%yaainayamaaMcyaa inayaM~Naanau$p manauYyaacaa AQa:pat ikMvaa bacaava haotao ho gahna p`Sna Aahot.%yaaMcaa ]lagaDa Aajapya-Mt Jaalaolaa naahI AaiNa kayamacaa ]lagaDa kQaI trI hao[-la kInaahI¸ to saaMgaNaohI kzINa Aaho.

prMtu AapNa puZo caalaU yaa.%yaa ima~acaI ima~ta AinaYT Aaho hI gaaoYT AjaUnahI maaJyaa Qyaanaat AalaI

naahI. tsao haoNyaapUvaI- AaNaKIhI kahI kDvao AnauBava malaa imaLavayaacao haoto. %yaacyaaizkaNaI malaa klpnaahI naahI ASaa daoYaaMcao jaovha p`%yaxa dSa-na Jaalao̧ tovhaca maaJyaaDao@yaat ]jaoD pDlaa. ParMtu maI haota hao[-la tao maaJao AnauBava kalanauËmaanao ilahItAaho mhNaUna [tr AnauBava puZo yaotIla.

yaa vaoLcaI ek gaaoYT Aaho¸ tovaZI saaMigatlaI paihjao. AamhanavarabaayakaomaQyao ivatuYT yao[- AaiNa kjjaokfavatI haot¸ %yaacyaa mauLaSaI hI maO~IpNa haotIca. maI maagao saaMigatlaoca Aaho¸ kI maI jasaa p`omaL tsaaca saMSayaI ptI haotao.yaa maO~ImauLo maaJyaa saMSayaI vaR

caaorI AaiNa p`ayaiSca

24 Aa%makqaa

prMtu ivaDyaaMcao tukDo naohmaIca kaozUna imaLNaar? iSavaaya¸ %yaatUna ivaSaoYaQaUrhI inaGaonaa. mhNaUna naaokracyaa gaazIlaa caardaona idD@yaa Asat¸ %yaaMtIla maQaUna maQaUnaeKadI laaMbaivaNyaalaa sau$vaat kolaI¸ AaiNa itcyaa ivaDyaa ivakt AaNaU laagalaao. prMtu%yaa zovaayacyaa kuzo¸ ha p`Sna pDlaa. vaiDlaaMcyaa doKt ivaDI PyaayacaI naahI ho maahIthaoto. ksaobasao k$na caardaona idD@yaa caao$na kahI AazvaDo caalaivalao . maQyaMtrIASaI baatmaI imaLalaI kI ek JaaD Asato̧ ³%yaacao naava Aata laxaat naahI´ %yaacyaaDhaLyaa ivaDIp`maaNaoca poTtat¸ AaiNa %yaaMhI ivaDyaaMp`maaNaoca AaoZta yaotat. AamhI %yaaAaNaUna AaoZU laagalaaoÑ

prMtu samaaQaana hao[-naa AamacaI praQaInata Aamhalaa baaocaU laagalaI.vaiDlaaMcyaa prvaanagaIiSavaaya kahIca krta yao} nayao¸ yaacao far vaa[-T vaaTlao. AamhIkMTaLlaao AaiNa Aa%mah%yaa krNyaacaa inaScaya kolaa²

pNa Aa%mah%yaa kSaI krayacaIÂ ivaYa kaoNa doNaar? Qaaotáyaacyaa fLatIlaibayaa Kalyaa tr manauYya martao Asao eoklao. ranaat jaa}na AamhI %yaa imaLvaUnaAaNalyaa. saMQyaakaLcaI vaoL SaaoQalaI. kodarjaIcyaa dovaLat naMdadIpat tUp Gaatlao¸dovadSa-na Gaotlao AaiNa ekaMtacaI jaagaa SaaoGaUna kaZlaI. ParMt ivaYa KaNyaacaI CatI hao[-naa. t%kaL maR%yau Aalaa naahI tr? ma$na trI kaya imaLNaar? praQaInata BaaogaUnaTaklaolaI kaya vaa[-T? trIhI caardaona ibayaa Kalyaaca² AaNaKI KaNyaacao maa~ QaOya-hao[-naa. daoGaaMnaahI maR%yaucaI BaItI vaaTlaI¸ AaiNa ramajaIcyaa dovaLat jaa}na dSa-na Gao}naSaaMt haoNyaacaa va Aa%mah%yaocaI gaaoYT ivasa$na jaaNyaacaa AamhI zrava kolaa.

Aa%mah%yaocaa baot krNao saaopo¸ pNa p`%yaxa Aa%mah%yaa krNao saaopo naahI¸ hIgaaoYT maaJyaa laxaat AalaI. %yaava$na jaovha kaoNaI Aa%mah%yaa krNyaacaI QamakI do}laagatao¸ tovha %yaaMcaa maaJyaavar farca qaaoDa pirNaama haotao ¹ mauLIca haot naahI mhTlaotrI caalaola.

yaa Aa%mah%yaocyaa ivacaarapasaUna ek pirNaama GaDUna Aalaa. tao ha kIAamhI daoGaohI ]YTyaa ivaDyaa caao$na ipNyaacaI va naaokracyaa idD@yaa caao$na%yaaMcyaa ivaDyaa ipNyaacaI savaya par ivasa$na gaolaao. maaozopNaI ivaDI ipNyaacaI[cCaca malaa kQaI JaalaI naahIÂ AaiNa hI savaya jaMgalaI gailacC va hainakarkAaho Asaoca maI naohmaI maanaIt Aalaao Aaho. ivaDIcaa [tka jabardstSaaoK duinayaolaa ka Asaavaa¸ %yaacao karNa samajaNyaacaI Sa@tI maI kQaIca imaLvaU

caaorI AaiNa pàyaiSca

26 Aa%makqaa

%yaa maaOi@tk ibaMdUMcyaa p`omabaaNaanao maaJao )dya BaodUna gaolao. maI Sauw Jaalaao.jyaalaa AnauBava Asaola taoca ho p`oma samajaU SakNaar. "ramabaaNa vaagyaaM ro haoya tojaaNao."µ

maaJyaa dRYTInao ha AihMsaocaa pdaqa-paz haota. %yaavaoLI %yaat malaaiptRp`omaaplaIkDo kahI idsalao navhto. prMtu Aaja maI %yaalaa Sauw AihMsaa yaa $panaoAaoLKuU Saktao. ASaa táhocyaa AihMsaonao vyaapk sva$p QaarNa kolao¸ mhNajao itcyaaspSaa-pasaUna kaoNa AilaPt rahNaar? ASaa vyaapk AihMsaocyaa Sa@tIcao maaojamaap krNaoASa@ya Aaho.

ASaa táhocaI SaaMt xamaa vaiDlaaMcyaa svaBaavaaiva$w haotI. to saMtaptIla¸laavaUna baaolatIla¸ kdaicat DaokohI AapTUna GaotIla Asao malaa vaaTlao haoto. prMtu %yaaMnaI[tkI Apar SaaMtI raKlaI %yaacao karNa gaun*yaacaI inaKalasa kbaulaI hoca haoya¸ Asao malaavaaTto. jaao manauYya AiQakarI manauYyaapaSaI svat:caa gaunha Kulyaa idlaanao kbaUla krtao vapuna: na krNyaacaI p`it&a krtao¸ tao savaao-%kRYT p`ayiSca

vaiDlaaMcaa maR%yaU va maaJaI naalaayakI 27

yaaca vaYaI- p%naIlaa idvasa gaolao. hI gaaoYT daona p`karo laaijarvaaNaI haotI¸ homaI Aaja samajaU Saktao. ek tr ha kaL ivaVaByaasaacaa Asata maI saMyama raKlaa naahIÂAaiNa dusarI gaaoYT ASaI kI SaaLocaa AByaasa kravayaacaa Qama- malaa samajat haota¸%yaahUnahI maataiptraMcyaa Ba@tIcaa Qama- samajat haota ¹¹¹ tao yaoqapya-Mt kI %yaa baabatItbaalapNaapasaUnaca ,'EavaNa' ha maaJaa AadSa- haota¹ Asao AsaUnahI ivaYaya maaJyaa manaavarsa

28 Aa%makqaa

yaoNyaacaa Aaga`h pahUna maI trI AaScaya-caikt haot Asao¸ AaiNa manaatlyaa manaat %yaaMcaIstutI krIt Asao.

