Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց

 

Հայաստանի Հանրապետություն

Երևան

2015

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

2 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

Ծրագրի համակարգող անզնակազմ`

Նունե Հարությունյան՝ Հայաստանում ՄԱԱԶԿ ՌԱՄԱ ծրագրի ազգային համակարգող

Տիգրան Օգանեզով՝ Հայաստանում ՄԱԱԶԿ ՌԱՄԱ ծրագրի ադմինիստրատոր/թիմի ղեկավար

Կազմեց՝

Տիգրան Սեկոյանը՝ Հայաստանում ՄԱԱԶԿ ՌԱՄԱ ծրագրի փորձագետ

«Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն» (ՌԱՄԱ) ցուցադրական ծրագիրը Հայաստանում

իրականացվում է 2014թ.ից։ Արդյունաբերական զարգացման ծրագրերի իրագործման համար ՌԱՄԱ-ն կիրառում

է ստուգված կանխարգելիչ բնապահպանական մոտեցումներ՝ ռեսուրսների բարելավված արտադրողականու-

թյուն (նվազեցված արտադրողական ծախսեր և նյութերի, էներգիայի ու ջրի օգտագործում) նվազեցված

բնապահպանական ազդեցություններ (ավելի քիչ թափոններ, արտանետումներ և աղտոտում) և բարելավված

մասնագիտական և հանրային առողջություն ու անվտանգություն:

“Կանաչ տնտեսություն Արևելյան գործընկերության տարածաշրջանում” (EAP Green) ծրագրի շրջանակներում

ՌԱՄԱ ցուցադրական ծրագրերի նպատակն է բարելավել ռեսուրսների արդյունավետությունը և բնապահպանա-

կան գործունեությունը մասնավորապես գյուղատնտեսական/սննդի, քիմիական և շինարարական նյութերի

արտադրության ոլորտներում։

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույցի նպատակն է տեղայնացնել և օժանդակել ՌԱՄԱ մեթոդների, փորձի և

գործիքների ներդրմանը Հայաստանում։

Հրատարակությունը ներառում է 2014թ. ՌԱՄԱ փորձագետների ազգային թիմի և ծրագրի կողմից իրականացված

ՌԱՄԱ գնահատումների արդյունքում մշակված մի շարք բիզնես օրինակներ և հաջողված պատմություններ:

Հեղինակը և ծրագրի համակարգող անզնակազմը խորին շնորհակալություն են հայտնում ՄԱԿԱԶԿ-ի

«Արդյունաբերական ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման» բաժնի պետ Ռենե Վան Բերկելին, ՄԱԱԶԿ

ՌԱՄԱ փորձագետ պարոն Նազիր Աբիջանովին, ՌԱՄԱ ազգային փորձագետներին և ցուցադրական

կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին ուղեցույցի կազմմանն օժանդակելու համար։

«Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն» ցուցադրական ծրագիրն իրականացվել է ՄԱԿ-ի

արդյունաբերական կազմակերպության և Կովկասի տարածաշրջանային բնապահպանական կենտրոնի

հայաստանյան գրասենյակի համագործակցությամբ:

Գրքույկի բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում բացառապես հեղինակը, և այն որևէ կերպ չի

արտացոլում Եվրոպական Միության կամ մասնակից այլ կազմակերպության տեսակետ:

EaP GREEN ծրագիրը ֆինանսավորվում է Եվրոպական Միության կողմից: EaP GREEN ծրագրի

շրջանակներում ՌԱՄԱ ցուցադրական ծրագրի իրականացումը հնարավոր դարձավ Սլովենիայի

կառավարության, Ավստրիայի զարգացման բանկի և ՄԱԱԶԿ համաֆինանսավորման շնորհիվ:

Տպագրությունում արտահայտված տեսակետները պարտադիր չէ, որ արտահայտեն Եվրոպական հանձնաժողովի

կամ Միավորված Ազգերի կազմակերպության արդյունաբերական զարգացման ծրագրի տեսակետները:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

3 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

 

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ .................................................................................................................................... 4 

«Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն» (ՌԱՄԱ) ծրագիրը ............ 5 

Ռեսուրսներ ........................................................................................................................................ 5 

Արդյունավետություն ........................................................................................................................ 6 

Մաքուր արտադրություն ................................................................................................................. 7 

ՌԱՄԱ ԲԻԶՆԵՍ ՕԳՈւՏՆԵՐԸ ................................................................................................................ 7 

Ծախսերի նվազեցում ........................................................................................................................... 9 

Արտադրողականության բարձրացում ............................................................................................ 10 

Արտադրանքի որակի բարելավում .................................................................................................. 11 

Կազմակերպչական արդյունավետություն ..................................................................................... 12 

Գործելու ազատության աստիճանի ընդլայնում ........................................................................... 13 

ՌԱՄԱ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ԵՎ ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ՕԳՈւՏՆԵՐԸ ........................................................ 14 

Նյութերի ընտրություն և արդյունավետ օգտագործում ................................................................ 15 

Ջրի աղբյուրի ընտրություն և արդյունավետ օգտագործում ........................................................ 16 

Էներգիայի աղբյուրի ընտրություն և արդյունավետ օգտագործում ........................................... 17 

Թափոնների կրճատում և վնասազերծում ...................................................................................... 18 

Կեղտաջրերի նվազեցում և վերամշակում ...................................................................................... 19 

Օդային ավազան արտանետումների նվազեցում և վերահսկողություն ................................... 20 

ՌԱՄԱ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ ԵՎ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐԸ .......................................................................................... 21 

Բարելավված տնտեսվարում ............................................................................................................ 22 

Մուտքային նյութերի փոփոխում ..................................................................................................... 23 

Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում ......................................................................................... 24 

Սարքավորումների մոդիֆիկացում ................................................................................................. 25 

Տեխնոլոգիայի փոփոխում ................................................................................................................. 26 

Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում .................................................................................... 27 

Պիտանի կողմնարտադրանք ............................................................................................................ 28 

Արտադրանքի մոդիֆիկացում .......................................................................................................... 29 

ՌԱՄԱ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ..................................................................................................... 30 

Հավելված 1. ՌԱՄԱ փորձնական ծրագրով ՀՀ ձեռնարկություններում իրականացված և

առաջարկված միջոցառումների վերաբերյալ .................................................................................... 31 

Հավելված 2. Ընդհանուր հակիրճ տեղեկություններ ՀՀ արդյունաբերության և

բնապահպանական վիճակի վերաբերյալ........................................................................................... 41 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

4 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ 

Ինչու՞ է անհրաժեշտ «Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն»

(ՌԱՄԱ) ծրագրի ներդրումը և զարգացումը:

Ի՞նչ բիզնես ռիսկեր է մեղմում և բարելավում ՌԱՄԱ –ն։

Ի՞նչ խնդիրներ է լուծում ՌԱՄԱ-ն։ Ինչպե՞ս հասնել ցանկալի արտադրանքի/նպատակների:

Ինչի՞ց սկսել: Ինչպե՞ս կարող է իմ բիզնեսը գործնականորեն կիրառել ՌԱՄԱ-ն։

Ի՞նչ բիզնես օգուտներ կարելի է ակնկալել ՌԱՄԱ ներդրման արդյունքում։

Ի՞նչ գործիքներ և մեթոդներ է կիրառում ՌԱՄԱ-ն։

ՌԱՄԱ –ն մեծապես նպաստում է հաջող բիզնեսի կայացմանը։

ՌԱՄԱ ծրագրի ներդրումը և զարգացումը

անհրաժեշտ է՝ մրցունակ, շուկայական

տնտեսությունում գործող ցանկացած

ընկերության հիմնական ռազմավարական

նպատակի իրականացման համար՝ «Ավելի լավ,

ավելի էժան, ավելի արագ»:

ՌԱՄԱ –ն վերաբերում է բիզնեսի գրեթե ողջ

գործընթացներին՝ օպերատիվ կառավարում,

մենեջմենտ, հիմնական և օժանդակ

արտադրական գործընթացներ,

նյութատեխնիկական մատակարարում և

պահեստ, պլանավորում և հեռանկարային

զարգացում։

ՌԱՄԱ-ն լուծում է հումքի և նյութերի, էներգիայի

և ջրի օգտագործման արդյունավետության

բարձրացման, թափոնների և աղտոտման

կրճատման խնդիրներ։

ՌԱՄԱ կիրառման արդյունքներն են՝

տնտեսական, բնապահպանական և սոցիալական

օգուտները, շրջակա միջավայրի բարելավումը։

ՌԱՄԱ –ի ներդրման շնորհիվ կարելի է ունենալ՝

Արտադրական և տեխնոլոգիական կարիքների ծախսերի կրճատում,

Աշխատանքային արդյունավետության բարձրացում,

Ապրանքների որակի հնարավոր բարելավում,

Թափոնների և օդի աղտոտվածության ծախսերի նվազեցում,

Արտադրության պայմանների հնարավոր բարելավում,

Տարբեր բանակցային գործըթացներում ընկերության կարգավիճակի բարելավում,

Ընկերության մասին հասարակական կարծիքի բարելավում և այլն։

ՌԱՄԱ տալիս է քառակի առավելություններ, այն «Win-Win-Win-Win» ձեռնարկում է,

ՌԱՄԱ ներդրման արդյունքում շահում են Սպառողները, Բիզնեսը, Պետությունը և

Բնությունը:

ՌԱՄԱ-ն անզղջում քաղաքականություն է:

Այս ուղեցույցը կարող է դարձնել Ձեր բիզնեսն առավել հաջողակ:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

5 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

«Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն»

(ՌԱՄԱ) ծրագիրը

Ո՞ր ռեսուրսների հետ է առնչվում ՌԱՄԱ-ն։ Ինչ՞ բնապահպանական օգուտներ կարելի է

ակնկալել ՌԱՄԱ ներդրման շնորհիվ։ Ինչ՞ արդյունավետության և մաքուր արտադրության

մասին է խոսքը։ Ո՞րն է «Էկոլոգիապես մաքուր» արտադրանքը։  

ՌԱՄԱ սահմանումը․Կանխարգելիչ բնապահպանական գործելակերպի և համալիր

մեթոդների, ապրանքների և ծառայությունների արտադրողականության բարձրացման

գործընթացների ինտեգրված և հետևողական կիրառում՝ արդյունավետության

բարձրացման և մարդկանց ու շրջակա միջավայրի համար ռիսկերի նվազեցման

նպատակով:

 

ՌԱՄԱ ծրագրի նպատակը

Բնական պաշարների (նյութեր, ջուր,

էներգիա) արդյունավետ օգտագործման

օպտիմալացում:

Բնության և շրջակա միջավայրի վրա,

արտադրական համակարգերի բացասական ազդեցության նվազեցում՝ թափոնների

և արտանետումների նվազեցման միջոցով:

Մարդկանց և համայնքների վրա բացասական ազդեցության ռիսկերի նվազեցում և

զարգացման հնարավորությունների ապահովում:  

Ռեսուրսներ  

Բնական ռեսուրսները բնական միջավայրի այն նյութերն ու երևույթներն են, որոնք

օգտագործվում են, կամ կարող են օգտագործվել որպես աշխատանքի առարկա, գործիք կամ

սպառման առարկա:

Բնական ռեսուրսները լինում են սպառվող և անսպառ, վերականգնվող և չվերականգնվող:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

6 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

Օրինակ՝ Արեգակի ճառագայթման էներգիան անսպառ ռեսուրս է, բույսերը` վերականգնվող,

իսկ օգտակար հանածոները` չվերականգնվող:

Ռեսուրսները դասակարգվում են նաև ըստ ծագման (ջրային, հողային, կենսաբանական,

կլիմայական և հանքային, ըստ փոխարինելիության և անփոխարինելիության և այլն):

Օրինակ՝ փայտանյութը, մետաղը, բնական թելերը, բնական կաշին, մորթին և այլն

փոխարինելի ռեսուրս է, իսկ թթվածինը, քաղցրահամ ջուրը մարդու համար անփոխարինելի

են: Ռեսուրսները լինում են բնության կողմից տրված և մարդու կողմից ստեղծված։

Ռեսուրսները լինում են տնտեսական, աշխատանքային, ֆինանսական և այլն:

Տնտեսական ռեսուրսը, նյութական և ոչ նյութական միջոցների ամբողջություն է, որն

օգտագործվում է անհրաժեշտ արդյունքներ արտադրելու և ծառայություններ մատուցելու

համար։ Աշխատանքային ռեսուրս է համարվում՝ մարդը և այն բոլոր միջոցները, որոնց

միջոցով կատարվում է աշխատանք1։

Այժմ Երկիր մոլորակի վրա բազմաթիվ ռեսուրսներ գտնվում են սպառման եզրին:

ՌԱՄԱ ծրագիր շրջանակներում հիմանկանում դիտարկվելու են հետևյալ ռեսուրսների

արդյունավետ օգտագործման խնդիրները�

Նյութեր (հումք),

Էներգիա,

Ջուր։

Արդյունավետություն 

Համաձայն ասացվածքի՝ «Եթե կացինը բութ է, ավելի մեծ ուժ է պահանջում, սակայն

հաջողությունը հմուտ ձեռքերի մեջ է»: Արդյունավետության հիմնական շարժիչ ուժը խելամիտ

կառավարումն է՝ առկա ռեսուրսներն ընդլայնելու և դրանք արդյունավետորեն օգտագործելու

միջոցով: Որքան էլ պարզ է հնչում այս միտքը, միևնույնն է նրա իրագործման համար

համակարգային մեթոդ գտնելը իրական մարտահրավեր է:

Արդյունավետությունը բնորոշելու համար որպես կանոն օգտագործվում են տեսակարար

չափորոշիչներ և ցուցանիշներ։ Օրինակ՝ էներգախնայողությունը սահմանվում է․ որպես՝

իրավական, կազմակերպչական, գիտական, արտադրական, տեխնիկական և տնտեսական

նպատակային գործունեություն` ուղղված էներգետիկ ռեսուրսների տեսակարար ծախսի

նվազեցմանը։

Արտադրանքի բացարձակ արժեքի աճի ցուցանիշը դեռևս չի վկայում արտադրողականության

բարելավման, կամ արդյունավետության բարձրացման մասին։ Բարդ տնտեսագիտական

տերմիններից խուսափելու և ուղեցույցում չկիրառելու ցանկության պարագայում,

այնուամենայնիվ, բիզնեսի կազմակերպման, վերլուծության և զարգացման մասին

դատողություններ անելիս անհնար է չօգտագործել արտադրողականություն,

արդյունավետություն, եկամուտ, ծախս, ծախսում, արադրանքի ինքնարժեք, շահույթ և այլ

եզրույթներ:

Վերլուծական գործընթացի իրականացումը կապված է եկամուտների, ծախսերի

դասակարգման հետ, որը կատարվում է տարբեր հատկանիշներով: Ըստ արտադրանքի

ինքնարժեքի մեջ ներառման հատկանիշի` բոլոր ծախսերը բաժանվում են երկու խմբերի

ուղղակի և անուղղակի խմբերի: Նյութերի, էներգիայի և ջրի ուղղակի ծախսերը կազմում են

արտադրանքի ինքնարժեքի բուն բովանդակությունը:

                                                            1 Աշխատանքը մարդու նպատակասլաց գործունեությունն է, որի ընթացքում իր և հասարակության պահանջների բավարարման

համար ստողծվում են նյութական և հոգևոր բարիքներ։ Աշխատանքի գործընթացն իր մեջ ներառում է՝ աշխատանք,

աշխատանքի առարկա, աշխատանքի միջոց և աշխատանքի արդյունք։

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

7 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

Նյութական պաշարների օգտագործման արդյունավետությունը բնութագրելու համար

կիրառվում են մի շարք ցուցանիշներ` միավոր նյութերի շահութաբերությունը,

նյութատարությունը և նյութահատույցը:

Մաքուր արտադրություն 

Դուք կարող եք հարցնել, թե ինչու է պետք ծախսել ժամանակ,

ջանք ու գումար շրջակա միջավայրի բարելավման համար:

Մարդիկ անտեսել են այն դարեր: Այդ օրերն անցել են, այժմ

շրջակա միջավայրին ուշադրություն դարձնելը դառնում է

առևտրային ուղղություն:

Աշխարհի շատ առաջատար շուկաներում շրջակա միջավայրի

անվտանգությունը առանցքային խնդիր է, իսկ համապատասխան

ստանդարտների/չափորոշիչների կիրառումը հնարավորություն է տալիս ոչ միայն

բավարարել խստացող օրենսդրական պահանջները և աճող սպառողական պահանջարկը,

այն նաև բիզնեսի շահութաբերության զարգացման միջոց է:

Բնապահպանական գործոնները, աստիճանաբար սկսում են ազդեցություն գործել

ապրանքների ձեռք բերման որոշումներ կայացնելու խնդրում, նաև հայաստանյան

սպառողական շուկայում:

Վերջին հանրային հարցումները ցույց են տալիս, որ զարգացած երկրներւոմ գնորդների

գերակշիռ մասը պատրաստ է փոխել մատակարարներին և սպառման ապրանքների

բրենդը, որպեսզի մեր աշխարհն ավելի մաքուր ու լավը լինի: Միայն այս փաստը

բավարար է ապացուցելու «կանաչ տեխնոլոգիաների» կիրառման ֆինանսական

օգուտները:

Էկոլգիապես կայուն նորարարությունը խթան է շահավետ բիզնեսի զարգացման համար:

Էկո-կայուն բիզնես նշանակում է այնպիսի բիզնեսի իրականացում, որն առաջացնում է

բացառիկ արժեքներ հաճախորդների, բաժնետերերի և աշխատակիցների համար,

միաժամանակ ապահովելով բնական էկո-համկարգերի, մարդկանց համայնքների համար

արդարացի խնամք և հարգանք:

Վերջին ժամանակահատվածում լայն տարածում է ստացել օրգանական կամ

էկոլոգիապես մաքուր սննդամթերքի շրջանառությունը2:

«Էկոլգիապես մաքուր» արտադրանք է համարվում այն արտադրանքը (ապրանքը կամ

ծառայությունը), որն իր ամբողջ կյանքի ցիկլի ընթացքում (արտադրություն, օգտագործում,

ուտիլիզացում), ունի ավելի փոքր բացասական ազդեցություն շրջակա միջավայրի վրա,

նույն կատեգորիայի այլ ապրանքների հետ համեմատած։

ՌԱՄԱ ԲԻԶՆԵՍ ՕԳՈւՏՆԵՐԸ 

Կազմակերպությունն իր տնտեսական գործունեության իրականացման ընթացքում ստանում

է եկամուտներ և կատարում ծախսեր: Տնտեսական գործունեության արդյունքները

                                                            2 Ուսումնասիրության արդյունքում ՀՀ տնտեսական մրցակցության հանձնաժողովը բացահայտել է, որ ՀՀ տնտեսվարող որոշ

սուբյեկտների կողմից արտադրվում են «Էկոլոգիապես մաքուր արտադրանք», «Բիո», «Էկո», «Օրգանական» և նման մակնշմամբ

մթերքներ` առանց դրանց համապատասխանությունը փաստող հիմքերի առկայության:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

8 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

բնութագրող այդ կարևորագույն ցուցանիշներն արտացոլում են կազմակերպության

աշխատանքի բոլոր կողմերը:

Եկամուտը հաշվետու ժամանակահատվածում տնտեսական օգուտների ավելացումն է, որը

կարող է լինել ակտիվների ներհոսքի կամ աճի կամ պարտավորությունների նվազման ձևով,

և որը հանգեցնում է սեփական կապիտալի աճին3։ Ծախսը հաշվետու ժամանակահատվածում

տնտեսական օգուտների նվազումն է, որը տեղի է ունենում ակտիվների արտահոսքի կամ

նվազման կամ պարտավորությունների առաջացման կամ աճի ձևով, և ինչն էլ կարող է

հանգեցնել սեփական կապիտալի նվազում։

Եկամուտները և ծախսերը վճռական ազդեցություն ունեն բիզնեսի ֆինանսական

արդյունքների մեծության վրա, քանի որ վերջինս պայմանավորված է դրանց համադրմամբ:

Այդ պատճառով յուրաքանչյուր կազմակերպության համար եկամուտների ու ծախսերի

վերլուծության հարցերն ունեն բացառիկ կարևոր նշանակություն:

Եկամուտների թվում ամենամեծ տեսակարար կշիռը բաժին է ընկնում կազմակերպության

գործառնական գործունեությունից ստացված եկամուտներին, որոնք ձևավորվում են

արտադրանքի, ապրանքների, աշխատանքների ու ծառայությունների իրացումից ստացված

հասույթից և գործառնական այլ եկամուտներից: Գործառնական գործունեության ծախսերը

հիմնականում ներառում են` իրացված արտադրանքի, ապրանքների, աշխատանքների և

ծառայությունների ինքնարժեքը, իրացման և վարչական ծախսերը, և այլ ծախսեր:

ՌԱՄԱ ծրագիր շրջանակներում հիմանկանում դիտարկվում են հետևյալ

բիզնես օգուտները․

1. Ծախսերի նվազեցում

2. Արտադրողականության բարձրացում

3. Արտադրանքի որակի բարելավում

4. Կազմակերպչական արդյունավետություն

5. Գործելու ազատության աստիճանի ընդլայնում

Շուկայական տնտեսության պայմաններում յուրաքանչյուր կազմակերպություն իր

տնտեսական գործունեությունից ստանում է ֆինանսական արդյունքներ, որոնք

բնութագրվում են շահույթի կամ վնասի մեծությամբ: Շահույթը համարվում է

կազմակերպության տնտեսական գործունեության արդյունավետությունը բնութագրող

հիմնական, ամփոփ և սինթետիկ/միասնական ցուցանիշը:

ՌԱՄԱ մեթոդների և գործիքների կիրառման արդյունքում հայաստանյան ՓՄՁ-ներում

առաջացող բիզնես և միաժամանակ բնապահպանական օգուտները ցուցադրելու նպատակով

Հավելված 1-ում բերված են ՌԱՄԱ փորձնական ծրագրով, ՌԱՄԱ փորձագետների ազգային

թիմի կողմից, տասը ձեռնարկություններում իրականացված և առաջարկված միջոցառումների

վերլուծությունը։ Բոլոր փորձնական ձեռնարկություններում իրականացված միջոցառում-

ները դասակարգված են ըստ կիրառված ՌԱՄԱ մեթոդների, գործիքների, բիզնես և

բնապահպանական օգուտների։ Գործնական օրինակների ներկայացումը մեծապես

կօժանդակեն ՌԱՄԱ մեթոդաբանությունը Հայաստանում տեղայնացնելու և զարգացնելու

սույն ուղեցույցի առաքելությանը։

                                                            3 բացառությամբ մասնակիցների միջև սեփական կապիտալի կատարված ներդրումների հետևանքով սեփական կապիտալի

ավելացման, կամ բաշխման հետևանքով դրա նվազման դեպքերի:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

9 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

1. Ծախսերի նվազեցում

(նյութեր, էներգիա, ջուր) Բոլորին քաջ հայտնի է, որ տնտեսագիտական օրենքների համաձայն՝

Շահույթը = Եկամուտ (համախառն) – Ծախսեր (նվազեցումներ)

«Հաշվապահական հաշվառման մասին» ՀՀ գործող օրենքի համաձայն

Շահույթը որոշելիս համախառն եկամուտը նվազեցվում է դրա

ստացման հետ կապված անհրաժեշտ և փաստաթղթերով

հիմնավորված ծախսերի չափով։ Համախառն եկամուտը դա`

հաշվետու տարում բոլոր եկամուտների հանրագումարն է (անկախ դրանց ստացման

աղբյուրներից)։ Ծախսերի թվին են դասվում՝ նյութական ծախսերը (այդ թվում հումք, ջուր,

էներգիա), արտադրանքի արտադրության, աշխատանքների և ծառայությունների վրա

կատարված ծախսերը, հիմնական միջոցների վրա կատարված կապիտալ և ընթացիկ

ծախսերը, ամորտիզացիոն/մաշվածության մասհանումները, աշխատանքի

վարձատրության վճարումները, սոցիալական վճարները, հարկերը, տուրքերը և այլն:

Ծախսերի թվին են դասվում նաև կորուստները, օրինակ՝ գույքի մթերման, պահպանման և

իրացման ժամանակ, ֆիզիկաքիմիական պրոցեսների և օդերևութաբանական գործոնների

ազդեցության հետևանքով առաջացող կորուստները4։ ՌԱՄԱ-ի տարբեր գործիքների

կիրառման միջոցով կարելի է կատարել ծախսերի նվազեցում:

Ծախսերի նվազեցման օրինակ (Սննդի արտադրություն) «Աշտարակ Ձու» ՍՊԸ-ում թռչնանոցների ներքին լուսավորման համակարգում շիկացման

լամպերը5 փոխարինվել են էներգաարդյունավետ (ֆլյուորեսցենտային և լուսադիոդային) լամպերով,

որի արդյունքում էլեկտրաէներգիայի ծախսերը նվազել են տարեկան շուրջ 550 հազ․դրամով:

Միաժամանակ ածխածնի երկոքսիդի նվազեցումը կազմել է տարեկան շուրջ 6.7 տոննա տարեկան: Թռչնանոցների ներքին լուսավորում Շիկացման լամպ Ֆլյուորեցենտային լամպեր Լուսադիոդային լամպեր

  Իրականացրած ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Ծախսերի նվազեցում։ ՌԱՄԱ

Բնապահպանական օգուտը՝ Էներգիայի արդյունավետ օգտագործում և Օդային ավազան

արտանետումների նվազեցում, ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում և

Տեխնոլոգիայի փոփոխում:

«Մարդիկ հարուստ են դառնում ոչ միայն իրենց ունեցվածքն ավելացնելու, այլև ծախսերի փոքրացման ճանապարով».

Արիստոտել

                                                            4 Հաշվապահական հաշվառման օրենսդրությամբ կան նաև այլ նվազեցումներ, որոնք առնչվում են զուտ հաշվապահական

ձևակերպուներին, օրինակ՝ դեբիտորական ու կրեդիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչում և դուրս գրում,

հայտնաբերված ավել ցույց տրված եկամուտ կամ պակաս ցույց տրված նվազեցում և այլն։ 5 Ներկայումս շատ երկրներում իրականացվում է շիկացման լամպերը օգտագործումից աստիճանական հեռացման

քաղաքականություն, օրինակ՝ ԵՄ, Ռուսաստանի Դաշնություն և այլուր: 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

10 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

2. Արտադրողականության բարձրացում 

(ոչ ապրանքային արդյունքների նվազեցում) Արտադրողականության աճը արտադրության մասշտաբներն

ընդլայնելու, սեփական և ազգային հարստությունը մեծացնելու և

բնակչության բարեկեցությունը բարձրացնելու գլխավոր պայմանն է:

Արտադրողականության աճը հանգեցնում է նյութերի, հումքի, էներգիայի

և ջրի տնտեսմանը, արտադրության ծախսերի նվազեցմանը և

եկամտաբերության բարձրացմանը:

Արտադրանքի միավորին բաժին ընկնող ռեսուրսների կրճատման և ոչ ապրանքային

արդյունքների նվազեցման հետևանքով աշխատանքի արտադրողականությունն ազդում է

արտադրանքի ինքնարժեքի վրա: Վերջապես աշխատանքի արտադրողականության աճը

նպաստում է աշխատանքի պայմանների բարելավմանը, քանի որ պահպանվում են

աշխատողների ուժերն ու առողջությունը, իսկ դա էլ ավելի է բարձրացնում աշխատանքի

արտադրողականությունը:

Արտադրողականություն ասելով հասկանում ենք արդյունավետ աշխատանքի չափանիշ

կամ միավոր ժամանակամիջոցում որոշակի ծավալի արտադրանք թողարկելու

կարողություն: Իսկ աշխատանքի արտադրողականությունը՝ մարդկանց արդյունավետ

աշխատանքի արդյունքում տեսակարար արտադրանք թողարկելու կարողություն: Այսօր

խիստ կարևորվում է արտադրողականության բարձրացումը մեր հանրապետությունում ,

քանի որ դեռևս գտնվում ենք սոցիալ-տնտեսական ծանր իրավիճակում:

Ուստի այս պայմաններում անհրաժեշտ է հենվել սեփական գիտական ներուժի վրա,

բոլոր միջոցները և ուժերը համախմբել` ներդնելու նոր տեխնոլոգիաներ, խթանելու

գործարարությանը և այս եղանակով բարձրացնելու արտադրողականությունը:

Ատադրողականության բարձրացման օրինակ (Սննդի արտադրություն) «ՅՈՒՆԻՖԻՇ» ՍՊԸ ձկնաբուծական տնտեսությունում

կերակրման ավտոմատացման համակարգի ներդրմամբ

կբարձրացվի սննդի յուրացման արդյունավետությունը,

ինչը միաժամանակ կնպաստի կերի որոշակի քանակի

խնայողությանը6: Կերակրման ավտոմատացման

համակարգի և օդափոխման սարքավորումների

տեղադրումը բարձրարժեք առաջարկ է, այն թույլ կտա

վերահսկել կերակրման գործընթացը:

Միաժամանակ կսահմանափակվի կոյուղաջրերում

օրգանական աղտոտման աստիճանը:

ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Ատադրողականության բարձրացում։ ՌԱՄԱ Բնապահպանա-

կան օգուտը՝ Ջրի արդյունավետ օգտագործում և Կեղտաջրերի նվազեցում և վերամշակում, ՌԱՄԱ

կիրառված գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում և Մուտքային նյութերի փոփոխում և

Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում:

«Բիզնեսը շարունակում է զարգանալ, քանի դեռ զարգացնում է իր առավելությունները».

Հերբերտ Նյուտոն Քենսոն

                                                            6 Ապրանքային ձկան աճեցման համար կերի խնայողությունը կկազմի տարեկան 126 տ կամ 105 մլն. դրամ:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

11 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

3. Արտադրանքի որակի բարելավում  

(գործընթացների ավելի լավ վերահսկողություն) Շուկայական տնտեսության պայմաններում կազմակերպությունների

տնտեսական գործունեության առանցքային օղակներից մեկը

արտադրանքի որակի բարելավումն է: Շուկան բարձր պահանջներ է

ներկայացնում արտադրանքի որակի նկատմամբ: Միաժամանակ, շատ

կազմակերպություններ մեծ ջանքեր են գործադրում իրենց արտադրած

արտադրանքի գծով առաջնորդի համբավ ձեռք բերելու համար:

Արտադրանքի որակի բարելավման հիմնահարցը դառնում է կազմակերպության

գործարար ակտիվության ռազմավարության հիմքը և ֆինանսական կայունության

գրավականը: Կազմակերպության շահութաբերությունը սկսում է պայմանավորվել

արտադրանքի որակի կառավարման (ԱՈԿ) համակարգի առկայությամբ:

Որակ ասելով` պետք է հասկանալ արտադրանքի սպառողական հատկությունների 

զուգակցված ամբողջությունը, որը բավարարում է սպառողների պահանջմունքները: 

Շուկայական տնտեսության պայմաններում արտադրանքի որակի բարելավման 

հիմնահարցը պետք է դիտարկել որպես կազմակերպության կողմից արտադրանքի 

թողարկման ու վաճառահանման ռազմավարական կարգավորման կարևորագույն գործոն, 

որի լուծումից է կախված նրա ֆինանսական հաջողությունը: Այն պետք է նպաստի նրա 

գործարար ակտիվության անշեղ աճին և մրցակցային պայքարի հաջող վարմանը նպատակ 

ունենալով ապահովել ֆինանսական կայունություն:

Արտասահմանյան երկրների փորձը վկայում է այն մասին, որ ԱՈԿ համակարգի բարձր

արդյունավետության պարագայում, ֆիրմաների շահութաբերության մակարդակը

բարձրացել է միջին հաշվով 3-4 անգամ:

Արտադրանքի որակի բարելավման օրինակ (Սննդի արտադրություն)

Պանրի և մածնի արտադրության «ԱՐԱՄԵ ԵՎ ՍՈՖԻ»

ՍՊԸ-ում որպես հումքի, արտադրանքի հնարավոր

փչացման ռիսկի նվազեցման միջոց տեղադրվել են

օդային իոնիզացնող սարքեր, օդի և ջրի

մանրէազերծման համակարգեր7:

Մանրէազերծման այս ոչ քիմիական այս եղանակը

հնարավորություն է ընձեռում միաժամանակ

հովացման ջերմաստիճանի 1-2 աստիճանի

բարձրացում՝ նվազեցնելով էներգիայի ծախսերը:

ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Արտադրանքի որակի բարելավում։ Բնապահպանական

օգուտը՝ Նյութերի և Էներգիայի արդյունավետ օգտագործում և Թափոնների և Արտանետումների

նվազեցում, ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում և Գործընթացի

վերահսկման ուժեղացում, Սարքավորումների մոդիֆիկացում:

«Ամենակարևոր, ամենաառանցքային արժեքը, որը երբեք, երբևէ չի կարող քննարկման առարկա լինել, ազնվությունն է».

