, s. 277-289isamveri.org/pdfdrg/g00075/2016_6/2016_6_akinu_emirm.pdf · vardır. fitre (zakat...

Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 277-289

Ünver AKIN1

Mustafa EMİR2

İSLAMİ GİRİŞİMCİLİK

Özet

Tarih boyunca dinler ticaret yapmayı ve dinlerin gerektirdiği şekilde yaşam

sürdürmeyi toplumlara öngörmüştür. Örneğin, Yahudilik dinine göre süt ürünü

yapıp satan bir işletme et ürünü satamamaktadır. Hinduizm’e göre ise sığır etinin

satışı yasaklanmıştır. Bazı dinlerde bayram veya önemli günlerde ticaret

yapılmazken, İslam dininde hac döneminde dahi ticaret yapılabilinmektedir. Son

10 yılda yaşanan küresel finansal krizler batılı ülkeleri Petro-dolar zengini

Müslüman ülkelere yöneltmiş olup, Vatikan dahil birçok kurum İslami Finansa ve

İslami ekonomi modellerini inceleme konusu yaparak, finansal krizden çıkış

yollarını aramaktadırlar.

Bu çalışmada İslam dininde ticaret, İslami finans hususlarına değinilerek,

İslami girişimcilik kavramı açıklanmaya çalışılmıştır. İslami girişimciyi; imanlı,

çevresine duyarlı, dürüst, zekat veren, faizsiz finansal ürünler kullanan ve faizsiz

gelir elde eden kişi olarak tanımlamak mümkündür.

Anahtar kelimeler: İslami girişimci, İslami Finans, Faizsiz finans ürünleri

ISLAMIC ENTREPRENEURSHIP

Abstract

Religions, throughout history, anticipated doing business and communities

to sustain life in the manner required by religion. For example, according to the

religion of Judaism, a business that sells dairy product at the same time do not sells

meat products. According to Hinduism, the sale of beef is prohibited. Some

1Öğr.Gör., Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu., [email protected]

2 Prof.Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi,İ.İ.B.F./İşletme Bölümü., [email protected]

mailto:[email protected]

TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies

Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 277-289

Ünver Akın - Mustafa Emir

278

religions, in Bali or important days trade is not performed, while in İslam trade

even during the period of the Hajj that can be possible. In the last 10 years, the

global financial crisis, Western nations are Petro-dollar rich Muslim countries,

including the Vatican, many institutions of Islamic Finance and Islamic Economics

models by making a research subject, seeking ways out of the financial crisis.

In this study, trade in İslam, Islamic finance refers to the Islamic concept

of entrepreneurship matters to be explained. Islamic entrepreneur; faithful,

environment-sensitive, honest, giving Zakat, interest-free and interest-free financial

products that generate revenue as it is possible to identify the person.

Keywords:İslamic Entrepreneur,İslamic Finance, Non-interest Financial

Products

1.Din ve Girişimcilik

Girişimcilik, başkalarının göremediği fırsatları görerek, kendi işini kurma veya

geliştirme anlamını taşımaktadır.(Karadal,2012:65) Girişimcilik, sadece ekonomik hayatı

harekete geçiren bir kavram değil; sosyal yaşam kalitesini geliştiren, akademik ilerlemelerin

farklı bir dinamiği olan, sanat yaşamını zenginleştiren, toplumdaki dezavantajlı grupların

konumlarını güçlendiren ve çevre problemlerine çözüm arayan çok boyutlu bir kavramdır.

(Karadal,2012:.23) Girişimcilerin ekonomiye sağladığı başlıca yararlar veya girişimciliğin

başlıca ekonomik fonksiyonları ise şöyledir:

İstihdam sağlamak,

yeni ürün ve hizmetler sunmak,

çeşitliliği ve kaliteyi artırmak,

ekonomik hayatı canlandırmak,

ekonomik büyümeye katkı sağlamak,

farklı alanlarda kullanarak üretimi çeşitlendirmek,

Özelleştirme sürecini hızlandırmak,

Piyasa ekonomisine geçişi hızlandırmak,

aşırı istihdamı azaltıcı bir etki yapmak,

üretkenlik ve etkinliği artırmaktır.(Karadal,2012:25)

Sosyoloji, psikoloji, tarih, ekonomi, işletme gibi disiplinler girişimciliği araştırmakta ve

eğitim, kültür ve din gibi kurumların girişimciliği nasıl etkilediğini belirlemeye çalışmaktadır.