maR%yaUcaI Gaaor ra~ yao}na zoplaI. %yaavaoLI maaJao caulato rajakaoTlaaca haoto.malaa Asao kahIsao smarto¸ kI vaiDlaaMcao duKNao vaaZt caalalao Aaho Asao kLlyaava$naca toAalao haoto. ]Bayata baMQaUMmaQyao gaaZ p`oma basat haoto. kaka sabaMQa idvasa vaiDlaaMcyaaibaCanyaajavaL basaUna raht AaiNa Aamha savaa-Mnaa Jaaopayalaa saaMgaUna svat: vaiDlaaMcyaaibaCanyaapaSaI Jaaopt Asat. kaoNaacyaa ho svaPnaIhI navhto kI hI ra~ AKorcaI zrola.QaakQaUk tr naohmaIca caalaU haotI. ra~Icao saaDodha ikMvaa Akra vaajalao Asaavaot. maIpaya caopIt basalaao haotao. kakaMnaI malaa saaMigatlao¸ ''tu jaa¸ Aata maI basatao.'' MmaI KuSaJaalaao¸ AaiNa sarL SayanagaRhamaQyao gaolaao. p%naIlaa ibacaarIlaa gaaZ Jaaop laagalaI haotI.prMtu maI ksacaa JaaopU doNaar? maI itlaa jaagao kolao. pacasaat imainaTo JaalaI AsatIlanasatIla [t@yaat jyaacaa maI pUvaI- ]llaoK kolaa Aaho¸ %yaa naaokranao dar zaozavalao.maaJyaa paoTat Qassa Jaalao. maI capaplaao. ''}z¸ baapU far AajaarI Aahot¸'' naaokrmhNaalaa. far AajaarI Aahot ho maahItca haoto. %yaamauLo %yaa vaoLocyaa ''far AajaarI''caa ivaSaoYa Aqa- maaJyaa laxaat Aalaa. ibaCanyaatUna taDkna ]DI maa$na maI ]zlaao.

''kaya Jaalao¸ saaMga tr Kra² '' '' baapU AaTaoplao ² '' jabaaba imaLalaa.Aata malaa pScaa,

Qama-jaagaRtI 29

Aalaao Aaho¸ kI jarI maaJaI maataip%yaaMba_lacaI Ba@tI AprMpar haotI¸ jarI itcyaasaazImaI sava- kahI saaoDU Sakt haotao¸ trIhI %yaa saovaocyaa p`saMgaIhI maaJao mana ivaYayaalaa saaoDUSakt navhto ho %yaa saovaomaQaIla ek Axamya nyaUna haoto AaiNa mhNaUna svat:laa maIekp%naIva`t paLNaara maanaIt AsaUnahI ivaYayaaMQa maanaIt Aalaao Aaho. %yaatUna sauTUnajaaNyaasa malaa far AvaQaI laagalaa¸ va sauTUna jaaNyaasa malaa far AvaQaI laagalaa¸ va sauTUnajaaNyaapUvaI- Anaok Qama-saMkTo sahna kravaI laagalaI.

maaJyaa duhorI Sarmaocao ho p`krNa puro krNyaapUvaI- hohI saaMgaUna maaokLa haotao¸ kImaaJyaa p%naIlaa jao maUla Jaalao to caar¹daona idvasaca Svaasa Gao}na inaGaUna gaolao² yaahUna dusarokaya haoNaar? jyaa Aa[-baapaMcaI ikMvaa baala pitp%naIMcaI majaI- Asaola¸ %yaaMnaI yaa maaJyaadaKlyaava$na saavaQa vhavao.

10. Qama-jaagaRit

sahavyaa¹saatvyaa vaYaa-paasaUna tao saaoLa vaYaa-caa hao[-pya-Mt maI AByaasa kolaaÂprMtu SaaLot kaozohI Qamaa-cao iSaxaNa imaLalao naahI. iSaxakaMpasaUna sahjaI imaLayacao tohIimaLalao naahI. Asao mhNata yao[-la. trI pNa vaatavarNaatUna kahI naa kahI imaLtcagaolao. yaoqao Qamaa-caa vyaapk Aqa- Gaotlaa paihjao. Qama- mhNajao Aa%maBaana ¹¹ Aa%ma&ana. maaJaa janma vaOYNava saMp`dayaat Jaalaolaa. Aqaa-t hvaolaIt vaoLaovaoLI jaaNao hao[-.prMtu hvaolaIba_la maaJyaa manaat Eawa ]%pnna JaalaI naahI. hvaolaIcao vaOBava malaa AavaDlaonaahI. hvaolaImaQyao caalaNaaáyaa AnaItIcyaa gaaoYTI eokt Asao va %yaamauLo itcyaaba_la mana]dasa hao]na gaolao. toqaUna malaa kahIca laaBa Jaalaa naahI.

prMtu jao hvaolaIpasaUna kahI imaLU Saklao¸ tao maaJyaa da[-pasaUna imaLalao. tIkuTuMbaacaI jaunaI naaokr haotI. itcyaa p`omaacao malaa AajahI smarNa haoto maI pUvaI- saaMigatlaocaAaho ¸ kI malaa BaUtp`otadIMcao Baya vaaTo. 'ramanaama' ho %yaavar AaOYaQa Aaho ho rMBaonao malaasamajaavaUna saaMigatlao. MMMmaaJaI trI ramanaamaapoxaa rMBaovarca ivaSaoYa EaQda haotI. mhNaUna maIbaalavayaamaQyao BaUtp`otaidkaMcyaa BaItIpasaUna mau@t haoNyaasaazI ramanaamaacaa jap sau$ kolaa.tao far idvasa caalalaa naahIÂ prMtu baalapNaamaQyao porlaolao baI jaLUna gaolao naahI. Aajaramanaama hI maaJyaa baabatIt AmaaoGa Sa@tI Aaho. %yaacao karNa rMBaabaa[-nao porlaolao baIjaAsao malaa vaaTto.

30 Aa%makqaa

yaaca saumaarasa maaJyaa eka caula%yaaMcaa maulagaa ¹¹ kI jaao ramaayaNaacaa Ba@thaota¸ %yaanao Aamha daoGaa BaavaaMnaa ramarxaocaI saMqaa doNyaacaI vyavasqaa kolaI. AamhI tIpaz k$na ina%ya p`at:kaLI snaanaanaMtr mhNaNyaacaa inayama kolaa. paorbaMdrmaQyao rahthaotao¸ taopya-Mt ho zIk caalalao. puZo rajakaoTcyaa vaatavarNaat to pusaTUna gaolao. yaaik`yaoba_lahI ivaSaoYa Eawa navhtI. %yaa vaDIla baMQaUMba_la Aadr haota¸ AaiNa kahI AMSaIramarxaa Sauw ]ccaarainaSaI paz mhNata yaoto %yaasaazI AiBamaanahI vaaTo¸ mhNaUna itcaa pazhao[-.

pNa maaJyaa manaavar savaa-t jaast ksalaa pirNaama Jaalaa Asaola¸ tr taoramaayaNaacaa. vaiDlaaMcyaa Aajaaracaa kahI kaL paorbaMdrlaa gaolaa. yaoqao to ramajaIcyaadovaalayaat raoja ra~I ramaayaNa eokt Asat. ramaayaNa saaMgaNaaro ramacaMd`jaIMcao ekprmaBa@t ibalaoSvarcao laaQaa maharaja mhNaUna haoto. %yaaMcyaaivaYayaI Asao saaMgat kI %yaaMnaakaoD ]zlao haoto. %yaavar AaOYaQa krNyaaeovajaI ibalaoSvar mahadovaacyaa inamaa-lyaacaIibalvap~o kaoD ]maTlaolyaa Baagaavar %yaaMnaI baaMQalaI AaiNa ramanaamaacaa jap sau$ kolaa¸%yaamauLo %yaaMcao kaoD samaUL naahIsao Jaalao. hI gaaoYT KrI Asaao vaa nasaao¸ AamhaeokNaaáyaaMnaa tI KrI vaaTlaI. evaZohI Kro kI laaQaa maharajaaMnaI kqaa krNyaasa AarMBakolaa¸ tovha %yaacao SarIr pUNa- inaraogaI haoto. laaQaa maharajaaMcaa kMz maQaur haota. to daoho¸caaOpa[- gaat va %yaaMcaa Aqa- saaMgat. to svat: %yaacyaa rsaamaQyao laIna hao}na jaat¸ AaiNaEaaotRjanaaMnaa laIna k$na saaoDIt. maaJao vaya %yaavaoLI tora vaYaa-Mcao Asaola¸ pNa malaa %yaaMcyaavaacanaamaQyao KUp gaaoDI vaaTo¸ Asao smarNa Aaho. ramaayaNaaba_la malaa vaaTNaara Aa%yaMitkp`omaacaa payaa ho ramaayaNaEavaNa haoya. tuLSaIdasaacao ramaayaNa ha maI Aaja Bai@tmaagaa-varIla savaao-

Qama-jaagaRit 31

Jaalaolyaa SauBaaSauBa saMskaraMcaI mauLo Kaolavar jaatat¸ yaaba_la malaa KUp AnaUBava AalaolaaAaho. AaiNa mhNaUna ik%yaok ]%kRYT ga`Mqa %yaa vayaamaQyao eokNyaacaI saMQaI malaa imaLalaInaahI¸ yaaba_la vaa[-T vaaTto.

