İŞ saĞliĞi ve gÜvenlİĞİ uygulamalarinin kalİte İle …

T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÇALIŞMA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ ANA BİLİM DALI

İNSAN KAYNAKLARI YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARININ

KALİTE İLE İLİŞKİSİ

E.Burcu Düzen

Danışman Doç. Dr. Serkan Odaman

2008

Yemin Metni

Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Hazır Giyim Sektöründe İş Sağlığı

ve Güvenliği Uygulamalarının Kalite ile İlişkisi” adlı çalışmanın, tarafımdan,

bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını

ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf

yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

Tarih

/ /

Adı SOYADI

İmza

ii

YÜKSEK LİSANS TEZ SINAV TUTANAĞI

Öğrencinin Adı ve Soyadı :E.Burcu Düzen Anabilim Dalı :Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Programı :İnsan Kaynakları Tez Konusu :Hazır Giyim Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamalarının Kalite ile İlişkisi Sınav Tarihi ve Saati : Yukarıda kimlik bilgileri belirtilen öğrenci Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün …………………….. tarih ve ………. sayılı toplantısında oluşturulan jürimiz tarafından Lisansüstü Yönetmeliği’nin 18. maddesi gereğince yüksek lisans tez sınavına alınmıştır. Adayın kişisel çalışmaya dayanan tezini ………. dakikalık süre içinde savunmasından sonra jüri üyelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayanağı olan Anabilim dallarından sorulan sorulara verdiği cevaplar değerlendirilerek tezin, BAŞARILI OLDUĞUNA Ο OY BİRLİĞİ Ο DÜZELTİLMESİNE Ο* OY ÇOKLUĞU Ο REDDİNE Ο** ile karar verilmiştir. Jüri teşkil edilmediği için sınav yapılamamıştır. Ο*** Öğrenci sınava gelmemiştir. Ο** * Bu halde adaya 3 ay süre verilir. ** Bu halde adayın kaydı silinir. *** Bu halde sınav için yeni bir tarih belirlenir. Evet Tez burs, ödül veya teşvik programlarına (Tüba, Fulbright vb.) aday olabilir. Ο Tez mevcut hali ile basılabilir. Ο Tez gözden geçirildikten sonra basılabilir. Ο Tezin basımı gerekliliği yoktur. Ο JÜRİ ÜYELERİ İMZA …………………………… □ Başarılı □ Düzeltme □ Red ……………... ………………………………□ Başarılı □ Düzeltme □Red ……….......... …………………………...… □ Başarılı □ Düzeltme □ Red ……….……

iii

ÖZET

Hazır Giyim Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamalarının Kalite ile

İlişkisi

E.Burcu DÜZEN

Dokuz Eylül Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Çalışma Ekonomisi Ana Bilim Dalı

İnsan Kaynakları Programı

Gelişen teknoloji ve çalışma hayatındaki yeniliklerle birlikte işletmelerin

en önemli kaynağı olan insan, özellikle emek yoğun sektörlerde daha da ön

plana çıkmaktadır. Önceleri yalnızca maliyet unsuru olarak düşünülen iş sağlığı

ve güvenliği uygulamaları artık sosyal sorumluluktan öte işletmeler için karlılık

ve saygınlık gibi avantajlar da sağlamaktadır.

İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının amacı iş kazaları ve meslek

hastalıklarından çalışanları korumak, daha sağlıklı bir çalışma ortamı

sağlamaktır. Aynı zamanda bu uygulamaların işverenler açısından avantajları

ve uzun dönemde maddi katkıları da bulunmaktadır.

Ağırlaşan rekabet koşullarında vazgeçilmez bir unsur olan kalite ile İş

sağlığı ve güvenliği uygulamaları arasında bir ilişki bulunup bulunmadığını

araştırmaya yönelik bu çalışmada ülkemizin lokomotif sektörlerinden biri olma

özelliğini koruyan hazır giyim sektörü, gerek ülke ekonomisi açısından önemi

gerekse istihdam edilen çalışan sayısının fazla olmasından dolayı tercih

edilmiştir.

iv

Bu çalışmada, iş sağlığı ve güvenliği, kalite ve hazır giyim ile ilgili

kavramsal bilginin ardından İzmir ilinde oluşturulan örneklem grubu ile alan

çalışması ve Ege Serbest Bölgesinde faaliyet gösteren bir hazır giyim

işletmesinin İş sağlığı ve Güvenliği uygulamaları öncesindeki ve sonrasındaki

durumu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: 1 ) İsçi Sağlığı ve Güvenliği 2 )Hazır Giyim 3) Kalite

v

ABSTRACT Relation Between Occupational Health and Safety Applications and Quality in

Clothing Industry

E.Burcu Düzen

Dokuz Eylül University

Institute of Social Sciences

Department of Labour Economics and Industrial Relations

Human Resources Programme

With the developing technology and renovations in business life, man,

the most essential source of industry is becoming foremost. Previously

occupational health and safety considered the only element of finance is

henceforth providing advantages such as profit and esteem for industries more

than social responsibility.

The purpose of occupational health and safety applications is not only

to protect the workers from industrial accidents and occupational diseases but

also to provide better working conditions. In the meantime, these applications

have advantages and financial contributions for the employers in the long term.

In this study, on a search inclined to find whether there is or isn't an

existence of relationship between occupational health and safety applications

and quality, an inevitable factor in more serious competitional conditions,

Clothing Industry preserving of our country's one of the locomotive sectors, is

preferred its importance for country's finance as well as the number of workers

employed.

vi

In this study, after the conceptional information about occupational

health safety, quality and clothing ındustry a pilot group formed in Izmir and

former and latter condition of clothing industry in Izmir Agean Free Zone will

be interrogated.

Key Words: 1) Occupational Health and Safety 2)Clothing Indusrty 3) Quality

vii

HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

UYGULAMALARININ KALİTE İLE İLİŞKİSİ

YEMİN METNİ .......................................................................................................ii TUTANAK ..............................................................................................................iii ÖZET .......................................................................................................................iv ABSTRACT.............................................................................................................vi İÇİNDEKİLER ........................................................................................................viii KISALTMALAR ......................................................................................................xii TABLOLAR ...........................................................................................................xiii ŞEKİLLER...............................................................................................................xiv EKLER.....................................................................................................................xv GİRİŞ .......................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAR

1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları ................................................................ 3

1.1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği............................................................................ 3

1.1.1.1. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi ............................................ 4

1.1.1.1.1. İşçi Açısından Önemi ................................................ 6

1.1.1.1.2. İşveren Açısından Önemi ......................................... 7

1.1.1.1.3. Ülke ve Ekonomi Açısından Önemi......................... 7

1.1.1.1.4. Küresel Düzeyde Önemi ........................................... 9

1.1.2. İş Kazası Kavramı.................................................................................. 9

1.1.2.1. İş Kazalarının Nedenleri ve Teorileri...................................... 11

1.1.2.1.1.İş Kazalarının Nedenleri ........................................... 11

1.1.2.1.2. Kaza Nedeni Teorileri............................................... 17

1.1.2.2. İş Kazalarının Sınıflandırılması ve Önlenmesi ...................... 19

1.1.2.2.1. İş Kazalarının Sınıflandırılması .............................. 19

1.1.2.2.2. İş Kazalarının Önlenmesi ......................................... 24

1.1.3. Meslek Hastalığı Kavramı ..................................................................... 26

1.1.3.1. Meslek Hastalıklarının Nedenleri............................................ 27

viii

1.1.3.2. Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması ................................28

1.1.3.2. Meslek Hastalıklarının Önlenmesi ..........................................30

1.1.3.2.1. Tıbbi Korunma Yöntemleri .....................................30

1.1.3.2.2. İşyerinin Çalışma Çevresine Ait Koruma Önlemleri

....................................................................................31

1.1.3.2.3. İşçiye Ait Koruma Yöntemleri.................................31

1.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ........................................................32

1.2.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları ..........................................................34

1.2.1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının Görev ve Yetkileri .......34

1.2.1.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Kurulması Zorunlu İşyerleri

.....................................................................................................35

1.2.1.3. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurul Üyeleri......................................36

1.2.1.4. Yasal Yükümlülükler................................................................36

1.2.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (Occupational Health and

Safety Assesment Series-OHSAS 18001)........................................................37

1.2.2.1. TS/OHSAS 18001’in Amacı ve Önemi ....................................38

1.2.2.2. TS/OHSAS 18001’in Yararları ................................................40

1.2.2.3. Dünyada TS/ OHSAS 18001.....................................................41

1.2.2.4. Türkiye’de TS/OHSAS 18001 ..................................................41

1..3. Kalite ve Kalite Yönetim Sistemleri ..............................................................43

1.3.1. Kalite ve İlgili Tanımlar ..............................................................43

1.3.2. TS-EN ISO 9000:2000 Serisi .......................................................45

1.3.3. SA 8000 Sosyal Sorumluluk Standardı ......................................46

1.3.4. Kalite Yönetim Sistemlerinin Prensipleri ..................................47

1.3.5. Kalite Yönetim Sistemlerinin Yararları ....................................48

ix

İKİNCİ BÖLÜM

HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ

2.1. Hazır Giyimin Tanımı Dünya’da ve Türkiye’de Hazır Giyim Sektörü......49

2.1.1. Dünya’da Hazır Giyim Sektörü............................................................50

2.1.2. Türkiye’de Hazır Giyim Sektörü..........................................................50

2.2. Hazır Giyimde İş Sağlığı ve Güvenliğini Etkileyen Fiziksel Faktörler .......56

2.2.1. Gürültü....................................................................................................56

2.2.2. Aydınlatma .............................................................................................60

2.2.3. Isı ve Nem................................................................................................62

2.2.4. Toz ve Gaz...............................................................................................63

2.2.5. Titreşim ...................................................................................................64

2.3. Hazır Giyimde Olası İş Kazaları ve Korunma Yöntemleri..........................65

2.4. Kazaların Etkileriyle Oluşan Kayıplar ..........................................................68

2.5. İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Alınacak Genel Önlemler...........................69

2.5.1. İşçiler Tarafından Alınması Gereken Önlemler ................................69

2.5.2. İşverenler Tarafından Alınması Gereken Önlemler..........................70

2.5.3. Kamu Kurumları Tarafından Alınması Gereken Önlemler.............72

2.6. İşletmelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Denetimleri ..........................................73

2.7. İş Kazalarının Maliyeti ....................................................................................73

2.7.1. İş Güvenliğini Sağlayamamanın Maliyeti............................................77

2.7.2. Maliyetteki İnsan Unsuru......................................................................79

2.8. Hazır Giyimde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kalite ile ilişkisi .........................79

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM


UYGULAMALARI VE KALİTE ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

3.1. Araştırmanın Amacı ........................................................................................ 84

3.2. Araştırmanın Yöntemi..................................................................................... 84

3.2.1. Veri Toplama Araçları .......................................................................... 84

3.2.2. Araştırmada Kullanılan Anket Formu ................................................ 85

3.2.3. Araştırmanın Sınırlılıkları ve Hipotezi ................................................ 85

x

3.2.4. Araştırmanın Analiz Yöntemi............................................................... 86

3.3. Bulgular............................................................................................................. 86

3.3.1. Anket Çalışmasına İlişkin Bulgular .................................................... 86

3.3.1.1. Frekans Analizleri.................................................................... 86

3.3.1.2. Varyans Analiz ......................................................................... 94

3.3.2. Örnek İşletmeye İlişkin Bulgular ........................................................ 97

3.3.2.1. Eşleştirilmiş Örneklem t-Testi ................................................ 97

3.4. Tartışma............................................................................................................ 98

SONUÇ.....................................................................................................................102

KAYNAKLAR ........................................................................................................103

EKLER.....................................................................................................................113

xi

KISALTMALAR

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

ÇSGB Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

EN Europeane Norm

ILO Uluslararası Çalışma Örgütü ( International Labor Organization)

ISO International Organization for Standardization

İSİG İş Sağlığı ve İş Güvenliği

İSGYS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi

MESS Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası

OHSAS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ( Occupational Health and

Safety Assesment Series)

PUKÖ Planla, Uygula, Kontrol et, Önlem al

s. Sayfa No

SAI Social Accountability International

SBE Sosyal Bilimler Enstitüsü

SPSS Statistical Package for the Social Sciences

TKY Toplam Kalite Yönetimi

TSE Türk Standartları Enstitüsü

vb Ve Benzeri

WHO Dünya Sağlık Örgütü ( World Health Organization)

xii

TABLOLAR

Tablo 1: Hazır Giyim Ticaretinde Lider Konumdaki Ülkeler (İhracat–2005) s.50

Tablo 2: Hazır Giyim Ticaretinde Lider Konumdaki Ülkeler (İthalat–2005) s.51

Tablo 3: Gürültü Kaynaklarının Desibel Olarak Değeri s.59

Tablo 4: Aydınlatma Normalleri s.61

Tablo 5: Hazır Giyim Sektörü İçin Gerekli Aydınlatma Şiddetleri s.61

Tablo 6: Tehlikeler ve Sakatlanma Olasılıkları ile Korunma Yöntemleri s.65

Tablo 7: İşyerinde Çalışan Personel Sayısının Dağılımı s.86

Tablo 8: İşletmenin Faaliyet Süreleri Dağılımı s.87

Tablo 9: İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama Alanlarının Dağılımı s.87

Tablo 10 : İSİG Uygulaması -Faaliyet Yılı s.88

Tablo 11: Personele Sağlanan Dokuman s.88

Tablo 12: İşçi Sağlığı ve Güvenliğini Olumsuz Etkileyen Faktörler s.89

Tablo 13: İş Kazalarını ve Meslek Hastalıklarını Önlemek Amacıyla Alınan Fiziki

Önlemler s.90

Tablo 14: İşyerinde Meslek Hastalığı ve İş Kazası Nedeniyle Çalışma Gücünü

Kaybeden Eleman Sayısı s. 91

Tablo 15: İSİG Uygulaması -Meslek Hastalığı veya İş Kazası Nedeniyle Çalışma

Gücünü Kaybeden Personel Sayısı s.91

Tablo16: İş Kazalarından Kaynaklanan Maddi Zarar s.92

Tablo 17: Oluşan Bir İş Kazasının Ürün Kalitesine Etkisi s.92

Tablo 18: Kalite Problemlerinin Sebepleri s.93

Tablo 19: Kalite Çalışmalarında İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamalarının Dikkate

Alınması Hakkında Düşünceler s.93

Tablo 20: Aylık Hatalı Ürün Oranı s.94

Tablo 21: Aylık Hatalı Ürün Yüzdesi (Varyans) s.94

Tablo 22: Aylık Hatalı Ürün Yüzdesi (ANOVA) s.95

Tablo 23: Aylık Hatalı Ürün Yüzdesi ( Tukey HSD ) s.96

Tablo 24: Paired Samples Statistics s.98

Tablo 25: Paired Samples Test s.98

xiii

ŞEKİLLER

Şekil 1: 1997–2006 Yılları Arasında Meydana Gelen İş Kazaları s.13

Şekil 2: Kaza Sebep Teorileri ve İnsan Hatası s.17

Şekil 3: 2006 SSK İstatistiklerine Göre İş Kazası Sonucu Sürekli İş Göremezliklerin

Sektörlere Göre Dağılımı s.21

Şekil 4: 2006 SSK Verilerine Göre İş Kazası Sonucu Ölümlerin Sektörlere Göre

Dağılımı s.23

Şekil 5: Geliştirilmiş Güvenlik Piramidi s.24

Şekil 6: Meslek Hastalıkları Sayıları 1997–2006 s.28

Şekil7:İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Sonucu Ölüm Sayıları s.29

Şekil 8: İSG Yönetim Sistemi Unsurları s.33

Şekil 9: PUKÖ Döngüsünün OHSAS 18001 İSG Yönetim Sistemine Uygulanması

s.39

Şekil 10: Tekstil ve Hazır Giyim Sanayinde Üretim Süreci s.49

xiv

EKLER

Ek 1: Anket Formu s.113

Ek 2: Hatalı Ürün Formu s.118

Ek 3: Hatalı Ürün Veri Formu s.120

xv

GİRİŞ

Endüstrileşmenin hızla geliştiği çağımızda, çalışma koşullarının

iyileştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Sanayi devriminden sonra ortaya çıkan iş

kolları, makinelerin teknolojik gelişimleri, iş sağlığı ve güvenliği konusunda

çalışmaları zorunlu kılmaktadır. Konu önce insani olarak, daha sonra da ulusal

verimlilik sorunu olarak gündeme gelmektedir.

Gelişmekte olan ülkelerin endüstrileşme sürecindeki önemli sorunlarından

biri, transfer edilen teknolojilerde istenilen verimliliğin ve kalitenin

sağlanamamasıdır. Bu sorun özellikle emek yoğun sektörlerde insan faktörünü ön

plana çıkarmaktadır. Ancak insan faktörü; demografik özelliklerin yanı sıra beden

gücü, zeka düzeyi, iş disiplini, öğrenme hevesi, sağlık ve güvenlik standartlarına

bağlı olarak değerlendirildiğinde daha da karmaşık hale gelmektedir.

İşletmelerin, üretim süreçlerinde ortaya çıkması muhtemel tehlikeli durum ve

işlemlerini tamamen ortadan kaldırmalarının mümkün olmadığı durumlarda

bunlardan korunmaya çalışmaları gerekmektedir. İşverenlerin iş güvenliği

önlemlerini yalnızca maddi külfet olarak düşünmeleri yaygın bir durumdur ancak iş

kazası sonucu doğacak maddi ve manevi kayıplar düşünülecek olursa önleme

maliyetleri oldukça düşüktür.

Çalışma ortamının sağlıklı ve güvenilir hale getirilmesi için literatürde

oldukça karmaşık yaklaşımlara rastlanmaktadır. Temelde ise tehlike arz eden

unsurların tespitinin ardından alınacak basit önlemler dahi, iş sağlığı ve güvenliği

açısından önemli yararlar sağlayabilir. Fiziksel çevre faktörleri, kimyasal maddeler,

binaların teknik özellikleri gibi pek çok unsur çalışanların sağlığı ve güvenliğinde

risk yaratıcı rol oynayabilmektedir.

İş sağlığı ve güvenliği konusunda firmaların sistematik ve organizasyonel

yapılandırmalara ihtiyaçları vardır, devletin yasalarda, tüzüklerde öngördüğü konular

da dikkate alınarak gerekli ekipler kurulmalıdır. Firmalar hem genel, hem de kendi

1

branşlarına özel tüm riskleri analiz etmeli ve buradan yola çıkarak sistemlerini

kurmalıdırlar. Eğitim planları yapılmalı, iş sağlığı ve güvenliği bilinci tüm

çalışanlara kazandırılmalıdır.

Çalışma ortamında oluşabilecek kazalara karşı, fiziksel çevre koşullarının işçi

ihtiyaçlarına göre düzenlenmesi ile birlikte, çalışanlara verilecek eğitimlerin, işyerine

bağlılığı ve motivasyonu arttırmasının yanı sıra kalite ve verimliliği de olumlu yönde

etkilediği düşünülmektedir. Rekabetin vazgeçilmez bir unsuru olan kalitenin önemi

gittikçe artmaktadır. Özellikle hazır giyim gibi pek çok kişinin prestij unsuru olarak

değerlendirdiği tüketici profiline sahip bir sektörde, durum daha da önem

kazanmaktadır. Markalaşma sürecindeki firmalar için kalite, fiyat, zamanında teslim

ve sosyal uygunluk birbirleriyle etkileşim içinde bulunan dört kritik noktadır.

Çalışanlarına güvenli ve insani kriterlere uygun bir çalışma ortamı sağlayan

işletmelerde iş kazası ve meslek hastalıklarından dolayı meydana gelen kayıp

zamanlar yaşanmayacak, bu durum zamanında teslim, maliyet ve kaliteye de etki

edecektir. Çalışma ortamına duyulan güven, motivasyonun artması, personel devir

hızının ve devamsızlıkların düşmesi sonuçlarını da beraberinde getireceğinden,

nitelikli işgücünün artmasına da destek olacak, uygun fiyat düzeylerinde, tam

zamanında üretime imkan sağlayan ve kaliteli üretim yapan işletmelerin çoğalmasını

sağlayacaktır. Günümüzde uygunsuz çalışma koşulları da kamuoyu baskısı

oluşturmakta ve bu alanda yapılan iyileştirme çalışmaları kaliteli üretimin göstergesi

olarak kabul edilmektedir.

Sonuç olarak iş sağlığı ve güvenliği yalnızca tek bir bilim dalının konusu

olmayıp tıp, mühendislik, sosyal bilimler başta olmak üzere pek çok uzmanlık alanını

kapsaması nedeniyle ekip çalışmasını zorunlu kılmaktadır

Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde iş sağlığı ve güvenliği

ile kaliteye ilişkin kavramsal bilgiler, ikinci bölümde hazır giyim sektörü ve

sektördeki iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları, üçüncü bölümde ise konuya ilişkin

anket çalışması ve bir firma uygulamasına yer verilecektir.

2

BİRİNCİ BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAR

1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

1.1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği

Sanayileşmeye paralel olarak, işçilerin sağlık ve güvenlik içinde

çalışmalarının sağlanması çözülmesi gereken en önemli sorunlardan biri olarak

karşımıza çıkmaktadır.

İş güvenliği, iş yerindeki çalışma koşullarının sağlık ve güvenlik içinde

olmasını temin ve neticesinde iş kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltan bir

bilimdir.1

İşyerinde çalışma şartlarının meydana getirdiği, çalışanlara, makine ve

tesislere veya üretime yönelik tehlike, zarar ve aksaklıkların araştırılması ve

önlenmesi bakımından yapılan metotlu çalışmaların tümüne “iş güvenliği” denir.2

Bu tanım iş güvenliliğinin önemli bir özelliğini ortaya koymaktadır. İş

güvenliği plansız ve düzensiz bir önlemler dizisi olmayıp, başlı başına bir tekniktir.

İş güvenliği tekniği öncelikle insanı korumayı amaçlar; ancak işyerindeki diğer

girdilerin (makineler, hammadde, bina ve tesisler) bozulmasının, zarar görmesinin

önlenmesi de iş güvenliğinin ilgilendiği diğer alanlardır.3

İşçi sağlığı ve iş güvenliği “İş yerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli

maddelerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla

yapılan sistemli ve bilimsel bir çalışmadır”.4

1 Gürdal Külahçıoğlu, İş Güvenliği, Mühendislik Fakültesi Basım Ünitesi, İzmir, 1996, s.1. 2 Zeynel Arıkoğlu, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tanımı ve Amacı, Ç.S.G.B. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu, Ankara, 1988,s.3. 3 Sezgin Ayhan, İş Kazalarının Önlenmesi Çalışmalarında Ergonomi Destekli Yaklaşım, ( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1988,s.8. 4 Adnan Avcı, İşyerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Mevzuatı, Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti., İstanbul, 1998, s. 64.

3

İşçi sağlığı ve iş güvenliği, tıbbın, tekniğin ve birçok bilim (fizik, kimya,

mühendislik, sosyoloji, psikoloji, hukuk, sosyal politika vb.) dallarının ilgili

alanlarına giren multisektörel bir çalışma alanıdır.5

İSİG aslında iki farklı kavramdan oluşmaktadır. Ancak, günlük hayatta İSİG

tek bir kavram gibi kullanılmaktadır. Sağlık ve güvenlik birbirleri ile etkileşim

halinde olan iki kavramdır.6

1.1.1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği’nin Önemi

Sanayileşmedeki hızlı gelişmenin ve iş yerlerinde yeterli önlemlerin

alınmamasıyla artan iş kazaları ve meslek hastalıkları, iş sağlığı ve güvenliği

açısından önemli boyutlara ulaşmış durumdadır. Üretim süreçlerinin daha verimli

hale gelmesi ve yeni yatırımların oluşması çalışanların sağlıklı ortamlarda çalışma

hakkını da beraberinde getirmelidir. İş kazalarının ve meslek hastalıklarının

önlenmesi için teknolojik imkanlardan yararlanılması kadar, bu imkanları

kullanmaya zorlayacak yasal düzenlemelerin de yapılması gereklidir.7

İşletmelerin zaman içinde geçirdiği ekonomik ve teknolojik gelişmeler

sonucu üretim biçimleri değişmiş, özellikle sanayi devriminden sonra üretimin her

alanında makinelerin kullanılmasıyla küçük ve orta ölçekli atölyeler fabrika haline

dönüşmüştür.

Bu teknolojik gelişmelere paralel olarak, özellikle işyerindeki üretken faktör

olan işçilerin sağlığı ve güvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya çıkmıştır.

Başlangıçta fazla önemsenmeyen bu sorunlar iş verimini ve üretimi tehlikeye

sokmasıyla önem kazanmıştır.

İşçi sağlığı ve güvenliğinin genel anlamda yalnızca çalışanların değil tüm

işletmenin ve üretiminin güvenliğinin düşünülmesi gerekir. Bu üç ayrı alandaki 5 Ç.S.G.B., İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, Sayı 17, Yıl 4, Ocak-Şubat 2004, s.10. 6 Kadir Arıcı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri, Tes-İş Eğitim Yayınları, Ankara, 1999, s.48. 7 Faik Arseven, Yeni İş Kanunu’nun İş Sağlığı ve Güvenliği Yaklaşımı, İşveren Dergisi, Cilt:42 Sayı:7, Ankara, Nisan 2004, s.15.

4

çalışmaların birlikte mevcut olması halinde çalışanların güvenliğini tam olarak

sağlamak mümkün olacaktır.8

Çalışanları Korumak: İşçi sağlığı ve iş güvenliği çalışmalarının ana amacını

oluşturur. Çalışanları işyerinin olumsuz etkilerinden korumak, rahat ve güvenli bir

ortamda çalışmalarını sağlamak, başka bir ifadeyle çalışanları iş kazaları ve meslek

hastalıklarına karşı koruyarak ruh ve beden bütünlüklerinin sağlanması

amaçlanmaktadır.9

Üretim Güvenliğini Sağlamak: Bir işyerinde üretim güvenliğinin sağlanmasıyla

birlikte verimin ve kalitenin artması sonucunu doğuracağından özellikle ekonomik

açıdan önemlidir. Çalışan işçilerin korunmasıyla meslek hastalıkları ve iş kazaları

sonucu ortaya çıkan işgücü ve iş günü kayıpları azalacak, dolayısıyla üretim

korunacak, daha sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının işçiye verdiği güvenle iş

veriminde ve kalitesinde artma olacaktır.10

İşletme Güvenliğini Sağlamak: İşyerinde alınacak tedbirlerle, iş kazalarından veya

güvensiz ve sağlıksız çalışma ortamından dolayı doğabilecek makine arızaları ve

devre dışı kalmaları ile yangın gibi işletmeyi tehlikeye düşürebilecek durumlar

ortadan kaldırılacağından, işletme güvenliği sağlanmış olur.11

Üretim alanında insanların, üretim alanı dışında karşılaştıklarından farklı

sağlık ve güvenlik sorunları yaşamakta, yani, bir risk grubu oluşturmaktadırlar.

Yürütülen işin türüne ve niteliğine bağlı olarak riskliliğin artmaktadır, ama düzeyi ne

olursa olsun riskin tanınıyor olması, günümüzde ulaşılmış bilimsel- teknolojik

aşamada onun ortadan kaldırılmasına ya da etkisizleştirilmesine yetecek çıkış

yolunun bulunmasına olanak sağlamaktadır. Bu sebeple iş sağlığı ve güvenliğini

ilgilendiren tüm sorunlar çözülebilir, iş kazaları ve meslek hastalıkları önlenebilir

8 İş Sağlığı ve Güvenliği, Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme Metodolojileri, Tisk Yayınları, http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ana&ana id=57, (10.09.2006) 9 Ç.S.G.B., İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile İlgili Bilgiler, Ankara, 1999, s.9. 10 Ç.S.G.B., 1999 , s.10. 11 Ç.S.G.B. ,1999, s.11.

5

http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ana&ana

sayılmaktadır.12

Bilindiği gibi, bir işletme kendi bünyesinde iş güvenliği düzenini

yerleştirmeyi arzu etmiyorsa, kanunlar, tüzükler, denetim ve önerilerin etkisi ancak

bir dereceye kadar olacaktır. Yararlı ve etkili bir iş güvenliği sistemi, işçi, işveren ve

ekonomik çevrelerin bu konunun önemini kavramaları ve gerekliliğine inanmaları ile

sağlanabilir. Bu ise tarafların iş güvenliğine ilişkin önlemleri almanın ekonomik ve

sosyal yararlarını ve iş kazaları ile meslek hastalıklarından doğan kayıpların

maliyetlerini bilmeleriyle mümkün olacaktır.13

Aşağıda iş güvenliğinin işçi, işveren ve ülke ekonomisi açısından önemi

açıklanmaya çalışılmaktadır.

1.1.1.1.1. İşçi Açısından Önemi

İş kazası ve meslek hastalığına uğrayan bir işçi, geçici veya sürekli

işgörmezliği sonucunda belirli bir miktar ödenek alacaktır. İşçi, üretime direkt katkısı

bulunan üretim faktörlerinden biridir. Üretimden doğan kazançtan, sürekli olarak

çalıştığı takdirde pay alabilir. Ancak sürekli iş göremez duruma düştüğünde gelir

yaratma kapasitesi sınırlanacaktır. Kaza ölümle sonuçlandığında, yukarıdaki

ihtimallerde ortadan kalkacak ve çalışan kişinin ailesi de zarar görecektir.14

İşçiye ve ailesine sağlanan maddi yardımlar tüm ihtiyaçların giderilmesi için

yeterli olmadığı gibi, işgöremez duruma gelmesiyle birlikte geçim sıkıntısı içine

düşen işçinin yaşadığı moral kaybını, acı ve sıkıntıyı tamamen ortadan

kaldıramamaktadır. Bir diğer anlatımla, iş kazalarının işçi ve ailesi bakımından

ortaya çıkardığı maliyet sadece ekonomik değil, aynı zamanda sosyo-psikolojik

niteliktedir.15

12 Bülent Piyal, İşyeri İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri, Sendikal Notlar, Türkiye Petrol Kimya Lastik İşçileri Sendikası, Sayı:14, Nisan 2002, s. 90–91 13 Ayhan, s.15. 14 Kadir Arıcı, İş Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri, Ankara, 1999, s.10. 15 Tunç Demirbilek, İş Güvenliği Kültürü, 1. Baskı, Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlük Matbaası, İzmir, 2005, s.18–19.

6

1.1.1.1.2. İşveren Açısından Önemi

İş sağlığı ve iş güvenliği alanındaki yetersizlikler ve buna bağlı olarak

meydana gelen kazaların maliyetleri karşısında, işletmelerin konuya karşı

duyarlılıkları artmaktadır. İşletmeler açısından iş kazalarının ortaya çıkardığı

maliyetler ya da kayıplar “dolaylı maliyetler” ve “dolaysız maliyetler” biçiminde iki

grupta toplanmaktadır. Dolaysız maliyetler, kaza sonucu doğan zararların

ödenmesinden (tedavi harcamaları, sigorta prim ve tazminatları ile mahkeme

giderleri gibi) kaynaklanmaktadır. Dolaylı maliyetler ise, işgücü kaybı (kazaya

uğrayanın ve arkadaşlarının çalışamaması, kazaya uğrayana ilk yardım yapılması ile

yasal işlemler yüzünden kaybedilen zaman gibi), üretim kaybı (kaza nedeniyle

üretime ara verilmesi, hammadde ve malzemenin zarar görmesi gibi), işletme

siparişlerinin zamanında karşılanamaması ve denetim masrafları şeklindedir.16

İşletmelerde iş güvenliğinin sağlanmasının doğal olarak bir maliyeti vardır,

iş güvenliği için yapılan harcamalar ile maliyetler arasında söz konusu olan ilişkide

üzerinde dikkatle durulması gereken nokta, bir yandan maliyetleri minimum düzeyde

tutarak, öte yandan işletmedeki çalışma şartlarını düzenleyerek iş kazaları ve meslek

hastalıklarına engel olacak güvenlik önlemlerinin nasıl alınacağıdır. 17

Bugün ülkemiz ekonomisinin en büyük problemlerinden biri de, kalifiye işçi

problemidir. İş güvenliği tedbirlerinin alınması kalifiye işgücünün kaybedilmemesini

veya belirli bir süre için atıl kalmamasını sağlayacaktır. Çalışma ortamında alınacak

iş güvenliği tedbirleri, işgörenler açısından iş yerini tercih edilir hale getirmekle

kalmayıp bağlılık ve motivasyonu da arttıracaktır.