Bunun yanında dinin ekonomi üzerindeki etkisi ve bu çerçevede dinin girişimciliğe olan etkisi

gibi konular da ilgi çeken konular arasında değerlendirilmektedir. Bu kadar ilgi çeken konular

olmalarına rağmen bu konular hakkında pek de fazla çalışma yapılmamıştır ve aralarındaki

etkileşim tatminkâr bir biçimde netleştirilememiştir.(Eren,2012:50)

Kur’an’a göre insanın dünyaya gönderilme gayelerinden birisi yeryüzünün insanlar

tarafından imar edilmesi ve kalkındırılmasıdır (Kur’an, Hud, 11/61). Bunun bir sonucu olarak

da insanların çalışmaları, girişimde bulunmaları dünyayı kalkındırmaları gerekir. Bu açıdan

bakıldığında İslam’ın bir işe başlanmasını, bir girişimde bulunulmasını teşvik ettiği hatta bunu

TİDSAD

Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 277-289

İslami Girişimcilik

279

bir görev olarak gördüğü ortaya çıkmaktadır. (Eren,2012:55) İslam dini Kur’an’ın ve

Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.)’in hadislerinin yol göstericiliğinde sosyal etikleri, kanunları

ve din öğretilerini oluşturarak Müslüman toplumları etkilemektedir.(Mills ve Persley,1999:1)

İslam dini Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.)’in hadisleriyle inananları ahiret hayatı kadar bu

dünya için de çalışmaya teşvik etmektedir. Kur’an ve sünnet Müslümanları özellikle ticaret

yapmaya teşvik etmekte, "Allah'ın bereketi" olarak ticari kazancı övmekte ve hemen hemen her

maddi konu için uyarmaktadır. Yine insanların iş hayatında dürüst olmalarını, mallarını hile ile

satmamalarını ve mallarının hatası varsa bunları söylemelerini kesin bir dille uyarmaktadır

(Hasan,1983:1-16) İslam’a göre zenginler de fakirler de girişimci olmak, bir iş yapmak, bir

işletme kurmak veya buna ortak olmalıdır. Zekât ve sadaka emri, faiz ve stokçuluk yasağı bu

durumu ortaya çıkarmaktadır. İslam bir işe girişilmeden kazanç elde edilmesini önlemek için

birçok şirket türü oluşturmuştur. İslam’daki girişimci sadece kendi elde edeceği kazancı

düşünerek girişimci olmaz, başkalarına yapacağı katkıyı da hesap ederek daha doğrusu bunu

amaçlayarak girişimci olur.(Eren,2012:56-59)

2.İslami Girişimci

Girişimcileri etkileyen faktörlerin çeşitliliği beraberinde girişimcilik tanımlarını

çeşitlendirmiştir. Tanınmış araştırmacılardan Cantillon girişimciyi riski göze alan kişi olarak

tanımlarken Say işletme organizasyonunu kuran kişi olarak tanımlamış Schumpeter ise

girişimciyi yenilik yani inovasyon yapabilen kişi olarak tanımlamaktadır.(Eren,2012:51) İslami

girişimciliği ise; risk alabilen, inovasyon ve kaizen(sürekli iyileşme) yapabilen, çalışmaktan

yılmayan, helal kazanç sağlamayı amaçlayan faaliyetler olarak tanımlamak mümkündür. İslami

girişimci İslami bir çevreden etkilenmektedir. İslami girişimcilik (İslamic Entrepreneurship),

İslam Fıkhı (hukuku), Mudaraba, İcara…vb. finansman şekilleri ile kendine münhasır

özelliklere sahip olan İslami Finansın ve İslam ekonomisinin bir parçasıdır.(Faizal,2013:191-

195)

İslami girişimcinin etkilendiği içsel faktörler iman, ibadet, ahlak unsurlarından

oluşurken dışsal faktörler arasında şekil’1 de görüldüğü üzere; devlet, ekonomi, rakipler, kültür,

şeriat yasaları, müşteriler gibi unsurlar bulunmaktadır. İslami girişimci bu çevresel faktörlerden

etkilenmektedir. Örneğin; tedarikçisinin İslami ürün üretmemesi ara mamul alımını ve hatta

helal üretim yapma imkanını olumsuz etkilemektedir. İslami usullere göre üretim yada ticaret

yapmayan bir işletmenin hisse senetleri katılım endekslerinde yer alamamaktadır. (

http://www.katilimendeksi.org)

Schumpeter’in belirttiği gibi yeni ürün, üretim yönteminde yenilik, yeni pazarlar yada

organizasyon yapısında yenilik yapmak girişimciliğin önemli unsurlarındandır.(Vargas ve

Hernandez,2010:121-124) Aynı şekilde İslam dininde de her gün bir önceki güne göre daha

farklı olması öngörülmektedir. Peygamberimiz (s.a.v.) “İki günü birbirine eşit olan aldanmıştır”