rajakaoTmaQyao malaa Anaayaasaoca sava- saMp`dayaaivaYayaI samaBaava raKNyaacao iSaxaNaimaLalao. ihMduQamaa-cyaa p`%yaok saMp`dayaaba_la samaBaava iSaklaao. karNa kI Aa[-baaphvaolaIlaa jaat¸ iSavaalayaat jaat AaiNa ramamaMidrat jaat. AaiNa Aamha BaavaaMnaa Gao}najaat¸ ikMvaa pazvaIt Asat.

iSavaaya¸ vaiDlaaMpaSaI jaOnaQamaa-caayaa-maQaUna kaoNaI naa kaoNaI naohmaI yaot. vaDIla%yaaMnaa iBaxaahI GaalaIt. to vaiDlaaMbaraobar Qamaa-saMbaMQaI va vyavaharasaMbaMQaI gaaoYTI krIt.yaaiSavaaya vaiDlaaMcao mausalamaana AaiNa parSaI ima~hI haoto. to Aapaplyaa Qamaa-ba_la gaaoYTIbaaolat¸ AaiNa vaDIla %yaaMcao mhNaNao AadrpUva-k va puYkL vaoLa rsapUva-k eokt Asat.ASaa p`karcyaa vaata-laapaMcyaa vaoLI maI 'nasa-' AsalyaamauLo barocada hjar Asao. yaa sava-vaatavarNaacaa maaJyaavar Asaa pirNaama Jaalaa kI sava- Qamaa-Mba_la maaJya manaamaQyaosamaanaBaava ]%pnna Jaalaa.

iK`stI¹Qama- maa~ Apvaad haota. %yaacyaaba_la kahIsaa Anaadr ]%pnnaJaalaa. %yaavaoLI hayaskulacyaa kaopáyaavar kaoNaI iK`stI vyaa#yaana dot Asat. to ihMdUdovataMcaI va ihMduQaima-yaaMcaI naalastI krIt. to malaa Asa*ya hao[-. maI eKaVa vaoLIca tovyaa#yaana eokNyaasa ]Baa raihlaao Asaona prMtu puna: toqao ]Bao rahNyaacaI [cCaca JaalaInaahI. yaaca saumaaralaa ek saup`isaw ihMdU iK`stI Jaalyaacao eoklao. gaavaat baaolat kI%yaacaa iKstI Qamaa-t p`vaoSa krivatanaa %yaalaa gaaomaaMsa Ka} GaalaNyaat Aalao¸ AaiNa da$Pyaayalaa idlaI. %yaacaa paoSaaKhI badlaNyaat Aalaa¸ AaiNa tao gaRhsqa iK`stIJaalyaanaMtr kaoT¸ paTlaaoNa AaiNa [Mga`jaI TaopI vaap$ laagalaa. yaa gaaoYTIMcaa malaaitTkara vaaTlaa. jyaa Qamaa-payaI gaaomaaMsa Kavao laagato AaiNa da$ PyaavaI laagato AaiNasvat:caa paoSaaK badlaavaa laagatao¸ %yaalaa Qama- mhNaavao trI ksao¸ Asaa yaui@tvaad maImanaaSaI kolaa. iSavaaya¸ jaao gaRhsqa iK`stI Jaalaa¸ %yaanao Aaplyaa pUva-jaaMcyaa Qamaa-caI¸rIitirvaajaaMcaI AaiNa doSaaMcaI TvaaLI sau$ kolyaacao kanaI Aalao. yaa sava- gaaoYTImauLomaaJyaa manaat iK`stIQamaa-ba_la Anaadr ]%pnna Jaalaa.

jarI ASaa táhonao [tr Qamaa-ba_la maaJyaa manaat samaBaava ]%pnnaJaalaa¸ trIhI maaJyaa manaat [-SvaraivaYayaI Aasqaa haotI Asao mhNata yaoNaar naahI. yaavaoLI vaiDlaaMcyaa pustk¹saMga`hatUna manausmaRtIcao BaaYaaMtr maaJyaa hatI Aalao. %yaat

32 Aa%makqaa

jagaacyaa ]%ptIsaMbaMQaI vaNa-na vaacalao. %yaavar EaQda basalaI naahI. ]laT¸ kahISaInaais%aktaca ]%pnna JaalaI. maaJyaa dusaáyaa caula%yaacao icarMjaIva ¹¹jao AjaUna hyaatAahot¸ %yaaMcyaa bauQdIivaYayaI malaa ivaSvaasa haota. %yaaMcyaapaSaI maI maaJyaa SaMka p`diSa-tkolyaa. prMtu to maaJao samaaQaana k$ Saklao naahIt.%yaaMnaI malaa jabaaba idlaa : ''maaozaJaalaasa kI ho p`Sna tU svat:ca saaoDvaayalaa iSakSaIla.Asalao p`Sna maulaaMnaI ]Bao krNaozIk naahI.'' maI gaPp basalaao pNa manaacao samaaQaana Jaalao naahI. manausmaRtIcyaa KaVaKaVp`krNaat va [tr p`krNaathI malaa caalaU rIitirvaajaaMcaa ivaraoQaca idsalaa. yaa SaMkocaajabaabahI malaa javaL javaL varcyaa p`maaNaoca imaLalaa.''kQaI kaLI bauQdI ivastarpavaola¸ vaacana vaaZola maga samajaola ¸'' Asao mhNaUna manaalaa prtvalao.

manausmaRtI vaacaUna %yaavaoLI AihMsaocao iSaxaNa tr imaLalao naahIca. maaMsaaharacaaivaYaya yao}na gaolaaca Aaho. %yaalaa tr manausmaRtIcaa AaQaarca imaLalaa. sap-¸ ZokUNa[%yaadIMnaa maarNao¸ hI naItIca Aaho AsaohI vaaTlao. %yaavaoLI Qama- samajaUna ZokNaaMnaa vagaOromaarlyaacao malaa smarto.

pNa ek gaaoYT manaat $jaUna raihlaI ¹ yaa jagatacaa AaQaar naItI Aaho¸sa%yaamaQyao sava- naItIcaa samaavaoSa haotao. maga tr sa%yaacaa SaaoQa kolaaca paihjao.idvasaoMidvasa sa%yaacaa maihmaa maaJyaa dRYTInao vaaZt gaolaa. sa%yaacaI vyaa#yaa AiQakaiQakivastRt haot gaolaI¸ va AjaUnahI ivastRt haot jaat Aaho.

iSavaaya ¸ek naItIivaYayak saha carNaI Slaaok )dyaaMt zsaUna raihlaa.Apkaracaa maaobadlaa Apkar nasaUna ]pkarca haoya¸ hI gaaoYT jaIvanasaU~ hao}na basalaI.itnao maaJyaavar saama`ajya gaajaivaNyaasa sau$vaat kolaI. Apkar krNaaáyaacao klyaaNa[icCNao va krNao hI maaJaI AavaDtI gaaoYT hao}na basalaI. maI AsaM#ya p``yaaoga kolao.evaZa cama%kar GaDvaUna AaNaNaara tao Slaaok Asaa :

paNaI Aapnao paya¸ BalauM Baaojana tao dIjaoÂAavaI namaavao SaISa¸ dMDvat kaoDo kIjao.AapNa Gaasao dama¸ kama mahaoraonauMuM krIeÂAap ]gaaro p`aNa¸ to tNaa du:KmaaM marIe.gauNa koDo tao gauNa dSa gaNaao̧ mana¸ vaacaa¸ kmao- krIÂAvagauNa koDo jao gauNa kro̧ to jagamaaM jaI%yaao sahI.

'' jaao paNaI do[-la %yaalaa caaMgalao jaovaNa Gaalaavao. jaao AaplyaapaSaI yao}naDaoko namavaIla %yaalaa saaYTaMga dMDvat Gaalaavaa. eka pOSaacaI JaIja saaoSaIla %yaacao

ivalaayatocaI tyaarI 33

maaohraMnaI ?Na foDavao p`aaNa vaacavaIla %yaacyaa du:KinavaarNaacyaa kamaI p`aNa vaocaavao Âeka ]pkaraba_la dha ]pkar kravao prMtu yaa jagaat sava-EaoYz taoca¸ kI jaaokayaavaacaamanaok$na Apkaracyaa baabatIthI ]pkar krtao.''

