İş Sağlığı ve Güvenliği‐I

2. Hafta Ders Notları

İSG ile İlgili Temel Kavramlar ve İSG’nin Tarihsel Gelişimi

Yrd. Doç. Dr. Yasin KABALCI

Kimler İş Güvenliği Uzmanı Olabilir?6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile birlikte İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG)Hizmetlerinin iş güvenliği uzmanları ve işyeri hekimleri tarafından yürütülmesinive bu hizmetlerin tüm işyerlerinde zorunluluk haline gelmesi İSG Hizmetlerininöncelikli bir çalışma alanı halini almasını sağlamıştır. Peki “kimler iş güvenliğiuzmanı” olabilir?

Mühendislik Fakültesi Mezunları : (Elektrik, Elektronik, Elektrik‐Elektronik,Elektronik ve Haberleşme, Makine, İnşaat, …)

Mimarlık Fakültesi Mezunları: (Endüstri Ürünleri Tasarımı, Mimar, PeyzajMimarı, İç Mimar, Şehir ve Bölge Plancısı)

Teknik Elemanlar (Fen Edebiyat Fakültelerinin Fizik, Kimya Biyoloji BölümüMezunları, Teknik Öğretmenler, İş Sağlığı Güvenliği Ön Lisans ProgramıMezunları)

İş Güvenliği Uzmanı Nasıl Olunur?

İş Güvenliği Uzmanı adayları teorik kısmı 180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten ve toplamda 220 saatten az olmamak üzere Bakanlıkça belirlenecek eğitim programlarına katılırlar.

Sınavlar ÖSYM tarafından yapılmakta ve toplam 50 soru sorulmaktadır.  Yapılan sınavlarda 100 puan üzerinden en az 70 puan alan adaylar iş güvenliği uzmanı 

olurlar.

C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası: (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitiminekatılarak yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendislikveya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlara,

2) İş sağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan mühendis, mimar veya teknik elemanolan iş müfettişleri hariç Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında müfettiş yardımcılığı süresidâhil en az on yıl görev yapan müfettişlerden (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitiminekatılanlara,

3) (Ek:RG‐30/4/2015‐29342) Üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği lisans programınıtamamlayanlardan yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara,Genel Müdürlükçe uzmanlık sertifikası verilir.

B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası:1. C sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını

iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve B sınıfı iş güvenliğiuzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak B sınıfı iş güvenliği uzmanlığısınavında başarılı olan mühendislik veya mimarlık eğitimi verenfakültelerin mezunları ile teknik elemanlara,

2. İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği alanında yüksek lisans yapmışolan mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ileteknik elemanlardan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için yapılacaksınavda başarılı olanlara,

3. İş sağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan mühendis, mimar veya teknikeleman olan iş müfettişleri hariç, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarındamüfettiş yardımcılığı süresi dahil en az on yıl görev yapan müfettişlerden(B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı işgüvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara,

Genel Müdürlükçe uzmanlık sertifikası verilir.

A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası:1. B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını

iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve A sınıfı iş güvenliğiuzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak A sınıfı iş güvenliği uzmanlığısınavında başarılı olanlara,

2. Genel Müdürlük veya bağlı birimlerinde en az on yıl görev yapmışmühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknikelemanlara,

3. Mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknikelemanlardan; iş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programındadoktora yapmış olanlara,

4. İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az onyıl görev yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan işmüfettişlerine,

5. Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde uzman yardımcılığı süresi dâhil enaz on yıl fiilen görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi verenfakülte mezunları ile teknik elemanı olan iş sağlığı ve güvenliğiuzmanlarına, Genel Müdürlükçe uzmanlık sertifikası verilir.

İşçi: 4857 sayılı İş Kanunu 1. Bölüm Madde 2’ye göre;

“Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir. ”

Bu maddeye göre işçi, geçerli bir anlaşmaya ve iş ilişkisine göre çalışan bireydir. 2012 yılında yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile “işçi” kavramı yerine“çalışan” kavramı tercih edilmiş ve kullanılmaya başlanmıştır. Çünkü 4857 sayılı işkanunu İSG açısından memurları kapsamına almazken, 6331 sayılı kanun ile (bazıistisnalar dışında) herkes kanun kapsamına alınmıştır.

