İş Sağlığı Uygulamaları ve

Risk Etmenleri

1. Hafta 27 Mart İş sağlığı kavramı, tanımlar, halk sağlığı ile ilişkisi, çalışma alanları

2. Hafta 3 Nisan İş sağlığı uygulamaları + Kimyasal, fiziksel, biyolojik, ergonomik, psikososyal tehlikeler

3. Hafta 10 Nisan İş sağlığı ile ilgili yasal düzenlemeler (Uluslararası ve ulusal)

4. Hafta 17 Nisan Göstergeler, (ülke değerlendirmesi, İşyeri değerlendirmesi, hızlar, risk, Türkiye’de durum

15 Mayıs teslim tarihi!5. Hafta 24 Nisan Öğlenden sonra: Durum saptama ve önleme politikaları5 . Hafta 26 Nisan PERŞEMBE! SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (sağlık işkolu)

6. Hafta 8 Mayıs Öğlenden sonra: Örgütlenme, Taraflar (İşçi-İşveren-Kamu), Uluslar arası düzeyde örgütlenme, UÇÖ, DSÖ, …, Ulusal düzeyde örgütlenme, işyeri düzeyinde örgütlenme (işyeri hekimliği, işyeri sağlık birimi, …)

7. Hafta 15 Mayıs SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (daha sonra açıklanacak – 8 Mayıs yerine!)22 Mayıs teslim tarihi!7. Hafta 15 Mayıs İşyeri gezisi raporlarının tartışılması, iş kazaları ve meslek hastalıkları, geri bildirim, genel değerlendirme ve tartışma (22 Mayıs)

8. Hafta 22 Mayıs Yarı Yıl Sınavı

!

!

Anımsayalım:Çalışma yaşamında sağlığın bileşenleri nelerdir?

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi

Çalışma Ortamıfiziksel

kimyasal

biyolojik

ergonomik

psikososyal

Çalışma KoşullarıSüre

Ücret

Vardiya

Gece

Bireysel Özellikler Yaşanan Çevre

SAĞLIK

Çalışma İlişkileriÖrgütlenme

İş güvencesi

İstihdam biçimi

Anımsayalım:İş sağlığı uygulamalarının temel amacı nedir?

• Çalışma yaşamının temel bileşenlerini sürekli olarak izleyerek

• Bütünsel, çok disiplinli, sürekli ve kapsayıcı bir hizmet sağlayarak

• Çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek

Anımsayalım:İş sağlığının temel özellikleri nelerdir?

Tüm çalışanlara yöneliktirYaşanan ve çalışılan çevre (tüm yaşam alanları) birlikte değerlendirilirTemel araçlardan biri sürekli izlemdirKoruyucu hizmet ağırlıklı bütünsel bir yaklaşımdır

ÇalışanlarÜretim sistemleriÇalışma ortamıÇalışma koşullarıÇalışma alanlarıHam madde, ara ürün, ürün ve atıklarÇevreleyen sistemler

arasındaki ilişki ve etkileşimleriirdeler, değerlendirir, girişim

yapar

Çalışma yaşamı bir sistemdir Çevreleyen pek çok sistemle ilişki

içindedirSağlık bu sistemlerin etkileşimi ile

biçimlenir

İŞÇİ

İŞVERENDEVLET

ÇALIŞMA YAŞAMI

A.Ergör - Y.Demiral

“Çalışma yaşamında sağlık irdelenirken 3 bileşen göz önünde tutulmalıdır” Paul A. Landsbergis, JOEM 2003

– Çevreleyen yapılar– Örgütsel yapılar– İşin yapısal özelliği

Bireyin sağlık durumu

İşyeri

Mesleksel karşılaşmalar

Sağlık çıktıları

Yaşanan çevre

Uyarlama: Aw, Gardiner & Harrington 2007

YAPISAL ÖĞELERSosyal – ekonomik – demografik durum

KARŞILAŞMAÇ.ortamı

Toplumsal alanEv

SAĞLIK SONUÇLARIİyilik durumu

MortaliteMorbidite

EYLEMKoruyucu eylemler İyileştirici

sonuç

ilişki

İşyerindeki risk etmenleri

biyolojik, psiko-sosyal, kimyasal, fiziksel, ergonomik etmenler

Biyolojik TehlikelerEtmenler:

– Bakteriler– Mantarlar– Virüsler– Paraziter hastalıklar– Organik tozlar, proteinler, enzimler

• nişasta, lateks, vd...