(Şentürk ve Yazıcı,2009:503; El-Acluni, Keşf’ül Hafa, II, 323) diyerek girişimcilere iş

fırsatlarını araştırmalarını ve bulmalarını buyurmaktadır. Böylelikle girişimciler yeni ufuklar ve

fırsatlar dahilinde kar elde edebilmelidirler. İslami girişimci yada diğer ismi ile Müslüman

girişimciler (Muslimpreneurs) günah, sevap, helal, haram, cennet, cehennem gibi kavramların

ışığında fırsatları araştırıp girişimsel gelişimlerini yapılandırırlar. (Faizal vb,2013:191-195)


Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 277-289


280

Şekil1:İslami Girişimcinin Çevresel Faktörleri

(http://www.slideshare.net; erişim:11.08.2014,ilgili kaynaktan uyarlanmıştır)

2.1.İslami Girişimcinin Özellikleri

Müslüman bir girişimci iman eden, helal kazanan, toplumun refahı için çalışan kişi olarak

öngörülmektedir. İslami girişimci de bulunması gereken özellikler kısaca şu şekildedir ;

(Faizal,vs,2013:191-194),(www.slideshare.net; erişim:12.08.2014)

İman, günde 5 vakit ibadet

Helal kazanmak

İsraf etmemek

Allah için çalışmak

Doğruculuk

Kullanıcıların haklarını korumak

Zekat vermek

İnsanlar ile iyi ilişkiler kurmak

Diğer girişimcilere yardım etmek

Topluma ve çevresine duyarlı olmak

Huzurlu ve sakin olmak

Güvenilir olmak

Kötü alışkanlıklardan (alkol,uyuşturucu..vb) uzak durmak

Bilgili olmak

İslami girişimci

Müşteriler

Finansörler

Devlet

Çalışanlar

RakiplerKültür

Tedarikçiler

Ekonomi/ Politika

Şeriat yasaları

http://www.slideshare.net/


TİDSAD



281

Şekil:2’de görüldüğü üzere İslami girişimciler iş anlaşmalarında dürüst olmalı, karşılıklı

saygı ve iyilikseverlik söz konusu olmalı ve görevlerinde tatminkarlık olgusuna sahip olarak iş

süreçlerini gerçekleştirdiklerinde helal kazanç elde edilmektedir.

Şekil 2: İslami girişimcilikte işletme sistemi ve süreçleri

(http://www.slideshare.net; erişim:29.07.2014)

2.2.İslami Girişimci ile Girişimci Arasındaki Farklar

Tablo:1’de bazılarını ifade ettiğimiz üzere islami girişimcilerin özellikleri ile klasik

girişimcilerin özellikleri arasındaki farklılıkların en başında faiz kavramı göze çarpmaktadır.

Kazanç, rekabet, ticarette etik ilkeler, üretim şekli gibi hususlarda birbirlerinden

ayrılmaktadırlar.

Tablo1:İslami Girişimci ile Girişimci Arasındaki Farklar

Girişimci İslami Girişimci

İşletmesini hukuk kurallarına göre yönetir İslam Fıkhına(hukuku)göre yönetir

Asıl amacı yenilik yapmaktır Asıl amacı Allah için çalışmaktır

Kar amacıyla çalışır Zekat vermek amacıyla çalışır

Faiz ile ilişkili finansal ürünler kullanır Faiz ile ilişkili ürün kullanmaz

Malının ayıbını, kusurunu saklayabilir Malının ayıbını gizleyemez

Haksız rekabet, monopol yapabilir Haksız kazanç sağlayamaz

Rant geliri, şans oyunları v.b.yollardan elde ettiklerini kullanabilir

Şans oyunları, Kumar vb yasaklanmıştır. Kazansa dahi kullanamaz

Üretim esnasında ulusal ve/veya uluslar arası normlara dikkat eder

Helal üretim hususlarına dikkat eder.

Yaygın olarak ticari bankalar ile çalışır İslami bankacılığını kullanır

Kaynak: Kullanılan kaynaklar ışığında derlenmiştir.

2.3.İslami Girişimciliğin Etik İlkeleri:

İş anlaşmalarında dürüstlük

Karşılıklı saygı ve hürmet

Tüm görevlerde tatminkarlık

Yasal kazanç (HELAL)

İş anlaşmalarında iyilikseverlik

Önceliklerin ve

davranışların paylaşımı



Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 277-289


282

İslami girişimciliğin etik ilkeleri aşağıdaki gibidir: (Vargas-Hernandez vs, 2010:121-124)