İşveren: Yine İş Kanunu’nun 1. Bölümünde yer alan Madde 2’ye göre;“Bir iş sözleşmesine dayanarak, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzelkişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir. ”

İşveren Vekili: “İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetimindegörev alan kimselere işveren vekili denir. ” İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlemve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur.

İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARI İŞVEREN VEKİLİ OLARAK KABUL EDİLEBİLİR Mİ?

İş Sözleşmesi (Hizmet akdi, Hizmet sözleşmesi): Bir tarafın bağımlı olarak(işçi) iş görmeyi kabul ettiği, diğer tarafın da (işveren) buna karşılık ücretödemeyi taahhüt ettiği sözleşmedir.

İş sözleşmesi mevzuatımızda 2 şekilde yer almaktadır:

1) Bireysel İş Sözleşmesi: Sadece işçi ile işveren arasında yapılan işsözleşmesidir. Örneğin mimar/mühendis olduğunuzda işyerinde çalışmak içinişvereninizle yapacağınız sözleşme bu türe örnektir.

2) Toplu İş Sözleşmesi: İşveren ile işçi sendikası arasında yapılan sözleşmetürüdür.

İş İlişkisi: “İşçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir. ”

İşyeri: İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan veaynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme,yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğereklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır. İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlarile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür.

Asıl işveren-Alt işveren İlişkisi: Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmetüretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ileteknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiğiişçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasındakurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir.

Soru: Karayolları Genel Müdürlüğü Niğde-Kayseri yolu arasında düzenleme yapmaya kararvermiştir. Ancak düzenleme esnasında üst geçide ihtiyaç duyulduğundan üst geçit yapımı Xfirmasına verilmiştir. Bununla beraber yol çizgilerinin çizilmesi için de Y firması ileanlaşılmıştır. Bu durumda asıl işveren ve/veya alt işveren hangi firma(lar)dır?

İş Sağlığı: Kişinin bedenen ve/veya ruhen tam bir iyilik hali içinde olmasıdır (WHO).

İş Güvenliği: Tehlikeye ve riske maruz kalmama, emniyetli olma halidir.

İş Kazası: 5510 Sayılı Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre;

a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabınabağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,

c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yeregönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d) Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılanzamanlarda,

e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasındameydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratanolaydır.

ILO: Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış olan etrafa zararverebilecek nitelikteki olaylardır.

WHO: Önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara makinelerin, araç gereçlerinzarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır.

Meslek Hastalığı: 5510 Sayılı Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık SigortasıKanunu’na göre;

Sigortalının, çalıştırıldığı işin niteliğine göre, tekrarlanan bir sebeple veya işinyürütüm şartları yüzünden uğradığı, geçici veya sürekli hastalık, sakatlık yada ruhi arıza halleridir.

Tehlike: Zarar, hasar veya yaralanma potansiyeli taşıyan her şeydir. Tehlikelerinsana, eşyaya, mala, yönetim şekline etki edebilir, kazalara, hastalıklara, ürünkaybına (imalata) makine ve cihaz hasarlarına sebep olabilir.

Risk: Tehlikeler sonucu ortaya çıkan hasar, yaralanma ya da ölümdür.Örneğin, elektrik akımı tehlike, akıma kapılma neticesinde ölme risktir.

Risk analizi: İşletmelerin işlevleri sırasında ortaya çıkabilecek risklerinönceden dikkatli bir biçimde ve ayrıntıları ile tanımlanıp değerlendirilmesi vebu riskleri minimize edecek veya tam olarak ortadan kaldıracak önlemlerinalınması olarak tanımlanabilir.

Sanayi Devrimi Öncesi Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliği

İlkel toplumlarda yani iş makinelerinin henüz kullanılmadığı,sadece toprağın işlendiği dönemlerde İSG’den söz edilmesimümkün değildir.

Ancak bu dönemlerdeki faaliyetler İSG’nin gelişiminisağlayacak zeminin oluşturulmasına yardımcı olmuştur.

İSG’nin temelini atan ilk çalışmalar Roma’da (M.Ö. 460yılından itibaren) ortaya çıkmaya başlamıştır.

Heredot çalışanların verimliliği için yüksek enerjilibesinlerle beslenmeleri gerektiğine değinmiştir. Yaniyapılan iş ile sağlık arasındaki bağlantıyı vurgulamıştır.