1.1.1.1.3. Ülke ve Ekonomi Açısından Önemi

İş kazaları şahsen zarara uğramasına sebep olduğu gibi, ulusal ekonomi

bakımından da çok ciddi ve geniş kayıplar doğurur. İş kazalarının sebep olduğu 16 Demirbilek, s.20. , Lars Harms Ringdahl, Safety Analysis: Principles and Practice in Occupational Safety, Elsevier Science Publishers Ltd., London, 1993, s.10. 17 Ayhan, s.19

7

ekonomik kayıplar direk ve endirekt masraflar sonucu ortaya çıkar. Sigortalıya

ödenen geçici ve sürekli iş göremezlik ödeneği bakım ve tedavi masrafları ile insan,

malzeme ve teçhizat kayıtları, iş kazasından doğan direkt masraf faktörleridir.

Karşılanması ve tespit imkanı oldukça kolay, belirli esaslara bağlanmış bulunan

direkt masrafların yanı sıra görünmeyen ve sigorta ile karşılanması mümkün

olmayan direkt masraflar vardır. Bunlar direkt kayıtların en az dört katı

tutarındadır.18

İş güvenliğinin sağlanması, ekonominin üretken kapasitesini olumlu yönde

etkileyecektir. Bu ise, insan kaynağının hammadde ve sermaye mallarının korunması

yoluyla olur. Bir ülkede kalkınma çabalarının başarısı, sürekli verimlilik artışları

sağlanmasına bağlıdır. Tüm sanayi dallarındaki verimlilik artışları, ülke

ekonomisinin verimliliğini artıracaktır.19

İş güvenliğinin sağlanması kaynak dağılımı açısından da önemlidir. Ülke

kaynaklarının bir kısmının güvenlik eğitimi, organizasyonu ve önlemlerine

yöneltilmesi, getireceği verimlilik artışları ve etken üretim ile ekonomik kalkınmaya

katkıda bulunacağından bir yatırım şekline dönüşebilir.20

Elde edilen kazanç, milli refahı artıracak; işçi, işveren ve ekonomiye yarar

sağlayacaktır. Oysa aksi durumda, kaynaklar kaza ve hastalıklara ayrılacaktır. Bu da

dikkatli kullanılması gereken kaynakların verimli kullanılamaması anlamına

gelmektedir.

İş sağlığı ve güvenliğinin sağladığı faydaları sıralamak gerekir ise;

• Çalışanlara, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturur,

• Çalışan memnuniyeti sağlandığı için üretim kalitesi arttırılmış olur,

• Üretim kalitesinin artması verimliliği arttırır,

18 Ercan Güven, İş Kazası Yönünden Sosyal Politika Sorunları, Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, Ankara, 1970, s.17. 19 Ayhan, s.20. 20 Arıcı, s.22.

8

• Firmanın karlılığı artar,

• İş kazası ve meslek hastalıklarından dolayı ortaya çıkan kayıplar azalır,

• Kalifiye eleman sayısı artar,

• Çalışanların ve toplumun yaşam kalitesi artar,

• Çalışma barışını ve kalkınmayı sağlar,

• Rekabeti arttırır.21

1.1.1.1.4. Küresel Düzeyde Önemi

İş sağlığı ve iş güvenliği, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve Avrupa

Sosyal Şartı’ndan ILO Sözleşmeleri ve AB Direktiflerine kadar çok sayıda uluslar

arası düzenlemede yer almış bir konudur. Günümüzde ise, küresel niteliği ve önemi

belirginleşmiştir. Güvenliğin küresel düzeydeki önemi, iş kazalarının ortaya çıkardığı

sonuçların sadece kazaya uğrayan ile ailesi, çalıştığı işletme, ülke ekonomisi ve

yaşadığı toplumla sınırlı bir etkiye sahip olmayıp; küreselleşen dünyada küresel bir

etki boyut da taşıdığı gerçeğinde görülebilmektedir. Bu bağlamda, iş kazaları küresel

nitelikli bir temel sağlık sorunu olarak nitelendirilmektedir.22

1.1.2. İş Kazası Kavramı

506 sayılı Kanunun 11.maddesine göre, “İş kazası,

a) Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada,

b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla,

c) Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden

asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d) Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak

götürülüp getirilmeleri sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan

21 Orhan Engin, İş Sağlığı ve Güvenliği Geliştirme Semineri, Kobi’ler de Güvenlik Kültürü Oluşturma Süreci, ISAG OHS Project, www.isggm.gov.tr/ docs/sunumlar/konya/orhan_engin.ppt, (12.07.2007) 22 Demirbilek, s.26., Ringdahl, s.4.

9

bedence veya ruhça arızaya uğratan olaydır 23

Kaza; olaylar zincirinde beklenmedik ve hatalı davranış ya da teknik arıza

nedeniyle ortaya çıkan, sonucunda her zaman bir sakatlanma, ölüm ya da tahrip

görülmese bile belirli bir faaliyetin tamamlanmasını engelleyen bir olaylar zinciridir.

Bir iş kazası aşağıdaki faktörlerden herhangi biri veya birkaçını kapsayacak

şekilde meydana gelebilir.24

İNSAN: Yaralanma, iş kazası sonuçlarından mümkün olanların sadece bir

tanesidir. Bunların eksiksiz, zamanında ve güvenilir bir şekilde ilgililere

bildirilmesi ve kayıtlara geçirilmesi iş yerinde iş güvenliği ile görevli kişilere

bütün çalışmalarında ışık tutar.

MALZEME: Bir iş kazası sadece malzeme kaybı ile sonuçlanmış ise, bunlar

genellikle ihbar edilmez. İşçiler, ustabaşları tarafından tenkit edilecekleri ve

cezalandırılacakları korkusu ile bunu gizlemeye çalışırlar, dolayısıyla bu tipteki

iş kazaları doğru bir şekilde kayıtlara geçirilemez.

MAKİNA: Seyrek de olsa sınırlı ve sadece makineye zarar veren iş kazaları

meydana gelebilir. Bunlar genellikle çok ciddi ve masraflı olup, çoğunlukla

bütün faktörleri kapsarlar.

ZAMAN: Yukarıda açıklanan noktalarla ilgili bir iş kazasında bir hasar meydana

gelmese bile her iş kazası sonucu daima bir zaman kaybı olur. Çoğu zaman bu

durum tıkanıklıklar, üretim azalmaları ve makine yavaşlamaları veya işin

durması şeklinde görülür.

İş kazası analizleri, yaralanmaya sebep olan her kaza başına yaralanma

olmadan geçiştirilmiş pek çok kazanın varlığını göstermektedir. İş kazalarının 23 Ali Güzel, A.Rıza Okur, Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Basım A.Ş., İstanbul, 2004, s.226 24 Müfit Sanan, İş Kazalarının Prodüktiviteye Etkisi ve İş Kazalarına Karşı Tedbirler, MPM Konferansları 1969–1970 Cilt–1 (MPM yayınları: 78), Ankara, 1971, s.175.

10

önlenmesinde bu durum ayrı bir önem taşır. Ancak bu oran sadece yaralanmalar

sonucu insan gücü kaybına değil aynı zamanda malzeme, teçhizat ve makine hasarı

ile üretimde zaman kayıplarının önlenmesi zorunluluğuna da işaret eder.

Yaralanma olmadan geçiştirilen iş kazası oranı daha fazla da olabilir. Bu

nedenle iş kazalarının önlenmesinde görevli ekibin açıklanan oranı göz önünde

tutması ve yalnız yaralanmaya bağlı iş kazalarının değil tümü ile kazaları

değerlendirmesi gerekir.25

1.1.2.1. İş Kazalarının Nedenleri ve Kaza Nedeni Teorileri

1.1.2.1.1. İş Kazalarının Nedenleri

Hiç bir kaza durup dururken, tesadüfi olarak veya nedensiz meydana gelmez.

Bu nedenle, oluşan küçük ya da büyük tüm kazaları dikkatlice incelemek, analiz

etmek, yol açan nedenleri araştırmak ve değerlendirme sonrasında gerekli ders ve

önlemleri almak, kaza tekrarlarının önlenmesi veya etkilerinin en aza indirgenmesi

açısından son derece önemlidir.

Yaşanan kazalar sonucunda işletme bünyesinde yapılacak incelemeler, kazaların

tekrarlanmaması açısından büyük önem taşımaktadır. Özellikle dikkat edilmesi

gereken noktalardan bazıları aşağıdaki gibidir,26

• İnceleme heyeti çok kalabalık (4–5 kişi) olmamalıdır ve kazanın meydana

geldiği bölümden olmayan kişiler de tercih edilmelidir. Böylelikle kazanın

oluş şekline ve diğer bölümlerle etkileşimine daha tarafsız bakılabilir ( Bir

ormanın şeklini ortasından görmek zordur),

• Kanıtların uzmanlar tarafından değerlendirilinceye kadar zarar görmeden

muhafaza edilmesine dikkat edilmeli, eğer taşınılması gereken bir kanıt varsa

önceden fotoğrafı çekilmelidir,

25 Sanan, s.177 26 Trevor Kletz, Learning From Accidents, Gulf Professional Publishing, Third Edition, England, 2001, s.2–3.

11

• Görgü tanıkları, teknik uzmanlar gibi yardımcı olabilecek herkesin bir listesi

yapılmalı, detaylar unutulmaması için görüşmeler mümkün olduğunca çabuk

yapılmalıdır,

• Görüşmeler sırasında sabırlı olunmalı, görgü tanıklarının sakince

düşünmelerine izin verilmelidir. Yönlendirici ve kapalı uçlu sorular tercih

edilmemelidir. Bu soruları cevaplamak kolaydır ama ayrıntıları kaçırma riski

yüksektir,

• Görüşmeler başlamadan önce amacın sebepleri ortaya çıkarmak ve

tekrarlanmasını engellemek olduğunu açıkça belirtilmesi ve kimsenin

suçlanmaması gerekir,

• Mümkün olan her tür bilginin sayısal olarak saklanması daha sonra da

kullanılabilmesini kolaylaştıracaktır.

İstatistiki bilgiler ve yapılan araştırmalar göstermektedir ki;27

1. İş kazalarının % 90’a yakını kişilerin hatalı davranışlarından

kaynaklanmaktadır.

2. Kazaların meydana gelme sıklığı, kişilerin hatalı hareketlerine bağlıdır.

3. En önemli yatırım çalışana yapılan yatırımdır. Çalışana yapılacak olan en

değerli yatırım da kuşkusuz eğitimdir.

4. İş emniyeti performansını yükseltmek için “emniyetsiz hareket ve

durumların” gözlenmesi ve analiz edilmesi gereklidir.

5. Tüm iş kazaları, zincir halkaları gibi birbirine bağlı hataların, emniyetsiz

hareket ve durumların oluşmasıyla meydana gelmektedir. Bu zincirin

bozulmasıyla kaçınılmaz sonuç önlenecek veya değişecektir.

Tablo 1’de görüldüğü üzere ülkemizde yaşanan iş kazaları 70.000 seviyesinin

altına düşürülememiştir. İş kazalarında 1997–1999 yılları arasında yaşanan düşüş

2003 yılına kadar azalarak ta olsa devam etmiş ancak 2003 ve 2004 yıllarında

yine artış trendine geçmiştir. Sürekli iyileşmeyi göremediğimiz bu tabloda iş

kazalarını etkileyen diğer pek çok faktöründe göz ardı edilmemesi

27 Turgay Binyıldırım, İş Kazalarının Oluşumu ve İş Kazalarının Sınıflandırılması, s.123, http://arsiv.mmo.org.tr/pdf/11248.pdf , (10.10.2007)

12

http://arsiv.mmo.org.tr/pdf/11248.pdf

gerekmektedir.

Şekil 1: 1997–2006 Yılları Arasında Meydana Gelen İş Kazaları

9831891895

7795574847 72367 72344 76668

83830

7392379.027

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Kaynak: http://tr.osha.europa.eu/statistics/1997-2006istatistikler (08.08.2007)

Güvenli Olmayan Davranışlardan Kaynaklanan Nedenler

İş kazalarında birinci sırada yer alan ana neden; çalışanların, güvensiz

(tehlikeli) hareketleridir. Kazaların büyük çoğunluğu çalışanların güvensiz ve

eğitimsiz hareketlerinden meydana gelmekte; disiplinsizlik, eğitimsizlik, talimatlara

aykırı davranışlar ve iş güvenliği konusundaki bilinçsizlik, iş kazaları ve meslek

hastalıklarının en önde gelen nedenlerinden olmaktadır.28 Kişinin algılamasını

sağlayan organlardaki bozukluklar, hastalıklar, fiziksel bozukluklar, kas

koordinasyonunun yetersiz oluşu, yorgunluk v.b. gibi nedenler de tehlikeli

hareketlere sebep olmaktadır.

Yapılan araştırmalar, işyerlerinde eğitim düzeyi düşük olan işçilerin

çalıştırılmalarının bir sonucu olarak bu işçilerin veriminin de düşük olduğunu ortaya

çıkarmıştır. İş verimi düşük olan işçilerin işten aldıkları haz da düşük olduğundan, bu

kişiler işlerini severek yapmamakta ve kazaya uğrayabilmektedirler. Dolayısıyla, tüm

bunlara sebebiyet vermemek için, işçinin yeteneği ile çalıştığı işin gerektirdiği

28 Zehra Gönül Balkır, İş Güvenliğinde Eğitimin Önemi, Mercek Dergisi, Türkiye Metal İş Sendikası (MESS) Yayını, Yıl:2, Sayı:7, İstanbul, 1997, s.67.

13

http://tr.osha.europa.eu/statistics/1997-2006istatistikler

yetenekler arasında bir uyum olması gerekmektedir.29

İşçilerin tecrübeleri arttıkça kaza yapma ihtimalleri de azalmaktadır. Bunun

nedeni; tecrübe, bilgi ve becerinin zaman içinde artmasıdır. Kazaların analizleri

yapıldığında, daha çok ilk iki yıl içinde, işçilerin kazaya maruz kaldıkları ortaya

çıkmıştır.30

İş kazalarına etki eden kişisel faktörler sınıflandırıldığında;

1. Kişisel arızalar ve eksiklikler (görme, duyma bozuklukları, kas

koordinasyonu bozuklukları, yorgunluk)

2. Kötü alışkanlıklar (alkol, uyuşturucu kullanma ve ilaç)

3. Kişilik özellikleri ( dikkatsizlik, ihmal, tecrübesizlik, uyumsuzluk ve

yorgunluk)31 karşımıza çıkmaktadır.

İşçilerden kaynaklanan kazaların nedenlerin başlıcaları aşağıdaki gibidir:32

1. Kullanılacak alet konusunda gerekli eğitimi almadan kullanmaya

çalışmak,

2. Araç ve gereçleri yanlış şekilde kullanmak,

3. İşin gereği olan kişisel koruyucuları kullanmamak,

4. İş ortamında gereksiz ve dikkatsizce dolaşmak,

5. Kaba şakalar yapmak,

6. İşin gereği olan yolları takip etmemek,

7. İş arkadaşlarını ve kendini gereksizce işten alıkoymak,

8. İşyerinin temizliğine ve düzenine dikkat etmemek .

29 Bünyamin Bacak, İş Kazalarını Önlemede Eğitimin Önemi, Mercek Dergisi, Türkiye Metal İş Sendikası (MESS) Yayını, Yıl:8, Sayı:32, İstanbul, Ekim 2003, s.68. 30 Ayhan, s.26. 31 Haluk Orhun, İş Kazalarının İşyerindeki Fiziksel Etmenlere Bağlı Olarak İncelenmesi, Çeşitli Boyutlarıyla ve Çözüm Önerileri ile İş Kazaları Seminer Bildirileri, MPM, Ankara, 1983, s.111. 32 Ankara Büyükşehir Belediyesi Eğitim Merkezi, İş Güvenliği, İşçi Sağlığı ve Sivil Savunma, Ankara Büyükşehir Belediyesi Eğitim Merkezi Yayınları, Ankara, 1991, s.31.

14

Güvenli Olmayan Durumlardan Kaynaklanan Nedenler

İşçinin öncelikle yaptığı işin tüm özelliklerini bilmesi gerekir. Fiziki ortamın

kontrol altında olmayışı, makinelerin kullanacak işçiye uygun olmayışı, araçların tam

ve doğru kullanılmayışı v.b. gibi güvenliksiz durumlar başlıca nedenlerdendir.

Güvenliksiz durumlardan kaynaklanan kazaların nedenleri aşağıdaki gibidir:

1. İşe girişte işçiye iş kazaları ve işin niteliği hakkında yeterli bilgi

vermemek, eğitmemek,

2. Güvenli çalışma konusunda işçileri aydınlatmamak,

3. Yapılan işe uygun giysi ve araç kullandırmamak,

4. İşçinin sağlık durumunu ciddiye almamak,

5. Makinelerin ve cihazların korunmaya alınmaması,

6. Gerekli koruyucu ve güvenlik araç gereçlerinin temin edilmemesi,

7. Bozuk olan makine, alet ve cihazların onarımının yapılmaması 33

8. Bina yapısı ile ilgili bozukluklar

• İşyeri binası, çatısı, duvar ve pencereleri ile ilgili problemler,

• Taban ve asma katların yetersizliği ve dayanıksızlığı, merdiven

korkuluklarının bulunmaması,

• İşyeri zeminini düzgün malzemeden yapılmaması,

9. Güvenliksiz istifleme

• 3m’yi aşan, aydınlatmayı engelleyen, makine ve teçhizatın

çalışmasını güçleştiren, gidiş ve gelişi aksatan istiflemeler

10. Elektrik tesisatının uygunsuzluğu

• Elektrik tesisatının mevzuata uygun olmaması, tesisatın bakım

onarımının yetkili kişilerce yapılmayışı,

• Parlayıcı, patlayıcı maddelerle çalışan işyerlerinde elektrik

tesisatının uygun yapılmaması

33 Oben Karaduman, Hazır Giyim Sektöründe İş Kazalarının Oluşumu ve Bu Kazaların Verimliliğe Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma, Yayınlanmamış Mezuniyet Tezi, Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Ankara, 2004, s.7.

15

11. Sağlıksız çevre koşulları

• Yetersiz aydınlatma, yüksek gürültü düzeyi, yüksek ısı, rutubet

vb. koşullarının işyeri ortamında bulunması,

• İşyerinin kışın ısıtılmaması veya yazın havalandırmanın

sağlanmaması

12. Organizasyon ve yerleşim bozukluğu, düzensizliği

• Makine ve tezgahların iş akışına uygun yerleştirilmemesi,

• Gürültü çıkaran makinelerin ayrı bölüme alınmayışı, toz, gaz vb.

çıkaran makinelerin ayrı bölüme alınmamış olması, bu tip

bölümlerde havalandırma sistemini bulunmaması veya

yetersizliği34

İş kazalarının oluşumuna sebep olan iki faktör güvenli olmayan (Tehlikeli)

durum ve işçilerden kaynaklanan tehlikeli hareketlerdir. İş kazalarının nedenlerini

aşağıdaki gibi formüle edebiliriz.

İş Kazası = Tehlikeli Durum x Tehlikeli Hareket

Tehlikeli durum veya tehlikeli hareketten herhangi birinin sıfır olması

sonucunda sıfır olması sonucunu doğurur. Bu durum etken iki faktörden birinin

ortadan kaldırılması ile iş kazası riskinin ortadan kalkacağı anlamına gelir. Yani

işyerindeki tehlikeli durumların tamamen ortadan kaldırılması ile tehlikeli hareketler

önlenmemiş olsa bile iş kazaları tamamen ortadan kalkar. Aynı şekilde tehlikeli

hareketin de tamamen önlenmesi ile tehlikeli durum devam etse bile iş kazası riski

ortadan kalkar.35

34 Burcu Başkan, İnsan Kaynakları Yönetiminin İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Açısından Etkileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, DEU,SBE, İzmir, 2007, s.23. 35 Harun Atılgan, İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temel Prensipleri ,www.riskanaliz.net , (26.08.2007)

16

http://www.riskanaliz.net/

1.1.2.1.2. Kaza Nedeni Teorileri

Bu bölümde yaşanan kazalarının sebeplerini açıklamak amacıyla ortaya

konulmuş en genel teoriler incelenecektir.36 Şekil 2.’de kaza sebep teorileri ile insan

hatası ilişkisi gösterilmiştir.

Domino Teorisi

İlk geliştirilen kaza sebep teorilerinden biridir. Teori, yaralanmaların bir dizi

faktörlerden meydana geldiğini savunur. Bu teori (domino theory) endüstriyel

güvenliğin aksiyonları olarak tanımlanan on ifadeden oluşur. Bu teoriye göre

kazalara yol açan beş temel faktör vardır: Kalıtsal-sosyal çevre, insan hatası,

güvensiz eylemler/mekanik veya fiziksel tehlikeler, kaza ve yaralanma.37

Şekil 2: Kaza Sebep Teorileri ve İnsan Hatası

Kaynak: http://www.ttb.org.tr/MSG/temmuz07/kaza.pdf, ( 09.09.2007)

36 Ercüment N.Dizdar, Kaza Sebeplendirme Yaklaşımları, Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz 2001, http://www.ttb.org.tr/MSG/temmuz07/kaza.pdf, ( 09.09.2007) 37 Dizdar, s.28.

17

http://www.ttb.org.tr/MSG/temmuz07/kaza.pdf


İnsan Faktörleri Teorisi

Bu teori (human factors theory) kazaları, eninde sonunda insan hatasından

kaynaklanan olaylar zincirine bağlar. Teori, insan hatasına yol açan üç önemli

faktörü içerir: Aşırı yük, uygun olmayan tepki ve yerinde olmayan faaliyetler.

Kitabında bu teorilerin eksikliğini ifade eden Sanders kullanım kolaylığı

açısından kaza sebep teorilerini üç geniş kategori altında sınıflandırmıştır: Kaza-

yatkınlık teorileri, işçi kabiliyetlerine karşılık iş talebi teorileri ve psikososyal

teoriler.38

Kazaların insan hatalarından kaynaklanması birçok faktöre dayanır.

Kuşkusuz, kaza yapan işçinin eğitimsizliği, işe uygun olmayışı, uyumsuzluğu, eğitim

ve bilgi eksikliği, tecrübesizliği, yorgunluğu, heyecanlı veya üzüntülü oluşu,

dalgınlığı, dikkatsizliği, ilgisizliği, düzensizliği, meleke noksanlığı ve hastalıkları vb.

nedenler; ya da işçinin her şeye karşın kurallara uymamış olması da insan faktörüne

bağlı temel sebepler arasındadır.39

Kaza/Olay Teorisi

Bu teori (accident/incident theory) insan faktörleri teorisinin genişletilmiş bir

halidir. Ek olarak; ergonomik yetersizlikleri, hata yapma kararı ve sistem hataları

gibi yeni elemanları ortaya çıkarır.40

Epidemiyoloji Teorisi

Teori (epidemiological theory), çevre faktörleri ve hastalık arasındaki ilişkiyi

belirleme ve çalışma için kullanılan modellerin, çevre faktörleri ile kazalar arasındaki

sebepsel ilişkinin açıklanmasında da kullanılabileceğini savunur.41

38 Dizdar, s.28. Sanders, M. S., McCormick, E. , Human Factors in Engineering and Design, McGraw-Hill Inc., Seventh Edition, Singapore, 1993 39 Dizdar, s.28, Rasmussen, J., Duncan, K. , and Leplat, J. , New Technology and Human Error, Wiley&Sons, New York., 1987 40 Dizdar, s.28.

18

Sistem Teorisi

Teori (system theory) bir kazanın oluşabileceği herhangi bir durumu, üç

parçadan oluşan bir sistem olarak görür: İnsan, makine ve çevre.42

Kombinasyon Teorisi

Bir tek teorinin tek başına bütün hadiseleri açıklayamayacağını savunur.

Teoriye (combination theory) göre kazaların gerçek sebebi iki veya daha fazla

modelin kombinasyonu ile elde edilebilir.43

1.1.2.2. İş Kazalarının Sınıflandırılması ve Önlenmesi

1.1.2.2.1. İş Kazalarının Sınıflandırılması

Yaralanma veya hastalanma ve/veya mala, çevreye veya üçüncü şahıslara

zarar gelmesiyle sonuçlanan olaylardır. İş kazaları karşımıza, düşme, incinme, parça

veya malzeme düşmesi, yanma ve patlama, zehirlenme, boğulma, sıkışma, ezilme,

göze yabancı cisim kaçması, makine, el aleti veya elektrik kazaları şeklinde çıkabilir.

İş kazaları aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.44

Ucuz Atlatılan Kazalar (Near Miss)

Herhangi bir yaralanma veya malzeme kaybına veya hasarına–kıl payı farkla-

yol açmayan kazalardır. Ancak gerçek bir kaza olarak kabul edilmeli ve buna yol

açan çalışma koşulları araştırılmalıdır.45

41 Dizdar, s.28. 42 Dizdar, s.28 43 Dizdar, s.28 44 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Başkanlığı, Kaza Sonucuna Göre İş Kazalarının Sınıflandırılması, www.casgem.gov.tr/index.php?islem=isguv_a , (17.05.2007) 45 Arıcı, s.25.

19

http://www.casgem.gov.tr/index.php?islem=isguv_a

Maddi Kayıplara Yol Açan İş Kazaları (Without Injury)

Büyük maddi kayıplar, herhangi bir yaralanmanın yer almadığı, ancak şirket

tesisinde, araçlarında, malında veya cihazlarında (herhangi bir sigorta ödemesi

öncesinde) 10.000 USD veya daha fazla hasara neden olan kazalardır. Küçük maddi

kayıplar ise10.000 USD altında hasarın veya ürün kaybının meydana geldiği

kazalardır 46 .

Yaralanma İle Sonuçlanan Kazalar

Bir iş yerinde tanımlanmış olan bir görevin yerine getirilmesi sırasında tek bir

olaydan -veya kısa bir süre içinde birden fazla olaydan- kaynaklanan yaralanma veya

rahatsızlanma (veya hastalanma) durumudur.47

Ekipman veya yönetim araçlarındaki kusurlar nedeniyle meydana gelen

kazalar -mesai dışında dahi olsa- iş kazası olarak nitelendirilmelidir. Ancak, iş

yerinde doğal nedenler sonucunda meydana gelen ölüm veya hastalıklar /

rahatsızlıklar (ve buna bağlı yaralanmalar) iş kazası olarak kabul edilmezler.48

Yaralanmanın cinsine göre İş Kazaları49

1. Baş, göz ve boyun yaralanmaları,

2. Dış beden yaralanmaları,

3. Kol, el ve parmak yaralanmaları,

4. Ayak ve bacak yaralanmaları,

5. İç organ kazaları,

6. Ruhsal ve sinirsel tahribat şeklinde sınıflandırılabilir.

46 Turgay Binyıldırım, İş Kazalarının Oluşumu ve İş Kazalarının Sınıflandırılması, İşçi Sağlığı ve Güvenliği Konferansı Bildiriler Kitabı, TMMOB Makine Mühendisleri Odası, MMO Yayın no: 239, İstanbul, 1999, s. 123–130. 47 Arıcı, s.32. 48 Karaduman, s.26 49 Başkan, s.21.

20

Basit Yaralanma İle Sonuçlanan Kazalar (First-aid Accidents), basit

müdahaleler gerektiren ve gün kaybı ile sonuçlanmayan kazalardır. Buna örnek

olarak; basit sıyrıklar, parmak sıkışmaları, ciddi olmayan lokal yanıklar, önemsiz ve

derin olmayan kesikler v.b. gösterilebilir. 50

Geçici İş Göremezlik / Sakatlık Hali (Temporary Total Disability), kazaya

uğrayan şahsın, en azından kazanın meydana geldiği günü takip eden takvim günü

boyunca -ancak geçici bir süre için- çalışmasının kısıtlanmasına yol açan

kazalardır.51

Şekil 3: 2006 SSK İstatistiklerine Göre İş Kazası Sonucu Sürekli İş Göremezliklerin

Sektörlere Göre Dağılımı

22%

10%

7%

6%5%

50%

İnşaat Metalden Eşya İm.(Mak. Hariç)

Nakliyat Dokuma San.

Kömür Madenciliği 100 den az iş göremezlik olan sektörler


Şekil 3’de görüldüğü üzere Dokuma Sanayi diğer sektörlere göre çok daha az

risk içeriyor gibi görünmesine rağmen iş kazası sonucu işgöremezlik rakamlarına 50 Karaduman, s.27. 51 Arıcı, s.37.

21


göre azımsanmayacak bir orana sahiptir.

Kalıcı Kısmi Sakatlık (Permanent Partial Disability), meydana gelen bir kaza

sonucunda vücudun herhangi bir parçasının veya bir organının kalıcı olarak

fonksiyonunu kaybetmesi, sakatlığı veya onarılamayacak şekilde kopması.52

Tam Sakatlık (Permanent Total Disabilty), kişinin çalışmasını tamamen

engelleyen ve vücudun fiziki fonksiyonlarını kalıcı olarak ortadan kaldıran son

derece ciddi kazalardır.

Ölümcül İş Kazaları

Ölümle sonuçlanan iş kazalarıdır. Birden fazla kişinin ölümü söz konusu

olabilir. Yaralanma ile ölüm arasında geçen süre dikkate alınmaz. Bu tip kazalarda

maddi hasar da meydana gelebilir. Örneğin; zehirli gaz kaçakları, patlamalar,

düşmeler, sıkışma, ezilme veya çarpma (elektrik, cisim, araç) sonucu meydana gelen

ölümler v.b. olarak gösterilebilir.53

2006 SSK verilerine göre iş kazası sonucu ölümlerin sektörlere göre dağılımı

dikkate alındığında dokuma sanayinde meydana gelen ölümlerin diğer pek çok sektör

ile eşit olduğu görülmektedir. Çalışan sayısının fazlalığı düşünüldüğünde bu oranın

sayısal olarak ifadesi daha da çarpıcı hale gelmektedir.