Արթ դե Գուս

                                                            7 Սարքավորումների տեղադրուման արժեքն է 50 հազ․դրամ, իսկ դրական ներգործությունը գտնվում է ուսումնասիրության

փուլում։

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

12 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

4. Կազմակերպչական արդյունավետություն

(աշխատակազմի ներգրավում, խթանում և խրախուսում

բիզնես գործընթացներ) Կազմակերպչական արդյունավետություն բնութագրում է

աշխատանքի արգասաբերությունը` արդյունավետությունը կամ

աշխատաժամանակի միավորի (ժամ, հերթափոխ, օր, ամիս, տարի)

ընթացքում թողարկված արտադրանքի կամ մատուցված

ծառայությունների քանակը:

Շուկան կազմակերպությունների գործունեության նկատմամբ

ներկայացնում է մի շարք սկզբունքային պահանջներ՝ հետազոտել

կառավարչական որոշումների այլընտրանքային տարբերակները, կատարել դրանց

համեմատական գնահատումը, ընտրել առավել արդյունավետ տարբերակը և որոշել դրա

իրագործման ֆինանսական արդյունքները:

Կազմակերպչական արդյունավետության բարելավումը դրական ազդեցություն կունենա

ռեսուրսների օգտագործման պլանավորման, ճարտարագիտական ունակության

զարգացման, գործավարության կառավարման, շուկայավարման, որակի վերահսկման,

արտադրական գործընթացի պատշաճ ապահովման վրա։

Բիզնես գործընթացներում աշխատակազմի ներգրավման, խթանման և խրախուսման

արդյունքում կարելի է հասնել ծախսերի և ոչ ապրանքային արդյունքների նվազեցման,

գործընթացների ավելի լավ վերահսկողության և արտադրանքի որակի բարելավման,

բարեշրջել տարբեր բանակցային գործըթացներում ընկերության կարգավիճակը, լավացնել

ընկերության մասին հասարակական կարծիքը և այլն։

Կազմակերպչական արդյունավետության բարձրացման օրինակ (Սննդի արտադրություն)

Կաթնամթերք ու մսամթերք արտադրող «ՄԱՐԻԼԱ»

ՍՊԸ-ում իրականացվել են մի շարք միջոցառումներ, այդ

թվում՝ Շուկայի ուսումնասիրություն՝ չսպառված

արտադրանքի վերադարձի, սպառման լճացման, մթերքի

տեղափոխման և սպառման կետերում պահպանման

պայմանների առումներով. Սենսորների տեղադրում

արտադրամասի լամպերի վրա. Կարգավորիչների

տեղադրում ջեռուցման համակարգի մարտկոցների վրա

(էներգիայի սպառման նվազեցում 20%-ով):

Միջոցառումների իրականացման արդյունքում

կրճատված ջերմոցային գազերի քանակը 8.4 տ:

ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Կազմակերպչական արդյունավետության բարձրացում,

Ծախսերի նվազեցում։ ՌԱՄԱ բնապահպանական օգուտը՝ Թափոնների կրճատում և

վնասազերծում և Օդային ավազան արտանետումների նվազեցում, ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝

Բարելաված տնտեսվարում և Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում:

«Բիզնեսում հաջողության առաջին նախապայմանը, համբերությունն է».Ջոն Ռոքֆելլեր

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

13 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

5. Գործելու ազատության աստիճանի ընդլայնում

(կառավարություն, համայնք և շուկա)

Երկրի կառավարությունը, համայնքը, տեղական, տարածաշրջա-

նային և համաշխարհային շուկաները սահմանում են որոշակի

կանոններ բիզնեսի կանոնակարգման, էկոլոգիապես մաքուր

տնտեսական գործածության իրականացման, մարդու առողջության

համար անվտանգության պահանջների ապահովման նպատակով8։

Դրանք իրականացվում են գործունեության լիցենզավորման,

արտադրանքի սերտիֆիկացման, թափոնների գոյացման և վնասա-

զերծման վերաբերյալ նորմատիվատեխնիկական փաստաթղթերի, ենթաօրենսդրական

ակտերի, որոշումների միջոցով։ Պետության համար մրցակցության զարգացման

հիմնախնդիր է հանդիսանում նաև շուկա մուտք գործող նոր տնտեսվարող սուբյեկտների

համար հավասար պայմանների ստեղծումը9: Արտաքին շուկաներ ներկայանալու համար

կան որոշակի պահանջներ, ինչպես զուտ արտադրանքի որակական հատկանիշների,

այնպես էլ արտադրական գործընթացի վերահսկման, մարդու առողջության և շրջակա 

միջավայրի վրա թափոնների վտանգավոր ներգործության նվազեցման վստահելի

ապացույցների ներկայացման առումով։

Գործելու ազատության աստիճանի ընդլայնման օրինակ (Քիմիական արտադրություն) «Կաշի» ԲԲԸ-ում մաքրման կայանի տեղադրման շնորհիվ հնարավորություն ընձեռվեց մուտք

գործել միջազգային շուկա և ստեղծել վաճառքի հնարավորություններ արտադրվող

կիսաֆաբրիկատ նյութերի և պատրաստի արտադրանքի համար: Մաքրման կայանը

վերակառուցվել է ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության «Sustainable Water Resources

Management for Enhanced Environmental Quality,” և “Agribusiness Small Medium Enterprise Market

Development (ASME)» երկու ծրագրերի կողմից համատեղ: Միաժամանակ նվազեցվեց հնարավոր

բացասական ազդեցությունը Հրազդան գետի և շրջակա միջավայրի վրա:

ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Գործելու ազատության աստիճանի ընդլայնում։ ՌԱՄԱ

բնապահպանական օգուտը՝ Ջրի արդյունավետ օգտագործում և Կեղտաջրերի նվազեցում և

վերամշակում, ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում և Գործընթացի

վերահսկման ուժեղացում, Սարքավորումների մոդիֆիկացում:

«Հույժ կարևոր է պահպանել Սինոփսիսի՝ արդար և վստահելի գործընկերոջ համբավը և առաջնորդվել դրանով: Մեր ազնվությունը պետք է անբեկանելի

լինի՝ ահա մեր հաջողության գրավականը». Չի-Ֆուն Չան

                                                            8 Սանիտարական և հակահամաճարակային կանոնները ու նորմերը, հիգիենիկ նորմատիվները մշակվում և կիրառվում են

մարդու օրգանիզմի վրա վնասակար ու վտանգավոր ազդեցության բացառման նպատակով։ 9 Հայաստանում տնտեսվարող սուբյեկտները, թերևս, հաճախ ցուցաբերում են անբարեխիղճ մրցակցության վարքագիծ

պայմանավորված ապրանքային շուկաներում ապրանքների հագեցվածությամբ և բնակչության համեմատաբար ցածր

վճարունակությամբ:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

14 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ԵՎ ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ՕԳՈւՏՆԵՐԸ  

Ռեսուրսների արտադրողականության

բարձրացում՝ նյութեր, ջուր և էներգիա:

Աղտոտման ինտենսիվության նվազեցում՝

արտանետումներ, կեղտաջրեր և թափոններ:

Նյութերի

ընտրություն և

արդյունավետ

օգտագործում

Թափոնների

կրճատում և

վնասազերծում

Ջրի աղբյուրի 

ընտրություն և 

արդյունավետ 

օգտագործում

Կեղտաջրերի

նվազեցում և

վերամշակում

Էներգիայի

աղբյուրի

ընտրություն և

արդյունավետ

օգտագործում

Օդային ավազան

արտանետումների

կրճատում և

վերահսկողություն

ՌԱՄԱ խնդիրներն են արտադրական գործընթացների համար՝ հումքի, նյութերի, ջրի և

էներգիայի աղբյուրների ճիշտ՝ ժամանակի և տեղանքի առումներով նպատակահարմար,

ընտրությունը և արդյունավետ օգտագործումը։ Բնապահպանական օգուտները որոնք

ակնկալվում են ՌԱՄԱ մեթոդների և գործիքների կիրառման արդյունքում՝ թափոնների,

կեղտաջրերի․ օդային ավազան արտանետումների նվազեցումն ու դրանց վնասազերծումը,

վերամշակումը և վերահսկողությունն են։

Կլիմայի փոփոխությանը հարմարվելու գործողություններում Հայաստանը նախըտրելի է

համարում էկոհամակարգային մոտեցման կիրառումը՝ նախապատվությունը տալով մեղմման

և հարմարվողակության միջև հավասարակշռված և միատեղված գործողություններին:

Ազգային մակարդակով սահմանված նախատեսվող գործողություններում (INDC)

էկոհամակարգային մոտեցումը դրվում է որպես Հայաստանի Կլիմայի փոփոխությանը

հարմարվելու ռազմավարության ու ներդրումների առանցք, ազգային պլանի մշակման հիմք:

Հայաստանում մեկնարկած «Տեխնոլոգիական կարիքների գնահատում» (TNA) ծրագրում

առաջնահերթությունը տրված է երկրի առանձնահատկություններով պայմանավորված

այնպիսի տեխնոլոգիաների, որոնք համահունչ են կլիմայի փոփոխության մեղմացման և

հարմարվողականության բնագավառում Հայաստանի նպատակներին և չեն հակասում

ազգային հետևողական զարգացման նպատակներին ու գերակայություններին՝ տնտեսական,

սոցիալական և բնապահպանական։

Հայաստանի արդյունաբերության և բնապահպանական վիճակի վերաբերյալ. ընդհանուր

հակիրճ տեղեկությունները տրված են Հավելված 2-ում։

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

15 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

1. Նյութերի ընտրություն և արդյունավետ օգտագործում 

ՌԱՄԱ շրջանակներում դիտարկվում են. Արտաքին մատակարար-

ներից ձեռք բերված հումքը և նյութերը, սեփական ռեսուրսները,

օժանդակ նյութերը (որոնք վերջնական արտադրանք չեն դառնում),

կիսամշակ նյութերը (որոնք մաս են կազմում վերջական արտա-

դրանքում), փաթեթավորման համար անհրաժեշտ նյութերը և այլն:

Չափանիշները և ցուցանիշները. Օգտագործված հումքի և նյութերի

բացարձակ և տեսակարար քանակություններ, նյութերի

օգտագործման արդյունավետություն:

Չափի միավորներ. (տոննա, լիտր, հատ, դրամ և այլն) /տարի կամ

միավոր արտադրանք:

Կազմակերպություններում ընթացիկ ակտիվների կազմում մեծ

տեսակարար կշիռ ունեն ապրանքային պաշարները, հատկապես

վերջին տարիներին` կապված մրցակցության ուժեղացման, վաճառքի

շուկաների կորստի, գնորդների ցածր վճարունակության, ապրանքի

ինքնարժեքի բարձր մակարդակի և այլ գործոնների հետ: Նյութերի ոչ

ճիշտ ընտրությունը և ոչարդյունավետ օգտագործումը, պահեստում

չիրացված արտադրանքի մնացորդների աճը հանգեցնում են ընթացիկ

ակտիվների սառեցմանը, դրամական հոսքերի և կրեդիտորական պարտքերի աճին և որպես

հետևանք կազմակերպության վճարունակության աստիճանի նվազեցման, անկայուն ֆինանսական

իրադրության ձևավորման, ինչն էլ տանում է դեպի սնանկացում:

Նյութերի ընտրության և արդյունավետ օգտագործման օրինակ (Սննդի արտադրություն) Մրգային չրեր արտադրող «Երվանդաշատի գյուղատնտեսական ասոցիացիա» սպառողական

կոոպերատիվի հուքի ընտրությունը իրականացվում է հիմնականում արտաքին մատակարարնե-

րից ձեռք բերված նյութերի, ինչպես նաև սեփական այգիներում աճեցրած տեղական հումքից:

Իրականացնում է նաև գյուղի բնակիչների կողմից արտադրած չրի ձեռքբերում և իրացում:

Ընկերությունը գործում է այլ արտադրողների10 խիստ մրցակցության միջավայրում և կարող է

գոյատևել միայն արտադրանքի որակի բարձրացման և ինքանարժեքի նվազեցման շնորհիվ:

ՌԱՄԱ ծրագրի շրջանակներում առաջարկվել, վերլուծվել և գնահատվել է սեփական այգիներում

աճեցրած տեղական հումքի մասնաբաժնի ավելացման ռազմավարությունը, ինչը կհանգեցնի

բազմաթիվ օգուտների:

ՌԱՄԱ միջոցառման բնապահպանական օգուտը՝ Նյութերի ընտրություն և արդյունավետ

օգտագործում ու Արտանետումների և թափոնների կրճատում։ ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝

Ծախսերի նվազեցում, Կազմակերպչական արդյունավետություն, Գործելու ազատության

աստիճանի ընդլայնում, ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում և Մուտքային

նյութերի փոփոխում:

                                                            10Թուրքական և պարսկական ծիրանի չրերի մեծածախ գինը կազմում է շուրջ 1 հազ․դրամ /կգ, այն դեպքում, երբ կոոպերատիվի

արտադրանքի ինքնարժեքը տատանվում է 1․4 -1․65 հազ․ դրամ /կգ սահմաններում:

500 դր.

500 դր.

300 դր.20 դր.