İSG’nin TARİHSEL GELİŞİMİ

Hipokrat ilk kez kurşun elementinin zararlarından söz etmiş ve kurşununinsan üzerindeki etkilerini ortaya çıkaran bulguları da açıkça ortaya koymuştur.Bu etkileri kurşun koliği, halsizlik, kabızlık, felç ve görme bozukluğu olaraksaptamıştır.

Bu dönemde toksikoloji ile ilgili birçok çalışma yapılmış, bitkisel zehir,arsenik gibi maddeler bulunmuştur.

Bu çalışmalar sonucunda Dioscorides, zehirleri bitkisel, hayvansal ve mineralkaynaklı olmak üzere 3’e ayırmıştır.

Eflatun (Platon), ergonomik olmayan çalışma şekillerinin insan bedenindemeydana getirdiği duruş bozukluklarına değinmiş, Aristo ise gladyatörlerinsağlıklarını korumaları amacıyla beslenmelerine dikkat etmeleri gerektiğinevurgu yapmış ve özel bir diyet önermiştir.

Nicander, kurşun koliği ve kurşun anemisini incelemiş, bunların özellikleriniortaya çıkarmış, kurşun zehirlenmesi ile kolik, kabızlık ve benizdeki sarılıkarasındaki ilişkiyi kesinleştirmiştir.

Pliny (M.S. 23–79), kurşun ve kükürdün zehirli etkilerini ele alarak, ilk kişiselkorunma aracı olan deri maskeleri yapmıştır.

Juvenal (M.S. 60–140) ayakta durarak çalışanlarda varis oluşumuna, demircilerde gözrahatsızlıklarına dikkat çekmiştir.

Galen kurşun zehirlenmelerinin patolojisini ve bakır ocaklarındaki asit buharlarınınzararlarını incelemiştir ve hastalıklarda çevre faktörleri üzerinde yapmış olduğuçalışmalara “Miasma Teorisi ” adını vermiştir.

Orta çağda bilimle birlikte bu tür çalışmalar da durmuş, Rönesans meslek hastalıklarıile ilgili çalışmaların devam ettiği bir dönem olmuştur. Bu nedenle o dönemde İSG ileilgili ne tür faaliyetlerin, araştırmaların yapıldığı konusunda yeterli kaynakbulunmamaktadır.

Paracelsus (1493-1541) Orta Avrupa’da maden işletmelerinde çalışan işçilerinhastalıkları ile toz arasında ilişki bulunduğunu fark etmiş ve bazı koruma önlemleriönermiş ve dünyada ilk iş hekimliği kitabı olan “De Morbis Metallicis” i yazmıştır.

Georgius Agricola bazı zehirlerin etkilerini belirlemiş, koruyucu önlemler ilerisürmüştür. Mineraloji ile ilgili “De Re Metallica” isimli kitabı 1530 yılındayayınlamıştır.

17. yüzyılda İtalyan Bernardino Ramazzini’nin iş ve hastalık ilişkisi üzerineyaptığı bilimsel çalışmalar günümüzün de temellerinin atıldığı İSG çalışmalarınakaynaklık etmektedir.

İş sağlığının kurucusu ve babası kabul edilen Bernardino Ramazzini hastalaramesleğinin sorulması gerektiğini gündeme getirmiştir.

Yayınladığı “De Morbis Artificum Diatriba” isimli eserinde meslek hastalıklarıile ilgili ayrıntılı bilgiler vermektedir.

Percival Pott, baca temizleyicilerinin ileriki zamanlarda skrotum kanserineyakalandığını ortaya çıkarmıştır.

Sanayi Devrimi: İşçi Sınıfının Doğuşu ve İş Sağlığı ve Güvenliği

Örgütlenme ihtiyacının ortaya çıkmasında rol oynayan faktör İngiltere’de gerçekleşenSanayi devrimi olarak kabul edilmektedir.

Ancak fabrika düzenine geçişin başlamasıyla beraber artık işveren, işçi kavramlarıortaya çıkmış ve işverenler ellerindeki sermayeyi değerlendirebilmek ve daha çok parakazanabilmek için işçilerden yararlanma düşüncesiyle hareket etmeyebaşlamışlardır.

Yaşanan bu devrim ile toplumda yeni sınıflar ortaya çıkmıştır. Burjuvalar veproleterler olarak adlandırılan bu sınıflar, aralarında çatışmaların yaşanacağı işçi-işverendüellosuna dönüşecek yapıyı da beraberinde getirmiştir.