• Tembellikten sakınmak

• Risk almaktan korkmamak

• Uygun girişimcilik fırsatlarını araştırmak

• Yasak olan şekilde gelir ve malvarlığı edinmekten kaçınmak

• Şükür ve Tevekkül etmek

• Sermayesini ve karını büyütmek ve gelişme sağlamak

• Çeşitlendirme yapabilmek

• Açgözlü ve tamahkar olmamak

Kuran ve hadisler göstermektedir ki, girişimciler çalışmalı, üretmeli ve ihtiyacından

fazla olanı dağıtarak adil gelir dağılımını sağlamalıdırlar. Adil gelir dağılımın sağlanması için

gerekli olan Zekat ve Sadaka İslami girişimcilikte ayrı bir öneme sahiptir. Zekat’ın iki türü

vardır. Fitre (Zakat al-fitr) ve Zekat (Zakat mal). (Visser, 2009:27) Fitre; aslî ihtiyaçlarından

başka en az nisab miktarı bir mala sâhip bulunan her müslümanın vermesi gereken her

müslümanın, yaradılışına bir şükür olmak üzere sevap kazanmak maksadıyla verdiği vacib

sadaka demektir. Zekat ise aslî ihtiyaçlarından başka en az nisab miktarı bir mala sâhip bulunan

her müslümanın vermesi gereken farz sadaka demektir. Bir müslümanın zekat verebilmesi için

gereken şartlar aşağıdaki gibidir; (Şentürk ve Yazıcı,2009:269)

-Ergen olmak

-Müslüman olmak

-Akıllı olmak

-Hür olmak

-Malının tutarı kadar borcu olmamak

-İslam dinine göre konulan miktarlardan fazla malın olması

-Malın artırıcı özellikte olması

-İhtiyaç fazlası olan malın elde edilmesi üzerinden bir yıl geçmesi

Ticaret malları ile yavrulayıp çoğalması için beslenen hayvanlar artırıcı nitelikli

mallardandır Elde bulunan altın, nakit para, bono v.b. çalıştırılıp çoğaltılırsa takdiren artırıcı

nitelikte mal olmaktadır. Çeşitli şirket ve kuruluşlar tarafından çıkarılıp menkul kıymet

borsasında alınıp satılmakta olan hisse senetleri değerleri üzerinden kırkta bir oranında (%2,5)

zekat verilmelidir. Şirket,sanayi veya işletmecilikle iştigal ediyorsa

(imalat,nakliyat,boyama..v.s) ve sermayesi makine,alet ve vasıtalara bağlanmış ise, bu kuruluşa

ortak olan kimse zekatını elindeki hisse senedinin değeri üzerinden değil, yıllık kazanç

üzerinden vermelidir. (Şentürk ve Yazıcı,2009:272-273)

Peygamberimiz de “Sizin hayırlınız dünyası için ahiretini, ahireti için de dünyasını terk

etmeyen, her ikisi için de çalışan ve başkalarına yük olmayandır” diyerek çalışmanın önemini

belirtmiştir.(Şentürk ve Yazıcı,2009:503; El-Acluni,Keşf’ül Hafa,II,323) Dünya malını

TİDSAD



283

kazanmak için ahireti unutmak nasıl ki caiz değilse ahiret için dünyevi faaliyetleri bırakmakta

caiz görülmemektedir. Peygamberimiz (SAV) henüz 9 yaşında iken amcası Ebu Talip ile

birlikte Şam’a gitmiştir. O; amcasının evinde hayatını sürdürürken ailesinin kalabalık olduğunu

düşünerek onlara yük olmamak için küçük çapta işler yapmaya başlamıştır. Bir yerden mal alıp

başka yerlere satardı. Ticaretteki çalışkanlığı, dürüstlüğü, emanete riayeti ve güvenilirliğinden

dolayı “Emin ismini almıştır.(Karaman,2011:144-145) Tirmizi Zühd/33 de; Hz.Ömer (r.a.)

anlatıyor: Resulullah (sav) buyurdular ki “Sizler Allah’a gerektiği gibi tevekkül etseydiniz

sabah aç olarak gidip, akşam tok olarak dönen kuşları rızıklandırdığı gibi sizi de

rızıklandırır.”denilmektedir.(www.kuranikerim.com) Kur’an da Hud suresi 6.ayette Allah (cc)

“Yeryüzünde yürüyen her canlını rızkı, yalnızca Allah’ın (cc) üzerindedir.” buyurulmuştur.

(www.kuranmeali.org) Allah(cc) her canlının rızkını verdiğini ve bu rızkın elde edilmesi için

çalışması gerektiğini emretmiştir. Bu sebeple rızkımı Allah (cc) verecek diyip tembellik

edilmesi yanlıştır.(Şentürk ve Yazıcı,2009:61-62)

2.4.İslami Girişimciliğin Prensipleri

Girişimde bulunmak ve çalışmak İslam dininde ibadet (Ibadah) sayılmaktadır ve İslami

girişimci aşağıda yer alan sekiz prensibi dikkate almalıdır.(Vargas-Hernandez,2010:121-124)

1.Girişimcilik İslam dininin içsel bir parçasıdır.