52 Karaduman, s.30. 53 Karaduman, s.31.

22

Şekil 4: 2006 SSK Verilerine Göre İş Kazası Sonucu Ölümlerin Sektörlere Göre

Dağılımı

4%

2%2%

2%2%

2%2%

2%1% 2%10%

2% Kömür Madenciliği

10% Nakliyat

32% Bilinmeyen

25% İnşaat

İnşaat NakliyatKömür madenciliği Bilinmeyen Toptan ve Parakende Tic. Taş, Toprak, Kil Kum vs. İmali Gıda Maddeleri San. Şahsi HizmetlerDokuma San. Metalden Eşya İm.Makine İm. Ve Tam. Hukuk, Tic. Ve TeknikNakil Araçları İm. Taş, Kil ve Kum Ocakları20 den az ölümlü iş kazası olan sektörler

Kaynak: http://tr.osha.europa.eu/statistics/1997-2006istatistikler ( 21.04.2007)

H.W. Heinrich tarafından 1931 de geliştirilen ve günümüze dek birbirine

yakın düzenlemelerle kullanılmaya devam edilen ve “güvenlik piramidi” (Şekil 5)

olarak bilinen piramit, 600 ramak kaldı olayının sonuçta 1 ciddi kazalanma

oluşturacağına işaret eder. Bu teoriden yola çıkılarak kimya endüstrisinde ramak

kaldı yönetim sistemi 54 için geliştirilen piramitte ise; ramak kaldı olaylarının altında

emniyetsiz / tehlikeli koşullar kademesi yer almaktadır. Ramak kaldı olayının

tanımlanmasında şirketler arası çeşitlilikler bulunmaktadır. O yüzden her

organizasyon öncelikle işi ile ilgili standart operasyonlardan yaşanabilecek kaza

habercisi olayları ve bunların dışında kalan operasyonlardaki haberci olayları 54 Ulus Kürşat Şerifoğlu, Elif Sungur, Kazaların Habercileri: Kaza Habercisi Olayların Yönetimi ve Sağlık ve Güvenlik Kültürü İlişkisi,s.7. akademik.maltepe.edu.tr/KAZALARIN%20HABERC%DDLER%DD%2022.3.2007.doc, Phımıster, J. R., Öktem, Ü.G., Kleindorfer, P. T., Kunreuther, H., Yen Koo, C., Near Miss Management Systems in The Chemical Process Industry, http://opim.wharton.upenn.edu/risk/downloads/01-03-JP.pdf, (12.10.2006)

23


http://opim.wharton.upenn.edu/risk/downloads/01-03-JP.pdf

belirlemeli ve değerlendirmelidir. Kaza habercisi olayların değerlendirilmesiyle

henüz olaya neden olmamış bir tehlikenin fark edilerek kaynağında yok edilmesi

amaçlanmaktadır.

Şekil 5: Geliştirilmiş Güvenlik Piramidi

Kaynak: akademik.maltepe.edu.tr/KAZALARIN%20HABERC%DDLER%DD%2022.3.2007.doc

1.1.2.2.2. İş Kazlarının Önlenmesi

İş kazalarının önlenebilmesi veya azaltılması için iş kazalarına neden olan

işyerlerindeki işçiden kaynaklanan nedenlerin ve güvenli olmayan durumların

ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi gerekmektedir.

Güvenli Olmayan Davranışları Ortadan Kaldırmak

Çalışanlar, biyolojik bir varlık olarak, belirli fiziksel, ruhsal ve zihinsel

özelliklere sahiptir. Herkesin; yapabileceği iş ulaşabileceği başarı, denetleyebileceği

uzaklık ve optimum hareket yetenekleri farklı farklı ve sınırlıdır. Diğer taraftan insan

çalışma ortamında, soğuk, sıcak, nem gibi farklı değişkenlerin altında bulunur.

Çalışanlar; toz, zehirli gazlar, duman, zehirli maddeler, gürültü ve yeterli olmayan

hava gibi olumsuz ortam ve makine özelliklerinin altında iş hayatında bulunur. Bu

olumsuz çalışma koşulları altında bulunan insan, işlerini yapabilmeleri için kısıtlı

24

fiziksel ve zihinsel enerjiye sahiptir. Çalışma faaliyetleri sırasında tüketilen enerji,

üretileni aştığı zaman yorgunluk ve bıkkınlık başlar. Yorgunluk ve bıkkınlık

çalışanların solunum, dolaşım ve sinir sistemi gibi oluşturan temel organların

zorlanmasına ve yıpranmasına neden olur. Bu durumda, çalışanların fizyolojik ve

zihinsel kapasitelerinin aşılmasına, dolayısıyla, yorgunluğa bıkkınlığa, bitkinliğe,

işsizliğe, işten kaçmaya ve geçimsizliklere yol açarak iş kazası ve meslek

hastalıklarının meydana gelmesine sebep olur, bu konuda insan makine özelliklerini

ve bu özelliklerin birbiriyle uyumunu inceleyen bilim dalı, ergonomi (iş bilim) iş

kazalarının nedenlerini ortadan kaldırmakta kullanılan bir bilim dalı haline

gelmektedir.55

İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önemli bir nedeni kuşkusuz işçilerin

işyerindeki risklere karşı eğitilmemiş olmaları ve eğitimin önemi konusunda yeterli

bilince kavuşturulamamış olmalarıdır. Bu bakımdan işçilerin yeterli eğitime sahip

olmaları son derece büyük önem taşımaktadır.56

Doğru ve bilinçli yaklaşımlarla güvensiz hareketleri azaltarak sağlıklı ve

güvenli çalışma ortamı ve şartları sağlanmaktadır. Emniyetli davranmanın kişisel

sorumluluk ve çalışma şartı olduğu için, işletme için, üretim için yapılan her görevin

güvenli bir şekilde yapılması gerektiği unutulmamalıdır ve verilen iş sağlığı ve

güvenliği eğitimlerinde bu hususlar üzerinde durulmalıdır.57

Güvenli Olmayan Durumları Ortadan Kaldırmak

Güvenli olmayan durumların ortadan kaldırılması çalışması ilk aşama sağlık

ve güvenliği tehdit edici çalışma ortamlarından kaynaklanan risklerin tespit

edilmesidir. Daha sonra bu risklerin ortadan kaldırılmasına yönelik önlemler

55 Abdurrahman Ayhan, Sosyal Güvenlik İş Güvenliği İlişkisinin Ergonomi Bakımından Önemi, 9. Ulusal Ergonomi Kongresi “Bildiriler” , Pamukkale Üniversitesi Denizli Meslek Yüksekokulu Yayınları, Denizli, 2003, s.30. 56 Ömer Ekmekçi, İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin Usul ve Esasları, Mercek Dergisi, Türkiye Metal İş Sendikası (MESS) Yayını, Yıl:11, Sayı:41, İstanbul, Ocak 2006, s.100. 57 MESS, Zorunlu İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri, Genel İş Sağlığı ve Güvenliği, MESS Yayınları, Hanlar Matbaacılık, İstanbul, 2006, s.14.

25

planlanır ve gerçekleştirilir.58

Risklerin önlenmesinde temel yöntemler aşağıdaki gibidir:

• Tehlikeyi kaynağında yok etmek,

• Tehlike kaynağında yok edilemiyorsa tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla

değiştirmek,

• Tehlike yok edilemiyorsa tehlikeli maddeyi, makineyi, ekipmanı veya işlemi

izole etmek. Tehlike kaynağını izole etmek mümkün değil ise bu durumdan

etkilenen kişi sayısı, maruz kalma süresi ve miktarını azaltmak,

• Mühendislik kontrolleri yapmak,

• Kişisel koruyucu kullanmak.59

İş kazalarının önlenmesinin en etkili yoludur. Güvenli durumları sağlamak

için yapılan çalışmalar hem daha kolaydır hem de sonuçları süreklilik gösterdiğinden

daha etkilidir.60

1.1.3. Meslek Hastalığı Kavramı

Mesleki bir faaliyetin yürütümü ya da bazı işlerde sürekli çalışma, kişide, bu

faaliyetlerle doğrudan bağlantılı hastalıklara yol açabilir. Meslek hastalıkları da

sosyal güvenlik sistemlerince iş kazaları gibi sosyal bir risk olarak kabul

edilmektedir. Meslek hastalığı, işçinin işverenin emir ve talimatı altında çalışmakta

iken işin niteliğine göre yinelenen bir nedenle veya işin yürütüm koşulları nedeniyle

maruz kaldığı bedeni veya ruhi arıza, biçiminde tanımlanmaktadır.61

İşgören açısından kaza yaralanma ile sonuçlanmamışsa, sağlık bakımından

olumsuz bir sonuç da doğmamış olacaktır. Ancak meslek hastalıkları ve işgören

sağlığı doğrudan işyeri ortamına ve iş türüne bağlıdır. İşgörenler kazalara karşı

güvenli bir ortamda bulunsalar da, diğer önlemler yeterli değilse sağlıklarını bozucu

58 MESS, Zorunlu İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri, s.14. 59 Başkan,.s.26. 60 Avcı, s.67. 61 Ali Güzel, A.Rıza Okur, Sosyal Güvenlik Hukuku, s.238.

26

başka tehlikelerle karşılaşabilirler. Bu tehlikeler meslek hastalıkları olarak

tanımlanır.62 İş kazası kapsamı dışında, fakat iş ile bağlantılı koşullara maruz kalarak

insan vücudunda meydana gelen rahatsızlık durumları veya fonksiyon

bozukluklarıdır. Kaza (yaralanma) ile meslek hastalığı arasındaki temel fark “tek

olay veya ani oluşum” dur.

Kazalar ve dolayısıyla yaralanmalar aniden oluşur. Ancak zarar görme,

zamana bağlı olarak veya ortamdaki tehlikeye birçok kez maruz kalarak şiddetini

arttıran bir gelişim şeklinde kendini gösterir ise bu bir “hastalık” durumudur.63

1.1.3.1. Meslek Hastalıklarının Nedenleri

Meslek hastalıkları işyerinde bulunan faktörler nedeniyle meydana geldiği

için işyerinde ne kadar risk faktörü varsa o kadar çeşitli meslek hastalığı olacağı

düşünülebilir.64

Meslek hastalığını etkileyen faktörler:

1. Kişiye bağlı faktörler (Beslenme, temizlik alışkanlıkları)

2. Ortam

• Fiziki ortam (sıcak, soğuk, havalandırma, gürültü, titreşim, basınç)

• Biyolojik ortam (tarım, hayvancılık, bakteriler, mikroorganizmalar)

• Sosyal ortam (gelenekler, kültür, inançlar)

• Psikolojik ortam (dalgınlık, sinir, ilgisizlik, dikkatsizlik)

3. Diğer etkenler (kalıtsal)

62 Ağah Sinan Ünsar, Türkiye’de İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Faaliyet Kolları Açısından 1990-2000 Yılları Arasındaki Görünümü, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:3 No:1, Trakya Üniversitesi Matbaa Tesisleri, Edirne, 2004, s.102. 63 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile İlgili Genel Bilgiler, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1993, s.42.

64Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Eğitimi ve Bilişimi Ana Bilim Dalı, Meslek Hastalıklarının Nedenleri, www.medinfo.hacettepe.edu.tr/ders/TR/D3/7/3107.doc+meslek+hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1+nedenler&hl=tr&gl=tr&ct=cink&cd=10, (22.04.2007)

27

4. Kimyasal Faktörler (civa, kurşun, krom, kadmiyum, nikel vb)

Zaman içinde meydana çıkan meslek hastalıklarının büyük bir çoğunluğu

maske, gözlük, kulak tıkacı, kulaklık ve eldiven gibi koruyucu malzemelerin

kullanılmamasından kaynaklanmaktadır.65

1.1.3.2. Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması

Mesleki hastalık grupları:

1. Kimyasal maddelerden kaynaklanan hastalıklar

2. Deri hastalıkları

3. Pnomokonyozlaz ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları

4. Mesleki bulaşıcı hastalıklar

5. Fiziki etkenleri olan hastalıklar66

Şekil 6: Meslek Hastalıkları Sayıları 1997–2006

1473

1252 13331173

1008

878 811 843

1096

1601

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006


Son 10 yılda ülkemizde kayıtlara geçmiş meslek hastalıkları sayısı 800 ile

1600 arasındadır. En az meslek hastalığının tespit edildiği 2003 yılı ile en çok meslek

hastalığının tespit edildiği 2006 yılları arasındaki fark yaklaşık iki kattır. 1999 65 Turgay Özcan, Gültekin Karaçam, Siemens, İş Sağlığı ve Güvenliği El Kitabı, Boyut Matbaacılık, İstanbul, 2004, s.176. 66 Türk Standartları Enstitüsü, İş sağlığı ve güvenliği eğitim notu, 2006, s.9, Nurgül Çakıroğlu, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Kapsamında Risk Analizi, Denetim ve Bir Firma Uygulaması, DEÜ, SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s.15–16.

28


yılından sonra kademeli olarak düşüş göstermekte olan meslek hastalıklarında 2005

ve 2006 yıllarında görülen yükseliş dikkat çekmektedir.

Şekil 7: İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Sonucu Ölüm Sayıları

1282

191

1094

158

1165

168

731

6

1002

6

872

6

810

1

841

2

1072

24

1592

90

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

İş Kazası Sonucu Mesl. Hast. Sonucu


İş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu ölümlerin bir arada incelendiği bu

tabloda meslek hastalığı sonucu ölümlerin iş kazaları sonucu ölümlere oranla

oldukça düşük olduğu görülmektedir. Ancak rakamsal veriler değerlendirilirken

meslek hastalığı sonucu ölümlerin kayıt altına alınmasındaki zorluktan kaynaklanan

hata payı da göz ardı edilmemelidir.

Meslek hastalıkları, yol açan etmenlere göre sınıflandırılır67

1. Kimyasal kaynaklı meslek hastalıkları

1.1. Ağır metaller

1.2. Çözücüler

1.3. Gazlar

2. Fiziksel kaynaklı meslek hastalıkları

2.1. Gürültü ve sarsıntı

2.2. Yüksek ve alçak basınçta çalışma

2.3. Soğuk ve sıcakta çalışma 67 Milli Eğitim Bakanlığı-AB, İş Sağlığı ve İş Güvenliği, MEGEB ( Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi ) Notları, Ankara, 2005, s.23, http://www.obitet.gazi.edu.tr/MEGEP_files/isci%20sagligi%20ve%20is%20guvenligi.pdf (27.05.2007)

29


2.4. Tozlar

2.5. Radyasyon

3. Biyolojik kaynaklı meslek hastalıkları

3.1. Bakteri kaynaklı

3.2. Virüs kaynaklı

3.3. Biyoteknoloji kaynaklı

4. Psikolojik kaynaklı meslek hastalıkları

1.1.3.3. Meslek Hastalıklarının Önlenmesi

Meslek hastalıkları önlenebilir hastalıklardır, korunma yöntemleri temel

olarak üç bölümde incelenebilir.68

1.1.3.2.1. Tıbbi Korunma Yöntemleri

İş yerinde alınması gerekli tıbbi önlemler işyeri hekiminin görevleri

arasında yer alırlar. İşe yeni alınacak işçinin yapacağı işe fizik ve ruh bakımından

uygun olup olmadığının saptanması işe giriş muayeneleri ile gerçekleştirilir. Ancak

bu muayeneler yeterli olmayacağı için belirli zaman aralıkları ile yapılması gereken

periyodik muayeneler İş Sağlığı ve Güvenliği tüzüğü ile hükme bağlanmıştır.69

İşyeri hekimleri, çalışılan işyerinin risklerini ve meydana gelebilecek meslek

hastalıkları ile ilgili olarak, periyodik muayeneler sırasında işçilerdeki belirtileri

değerlendirerek meslek hastalığı teşhisi koyabilir ve tedavi sürecine başlayabilir.

İşyeri hekimi, işyerinde sağlığa zararlı koşulları tespit ederek, işveren ve

işçileri bu koşulların sağlığa olumsuz etkileri ve korunma yöntemleri konusunda

eğitimler verir. İşe giriş ve periyodik muayene kayıtları, varsa meslek hastalıkları ile

ilgili kayıtları her işçinin dosyasında muhafaza edilir.70

68 Ç.S.G.B., İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, Sayı 19, Yıl 4, Mayıs-Haziran 2004,s.20. 69 İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü, http://www.alomaliye.com/is_guvenligi_tuzuk_ana_sayfa.htm, (03.05.2007) 70 Başkan, s.29–30.

30

http://www.alomaliye.com/is�_guvenligi�_tuzuk_ana_sayfa.htm

1.1.3.2.2. İşyerinin Çalışma Çevresine Ait Koruma Önlemleri

İşyerindeki çalışma çevresine ait koşullar (ısı, nem, gürültü, toz, gaz vb)

işçilerin sağlığını olumsuz etkilemektedir. İşverenler tarafından alınabilecek bazı

önlemler sayesinde meslek hastalığı riskleri azaltılabilir. Bu önlemler arasında71

• Kullanılan kimyasal maddelerde yapılabilecek değişikliklerle daha az

zararlı maddelerin kullanılması

• Toz çıkaran operasyonları daha kapalı yerlerde yapmak

• İşyerindeki sağlığa zararlı kimyasal madde çıkaran veya ısı, radyasyon

veya gürültü gibi faktörlerin ortaya çıktığı işleri ayrı bir bölüme almak

• Havalandırma sistemini gözden geçirmek

• İş yerinde sürekli temizlik ve bakım yapılması çalışanların sağlığını

olumlu yönde etkiler.

1.1.3.2.3. İşçiye Ait Koruma Yöntemleri

Meslek hastalığı riski altındaki işçilerin de kendilerini korumak amacıyla

alabilecekleri önlemler mevcuttur. İş kazalarının önlenmesinde kullanılan koruyucu

ekipmanlar uzun vadede maruz kalınabilecek meslek hastalığı riskini de

azaltmaktadır. Kullanılabilecek kişisel koruyucular arasında,72

• Baş koruyucuları (Baret, saç ve kulak koruyucuları)

• Yüz ve göz koruyucuları (Gözlükler, yüz siperleri)

• El, ayak ve bacak koruyucuları (Eldivenler, koruyucu ayakkabılar ve

bacak koruyucuları)

• Solunum yolu koruyucuları ( Gaz, toz ve buhar maskeleri)

71 Başkan, s.30–31. 72 Başkan, s.31–32.

31

1.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi

İşyerlerinde işlerin gerçekleşmesi esnasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan

sağlığa zarar verebilecek kaza ve diğer etkenlerden korunmak ve daha iyi çalışma

ortamı sağlamak amacıyla sistemli ve bilimsel bir şekilde tehlikelerin ve risklerin

belirlenmesi ve bu tehlikelere ve risklere yönelik önlemlerin alınması çalışmalarının

gerçekleştirildiği yaklaşıma İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (İ.S.G.Y.S.)

denir.73

İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yönetmeliklerin ene kapsamlısı, bu konuda

temel noktaları düzenleyen “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği”dir. İş Kanunu

kapsamına giren tüm işyerlerinde uygulanacak yönetmelikle mevzuatımızda ilk kez

risk değerlendirmesi kavramı ve sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi tanımına yer

verilmektedir.74 İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Yönetim Sistemi; iş sağlığı ve

güvenliği faaliyetlerinin kuruluşların genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik

bir şekilde ele alınıp sürekli iyileştirme yaklaşımı çerçevesinde çözümlenmesi için

bir araçtır.

Ülkemizde İSG faaliyetleri kişisel koruyucuların kullanımını çağrıştırmakta ve

geleneksel olarak ayrıca yapılması gereken iş olarak algılanmaktadır. İSG Yönetim

Sistemiyle, çalışanlar, yönetenler ve denetleyenlerin rol ve sorumlulukları açık hale

getirilerek çalışanların katılımını sağlayacaktır.

73İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Hakkında Genel Bilgi, OHSAS/TS 18001, www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=163&ad=Kalite%20Standartları&id=19 (09.03.2007) 74 Erten Cılga, İş Sağlığı ve Güvenliğinde Yeni Dönem, Mercek Dergisi, Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası, Yıl:9, Sayı:34, Nisan 2004, İstanbul, s.111.

32

http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=163&ad=Kalite%20Standartlar�&id=19

Şekil 8: İSG Yönetim Sistemi Unsurları

Kaynak: Bilgin Candemir, TS/OHSAS 18001 ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları,

Eğitim Notu, MMO, 2005, s.35.

Başarılı bir güvenlik programını oluşturmak ve yürütmek için aşağıda

belirtilen altı temel aşama söz konusudur.75

1. Aşama: Programın Kabulü ve Desteklenmesi

2. Aşama: Yazılı Bir Politika Oluşturulması

3. Aşama: Güvenlik Faaliyetlerinin Düzenlenmesi

4. Aşama: Tehlikelerin Analizi

5. Aşama: Programın Yönetimi ve Eylem Planı

6. Aşama: Programın Denetimi

75 Demirbilek, s.48., N. McDONALDS/S. CORRIGAN/C. DALY/S. CROMIE, “Safety Management Systems and Safety Culture in Aircraft Maintenance Organizations”, Safety Science, Vol.34, Issue:1-3, February 2000,s.153.

33

Bu sistemle, çalışanlar, İSG risklerinin belirlendiği ve önlemlerle asgari

seviyeye indirildiği, yasalar uyan, hedeflerin yönetim programları ile hayata

geçirildiği, uygun İSG eğitimlerinin uygun kişilere verildiği, acil durumlara hazır,

performansını izleyen, izleme sonuçlarını iyileştirme faaliyetlerini başlatmak için

kullanan, faaliyetlerini denetleyen, yaptıklarını gözden geçiren ve dokümante eden

bir kuruluşta İSG faaliyetlerine gereken önemi veren bir sistemin parçası

olacaklardır.76

1.2.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları

İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının ve yasal mevzuatlarının

doğru ve sağlıklı şekilde yürütülebilmesi için meydana gelmiş kurullardır.

1.2.1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının Görev ve Yetkileri

İş sağlığı ve güvenliği kurullarının görev ve yetkileri aşağıda belirtilmiştir;77

a) İşyerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği iç yönetmelik taslağı

hazırlamak, işverenin veya işveren vekilinin onayına sunmak ve iç

yönetmeliğin uygulanmasını izlemek, izleme sonuçlarını rapor haline getirip

alınması gereken tedbirleri belirlemek ve kurul gündemine almak,

b) İş sağlığı ve güvenliği konularında o işyerinde çalışanlara yol göstermek,

c) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tehlikeleri ve önlemleri

değerlendirmek, tedbirleri belirlemek, işveren veya işveren vekiline

bildirimde bulunmak,

d) İşyerinde meydana gelen her iş kazası ve tehlikeli vaka veya meslek

hastalığında yahut iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir tehlike halinde gerekli

araştırma ve incelemeyi yapmak, alınması gereken tedbirleri bir raporla tespit

ederek işveren veya işveren vekiline vermek,

76 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Hakkında Genel Bilgi, OHSAS/TS 18001, http://www.kaliteofisi.com/makale2/activeNews_print.asp?articleID=58 (20.03.2007) 77 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik, http://www.calisma.gov.tr/birimler/isggm/is_sagligi_guven_kurullari_hak_yon.htm (19.05.2007)

34

http://www.kaliteofisi.com/makale2/activeNews_print.asp?articleID=58

http://www.calisma.gov.tr/birimler/isggm/is_sagligi_guven_kurullari_hak_yon.htm

e) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim ve öğretimini planlamak, bu konu ve

kurallarla ilgili programları hazırlamak, işveren veya işveren vekilinin

onayına sunmak ve bu programların uygulanmasını izlemek,

f) Tesislerde yapılacak bakım ve onarım çalışmalarında gerekli güvenlik

tedbirlerini planlamak ve bu tedbirlerin uygulamalarını kontrol etmek,

g) İşyerinde yangınla, doğal afetlerle, sabotaj ve benzeri ile ilgili tedbirlerin

yeterliliğini ve ekiplerin çalışmalarını izlemek,

h) İşyerinin sağlık ve güvenlik durumuyla ilgili yıllık bir rapor hazırlamak, o

yılki çalışmaları değerlendirmek, elde edilen tecrübeye göre ertesi yılın

çalışma programında yer alacak hususları ve gündemi tespit etmek, işverene

teklifte bulunmak, planlanan gündemin yürütülmesini sağlamak ve

uygulanmasını değerlendirmek,

i) 4857 sayılı İş Kanununun 83 üncü maddesinde belirtilen taleplerin vukuunda

acilen toplanmak ve karar vermek.

1.2.1.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Kurulması Zorunlu İşyerleri

İş Kanunu’nun 80. maddesine göre; sanayiden sayılan, devamlı olarak en az 50

işçi çalıştırılan ve altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde bir iş sağlığı

ve güvenliği kurulunun kurulması zorunludur. İşverenler iş sağlığı ve güvenliği

kurullarınca iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun olarak verilen kararları

uygulamakla yükümlüdür.

İş sağlığı ve güvenliği kurullarının oluşumu, çalışma yöntemleri, görev, yetki

ve yükümlülükleri “İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik”’te

belirlenmiştir. Söz konusu yönetmelik gereği işverenler; kendisine bağlı fabrika,

müessese, işletme veya işletmeler grubu gibi birden çok işyerinde ayrı ayrı birer iş

sağlığı ve güvenliği kurulu kurmakla yükümlü tutulmuşlardır.78

78Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik, http://www.calisma.gov.tr/birimler/isggm/is_sagligi_guven_kurullari_hak_yon.htm (19.05.2007)

35


1.2.1.3. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurul Üyeleri

İş sağlığı ve güvenliği kurulları79

• İşveren veya işveren vekili,

• İş Kanunun 82.maddesi uyarınca görevlendirilen mühendis veya teknik

eleman,

• İş Kanunun 81. maddesi uyarınca görevlendirilen işyeri hekimi,

• İnsan kaynakları, personel, sosyal ilişkiler veya idari ve mali işleri

yürütmekle görevli bir kişi,

• Varsa sivil savunma uzmanı,

• İşyerinde görevli forman, ustabaşı veya usta,

• İşyerinde bulunan sendika temsilcilerinin kendi aralarından seçtikleri kişi,

işyerinde sendika temsilcisi yoksa o işyerindeki işçilerin yarıdan fazlasının

katılacağı toplantıda açık oy yöntemi ile seçilecek işçi,

• İşyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme,

önlem alınmasını isteme, önerilerde bulunma ve benzeri konularda işçileri

temsil etmeye yetkili olan sağlık ve güvenlik işçi temsilcisinden

oluşmaktadır.

1.2.1.4. Yasal Yükümlülükler80

İşveren veya İşveren Vekilinin Yükümlülüğü

İşveren veya işveren vekili, toplantı için gerekli yeri, araç ve gereçleri

sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca, işveren veya işveren vekili, kurulca hazırlanan

toplantı tutanaklarını, kaza ve diğer vakaların inceleme raporlarını ve kurulca

işyerinde yapılan denetim sonuçlarına ait kurul raporlarını, iş müfettişlerinin

incelemesini sağlamak amacıyla, işyerinde bulundurmakla yükümlüdür. İşverenler, iş

79Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Resmi Gazete: 07. Nisan 2004, Sayı: 25426, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik, s.3. http://www.isguvenligi.net/mevzuat/4857_isig_yonetmelikleri/isig_kurullari.pdf (19.02.2007) 80Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Resmi Gazete: 07. Nisan 2004, Sayı: 25426, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik http://www.alomaliye.com/is_sagligi_kurul_yonetmelik.htm (05.05.2007)

36

http://www.isguvenligi.net/mevzuat/4857_isig_yonetmelikleri/isig_kurullari.pdf

http://www.alomaliye.com/is_sagligi_kurul_yonetmelik.htm

sağlığı ve güvenliği kurullarında mevzuata uygun olarak verilen kararları

uygulamakla yükümlüdür.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Yükümlülüğü

İş sağlığı ve güvenliği kurulları, yapacakları tekliflerde, bulunacakları

tavsiyelerde ve verecekleri kararlarda işyerinin durumunu ve işverenin olanaklarını

göz önünde bulundururlar.

Kurul üyeleri, görevleri nedeniyle öğrendikleri mesleki tekniklere ve çalışma

metotlarına ilişkin sırları gizli tutmak zorundadırlar.

Kurullar, iş sağlığı ve güvenliğini denetime yetkili iş müfettişlerinin işyerlerinde

yapacakları çalışmaları kolaylaştırmak ve onlara yardımcı olmakla yükümlüdür.

İşçilerin Yükümlülüğü

İşçiler, sağlık ve güvenliğin korunması ve geliştirilmesi amacıyla iş sağlığı ve

güvenliği kurullarınca konulan kurallar, yasaklar ile alınan karar ve tedbirlere uymak

zorundadırlar. İşçiler, işyerinde sağlık ve güvenlik tedbirlerinin belirlenmesi,

uygulanması ve alınan tedbirlere uyulması hususunda iş sağlığı ve güvenliği

kurullarıyla işbirliği yaparlar, uygulamada karşılaştıkları güçlükler hakkında kurula

bilgi verirler.

1.2.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (Occupational Health and Safety

Assesment Series-OHSAS 18001

İşyerlerinde işlerin gerçekleştirilmesi esnasında, çeşitli nedenlerden

kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek kaza ve diğer etkenlerden korunmak ve daha

iyi çalışma ortamı sağlamak amacıyla sistemli ve bilimsel bir şekilde tehlikelerin ve

risklerin belirlenmesi ve bu tehlikelere ve risklere yönelik önlemlerin alınması

37

çalışmalarının gerçekleştirildiği yaklaşıma İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi

(İ.S.G.Y. S.) denir.81

İ.S.G.Y.S. organizasyondaki İSİG yönetimindeki risklerin minimuma indiren

entegre yönetim sisteminin bir parçasıdır. İ.S.G.Y. S. organizasyon yapısını,

planlama faaliyetlerini, sorumlulukları, iş standartlarını, metotları, prosesleri ve

tasarım kaynaklarını, sistemin kurulmasını, uygulamasını, değerlendirilmesi ve

organizasyon İSG politikasının muhafazasını kapsamaktadır.82

1.2.2.1. TS/OHSAS 18001’in Amacı ve Önemi

Kuruluşlarda karşılaşılan en önemli insan kaynakları sorunlarından biri,

çalışanların emniyetli ve sağlıklı bir çalışma ortamına sahip olmamalarıdır.

Kuruluşların daha iyi rekabet koşullarına ulaşabilmesi için çalışanların iş sağlığı ve iş

güvenliği konusunda planlı ve sistemli çalışmalar yürütmeleri gerekmektedir. ISO

9001 ve ISO 14001 gibi standartlar kalite ve çevre yönetimleri üzerine yoğunlaşmış,

dolayısıyla kuruluşlarda iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürekli

iyileştirilerek korunabilmesi için ayrı bir standarda da gerek duyulmuştur.83

İşyeri çalışmalarını güvenli bir biçimde yaptıklarını, iş sağlığı ve güvenliği

çalışmaları ile iş güvenliği yönetim sistemleri uygulamalarını en iyi şekilde tatbik

ettiklerini topluma gösterebilecekleri bir araç olmak üzere bir sertifikasyon şekli

talep etmişlerdir. Böylece işletmeler, iş sağlığı ve güvenliği adına yaptığı çalışmaları

tetkik edebilecek ve belgelendirebileceklerdir. Bu boşluğu doldurmak üzere çeşitli

organizasyonlar kendi standartlarını geliştirerek yayınlamışlardır.84

81 Betigül Arpaçay, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemine (OHSAS-TS 18001) Yönelik Bir Uygulama Örneği, D.E.Ü.,S.B.E.,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2005,s.1-2, http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=163&ad=Kalite%20Standartları&id=19 82 Arpaçay, s.2. 83 Türk Standardları Enstitüsü, TS/ OHSAS 18001, www.tse.org.tr/Turkish/Kalite Yonetimi/18001bilgi.asp. (16.08.2007) 84 Özlem Özkılıç, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme Metodolojileri, TİSK Yayınları No:246, Ankara, 2005, s.46.