Sanayi devrimiyle beraber, kırsaldan kente göçler artmaya başlamış, sanayidevrimi teknolojik alandaki gelişmelere ortam hazırlamış, köylüler vezanaatkârlar geçim darlığına düşerek fabrikalarda çalışma yarışına girmişlerdir.

Fabrika düzenine geçiş nedeniyle çalışma şartları ağırlaşmış, çalışma süreleriolabildiğince uzamış, iş kazaları meslek hastalıkları artmaya başlamış,bireyler sadece karınlarını doyurabilmek için insanca olmayan koşullarda ayaktakalmaya çalışmışlardır.

Bu durumdan sadece erkekler değil, kadın ve çocuklar da fazlasıylaetkilenmişlerdir.

Özellikle kadın ve çocuk çalışanlar tercih edilmekte, bunun da nedeni hemfiziksel özelliklerinin erkeklere göre daha küçük olması hem de düşükücretlere razı olmaları olarak karşımıza çıkmaktadır.

O dönemde çalışanların herhangi bir sosyal güvenceleri bulunmamakta, İSG’densöz edilememekteydi.

Çalışanlar önceleri bu duruma mecbur oldukları için katlanmak zorundaolduklarını düşünseler de zamanla bu can yakan koşullara karşı sesleriniçıkarmaya başlamışlar ve ilk işçi hareketi olarak kabul edilen “LudizmHareketini” gerçekleştirmişlerdir.

Kendilerine Ludist (Makine Kırıcı) denilen çalışanlar aslında sermayeyi elindebulunduranı disipline etmek için bu hareketi gerçekleştirmişler ve kullandıklarımakineleri kırarak seslerini duyurmuşlar, örgütlenme ihtiyacının olduğunuve örgütlenmenin önemini ortaya çıkarmışlardır.

Zamanla resmi olmayan bu örgütlenme artık sanayileşmenin de artmasıyla meşruhale gelmeye başlamış ve sendikalar fiziksel olarak da varlıklarınıgöstermişlerdir.

O dönemde sendikaların amacı daha yüksek ücret, çalışma koşullarınıniyileştirilmesi, iş sağlığı ve güvenliğinin uygulanması yönündeyken zamanlasendika üyelerinin aileleri de bu hareket kapsamının içine alınmıştır.

Sanayi devriminin ilk olarak İngiltere’de başlamış olmasından dolayı ilk sendikalörgütlenmeler de 1700’lü yılların başında İngiltere’de başlamış ve sendikalaşma dahaçok meslek sendikacılığı yönünde olmuştur.

Ancak daha sonra ilk yasal sendika 1820 yılında kurulmuştur.

Artık bu tarihten sonra çalışanlar beraber hareket ederek ve sendikalar kurarak işverenekarşı tepkilerini göstermişler ve çalışma hayatının kurallarının belirlenmesinde aktif roloynamaya başlamışlardır.

Sanayi Devrimi Dönemi Sonrası ve Günümüze Kadar Uzanan İş Sağlığı veGüvenliği Gelişmeleri

Kötü çalışma koşullarına maruz kalan çalışanlar belli bir süre bu durumukabullenmişlerse de bir süre sonra tepkilerini göstermeye başlamışlardır.

Bu tepkilerin ortaya çıkması da sorunların çözülmesini zorunlu kılmış veişverenler, bilim insanları kötü çalışma koşullarının iyileşmesi, artan iş kazasıve meslek hastalıklarının ortadan kaldırılması için çaba göstermeyebaşlamışlardır.

Özellikle iş kazalarında kadınların ve çocukların hayatlarını kaybetmeleri de işgüvenliğine önem verilmesi gerektiği bilincini ortaya çıkarmıştır.

Bu bilincin ortaya çıkmasından sonra bu kötü koşulların hukuksal zeminde dekorunması gerektiği düşüncesi hakim olmuştur.

Konuya ilişkin ilk yasal düzenleme olarak kabul edilen ve Percival Pott’unaraştırması sonucu bulduğu baca temizleyicilerinin strokum kanserineyakalanmaları üzerine, İngiliz Parlamentosu 1788’de Baca TemizleyicileriYasası’nı kabul etmiştir.