2.Müslüman girişimci halifedir ve refahın artırılması ve iş araştırması için sorumlulukları

vardır

3.Motivasyon

4. Ibadet (çalışmak ibadet yada iyi hareket sayılmalı)

5. İslam ümmeti riskli işleri yaparken cesaretlendirir

6. İslami girişimci İslami Ekonomik Sistem içinde faaliyetlerini sürdürmelidir.

7. Kuran ve hadislerin rehberliğinde işletmesini yönetmeli

8. Girişimcilik etiklerinin temeli peygamberimizin örnek davranışlarına dayanır.

2.5.İslami Girişimcilikte Yasak Olan Hususlar

İslâm her türlü mübadelenin karşılıklı rıza yani denge ve eşitlik üzere bina edilmesini

istemiş; faizi (Riba), bu eşitlik ve dengeyi bozan bir unsur olarak yasaklamıştır. (Özsoy, 2012:3)

Ayrıca özelliği, niteliği veya diğer unsurları tam olarak belli olmayan öğelerin satılması

(Gharar) ve kumar (Maisir), şans oyunları (Qim¯ar), Rüşvet, Karaborsa yoluyla çalışmadan

gelir elde edilmesi de İslam dininde yasaklanmıştır.(Ayup,2007:43-70)

Faiz (Riba), aynı cinsten olan iki malın birbiriyle değiştirilmesindeki sözleşmede bir

taraf için kabul edilen-karşılığı olmayan-bir fazlalıktır. Örneğin:10 gram altını 11 gram altın

karşılığında satılması halinde 1 gram fazlalık faiz olarak kabul edilmektedir. Faiz iki çeşittir:

(Şentürk ve Yazıcı,2009:362-374)

a)Vade faizi (Nesie Ribası); Bir cinsten olan iki şeyin birini diğeri karşılığında veresiye satmak

veya cinsleri ayrı fakat ölçü birimi aynı olan iki şeyden birini diğeri karşılığında veresiye olarak

değiştirilmesine denir. Örneğin;Bir kimsenin bir yıl vadeli aldığı 50 gram altını vade sonunda

55 gram olarak ödemesi gibi,bir kimsenin kışın satın aldığı bir kilo buğday için yazı iki kilo


Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 277-289


284

arpa ödemesi gibi. İslamiyetten önce bilinen faiz bu idi.Vade sonunda kişi borcu ödeyemezse

mevcut borcun üzerine bir miktar daha faiz eklenirdi ki,belli bir süre sonunda borç ödenemez

hale gelirdi.Günümüzde Tefecilik kavramına karşılık gelen bu uygulama İslam dinince

yasaklanmıştır

b)Fazlalık faizi (Ride’l-Fadl); Ölçü birimleri aynı olan malları kendi cinsleriyle peşin olarak

değiştirirken elde edilen fazlalıktır. Örneğin; kaliteli buğday ile kalitesiz bir buğday ile

değiştirirken miktarı eşit olmazsa fazlalık faiz olur. Peygamberimize Hayber’den Cenib denilen

iyi bir cins hurma getirilir. Peygamberimiz;

-Hayber’in bütün hurmaları böyle midir? diye sorar.

-Hayır,biz bunun bir ölçeğini iki ölçek ile; iki ölçeğini üç ölçek hurma ile alıyoruz yanıtını

işitince

-Adi hurmayı para ile sat, sonra bu para ile istediğin kadar iyi cins hurma al diye buyururlar.

Faizin yasak olma sebeplerinden bazıları şunlardır. (Şentürk ve Yazıcı,2009:362-374)

1.Faiz karşılığı olmayan bir kazançtır

2.Faiz fiyatları artırır

3.İnsanları çalışıp kazanmaktan ve üretimden uzak tutar

4.İnsanların birbirlerine borç vermek süretiyle yardımlaşmalarına engel olur

5.Faizin yaygın olması halinde zengin ile fakir arasındaki refah farkı giderek büyür

Kur’an-Kerimin Bakara Süresi 276.Ayetinde: “Allah, faizi (bereketsiz kılıp, onun

karıştığı malı) mahveder; sadakaları ise bereketlendirir. Ve Allah, azılı kafir (faizi helal sayan),

aşırı günahkar (haram bildiği halde faizde ısrar eden) hiçbir kimseyi sevmez!”

buyurulmuştur.(www.kuranmeali.org) İslami girişimci faiz ve çalışmadan gelir elde

etmemelidir. Sadaka verebilmek için çalışmalı ve çevresindeki fakir kişilerinde kalkınmasına

yardımcı olmalıdır. İslami girişimci sadaka ile alan kişilerin ekonomik güçlerini artırmakta ve

onlarında üretmesini teşvik etmektedir.