38

http://www.tse.org.tr/Turkish/Kalite Yonetimi/18001bilgi.asp


Şekil 9: PUKÖ Döngüsünün OHSAS 18001 İSG Yönetim Sistemine Uygulanması

Kaynak: Bilgin Candemir, TS/OHSAS 18001 ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları,

Eğitim Notu, MMO, 2005

Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri genellikle kişisel

koruyucuların kullanımın çağrıştırmakla ve geleneksel olarak “ayrıca yapılması

gereken iş” olarak algılanmaktadır. OHSAS 18001 yönetim sistemiyle çalışanlar,

yönetenler ve denetleyenlerin birlikte sorumluluğunu getirilmektedir. İş sağlığı ve

güvenliği Yönetim sistemi yaşayan bir süreçtir ve sürekli iyileştirme ile her

düzeydeki çalışanların tam katılımını amaçlamaktadır. Bu sistemle, çalışanlar, iş

sağlığı ve güvenliği risklerinin belirlendiği ve önlemlerle asgariye indirildiği,

yasalara uyan, hedeflerin programlar dahilinde hayata geçirildiği, iş sağlığı ve

güvenliği eğitimlerinin uygun kişilere verildiği, acil durumlara hazır, performansların

izlendiği, izleme sonuçlarını iyileştirme faaliyetleri için kullanan faaliyetlerinin

denetleyen, yaptıklarını gözden geçiren ve dokümante eden bir kuruluşta iş sağlığı ve

39

güvenliği faaliyetlerine gereken önemi veren bir sistemin parçası olacaklardır.85

1.2.2.2. TS/OHSAS 18001’in Yararları

OHSAS/TS 18001 Standardı ve çeşitli uluslar arası kaynaklar incelendiğinde

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi’nin sağladığı yararlar şu şekilde

sıralanabilir86:

• Çalışanları, işyerinin olumsuz etkileri ve kazalarından koruyarak, rahat ve

güvenli bir ortamda çalışmalarını sağlar,

• İş Sağlığı ve Güvenliği’ne yönelik hedefler belirlenir ve bu hedeflere ulaşmak

için yönetim programları geliştirir,

• Çalışanların motivasyonunu ve katılımını arttırır,

• İş kazaları ve meslek hastalıkları sebebiyle oluşabilecek iş ve iş gücü

kayıplarını en aza indirgeyerek, iş veriminde artışın sağlanması ve

maliyetlerin düşürülmesini sağlar,

• Çalışma ortamlarında alınan tedbirlerle, işletmeyi tehlikeye sokabilecek

yangın, patlama, makine arızaları vb. durumların ortadan kaldırılması

neticesinde işletme güvenliğinin sağlar,

• Firmaların, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi Sistemi’nin performansını

denetimlerle izleme, izleme sonuçlarına bağlı olarak gerektiğinde iyileştirme

faaliyetlerini başlatma, İş Sağlığı ve Güvenliği’ne yönelik çalışmalarını

dokümante etme ve sonuçlarını kayıt altına almalarını sağlar,

• Mevcut dokümantasyon sistemiyle diğer kalite, çevre yönetim sistemlerinin

alt yapısı da hazırlanmış olur,

• Ulusal ve uluslar arası yasa ve standartlara uyumu sağlar,

• Uluslar arası şirketler aynı terminolojiyi kullanarak, iletişim sorununu ortadan

kaldırır,

• İş performansını arttırır dolayısıyla verim ve kalite artar,

85 Serkan Odaman, İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Tarafların Önemli Hak ve Yükümlülükleri ile Uluslararası Standart, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, Ankara, Kasım 2006, s.891–892. 86 Arpaçay, s.18–19, http://www.bsiamericas.com/OHS/OHSMSregistration/CompaqCaseStudy.pdf.

40

• Diğer işletmeler ya da müşterilere karşı duyarlı, sorumlu bir imaj yaratır,

• Dış pazarlarda tarife dışı engeller kalkar. İç ve dış pazarlarda avantajlı

konuma gelinir,

• Rakiplere karşı üstünlük sağlar,

• Resmi makamlar önünde, kuruluşun iş güvenliğine olan duyarlılığının

kanıtlanabilmesinin sağlar,

• Toplumda iş güvenliği bilinci oluşturulmuş olur,

• Firmaların itibarını, prestijini ve iyi şöhretini arttırır,

• Bilisel destek, kredi, yardımları ve teknoloji aktarımını kolaylaştırır,

• Uzun vadede düşünüldüğünde, İ.S.G.Y.S. çalışanların sağlığı, dolayısıyla

verimliliği ve kaliteyi de arttıran bir sistemdir. İlerleyen zaman içerisinde

kuruluşa para da kazandırır.

1.2.2.3. Dünyada TS/OHSAS 18001

Son yıllarda, birçok ülkede kalite sağlık ve güvenlik gereksinimleri daha

zorlayıcı hale gelmektedir. Yeni güvenlik yasası ve güvenlik standartları baskıları

yönlendirmektedir. Amerika, Asya ve Pasifik Asya bölgelerindeki birçok

organizasyonlarda tehlikeleri ve riskleri daha iyi kontrol altında tutabilmek için ve

çalışma yeri problemlerini ve kazalarını çözmek için güvenlik yönetim uygulamaları

benimsenmektedir. Bu tip güvenlik yönetim uygulamaları organizasyonel gelişim

aşamaları ve organizasyon tipleri ile çeşitlenebilir. İş sağlığı ve güvenliği

uygulamaları; İSG yasalarına uyum ve İSG risklerini yönetmek açısından

organizasyonlara yardımcı olduğunu iddia eder.87

1.2.2.4. Türkiye’de TS/OHSAS 18001

Tüm dünyada, özellikle ülkemiz gibi sanayileşme ve teknolojik gelişme

aşamasındaki ülkelerde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili bir takım sorunlar ortaya

çıkmakta, bu sorunlar çalışanların sağlığı yanında iş verimini de etkilemektedir.

87 Standart Kalite Teknik Danışmanlık Hizmetleri LTDİ Şti., OHSAS 18001, http://www.standartkalite.com/ohsas18001_nedir.htm. (12.03.2007)

41

http://www.standartkalite.com/ohsas18001_nedir.htm

Çalışma ortamları, yapılan işlemlerden ve kullanılan, üretilen maddelerden

kaynaklanarak, kişisel sağlık ve güvenlik riskleri oluşturan çeşitli ortam faktörleri ile

doludur. Günlük yaşantımızın ortalama üçte birini geçirdiğimiz işyerlerimizde daha

sağlıklı ve güvenli şekilde yaşamamız için alınması gereken tedbirlerde her çalışanın

ve yöneticinin temel sorumluluğu bulunmaktadır. İnsana yaraşan bu güvenli

ortamları sağlayabilmek ancak bu husustaki kuralları yaşam tarzı olarak

benimsemekle sağlanabilir.

Ülkemiz trafik kazalarında olduğu gibi, iş kazalarında da Avrupa’nın en çok

kazalanma olaylarının olduğu ülkelerden biridir. Her yıl ortalama 140,000 iş kazası,

2,600 malülüyet, 1,500 ölümlü iş kazası meydana gelmektedir.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından yapılan istatistiklere göre

günümüzde her üç dakikada bir, dünyanın herhangi bir yerinde bir işçi, işinde

yaralanma veya hastalanma sonucu hayatını kaybetmekte ve her geçen saniyede en

az üç kişi yaralanmaktadır.

Türkiye’de iş kazalarının büyük bir çoğunluğu küçük çaplı işletmelerde

meydana gelmektedir. Ancak büyük endüstriyel işletmelerimiz aynı konuda faaliyet

gösteren Avrupa ülkeleri işletmeleri ile karşılaştırıldığında İşçi Sağlığı ve İş

Güvenliği bakımından yetersiz düzeyde olduğumuz ortaya çıkmaktadır.88

İş sağlığı ve güvenliği sisteminin uygulayan kurumlar;

• İş sağlığı ve güvenliği risklerinin belirlemiş ve bu riskleri gerekli önlemlerle

asgari seviyeye indirmiş,

• İlgili mevzuat, yasa ve kanunların gerekliliklerinin yerine getirmiş,

• İş sağlığı ve güvenliğine yönelik hedefler belirlemiş ve bu hedeflere ulaşmak

için yönetim programları geliştirmiş,

88İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Hakkında Genel Bilgi, OHSAS/TS 18001, http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=163&ad=Kalite%20Standartlar%C3%84%C2%B1&id=19 (04.04.2007)

42

http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=163&ad=Kalite%20Standartlar%C3%84%C2%B1&id=19


• Gerekli eğitimleri uygun kişilere sağlamış,

• Acil durumlara (kazalar, vb) yönelik gerekli hazırlıkları yapmış,

• İş sağlığı ve güvenliği sisteminin performansını denetimlerle izleyen,

• İzleme sonuçlarına bağlı olarak gerektiğinde iyileştirme faaliyetlerini

başlatan,

• İş sağlığı ve güvenliğine yönelik çalışmalarını dokümante eden ve sonuçlarını

kayıt altına alan kurumlardır.89

1.3. Kalite ve Kalite Yönetim Sistemleri

1.3.1. Kalite ve İlgili Tanımlar

Kalite, kullanım amacına göre farklı anlamlar ifade etmektedir. Önceleri az

bulunur, lüks, üstün niteliklere sahip olan şeklinde değerlendirilirken günümüzde

standartlara uygunluk ile özdeşleşmiştir. Kullanılan genel tanımlara göre,

• Kalite, müşterilerin tatminidir,

• Kalite, verilen şartlara zamanında ve ilk defada uygun iş yapmaktır,

• Kalite, müşteri ihtiyaçlarını tam ve sürekli karşılayabilecek ürün ve hizmetin

en ekonomik şekilde sağlanmasıdır

• Kalite, bir varlık (ürün ve/veya hizmet) üzerinde mevcut ve olası ihtiyaçları

karşılayabilme yeterliliğinin belirleyen özellikler toplamının genel

adıdır.(ISO 8402–1994)

• Kalite, istenilen özelliklere uygunluktur90

• Kalite, bir ürün ve ya hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları

karşılama kabiliyetine dayanan özelliklerin toplamıdır. Yapısal özellikler

takımının şartları yerine getirme derecesi. Kullanıma uygunluktur.91

89 Nurgül Çakıroğlu, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Kapsamında Risk Analizi, Denetim ve Bir Firma Uygulaması, D.E.Ü.,S.B.E., (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2007, s.53. 90 Boğaziçi Üniversitesi Makine ve Teknoloji Kulübü, Makaleler, Kalite ve TKY, www.bumatek.boun.edu.tr (20.04.2007) 91TSE, Personel/Sistem Belgelendirme Merkezi, TS EN ISO 9000:2000 Kalite Yönetim Sistemi Belgelendirme Süreci Yol Haritası, www.tse.org.tr/Turkish/KaliteYonetimi/9000bilgi.asp (19.04.2007)

43

http://www.bumatek.boun.edu.tr/

http://www.tse.org.tr/Turkish/KaliteYonetimi/9000bilgi.asp

Kalite kontrol, kalite gerekliliklerini doğrulamak için kullanılan operasyonel

teknikler ve faaliyetlerdir.(ISO 8402–1994) Kalite kontrol proses odaklı bir tekniktir.

Kontrol edilen ürün ve/veya hizmet prosesi olabilir. Amaç proses(süreç)

kalitesidir.(Kaliteli proses = Kaliteli ürün) Kalite kontrol dört ana fonksiyondan

meydana gelir.92

Standartların Kurulması: Üst kademe yönetim politikaları tüketici istekleri ve

teknolojik olanaklar göz önüne alınarak mamul kalitesini ilgilendiren maliyet,

güvenilirli ve performans standartları belirlenir.

Uygunluk Sağlanması: Üretilen mamulün kalite özelliklerinin önceden saptanan

standartlara uygunluğunun sağlanması.

Düzeltici Kararlar Alınması: Standartlardan tolerans limitleri dışına taşan sapmalar

meydana geldiğinde gerekli düzeltici kararların alınması.

Geliştirme Çalışmaları: Kalite ile ilgili maliyet, güvenilirlik ve performans

standartlarının geliştirilmesi, yeni yöntem ve teknolojilerin araştırılması.

Kalite kontrolün amaçları93

• Mamul kalite düzeyinin yükseltilmesi

• Mamul dizaynının geliştirilmesi

• İşletme maliyetlerinde azalma

• Iskarta, işçilik ve malzeme kayıplarında azalma

• Üretim hattında sıkışıklığın giderilmesi

• Personel moralinin yükselmesi

• Tüketicinin memnuniyetinin arttırılması

• Ülke ekonomisine olumlu katkılar

92 Boğaziçi Üniversitesi Makine ve Teknoloji Kulübü, Makaleler, Toplam Kalite Yönetimi, www.bumatek.boun.edu.tr (20.04.2007) 93 Boğaziçi Üniversitesi Makine ve Teknoloji Kulübü, Makaleler, Kalite Kontrol, www.bumatek.boun.edu.tr ( 20.04.2007)

44



• İşletmenin prestijinin artması

• İşçi-işveren ilişkilerinde düzelme

1.3.2. TS-EN-ISO 9000:2000 Serisi

TSE (Türk Standartları Enstitüsü),132 sayılı kuruluş yasası ile kendisine

verilen “Standartlara uygun ve kaliteli üretimi teşvik edecek her türlü çalışmayı

yapmak ve bunlarla ilgili belgeyi düzenlemek” görevini yerine getirirken

standardizasyonun yanı sıra kalite konusuna da eğilmiş ve bu alanda yürüttüğü

çalışmalar son yıllarda özel bir önem ve yoğunluk kazanmıştır.

EN ( Europeane Norm), Avrupa Standartlarının kısaltmasıdır ve AB’de

standartların harmonizasyonunu sağlamayı amaçlamaktadır.

ISO (International Organization for Standardization), 1947 yılında kurulan ve

yaptığı standardizasyon çalışmaları sonucu sanayiye, ticarete ve tüketicilere katkılar

sağlayan uluslararası bir standardizasyondur94

ISO 9000 Standartlarının Gelişimi

• 1963’de MIL/Q/9858 (ABD’de savunma teknolojisinde)

• 1968’de AQAP Standartları(NATO üyesi ülkelerde)

• 1979’da BS 5750(İngiltere’de)

• 1987’de ISO 9000 serisi (ISO tarafından)

• 1988’de EN 29000 standartları(CEN tarafından)

• 1988’de TS 6000 Kalite Güvence Sistem Standardı olarak yayımlandı

• 1991’de TS-EN-ISO 9000

• 1994’de ISO tarafından revize edildi.(9001:1994 / 9002:1994 /9003:1994)

• 1996’da EN 29000 serisi EN-ISO 9000 olarak yayınlandı.

• 2000’de ISO tarafından revize edildi ve 9001:2000 olarak yayımlandı.

94 TSE, Personel/Sistem Belgelendirme Merkezi, TS EN ISO 9000:2000 Kalite Yönetim Sistemi Belgelendirme Süreci Yol Haritası , www.tse.org.tr/Turkish/KaliteYonetimi/9000bilgi.asp ( 20.04.2007)

45


TS-EN-ISO 9000 standartları dört temel standarttan oluşmaktadır. Bunlar;

• TS-EN-ISO 9000:2000 Kalite Yönetim Sistemleri-Temel Kavramlar,

Terimler

• TS-EN-ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemleri-Şartlar

• TS-EN-ISO 9004:2000 Kalite Yönetim Sistemleri-Performansının

iyileştirilmesi için kılavuz

• EN-ISO 19011:2000 Kalite ve çevre tetkiki için kılavuz

1.3.3. SA 8000 Sosyal Sorumluluk Standardı

Dünyadaki ilk sosyal sorumluluk standardı olma özelliğini taşıyan SA 8000,

SAI (Social Accountability International) tarafından oluşturulmuştur. Tedarik

seçiminde ürün kalitesinin güvencesini veren ISO 9000 ve doğal çevreye olan

sorumlulukların yerine getirildiğinin göstergesi olan ISO 14001 belgelerinin yanında

SA 8000’nin önemi, gelişmekte olan ülkelerdeki kötü çalışma koşulları göz önüne

alındığında, gittikçe artmaktadır.

SA 8000 Standardı içerisinde kuruluşun sosyal sorumluluklar çerçevesinde,

politikası, planlama-uygulama ve yönetimin gözden geçirme faaliyetleri, çocuk

işçiliği, fasoncu, yan sanayi ve tedarikçiler ile çalışma, ev işçiliğinin denetlenmesi,

ücretlendirme, dış iletişim, sağlık ve güvenlik konuları da bulunmaktadır.95

SA 8000, ISO 9001 ve ISO 14001’i örnek alan, performans koşulları kadar

prosedür ve sistem koşullarını da önemseyen, yönetim sistemi ile davranış kodunun

birleşimi bir standarttır. SA 8000, dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm standardın

“amaç ve kapsamı”nı tanımlamakta, ikinci bölümde, bir işletmenin belge almaya hak

kazanabilmesi için standarda ek olarak uymak zorunda olduğu yerel yasaları, UÇÖ

‘nün temel düzenlemelerini ve Birleşmiş Milletler Anayasasını belirtmekte; üçüncü

bölüm, standartla ilgili “işletme”, “tedarikçi”,”çocuk işgören” ve “zorla çalıştırılan

95 TÜV Teknik Kontrol ve Belgelendirme Aş., SA 8000, http://www.tuv-turkey.com/s07-sa8000.htm, (07.09.2007)

46

http://www.tuv-turkey.com/s07-sa8000.htm

işgören gibi kavramları tanımlamakta, son bölümde ise, işletmenin yönetim sistemini

uygularken ve belge alırken uymak zorunda olduğu genel koşullar açıklamaktadır.96

1.3.4. Kalite Yönetim Sistemlerinin Prensipleri

TS-EN-ISO 9001 standardı Uluslararası Standard Organizasyonu (ISO)

tarafından uluslararası Standard olarak yayınlanan ve halen Avrupa Topluluğu

ülkeleri ile birlikte birçok ülkede Belgelendirme modeli olarak uygulanmakta olan

bir uluslar arası Kalite Yönetim Standardıdır ve 8 Kalite Prensibine dayanmaktadır.

Müşteri Odaklılık: Kuruluşlar müşterilerine bağlıdırlar, bu nedenle müşterinin

şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçlarını anlamalı, müşteri şartlarını yerine getirmeli ve

müşteri beklentilerini de aşmaya istekli olmalıdırlar.

Liderlik: Liderler, kuruluşun amaç ve idare birliğini sağlar. Liderler, kişilerin,

kuruluşun hedeflerinin başarılmasına tam olarak katılımı olduğu iç ortamı

oluşturmalı ve sürdürmelidir.

Kişilerin Katılımı: Her seviyedeki kişiler bir kuruluşun özüdür ve bunların tam

katılımı yeteneklerinin kuruluşun yararına kullanılmasını sağlar.

Proses Yaklaşımı: Arzulanan sonuç, faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir proses olarak

yönetildiği zaman daha verimli olarak elde edilir.

Yönetimde Sistem Yaklaşımı: Birbirleri ile ilgili proseslerin bir sistem olarak

tanımlanması, anlaşılması ve yönetilmesi, hedeflerin başarılmasında kuruluşun

etkinliğine ve verimliliğine katkı yapar.

Sürekli İyileştirme: Kuruluşun toplam performansının sürekli iyileştirilmesi,

kuruluşun kalıcı hedefi olmalıdır.

Karar Vermede Gerçekçi Yaklaşım: Etkin kararlar, verilerin analizine ve bilgiye

dayanır.

96 Muzaffer Aydemir, Sosyal Sorumluluk 8000 (Social Accountability 8000) Standardı, DEU, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:1, Sayı:3, 1999, s.1–2.

47

Karşılıklı Yarara Dayalı Tedarikçi İlişkileri: Bir kuruluş ve tedarikçileri

birbirlerinden bağımsızdır ve karşılıklı yarar ilişkisi, her ikisinin artı değer yaratması

yeteneğini takviye eder.

1.3.5. Kalite Yönetim Sistemlerinin Yararları

• Kuruluşta kalite anlayışının gelişimini,

• Karın, verimliliğin ve pazar payının artmasını,

• Etkin bir yönetimi,

• Maliyetin azalmasını,

• Çalışanların tatminini,

• Kuruluş içi iletişimde iyileşmeyi,

• Tüm faaliyetlerde geniş izleme ve kontrolü,

• İadelerin azalmasını,

• Müşteri şikayetinin azalması, memnuniyetin artmasını sağlayan,

• Ulusal ve uluslar arası düzeyde uygulanabilen bir yönetim sistemi

modeli olduğu için

48

İKİNCİ BÖLÜM

HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ

2.1. Hazır Giyimin Tanımı Dünya’da ve Türkiye’de Hazır Giyim Sektörü

Günümüzde tekstil ve hazır giyim sektörleri; iplik, kumaş, yatak çarşafı gibi

ürünlerin yanı sıra yüksek kaliteli moda ürünlerine kadar pek çok ürünü

kapsamaktadır. Sektör sağladığı istihdam, katma değer ve yarattığı döviz ile ülke

kalkınmasında önemli rol oynayan bir sanayi dalıdır. Dünyada sanayileşme sürecinde

rol oynayan tekstil ve daha sonra öne çıkan hazır giyim sektörü günümüz dünyasında

gelişmiş ülkelerin kalkınmasında önemini korumaktadır. Gelişmiş pazar

ekonomilerinde yaratılan katma değer sıralamasında tekstil ve hazır giyim

sektörlerinin baş sıralarda olduğu dikkati çekmektedir.

Şekil 10: Tekstil ve Hazır Giyim Sanayinde Üretim Süreci

Kaynak: Ç.Emrah Öngüt, s.7.

Tekstil ve hazır giyim sektörü, elyaf ve ipliği kullanım eşyasına dönüştürecek

süreçleri kapsayan işlemleri içerir. Bu tanıma göre; sektör elyaf hazırlama, iplik,

dokuma, örgü, boya, baskı, apre, kesim, dikim üretim süreçlerini kapsamaktadır.

Elyaftan iplik ve mamul kumaşa kadar olan kısım tekstil, kumaştan giyim eşyası elde

edilene kadar olan süreç ise hazır giyim sektörünün içinde değerlendirilmektedir.

Sektörün nihai kullanıma yönelik ürünleri çok genel olarak hazır giyim, hazır eşya ve

teknik tekstiller olarak gruplandırılmaktadır. Bu kapsamda çorap, kazak, gömlek,

pantolon, takım elbise gibi giyim eşyası; perde, çarşaf gibi ev tekstili, halı ve diğer

49

tekstil yer kaplamaları; ağ, ip, kablo, taşıyıcı tekstil bandı, branda, koruyucu bez,

filtre, paraşüt, fren bezi, keçe gibi diğer tekstil ürünleri yer almaktadır.97

2.1.1. Dünyada Hazır Giyim Sektörü

Hazır giyim sektörü, dünyada tekstil sektörüyle birlikte ilerlemiş, ithalat ve

ihracatta çok önemli bir yer edinmiştir. Tekstil sektörü bütün dünyada sanayinin

gelişmesinin itici güçlerinden biri olmuştur. Bu yüzden de dünyanın önde gelen

tekstil ve hazır giyim ithalat ve ihracatçıları ya ekonomik gelişmelerini tamamlamış,

dünya ticaretinde aktif rol oynayan güçlü ülkeler, ya da gelişmelerini tekstil ve hazır

giyim sektörüyle destekleyen gelişmekte olan ekonomilerdir.

Tablo 1: Dünya Hazır Giyim Ticaretinde Lider Konumdaki Ülkeler (İhracat–2005) Ülke Adı İhracat (milyar

dolar) Dünya İhracatındaki

Payı Yıllık Yüzde

Değişim Avrupa Birliği Ülkeleri (25)

80,35 29,2 5

Çin 74,16 26.9 20 Hong Kong 27,29 - 9 Türkiye 11,82 4,3 6 Hindistan 8,29 3 25 Meksika 7,27 2,6 -3 Bangladeş 6,42 2,3 13 Endonezya 5,11 1,9 15 A.B.D 5 1,8 -1 Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü, Ticaret İstatistikleri, 2006

Dünya Ticaret Örgütü’nün 2006 yılı raporuna göre; 2005 yılında 276 milyar

dolar değerinde olan hazır giyim sektörü dünya ticaretinde yüzde 2,7’lik bir paya

sahiptir. Aynı yıl içerisinde, hazır giyim sektörü yıllık yüzde 6 değişim yaşamıştır.

2000–2005 yılları arasında da sektör yüzde 7 değişim göstermiştir. Tablo 1’te

görüldüğü gibi; hazır giyim ihracat değeri ve dünya ihracatındaki pay bakımından

97 Ç.Emrah Öngüt, Türk Tekstil ve Hazır Giyim Sanayinin Değişen Dünya Rekabet Şartlarına Uyumu, Devlet Planlama Teşkilatı, Yayın No: DPT:2703, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ankara, 2007, s.4–5.

50

AB ülkeleri ve Çin başı çekmektedir. Çin’in hemen ardından gelen ülkeler ise 27,29

milyar dolar ile Hong Kong ve 11,82 milyar dolar ile Türkiye’dir.98

Tablo 2’de; ise dünya hazır giyim ithalatında lider olan ülkeler A.B.D,

Japonya, Hong Kong, Rusya, Kanada, İsviçre, Avustralya ve Güney Kore olarak

gösterilmiştir.

Tablo 2: Dünya Hazır Giyim Ticaretinde Lider Konumdaki Ülkeler (İthalat–2005) Ülke Adı İthalat

(milyar dolar) Dünya İthalatındaki Payı

Yıllık Yüzde Değişim

Avrupa Birliği Ülkeleri (25)

128,70 44,8 4

A.B.D 80,07 27,9 6 Japonya 22,54 7,8 4 Hong Kong 18,44 - 8 Rusya 7,84 2,7 30 Kanada 5,98 2,1 14 İsviçre 4,72 1,6 2 Avustralya 3,12 1,1 17 Güney Kore 2,91 1 6 Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü, Ticaret İstatistikleri, 2006

Dünya hazır giyim ticaretinde Avrupa Birliği Ülkeleri (25), A.B.D ve Hong

Kong hem ihracatçı hem de ithalatçı ülke konumundadır. Türkiye ise önemli bir hazır

giyim ihracatçısı olmasına rağmen dünyada hazır giyim ithalatında lider ülkeler

arasında yer almamıştır. İşgücü maliyetlerinin düşük olduğu gelişmekte olan

ülkelerin, tekstil ve hazır giyim üretim ve ticaretindeki paylarını, gelişmiş ülkelere

kıyasla giderek arttırdığı görülmektedir.

2.1.2. Türkiye’de Hazır Giyim Sektörü

Türkiye'nin en büyük sanayisi konumunda olan hazır giyim sektörü, üretimde

Avrupa'da ikinci, dünyada ise Çin ve İtalya'dan sonra üçüncü sırada yer alırken, 98 Hande Uzunoğlu, Fatma Gülce Koç, Hazır Giyim Sektörünün Vizyonu (I), İzmir Ticaret Odası, AR&GE Bülten 2007-Eylül Sektörel, http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/7475BDA1-95B7-4855-B351-9ADCE4362AFE/8902/haz%C4%B1rgiyim_huzunoglu.pdf (11.10.2007)

51

http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/7475BDA1-95B7-4855-B351-9ADCE4362AFE/8902/haz%C4%B1rgiyim_huzunoglu.pdf


üretimde hızı, fiyatı ve kalitesi ile bir marka olmuş durumdadır.99

Dünya’daki diğer gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi, Türkiye’de de

üretime ve istihdama katkısının yanında, ihracat yoluyla ülkemize döviz

kazandırması sebebiyle hazır giyim sektörü lokomotif sektör olma özelliğini

korumaktadır. İki buçuk milyon kişiye doğrudan, on milyon kişiye de dolaylı olarak

istihdam sağladığı ifade edilen hazır giyim sektörünün, ülkemiz açısından önemi

açıktır.100

Tekstil sektörünün, ülkemizde yaratılan katma değerin (GSMH) 1/10’undan,

ülke ihracatının 1/3’ünden fazlasını gerçekleştirdiği, tekstil ve hazır giyim

sektörünün imalat sanayi içindeki katma değer payının ise 1/6 değerinde olduğu

düşünülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu 2007 yılı verilerine göre ilk 7 ayda,

toplam ihracat 58.413.341 dolar iken bu toplama giyim sektörünün katkısı % 12,5 ile

6.848.586 dolardır. Bu rakam toplam ihracatın % 94,7’sini oluşturan imalat ürünleri

ihracatının da %12,4’ünü oluşturmuş, imalat ürünleri içinde motorlu kara taşıtı,

römorklar ve ana metal sanayiden sonra üçüncü en büyük kalem haline gelmiştir.101

Sektörünün Vizyonu (I)ZUNOGLU-Fatma Gülce KOÇ

Konfeksiyon endüstrisi tekstil, deri ve plastik ürünleri olarak, gerek giyim

gerekse kullanım amacına yönelik çeşitli hazır eşyaların yapımını konu alan geniş bir

sektördür. Üretilen ürünler, elbise, kravat, eldiven, çorap, şapka gibi giyim eşyaları,

çarşaf, örtü, kılıf, mendil gibi kullanım eşyaları, ayakkabı, çanta, kemer gibi deri

mamulleri ile bunlar benzeri plastik ya da polimer ürünlerdir. Ne var ki, dokuma ve

örme kumaşlardan yapılan tekstil giyim ve kullanım eşyalarının yapımı kumaş

yapımı ile iç içe olduğundan ve hazır giyim sektörünün ayrı bir bölümünü

oluşturduğundan tekstil sektörünün bir uzantısı olarak da görülebilir. Diğer yandan

gerek uluslararası ticarette gerekse çeşitli ülkelerin kalkınma planlaması çalışmaları

çerçevesinde tüm tekstil ürünleri üretim ve pazarlama etkinlikleri dokuma-giyim 99 Örme Sanayicileri Derneği, Hazır Giyim Dünyası Marka Olma Sıkıntısını Yasıyor, www.orsad.org.tr/?rc=newsmore&id=196, (29.06.2007) 100 BOZOGLU Zülfü Mert, Türk Hazır Giyim Sektöründe Çin Tehdidine Karsı Markalasma, İgeme’den Bakıs, Tarih:2004/3 Sayı: 28, http://www.igeme.org.tr/tur/bakis/sayi%2028/bakis2844.htm 101 Hande Uzunoğlu, Fatma Gülce Koç, http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/7475BDA1-95B7-4855-B351-9ADCE4362AFE/8902/haz%C4%B1rgiyim_huzunoglu.pdf (11.10.2007)

52

http://www.orsad.org.tr/?rc=newsmore&id=196



sektörü başlığı altında incelenmektedir.102

Tekstil ürünü çarşaf, mendil ve benzeri eşyaların üretimi dikiş tekniği ile

boyutsal ve estetik çözümleri içermektedir. Ancak, giysi yapımı insan beden

yapısının incelenmesinden başlayarak pazarlama ve dağıtım sorunlarına kadar çok

çeşitli ve çözümü güç sorunları içermektedir.

Birçok ülkede hazır giyim endüstrisi önemli bir endüstri sektörü olarak

karşımıza çıkmaktadır. Bunun bir nedeni bu endüstrinin emek yoğun olması ve bu

nedenle çok sayıda işçi çalıştırması ise de, bir diğer nedeni hazır giyim ürünlerinin az

ya da orta derecede dayanıklı günlük tüketim malları oluşlarıdır. Diğer yandan hazır

giyim işletmelerinin büyük işletmeler olduğu söylenemez. 3–4 kişinin çalıştığı küçük

atölyeler yanında işçi sayısı 2500’ü geçen büyük işletmeler de vardır.

Askeri dikimevleri dışında büyük işletmeler 1970 yılından sonra kurulmaya

başlamış, Beymen, İGS, Kom, Biliktan, Trabzon Giyim Sanayi gibi büyük özel

işletmelerle Sümerbank Defterdar, Merinos, Manisa, Bergama, Adıyaman hazır

giyim işletmeleri açılmış, birçok küçük işletmede de kapasite artışına gidilmiştir.103

Giysi üretiminin temel malzemesi kumaştır. Kumaşın türünü belirleyen

gramaj, genişlik, desen, hammadde gibi özellikleri yanında sertlik, döküm, sıklık,

sağlamlık gibi kalite özellikleri, hem kalıp yapımında uygulanan bolluk ve dikiş

payları, hem de dikiş, ütü, işlemlerini etkileme bakımından önemlidirler.

Kumaş dışında, giysi yardımcı hammaddeleri olan astar, tela, yapışkan, keçe,

biye, düğme, iplik, fermuar, agraf gibi aksesuarlar da gerek kalite özellikleri gerekse

kullanım biçimleri bakımından teknolojiyi etkilerler.