11. ivalaayatocaI tyaarIsana 1887 saalaI ma^iT/@yaulaoSanacaI prIxaa JaalaI. doSaacaI kaya ikMvaa

Aamacyaa gaaMQaI kuTuMbaacaI kaya¸ gairbaIca ASaa p`karcaI kI prIxaa Vayalaa Ahmadabaadva mauMba[- ASaI daona izkaNao Asalyaasa %yaa isqatItIla kazovaaDI laaok javaLcao va svastAsao Ahmadabaadca psaMt krNaar. maaJaohI tsaoca Jaalao. rajakaoT to Ahmadabaad hacamaaJaa pihlaa ekTyaanao kolaolaa p`vaasa.

pasa JaalyaanaMtr ka^laojaat jaa}na iSaxaNa puZo caalavaavao ASaI vaDIlamaMDLIMcaI [cCa haotI. mauMba[-thI ka^laoja AaiNa BaavanagarlaahI ka^laoja. Baavanagarlaa#aca- kmaI mhNaUna Baavanagarcyaa SaamaLdasa ka^laojaat jaaNyaacao zrlao. toqao malaa kahIsamajaonaa. sava-ca kzINa vaaTU laagalao. AQyaapkaMcyaa vyaa#yaanaaMmaQyao gaaoDIhI vaaTonaa¸AaiNa samajahI pDonaa. %yaaMt AQyaapkaMcaa daoYa navhta. daoYa maaJyaa kccaopNaacaacahaota. %yaavaoLcao SaamaLdasa ka^laojacao AQyaapk tr pihlyaa djaa-cao samajalao jaat.pihlaI sahamaahI purI k$na GarI Aalaao.

kuTuMbaacao jaunao ima~ va sallaagaar ek ivaWana vyavaharkuSala ba`amhNamaavajaI dvao mhNaUna haoto. %yaaMnaI vaiDlaaMcyaa maR%yaUnaMtrhI kuTuMbaaSaI Asalaolaa saMbaMQakayama zovalaa haota. to yaa sauTIcyaa idvasaaMt Aamacyaa GarI Aalao haoto. maatuEaIva vaDIla baMQaU yaaMcyaabaraobar gaaoYTI baaolat Asata maaJyaa iSaxaNaaMsaMbaQaI %yaaMnaIcaaOOkSaI kolaI. maI SaamaLdasa ka^laojaat Aaho ho eokUna to mhNaalao¸ ''kaL badlalaaAaho. kbaa gaaMQaIcaI gaadI saMBaaLNyaacaI tumha BaavaaMpOkI kaoNacaI [cCa Asaola¸ trtI iSaxaNaaKorIja imaLNaar naahI. ha maulagaa AjaUna iSaktao Aaho¸ %yaaAqaI- gaadIsaMBaaLNyaacao kama %yaalaaca ]calaayalaa laavalao paihjao. %yaacaI AjaUna caarpacavaYao- baI.e.hao[-pya-t jaatIla. AaNaKI [tka vaoL GaalavaUna %yaalaa pnnaasa¹saaz$pyaacaI naaokrI imaLola¸ idvaaNapd naahI imaLNaar. baro¸ %yaalaa %yaapuZo maaJyaamaulaap`maaNao vakIla kravaa tr AaNaKIhI qaaoDI vaYao- jaaNaar¸ AaiNa taopya-ttr idvaaNaigarIsaazI vakIlahI iktItrI tyaar Jaalaolao AsatIla² tumhI %yaalaaAa.¹ 3

34 Aa%makqaa

ivalaayatolaa pazivalao paaihjao. kovaLrama ³maavajaI dvaocyaa maulaacao naava´ mhNatao kIitkDo iSaxaNa saaopo Asato. tIna vaYaa-t iSakUna prt yao[-la. Kca- pNa caarpacahjaarahUna jaast haoNaar naahI. tao navaa ba^irsTr Aalaa Aaho¸ tao pha naa¸ kovaZyaaqaaTat rahtao² karBaaáyaacaI jaagaa %yaalaa paihjao tr Aata imaLola. maaJaI tr sallaaAsaa Aaho¸ kI tumhI maaohnadasaalaa yaMdaca ivalaayatolaa paazvaUna Vavao. AamacyaakovaLramaacao [MglaMDat puYkL ima~ Aahot¸ %yaaMcyaavar tao iSafarsap~o do[-la¸ mhNajao%yaalaa toqao ksalaI ADcaNa pDNaar naahI."

svat:caI sallaa maanya haoNaar yaaba_la jaNaU kaya SaMkaca naahI ASaa táhonaojaaoSaIjaIMnaI ³AamhI maavajaI dvao yaaMnaa yaa naavaanao saMbaaoQaIt AsaU.´ maaJyaakDo pahUna malaaivacaarlao :

"ksao kaya¸ tulaa ivalaayatolaa jaaNao AavaDola kI [qaoca iSakt basaNao?"malaa tr AavaDt haoto toca vaOVanao saaMigatlao. ka^laojaatIla ADcaNaIMnaI maI iBa}nagaolaolaaca haotao. maI mhTlao¸ "malaa ivalaayatolaa pazvaala tr farca caaMgalao. ka^laojaatJapJap pasa haota yao[-lasao vaaTt naahIca. ParMtu malaa Da^@Trcaa QaMda iSakNyaasaazI naahIpaazvata yaayacao?"

maaJao baMQaU maQyaoca mhNaalao :"to tr baapUMnaa AavaDt nasao. tuJaI gaaoYT inaGataca to mhNat¸ kI AapNa

vaOYNavaaMnaI haD¹maaMsa kapNyaacao kama k$ nayao. baapUMcaa ivacaar tulaa vakIla krNyaacaacahaota."

jaaoSaIjaIMnaI dujaaora idlaa : "gaaMQaIjaIp`maaNao Da^@TrkIcaa malaa itrskar vaaTtnaahI. AaplaI Saas~ yaa QaMValaa kmaI laoKIt naahIt. pNa Da^@Tr hao}na tU idvaaNabanaNaar naahIsa. tulaa idvaaNaigarI ikMvaa %yaahUna ]cca jaagaa imaLavaI ho tr malaa paaihjaoAaho. trca tumacao ho evaZo maaozo kuTuMba Jaaklao jaaNaar. kaL idvasaoMidvasa palaTtcaalalaa Aaho¸ AaiNa kzINa haotao Aaho. mhNaUna ba^irsTr haoNyaat SahaNapNaa Aaho."

maatuEaIkDo vaLUna mhNatat¸ "Aaja Aata maI jaatao. maaJyaa baaolaNyaacaaivacaar k$na paha. maI puna: yao[-na tovha tyaarI AsalyaacaI baatmaI eokNyaacaI AaSaazovaUna yao[-na. kahI ADcaNa Aalyaasa saaMgaa."

jaaoSaIjaI gaolao. maI tr hvaot ikllao baaMQaU laagalaao. vaDIla baMQaU ifikrItpDlao pOSaacao ksao krayacao? iSavaaya¸ maaJyaasaar#yaa navayauvakalaa [tko dUr paazvaavaotrI ksao?

ivalaayatocaI tyaarI 35

maatuEaIlaa tr kahIca saucaonaa. itlaa ivayaaogaacaI gaaoYTca sahna JaalaI naahI.pNa p`qama trI itnao Asaoca saaMigatlao: "Aaplyaa kuTuMbaat Aata vaDIla Asao kakacaraihlao Aahot. Aqaa-t pihlyaa p`qama %yaaMcaa sallaa Gaotlaa paihjao. %yaaMnaI Aa&a kolaItr maga AapNa ivacaar krayacaa."

vaDIla baMQaUMnaa dusara ek ivacaar saucalaa : "paorbaMdr rajyaavar Aaplaa h@kAaho. laolaIsaahoba toqaIla A^DimainasT/oTr Aahot. Aaplyaa kuTuMbaaivaYayaI %yaaMcao caaMgalaomat Aaho. kakaMvar %yaaMcaI ivaSaoYa majaI- Aaho. to kdaicat saMsqaanatfo- tulaa qaaoDIbahutmadthI krtIla."

malaa ho sava- pTlao. maI paorbaMdrlaa jaaNyaasa tyaar Jaalaao. %yaakaLI rolvaonavhtI¸ gaaDIrsta haota. paaca idvasaaMcaa rsta haota. maI svaBaavaana iBa~a haotao ho maagaosaaMigatlaoca Aaho. prMtu yaa p`saMgaI maaJaI BaItI par pLalaI. ivalaayatolaa jaaNyaacyaa[cConao maaJyaavar tabaa basavalaa. maI QaaorajaIpya-Mt baOlagaaDI kolaI. QaaorajaIhUna puZo ekidvasa laaOkr paaocaNyaacyaa [raVanao ]MT kolaa. ]MTacyaa svaarIcaahI ha pihlaacaAnauBava.