TİDSAD



285

Şekil 3: İslami Girişimcilere Yasak Gelir Kaynakları

(Şentürk ve Yazıcı,ss.362-374 ışığında hazırlanmıştır)

2.6.İslami Girişimciliğin Finansman Türleri

İslam dini kesin olarak faizi ve çalışmadan elde edilen gelir ve kazançları yasakladığından

İslami girişimcilerin ihtiyaç duydukları finansmanları karşılamak için İslami finans sistemi

içerisinde aşağıda yer alan ürünler oluşturulmuştur.(Visser,2009:53-54)

1. Mudaraba: Bir projenin finansmanı için yapılan iki taraflı anlaşma olup, taraflardan birinin

girişimci olarak fikrini yada yeteneğini ortaya koyarken diğer taraf belirli bir kar payı daha

önceden anlaşarak projeyi finanse edendir.

2. Murabaha: Bir malın maliyetine önceden üzerinde anlaşılmış oranda kar ilave edilerek

yapılan satış anlaşmasıdır. Banka müşterinin istediği tek bir ürünü ya da bir parti malı alır,

müşteri geri ödemeleri önceden belirlenen zamanlarda gerçekleştirir. Murabahaya,

finansman talebinde bulunan tarafın ihtiyaç duyduğu mal, malzeme ve hizmetin finansör

tarafından peşin satın alınarak, karşı tarafa vadeli olarak ve daha yüksek bir fiyatta satıldığı

bir işlem gözüyle bakıldığında ribâya benzediği düşünülebilir. Özellikle vade farkı ismiyle

alınan fazlalığın, piyasa faiz oranları baz alınarak belirlenmesi, tartışmalara konu

olmaktadır.

Murabaha işlemi ile faizli krediler arasındaki temel farklılıkları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:

anlaştığı belirli bir kâr marjının eklenmesi ile belirlenir. Ödeme doğrudan satıcıya yapılır, mal

müşteriye teslim edilir. Kredi de faiz oranları banka tarafından tespit edilir ve nakit kredi

ödemesi müşteriye yapılır.

satılan maldır. Genel kural dayanıklı malların finanse edilmesi şeklindedir. Kredide ise alınıp

satılan paradır.

mümkündür. Oysa geleneksel bankalarda her türlü işlem için kredi temin edilebilir.

HaramKumar

Rüşvet

Karaborsa Hırsızlık

Faiz

Şans oyunları


Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 277-289


286

alıcısına satılana kadar bankaya ait olmaktadır. Kredi kullanımında ise mülkiyet, kredi ile alım

yapan müşteriye aittir.

arttırılamaz veya vadeden önce erken ödemesi halinde malın fiyatı üzerinden indirim yapılamaz.

Kredi işlemlerinde ise ödeme tarihine bağlı olarak alınacak faiz miktarı değişiklik

göstermektedir. (Akten Çürük,2013:50-51)

3. Ijara(İcara): Finansal kiralamadır.

4. Bai’salam: Avans ödemesidir. Gelecekte belirli bir tarihte teslim edilmesi için peşin ödeme

yapılır. Selem; terim olarak “peşin para ile veresiye mal almak” şeklinde ifade edilmektedir.

(Ayub, 2007: 241).

5. Quard hasan: İhsan kredidir. Sıkıntılı olan borçluya borç verenin herhangi bir getiri talep

etmeden borç vermesidir. Bankacılık sisteminde belirli bir teminat karşılığında bu kredi türü

kullandırılır.

6. Istisna, Taraflar arasında belirli bir ürün için yapılan ısmarlama sözleşmesidir. İstisna akti

ile taraflardan biri, diğer tarafın ödeyeceği bir bedel karşılığında, ona bir "ürün yada eser"

yapmayı taahhüt eder.

7. Sukuk: Özel amaçlı kurulan şirketler tarafından çıkarılan faizsiz bono/tahvil olan sukuk

“onaylanan bir varlığın değişimi ya da sahipliği üzerine temellendirilmiş ve istenilen şekilde

ticareti yapılabilen bir İslami katılım sertifikası” şeklinde tanımlanmaktadır.

(AktenÇürük,2013:71) Sukuk ve tahvil arasındaki en belirleyici fark olarak; sukukun bir

varlığa dayanan sertifika olması, tahvilin ise borç olarak alınan bir miktar paraya dayanan

sertifika olmasıdır. Ayrıca tahvil de belli bir oranda gelir garantisi söz konusuyken sukukta

böyle bir garanti yoktur. Ancak sukukta sahiplik hakkının yanında başka teminatlar

sağlanabilmektedir. Sukuk, bir varlık ya da proje üzerinde sahiplik hakkını sağlaması ve

belli bir geliri garanti etmemesi yönünden hisse senetlerine benzemektedir. Ancak, hisse

senedi, sahibine hissesi oranında şirkete ortaklık hakkını vermekte ve bu ortaklık belli bir

süreyle sınırlandırılmamaktadır. Oysa sukuk, sahibine sadece sukuka konu edilmiş varlık