İş sağlığı ve güvenliği için yapılan çalışmalardan en önemlisi ise 1802 yılındakabul edilen Çıraklık Sağlık ve Ahlak Yasası olmuştur.

Bu kanunla çırakların günlük çalışma süreleri 12 saat olaraksınırlandırılmıştır. Bunun yanında yılda bir kez yeni bir elbise verilmesi, aydabir kez kiliseye gönderilebilmeleri, fabrikaların iyi havalandırılması ve yılda ikidefa badana edilmeleri zorunlu tutulmuştur.

Bu gelişmelerden sonra 1833 yılında İngiliz Fabrikalar Yasası kabul edilmiştir.Bu yasa ile beraber 9 yaşın altındaki çocukların işe alınmaması ve işebaşlamadan önce hekim muayenesinden geçirilmesi, iş güvenliği müfettişliğiöngörülmüştür.

1842 yılındaki Maden Yasası ile kadınların ve 10 yaşından küçük çocuklarınmaden ocaklarında çalıştırılmaları yasaklanmış ve bu konunun ve çalışmakoşullarının hükümetin müfettişleri tarafından denetlenmesi gündemegetirilmiştir.

1844 yılında ise iş yerlerindeki hekimlerin sorumlulukları genişletilereksağlık açısından tehlikeli yerlerde çalışanların sağlık kontrolleri de buhekimlerin görevleri arasına alınmıştır.

1847 yılında çıkarılan On Saat Yasası ile de çalışma süreleri sınırlandırılmıştır.

1895 yılında ise bazı tehlikeli meslek hastalıklarının bildirimi zorunlu halegetirilmiştir.

Diğer ülkelerde bu gelişmelerden etkilenerek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgiliçalışmalar yapmışlar ve kanunlar çıkarmışlardır. ABD’de 1877, İsviçre’de 1840,Fransa’da 1841 ve Almanya’da 1849 yılında bu çalışmalar varlığınıgöstermektedir.

Ulusal düzeyde bu gelişmelerin yaşanmasının yanında İSG için uluslararasıplatformda atılan en güzel adımlardan biri 1919 yılında Uluslararası ÇalışmaÖrgütünün (ILO) kurulması ve İSG faaliyetlerini odak noktası halinegetirmesidir.

ILO Anayasası, işçilerin genel ve mesleki hastalıklara ve iş kazalarına karşıkorunması hususunu ana içerik konusu olarak benimsemiştir.

Bu amaçla iş sağlığı ve güvenliği içinde çalışmalar yapmış ve bunlardan biri de1944 yılında imzalanan Philadelphia Bildirgesi olmuştur. Bu bildirge ileçalışanların korunmasına destek verileceği açıklanmıştır.

1948 yılında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) kurulmuş ve sağlık alanındauluslararası standartları sağlamak, sağlık araştırmaları yapmak kısacası işsağlığının gelişmesine katkı sağlamak amacıyla faaliyetlerine başlamıştır.

AB ülkelerinin tamamının aynı zamanda ILO ve WHO üyesi olmaları sebebiyle,AB düzeyinde uygulanacak İSG politikalarının ILO ve WHO politikalarıylauyumlu olması gerekmektedir

Bu gelişmeler ışığında artık günümüzde İSG bilimsel düzeyde önemsenen, yasalolarak korunan, gerekliliğine inanılan bir alan haline gelmiştir.

Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi

Sanayinin gelişmesiyle dünyada İSG için gelişmeler yaşanırken, ülkemizde debu sürecin varlığı gelişmelerin temellerinin atılmasını sağlamıştır. Ülkemizin deİSG için temellerini attığı tarihsel süreç aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Osmanlı İmparatorluğu Dönemi: 16. ve 17. yüzyıllara denk gelen bu tarihsel süreçteAvrupa ülkelerinde fabrika üretimine geçilirken Osmanlı İmparatorluğu’nda üretimtarımsal faaliyetler ve el sanatlarından öteye geçememiştir.

Özellikle sanayi devrimi ile İngiltere’de dokumacılık gelişmiş bu da Osmanlıİmparatorluğu döneminde var olan dokuma tezgâhlarının kapanmasına sebep olmuştur. Buyüzden bu dönemden sonra konfeksiyon, giyim konusunda dışarıdan giyecek eşya alımınabaşlanmıştır.