102 Karaduman, s.37. 103 Karaduman, s.40.

53

Konfeksiyon üretiminin özellikleri:

a. Üretim özellikleri,

b. Ürün tipi,

c. Ürünün kullanım alanı,

d. Ürünün yapımında kullanılan malzeme cinsi,

e. Teknoloji,

f. İşçinin çalışma biçimi,

g. Üretimin organizasyonu,

h. Stoklama ve dağıtım tipi,

i. Pazarlama biçimi, olarak sıralayabileceğimiz çeşitli yönleriyle incelenerek

belirlenebilir.

Bu yönlerden bir değerlendirme yapıldığında şu sonuçlara ulaşılabilir.

1 Konfeksiyon üretimi bir parça üretimidir.

2 Ürün bir tekstil, deri eşya, ya da giysidir.

3 Ürünün kullanım alanına göre nitelikleri değişir. Giysilerde yazlık, kışlık,

mevsimlik giysi, gece giysisi, erkek, kadın, çocuk giysisi, ceket, takım, palto,

pantolon, etek gibi tipler söz konusudur.

4 Kullanılan malzeme, deri, yünlü, pamuklu, ipekli, rayon kumaş ya da dokuma

ve örme kumaş gibi çeşitli kategorilerde ele alınabilir.

5 İşçinin çalışma biçimi makinenin daha az, işçinin daha aktif olduğu monoton

bir çalışma biçimi olarak tanımlanabilir. İşçiler arasında bir işbölümü söz

konusudur. İşçi işlemin yalnızca bir ya da birkaç bölümünü yapar. Bu açıdan

işlem montaj işlemi niteliğindedir.

6 Üretim organizasyonu işlem sırası ve materyal akımına göre değişik sistemler

içinde yapılır. Bu sistemlerin seçiminde rol oynayan etkenler; ürün tipi,

üretim kapasitesi, makine parkı, satış fiyatı, işçi özellikleri olmaktadır.

7 Stoklama ve dağıtım ürün tipine ve pazar özelliklerine bağlı olarak

54

saptanmaktadır.104

Hazır giyim, konfeksiyon sanayinin bir koludur ve insanları giysi ihtiyaçlarını

çeşitli büyüklükteki fabrikasyon tesislerde üretim yolu ile karşılayan bir sanayi

dalıdır.

Bu sanayi dalı genellikle 4 ana bölümden oluşmaktadır.

a. Model tespiti ve kalıp hazırlama, serileme ve pastal,

b. Kesim, dikim ile birleştirme,

c. Ütüleme ve kalite kontrol işlemleri,

d. Paketleme ve nakliye. 105

Hazır giyim işletmelerinin %65’ini 10-35 arasında işçi çalıştıran küçük

işletmeler oluşturmaktadır. Diğer işletmeler ise genellikle atölye organizasyonu

içinde çalışan orta büyüklükteki işletmelerdir. Fabrikasyon üretim yapan işletme

oranı ise % 6’dır.

Ülkemiz hazır giyim sanayii, ulusal gelir ve istihdam açılarından önemli bir

yere sahiptir. Ayrıca, diğer sanayii dallarına göre daha az sermaye gerektiren ve

yoğun bir işgücüne ihtiyaç duyan bu sektör ülkemizin üretim faktörlerine uygun bir

özellik taşımaktadır.106

Hazır giyim sektöründe çalışmakta olan işçilerin yaşadıkları fiziksel

zorlukların yanı sıra bunların sonucu olarak ortaya çıkan ruhsal bulgular da başlı

başına incelenmesi gereken bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Konuya ilişkin

yapılan bir çalışmada hazır giyim sektöründe faaliyet göstermekte olan bir işletmenin 104 TC. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Tekstil ve Hazır Giyim Sektör Araştırması, Ankara, 2001, s.38. 105 Fatma Çitoğlu, Temel Hazır Giyim Bilgisi, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Hazır Giyim Programı, İstanbul, 2000, s.73. 106 Lale Solak, Hazır Giyim Sanayi ve Eğitim Kurumlarında Kalite Kontrol Eğitiminin İrdelenmesi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Eğitimi Bölümü, İstanbul, 1995, s.53.

55

çalışanlarında %23.6 oranında obsesif kompulsif bozukluk (tekrarlayan davranışlara

yol açan saçma düşüncelerin varlığı) ve paranoid düşünce bozukluğu (güvensiz,

kuşkucu, kıskanç, kavgacı yapı) görülmüştür. Aynı çalışmada kişilerarası duyarlılık

bozukluğu %20.2 ve depresyon %17.9 ile en sık rastlanan rahatsızlıklar olarak

karşımıza çıkmaktadır.107

2.2. Hazır Giyimde İş Sağlığı ve Güvenliğini Etkileyen Fiziksel Çevre Faktörleri

İşçiler, kendilerini rahat hissettikleri iş koşullarında verimli olarak

çalışabilirler. İşçilerin çalışma ortamındaki her türlü stresten etkilenmesi verimli

çalışmalarını ve ürün kalitesini aksatır.108

İşçi sağlığını etkileyen faktörlerden söz edebilmek için bu faktörlerin mutlaka

etkilemesi ve işçinin ruhi veya fizyolojik durumunu bozması gerekmektedir.

Dolayısıyla işçiyi işyerinde etkilemeyen faktörler konumuzun dışında kalmaktadır.109

Hazır Giyim gibi zamanın önemli olduğu sanayi alanlarında işgörenlerin

rahat, huzurlu, çalışabilmeleri için her türlü fiziksel çevre şartları düzenlenerek

işçilerin yüksek kaliteli ve seri halde çalışmaları sağlanmalıdır.

Fiziki faktörler, işyeri çevresinde mevcut fiziki etmenlerdir. Bu faktörler,

dıştan işçiye yönelik dış çevre faktörleridir. Bu faktörlerden başlıcaları gürültü,

aydınlatma, ısı-nem, toz-gaz, vibrasyon v.b.’dir.

2.2.1. Gürültü

Gürültü “rahatsız edici istenmeyen sesler”, ya da “insanı etkileyen

istenmeyen sesler” olarak tanımlanmaktadır. Gürültü mesaj ve bilgi taşımayan 107 A. Berrin Yücel, Zeynel Sütoluk, Ferdi Tanır, Muhsin Akbaba, Bir Tekstil Fabrikası Çalışanlarında Ruhsal Belirtilerin Değerlendirilmesi, Mühendis ve Makine Dergisi, 543. Sayı Özel Eki, Nisan 2005, s.29–31. 108 Necmettin Erkan, İşletmelerde İnsan Gücü Verimliliği İçin İşçi Sağlığı, İş Güvenliği, Kazalardan Korunma, MPM yayınları–384, Ankara, 1998, s.39. 109 Arıcı, s.66.

56

seslerdir.110

Gürültü işçi sağlığının yanı sıra, işçi performansını da olumsuz etkiler.

Gürültünün yükselmesi işçinin dikkatini dağıtmasıyla, beceri isteyen el işçiliğini,

muhakeme yeteneğini ve verimliliğini azaltmakta iş kazası olasılığını arttırmaktadır.

Gürültünün kaynağı sestir. Ses, özünde bir titreşimdir. Ses, çıktığı ortamdan

uzaklara doğru gidebilmekte, katı, sıvı ortamlarda ve havada yayılabilmektedir. Sesin

miktarı, frekans ile ölçülmektedir. Frekans ise, sesi meydana getiren titreşimin

saniyedeki miktarını ifade eder. Sesin saniyedeki titreşim sayısı ise Hertz olarak

ifade edilmektedir. 111

Sesin desimetreküp alandaki miktarına desibel adı verilmektedir. Desibel,

sesin şiddeti için ölçü birimi olarak kullanılmaktadır. Sesin belirli bir şiddetin

üzerinde olması, insanın işitme sistemini olumsuz olarak etkilemektedir. İnsanın

işitme gücünün sınırları vardır. Bu sınırların üstüne çıkıldığında insan, o sesleri

algılamaz ve o seslerden rahatsız olmaya başlar. 112

Hazır giyim üretiminde yapılan işlerin türlerinin çok çeşitli olmalarından

dolayı çalışan sayısı fazladır. Çoğu durumlarda gürültü düzeyi yüksek olan prosesler

aynı mekan altında daha az gürültü oluşturan işlerle birlikte yapıldığından, arada

herhangi bir ayırmanın (Aşırı gürültüye neden olan makinenin tecridi) olmamasından

dolayı, gürültü, çalışılan ortamın her yerine hakim olmaktadır. Dolayısıyla İş sağlığı

ve güvenliği açısından kulak koruyucu önlemlerin alınması gereken çalışan sayısı da

bu durumda artmaktadır. Artan bu sayı işveren açısından bir maliyet olarak

görülmekte ve bunun sonucunda hem işçinin işitme sağlığında bozulmalar ve iş

110 Arıcı, s.68. 111 Arıcı, s.70. 112 Arıcı, s.70.

57

kazaları meydana gelmekte ve hem de iş verimi ve ürün kalitesinde düşüşler

yaşanmaktadır.113

Endüstri birimlerinden makine ve teçhizatlardan elde edilmiş olan gürültü

düzeylerinin incelenmesi sonucunda, genelde tüm bu ekipmanların neden oldukları

gürültü düzeylerinin standartlarda belirtilen sınır seviyelerin altında kaldıkları

gözlemlenmiştir. Bu durum, makine ve teçhizatın mekanik olarak çalışmasında

herhangi bir problem olmadığını ortaya koymak içindir. Fakat bu şartlar bile elbette

ki çalışılan ortamı işitme koruması açısından olumlu kılmaya yetmemektedir. Burada

önemli olan Tablo 3’ te belirtildiği üzere, çalışma ortamında bulunan gürültü düzeyi

ve bu gürültü düzeyine maruz kalma süresi önem arz etmektedir. Yani her ne kadar

bir makine neden olduğu gürültü düzeyi yönetmelik sınır değerin altında kalsa da,

işçinin çalışma süresi göz önünde tutulduğunda işitme sağlığı açısından tehlikeli

olabilmektedir.114

İşitme sağlığı koruması önlemleri doğal olarak bir maliyet getirmektedir.

Fakat çalışan işçilerin sağlığı dikkate alındığında, bu gibi kulak koruyucu önlemlerin

alınmaması, nihayetinde çok daha ağır sonuçlara meydan vermektedir. Kulak

koruyucu önlemler aslında diğer gürültü önleme teknikleri (Kaynağında gürültüyü

azaltma veya gürültünün yayıldığı ortamda) göz önünde tutulduğunda daha pratik ve

yaygın kullanım alanı olan bir korunma şeklidir. En yaygın olarak kullanılan kulak

koruyucu önlemlerin başında kulak tıkaçları ve kulağı dışarıdan kavrayan

kulaklıkları gelmektedir. Kulak tıkaçları, işçinin maruz kaldığı gürültü düzeyini

başlangıçta 15–20 dB değerinde azaltabilmektedir. Kulaklıklar ise 25–35 dB gibi

daha yüksek değerlerde gürültüyü azaltabilmektedir. Gerek maliyetlerinin düşük ve

gerekse de kullanım kolaylığı açısından gürültünün yüksek olduğu bu gibi

endüstrilerde bu türden kulak koruyucu önlemlerin alınması gerekmektedir. Zaten

gürültü araştırması yapılan ve yukarıda sözü edilen birçok tesiste işveren tarafından

işçilere tedarik edilmiş kulak tıkaçlarının mevcut olduğu saptanmış olup, işçinin

113 M.Talha Gönüllü, Yaşar Avşar, Ertan Arslankaya, İsmail Tosun, Değişik Endüstri Birimlerinde Oluşan Gürültülerin Araştırılması ve İşitme Sağlığı Açısından Değerlendirilmesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, http://www.yildiz.edu.tr/~gonul/bildiriler/b81.pdf114GÖNÜLLÜ ve diğerleri, http://www.yildiz.edu.tr/~gonul/bildiriler/b81.pdf ( 22.08.2007)

58

http://www.yildiz.edu.tr/~gonul/bildiriler/b81.pdf


kendi inisiyatifi doğrultusunda bunu kullanmadığı da diğer bulgular arasındadır.

Dolayısıyla çalışılan ortamlarda özellikle endüstriler, toplam kalite anlayışını,

problemlere konan çözüm önerilerini sadece ortaya çıkarmakla yetinmeyip, bizzat bu

çözüm yollarının uygulayıcısı ve takipçisi oldukları sürece yakalayabilecek ve

işletmelerinde oturtabileceklerdir.115

Hazır giyim üretiminde el işçiliğinin yoğun olması, dikkat ve titizlik

gerektirmesi nedeniyle gürültü 80dB üstüne çıkmaması gerekmektedir. İş güvenliği

ve işgörenin sağlığı iş verimi ve kalitesi açısından önemlidir. Bu nedenlerle

gürültünün 80dB geçmemesi hazır giyim işletmelerinde işçilerin sağlığı, ürün kalitesi

ve verimliliği açısından İ.S.İ.G.T.’nün 78. maddesinde belirtilen güvenlik önlemleri

alınmalıdır.116

Tablo 3: Gürültü Kaynaklarının Desibel Olarak Değeri

Gürültünün Şiddeti (dB) Gürültünün Kaynağı

0 dB İşitme eksiği

20 dB Fısıltılı konuşma

60 dB Normal konuşma

80 dB Bağırma

40-85 dB Sokak gürültüsü

80-95 dB Spor otomobiller, motorsikletler

85-95 dB Torna atelyeleri

95-100-105 dB Dokuma atelyeleri

95-115 dB Kompresörlü makinalar

100-115 dB Presler

150-160 dB Jet motoru

170-180 dB Top patlaması

Kaynak: (Abanoz, s.105)

115 Gönüllü ve diğerleri, http://www.yildiz.edu.tr/~gonul/bildiriler/b81.pdf ( 22.08.2007) 116 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile İlgili Genel Bilgiler, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı, Ankara, 1993, s.82.

59


Hazır giyim işletmelerindeki gürültünün zararlı etkileri zamanla birikir ve

çalışan üzerinde yıllar geçtikçe fark edilmeden artar. Hazır giyim işletmelerinin

gürültü şiddeti fazla olan bölümlerde çalışan bir işgören mesai süresi dışında fark

etmeden çalışma ortamındaki gibi davranarak yüksek sesle konuşmaya başlar.117

Gürültünün etkisi iki şekilde ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birisi geçici

sağırlık, diğeri ise sürekli (kalıcı) sağırlıktır. Gürültünün psikolojik etkileri de vardır.

Gürültü kişilerin psikomotor yeteneklerini etkileyebilmektedir. Ayrıca iş verimliliği

üzerinde de olumsuz etkiler bıraktığı bilinmektedir.

2.2.2. Aydınlatma

İş yerlerinde, her türlü işlemin kusursuz yapılması ve işçilerin göz sağlığının

korunması iyi bir aydınlatmayı gerektirir. Aydınlatma öncelikle, yapılan iş ve

işlemlerde kalite standartlarının gerektirdiği tüm ayrıntının görülebilmesi için

önemlidir.118

Aydınlatma birimi “luxmetre” dir. Aydınlatmanın yeterli olması özellikle iş

kazaları açısından olduğu kadar gözün korunması bakımından da önem taşır.

Aydınlatmanın yeterli şiddette, yeknesak ve iyi yapılmış olması ve gölge vermemesi,

göz kamaştırmaması önemlidir. 119

Aydınlatmanın normal olmaması ve yetersizliği, yorgunluk sebebidir. Kaza

nedenleri arasında iyi aydınlatmanın olmayışı vardır. Özellikle, renklerle uyarı, işaret

ve levhalar bakımından aydınlatma önem taşımaktadır. Çünkü bu levhaların iyi

aydınlatılmamış oluşu onların iyi görülememesi sonucunu doğurur.

Aydınlatmada, çalışma ortamında tehlike ve rahatsızlık yaratmayacak ve

gözleri yormayacak bir miktarda aydınlatmanın yapılabilmesi için belirli normaller

117 Abanoz, s.49. 118 Erkan, s.88. 119 Arıcı, s.57.

60

tespit edilmiştir. Buna göre;

Tablo 4: Aydınlatma Normalleri

Yapılan işler Asgari Lüx

Genel 20-100 lüx

Detayları kaba görme 150 lüx

Detayları orta görme 300 lüx

Detayları iyice görme 700 lüx

Çok iyi görme 1500 lüx

Çok ince işler için 3000 lüx ve üzeri

Kaynak: Arıcı, s.85.

Tablo 5: Hazır Giyim Sektörü İçin Gerekli Aydınlatma Şiddetleri

İşlemler Önerilen Aydınlatma

Mal Giriş Kontrolü 1000 lüx

Kesimhane 1000 lüx

Dikimhane 1000 lüx

Ütü 500 lüx

Son Kontrol 1000 lüx

Depo 250 lüx

Dinlenme ve yemek salonu 250 lüx

Soyunma Odaları 120 lüx

Kaynak: Dengizler, s.26.

Hazır giyim sektöründe, uzun süreli ince işlerle uğraşan işgörenlerde ve

özellikle kalite kontrol elemanlarında, göz yorgunluğunun önlenmesi için dinlenme

araları vermek gerekir. Dinlenme aralarında işgörenler, uzak mesafelere bakmalı

(örneğin pencereden dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak

61

cisimlere bakmayı tercih etmelidirler.120

2.2.3. Isı ve Nem

Sıcaklık, nem ve hava akımının uygun olması işçinin, çalıştığı ortamda

kendini rahat hissetmesini sağlar. Bu termik rahatlık (konfor) değerini oluşturur ve

yapılan işin niteliğine göre değişir. Çalışma ortamındaki hava koşulları; insan

isteklerine ne ölçüde uygunsa, insan kendisini aynı ölçüde rahat hisseder, çalışılan

ortamdaki hava koşulları; hava sıcaklığı, hava akımı, havanın nem oranı olmak üzere

üçe ayrılmaktadır.121

Sıcak ortam hazır giyim işletmelerinde çalışma ortamındaki aşırı ısı, işçinin

direncini azaltır, kalp atışlarını hızlandırır, iş verimini düşürür, kramplara neden olur,

iş ve işlemleri doğru yapma becerisi azalır. Vücut terleyerek ve terin buharlaşmasıyla

derinin soğumasını sağlayarak vücudun normal sıcaklığına, 36,5 °C civarına

ulaşmaya çalışır. Organizma belli bir dereceye kadar sıcağa ilave bir yük yüklenir,

organizmanın uyum sağlamadığı durumlarda ise, fizyolojik ve psikolojik açıdan

zorlanır, bu durum ısı stresini oluşturur. Dolayısıyla performansta azalmalar kaza ve

hatalarda artış gözlenir.122

Soğuk ortamın da, sıcak ortam gibi işçiler üzerinde zararlı etkileri vardır.

Soğuk, dikkatin azalmasına, reflekslerin yavaşlamasına, el maharetini gerektiren

işlerde kalitenin, verimin düşmesine yol açmaktadır. Özellikle hazır giyim

işletmelerinde ellerin rolü çok büyüktür, işçilerin çalıştıkları parçayı hissetmeleri ve

ona hâkim bir şekilde makineyi kullanmaları çok önemlidir. 123

Havadaki nem; çalışma ortamında havada bulunan su buharı miktarıdır.

Mutlak ve bağıl nem olarak ifade edilmektedir. Mutlak nem; 1 m³ havadaki su

buharı miktarıdır. Bağıl nem ise; belli bir sıcaklıktaki birim hacim havada bulunan su

120 İnci Dengizler, Konfeksiyon Sektöründe İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2002, s.27. 121 Abanoz, s.88. 122 Karaduman, s.57. 123 Abanoz, s.89.

62

buharı oranının, o sıcaklıktaki doymuş havada olması gereken su buharı miktarına

oranıdır. Isı yayan işlerde havanın nemi daha az, havadaki hareketi ise daha fazla

olmalı, iş zorluğu arttıkça sıcaklık azalmalı, hava hızı artmalıdır.124

Hazır giyim işletmelerinin çalışma ortamında hava miktarının azalması

işçilerde verim düşüklüğüne neden olmaktadır. Yetersiz hava miktarı, yorgunluk ve

halsizlik olarak işçilerde kendini hissettirir. İ.S.İ.G.T.’nün 8. maddesine göre hazır

giyim işletmelerinde düzenli ve verimli çalışmada sürekliliği sağlamak için çalışma

ortamında işçi başına en az 10 m³ hava hacmi olacak şekilde çalışma ortamının

düzenlenmesi gerekmektedir.125

Hazır giyim işletmelerinde kirlenmiş olan havanın temizlenmesi için iki

yöntem kullanılır. Bunlar serbest havalandırma ve kontrollü (klima tesisleriyle)

havalandırmadır.

2.2.4. Toz ve Gaz

Toz; çapları 1 mikrondan büyük olup, havada asılı olan katı parçacıklardır.

Tozların tamamı sağlığı tehdit etmemekle birlikte bazıları akciğerlerde birikir, ancak

akciğer yapısını ve işleyişini etkilemez.126

Gaz ve buhar; 20 °C sıcaklık ve 760 mm barometrik basınçta fiziksel olarak

gaz halinde olan maddeyi içerir. Aynı sıcaklık ve basınçta sıvılaştırılabilen madde

buhardır. 127

Gaz ve buharların etkileri işçilerde genelde hemen görülmesine karşın,

tozların zararları uzun yıllar sonra ortaya çıkmaktadır.

124 Gülseren Kurumer, Dikimhanede İnsan-Makine İlişkilerinin Optimizasyonu, Ege Üniversitesi, Ders Notları, 1990 125 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile İlgili Genel Bilgiler, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı, Ankara, 1993, s.64. 126 Abanoz, s.82. 127 Abanoz, s.84.

63

Teknik koruma olarak esas amaç çalışma atmosferinde toz miktarını belirli

yani zararsız bir düzeye düşürmektir(Zararsız miktar sınırı = 8 saatlik bir çalışma

süresi için kabul edilebilecek maksimum sınır). Teknik önlemler şöyle

sıralanabilir;128

• Toz meydana getiren işlemlerde yaş metod kullanılması,

• Toz meydana getiren işlemlerde kapalı çalışma sistemi,

• Uygun havalandırma sisteminin kullanılması,

• İşçilerde fazla solumanın önlenmesi,

• Ara odacıklar,

• Kullanılan madde değişikliği,

• Atmosferdeki partiküllerin sayısı ve çaplarının saptanması,

Hazır giyim işletmelerindeki çalışma ortamında tozların, işçiler üzerindeki

olumsuz etkileri, iş gücünün çalışmalarını azalttığı gibi iş kazalarına da neden

olmaktadır. Uzun dönemde meslek hastalığına neden olabilen bu tozlu ortam, hazır

giyim işletmelerinde daha çok kesim ve dikim bölümünde görülmektedir.

2.2.5. Titreşim

Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve sanayide belirli bir sayısı

olan dalgalardır. Bunların sesten farkı, sesin hava yoluyla, titreşimin ise vücudun sert

kısımları ile vücuda girmesidir. Titreşimin de ses gibi frekansı (saniyedeki hızı) hertz

ile belirtilir.129

İşin gerçekleştirilmesi sırasında işçiler sık sık titreşime maruz kalırlar. Hazır

giyim işletmelerinin çeşitli bölümlerinde çalışan işçilerin ellerinde tuttukları kesim

makasları, ütü presleri, dikiş, ilik düğme otomatlarını kullanırken değişik frekans ve

şiddette meydana gelen titreşimlere maruz kalmaktadır. 130

128 Dengizler, s.37–38. 129 Abanoz, s.88. 130 Karaduman, s.64.

64

Titreşimin şiddetine, frekansına bağlı olarak sinirlerde duyarlılık, el işlerliği

ve dokunma duyarlılığında kayıplar, kişilerde kas kontrolünün zayıflaması ve denge

bozukluklarına neden olabilmektedir. Psikolojik açıdan ise; titreşime maruz kalan

kişilerde sıkıntı hissi görülür. Titreşime bağlı performans azalmalarında ise; refleks

konsantrasyon azalmaları, beceri kaybı, yorgunluk ve hareket azalmalarını

kapsamaktadır.131

2.3. Hazır Giyimde Olası İş Kazaları ve Korunma Yöntemleri

Tablo 6: Tehlikeler ve Sakatlanma Olasılıkları ile Korunma Yöntemleri

Tehlikeler ve Sakatlanma Olasılıkları

Korunma Yöntemleri

Dikimde

-Makine temizlik ve onarımlarında

parmak ve el sakatlanmaları

-Makineden sıçrayan parçalardan dolayı

göz sakatlanmaları

-İğneden dolayı oluşan parmak

sakatlanmaları

-Yardımcı malzemelerden dolayı

- oluşan sakatlanmalar

-Makine bakım ve temizlikleri makine

tamamen durduktan ve elektrik bağlantısı

kesildikten sonra yapılmalı.

-Göz koruyucularının düzgün ayarlı olmasına

dikkat edilmeli veya koruyucu gözlük

kullanılmalı.

-Parmakların, parmak koruyucularının

gösterdiği yerde durmalarına özen gösterilmeli

-İğne ve makas kullanıldıktan sonra, düzgün

bir şekilde yerine geri bırakılmalı.

Tablo 6: Tehlikeler ve Sakatlanma Olasılıkları ile Korunma Yöntemleri (Devamı)

131 Abanoz, s.90.

65

Tehlikeler ve Sakatlanma Olasılıkları Korunma Yöntemleri

Serme ve Kesimde

-Serme makinelerinde parmak ve el

sakatlanmaları

-Dönen ve sabit bıçaklı kesim

makinelerinde parmak ve el

sakatlanmaları

-Kollu ve düz yüzeyli preslerde parmak

ve el sıkışmaları

Sabitleştirmede(tela yapıştırma)

-Sabitleştirme masası ile hareket eden

pres yüzeyi arasında parmak ve el

sıkışmaları

-Isıtmalı pres yüzeylerinde yanmalar

-Sabitleştirilecek parçanın prese veriliş ve

alınışlarında ezilmeler

-Düzeltme işleminde serme makinesi

durdurulmalı.

-Kesimden önce parmak koruyucuları kumaş

yüksekliğine göre ayarlanmalı. Kesim

sırasında doğru tutuş tekniklerine dikkat

edilmeli.

-Tehlikeli bölgeye eller sokulmamalı. Işıklı

şalter tehlikeli bölgenin başlangıcına

yerleştirilebilir. Böylece el bölgeye girdiğinde

presin elektriği kesilir.

-Tehlikeli bölgeye ellerin ve parmakların

girmesini engelleyen koruma bölümleri her

gün kontrol edilmeli.

-Düzeltmeler için pres yüzeyleri ve pres

girişlerine dokunulmamalı.

-İki elli pres çalışmalarında, pres bir kişi

tarafından kullanılmalı. Parçaların prese

verilişi birçok defa uygulanmalı.

Tablo 6: Tehlikeler ve Sakatlanma Olasılıkları ile Korunma Yöntemleri (Devamı)

66

Tehlikeler ve Sakatlanma Olasılıkları Korunma Yöntemleri

Ütülemede

-Yükselen buhardan dolayı yanma

olasılıkları

Leke Çıkarmada

-Leke çıkartılmasında kullanılan

temizleme maddelerinin oluşturdukları

havanın tenefüs edilmesi

Çalışma Alanında

-Düşmeden dolayı oluşabilecek

sakatlanmalar

-Elektrik çarpmalarından dolayı

oluşabilecek sakatlanmalar

-Dahili sevkte tehlikeler

-Ütülemede el tutuş şekillerine dikkat

edilmelidir.

-Temizleme sırasında yeterince

havalandırmanın yapılmasına dikkat edilmeli.

-Çalışma alanının temiz ve düzenli olmasına

dikkat edilmelidir.

-İzolasyonlarda, kablolarda, elektrik

düğmelerinde v.b. elektrik arızalarında görevli

personel dışında kesinlikle müdahale

edilmemelidir.

-Çok yük kaldırılmamalı ve görüşü engelleyecek miktarda yük taşımamalıdır. Yük belden eğilerek değil bacak kuvveti ile kaldırılmalıdır. Mümkün olduğunca yardımcı araçlar kullanılmalıdır.

67

2.4. İş Kazalarının Etkileriyle Oluşan Kayıplar

Kazaya Uğrayan Açısından:

1. Ağrı, acı ve sıkıntı,

2. Gelir kaybı, beklenmeyen ilave masraflar ve harcamalar,

3. Geçici veya kalıcı iş görememezlik,

4. Aynı iş-görev için yetersizlik, güvensizlik,

5. Arkadaşları ve çevresi üzerinde etkiler.

Sorumlu Şahıslar Açısından:

1. Endişe ve stres,

2. Suçlama ve pişmanlık,

3. İlave iş yükü (rapor hazırlama, tekrar eğitimleri),

4. Kariyer zedelenmesi.

Çalışanlar Açısından:

1. Şok, üzüntü, endişe,

2. Düşük moral,

3. Üretim veriminin düşmesi

Firma Açısından:

1. Yaralanan şahıs nedeniyle kaybedilen çalışma gücü ve zamanı,

2. Diğer çalışanların merak, endişe ve tartışmaları neticesinde

harcanan zaman,

3. Amirler tarafından kazanın soruşturulması sırasında kaybedilen

zaman,

4. Malzeme ve makinaların zarar görmesi durumu ,

5. İşin durması, yavaşlamasıile kaybedilen zaman ve para,

68

6. Sigorta prim, masraflarında artışlar,

7. Firma adının zedelenmesi,

8. Medya, yerel makamlar ve sivil örgütler tarafından oluşturulan

baskı

9. Kalite, üretim verimi ve pazar payı üzerindeki etkiler.

Toplum ve Ülke Açısından:

1. Olumsuz sosyal ve ekonomik etkiler,

2. Her yıl kaybedilen iş gücü ve üretim kayıpları,

3. Hastane ve sağlık kuruluşlarına gelen yükler, hizmet aksamaları,

4. Trilyonları aşan tazminat ödemeleri.

2.5. İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Alınacak Genel Önlemler

İş güvenliğinin sağlamanın temel olarak üç ana kuralı vardır. Bunlardan

birincisi, güvenliği ve sağlığı tehdit eden durumların ortadan kaldırılması; ikincisi,

güvenliği ve sağlığı tehdit eden gelişmelerin zamanında saptanması; üçüncüsü ise,

önlenemeyen durumların kötü sonuçlarının asgariye indirilmesidir.132 Bu bölümde,

alınacak önlemler olayın tarafları açısından incelenecektir.

2.5.1. İşçiler Tarafından Alınması Gereken Önlemler

İşçiler aldıkları eğitim ve işveren talimatı gereği kendi sağlık ve

güvenliklerinden sorumlu oldukları gibi fiil ve ihmallerinden dolayı diğer kişilerin

etkilenmesinden de sorumlu olacaklardır. Bu amaca uygun olarak makine, araç ve

gereçleri, tehlikeli maddeleri, ekipmanın taşınmasını ve diğer üretim yöntemlerini,

kendilerine verilen kişisel koruyucuları doğru kullanacaklar, rasgele değiştirmek ve

çıkarmaktan kaçınacaklar, korunma önlemlerindeki eksiklikler nedeniyle ciddi ve

acil bir tehlike gördüklerinde işvereni veya işçi sağlığı ve iş güvenliği temsilcileri ile

işbirliği halinde olacaklar, işverene ve işçi sağlığı ve iş güvenliği temsilcilerine 132 Alp Esin, Yeni Mevzuat Işığında İş Sağlığı ve Güvenliği, MMO, Kardelen Ofset Ltd. Şti, , Ankara, 2004, s.59.