PaaorbaMdrlaa paocalaao. kakaMnaa saaYTaMga p`Naama kolaa. sava- gaaoYTI saaMigatlyaa%yaaMnaI ivacaar k$na jabaaba idlaa :

"ivalaayatolaa jaa}na Aaplyaalaa Qama- raKta yao[-la kI naahI ho malaa saaMgatayaot naahI. sava- gaaoYTI eoktao ¸ %yaava$na trI malaa SaMka vaaTto. Asao paha naa²baDyaabaDyaa ba^irsTraMcyaa malaa gaazI Gyaavyaa laagatat¸ tovha %yaaMcyaa AaiNa saahobaaMcyaarahNaIt malaa trI kahI Baod idsat naahI. %yaaMnaa KaNyaaipNyaacaa kahI ivaiQainaYaoQanasatao. isagaaroT tr taoMDatUna inaGaayacaIca naahI. paoSaaK pahavaa tr taohI tsaacanaMgaa. ho sava- Aaplyaa kuTuMbaalaa SaaoBaNaaro naahI. pNa maI tuJyaa saahsaamaQyao ivaGna GaalaU[icCt naahI. maI tr qaaoDyaaca idvasaaMnaI yaa~olaa jaaNaar. malaa Aata qaaoDIca vaYao-kaZayacaI Aahot. marNaacyaa darI Aalaolyaa maI tulaa ivalaayatolaa jaaNyaacaI ¹ samaud`AaolaaMDNyaacaI ¹ kSaI prvaanagaI VavaI? pNa maI tuJyaa AaD yaoNaar naahI. KrIprvaanagaI tuJyaa Aa[-caI. itnao jar tulaa prvaanagaI idlaI tr tU sauKanao jaa. maI tulaaADvaIt naahI¸ evaZo saaMga.maaJaa AaSaIvaa-d tulaa Aahoca."

"yaahUna jaastIcaI AaSaa tumacyaapasaUna maI zovaNaM yaaogya haoNaar naahI. malaaAata maaJyaa Aa[-cao samaaQaana kolao paihjao. prMtu malaa laolaIsaahobaaMvar iSafarsa tr Valanaa?"

36 Aa%makqaa

kaka mhNaalao¸ "to maaJyaakDUna ksao vhavao? prMtu saahoba Balao Aahot. tU icazIilahI. kuTuMbaacaI AaoLK do mhNajao maga to tulaa BaoTNyaacaa vaoL Ka~Inao dotIla¸ AaiNavaaTlyaasa madt pNa krtIla."

kakaMnaI saahobaaMkDo iSafarsa ka kolaI naahI yaacaI malaa klpnaa naahI. malaaAspYT smarNa Aaho kI ivalaayatolaa jaaNyaasaar#yaa Qama-iva$w kayaa-maQyao [tkI sarLmadt doNyaacaa %yaaMnaa saMkaoca vaaTlaa.

maI laolaIsaahobaaMnaa icazI ilihlaI. %yaaMnaI Aaplyaa rahNyaacyaa baMgalyaavar malaaBaoTayalaa baaolaavalao. %yaa baMgalyaacaa ijanaa caZt Asata saahoba malaa BaoTlao¸ AaiNa "tUbaI. e. hao̧ maga malaa BaoT. saQyaa kahI madt dota yaoNaar naahI¸" Asao mhNaUna varcaZUna gaolao. maI KUp tyaarI k$na puYkLSaI vaa@yao GaaokUna gaolaao haotao. KalaI vaakUnadaonhI hataMnaI salaama kolaa. prMtu maaJaI saarI maohnat vyaqa- gaolaI²

p%naIcyaa daiganyaaMvar maaJaI dRYTI gaolaI. vaDIla baMQaUMvar Apar Eawa haotI.%yaaMcyaa ]dartolaa saImaa navhtI. %yaaMcao p`oma ip%yaasaarKo haoto.

maI paorbaMdrhUna inaGaalaao. rajakaoTlaa yao}na sava- gaaoYTI saaMigatlyaa.jaaoSaIjaIMcaI sallaamasalat GaotlaI. %yaaMnaI kja- kaZUnahI malaa pazivaNyaacaI iSafarsakolaI. maI maaJyaa p%naIcyaa ihSSyaacao daiganao kaZUna TakNyaacaI saUcanaa kolaI. %yaatUnadaonatIna hjaar $pyaaMpoxaa jaast yaoNyaasaarKo navhto. baMQaUMnaI ksaohI k$na pOsao puropaDNyaacaI p`it&a kolaI.

Aa[-caI samajaUt kSaI par paDavaI? itnao baarIk tpasa sau$ kolaa haota.kaoNaI mhNao¸ t$Na laaok ivalaayatolaa jaa}na bahktat kaoNaI mhNao¸ to maaMsaaharkrtat tr kaoNaI saaMgat¸ da$iSavaaya caalaayacaoca naahI. Aa[-nao ho sava- malaasaaMigatlao. maI mhTlao̧ "pNa tulaa maaJaa ivaSvaasa naahIÆ maI tulaa fsaivaNaar naahI SapqaGao}na saaMgatao kI yaa itnhI vastUMpasaUna maI dUr rahIna. tsaa Qaaoka Asalaa¸ tr jaaoSaIjaImalaa ksao jaa} dotIla ?"

Aa[- mhNaalaI¸ "malaa tuJaa ivaSvaasa Aaho. pNa dUr doSaat ksaohaoNaar? maaJaI A@klaca gauMga haoto. maI baocarjaI svaamaIMnaa ivacaarto. "baocarjaIsvaamaI maaoZvaaNyaatUna jaOna saaQaU Jaalao haoto. jaaoSaIjaIp`maaNao to pNa Aamacao sallaagaarhaoto. %yaaMcaI madt JaalaI. %yaaMnaI saaMigatlao¸ maI yaa maulaapasaUna yaa itnhIbaabatIt va`t Gaovaivatao¸ maga %yaalaa jaa} doNyaasa hrkt naahI yaoNaar." %yaaMnaI p`it&a

jaatIbaahor 37

GaovaivalaI va maI maaMsa¸ maidra AaiNa s~IsaMga yaaMpasaUna dUr rahNyaacaI p`it&a kolaI. Aa[-naoprvaanagaI idlaI.

hayaskulaat samaarMBa Jaalaa. rajakaoTcaa ek t$Na ivalaayatlaa jaatao¸ yaacaolaaokaMnaa navala vaaTlao. ]

38 Aa%makqaa

"&atIcao mat Aaho kI tU ivalaayatolaa jaayacaa ivacaar kolaa Aahosa¸ taobaraobar naahI. Aaplyaa Qamaa-maQyao samaud` AaolaaMDUna jaaNyaacaI manaa[- Aaho. iSavaaya¸ivalaayatot Qama- saaMBaaLta yaoNaar naahI Asao AamhI eoktao. toqao saahoba laaokaMbaraobarKavao¹Pyaavao laagaNaarÑ"

maI javaaba idlaa¸ " malaa tr vaaTto¸ kI ivalaayatolaa jaaNyaat ibalakula AQama-naahI. malaa itkDo jaa}na ivaVaByaasaca kravayaacaa Aaho. iSavaaya¸ jyaa gaaoYTIMba_laAaplyaalaa BaItI vaaTto¸ %yaa gaaoYTIMpasaUna dUr rahNyaacaI maI maaJyaa maatuEaIpaSaI SapqaGaotlaI Aaho. %yaamauLo maI %yaaMpasauna dUr rahU Sakona."

"pNa AamhI tulaa saaMgatao¸ kI itkDo Qama-palana Sa@yaca naahI. tuJyaavaiDlaaMcaa va maaJaa kSaa táhocaa saMbaMQa haota¸ to tulaa maahItca Aaho. maaJao saaMgaNao tUmaanya kolao paihjao¸" Saoz baaolalao.

"AaplyaaSaI Asalaolaa saMbaMQa malaa maahIt Aaho. AapNa malaa vaiDlaaMsamaanaAahat. prMtu yaa baabatIt maaJaa ina$paya Aaho. ivalaayatolaa jaaNyaacaa maaJaa inaScayamaI ifrvaU Sakt naahI. maaJyaa vaiDlaaMcao ima~ va sallaagaar¸ jao ivaWana ba`amhNa Aahot¸%yaaMcao mat Aaho kI maaJyaa ivalaayatolaa jaaNyaamaQyao kahI vaavagao naahI. maaJyaa maatuEaIMcaIva baMQaUMcaI prvaanagaIhI malaa imaLalaI Aaho¸" maI jabaaba idlaa.