Biyolojik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler2. Gıda, su vb süreçlerle ilişkili etmenler3. Havalandırma vb donanım ya da sistemlerle ilişkili etmenler4. Toplumsal yaşam ile ilişkili etmenler

Organizmaya giriş:– Solunum– Deri– Sindirim

Karşılaşma yolları:• Su ve hava yolu ile bulaş

– Kolera, tifo, ..• Kan ve vücut sıvıları

– HBV, HIV-AIDS, • Damlacık ya da yakın temas

– Tbc, menenjit, • Vektörler

– Sıtma, …• Zoonozlar

– Lejyonella, antraks, SARS, …

Biyolojik Risk Etmenleri ile karşılaşma ve sonuçları

• Sonuçlar: Mesleksel dermatozlar, mesleksel astım• Önlemler: Yalıtım-kapalı çalışma, havalandırma, genel

temizlik önlemleri, kişisel koruma, İZLEM

BiyolojikRE

Toprak ya da binalardayerleşen organizmalar(C tetani, küf mantarları vb)

Yaralanmalar sonucutetanoz, akut ya da kronikakciğer hastalıkları

Yıkım-söküm işleri, temelhazırlık işleri vb

Toplu yaşam alanlarında (işçiyatakhaneleri, barakalar vd)hızla yayılabilecek insankaynaklı organizmalar

Akut ya da kronik solunumsistemi hastalıkları(tüberküloz vb enfeksiyonlar)

Özellikle uzun erimli süreçlerdeişçi barakaları vb alanlardayaşayan işçiler

Risk Etmenleri (RE)Olası Sağlık Sonuçları –

Meslek Hastalıklarıİşkolunda İlişkili (özgün)

Meslek Grupları ya da İşlerAna Gruplar Örnekler

İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar

BiyolojikRE

Toprak ya da binalardayerleşen organizmalar(C tetani, küf mantarlarıvb)

Yaralanmalar sonucutetanoz, akut ya dakronik akciğerhastalıkları

Yıkım-söküm işleri, temelhazırlık işleri vb

Toplu yaşam alanlarında (işçiyatakhaneleri, barakalar vd)hızla yayılabilecek insankaynaklı organizmalar

Akut ya da kronik solunumsistemi hastalıkları(tüberküloz vbenfeksiyonlar)

Özellikle uzun erimli süreçlerdeişçi barakaları vb alanlardayaşayan işçiler

Risk Etmenleri (RE)Olası Sağlık Sonuçları –

Meslek Hastalıklarıİşkolunda İlişkili (özgün)

Meslek Grupları ya da İşlerAna Gruplar Örnekler

İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar

Biyolojik Risk Etmenlerine Yönelik Koruma

• Ortam ve çalışan izlemi• Bakım – onarım• Toplumsal boyut

Psikososyal TehlikelerEtmenler:

– Stres– Yalıtılmış çalışma– Vardiya ya da gece çalışması– Uzun süreli çalışma– Zaman dilimi değişimi vb– Şiddet türleri– …

Psiko-sosyal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Üretim süreçleri 2. İşin örgütlenmesi 3. Çalışma yaşamındaki ilişkiler 4. Toplumsal yaşam 5. Olaylara – yaşanmışlıklara bağlı etmenler

UykuMetabolizma ve endokrin bozukluklarKazaOdaklanma – AlgıGenel morbidite – sağlık nedeniyle işten kalmaÜreme sağlığıMortaliteNöromotor işlevlerKanser (kolon ve meme) ???Toplumsal işlev bozuklukları

ÖRNEKLERVardiyalı Çalışma ve Tanımlanan (Çalışılan) Etkileri

İş yükü – iş kontrolü dengesiİçerikKültürel yapıÖrgütlenmeİlişkilerRol – görev – konumYapısal özelliklerÇevresel özelliklerEv – iş etkileşimi

İş stresi

HuzursuzlukDavranış bozuklukları

SaldırganlıkDuyarsızlık

Uyku bozukluklarıDikkat azalmasıBiyolojik bulgular…

İş stresi ve olası sağlık sonuçları

Nakata et al. 2006

İş stresi etmenleri

iş yükü

İşyerinde şiddet

Bilişsel beceri gereksinimi

İş kontrolü

Yetilerin kullanılamayışı

Kişiler arası çatışmalar

İş güvencesizliği

…

Bireysel etmenlerYaş

CinsiyetMedeni durumEğitim durumu

AlışkanlıklarBKİ

Yandaş hastalıkUyku bozukluklarıİş türü ve Sektör

Deneyim …

Dengeleyici EtmenlerSosyal destek

YöneticilerÇalışma arkadaşları

Aile

Psikososyal Stres Tepkileriİş doyumu

Depresyon bulguları…

Olası İş Sağlığı Çıktılarıİş kazası

…

NIOSH iş stresi modeli (Hurrel & McLanney 1988) üzerinde geliştirilen iş stresi – iş kazası kuramsal ilişki kuramı