69

yasalar çerçevesinde çalışma ortamının ve çalışma koşullarının güvenli olması

hususunda yardımcı olacaklardır.133

İşveren tarafından alınan her türlü tedbire riayet etmek ve talimatlara uymak, bu

kapsamda;

1. Makine, cihaz v.d. Ekipmanları doğru şekilde kullanmak,

2. Kendilerine verilen kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve muhafaza

etmek,

3. İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili her türlü olumsuz durumu işverene

bildirmek,

4. İşveren, sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi ve diğer çalışanlarla iş sağlığı ve

güvenliği konusunda iş birliği yapmak güvensiz durumlardan kaçınmak

5. Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının tesisi için iş yerinde düzenlenecek iş

sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılmaktır.134

6. Kazalarda insan faktörü ağır bastığından, çalışanlar işçi sağlığı ve iş güvenliği

kurallarına büyük dikkat ve özen göstermelidirler.

7. Makine, tezgah ve el aletlerini talimatlara uygun bir şekilde kullanmaldırlar.

8. Her alet ve malzemeyi tespit edilen yerlere koymalı, rasgele bırakmamalıdır.

9. Kişisel koruyucuları mutlaka kullanmalı, bozulmuş ya da eskimiş olanları

kullanmamalıdır.

10. İşçi çalışırken, yaptığı işi hafife almamalı ve kendine çok aşırı

güvenmemelidir. 135

2.5.2. İşverenler Tarafından Alınması Gereken Önlemler

İşveren işle ilgili her konuda işçilerin sağlık ve güvenliğini korumakla

yükümlüdür. Bu kapsamda aşağıdaki yükümlülükleri yerine getirmelidir.

133 Can Tuncay, Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatının Uyumu ve Yeni Yönetmelikler, Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatındaki Değişiklikler ve İşveren Yükümlülükleri Semineri, İşveren Dergisi, Ankara, Şubat 2004, s. 32. http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=901&id=52 (02.09.2007) 134 ENGİN, http://www.isggm.gov.tr/arsiv/docs/sunumlar/konya/orhan_engin.ppt , (20.04.2007) 135 Arıkoğlu, s.51.

70

http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=901&id=52

http://www.isggm.gov.tr/arsiv/docs/sunumlar/konya/orhan_engin.ppt

1. Risklerin önlenmesi, kaynağında mücadele edilmesi,

2. İşin kişilere uygun hale getirilmesi,

3. İşçilerin kişisel koruyucu donanımları uygun şekilde kullanmaları için her

türlü önlemi almak,

4. Teknik gelişimlere uyum sağlanması,

5. Toplu ve kişisel korunma önlemlerine öncelik verilmesi,

6. İşçilere uygun talimatların verilmesidi,.

7. İşçilerin bilgilendirilmesi,

8. İşçilerin görüşlerinin alınması,

9. İşçilerin eğitimi, 136

10. İ.S.İ.G ile ilgili mevzuatın uygulanmasında ciddi titizlik gösterilmelisi,

11. Bir iş güvenliği sorumlusu görevlendirilmeli ve işyerlerinde İ.S.İ.G. kurulu

oluşturulması,

12. İş kazalarını asgariye indirme yöntemlerinin araştırılması, gerektiği takdirde

ilgili kurumlardan yardım istenmesi,

13. İşçilerin işe alınırken mutlaka işe giriş sağlık muayenelerinin gereği gibi

yapılması ve işçilerin kendilerine en uygun işe yerleştirilmeleri ile çalışanların

düzenli olarak sağlık kontrollerinin yapılması,

14. Çalışma sürelerinin, mevzuatta belirtilen sınırların üzerine çıkarılmaması,

15. Yüksek verim elde etmek adına işçiden, performansının üzerinde bir çalışma

hızı istenmemesi (aksi halde çok çalışmaktan işçiler stres ve yorgunluk

nedeniyle kazalara neden olabilirler),

16. Uygun çalışma yöntemlerinin geliştirilmelisi ve uygulanması,

17. İşyerlerinin düzen ve temizliğinin sağlanması,

18. Çalışanlar, kazaların önlenmesi açısından motive edilmesi ve en az kaza

yapan işçi veya gruplar ödüllendirilmesi,

19. İş ve makinelerle ilgili teorik ve pratik eğitimlerin verilmesi ve yeni beceriler

kazandırılması137

136 ENGİN, http://www.isggm.gov.tr/arsiv/docs/sunumlar/konya/orhan_engin.ppt (20.04.2007) 137 Arıkoğlu, s.65.

71


2.5.3. Kamu Kurumları Tarafından Alınması Gereken Önlemler

Bütün çalışanların, insan haysiyetine uygun şartlarda kendilerini

geliştirebileceği güvenli iş ortamlarının oluşturulmasında yasal düzenlemeleri

yapmaktır.

1. Güvenlik kültürü ve bilincini tüm toplumda yaygınlaştırılması,

2. İş sağlığı ve güvenliği konusunda mevzuat ve kanun ile mevzuatların

uygulamalarının yapması, takip edilmesi,

3. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili işletmelerde eğitim hizmetlerinin verilmesi,

4. Danışmanlık yapılması,138

5. Güvenlik ve sağlık standartlarının hazırlanması,

6. İ.S.İ.G. yönünden tedavi edici hekimlik yerine koruyucu hekimliğe öncelik

tanınması ve bu konuda pilot bölgeler seçilerek uygulamaya geçilmesi

( İşyeri hekimliği koruyucu hekimlik olarak düzenlenmesi),

7. Şehir merkezlerinden uzak yerlerdeki sanayi yerleri ve bölgeleri için sağlık

istasyonları kurulması,

8. İ.S.İ.G ile ilgili broşür ve kitapçıkların hazırlatılması, işyerlerinde çalışanlara

dağıtılması,

9. Yüksek ve orta öğretimde, özellikle teknik öğretim yapan okullarda İ.S.İ.G.

ile ilgili derslerin okutulması,

10. Konu ile ilgili eğitici filmler hazırlanması ve işyerlerinde gösterilmesi,

11. İ.S.İ.G. konusunda titiz ve sorumluluk anlayışı içinde çalışan işletmelerin

ödüllendirilmesi,

12. İş kazaları ve meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırılması ve önleyici

tedbirlerin belirlenmesi için çalışmaların artırılması, bu çalışmalara

işverenler, sendikalar ve üniversiteler de katılması,

13. Kontrol ve teftişler daha etkili ve daha sık yapılması, müfettişlerin belli iş

kollarında ihtisaslaşması,

14. Mevzuatın sürekli gözden geçirilmesi gerekli ilavelerin yapılması.139

138 ENGİN, http://www.isggm.gov.tr/arsiv/docs/sunumlar/konya/orhan_engin.ppt, (20.04.2007) 139 Arıkoğlu, s.67.

72


2.6. İşletmelerde İş Sağlığı ve Güvenliği Denetimi

İş kazaları ve meslek hastalıklarını önlemek amacıyla iş güvenliği mevzuatını

yürürlüğe koymak yeterli değildir. İş güvenliğinin sağlanması ve geliştirilmesi,

öncelikle denetim ve de organizasyonun oluşturulmasını gerektir.

Uygulamada işçi sağlığı ve güvenliği için alınması gereken önlemlerin

gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğinin etkili bir şekilde denetimi zorunludur. Bunun

için etkili bir iş sağlığı ve güvenliği denetim örgütünün varlığı gereklidir. Etkili bir

denetim olmadığı sürece en mükemmel hukuki düzenlemeler dahi kağıt üzerinde

kalmaya mahkum olacaktır. Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliği hükümlerinin esas

olarak devletçe denetlenmesi kabul edilir. İş sağlığı ve güvenliği denetimleri Devlet

adına Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı teftiş ve denetlemeye yetkili “iş

müfettişleri”nce yapılır 140

İş yerinde iş kazası ve meslek hastalıklarını önlemek amacıyla yapılan

denetimleri esas itibariyle dörde ayırmak mümkündür. Bunlar, genel denetim, özel

denetim, iş kazası ve meslek hastalığı incelemesi ve şikayet üzerine yapılan

denetimdir. Bu denetim türlerinden genel denetimi olağan denetim, diğerlerini ise,

olağanüstü ya da özel amaçlı denetim olarak ikili bir ayrım yapıldığı da

görülmektedir141

2.7. İş Kazalarının Maliyeti

Meydana gelen iş kazaları sonucu yaralanmaların, sakatlanmaların veya

ölümlerin işletmelerin verimliliğini dolayısıyla kaliteyi ters yönde etkilediği

bilinmektedir. Öyle ki, kaza küçük bir yaralanma veya sakatlanma ile sonuçlansa bile

bu olayın, işçinin çalıştığı yerde bulunan diğer işçilerin de işgüçlerinde verimliliğin

140 Ali Cengiz Köseoğlu, İş Sağlığı ve Güvenliği Nedeniyle İdarece İşin Durdurulması ve İşyerinin Kapatılması, “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, s.1,cilt.1,2003, s.36. 141Akın Marşap, İşletmelerde İş Sağlığı ve Yönetimi Kültürü, “İş Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi http://www.isgucdergi.org/index.php?arc=arc_view.php&ex=236&inc=arc&cilt=1&sayi=1&year=2003, (12.05.2007)

73

http://www.isgucdergi.org/index.php?arc=arc_view.php&ex=236&inc=arc&cilt=1&sayi=1&year=2003


düşmesine neden olmaktadır. Kuşkusuz, kaza olayında yaralanma veya sakatlanma

varsa genellikle tedaviyi gerektirir tıbbi müdahale mevcuttur. Sonra mevcut yasalar

gereği formlar doldurulur diğer işlemler de tamamlanır. İşte bu tür işlemler de

kazanın maliyeti içerisinde yer almaktadır. Bu durumda, işletmelerdeki risk

değerlendirme ve üst yönetimin kontrol sistemlerinin uygulanmasındaki başarısızlığı

sonucu meydana gelen kazalarda meydana gelen yaralanmalara, sağlık sorunlarına;

malzeme ve ekipmanların hasarına, dolayısıyla üretim kaybına, bakım maliyetinin

artmasına ve hatta tazminat davalarına varan sonuçlara neden olmaktadır.142

İş güvenliği konusunda beklenmedik bir olay gündeme geldiğine,

operasyonlar kontrolden çıkacak ve program ile gerçekleşen birim maliyetler

arasında büyük farklar doğabilecektir. Eğer böyle olaylar çok sıklaşırsa işgöremezlik

ödenekleri yükselecek, işini iyi bilen uzman insan temini ve onların motivasyonu

zorlaşacak, işçi-işveren ilişkileri gerginleşecek ve bunların doğal bir sonucu olarak

da etkenlik, verimlilik ve kalite önemli ölçüde zarar görecektir.143

Kaza kurbanı şanslı olabilir ve birkaç gün içine çalışmaya geri dönebilir;

ancak kaza geçirenlerin çoğu her yıl önemli bir organlarını kaybedecek şekilde

kazaya uğramaktadır. Bazıları yaşamlarını kaybetmektedir. Sıkça yararlı bir işçi,

tedavi amacıyla, uzun bir süre işten uzak kalmakta, bu da o ve ailesi için üzüntü

kaynağı olmakta, ek olarak, kazaya uğrayan kişinin o süre içinde sadece işgöremezlik

ödeneği ile yetinmek zorunda kalması finansal açıdan da üzüntü yaratmaktadır.144

Bir işveren için, bir iş kazasının maliyeti çok ciddi olabilir. Uzun bir süre,

hatta geçici olarak anahtar roldeki bir işçinin kaybı, işletmeye zarar verecek,

materyal kaybına yol açacak, bağlantısı yapılmış ürünler sevk edilemeyecek,

çalışmada aksamalar olacak, kazaların ardından gelen organizasyon bozulması gibi

olaylar verimi düşürerek üretim maliyetlerini artıracaktır.145

142 Binyıldırım, s.76. 143 Rıdvan Bozkurt, İş Kazalarının Maliyeti Kalkınmada Anahtar Verimlilik, Milli Prodüktivite Merkezi Aylık Yayın Organı, No: 24, Ankara, 1990, s.6 144 Bozkurt, s.7. 145 Bozkurt, s.8.

74

Bundan dolayı, iş kazalarının ve çalışırken oluşabilecek hastalıklarını

azaltabilmek için bu konuda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının yanı sıra,

işletmelerin iş sağlığı ve güvenliği için bütçelerinde bu konuda ayıracakları para,

günlük yönetim akışı içerisinde iş sağlığı ve güvenliği bilinci ile bütünleşeceğinden

önem kazanmaktadır.146

Bugüne kadar yapılan çalışmalarda iş kazalarından doğan maliyetlerin iki ana

grupta toplandığı görülmektedir. Bunlardan birisi direkt (dolaysız) maliyet diğeri

indirekt (dolaylı) maliyet olarak ifade edilmektedir.

Direkt Maliyet; Tedavi ilk iki günlük ücret, kaza sonucu ölen veya

sakatlanan işçi için ödenen tazminatlar, harcamaları, ödenen açılan davalar nedeniyle

avukatlık ücretleri ve mahkeme giderleri, SSK’na ödenen iş kazaları ve meslek

hastalıkları primleri, olası iş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı ödenen mali

mesuliyet sigorta primleri, iş kazası sonucu zarar gören malzeme, tesis ve ekipmanın

onarım veya yenileme bedeli için harcanan giderler olarak sıralayabiliriz.147

İndirekt Maliyet; Kaza geçiren işçinin o işyerinde neden olduğu diğer

işçilere ait iş kaybı, (ilkyardım için revirde veya hastanede harcadıkları süreler,

yetkili personelllerin ve yanında çalışan iş arkadaşlarının zaman kaybı) malzeme

hasar bedelleri, yasal ödemeler, gecikme cezaları, idari para cezaları, çalışanları

yeniden eğitme bedeli, açılan davalar nedeniyle harcanan giderler, ödenen

tazminatlar v.b. giderler olarak sıralayabiliriz. 148

Bu nedenle, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin programlarının uygulanmasının

işveren için yararı, sadece yasal zorlukların yerine getirilmesi değil, meydana

gelecek iş kazalarında oluşacak maliyetlerinin ne olabileceğinin bilinmesidir.

İş kazalarının insan hayatına verdiği gayrı maddi zararların yanında hem

çalışanlara hem de işletmelere ve dolayısıyla ulusal ekonomiye (topluma) da önemli,

146 Binyıldırım, s.80. 147 Binyıldırım, s.80. 148 Binyıldırım, s.81.

75

ölçüde maddi (ekonomik)bir zarar ve yük getirmektedir. Çalışan, kaza sonrası acı

duyabilir, sakat kalabilir ve hatta ölebilir. Kaza sakatlık ile sonuçlanmışsa öncelikle

maddi ve manevi açıdan büyük acı ve kayba uğramıştır. Gerçek anlamda eski

durumuna dönmesinin olanağı kalmamıştır. Her ne kadar sakatlığı için iş göremezlik

tazminatı almış ve aylık bağlanmışsa da, bu durum ne kaybettiği uzvunu getirecek ne

de ruhsal durumunun bozulmasını veya aile yapısının etkilenmesini önleyebilecektir.

Sigortasız ise (ki, ülkemizde hazır giyim sektöründe çalışanların üçte ikisinin hiçbir

sosyal güvenliği bulunmamaktadır) SSK ödeneklerinden de yoksun kalacaktır.

Ayrıca, ömür boyu sakat kalan kişi, iş bulmada güçlük çekecek, iş bulsa da

alabileceği ücret düşük olacaktır.149

İşletmelerde, meydana gelen iş kazalarında işveren, öncelikle çalıştırdığı

birinin kazaya uğradığını görmenin üzüntüsünü yaşar. Bu üzüntü işveren olmasından

değil, insan olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun yanı sıra, meydana gelen iş

kazası işin akışını durdurarak üretim temposunu yavaşlatır. Kaza sonucu işyerindeki

hammadde, malzeme ve ekipmanlar zarar görür. Diğer çalışanların da değişen

oranlarda işgücü kaybına neden olur. Dolayısıyla, üretim ve verimlilik kaybına neden

olur. Kısacası, kazadan sonra işin yeniden düzene girmesi için geçen süre içerisinde

üretim durur ya da aksar.150

Ülke ekonomisi açısından da iş kazalarının maliyeti, çok önem taşımaktadır.

Özellikle birçok açık işin, ihtiyaç duyulan kalifiye eleman bulunamadığı için

doldurulamadığı ülkemizde, iş kazası nedeniyle kalifiye işgücü daha da önem

kazanmıştır. SSK istatistikleri, iş kazaları nedeniyle kayıp işgününü ve işgücü

sayısının yükseldiğini ortaya koymaktadır. İnsan unsurunun ülke ekonomisindeki

önemi göz önüne alınırsa, kaybedilen her bir iş gününün ve işgücünün ekonomi

üzerinde yarattığı kayıplar kolaylıkla anlaşılacaktır.151

149 Binyıldırım, s.82. 150 Binyıldırım, s.83. 151 Binyıldırım, s.84.

76

2.7.1. İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlayamamanın Maliyeti

İş kazalarının sonucunda karşılaşılan maliyetler, genellikle doğrudan(direkt)

ve dolaylı(indirekt) maliyetler olarak sınıflandırılır. Uygulama sonuçları, işyerlerinde

iş güvenliği önlemlerini almaktan kaçınma sonucu görülen kazalar yüzünden ortaya

çıkan doğrudan ve dolaylı masrafların, önleyici ve koruyucu çabalar için yapılan

harcamalardan çok yüksek olduğunu kanıtlamıştır. Eski dolaylı maliyet kavramı

karşılığı ödenmeyen maliyetlere eş anlamlıydı.152

Karşılığı ödenmeyen maliyet, direkt maliyet aşağıdaki gibi paylaştırılır;

1 Kanunen ödenen nakit yararlar (sigortalıya ya da yakınlarına ödenen

tazminat),

2 Sigorta kurumlarınca ödenen nakit yararlar, tıbbi yararlar, iş göremezlik

ödenekleri v.b.

3 Şirketin kendi statüsüne göre ödenen herhangi diğer yararlar,

4 Mahkeme masrafları,

Endüstriyel kazaların indirekt maliyeti aşağıdaki şekilde belirlenir;

1 Yaralı işçinin istirahatli olarak geçirdiği sürenin maliyeti

2 İşi aşağıdaki nedenlerle durduran diğer işgörenlerin kaybettiği zamanın

maliyeti;

• Merak,

• Acıma,

• Yaralı insana yardım isteği,

• Diğer nedenler.

3 İşyerlerindeki üst yöneticilerin aşağıdaki nedenlerle kaybettiği zamanın

maliyeti;

• Yaralı işçiye yardım edilmesi,

• Kazanın nedeninin araştırılması,

152 Bozkurt, s.10.

77

• Yaralı işgörenin üretiminin, bir başka işçi tarafından sürdürülmesinin

düzenlenmesi,

• Yaralı insanın yerine, yeni bir işçinin seçilmesi ve yerleştirilmesi,

• Kanuni olarak istenilen kaza kayıtlarının hazırlanması

2 İlkyardım elemanı ve hastane görevlisinin harcadığı zamanın maliyeti

3 Her yaralanma için ortama üç kez pansuman ve tedavi boyunca kullanılacak

ilaç gideri,153

4 Makinelerde, aletlerde diğer eşyalarda ya da materyal stoklanmasında

meydana gelen hasar ve aksamanın maliyeti,

5 Üretimdeki karışıklığın bir sonucu olarak, siparişlerin zamanında

yetiştirilememesinin, prim kayıplarının ve diğer benzeri nedenlerin oluşturdu

maliyetler,

6 Kazalı insanın işbaşı yapana dek maaşının ödenmesinin, dönüşünden sonra

belli bir zaman için işçinin veriminin azalmasının işverene maliyeti,

7 Kazancın ya da kazalı işçinin veriminin, üretiminin kaybının ve boşta duran

makinelerin işverene olan maliyeti,

8 Kazaya bağlı olarak oluşan moral bozukluğu ve heyecanın yeni kazalara yol

açmasının getireceği maliyet,

9 Kazalı işçi başına genel giderlerin maliyeti, kazalı işçinin verimsizliği

sürdüğü sürece aydınlatma, ısıtma, yemek gibi konularda yapılan masraflar.

İndirekt maliyetlerin, direkt maliyetlere oranı genellikle 4/1 olarak kabul

edilir ve bu oran detaylı bir işbaşı maliyet analizinin bir ürünüdür. Gerçekten, birçok

analizde bu oran çok daha yükseklere çıkmaktadır. Bu değişmenin nedeni bazı

endüstrilerde hasara uğrayan materyalin diğerlerine oranla daha pahalı olmasıdır.

Kalitesi hassas kontrole dayalı materyallerle çalışan bir işletmede, kazalar her zaman

ağır kayıplara yol açarlar.154

İş kazalarının kazalı işçiye maliyeti; kazalı işçiler bir iş kazasında en ağır

kayba uğrarlar. Onların gerçek parasal kayıpları, işvereninki kadar yüksek

153 Russel DeReamer, Modern Safety Practices, General Electric Company, John Wiley & Sons, ABD, 1958, s.10. 154 Bozkurt, s.11.

78

olmayabilir; ancak onlar finansal kayıplarının etkilerini daha geç silebilirler. Ayrıca,

iş kazası sonucu meydana gelen fiziksel yaralanma ve acıların bedelini de onlar

öder.155

2.7.2. Maliyetteki İnsan Unsuru

İş güvenliğinin sağlanamaması, genellikle toplumda ağır bir yük oluşturur. İş

kazlarının devlete olan yükü en sonunda toplumun vergileriyle karşılanacaktır.156

Toplum, kullandığı her şeyin, satın aldığı her malın bedelini öderken, üretim

maliyetlerine eklenen kazaların da bedelini ödemiş olacaktır. Bir insanın çalışmasını

durduran her iş kazası, o ülkeyi, o insanın üreteceği miktar kadar fakir bir durumda

bırakacaktır.

“Bütün diğer maliyetlerle karşılaştırıldığında, insan yaşamının maliyeti,

kazaların bütün maliyet faktörleri içinde en yüksek olanıdır.” Burada konu olan, bir

insanın bacağının, kolunun, ayağının, gözlerinin bedelinin hesaplanması değil,

yaşamının bedelinin nasıl hesaplanacağıdır. Hiçbir kanun, yaralı bir insanın

geçmişteki kazançlarını, gelecekteki görünüşünü ya da meslektaşları üzerindeki

amirlik yeteneğini hassas bir şekilde karşılayacak yeterlikte değildir.157

2.8. Hazır Giyim Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kalite ile İlişkisi

Kalitenin çok boyutlu olması, günümüzde de kaliteye yönelik değişik

tanımlamaların yapılması sonucunu doğurmuştur. Kalite konusunda çalışmalar yapan

çeşitli uluslar ve uluslararası kuruluşlarda araştırmacı, bilim adamı, danışmanlar

tarafından kalite için çeşitli tanımlar yapılmıştır. Bu tanımlar kalitenin çok boyutlu

olmasından da kaynaklanarak kalitenin pazar, müşteri ve ürünün kullanım değeri

bakımından önemini ortaya koymaktadır. Kalite, bir ürünün ya da hizmetin

belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama yeteneğine dayanan özellikler

155 Bozkurt, s.15. 156 Bozkurt, s.16. 157 Bozkurt, s.18

79

toplamıdır. 158

Kalite önemli olunca, kaliteli üretimin önemli bir aracı olan standartlarda

büyük önem kazanır. Standart kısaca ”Üretimde, ölçmede ve anlamada birlik olarak

tanımlanmaktadır.” 159

Hazır giyim açısından ise, giysinin formu (vücuda oturuşu), modeli,

kullanılan malzemenin cinsi, üretim özellikleri (kullanılan metot) ve çalışan kişilerin

yetenekler kalite kavramını oluşturur. Buna göre modelde, malzemede, metotta,

makinede ve işçide meydana gelecek değişikliklerle kaliteyi etkilemek mümkündür.

Tüketicinin güvenilirlik ve maliyet değerleri hakkında giderek bilinçlenmesi,

sağlanan madde, mamul ve hizmetlerin yüksek kaliteli olması konusunda gösterdiği

özen ve ayrıca ticarette giderek önem kazanan rekabet dikkatleri kalite konusu

üzerinde yoğunlaştırmıştır.

Kalite sisteminin oluşturulabilmesi için organizasyon ve dökümantasyon

şarttır. Organizasyon yapısı içinde kaliteye katkısı olan her faaliyete ilişkin

sorumluluk ve yetkiler açık olarak belirlenmeli; yetki ve sorumluluk belirlenen kalite

hedeflerinin istenilen etkinlikte gerçekleştirilmesine imkan verecek yeterlilikte

olmalıdır. İyi bir kalite sisteminin kurulabilmesi için mevcut ve doğabilecek kalite

sorunlarının belirlenmesi ve bunların çözümleri üzerinde önemle durulması şarttır.

İşletmeler tarafından kalite yönetim sistemi kabul edilen bütün elemanlar, şartlar ve

hazırlıklar yazılı politika ve işlemler şeklinde sistematik ve düzenli olarak

dökümante edilmelidir.160

Kalite güvenliği el kitabı, işletmenin finans, muhasebe ve personel bölümler

dışında kalan tüm fonksiyonları kapsar. Kalite güvenliği el kitabı, ISO 9000

Standardı sertifikası alınırken belgelendirilen kuruluşa gönderilmesi gereken bir

158 Kemal Keser, ISO 9000, Alfa Kitap, İstanbul, 1999, s.17. 159 Keser, s.21. 160 Erhan Kırtay, ISO 9000 Kalite Güvence Sistemi, Sümer Holding A.Ş. Konfeksiyon Üretiminde Kalite Kontrol, Sagem yayın no:160, Bursa, 1996, s.57.

80

dökümandır.161

Yöntem talimatları el kitabı, işletmenin prosedürlerini tanımlandığı ve

dökümante edildiği bir el kitabıdır. Kalite sistemi içinde yer alan tüm fonksiyonlara

ait proseslerin, uygulama, değişiklik, kayıt, yetki ve sorumluluk açısından sistematik

düzenlenmesini içerir.

Kalite güvenliği yöntem talimatları el kitabı, kalite güvenliği ile hiyerarşik bir

düzen içinde yer alan ve kalite güvenliği el kitabının bir açılımı gibidir.

Kalite güvenliği el kitabı; hammadde, proses, ürün, ambalajlama ve

etiketleme, satış, müşteri isteklerinin belirlenmesi, sipariş kabul, sevkıyat,

reklamasyon sistemi, iş güvenliği, bakım konularında neyi, kim, nasıl ve hangi

yardımcı araçları kullanarak yapacağını belirler.

İş talimatları, kalite sistemi piramidinin en altında yer alır ve sistemin alt

yapısını oluşturur. İş talimatlarından; çalışma talimatları, kalite kontrol talimatı,

montaj talimatı, makine kullanım talimatı, teklif hazırlama talimatı, bakım talimatı,

kaza önleyici talimat, kimyevi maddelerle çalışma talimatı kastedilmektedir. Bu

talimatla, kalite sisteminin detay dökümanları olup, hazırlayan, tarih ve geçerlilik

süreleri gibi bilgileri içermektedir.

Kalite doğru şekilde geliştirildiğinde hataları önler, düzeltici faaliyetlere

gerek kalmaz, net üretimi arttırır, gecikmeleri ortadan kaldırır, aşırı stokları önler,

kısacası karlılığı, kaliteyi ve verimliliği arttırır.

Toplam kalite, müşteri ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayan bir yaklaşım

olduğu kadar maliyetleri de düşünen bir yöntem tarzıdır. Toplam kalite hataları

önlemeyi hedefler, böylece bir taraftan da üretici kuruluşun maliyetleri düşer.162

Toplam kalite yönetiminin başarıyla uygulanabilmesinin temelinde kişileri 161 Keser, ss.24–27. 162 Keser, ss.28–30.

81

motive etme, yönlendirme, bilgi ve beceri düzeylerini yükseltici eğitimler verme, iş

zenginleştirme gibi insan faktörünü geliştiren ve ön planda tutan sistemlerde

yatmaktadır.

Hazır giyim işletmelerinde hatalı davranışlar, yetersiz mekanik ve fiziksel

ortam koşulları iş güvenliğini tehlikeye düşürdüğü gibi, ürün kalitesini de olumsuz

yönde etkilemektedir. Kalite ve güvenlik birbirinden ayrı düşünülmemelidir. Hazır

giyim işletmelerinde alınan iş güvenliği önlemleri, işçilerin işlerini daha iyi

yapabilmelerinin kendilerine ve iş yerine karşı yaratacağı güven duygusu ile çalışma

barışı sağlanarak ürünlerde kalite ve verimlilik artışı sağlanır.

Ürünün kalitesini bozan ya da üretim miktarını düşüren uygunsuz davranışlar,

uygunsuz mekanik, fiziksel ve kimyasal ortam koşulları aynı zamanda iş güvenliğini

de tehlikeye düşürecektir. Bu benzerliği de göz önüne alarak, herhangi bir işletmede

iş güvenliğine yönelik her çabanın aynı zamanda verimliliği artırmaya yönelik bir

çaba olacağı da söylenebilecektir. İş güvenliği konusunda yapılan çalışmalar insani

yükümlülüklerin yerine getirilmesi yanında, maliyetlerde de bir düşüşe yol

açacaktır.163

Güvenlik ve üretim etkinliği göz ardı edilerek verimlilik artışları sağlanabilir.

Ancak bu durum uzun dönemde geçerli olmayacağı gibi; iş güvenliğinin göz ardı

edildiği, etkin bir üretim gerçekleştirmek de mümkün değildir.

Ne zaman olacağı belli olmayan iş kazaları işletmelerde verimliliği düşüren

en önemli faktörlerden birisidir. Örneğin; Uzun süre iş kazası olmadan düzenli bir

şekilde çalışan bir fabrikada, kaza sonucu bir işçinin hatası veya makinenin arıza

yapması nedeniyle hayatını kaybetmesi, tüm işletmede duyulacak ve tüm işçilerin

çalışmalarını olumsuz yönde etkileyecektir.164

Yapılan araştırmalar, verimliliği ve kaliteyi artırmak için yapılan çalışmaların

iş güvenliğinin sağlanması yolunda yapılan çalışmalarla benzerlik taşıdığını ortaya 163 Keser, s.30. 164 Ayhan, s.37.

82

koymuştur. 165

Hazır giyim sanayii, diğer sanayi dallarına göre daha az tehlike arz ediyor

gibi görünse de özellikle kesim ve makine aparatları ile yüksek devirli dikiş

makinelerinde çalışanlar, yeterli güvenlik önlemleri alınmadığı takdirde bir takım

tehlikelerle yüz yüze kalabilirler. Malzeme aktarımı sırasında bant, kullanılan iş

yerlerinde taşıyıcı bantların geçtiği yerler ve yükseklikler işçiler için kaza ihtimali

arz etmeyecek şekilde seçilmelidir. İş tehlikesi işçinin işe olan dikkatini dağıtır,

verimini düşürür. Bu nedenle çalışma ortamında gerekli tüm güvenlik önlemleri

alınmalıdır.

165 Ayhan, s.38.

83

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM


UYGULAMALARI VE KALİTE ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

3.1. Araştırmanın Amacı

Araştırmanın amacı; hazır giyim sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin iş

sağlığı ve güvenliği uygulamalarının mevcut durumunun analiz edilmesi ve bu

uygulamalar ile kalite düzeyleri (hatalı ürün oranları) arasında ilişki olup olmadığının

incelenmesidir.

3.2. Araştırmanın Yöntemi

Araştırma, İzmir ilinde faaliyet göstermekte olan hazır giyim işletmelerinden

seçilen örneklem grubuna anket uygulaması şeklinde yapılmıştır. Aynı zamanda Ege

Serbest Bölgesinde yer alan bir hazır giyim işletmesinin 2007 yılı içinde iş sağlığı ve

güvenliği uygulamalarından önceki ve sonraki kalite düzeyleri (hatalı ürün

üzerinden) SPSS programı kullanılarak incelenmiştir.