üzerinde sahiplik hakkını tanımakta ve bu hak, anlaşmada önceden belirlenmiş olan tarihe

kadar geçerli olmaktadır.(Yılmaz,2014:83)

8. Islami Kredi Kartları

9. İslami Hisse Senetleri: Faize dayalı finans, ticaret, hizmet, aracılık yapmayan; alkollü

içecek, kumar, şans oyunu, turizm, eğlence, basın, yayın, reklam işlerinde iştigal etmeyen;

tütün mamulleri, silah, domuz eti ve benzer gıdaları üretip satmayan; vadeli altın, gümüş ve

döviz ticareti olmayan şirketlerin hisse senetlerine denilmektedir. İstanbul Borsası içinde

yer alan Katılım50 ve Katılım30 endekslerinin içerisinde yer alırlar.

(http://www.katilimendeksi.org)

2.7.İslami Girişimcilik de Helal Sertifika Kavramı

Helal sertifikalama, muteber, ehil ve tarafsız bir kurumun, söz konusu üretimi

denetlemesini, helal standartlarla uygunluk içerisinde üretimin yapıldığını teyit etmesini ve buna

bağlı olarak, onaylanmış bir belge vermesini kapsayan bir yöntemdir. Gıdalarda helal olma şartı

ile birlikte, sağlığa uygunluk ve safiyet de olması gereken şartlardır. Dünya üzerinde 112 ülkeye

yayılmış 1.8 milyar Müslüman tüketici potansiyeline sahip helal gıda pazarının, yıllık 150

TİDSAD



287

milyar dolarlık işlem hacmine sahip olduğu tahmin edilmektedir. Bu tüketici topluluğunun 1,3

milyarı İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) üyesi 57 ülkede yaşamaktadır. Ortadoğu, Kuzey Afrika,

Güney ve Güneydoğu Asya ile Çin’deki geniş Müslüman kitleler, helal gıda ürünleri için çekici

bir pazar oluşturmaktadır. Hâlihazırda helal gıda ürünleri için en güçlü iki pazar olan

Güneydoğu Asya ülkelerinde 241 milyon, Ortadoğu ülkelerinde ise 186 milyon Müslüman

yaşamaktadır. 1.8 milyar Müslüman tüketicinin helal gıdayı benimsemesi sağlandığı takdirde,

global helal gıda pazarının yıllık 860 milyar dolara ulaşması rahatlıkla mümkün görünmektedir.

Bu da, dünya yıllık ticaretinin % 7’sine karşılık gelmektedir.

(http://www.gimdes.org/belgelendirme/helal-sertifika)

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

İslamın yaşandığı ülkelerde ekonomilerin güçsüzlüğü ayrı bir araştırma konusu olmakla

birlikte aşağıdaki hususlar İslami ülkelerdeki ekonomik güçsüzlüğün nedenleri arasında yer

almaktadır;

-Ulema yada din adamları arasında fikir ayrılıklarının şeriat yasalarının uygulanmasında

karmaşaya yol açması (Eren,2012:61-64)

-Dünya genelinde Müslüman ülkelerde süregelen iç karışıklar yada savaşlar

-Batılı güçlerin Müslüman ülkelere yönelik sömürü politikaları

-Tek adam yada krallık yönetimlerinin devam etmesi

Ancak, Lerner 1950 ve 1954 yıllarında Ankara-Balgat’ta, Geertz 1963 yılında doğu

Asya’da, Sloone 1999 yılında Malezya’da İslami girişimcileri incelemişler ve modern dünyaya

çok kısa süre içinde adaptasyonlarına değinmişlerdir,(Kayed,2006:81-85) Günümüzde birçok

İslami işletme İslami finans çerçevesinde hayata geçmekte ve faaliyetlerini batılı firmalar ile

rekabet edebilecek seviyede sürdürmektedirler. Helal sertifikası veren kurumlar ve bu

sertifikaları alan ürünler gün geçtikçe çoğalmaktadır.

Dünya üzerinde Müslüman nüfus azımsanmayacak bir büyüklüktedir. İslami

girişimciler, sadece tesbih-seccade gibi İslami ürün üretmezler; insanoğlunun ihtiyaçlarına

istinaden çok çeşitli ürün gamına sahiptirler. Kendine has finans unsurları ve uluslararası ticaret

hususları olan İslami girişimcilikte dini kanunlara bağlı kalınarak modernize olmak

mümkündür. Din adamlarını ve söz konusu alanda çalışan kurumların daha anlaşılır olmaları ve

Müslüman girişimcilere ışık tutacak tavırda olmaları gerekmektedir.