"prMtu &atIcaa hukUma tU maanaNaar naahIsa?""maaJaa ina$paya Aaho. malaa vaaTto¸ kI yaa baabatIt &atInao maQyao na pDNao

baro."yaa ]

jaatIbaahor 39

hI gaaoYT GaDlyaanaMtr maI AiQakca AQaIr Jaalaao. baMQaMUvar dDpNa Aalao tr?dusaroca kahI ivaGna ]pisqat Jaalao tr? yaa kaLjaIt maI idvasa kMzIt haotao. [t@yaatbaatmaI imaLalaI kI 4 saPToMbar raojaI inaGaNaaáyaa baaoTInao jaunaagaDcao ek vakIla ba^irsTrhaoNyaasaazI jaaNaar Aahot. jyaa ima~apaSaI baMQaUMnaI maaJyaaba_la iSafarsa kolaI haotI%yaaMnaa maI BaoTlaao. %yaaMnaIhI hI saaobat caukvaU nayao Asaa sallaa idlaa. vaoL far qaaoDahaota. baMQaUMnaa tar kolaI AaiNa jaaNyaacaI prvaanagaI maaigatlaI. %yaaMnaI prvaanagaI idlaI.maI maovhNyaapaSaI pOsao maaigatlao. %yaaMnaI &atIcyaa hukumaacaI ADcaNa saaMigatlaI.&atIbaahor pDUna %yaaMcao caalaNyaasaarKo navhto. maI Aamacyaa kuTuMbaacyaa eka ima~akDojaa}na %yaajapaSaI "BaaDyaalaa vagaOro laagaNaaro pOsao malaa Va va baMQaUpasaUna maagaUna Gyaa"ASaI ivanaMtI kolaI. yaa ima~aMnaI tsao krNyaacao kbaUla kolao evaZoca navho¸ tr malaap`ao%saahnahI idlao.maI %yaaMcao AaBaar maanalao¸ pOsao Gaotlao AaiNa itkIT kaZlao.

ivalaayatocyaa p`vaasaacao sava- saamaana tyaar krayacao haoto. ek dusaro AnauBavaIima~ haoto¸ %yaaMnaI saamaana tyaar krivalao. malaa sagaLoca ivaica~ vaaTlao. kahI AavaDlao¸kahI ibalakula $caonaa. naokTaya ¸ kI jaao maI maagaahUna haOsaonao vaap$ laagalaao tao trmauLIca AavaDonaa. AaKUD jaakIT mhNajao tr paoSaaK k$nahI naagavao rahNyaasaarKovaaTlao. prMtu ivalaayatolaa jaaNyaacyaa ]%sauktopuZo yaa naapsaMtIcaI kqaa kaya? baraobarfraLacaI saamaga`IhI yaqaaisqat GaotlaI haotI.

maaJaI jaagaa pNa ima~maMDLIMnaI HyMabakraya majamaudaraMcyaaca ³ho %yaa jaunaagaDcyaavaiklaaMcao naava´ KaolaImaQyao raKUna GaotlaI. %yaaMcyaapaSaI maaJaI iSafarsahI kolaI. to trp`aOZ vayaacao AnauBavaI gaRhsqa haoto. maI Azra vaYaa-caa¸ duinayaocaa AnauBava nasalaolaaAlpvayaI t$Na haotao. majamaudaraMnaI maaJyaaba_la kaLjaI k$ naka Asao ima~aMnaasaaMigatlao.

ASaa táhonao sana 1888 cyaa saPToMbarcyaa caaOqyaa tarKolaa maI mauMba[- baMdrsaaoDlao.

13. ekdacaI ivalaayat tr gaazlaI Ñ

baaoT malaa mauLIca laagalaI naahI. prMtu idvasa caalalao¸ tsatsaa maI gaaoMQaLUnajaa} laagalaao. sTuAD-javaL baaolaNyaacaahI saMkaoca vaaTo. [Mga`jaIt baaolaNyaacaI malaasavayaca navhtI. majamaudaraKorIjacao sava- ]ta$ [Mga`ja haoto. %yaaMcyaabaraobar baaolatayao[-naa. to maaJyaaSaI baaolaNyaacaa p`ya%na krIt¸ tr maaJaI samajaUt pDonaa AaiNa samajalaotrI javaaba ksaa Vavaa kLonaa. P`a%yaok vaa@ya baaolaNyaapUvaI- manaat jauLvaavao laagao.kaTyaa¹camacyaanao jaovata yao[-naa. AaiNa kaoNatI vas%aU maaMsaa#aorIja Aaho ho ivacaarNyaacaoQaoooOya- hao[-naa. %yaamauLo maI jaovaNyaacyaa TobalaakDo kQaI gaolaaoca naahI. #aaolaItca jaovaItAsao. baraobar maovaaimaza[- vagaOro GaotlaI haotI¸ %yaavarca bahutaMSaI caalavaUna naolao.majamaudaraMnaa ksalaIca ADcaNa navhtI. to savaa-Mbaraobar imasaLUna gaolao. DokvarhImaaokLopNaanao jaat. maI maa~ sabaMQa idvasa KaolaIt kaoMDlaolaa rahI. @vaicat DokvarqaaoDI maaNasao AsatIla ASaa vaoLI toqao qaaoDa vaoL basaUna prt yao[-. majamaudar malaa savaaMM-baraobar imasaLayalaa¸ maaokLopNaanao gaPpagaaoYTI baaolaayalaa samajaavaUna saaMgat. vaiklaacaIjaIBa baaolakI paihjao AsaohI saaMgat. svat:cao vaiklaIcao AnauBava saaMgat. [Mga`jaI hIkahI AaplaI BaaYaa navho¸ tIt cauka vhayacyaaca¸ trI pNa dDpUna baaolat gaolao paihjao¸vagaOro ]pdoSa krIt. prMtu malaa maaJaa iBaDstpNaa saaoDta yao[-naa.

eka Balyaa [Mga`jaalaa maaJaI dyaa AalaI¸ AaiNa %yaanao maaJyaabaraobarbaaolaNyaacaalaNyaasa sau$vaat kolaI. tao svat: vayaanao maaoza haota. maI Katao kaya¸ maIkaoNa¸ jaaNaar kaozo¸ kaoNaaSaI baaolat caalat ka naahI vagaOro p`Sna tao ivacaarI.malaajaovaNaacyaa jaagaI calaNyaaba_la saucavaI. maaMsa na KaNyaacyaa maaJyaa Aaga`hasaMbaMQaI eokUna%yaalaa hsaU Aalao. maaJaI dyaa yao}na tao mhNaalaa¸ "yaoqapya-Mt ³paoT- sayyad yaoNyaapUvaI-´zIk Aaho. ibaskocyaa ]psaagarat paocalaasa kI tU Aaplao ivacaar badlaSaIla. [MglaMDattr [tkI qaMDI pDto¸ kI maaMsaaiSavaaya caalaayacaoca naahI."

maI mhTlao¸ "maI eoklao Aaho¸ kI itkDo laaok maaMsaaharaiSavaaya rahUSaktat."

to mhNaalao¸ "hI KaoTI gaaoYT Asao samaja. maaJyaa AaoLKIcaa Asaa ekhIgaRhsqa malaa maahIt naahI kI jaao maaMsaahar krIt naahI. ho paha¸

40

ekdacaI ivalaayat tr gaazlaI 41

maI da$ iptao¸ tI Pyaayalaa maI tulaa naahI saaMgat pNa maaMsaahar tr kolaaca paihjao Asaomalaa vaaTto."

maI mhTlao¸ "tumacyaa sallyaaba_la maI AaBaar maanatao. prMtu maaMsa naKaNyaaba_la maI maaJyaa Aa[-SaI baaMQalaolaa Aaho. %yaamauLo malaa maaMsa Gaota yaot naahI. jar%yaaKorIja caalatca nasaola tr maI prt ihMdusqaanaat jaa[-na¸ pNa maaMsa naahI KaNaar."

ibaskocaa ]psaagar Aalaa. toqaohI maaMsaacaI ja$rI BaasalaI naahI¸ ikMvaada$caIhI BaasalaI naahI. maaMsa na Kallyaaba_lacaI p`maaNap~o jamaivaNyaacaI malaa saUcanaaimaLalaI haotI. mhNaUna *yaa [Mga`ja ima~apaSaI maI p`maaNap~ maaigatlao. %yaanao to AanaMdanaoidlao. maI to kahI kaLpya-Mt Qanaap`maaNao japUna zovalao. maagaahUna malaa kLlao¸ kIp`maaNap~o tr maaMsa Ka}na¹sava$nahI imaLivata yaotat² %yaamauLo maaJaa %yaaMcyaaba_lacaa maaohnaahIsaa Jaalaa. jar maaJyaa Sabdavar ivaSvaasa nasaola¸ tr Asalyaa baabatIt p`maaNap~odaKvaUna trI malaa ksalaa fayada imaLvaayacaa AsaNaar?