3.2.1. Veri Toplama Araçları

Araştırmanın ana kütlesi İzmir ilinde faaliyetlerini sürdürmekte olan hazır

giyim işletmeleridir. Bu işletmelerin sektör sınıflandırması Ege Bölgesi Sanayi

Odası, İzmir Ticaret Odası ve İhracatçılar Birliği kayıtları dikkate alınarak

hazırlanmıştır. Toplam sayılarının 487 olduğu tespit edilen ana kütle büyüklüğüne

göre, +- %5 hata seviyesinde, örneklem büyüklüğünün 83 olması yeterli kabul

edilmektedir.166

Uygulama sürecinde, uygulamanın yapılacağı şirketlere hazırlanan anket formu

e-mail, telefon ve yüz yüze görüşme yöntemleri kullanılarak uygulanmıştır. 166 Taro Yamane, Temel Örnekleme Yöntemleri, çev. Alptekin Esin, Celal Aydın, M.Akif Bakır, Esen Gürbüzsel, Literatür Yayınları, İstanbul, 2001, s.498.

84

Anketlerden 87 tanesi geri dönmüş ancak dönen anketlerden 4’ü eksik cevaplar

sebebiyle dikkate alınmamıştır. Araştırmada basit tesadüfi örnekleme yöntemi

kullanılmıştır.

3.2.2. Araştırmada Kullanılan Anket Formu

Araştırmada kullanılan anket formu, araştırmak istenilen kriterler göz önünde

tutularak hazırlanmıştır.167Ancak pilot uygulama sonrasında anketin uygulanmasında

yaşanan sorunlardan ötürü form yeniden düzenlenmiş ve basitleştirilerek

uygulanabilir hale getirilmiştir.

3.2.3. Araştırmanın Sınırlılıkları ve Hipotezi

Araştırmanın gerçekleştirilmesinde Tekstil Sektörünün genel yapısından

kaynaklanan bazı sorunlarla karşılaşılmıştır. Çoğu oldukça küçük çapta faaliyet

gösteren işletmeler 50 kişinin altındaki personel sayıları dolayısıyla 4857 İş

Kanunu’nun gerekli kıldığı pek çok önlemi almamalarının yanı sıra bilgi vermekten

de kaçınmaktadırlar. Bu sebeple anket formlarının büyük bir çoğunluğu ancak yüz

yüze görüşme yöntemi sayesinde çalışmaya dahil edilebilmiştir.

Bu sebeple alınan örneklem grubu çalışan personel sayısı bakımından ana

kütleyi tam olarak temsil edememektedir. Çalışmaya katılmayı kabul eden

işletmelerin konuya karşı hassasiyetleri ancak isimlerinin kullanılmayacağı

konusunda iknaları ile aşılabilmiştir.

H0 = İSİG Uygulamaları ile Aylık Hatalı ürün yüzdesi arasında ilişki yoktur

H1 = İSİG Uygulamaları ile Aylık Hatalı ürün yüzdesi arasında ilişki vardır

167 Türker Baş, Anket, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2001, s.55–78.

85

3.2.4. Araştırmanın Analiz Yöntemi

Araştırmadan elde edilen verilerin değerlendirilmesinde SPSS 11.0 istatistik

paket programından yararlanılarak; frekans analizleri, varyans analizi ile araştırma

kapsamındaki hipotez test edilmiştir. Eşleştirilmiş örneklem t-testi ile de uygulama

yapılan işletmedeki durum incelenmiştir.

3.3. Bulgular

3.3.1. Anket Çalışmasına İlişkin Bulgular

3.3.1.1. Frekans Analizleri

Tablo 7: İşyerinde Çalışan Personel Sayısının Dağılımı Frekans % Toplam %

50'den az 30 36,1 36,1

51-150 arası 18 21,7 57,8

151 - 250 arası 22 26,5 84,3

251- 500 arası 10 12,0 96,4

501 ve üstü 3 3,6 100,0

Toplam 83 100,0

Çalışan personel sayısına bakıldığında işletmelerin %36’sının 50 kişiden az

personel çalıştırdığı görülmektedir. Bu sayı sektörün tamamına ait yüzdeyi

yansıtamasa da en büyük grubu oluşturmaktadır. 500 kişi ve üzerinde çalışanı olan üç

firmada dokuma ağırlıklı çalışmaktadır.

İşletmelerin faaliyet süreleri bakımından %70’ini kapsayan kısmı 10 yıldan

kısa süredir faaliyet göstermekte olduğu görülmektedir. Bir yıldan kısa bir süre önce

kurulmuş işletmelerde göz önüne alınırsa hazır giyim sektörünün yeni yapılanmalar

içinde olduğu söylenebilir.

86

Tablo 8: İşletmenin Faaliyet Süreleri Dağılımı

Frekans % Toplam %

1 yıldan az 15 18,1 18,1

1 - 5 yıl arası 29 34,9 53,0

6 - 10 yıl arası 14 16,9 69,9

11 - 15 yıl arası 15 18,1 88,0

15 yıldan fazla 10 12,0 100,0

Toplam 83 100,0

Tablo 9: İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama Alanlarının Dağılımı

Frekans % Toplam %

Tüm İşletme

Uygulama 29 34,9 34,9

Pilot Bölümde

Uygulama 13 15,7 50,6

Uygulama

Planlanıyor 19 22,9 73,5

Uygulama Yok 22 26,5 100,0

Toplam 83 100,0

Tüm işletme çapında İSİG uygulaması yapan 29 işletmenin büyük

çoğunluğunun 11–15 yıl arası faaliyet gösteren işletmeler olduğu dikkati

çekmektedir.

87

Tablo 10: İSİG Uygulaması * Faaliyet Yılı Crosstabulation Count

Faaliyet Yılı Toplam

<1 1 – 5 6 - 10 11 - 15 15<

İSİG

Uygulaması

yapıyor

musunuz?

Tüm

Firma

5 7 12 5 29

Pilot

Bölüm

4 5 3 1 13

Planlanan 1 14 1 3 19

Yok 14 6 1 1 22

Toplam 15 29 14 15 10 83

Bir yıldan kısa süredir faaliyet gösteren işletmelerin hiçbirinde İSİG

uygulaması yapılmamaktadır. Aynı zamanda 15 yıldan uzun süredir faaliyet

gösterdiği halde İSİG uygulaması yapmadığını beyan eden işletmelerin üretim

departmanlarını yeniden yapılandırdıklarını bu sebeple çalışmaların planlama

düzeyinde olduğu belirtmek gerekir.

Tablo 11: Personele Sağlanan Dokuman

Frekans % Toplam%

Tüm Personele 6 7,2 7,2

Kısmen 4 4,8 12,0

Periyodik 12 14,5 26,5

Pano 30 36,1 62,7

Hayır 31 37,3 100,0

Toplam 83 100,0

Bilgilendirme yapan işletmelerin büyük çoğunluğu İSİG konusundaki

bilgilendirmeleri işletme içerisinde bulunan iletişim panoları aracılığı ile

88

sürdürmektedir. Bilgilendirme yapmayan 31 işletmenin 28 tanesinin 50 kişinin

altında personel çalıştıran firmalar oluşturmaktadır ( Personel Sayısı* Personele

Sağlanan Doküman Crosstabs sonucu)

Tablo 12: İşçi Sağlığı ve Güvenliğini Olumsuz Etkileyen Faktörler

Frekans % Toplam %

Çalışma Koşulları 13 15,7 15,7

Dikkatsizlik 30 36,1 51,8

Eğitim 24 28,9 80,7

Uzun Mesai 9 10,8 91,6

Kişisel 7 8,4 100,0

Toplam 83 100,0

İş sağlığı ve güvenliğini olumsuz etkileyen faktörlerin başında dikkatsizlik ve

eğitim eksikliği gelmektedir. En az etkileyen ise faktörler ve uzun mesai saatleridir

İşletmelerde alınan fiziki önlemler yukarıda görüldüğü gibi, çok temel

düzeydeki uyarı levhaları, havalandırma, ısı yalıtımı vb. istenen düzeyin altındadır.

Aydınlatma ve temizlik konusunda yeterli çalışmaları yaptıklarını belirten

işletmelerin konuya ilişkin bilgi düzeyleri de tartışma konusudur. Kişisel

koruyuculardan çelik eldiven, parmak koruyucu, maske, kulak tıkacı ve koruyucu

gözlüğün kullanılma oranlarının azlığı potansiyel iş kazası ve meslek hastalıklarına

dikkat çekmektedir.

89

Tablo 13: İş Kazalarını ve Meslek Hastalıklarını Önlemek Amacıyla Alınan Fiziki

Önlemler

Frekans %

Yok 3 3,6 Aydınlatma

Var 80 96,4

Yok 20 24,1 Temizlik

Var 63 75,9

Yok 71 85,5 Kulak Tıkacı

Var 12 14,5

Yok 46 55,4 Çelik Eldiven

Var 37 44,6

Yok 39 47,0 Maske

Var 44 53,0

Yok 66 79,5 Koruyucu

Gözlük Var 17 20,5

Yok 68 81,9 Parmak

Koruyucusu Var 15 18,1

Yok 55 66,3 Havalandırma

Var 28 33,7

Yok 70 84,3 Isı Yalıtımı

Var 13 15,7

Yok 30 36,1 Uyarı

Levhaları Var 53 63,9

İş kazası ve meslek hastalığı sonucu çalışma gücünü kaybeden çalışanların

sayısı ağırlıklı olarak 2 ile 5 kişi arasındadır. 11 kişi ve üzerinde işgücü kaybeden

işletmelerde çalışan personel sayısı 2’si 50 kişiden az, 1’i 51–150 arası, 1’i ise 500

kişiden fazladır. (Personel Sayısı* Meslek hastalığı veya iş kazası nedeniyle çalışma

gücünü kaybeden personel sayısı Crosstabs sonucu)

90

Tablo 14: İşyerinde Meslek Hastalığı ve İş Kazası Nedeniyle Çalışma Gücünü

Kaybeden Eleman Sayısı

Frekans % Toplam %

1 Kişi 9 10,8 10,8

2 - 5 Kişi 41 49,4 60,2

6 - 10 Kişi 21 25,3 85,5

11 ve üstü Kişi 4 4,8 90,4

Hayır 8 9,6 100,0

Toplam 83 100,0

Tablo 15: İSİG Uygulaması * Meslek hastalığı veya iş kazası nedeniyle çalışma gücünü kaybeden personel sayısı Crosstabulation Count

Personel sayısı

Toplam

1 Kişi 2 – 5 Kişi

6 - 10 Kişi

11 ve üstü Kişi

Hayır

İSİG Uygulaması

Tüm Firma

5 14 1 2 7 29

Pilot Bölüm

1 9 2 1 13

Planlanan 2 9 7 1 19 Yok 1 9 11 1 22

Toplam 9 41 21 4 8 83

Tüm firma çapında İSİG uygulaması yapan işletmelerin 7 tanesinde işgücü

kaybı meydana gelmezken, İSİG uygulaması yapmayan ( çoğu 50 kişi altında işçi

çalıştıran) işletmelerde en az 1 kişi işgücünü kaybetmiştir. Ancak tabloya genel

olarak bakıldığında alınan önlemlerin iş kazası ve meslek hastalıklarını istenen

ölçülerde azaltamadı da görülmektedir.

Çalışmaya katılan firmalardan %84,3’ü iş kazalarından ötürü doğrudan 5000

YTL ve altında maddi zarar uğramıştır. Geçtiğimiz yıl içerisinde herhangi bir maddi

zarar uğramamış 6 işletmeden 5’i 6 yıl ve üzerinde faaliyet göstermekte olan

işletmelerdir.

91

Tablo16: İş kazalarından kaynaklanan maddi zarar

Frekans % Toplam %

<1000 YTL 35 42,2 42,2

1000 -4999 YTL 35 42,2 84,3

5000 -9999 YTL 4 4,8 89,2

10000 YTL> 3 3,6 92,8

Maddi Zarar Yok 6 7,2 100,0

Toplam 83 100,0

Tablo 17: Oluşan Bir İş Kazasının Ürün Kalitesine Etkisi

Frekans % Toplam %

Etkilenmez 17 20,5 20,5

Zamandan Etkilenir 22 26,5 47,0

Dikkatten Etkilenir 32 38,6 85,5

Nitelikli İşgücüden

Etkilenir

12 14,5 100,0

Toplam 83 100,0

İşletme içerisinde meydana gelen bir iş kazasının ürün kalitesine etkisi

olduğunu düşünenlerin oranı %79,5’tir. Ürün kalitesinin etkilenmeyeceğini düşünen

17 işletmeden 12 tanesi 50’den az personele sahiptir. ( Personel Sayısı* İş Kazası

Sonucu Ürün Kalitesine Etki Crosstabs sonucu)

Kalite problemlerinin sebepleri arasında işletmelerin 49’u nitelikli işgücü,

32’si hammadde ve yarı mamulden kaynaklanan problemlerini, 29’u uzun çalışma

saatlerini, 12’si çalışanların motivasyon eksikliğini, 8’i uygun olmayan çalışma

koşullarını ve 8’i Makine ve teknoloji kaynaklı problemleri belirtmiştir.

92

Tablo 18: Kalite Problemlerinin Sebepleri

Frekans %

Nitelikli İşgücü Eksiği 49 59

Uygun Olmayan Çalışma Koşulları 8 9,6

Hammadde ve Yarı Mamulden Kaynaklanan Problemler 32 38,6

Uzun Çalışma Saatleri 29 34,9

Çalışanların Motivasyon Eksikliği 12 14,5

Makine ve Teknoloji Kaynaklı Problemler 8 9,6

Tablo 19: Kalite Çalışmalarında İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamalarının Dikkate

Alınması Hakkında Düşünceler

Frekans % Toplam %

Kesinlikle

Katılıyorum

39 47,0 47,0

Kısmen

Katılıyorum

30 36,1 83,1

Fikrim Yok 10 12,0 95,2

Katılmıyorum 4 4,8 100,0

Toplam 83 100,0

Çalışmaya katılan işletmelerin %95’inden fazlası kalite çalışmalarında iş

sağlığı ve güvenliği uygulamalarının da dikkate alınması gerektiğini düşünmektedir.

93

Tablo 20: Aylık Hatalı Ürün Oranı Frekans % Toplam %

% 0,1 ile % 1,0 arası 4 4,8 4,8

% 1,1 ile % 2,5 arası 13 15,7 20,5

% 2,6 ile % 5,0 arası 21 25,3 45,8

% 5,1 ile % 10,0 arası 12 14,5 60,2

% 10,1 üzeri 33 39,8 100,0

Toplam 83 100,0

İşletmelerin aylık hatalı ürün oranları değerlendirildiğinde %1 ve altında

hatalı ürün ile üretimini gerçekleştirebilen 4 işletmenin tamamı %100 ihracat yapan

ve uzun süredir faaliyet gösteren işletmeler olduğu görülmektedir. Kaliteye giden

yolun uzun bir süreç olduğu düşünülürse bu durum beklentimizi karşılamaktadır.

3.3.1.2. Varyans Analizi

Ankette yer alan sorulardan iş kazalarının oluşumunu önlemek veya risk

faktörünü en aza indirmeye yönelik yapılan İSİG çalışmaları ile aylık hatalı ürün

yüzdesi arasında yapılan varyans analizi sonucunda, aşağıdaki hipotez test edilmeye

çalışılacaktır.

H0 = İSİG Uygulamaları ile Aylık Hatalı ürün yüzdesi arasında ilişki yoktur

H1 = İSİG Uygulamaları ile Aylık Hatalı ürün yüzdesi arasında ilişki vardır

Tablo 21: Aylık hatalı ürün yüzdesi

N Ortalama Standart Sapma Standart Hata

Tüm Firma 29 3,2069 2,16101 ,40129

Pilot Bölüm 13 7,1923 5,12160 1,42048

Planlanan 19 11,1053 5,80129 1,33091

Yok 22 17,2727 4,68718 ,99931

Toplam 83 9,3675 7,07714 ,77682

94

Tabloda İş kazalarının oluşumunu ve risk faktörünü en aza indirmeye yönelik

çalışmaları tüm firma çapında yapan işletmelerin hatalı ürün oranlarının en düşük,

çalışma yapmayan işletmelerde ise hatalı ürün oranının en yüksek olduğu

görülmektedir.

ANOVA

Tablo 22: Aylık Hatalı Ürün Yüzdesi Sum of Squares

df Mean

Square

F Sig.

Between Groups 2594,361 4 864,787 45,164 ,000

Within Groups 1512,681 79 19,148

Total 4107,042 83

ANOVA tablosunun Sig.(Anlamlılık) sütunundaki değerinin 0,000 olduğu

görülmektedir. Söz konusu değer 0,01’de küçük olduğu için iş kazalarının

oluşumunu önlemek veya risk faktörünü en aza indirmeye yönelik çalışmalar ile

aylık hatalı ürün sayısı arasındaki ilişkinin p<0,05 düzeyinde istatistiksel olarak

anlamlı olduğu sonucuna varabiliriz.

Tablonun anlamlılık sütunundaki değerlerden iş kazalarının oluşumunu

önlemek veya risk faktörünü en aza indirmeye yönelik çalışmaları planlayan firmalar

ve pilot bölümlerde yapan firmaların aylık hatalı ürün yüzdeleri arasındaki farkın

istatistiki olarak anlamlı olmadığı anlaşılmaktadır. Diğer tüm gruplar arasındaki ilişki

ise p<0,05 (anlamlılık değeri ONE WAY ANOVA: Post Hoc Multiple Comparasion

iletişim kutusunda belirlenmiştir) düzeyinde anlamlıdır. H1 Hipotezi kabul edilir.

95

Multiple Comparisons

Dependent Variable

Tukey HSD

Tablo 23: Aylık hatalı ürün yüzdesi Mean

Differen

ce (I-J)

Std. Error Sig.

(I) İSİG Çalışmaları (J) İSİG Çalışmaları

Tüm Firma Çapında

Çalışma Yapılıyor

Pilot Bölüm -3,9854 1,46054 ,038

Planlanan -7,8984 1,29153 ,000

Yok -14,0658 1,23719 ,000

Pilot Bölümlerde

Çalışma Yapılıyor

Tüm Firma 3,9854 1,46054 ,038

Planlanan -3,9130 1,57502 ,070

Yok -10,0804 1,53077 ,000

Çalışma Planlananıyor Tüm Firma 7,8984 1,29153 ,000

Pilot Bölüm 3,9130 1,57502 ,070

Yok -6,1675 1,37045 ,000

Çalışma Yapılmıyor Tüm Firma 14,0658 1,23719 ,000

Pilot Bölüm 10,0804 1,53077 ,000

Planlanan 6,1675 1,37045 ,000 * The mean difference is significant at the .05 level.

Bu bulgular eşliğinde iş kazalarının oluşumunu önlemek veya risk faktörünü

en aza indirmeye yönelik çalışmaları tüm işletme bazında gerçekleştiren firmaların

hatalı ürün oranlarının en düşük olduğu sonucuna ulaşabiliriz.

96

3.3.2. Örnek İşletmeye İlişkin Bulgular

3.3.2.1. Eşleştirilmiş örneklem t-Testi

Çalışmanın bu bölümünde olarak Gaziemir Ege Serbest Bölgesinde Hazır

Giyim Sektöründe faaliyet gösteren bir firmadan alınan veriler kullanılmıştır. Veriler,

01.01.2007–31.12.2007 tarihleri arasında alınan (haftada 100 adet), toplam 5200 adet

tepsi edilen hatalarla ilgilidir. Yılın ilk altı gerçekleştirilemeyen İSİG uygulamaları,

ikinci altı ayda (taşınma ve yönetsel değişiklikler sebebiyle) hayata geçirilmiştir.Bu

süreçte,

• Tüm işletme İş Güvenliği Mühendisi tarafından yapılan risk analizleri

sonucunda yeniden yapılandırılmıştır,

• Çalışanlara İSİG, ilkyardım ve yangın eğitimleri verilmiş,

• İlkyardım ve yangın ekipleri oluşturulmuş,

• Tüm düz makinelere parmak koruyucusu takılmış,

• Overlok makinelerine göz koruyucusu takılmış,

• Acil eylem planı hazırlanmış,

• Merdivenlere kaymayı önlemeye yönelik döşemenin değiştirilmiş,

• Odiyometri testleri yapılmış,

• Periyodik sağlık taramaları, işbaşı sağlık taramaları, portör taramaları

tamamlanmış,

• Kişisel koruyucu kullanımını amacı ve önemi eğitimleri

düzenlenmiştir,

Mevcut değişiklik göz önüne alınarak yılın ilk ve ikinci yarısında tespit edilen

haftalık 100 adet (tesadüfi olarak seçilen) hatalı ürünün sayıları arasında

incelenmektedir. Verileri toplamak için kullanılan formlar ve veri tablosu eklerde

verilmiştir.

İş sağlığı ve güvenliği uygulamaları öncesi ve sonrası hatalı ürün oranlarını

karşılaştırmak için eşleştirilmiş örneklem t-testi uygulandığında,

97

Tablo 24: Paired Samples Statistics

Mean N Std. Deviation Std. Error Mean

Pair 1 İSİG Uygulamaları

Öncesi

6,9615 26 ,99923 ,19597

İSİG Uygulamaları

Sonrası

4,6923 26 1,31967 ,25881

Tablo 25: Paired Samples Test

Paired

Differences

t df Sig. (2-tailed)

Mean Std. Deviation

Pair 1 İSİG Ö

İSİG S

2,2692 1,51149 7,655 25 ,000

Paired Samples Test tablosunun Sig. (Anlamlılık ) sütunundaki değerin 0,00

olduğu görülmektedir. Söz konusu değer 0,01’den küçük olduğu için, İSİG

uygulamaları öncesinde ve İSİG uygulamaları sonrasındaki hatalı ürün sayısı

arasındaki farkın p<0,01 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı olduğu sonucuna

varabiliriz.

3.4. Tartışma

Ülkemizde hazır giyim sektöründe yaşanan sorunların en önemlileri arasında

finansmanda yaşanan zorluklar, enerji maliyetlerinin yüksekliği, aşırı kapasite, kayıt

dışı üretim, markalaşamama ve firmaların sermaye yapılarının güçsüz olması yer

almaktadır. Sektörün sahip olduğu başlıca avantajları ise hızlı teslimat, hedef

pazarlara olan yakınlık, geniş ürün yelpazesi, tekstil ve terbiye sanayinin gelişmiş

olmasıdır. Hazır giyim sektöründeki büyük firmalar son zamanlarda yurt içinde ve

yurt dışında mağazalaşmaya yoğunlaşmışlardır. Dünyada, özellikle gelişmiş

ülkelerde çevre, kalite, sağlık vb. alanlarda yaşanan gelişmelerin bir sonucu olarak

bu konularla ilgili çeşitli düzenlemelere ve uygulamalara gidilmektedir. Hazır

giyimde en önemli pazarımız olan AB’de çevre ve sağlıkla ilgili olarak yaşanan

98

gelişmelerin bir sonucunda, pek çok ürünün yanı sıra tişörtler için AB çevre etiketi

geliştirilmiştir. Firmalarımız da son yıllarda bu gelişmeleri yakından takip etmekte ve

çevre etiketlerine artan bir oranda ilgi göstermektedirler. Sektör Avrupa’da

uygulamaya konan çevre ve sağlıkla ilgili düzenlemelere uyum sağlamıştır.

Çağdaş işletmelerde toplam kalite yönetimi ilkelerine entegre olmuş, iş

güvenliği kavramı, kalite ve verimlilik ilkeleri ile birlikte işletmeyi başarıya götüren

üçlü sacayağı oluşturmuşlardır. Bu sayede müşterilerin ve toplumun beklentilerini

birlikte karşılamayı hedefleyen toplam kalite felsefesinin en önemli unsurlarından

biri haline gelen iş sağlığı ve güvenliği, önemli ilerlemeler kat etmiştir. Günümüzde

hazır giyim işletmeleri de iş sağlığı ve güvenliğini bir sistem haline getirmeli, sadece

yasaların istediklerinin mecburen yapıp geçiştirmemeli, sisteme dönüştürmelidirler.

OHSAS 18001, bir kuruluşa iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemini

kendisine en uygun biçimde yapılandırması için önemli bir fırsat tanımaktadır.

Sistemin geliştirilmesi görevlerin, tehlikelerin ve ilgili risklerin analizine dayanır.

İşletmelerde iş sağlığı ve güvenliği bilinci tüm çalışanlara kazandırılmalıdır.

İşverenler, mühendisler, işyeri hekimleri, ustalar ve tüm çalışanlar sistemin sağlıklı

işlemesi için çaba göstermelidirler. İşçilerin sağlıklı olması üretime verim ve kalite

olarak geri dönecek aynı zamanda maddi-manevi kazanç sağlayacaktır.

Hazır giyim sektöründe karşımıza çıkan pek çok önemli sorun, alınacak basit

ama etkili önlemler sayesinde aşılabilecektir. Çalışmaların her aşamasında

yöneticilerin kararlı ve ısrarcı bir tutum sergilemeleri gerekmektedir. Özellikle küçük

yaşlarda hazır giyim sektöründe çalışmaya başlamış işçilerin alıştıkları çalışma

şekillerinin dışına çıkmak istememeleri konusundaki dirençleri göz ardı edilmemesi

gereken bir unsurdur. Benzer sorunlar makine koruyucu, iş elbisesi, eldiven,

kulaklık, maske gibi kişisel koruyucularda da yaşanmaktadır. Örneğin uzun yıllardır

kesimcilik yapan bir işçinin, çelik eldiven kullanması halinde verimli olamayacağı

konusundaki ısrarı, sorunun kökenine inmekle aşılabilmektedir. Araştırmada bir

yıllık verileri değerlendirilen örnek işletmemizin kesimhane bölümünde yaşanan

benzer bir diyalog sonrasında üç parmaklı çelik eldivenin kesim yaparken ellerini

99

acıttığı belirten işçiler, çözüm önerisi olarak bulunan (çelik eldivenin içine giyilen)

polyester eldivenin numune bölümünde hazırlanmasına yardımcı olmuş ve

eldivenleri sorunsuzca kullanmaya başlamışlardır.

İşletmelerde güvenli olmayan davranışları ortadan kaldırabilmek için ramak

kaldı olayların ve yaşanan kazaların dikkatlice incelenmesi gerekmektedir. Bu

sayede İş sağlığı ve güvenliği kurullarınca alınacak önlemler, olası kazaları

önlemekle kalmayıp işçilerin işyerine olan bağlılığını ve motivasyonunu da

arttıracaktır. Uygun olmayan çalışma koşullarının ardından yapılacak iyileştirme

çalışmaları karşılıksız kalmayacak kısa zamanda işçilerin de katılımı sağlanacaktır.

Yine örnek işletmemizde iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının başlamasından iki ay

sonra İnsan Kaynakları Biriminin kapısında bulunan dilek ve öneri kutusuna,

iyileştirme ile ilgili öneriler ve çalışmalardan duydukları memnuniyetin belirtildiği

notlar bırakılmaya başlanmıştır. Takip eden altı ay içinde tespit edilen hatalı ürün

oranındaki azalışın yanı sıra sektörün en önemli problemlerinden biri olan

devamsızlık ve personel devir hızında görülen azalmada işçilerin yapılan çalışmalara

duyarsız kalınmadığını bir göstergesidir.

Hazır giyim sektöründe alınabilecek önlemlere bakacak olursak:

Kesimhane bölümünde, kesim masalarının yüksekliği kesimcilerin boyu ile

orantılı olmalıdır. Özellikle pastalın orta kısımlarını kesebilmek için kesimcilerin

bellerini zorlayacak şekilde uzanmaları ya da masanın üzerine çıkmaya çalışmaları,

hem fiziksel rahatsızlık vermekte hem de kesim kalitesini düşürmektedir. Bilgisayar

destekli kesim yapan sistemler (cutter) yatırım maliyetleri yüksek olmasına rağmen,

çalışanların sağlığı, kesim hızı, kapasitesi ve kesim kalitesi göz önüne alındığında

tercih edilebilir. Kesimhane özellikle örme grubu üretim yapan işletmelerin en tozlu

bölümlerindedir. Bu sebeple temizlikleri ve maske kullanımı önem taşımaktadır.

Yüksek risk grubunda yer alan kesimcilerin çelik eldiven kullanmaları ve işbaşı

yapmadan önce iş sağlığı ve güvenliği eğitimine tabii tutulmaları gerekmektedir.

Dikim Bölümü, işletmelerin genellikle en yüksek sayıda işçi çalıştırılan

bölümüdür. Kullanılacak sandalyelerin boyları ayarlanabilir olmalıdır, makinecilerin

100

sağlıklı bir şekilde oturmaları için işyeri hekimi tarafından eğitim verilmelidir.

Muhtemel iş kazarlarının engellenebilmesi için saçlar arkadan toplanmalı, makinenin

horozuna ve kayışına takılabilecek türde kol ağzı bol giysiler giyilmemeli, büyük

kolye, küpe, yüzük gibi aksesuarlar kullanılmamalıdır. Makinenin şalteri, iğne

takma, iplik geçirme gibi işlemler sırasında kapalı olmalı, açıp kapama sırasında

ellerin iğne veya kayış civarında bulunmamasına dikkat edilmelidir. Verilecek

eğitimlerle makinelerin üzerinde bulunan parmak ve göz koruyucuların devre dışı

bırakılması önlenmelidir.

Ütü-paket bölümlerinde meydana gelebilecek iş kazalarının engellenebilmesi

için uygun çalışma sıcaklığı muhafaza edilmelidir. Ütücülere ütülerin sıcaklık

ayarları ve kumaşlar için uygun sıcaklıklar konusunda bilgi verilmelidir aksi halde

meydana gelen aşırı sıcak ütücüleri rahatsız etmekte ve dikkatlerinin dağılmasına

sebep olmaktadır. Bu durum ürün kalitesine de yansımakta son aşamaya gelmiş olan

mamulün ikinci kaliteye ayrılmasına sebep olacaktır. Ütü paskaralarının yanında

bulunan buhar hortumlarına karşı dikkatli olunmalı ve yanma ile sonuçlanabilecek

kazaların önüne geçilmelidir. Bir sonraki aşama olan asorti ve paketleme bölümü

çalışanları ise gereksiz yürüme, eğilme ve uzanma ve koli kaldırma konularında

özellikle metod mühendisleri tarafından eğitime tabii tutulmaları önem taşımaktadır.

Yine kullanılan tasnif masalarının uzaklıkları ve yükseklikleri de dikkat edilmesi

gereken konulardandır.

İşverenler ve işçilerin yanı sıra devlet ve sendikalar tarafından da yapılması

gereken pek çok unsur bulunmaktadır. Kanunlar ve yönetmeliklerle güvence altına

alınmaya çalışılan sağlıklı ve güvenli çalışma koşullarının hayata geçirilmesi için

yapılan denetimler arttırılmalı ve bu denetimler sonucu tespit edilen eksiklerin

giderilmesi konusunda takip mekanizması iyileştirilmelidir. İş sağlığı ve güvenliği

uygulamaları teknik bir konu olması nedeniyle ideolojik yönlere saptırılmadan

uygulanmasında, sendikalar yardımcı olmalıdır. Çalışma mevzuatı ile ilgili

milletlerarası kuruluşlar (WHO, ILO v.b.) ile ülkemizin iş sağlığı ve güvenliği ile

ilgili kuruluşların bülten ve materyalleri sendika üyelerine dağıtılmalı, bu konuda

hükümet ve işveren kuruluşlarıyla da işbirliği yapılmalıdır.

101

SONUÇ İş sağlığı ve güvenliğini sağlamak hem sosyal hem de yasal bir

sorumluluktur. Alınacak önlemlerle engellenebilecek iş kazaları hem bireyler hem de

toplum için mevcut maddi manevi pek çok riski ortadan kaldırmaktadır.