Bu durumdan sonra Osmanlı Devleti döneminde ilk sanayi kuruluşlarına II. Mahmutdöneminde rastlanmaya başlanmıştır. Özellikle bu dönemde savaş sanayiine verilenönem giderek artmış, askeri amaçlı işyerleri çoğalmış ve Sinop, İstanbul ve İzmittersanelerinde buharlı gemi yapımı başlamıştır.

Bu üretim devam ederken çalışma ilişkilerinin sağlıklı olduğunu söylemek mümkündeğildir çünkü Mecelle temelini dinden alan kuralları barındırmakta, bu yüzden çalışmahayatına ilişkin düzenleyici kurallar içermemekteydi.

Bunun yanında tersanelerde üretimin yapılabilmesi için o dönemde kömüre çokfazla ihtiyaç duyulmuş ve bunun sonucunda 1829 yılında ilk kömür havzasıolan “Ereğli Kömür İşletmeleri” kurulmuş ve faaliyetlerine başlamıştır.

Kömür işletmesinin faaliyetine başlamasıyla ve idaresinin Deniz Bakanlığı’nageçmesiyle Tanzimat’tan sonra çalışanlar adına düzenlemeler yapılmıştır veçalışma koşullarının düzenlenmesi için kanunlar kabul edilmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda İSG ile ilgili çalışmalar kurulan ilk işletmelerlebaşlamış ancak 1845 yılında yürürlüğe giren Polis Nizamnamesi ile İSGfaaliyetleri engellenmiştir.

Bu dönemde çalışma koşulları çok ağırlaşmış, çalışma süreleri 16 saate kadarçıkmış, kadın ve çocuk işçi sayısında artış olmuştur. Bu da iş kazalarının vemeslek hastalıklarının artmasına sebep olmuştur. Hatta o dönemde pnömokonyozhastalığı da çalışanlarda görülmüştür.

Bu dönemden sonra İSG için ilk yazılı belge 1865 yılında çıkarılan Dilaver PaşaNizamnamesi olmuştur. Bu nizamname sosyal yönünden çok, ekonomik yönü olan birnizamnamedir. Çalışanların dinlenme ve tatil sürelerini düzenleyen hükümler içeren bu nizamnameyidaha sonra 1869 da çıkartılan “Maadin Nizamnamesi” izlemiştir. Maadin nizamnamesiİSG ile ilgili önemli hükümler getirmiştir. Bu hükümler aşağıdaki gibidir:

İşveren, işyerlerinde iş güvenliğinin sağlanabilmesi için iş kazasını azaltacakönlemleri almak zorundadır.

İş kazası geçirenlere veya ailesine mahkeme tarafından ödenmesi istenecektazminat işveren tarafından ödenecektir. Eğer bu kaza, işverenin ihmali ya da kötüyönetiminden kaynaklanmasından dolayı meydana gelmişse işveren ayrıca 15-20 altıntutarında tazminat ödeyecektir.

Kömür havzasında her işveren diplomalı bir hekim çalıştırmak ve eczanebulundurmak zorundadır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde sanayinin oldukça gerilemesi veyeniliklere ayak uyduramamasından dolayı İSG’ye yönelik çalışmalar da geri plandakalmış ve bir ilerleme sağlanamamıştır.

Cumhuriyet Dönemi ve Günümüze Kadar Uzanan Gelişmeler: Cumhuriyetin kabul edilmesiyle beraber artık sanayinin ve buna bağlı olarak İSG’nin

de gelişmesi için adımlar atılmaya başlanmıştır.

Özellikle 1923 yılında yapılan İktisat Kongresi, çalışanların da katılımının olmasınedeniyle iyi koşulların elde edileceğinin göstergesi olmuştur. Çünkü bu kongrede amelekavramının yerine artık işçi kavramının kullanılması, hafta tatili gibi konulargündeme alınmıştır.

Cumhuriyetin ilanından sonra yapılan ilk çalışma 1924 yılında yürürlüğe giren 394 sayılıHafta Tatili Kanunu olmuştur. Bu kanun ile çalışanlara haftanın bir günü çalışmalarınakarşın dinlenme hakkı verilmiştir.

Daha sonra 1926 yılında yürürlüğe 818 sayılı Borçlar Kanunu girmiştir. Bu kanunla işkazası ve meslek hastalıklarını içeren hukuki sorumluluk öngörülmüştür.