ksaabasaa p`vaasa pura k$na AamhI saa]d^mTna baMdrat yao}na paocalaao. %yaaidvaSaI Sainavaar haota evaZo malaa smarNa Aaho. baaoTIvar maI kaLo kpDo vaaprIt Asao.ima~aMnaI maaJyaasaazI paMZ¹yaa Fla^naolacaI ek kaoT¹paTlaaoNa iSavaivalaI haotI. tI maIivalaayatot ]trtanaa vaaprNyaacao zrivalao haoto. safot kpDo jaast SaaoiBavaMt idsatIlaASaI samajaUt² maI ho Fla^naolacao kpDo GaalaUna ]trlaao. saPToMbar AKorcao idvasa haoto.Asalao kpDo vaaprNaara maI ekTaca idsat haotao. maaJyaa poTyaa AaiNa %yaaMcyaa ikllyaatr iga`MDlao kMpnaIcao gaumaasto Agaaodrca Gao}na gaolao haoto. baakIcao sava- krtIla tsaoAapNa krayacao Asaa ivacaar k$na maI maaJyaa ikllyaahI do}na Taklyaa²

maaJyaapaSaI iSafarSaIcaI caar p~o haotI : Da^@Tr p`aNajaIvana maohta¸dlaptrama Sau@la¸ rajapu~ rNaijatisaMhjaI AaiNa dadaBaa[- naaOraojaI yaaMcyaavar. maIsaa]d^mTnahUna Da^@Tr maohtaMnaa tar kolaI. baaoTImaQyao Aamhalaa kaoNaI ivh@Taoiryaaha^TolamaQyao ]trNyaacaI sallaa idlaI. %yaamauLo majamaudar AaiNa maI toqao gaolaao. safotkpDyaaMcyaa SarmaomauLo maaJaI cauLbauL Agaaodrca caalalaI haotI. %yaatca AaNaKI ha^Tolaatjaataca samajalao¸ kI dusaáyaa idvaSaI rivavaar AsalyaamauLo saaomavaarpya-Mt iga`MDlaokDUnasaamaana yaoNaar naahI. %yaamauLo maaJaa gaaoMQaLca ]Dalaa.

42 Aa%makqaa

saatAaz vaajata Da^. maohta Aalao. %yaaMnaI pòmaanao maaJaI qa+a kolaI. malaamaaihtI nasalyaamauLo maI %yaaMcaI roSamaanao maZivalaolaI kosaaL TaopI pahayalaa hatat GaotlaI¸AaiNa itcyaavar ]laTa hat ifrvalaa. %yaamauLo TaopIcaI lava ]BaI JaalaI. Da^. maohtaMnaIto pahtaca malaa lagaoca qaaMbavalao. pNa gaunha tr hao}na cauklaa haota. puna: kQaI haoNaarnaahI¸ evaZaca %yaaMcyaa qaaMbaivaNyaacaa pirNaama Jaalaa.

yaoqaUna maaJyaa yauraopIya rIitirvaajaaMcaa pihlaa QaDa sau$ Jaalaa Asao mhNata yao[-la. Da^. maohta hsat hsat Anaok gaaoYTIMMba_la samajaUna dot haoto : kaoNaacyaahI vastUlaahat laavaU nayao ihMdusqaanaat kaoNaacaIhI AaoLK haotaca jao p`Sna sahjaI ivacaarta yaotat¸tsalao p`Sna yaoqao ivacaaravayaacao naahIt baaolatanaa Aavaaja ]Mca caZvaayacaa naahIÂihMdusqaanaat saahobaaMSaI baaolatanaa 'sar' mhNaNyaacaa p`Gaat Aaho¸ tao AnaavaSyak AahoÂ'sar' ho f@t naaokr Aaplyaa Qanyaalaa ikMvaa vairYT Amaladaralaa ]_oSaUna baaolatao.iSavaaya¸ %yaaMnaI ha^Tolaat rahNyaacyaa Kcaa-caIhI gaaoYT kaZlaI AaiNa kaoNaacyaa KasagaIkuTMubaat rahNyaacaI ja$r pDola Asao saucaivalao. yaaba_lacaa jaast ivacaar saaomavaarpya-MtthkUba raihlaa. ik%yaok iSafarsap~o do}na Da^. maohtaMnaI inaraop Gaotlaa.

Aamha daoGaaMnaa tr ha^Tolaat yao}na fSaI pDlyaasaarKo Jaalao. ha^Tola pNamahagaDo. maalTalaa ek isaMQaI ]ta$ caZlao haoto. %yaaMcaI va majamaudaraMcaI caaMgalaI maO~IjamalaI haotI. ho isaMQaI ]ta$ laMDnacao caaMgalao maaihtgaar haoto. %yaaMnaI AamacyaasaazI daonaKaolyaa zrvaUna doNyaacao kama AMgaavar Gaotlao. AamhI maanya kolao AaiNa saaomavaarI saamaanahatI yaotaca ibala caukvaUna %yaa isaMQaI gaRhsqaanao zrivalaolyaa KaolyaaMt p`vaoSa kolaa. malaaAazvato¸ kI maaJyaa vaaTyaacao ha^Tolacao baIla javaLjavaL tIna paOMD haoto. maI tr qa@kcahao}na gaolaao. tIna paOMD Ba$nahI paoTacao halacaÑ ha^TolaatIla pdaqaa-MpOkI kaoNatacaAavaDonaa. ek vastU GyaavaI¸ tI AavaDlaI naahI mhNaUna dusarI GyaavaI¸ pNa pOsao maa~daohaoMcaohI idlao paihjaot. maaJaa AaQaar AjaUna mauMba[-hUna AaNalaolyaa fraLavar haota¸ AsaomhNaNyaasa hrkt naahI.

malaa tr yaa KaolyaaMt sauwa mauLIca krmaonaa. eksaarKI Aaplyaa doSaacaIAazvaNa hao[-. maatocao p`oma maUit-maMt puZo ]Bao rahI. ra~ pDlaI mhNajao rDo kaosaLo.Garcyaa Anaok p`karcyaa smarNaaMcyaa caZa[-puZo inad`a yaoNaar trI kaozUna? ho du:KkaoNaajavaL baaolaUna daKivaNyaacaIhI saaoya navhtI. baaolaUna ]pyaaoga trI kaya? kaoNa%yaa]payaanao manaacao samaaQaana hao[-la to maaJao malaahI samajaonaa.

³ ËmaSa :´

maaJaI psaMtI 43

laaok ivaica~¸ rahNaI ivaica~¸ Garo pNa ivaica~² rahNyaacaI rItBaat sadrhUP`amaaNaca.kaya baaolalyaanao ikMvaa kaya kolyaanao yaa rIiMtBaatIMcyaa inayamaaMcaa BaMga haot Asaola %yaacaahIp

44 Aa%makqaa

vaad GaalaNyaacaI maaJaI takd navhtI. duparI f@t raoTI AaiNa taMduLjaacaI BaajaI vamaurMbaa yaavar raht Asao. ra~IhI toca KaNao. malaa Asao idsalao¸ kI raoTIcao daonatInatukDoca GaoNao p`Sast jaast maagaNyaacaI laaja vaaTo. malaa BarpUr KaNyaacaI savayahaotI. jazraigna p`dIPt haota AaiNa %yaacaI maagaNaI KUp Asao. duparI kaya ikMvaasaMQyaakaLI kaya¸ duQaacao naava naahI. maaJaI ASaI isqatI pahUna ima~ ek idvasa icaDlao¸AaiNa mhNatat¸ "ho baGa¸ tU maaJaa sa#Ka Baa} Asatasa tr maI tulaa Ka~Inao prtlaavaUna idlao Asato. inarxar Aa[-laa yaoqaIla isqatI jaaNaUna na Gaota idlaolyaa vacanaacaIikMmat tI kaya? %yaalaa p`it&a mhNataca yaot naahI. maI tulaa saaMgatao¸ kI kayaVacyaadRYTInaohI tI p`it&a haot naahI. Asalyaa p`it&olaa icakTUna rahNao mhNajao inavvaL Ba`maAaho. AaiNa Asaa Ba`ma ]raSaI baaLgaUna raihlaasa tr tulaa yaa doSaatUna kahIca imaLvaUnasvadoSaI jaata yaoNaar naahI. tU tr mhNataosa kI tU maaMsa Kallao Aahosa¸ tulaa toAavaDlaohI. jaoqao KaNyaacaI mauLIca ja$r navhtI toqao Kallaosa¸ AaiNa KaNyaacaI Kasaja$r Aaho toqao vajya- kaya AaScaya- AahoÑ"

maaJyaakDUna ek naahI kI daona naahIÑAsalao yaui@tvaad raoja caalat. baha

maaJaI psaMtI 45

ima~ paht raihlao. %yaaMnaI pustk baMd kolao. "bassa Aata maI vaad krNaarnaahI'' Asao mhNaUna gaPp basalao. malaa baro vaaTlao. tovhapasaUna %yaaMnaI yaui@tvaad krNyaacaosaaoDUna idlao.