Sağlıklı ve güvenli bir iş ortamının hazırlanması üretimin devamlılığı,

verimliliği ve üretim kalitesini arttırmaya yönelik çalışmaları da kapsamaktadır. İş

kazalarının ve meslek hastalıklarının azalması, çalışanlar, aileleri ve işletmelerin yanı

sıra tüm topluma da katkı sağlamaktadır.

Tekstil, ülkemiz için lokomotif sektör olma özelliğini hala devam

ettirmektedir. Emek yoğun sektörlerin başında gelen hazır giyim, ağır ve tehlikeli

işler kapsamına girmemekte birlikte oldukça ciddi sonuçlar doğurabilecek potansiyel

risklere sahiptir. Büyük bir çoğunluğu sosyal güvenceye sahip olmaksızın çalışmakta

olan tekstil işçileri için kader olarak nitelendirilen iş kazaları günümüzde önlenebilir

hale gelmiştir. Personel devir hızının da oldukça yüksek olduğu sektörde, insani

çalışma koşulları, çalışanlar için işyerlerini tercih edilir hale getirmektedir.

Çalışanların kendilerini daha güvende hissettikleri çalışma ortamları sayesinde

işletmeye bağlılıkları artacak, personel devir hızı düşecek, motivasyon, verimlilik ve

ürün kalitesi kademeli olarak artacaktır.

Başlangıçta oldukça zahmetli ve yüksek maliyetli gibi görülen çalışmaların,

önlediği işgücü kayıpları ve yasal tazminatlar göz önüne alındığında nedenli

ekonomik olduğu bilinmektedir. Önümüzdeki yıllarda yeni yetişen, iyi eğitimli ve

duyarlı işgücünün de katkılarıyla, iş kazaları ve meslek hastalıklarının azaldığı,

verimli, yüksek kaliteli ve tam zamanında üretim yapabilen, rekabetçi hazır giyim

firmalarının sayılarının artması mümkün olacaktır.

102

KAYNAKLAR

Kitaplar:

ARICI, Kadir. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri, Tes-İş Eğitim Yayınları,

Ankara, 1999, s.48.

ARICI, Kadir. İş Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri, Ankara, 1999, s.10.

ARIKOĞLU, Zeynel. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tanımı ve Amacı, Ç.S.G.B. İşçi

Sağlığı ve İş Güvenliği Sempozyumu, Ankara, 1988, s.3.

AVCI, Adnan. İşyerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Mevzuatı, Alfa Basım Yayım

Dağıtım Ltd. Şti., İstanbul, 1998, s. 64.

BAŞ, Türker. Anket, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2001, ss.55–78.

DEMİRBİLEK, Tunç. İş Güvenliği Kültürü, 1. Baskı, Dokuz Eylül Üniversitesi

Rektörlük Matbaası, İzmir, 2005, ss.18–19.

DeREAMER, Russel. Modern Safety Practices, General Electric Company, John

Wiley & Sons, ABD, 1958, s.10.

ERKAN, Necmettin, İşletmelerde İnsan Gücü Verimliliği İçin İşçi Sağlığı, İş

Güvenliği, Kazalardan Korunma, MPM yayınları–384, Ankara, 1998, s.39.

ESİN, Alp. Yeni Mevzuat Işığında İş Sağlığı ve Güvenliği, MMO, Kardelen Ofset

Ltd. Şti, , Ankara, 2004, s.59.

GÜVEN, Ercan. İş Kazası Yönünden Sosyal Politika Sorunları, Eskişehir İktisadi

ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, Ankara, 1970, s.17.

103

GÜZEL, Ali, A.Rıza Okur. Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Basım A.Ş., İstanbul,

2004, s.226

KESER, Kemal. ISO 9000, Alfa Kitap, İstanbul, 1999, s.17.

KIRTAY, Erhan. ISO 9000 Kalite Güvence Sistemi, Sümer Holding A.Ş.

Konfeksiyon Üretiminde Kalite Kontrol, Sagem yayın no:160, Bursa, 1996, s.57.

KLETZ, Trevor. Learning From Accidents, Gulf Professional Publishing, Third

Edition, England, 2001, ss.2–3.

KÜLAHÇIOĞLU, Gürdal. İş Güvenliği, Mühendislik Fakültesi Basım Ünitesi,

İzmir, 1996, s.1.

MESS, Zorunlu İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri, Genel İş Sağlığı ve Güvenliği,

MESS Yayınları, Hanlar Matbaacılık, İstanbul, 2006, s.14.

ÖNGÜT, Ç.Emrah. Türk Tekstil ve Hazır Giyim Sanayinin Değişen Dünya

Rekabet Şartlarına Uyumu, Devlet Planlama Teşkilatı, Yayın No: DPT:2703,

İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ankara, 2007, s.4–5.

ÖZCAN, Turgay, Gültekin Karaçam. Siemens, İş Sağlığı ve Güvenliği El Kitabı,

Boyut Matbaacılık, İstanbul, 2004, s.176.

ÖZKILIÇ, Özlem. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Risk

Değerlendirme Metodolojileri, TİSK Yayınları No:246, Ankara, 2005, s.46.

SANAN, Müfit. İş Kazalarının Prodüktiviteye Etkisi ve İş Kazalarına Karşı

Tedbirler, MPM Konferansları 1969–1970 Cilt–1 (MPM yayınları: 78), Ankara,

1971, s.175.

104

YAMANE, Taro. Temel Örnekleme Yöntemleri, çev. Alptekin Esin, Celal Aydın,

M.Akif Bakır, Esen Gürbüzsel, Literatür Yayınları, İstanbul, 2001, s.498.

İnternet Kaynakları:

ATILGAN, Harun. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temel Prensipleri

,www.riskanaliz.net (26.08.2007)

BİNYILDIRIM, Turgay. İş Kazalarının Oluşumu ve İş Kazalarının

Sınıflandırılması, s.123, http://arsiv.mmo.org.tr/pdf/11248.pdf (10.10.2007)

Boğaziçi Üniversitesi Makine ve Teknoloji Kulübü, Makaleler, Kalite Kontrol,

www.bumatek.boun.edu.tr ( 20.04.2007)

Boğaziçi Üniversitesi Makine ve Teknoloji Kulübü, Makaleler, Kalite ve TKY,

www.bumatek.boun.edu.tr (20.04.2007)

Boğaziçi Üniversitesi Makine ve Teknoloji Kulübü, Makaleler, Toplam Kalite

Yönetimi, www.bumatek.boun.edu.tr (20.04.2007)

BOZOGLU, Zülfü Mert. Türk Hazır Giyim Sektöründe Çin Tehdidine Karsı

Markalasma, İgeme’den Bakıs, Tarih:2004/3 Sayı: 28,

http://www.igeme.org.tr/tur/bakis/sayi%2028/bakis2844.htm (10.10.2007)

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Başkanlığı, Kaza

Sonucuna Göre İş Kazalarının Sınıflandırılması,

www.casgem.gov.tr/index.php?islem=isguva (17.05.2007)

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları

Hakkında Yönetmelik,


(19.05.2007)

105

http://www.riskanaliz.net/

http://arsiv.mmo.org.tr/pdf/11248.pdf




http://www.igeme.org.tr/tur/bakis/sayi 28/bakis2844.htm

http://www.casgem.gov.tr/index.php?islem=isguv_a


Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Resmi Gazete: 07. Nisan 2004, Sayı: 25426,

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik, s.3.


(19.02.2007)

DİZDAR, Ercüment N.. Kaza Sebeplendirme Yaklaşımları, Türk Tabipleri Birliği

Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz 2001,

http://www.ttb.org.tr/MSG/temmuz07/kaza.pdf, ( 09.09.2007)

ENGİN, Orhan. İş Sağlığı ve Güvenliği Geliştirme Semineri, Kobi’ler de Güvenlik

Kültürü Oluşturma Süreci, ISAG OHS Project,

www.isggm.gov.tr/docs/sunumlar/konya/orhan_engin.ppt (12.07.2007)

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Eğitimi ve Bilişimi Ana Bilim Dalı, Meslek

Hastalıklarının Nedenleri,

www.medinfo.hacettepe.edu.tr/ders/TR/D3/7/3107.doc+meslek+hastal%C4%B1%C

4%9F%C4%B1+nedenler&hl=tr&gl=tr&ct=cink&cd=10, (22.04.2007)

http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=163&ad=Kalite%20Stand

artları&id=19 (15.10.2007)

http://tr.osha.europa.eu/statistics/1997-2006istatistikler (08.08.2007)

GÖNÜLLÜ, M.Talha, Yaşar Avşar, Ertan Arslankaya, İsmail Tosun. Değişik

Endüstri Birimlerinde Oluşan Gürültülerin Araştırılması ve İşitme Sağlığı

Açısından Değerlendirilmesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği

Bölümü, http://www.yildiz.edu.tr/~gonul/bildiriler/b81.pdf (08.12.2007)

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Hakkında Genel Bilgi, OHSAS/TS 18001,

www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=163&ad=Kalite%20Standartları

&id=19 (09.03.2007)

106









(20.03.2007)

İş Sağlığı ve Güvenliği, Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme

Metodolojileri, Tisk Yayınları, http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ana&ana

id=57 (10.09.2006)

İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü, http://www.alomaliye.com/is_guvenligi

tuzuk_ana_sayfa.htm (03.05.2007)


http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=163&ad=Kalite%20Stand

artlar%C3%84%C2%B1&id=19 (04.04.2007)

MARŞAP, Akın. İşletmelerde İş Sağlığı ve Yönetimi Kültürü, “İş Güç” Endüstri

İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi

http://www.isgucdergi.org/index.php?arc=arc_view.php&ex=236&inc=arc&cilt=1&

sayi=1&year=2003, (12.05.2007)

Milli Eğitim Bakanlığı-AB, İş Sağlığı ve İş Güvenliği, MEGEB ( Mesleki Eğitim ve

Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi ) Notları, Ankara, 2005, s.23.,

http://www.obitet.gazi.edu.tr/MEGEP_files/isci%20sagligi%20ve%20is%20guvenlig

i.pdf (27.05.2007)

Örme Sanayicileri Derneği, Hazır Giyim Dünyası Marka Olma Sıkıntısını

Yasıyor, www.orsad.org.tr/?rc=newsmore&id=196 (29.06.2007)

Standart Kalite Teknik Danışmanlık Hizmetleri LTDİ Şti., OHSAS 18001,

http://www.standartkalite.com/ohsas18001_nedir.htm. (12.03.2007)

107


http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ana&ana







http://www.orsad.org.tr/?rc=newsmore&id=196

http://www.standartkalite.com/ohsas18001_nedir.htm

ŞERİFOĞLU, Ulus Kürşat, Elif Sungur. Kazaların Habercileri: Kaza Habercisi

Olayların Yönetimi ve Sağlık ve Güvenlik Kültürü İlişkisi, s.7.

akademik.maltepe.edu.tr/KAZALARIN%20HABERC%DDLER%DD%2022.3.2007

.doc (03.12.2007)

TSE, TS/ OHSAS 18001, www.tse.org.tr/Turkish/Kalite Yonetimi/18001bilgi.asp.

(16.08.2007)

TSE, Personel/Sistem Belgelendirme Merkezi, TS EN ISO 9000:2000 Kalite

Yönetim Sistemi Belgelendirme Süreci Yol Haritası,

www.tse.org.tr/Turkish/KaliteYonetimi/9000bilgi.asp (19.04.2007)

TSE, Personel/Sistem Belgelendirme Merkezi, TS EN ISO 9000:2000 Kalite

Yönetim Sistemi Belgelendirme Süreci Yol Haritası ,

www.tse.org.tr/Turkish/KaliteYonetimi/9000bilgi.asp ( 20.04.2007)

TUNCAY, Can. Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde İş Sağlığı ve Güvenliği

Mevzuatının Uyumu ve Yeni Yönetmelikler, Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatındaki

Değişiklikler ve İşveren Yükümlülükleri Semineri, İşveren Dergisi, Ankara, Şubat

2004, s. 32. http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=901&id=52

(02.09.2007)

TÜV Teknik Kontrol ve Belgelendirme A.Ş., SA 8000, http://www.tuv-

turkey.com/s07-sa8000.htm (07.09.2007)

UZUNOĞLU, Hande, Fatma Gülce Koç. Hazır Giyim Sektörünün Vizyonu (I),

İzmir Ticaret Odası, AR&GE Bülten 2007-Eylül Sektörel,

http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/7475BDA1-95B7-4855-B351-

9ADCE4362AFE/8902/haz%C4%B1rgiyim_huzunoglu.pdf (11.10.2007)

Diğer Kaynaklar:

108




http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=901&id=52





Ankara Büyükşehir Belediyesi Eğitim Merkezi, İş Güvenliği, İşçi Sağlığı ve Sivil

Savunma, Ankara Büyükşehir Belediyesi Eğitim Merkezi Yayınları, Ankara, 1991,

s.31.

ARPAÇAY, Betigül. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemine (OHSAS-TS

18001) Yönelik Bir Uygulama Örneği, D.E.Ü.,S.B.E.,(Yayınlanmamış Yüksek

Lisans Tezi), 2005, ss.1-2.

ARSEVEN, Faik. Yeni İş Kanunu’nun İş Sağlığı ve Güvenliği Yaklaşımı, İşveren

Dergisi, Cilt:42 Sayı:7, Ankara, Nisan 2004, s.15.

AYDEMİR, Muzaffer. Sosyal Sorumluluk 8000 (Social Accountability 8000)

Standardı, DEU, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:1, Sayı:3, 1999, ss.1–2.

AYHAN, Sezgin. İş Kazalarının Önlenmesi Çalışmalarında Ergonomi Destekli

Yaklaşım, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü, Ankara, 1988, s.8.

AYHAN, Abdurrahman. Sosyal Güvenlik İş Güvenliği İlişkisinin Ergonomi

Bakımından Önemi, 9. Ulusal Ergonomi Kongresi “Bildiriler” , Pamukkale

Üniversitesi Denizli Meslek Yüksekokulu Yayınları, Denizli, 2003, s.30.

BACAK, Bünyamin. İş Kazalarını Önlemede Eğitimin Önemi, Mercek Dergisi,

Türkiye Metal İş Sendikası (MESS) Yayını, Yıl:8, Sayı:32, İstanbul, Ekim 2003,

s.68.

BAŞKAN, Burcu. İnsan Kaynakları Yönetiminin İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği

Açısından Etkileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, DEU, SBE, İzmir, 2007,

s.23.

BALKIR, Zehra Gönül. İş Güvenliğinde Eğitimin Önemi, Mercek Dergisi, Türkiye

Metal İş Sendikası (MESS) Yayını, Yıl:2, Sayı:7, İstanbul, 1997, s.67.

109

BİNYILDIRIM, Turgay. İş Kazalarının Oluşumu ve İş Kazalarının Sınıflandırılması,

İşçi Sağlığı ve Güvenliği Konferansı Bildiriler Kitabı, TMMOB Makine

Mühendisleri Odası, MMO Yayın no: 239, İstanbul, 1999, ss. 123–130.

BOZKURT, Rıdvan. İş Kazalarının Maliyeti Kalkınmada Anahtar Verimlilik,

Milli Prodüktivite Merkezi Aylık Yayın Organı, No: 24, Ankara, 1990, s.6.

CILGA, Erten. İş Sağlığı ve Güvenliğinde Yeni Dönem, Mercek Dergisi, Türkiye

Metal Sanayicileri Sendikası, Yıl:9, Sayı:34, Nisan 2004, İstanbul, s.111.

ÇAKIROĞLU, Nurgül. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Kapsamında

Risk Analizi, Denetim ve Bir Firma Uygulaması, D.E.Ü.,S.B.E., Yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2007, s.53.

ÇİTOĞLU, Fatma. Temel Hazır Giyim Bilgisi, Marmara Üniversitesi Teknik

Eğitim Fakültesi Hazır Giyim Programı, İstanbul, 2000, s.73.

Ç.S.G.B., İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile İlgili Genel

Bilgiler, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı

Yayınları, Ankara, 1993, s.42.

Ç.S.G.B., İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile İlgili Genel

Bilgiler, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı

Yayınları, Ankara, 1999, s.9.

Ç.S.G.B., İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, Sayı 17, Yıl 4, Ocak-Şubat 2004, s.10.

Ç.S.G.B., İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, Sayı 19, Yıl 4, Mayıs-Haziran 2004,s.20.

110

DENGİZLER, İnci. Konfeksiyon Sektöründe İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, Ege

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Bölümü,Yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi, 2002, s.27.

EKMEKÇİ, Ömer. İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin Usul ve Esasları, Mercek

Dergisi, Türkiye Metal İş Sendikası (MESS) Yayını, Yıl:11, Sayı:41, İstanbul, Ocak

2006, s.100.

KARADUMAN, Oben. Hazır Giyim Sektöründe İş Kazalarının Oluşumu ve Bu

Kazaların Verimliliğe Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma,

Yayınlanmamış Mezuniyet Tezi, Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi,

Ankara, 2004, s.7.

KÖSEOĞLU, Ali Cengiz. İş Sağlığı ve Güvenliği Nedeniyle İdarece İşin

Durdurulması ve İşyerinin Kapatılması, “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan

Kaynakları Dergisi, s.1,cilt.1,2003, s.36.

KURUMER, Gülseren. Dikimhanede İnsan-Makine İlişkilerinin Optimizasyonu,

Ege Üniversitesi, Ders Notları, 1990.

ODAMAN, Serkan. İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Tarafların Önemli Hak ve

Yükümlülükleri ile Uluslararası Standart, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik

Hukuku Dergisi, Ankara, Kasım 2006, ss.891–892.

ORHUN, Haluk. İş Kazalarının İşyerindeki Fiziksel Etmenlere Bağlı Olarak

İncelenmesi, Çeşitli Boyutlarıyla ve Çözüm Önerileri ile İş Kazaları Seminer

Bildirileri, MPM, Ankara, 1983, s.111.

PİYAL, Bülent. İşyeri İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri, Sendikal Notlar, Türkiye

Petrol Kimya Lastik İşçileri Sendikası, Sayı:14, Nisan 2002, ss. 90–91.

111

SOLAK, Lale. Hazır Giyim Sanayi ve Eğitim Kurumlarında Kalite Kontrol

Eğitiminin İrdelenmesi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil

Eğitimi Bölümü, İstanbul, 1995, s.53.

TC. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü,

Tekstil ve Hazır Giyim Sektör Araştırması, Ankara, 2001, s.38.

Türk Standartları Enstitüsü, İş sağlığı ve güvenliği eğitim notu, 2006, s.9.

ÜNSAR, Agah Sinan. Türkiye’de İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Faaliyet Kolları

Açısından 1990–2000 Yılları Arasındaki Görünümü, Trakya Üniversitesi Sosyal

Bilimler Dergisi, Cilt:3 No:1, Trakya Üniversitesi Matbaa Tesisleri, Edirne, 2004,

s.102. YÜCEL, A. Berrin, Zeynel Sütoluk, Ferdi Tanır, Muhsin Akbaba. Bir Tekstil

Fabrikası Çalışanlarında Ruhsal Belirtilerin Değerlendirilmesi, Mühendis ve

Makine Dergisi, 543. Sayı Özel Eki, Nisan 2005, ss.29–31.

112

EKLER

Ek 1. Anket Formu Sayın yetkili,

Bu çalışma Dokuz Eylül Üniversitesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Ana Bilim

Dalı, İnsan Kaynakları Bölümü Yüksek Lisans Tezi alan çalışması olarak hazırlanmıştır. Hazır Giyim

sektörünün konuyla ilgili mevcut durumunu belirlemek için bilimsel bir araştırma kapsamında

uygulanmaktadır. Firma ve yetkili isimleri kullanılmayacaktır.

Araştırmanın sağlığı bakımından, bütün sorulara gerçek durumu yansıtacak biçimde cevap

vermeniz önem taşımaktadır. Araştırma verilerinin değerlendirilmesinde gizlilik temel ilke olup elde

edilen bilgiler genel bir değerlendirmeye tabi tutulacak ve istatistiki olarak değerlendirilecektir.

Objektif cevap verdiğiniz ve vakit ayırdığınız için teşekkür ederim.

1. İşletmenizde çalışan personel sayısı nedir?

( ) 50 kişiden az

( ) 51 ile 150 arası

( ) 151 ile 250 arası

( ) 251 ile 500 arası

( ) 501 kişi ve üstü

2. İşletmenizde kaç yıldır faaliyet göstermekte?

( ) 1 yıldan az

( ) 1 ile 5 yıl arası

( ) 6 ile 10 yıl arası

( ) 11 ile15 yıl arası

( ) 15 yıl ve üzeri

113

3. İşletmenizde İş Sağlığı ve Güvenliği uygulamalarına (İş kazalarının oluşumunu önlemek

veya risk faktörünü en aza indirmeye) yönelik çalışmalar yapıyor musunuz?

( ) Evet, tüm firma çapında çalışma yapıyoruz

( ) Evet, firma içinde belirlediğimiz pilot bölümlerde çalışma yapıyoruz

( ) Çalışma yapmayı planlıyoruz

( ) Hayır, çalışma yapmıyoruz

4. İşe giriş muayenesi ve periyodik muayeneler düzenli olarak yapılıyor mu?

( ) Evet, yapılıyor

( ) Genellikle yapılıyor

( ) Fikrim yok

( ) Genellikle yapılmıyor

( ) Hayır yapılmıyor

5. İşletmenizde iş kazası ve meslek hastalıklarının oluşumunu önlemek amacıyla aşağıdaki

önlemlerden hangileri mevcut?

□ Uygun aydınlatma

□ Düzenli temizlik

□ Kulak tıkacı

□ Çelik eldiven

□ Maske

□ Koruyucu gözlük

□ Parmak koruyucu

□ Havalandırma

□ Isı yalıtımı

□ Uyarı levhaları

□ Diğer………………………………………………….(belirtiniz)

114

6. Personelinize iş kazalarına ve meslek hastalıklarından korunmaya yönelik önlemleri içeren

broşür, kitapçık, afiş v.b. temin edip okumalarını sağladınız mı?

( ) Tüm personele oryantasyon eğitimi sırasında dokümanlar temin edilmektedir

( ) Personelin belli bir kısmına (formen, ustabaşı vb) dokümanlar temin edilmektedir

( ) Yıl içi yapılan periyodik eğitimlerle dokümanlar temin edilmektedir

( ) Ortak duyuru panoları aracılığı ile bilgilendirme yapılmaktadır

( ) Hayır, bilgilendirme yapılmamaktadır

7. Yaşadığınız kalite problemlerinin en önemli sebepleri sizce nelerdir?

□ Nitelikli işgücü eksikliği

□ Uygun olmayan çalışma koşulları

□ Hammadde ve yarı mamulden kaynaklanan problemler

□ Uzun çalışma saatleri

□ Çalışanlarda motivasyon eksikliği

□ Makine ve teknoloji kaynaklı problemler

□ Diğer………………………………..(belirtiniz)

8. İşçi sağlığı ve iş güvenliğini etkileyen faktörlerden en önemlisi sizce hangisidir?

( ) Olumsuz çalışma şartları

( ) Dikkatsizlik

( ) Eğitim ve bilgi eksikliği

( ) Uzun mesai saatleri

( ) Kişisel sebepler

( ) Diğer ……………………………………..(belirtiniz)

115

9. Geçtiğimiz yıl içinde işyerinizde meslek hastalığı veya iş kazası nedeniyle çalışma gücünü

kaybeden personeliniz oldu mu?

( ) Evet, 1 kişi

( ) Evet, 2–5 kişi

( ) Evet, 6–10 kişi

( ) Evet, 11 kişiden fazla

( ) Hayır olmadı

10. Firmanızda oluşan bir iş kazasının ürün kalitesine etkisi sizce;

( ) Üretime ve ürün kalitesine herhangi bir etkisi olmaz

( ) Kazalardan kaynaklanan zaman kaybı nedeniyle oluşabilecek gecikmeler nedeniyle etkiler

( ) Diğer işçilerin dikkatinin dağılmasından dolayı ürün kalitesi düşer

( ) Prestij kaybı sebebiyle nitelikli işgücü bulma sorunu ürün kalitesini etkiler

( ) Diğer………………………………………………………….(belirtiniz)

11. Bugüne kadar iş kazalarından kaynaklanan (doğrudan) herhangi bir maddi zarar bulunuyor

mu?

( ) Evet. 1.000 YTL’den az

( ) Evet, 1.000–4.999 YTL arası

( ) Evet, 5.000- 9.999 YTL arası

( ) Evet, 10.000 YTL ve üzeri

( ) Hayır, herhangi bir maddi zarar bulunmamaktadır

12. Üretim esnasında oluşan bir kaza, direkt olarak hangilerine etkide bulunur?

□ Maliyetlerin artmasına

□ Verimliliğin düşmesine

□ Kalitenin düşmesine

□ İşçilerin endişelenmesine ve dolayısıyla performanslarının düşmesine

□ Süre kaybına

□ Hepsi

□ Diğer……………………………………………(belirtiniz)

116

13. Kaliteyi arttırıcı çalışmalarda iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının dikkate alınması

gerektiğini düşünüyor musunuz?

( ) Kesinlikle katılıyorum

( ) Kısmen katılıyorum

( ) Fikrim yok

( ) Katılmıyorum

( ) Kesinlikle katılmıyorum

14. Aylık hatalı ürün oranınız (işletme genelinde) aşağıdaki aralıkların hangisinde yer

almaktadır?

( ) %0.1 ile %1 arasında

( ) %1 ile %2,5 arasında

( ) % 2,6 ile %5 arasında

( ) %5.1 ile %10 arasında

( ) %10’nun üzerinde

( ) Fikrim yok

( ) Diğer……………………………………( belirtiniz)

15. Sahip olduğunuz sertifikalar var mı?

□ ISO 9001–2000

□ ISO 14001

□ OHSAS 18001

□ SA 8000

□ Diğer…………………………………………..(belirtiniz)

117

Ek 2. Hatalı Ürün Formu

POLO T-SHIRT GRUBU

Tarih: Order/ Kalıp No: Renk:

:

Hata Tipi Adet Yaka Yaka uç formu hatalı,simetrik değil Yaka gaze/çıma dikiş genişliği Yaka gaze/çıma dikiş düzgünlüğü(paso,atlama,çıtlama) Yaka Formu(Yakada dönme,çarpıklık,yaka çevresinde esneme,büzgü,toplama) Yaka takma dikiş genişliği Yaka takma dikiş düzgünlüğü Yaka tela yönü hatalı Model gereği olan büzgü ölçüsü hatalı Büzgü dağılımı eşit ve istenen yerde değil Yaka biye-yaka ton-in ton değil Yaka-Beden ton-in ton değil Yaka biyede dikiş genişliği Yaka biye dikiş düzgünlüğü(esneme,büzgü,adım ayarı) Yaka biye en/boyu istenen ölçüde olmalı Pat genişliği/yüksekliği hatalı Karşılıklı pat yüksekliği simetrik değil

Pat dikiş düzgünlüğü(büzgü,gerginlik) Pat ilikleme yönü hatalı Pat altı eğri Pat köşesinde pili/patlak Pat altı tela rengi hatalı Pat-beden ton-in ton değil Pat çevresindeki büzgü dağılımı eşit/simetrik ve istenen yerde değil Etiket pozisyonu hatalı Etiket dikiş genişliği Etiket dikiş düzgünlüğü Etiket yanlış Pat Gaze dikişi hatalı Zarf Dikişi hatalı Leke Zede Beden Yan dikiş düzgünlüğü Yan dikiş genişliği Dikiş tipi hatalı Kestirme miktarı hatalı

118

Yan dikişte ek Kol altında dikiş kayması Dikişte esneme Yan dikiş formlarının farklı olması Yıkama talimatının pozisyonu hatalı Yıkama talimatı order no su hatalı / yok Yıkama talimatı order no su hatalı Etek Reçme dikiş genişliği Etek Reçme dikiş düzgünlüğü(iğne arası mesafe,eğrilik) Etek Reçme iğne arası mesafe Etekte esneme veya gerginlik Ek yerinin hatalı olması Arka roba parça dik.genişliği Arka roba parça dik.düzgünlüğü Arka roba parça genişliği Arka roba-beden ton-in ton değil Arka roba büzgü genişliği hatalı/dağılımı hatalı Leke Zede

Kol Kol takma dikişi hatalı Kol dönüyor Kol simetrik değil(kol boyu,kolevi,kolağzı,) Kol biye dikiş düzgünlüğü Kol biye dikiş genişliği Biye dikiş tipi hatalı(karyoka,çift iğne) Biye-kol ton-in ton değil Beden-kol ton-in ton değil Kol biye genişliği hatalı Kol ağzı büzgü ölçüsü hatalı Kol ağzı büzgü dağılımı eşit/simetrik ve istenen yerde değil Omuz tepesi büzgü ölçüsü hatalı Omuz tepesi büzgü dağılımı eşit/simetrik ve istenen yerde değil Kol ağzı büzgü dağılımı eşit ve istenen yerde değil Büzgü çentikleri omuzdan gözüküyor Manşet yüksekliği hatalı Karşılıklı manşetler simetrik değil Apolet yüksekliği hatalı Karşılıklı apoletler simetrik değil Manşet dikiş yönü hatalı Kol ağzı punto/kıstırma hatalı Kol ağzı punto/kıstırma yok Omuz dikiş düzgünlüğü Omuz dikiş genişliği hatalı Ekstrafor yok/hatalı İki omuz robası simetrik değil Roba gaze dikiş genişliği Roba gaze dikiş düzgünlüğü Askılık boyu hatalı Askılık takım dikiş genişliği hatalı Kol ağzı reçme dikiş düzgünlüğü Kol ağzı reçme dikiş genişliği Leke Zede

119

İkinci Kalite Kumaş Kaynaklı ikinci kalite Dikim Kaynaklı ikinci kalite Uçuntu Mola,Büzgü Delik Form Bozukluğu Abraj Ölçü Hatası Lycra Kaçığı Yanlış kullanılan malzeme Leke Makine Zedesi Renk farkı Zede Leke Kaynaklı ikinci kalite Yağ Ütü Kalem Yanık Diğer Yıkama kaynaklı ikinci kalite Zede Leke Toplam Hata Adedi Toplam İkinci Kalite Adedi Ütü-Pakete İlerleyen Adet Toplam Bakılan Ürün Adedi

Ek 3. Veri Tablosu

HAFTALAR

ÖRNEK HACMİ

(n)

HATALI PARÇA SAYISI

HATALI ORANI (p)

1 100 7 0.07 2 100 6 0.06 3 100 6 0.06 4 100 8 0.08 5 100 9 0.09 6 100 7 0.07 7 100 6 0.06 8 100 6 0.06 9 100 7 0.07 10 100 8 0.08 11 100 9 0.09 12 100 5 0.05 13 100 7 0.07 14 100 8 0.08 15 100 6 0.06 16 100 7 0.07 17 100 6 0.06 18 100 8 0.08 19 100 7 0.07 20 100 6 0.06

120

21 100 7 0.07 22 100 7 0.07 23 100 8 0.08 24 100 7 0.07 25 100 6 0.06 26 100 7 0.07 27 100 7 0.07 28 100 8 0.08 29 100 6 0.06 30 100 6 0.06 31 100 5 0.05 32 100 6 0.06 33 100 5 0.05 34 100 4 0.04 35 100 5 0.05 36 100 3 0.03 37 100 5 0.05 38 100 2 0.02 39 100 5 0.05 40 100 4 0.04 41 100 5 0.05 42 100 4 0.04 43 100 3 0.03 44 100 4 0.04 45 100 4 0.04 46 100 3 0.03 47 100 5 0.05 48 100 4 0.04 49 100 6 0.06 50 100 5 0.05 51 100 4 0.04 52 100 4 0.04

TOPLAM 303 3.03 ORTALAMA 5.826923077 0.058269231

121

İŞ saĞliĞi ve gÜvenlİĞİ uygulamalarinin kalİte İle …

Documents