Ülkemizde gerek teori gerekse saha anlamında neredeyse yok denecek az çalışma olan

bu alanda gelecekte yapılacak araştırmalar ile İslami Girişimcilik kavramının ekogirişimcilik,

kadın girişimcilik, iç girişimcilik kavramları gibi literatürde yer alacağı yadsınamaz bir

gerçektir.


Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 277-289


288

KAYNAKLAR

AYUP,M.(2007),”Understanding Islamic Finance”, Wiley Publishing,ISBN;978-0-470-03069-1

AKTEN Çürük,S.(2013), “İslami Finansın Türkiye’deki Gelişimi,Mevcut Sorunlar ve Çözüm

Önerileri” T.C.Selçuk Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü,Doktora tezi, Konya

EREN,İ.(2012), “Girişimcilik ve Din:Temel Kaynakları Çerçevesinde İslam’ın Girişimciliğe

Bakışına Yönelik Bir Değerlendirme” ,Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, Cilt:7 Sayı:1,

s.51-56

FAİZAL,P.R.M.,Ridhwan,A.A.M.,Kalsom,A.W.(2013),“The Entrepreneurs Characteristic From

Al-Quran and Al-Hadis”, International Journal of Trade, Economics and Finance, Vol.

4, No. 4, August, ss.191-195

HASAN,Z.(1983),“Theory of Profit : The Islamic Viewpoint”, Journal of Research in Islamic

Economics, Vol. I No : I, 1983, ss.1-16.

KARAMAN,F.(2011), “ Din ve Sosyal Hayat”, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara,

s.144-145

KARADAL,H. ve vs.(2012), “Girişimcilik”, Beta Yayınları, İstanbul,1.Baskı

KAYED,N.R.(2006),“Islamic Entrepreneurship:A Case Study of The Kingdom of Saudi

Arabia,Thesis,Massey University,New Zealand,ss.81-85

MİLLS,P.S.,Presley,J.R.(1999),“Islamic Finance:Theory and Practice”,Macmillan Press

Ltd.,ISBN:0-333-49083-5

ÖZSOY,İ.(2012), “Vatikan İslami Finansı Öneriyor;İslami Finans Neyi Öneriyor?”, II.Bölgesel

Sorunlar ve Türkiye Sempozyumu,1-2 Ekim,Sunulmuş bildiri

ŞENTÜRK,L. ve Yazıcı, S.(2009), “İslam İlmihali”, Diyanet İşleri Başkanlığı yayınları,

Ankara,15.Baskı

VARGAZ-Hernandez,J.G., Noruzi, M.R., Sarıolghalam,N.(2010), “An Exploration of the

Affects of Islamic Culture on Entrepreneurial Behaviors in Muslim Countries”, Asian

Social Science Vol. 6, No. 5; May,s.121-124

VİSSER,H.(2009), “Islamic Finance,Principles and Practice”,Edward Elgar Publishing

YILMAZ,E.(2014),”Yeni Bir Finansal Araç Olarak Sukuk:Çeşitleri, Türkiye Uygulaması ve

Vergilendirilmesi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Ocak,ss.81-100

http://www.slideshare.net/mohdadibmuin/chapter-4-entrepreneurship-and-islamic-

business?related=3&utm_campaign=related&utm_medium=1&utm_source=6, Erişim

tarihi: 29/07/2014

http://www.kuranmeali.org/kuran_meali.aspx, erişim tarihi:11.08.2014

http://www.kuranikerim.com/kutubi-sitte/4830.html, erişim tarihi:11.08.2014

http://www.kuranmeali.org/kuran_meali.aspx

http://www.kuranikerim.com/kutubi-sitte/4830.html

TİDSAD



289


business?related=3&utm_campaign=related&utm_medium=1&utm_source=6,%20(Eri

%C5%9Fim%20tarihi:%2029/07/2014), erişim tarihi:12.08.2014


business?related=3&utm_campaign=related&utm_medium=1&utm_source=6,%20(Eri

%C5%9Fim%20tarihi:%2029/07/2014), erişim tarihi:11.08.2014

http://www.gimdes.org/belgelendirme/helal-sertifika erişim tarihi; 19.05.2015

http://www.katilimendeksi.org erişim tarihi; 19.05.2015

http://www.slideshare.net/mohdadibmuin/chapter-4-entrepreneurship-and-islamic-business?related=3&utm_campaign=related&utm_medium=1&utm_source=6,%20(Eri%C5%9Fim%20tarihi:%2029/07/2014)



http://www.gimdes.org/belgelendirme/helal-sertifika

http://www.katilimendeksi.org/

, s. 277-289isamveri.org/pdfdrg/g00075/2016_6/2016_6_akinu_emirm.pdf · vardır. fitre (zakat...

Documents