Özellikle sanayileşmenin hızla artması, devletin ekonomik politikaları nedeniyle 1930’luyıllarda üretimin devamlılığın sağlanabilmesi, verimliliğin artırılması için yasaldüzenlemelere ihtiyaç duyulmuştur.

Bu düzenlemelerden biri 1930’da çıkarılan Umumi Hıfzıssıhha Yasası ve BelediyelerYasası olmuştur.

Umumi Hıfzıssıhha Yasası ile İSG ve kadın-çocuk çalışanların korunması, gebeçalışanların çalışma koşulları, işçiler için gece hizmetleri ile ilgili yasal düzenlemeleryapılarak ülkemiz için önemli bir adım atılmıştır.

Belediyeler Yasası ile işyerlerinin İSG açısından denetlenmesi görevi belediyelereverilmiştir. Yine bu dönemde Türkiye’nin ILO’ya üyeliği gerçekleşmiş ve 1932’deMilletler Cemiyeti toplantısına davet edilmiştir.

1936 yılına kadar bir iş kanunumuzun olmaması nedeniyle eksik kalan düzenlemeler1936’da 3008 sayılı İş Kanununun kabul edilmesiyle giderilmiştir.

Bu kanuna İSG ile ilgili bölüm ve temel düzenlemelerin yer aldığı maddeler eklenmiş vekanuna bağlı yönetmelikler çıkarılmıştır.

İSG açısından en önemli gelişmelerden biri de 1945 tarihinde kabul edilen İş Kazaları,Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortaları kanunu olmuştur.

Bu kanun ile ilk defa iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası uygulanmıştır.

Yine 1945 yılında 4792 sayılı İşçi Sigortaları Kurumu Kanunu çıkarılmış ve İşçiSigortaları Kurumu oluşturulmuştur.

Daha sonra çalışma hayatının düzenlenmesi, çalışanların karşı karşıya kaldıklarıtoplumsal ve işyerindeki risklerin güvence altına alınması amacıyla Çalışma Bakanlığı,1945 tarihli Cumhurbaşkanlığı tezkeresi ile kurulmuş ve hemen arkasından ÇalışmaBakanlığı'nın Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanun çıkarılmıştır.

Çalışma Bakanlığının kurulmasının ardından 81 sayılı Uluslararası Çalışma Sözleşmesi’nin 9. maddesinin kabulüne dair 1950 tarihinde 5690 sayılı Kanun kabul edilmiştir.

Bu kanun ile işyerlerinin İSG yönünden denetimini yapmak, yol gösterici uyarılardabulunmak üzere hekim, kimyager ve mühendis gibi teknik elemanların görevlendirilmesiile ilgili 174 Sayılı İş Yerlerinin İş Güvenliği ve Sağlığı Yönünden Denetlenmesinedair Kanun çıkarılmıştır.

İlk kez 1963 yılında İstanbul ve sonrasında Ankara, Zonguldak ve İzmirillerinde İş Güvenliği Müfettişleri Grup Başkanlıkları kurulmuştur.

1964 yılında ise Sosyal Sigortalar Kanunu yürürlüğe girmiş ve artık iş kazasıve meslek hastalığı sigorta kolları aktif olarak çalışmaya başlamıştır.

İkinci İş Kanunu olan 931 Sayılı Kanun 1967 yılında yürürlüğe girmiştir ancakAnayasa Mahkemesi tarafından usul yönünden bozulduğundan 1971 yılında 1475sayılı üçüncü iş kanunu yürürlüğe girmiştir.

Bu kanun ile artık İSG için çağa uygun hükümler kanunda yerini almış, sağlık vegüvenlikle ilgili doğrudan bir düzenleme yapılmıştır.

Yine bu kanuna bağlı olarak tüzükler çıkarılmış ve uygulamaya konmuştur.

Daha sonra ise hala yürürlükte olan ve 2003 yılında çıkarılan 4857 sayılı İş Kanunubulunmaktadır. İSG ile ilgili maddeleri bünyesinde barındırın bu kanun 2012 yılına kadar iş sağlığı vegüvenliği için yol gösterici olmuş ancak ülkemizin 2012 yılında müstakil bir iş sağlığı vegüvenliği kanunu çıkarmasıyla artık bağımsız bir alan haline gelmiştir.

2012 yılında kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu iş sağlığı vegüvenliğini her yönüyle değerlendirerek kazalar olmadan sorunların çözümünühedeflemiştir.