pNa maaJyaaba_la %yaaMnaa vaaTNaarI icaMta dUr JaalaI naahI. to ivaDI pIt Asat¸da$ pIt Asat. malaa %yaaMpOkI ekhI gaaoYT krNyaaba_la %yaaMnaI saaMigatlao naahIÂ]laT¸ %yaa na krNyaaba_la saaMgat. maaMsaaharacyaa ABaavaI maI ASa@t hao[-na AaiNa[MglaMDat malaa maaokLopNaanao rahta yaoNaar naahI yaacaI %yaaMnaa icaMta vaaTo.

yaap`maaNao ek maihnyaapya-Mt maI navaiSa@yaa mhNaUna ]maodvaarI kolaI. ima~aMcao GarircamaMDmaQyao haoto. %yaamauLo laMDnalaa AazvaDyaatUna ekdaona vaoLIca jaaNao hao[-. Aatamalaa eKaVa kuTuMbaat zovalao paihjao Asaa ivacaar Da^. maohta va dlaptrama Sau@la yaaMnaIkolaa. Baa[- Sau@la yaaMnaI vaosT koinsagTnamaQyao eka A^glaao¹[MiDyanaacao Gar SaaoQalao AaiNamalaa toqao zovalao. GarQanaINabaa[- ivaQavaa haotI. itlaa maaJyaa maaMsa%yaagaacaI gaaoYTsaaMigatlaI. mhatarInao maaJaI vyavasqaa krNyaacao kbaUla kolao. maI toqao raihlaao.yaoqaomaaJao idvasa ]pasamaarIt jaa} laagalao. maI Ga$na imaza[- vagaOro KaNyaacao ijannasa maagavalaohaoto¸ to AjaUna Aalao navhto. sava-ca AaLNaI laagao.mhatarI raoja ivacaarpUsa krIÂ pNatI trI kaya krNaar? iSavaaya¸ AjaUna maI iBaDstca haotao. %yaamauLo jaast maagaNyaacaasaMkaoca vaaTo.baa[-laa daona maulaI hao%yaa. %yaa Aaga`hpUva-k qaaoDI AaNaKI raoTI GaalaItÂprMtu %yaa ibacaaáyaaMnaa kaya maahIt¸ kI %yaaMcaI sagaLI raoTI Ka}na TakIna¸ tovha kuzomaaJao paoT BarNyaasaarKo haoto²

prMtu Aata malaa pMK fuTU laagalao haoto. Ajauna AByaasa sau$ Jaalaa navhta.jaomatoma vat-maanap~o vaacaU laagalaao haotao. ha Baa[- Sau@laMacaa Pa`tap haoya. ihMdusqaanaat maIkQaI vat-maanap~o vaacalaI navhtI. pNa AByaasaanao tI vaacaNyaacaI AavaD ]%pnna k$Saklaao. 'DolaI nyaUja¸' 'DolaI Toilaga`af' AaiNa 'p^lama^la ga^JaoT' evaZyaa p~Mava$na najarifrvaIt Asao. pNa %yaat saurvaatIlaa far tr ek tasa jaat Asaona.

maI Aata ihMDNao sau$ kolao. malaa inaraimaYa¸ mhNajao Saakahar doNaaroBaaojanaagaRh SaaoQaayacao haoto. ASaa táhocyaa kahI KanaavaLI Aahot AsaoGarQainaNaInaohI saaMigatlao haoto. maI raoja dhabaara maOla caalat Asao.svastSaa BaaojanagaRhat jaa}na paoT Ba$na Gao[-¸ prMtu samaaQaana hao[-naa. ASaa táhonao

46 Aa%makqaa

BaTkta BaTkta maI ek idvasa foirMgDna sT/ITmaQyao jaa}na paocalaao¸ va 'vhoijaToiryanarosTaora^M ³SaakaharI BaaojanagaRh´ ho naava vaacalao. lahana maulaalaa AavaDIcaI vastUimaLalyaanao jasaa AanaMd vhavaa tsaa malaa Jaalaa. maI hYaa-nao vaoDa hao}na Aat iSarNaar%yaapUvaI-ca drvaajaajavaLIla kacaocyaa iKDkIt ivakayacaI pustko idsalaIÂ %yaamaQyao maIsaa^lTcao 'Annaaharacao samaqa-na' yaa naavaacao pustk paihlao. ek iSalaIMga do}na ivaktGaotlao¸ AaiNa jaovaayalaa basalaao. [MglaMDat AalyaanaMtr paoT Ba$na Kayalaa p`qama yaoqaoimaLalao. [-Svaranao maaJaI BaUk SaaMt kolaIÑ

saa^lTcao pustk vaacalao. maaJyaa manaavar %yaacaa ]%kRYT pirNaama Jaalaa. hopustk vaacalyaa idvasaapasaUna maI svaocConao mhNajao bauiwpUva-k Saakaharacyaa matacaaJaalaao. maatopaSaI kolaolaI P`ait&a Aata malaa ivaSaoYa AanaMddayaI hao}na raihlaI.AjaUnapya-t maI " sava- laaok maaMsaaharI banatIla tr caaMgalao " Asao maanaIt haotao. AaiNap`qama kovaL sa

'saBya' vaoSaat 47

yaa sava- pustkaMcyaa vaacanaacaa pirNaama Asaa Jaalaa¸ kI maaJyaa jaIvanaamaQyaoAaharivaYayak p`yaaogaaMnaI mah

48 Aa%makqaa

pNa ho Aamha ]BayataMmaQaIla SaovaTcao p`omayauw haoya. Aamacaa saMbaMQa tuTlaanaahI¸ ikMvaa Aamacyaat ivatuYThI Aalao naahI. %yaaMcyaa yaa sava- p`ya%naaMcyaa mauLaSaIAsalaolao %yaaMcao majavarIla p`oma malaa idsat haoto. %yaamauLo ivacaar va Aacaar iBanna AsatahImaaJaa %yaaMcyaaivaYayaIcaa Aadr vaRiwMgatca Jaalaa.

prMtu malaa vaaTlao¸ kI %yaaMnaa maaJyaasaMbaMQaI vaaTt AsalaolaI BaItI naahISaIkolaI paihjao. maI inaScaya kolaa¸ kI Aata jaMgalaI rahayacao naahI. saByapNaacaI laxaNaosaMpadna krayacaI AaiNa Anya táhonao samaajaamaQyao imasaLNyaasa laayak banaUna AnnaaharacyaabaabatItIla maaJaa ivaixaPtpNaa JaakUna Takayacaa.

maI 'saByapNaa' saMpadNyaacaa CcaaorpNaacaa maaga- p%krlaa. tao maaJyaaAavaa@yaacyaahI baahorcaa haota.

ivalaayatI f^Sanacao Kro¸ trI pNa mauMba[-t kapUna iSavalaolao kpDo ]cca [Mga`jasamaajaamaQyao SaaoBaNaar naahIt¸ mhNaUna 'AamaI- AM^MD naovhI' sTaoArmaQyao kpDo krivalao.ekaoNaIsa iSalaIMga ³hI ikMmat %yaa kaLcyaa maanaanao farca maaozI mhTlaI paihjao´ikmatIcaI 'icamaNaI' TaopI maaqyaavar caZivalaI. evaZyaanao samaaQaana na haota baa^MD sT/ITmaQyaomhNajao jaoqao ivaSaoYa SaaOkIna laaokaMcao kpDo iSavalao jaat¸ toqao jaa}na dha paOMD paNyaatTakUna saMQyaakaLI Gaalaayacaa paoSaaK banaivalaa. BaaoLyaa va ]dar idlaacyaa vaDIlabaMQaUMmaaf-t Kasa saaonyaacaa SaoDa¸ jaao daonhI iKSaat ADkvaUna laTkivatat maagaivalaaÂAaiNa tao imaLalaahI. tyaar baaMQalaolaa Taya vaaprNao ha iSaYTacaar samajat naahIt¸mhNaUna Taya baaMQaNyaacaI klaa hstgat k$na GaotlaI. GarI tr Aarsaa hjaamatIcyaaidvaSaIca pahayalaa imaLayacaa prMtu yaoqao tr maaozyaa AarSaasamaaor ]Bao rahUna Taya baraobarbaaMQaNyaat AaiNa kosa caapUna BaaMga paDNyaat raoja dhaek imainaTaMcaa trI vyayavhayacaaca. kosa narma navhto¸ %yaamauLo %yaaMnaa caaMgalao vaLvaUna raKNyaasaazI raojaba`Sabaraobar ³ba`Sa mhNajao korsauNaIca kI naahI?´ laZa[- hao[-. AaiNa TaopI GaalatakaZtanaa BaaMga saaMBaaLNyaasaazI hat Dao@yaakDo gaolaaca mhNaUna samajaavao. iSavaaya¸ maQaUnamaQaUna caarcaaOGaaMt basalaao Asatanaa BaaMgaava$na hat ifrvaUna kosa jaoqalyaa toqao raKNyaacaIinaraLIca AaiNa saByapNaacaI iËyaa caalaayacaIcaÑ

prMtu evaZ