Genel Sağlık Anketi (GHQ)SF36

Modeller:Karasek Modeliİş yükü – kontrol - gerilimÇaba – ödül dengesizliği modeli

…

İş stresi ve ölçüm yöntemleri

VARDİYALI ÇALIŞMAZorlayıcı Etmenler

Etkileşecek özellikler

Kronik hastalıklar

Yaş

Cinsiyet

Kültürel – toplumsal özellikler

Demografik ve sosyal

alanda yapısal değişimOlası sağlık sorunları

KDH

Metabolik hst

Gastrointestinal S hst

Psikopatolojiler

Kazalar Yapısal Sorunlar

Hizmete erişim

Gıdaya erişim

Toplumsallaşma sorunu

Risk etmenleri ile karşılaşma

Sirkadiyen ritm

Ulaşım

Fiziksel risk etmenleri • Sıcaklık– Yüksek– Düşük

• Gürültü• Radyasyon

– İonizan– Nonionizan

• Basınç– Yüksek basınç– Düşük basınç

• Titreşim• …

Fiziksel etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler

• Hammadde, ara ürün, atıklar• Alet, makine, sistemler

• Çalışan – üretim aracı etkileşimi2. Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler

• Dış ortam (uv, sıcak, soğuk), yüksekte çalışma, yüksek/alçak basınçta çalışma

3. Çevre ile ilişkili etmenler

Organizmaya giriş:– Solunum– Deri– Sindirim

Korunma

• Mühendislik önlemleri– Alet, makine, sistemlerin tasarımı

• Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme

• Destek hizmetleri

• Yerine koyma, yalıtım

• Koşulların (süre) düzenlenmesi

• Kişisel koruyucular

• Ortam ve çalışan izlemi

Kimyasallar• Metaller• Solventler• Gazlar• Pestisidler

Kimyasal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler

• Hammadde, ara ürün, atıklar• Makine, sistemler

2. Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler3. Çevre ile ilişkili etmenler

Organizmaya giriş:– Solunum– Deri– Sindirim

Korunma

• Mühendislik önlemleri– Makine, sistemlerin tasarımı

• Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme

• Yerine koyma, yalıtım

• Koşulların (süre) düzenlenmesi

• Kişisel koruyucular

• Bakım-onarım (destek hizmetleri)

• Ortam ve çalışan izlemi

Ergonomik etmenler• Ağır kaldırma• Yineleyici hareketler• Uzanma, çekme, dönme vb hareketler• Uzun süre ya da yoğun odaklanma,hızlı algılama gerektiren durumlar• Çalışma sürecinde duruş/konum• …

Ergonomik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Alet, makine, sistemler2. Çalışma ortamının özellikleri

• İzlem, gözlem, üretim sürecinin tasarımı• Makine, sistemlerin konumlandırılması

3. Görev tanımı4. İş yükü5. Çalışma süresi6. …

Korunma

• Mühendislik önlemleri– Tasarım, yapılandırma, …

• Koşulların (süre, görev tanımları vb) düzenlenmesi

• Bakım-onarım (destek hizmetleri)

• Ortam ve çalışan izlemi

Tehlikeler (risk etmenleri) ile ilgili korunma-savaşım süreçlerinde göz önüne alınması

gereken İSAGÜ uygulamaları

• Ortam izlemi

• Çalışanın izlemi

• Değerlendirme

• Girişim

• Eğitim

• Düzenleme

• …

Ev ödevi:İzleyen 2 slaytta görünen işyerlerinde,

verilen bilgilerden de yararlanarak sağlığı etkileyeceğini düşündüğünüz etmenleri belirleyin ve gruplayın.

• Künk üretimi• Özel sektör• İşyeri hekimi çalışıyor ve işyeri sağlık birimi var• Sendika yok • Fotoğraf ve veriler ışığında size sunulan kesiti “çalışma yaşamının temel bileşenleri”

açısından değerlendirin.

• Küçük sanayi sitesinde bir mobilya boya-cila atölyesi, sipariş üzerine çalışıyorlar• Çırak da içinde olmak üzere 4 çalışan var• Atölye 4. katta, 120 metre karelik bir alan, penceresi yok, tuvalet vb olanaklar yok• Genellikle korsan boya ve çözücüler kullanıyorlar

TEŞEKKÜRLER