մրգի արժեքը

աշխատավարձ և այլ ծախսեր

էլեկտրական էներգիայի ծախսը

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

16 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

2. Ջրի աղբյուրի ընտրություն և արդյունավետ 

օգտագործում 

Ջուր կարող է օգտագործվել հետևյալ աղբյուրներից՝

քաղաքային կամ համայնքային ջրատարեր, մակերեսային

ջրեր (ջրավազան, գետ, լիճ և այլն), ստորգետնյա ջրեր

(ներառյալ սեփական արտեզիան հորերը), ամբարած

անձրևաջրեր, այլ կազմակերպությունների կեղտաջրեր և այլն:

Չափանիշներ, ցուցանիշներ. Օգտագործված ջրի բացարձակ և

տեսակարար ծախսեր, ջրի օգտագործման

արդյունավետություն:

Չափի միավորներ. (տոննա, խորանարդ մետր, լիտր, դրամ և

այլն) /տարի կամ միավոր արտադրանք: Ըստ ոլորտների ՀՀ ջրօգտագործման բաշխումն ունի հետևյալ

կառուցվածքը՝ 88% բաժին է ընկնում ոռոգման, ձկնաբուծական,

անտառաբուծական սեկտորին, 8%՝ արդյունաբերական, 4%` խմելու-կեն-

ցաղային սեկտորներին: Հայաստանի տարածքում, Արաքս գետից բացի,

խոշոր գետեր չկան: Չնայած դրան գետային ցանցը բավականին խիտ է (10

կմ-ից ավելի երկարությամբ 215 գետ)` ընդհանուր 13 հազ. կմ երկարութ-

յամբ: Այս գետերի մեծ մասը մշտական հոսք չունի և ամռանը չորանում է: Հայաստանի ջրային ռե-

սուրսների տարածական և սեզոնային բաշխվածությունը խիստ անհավասարաչափ է: Ջրային ռե-

սուրսները սակավ են խիտ բնակեցված Հրազդան գետի ջրհավաք ավազանում, որը գտնվում է Հա-

յաստանի կենտրոնական մասում: Ջրի աղբյուրի ընտրություն և արդյունավետ օգտագործումը

մեծապես կորևոր է ձկնաբուծարանների համար։ Օպտիմալ պայմաններ են համարվում երբ

թթվածնի հագեցվածությունը տատանվում է 65-ից 75 տոկոսի սահմաններում, թառափազգիների ջրի

ջերմաստիճանը՝ 18-19 0C -ի, իսկ սաղմոնազգիներինը՝ 13-15 0C սահմաններում, ինչն ապահովում է

ապրանքային ձկան աճի բարձր տեմպերը: Արտեզյան հորերի միջոցով ինքնահոս

ջրամատակարարման, կայուն ջերմաստիճանով որակյալ ջուրը, վիտամինացված հանքային

համակցված կերի ճիշտ հաշվեկշիռը և արևային եղանակը թույլ են տալիս 12 ամսից էլ շուտ ստանալ

մինչև 1.5կգ զանգվածով իշխան: Ջրի աղբյուրի ընտրության և արդյունավետ օգտագործման օրինակ (Սննդի արտադրություն)

Ձկնամթերքի արտադրություն, մշակում և վաճառք

իրականացնող «ՅՈՒՆԻՖԻՇ» ՍՊԸ ձկնաբուծական

տնտեսությունում, որտեղ որպես ջրի աղբյուր

ընտրված են արտեզիան հորերը11, ներդրվել է

էրլիֆտ ռեցիրկուլյացիոն տեխնոլոգիա, որը թույլ է

տալիս արտադրության ծավալները մեծացնել 6-8

անգամ, առանց մեծացնելու ծախսվող ջրի քանակը և

ջրային հայելու մակերեսը: Բիզնես օգուտի հետ

միաժամանակ, ջրի կրկնակի օգտագործման, ջրի

շրջանառության փակ ցիկլերի կիրառման

արդյունքում մեծապես շահում է նաև բնությունը:

ՌԱՄԱ միջոցառման բնապահպանական օգուտը՝ Ջրի աղբյուրի ճիշտ ընտրության և արդյունավետ

օգտագործում և Կեղտաջրերի նվազեցում և վերամշակում։ ՌԱՄԱ բիզնես օգուտը՝ Արտադրողա-

կանության բարձրացում, Կազմակերպչական արդյունավետություն, Գործելու ազատության

աստիճանի ընդլայնում, ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում, Մուտքային

նյութերի փոփոխում և Տեխնոլոգիայի փոփոխում:

                                                            11 Տնտեսությունների ջրամատակարարումն իրականացվում է 29 արտեզիան հորերից, որտեղ ջրի մշտական ջերմաստիճանը

14-18 աստիճան է և գրեթե կախված չէ եղանակային պայմաններից, ինչը հնարավորություն է տալիս ձկնաբուծական

տնտեսությանն առանց ընդհատումների աշխատել ողջ տարին:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

17 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

3. Էներգիայի աղբյուրի ընտրություն և արդյունավետ 

օգտագործում 

ՌԱՄԱ-ն ենթադրում է, որ կազմակերպության կողմից օգտագործված

էներգիայի քանակությունը կարող է ներառել հետևյալ աղբյուրների

էներգիան՝ տեղում արտադրված էլեկտրական և ջերմային էներգիա (արև,

քամի, հիդրո, բնական գազ, նավթամթերք, ածուխ, բիովառելիք, կոշտ

կենցազային թափոններ և այլն), կենտրոնացված էլեկտրամատակարարում,

ջերմամատակարարում, սառնամատակարարում, շոգեմատակարարում,

շարժիչային վառելիք (բենզին, դիզելային և բիովառելիք) այլն:

Չափանիշներ, ցուցանիշներ. Օգտագործված էներգիայի/վառելիքի բացարձակ

և տեսակարար ծախսեր, օգտագործման արդյունավետություն:

Չափի միավորներ. (տոննա, խորանարդ մետր, լիտր, դրամ և այլն) /տարի կամ

միավոր արտադրանք:

Հայաստանը չունի սեփական վառելիքային ռեսուրսներ և վառելիքի պահան-

ջարկը բավարարվում է ներմուծման շնորհիվ: Վառելիքի հիմնական տեսակը

բնական գազն է (75-80%), գազիֆիկացման մակարդակը կազմել է 96%: Վառե-

լիքի հիմնական սպառողներն են. բնակարանային սեկտորը (մոտ 30%),

տրանսպորտը12 (մոտ 25%) և էլեկտրաէներգետիկան (20-35%): Էլեկտրաէներ-

գիայի արտադրությունն իրականացվում է ջերմային էլեկտրակայաններում

(30-40%), ատոմային էլեկտրակայանում (25-35%) և հիդրոէլեկտրակայաննե-

րում (20-30%): Էներգիայի աղբյուրի ընտրությունը և արդյունավետ օգտագործումը կարևորագույն

խնդիրներ են սննդի, քիմիական և շինանյութերի արտադրության ոլորտներում։

Էներգիայի աղբյուրի ընտրության և արդյունավետ օգտագործման օրինակներ

(Սննդի արտադրություն) Էլեկտրական ջեռուցում Ջեռուցում բնական գազով Ձվի արտադրության բնագավառում գործող

«Աշտարակ Ձու» ՍՊԸ-ում իրականանցվել

են էներգիայի արդյունավետ օգտագործման

մի շարք միջոցառումներ, այդ թվում

էներգիայի աղբյուրի փոփոխության

միջոցով:

Թռչնանոցների և օժանդակ տարածքների

ջեռուցումը իրականացվում է բնական

գազով էլեկտրկան էներգիայի փոխարեն: 13

Արտաքին լուսավորման համակարգում

սնդիկային լամպերը փոխարինվել են

էներգաարդյունավետ (նատրիումային և

լուսադիոդային) լուսատուներով14:

Միաժամանակ ՍՊԸ-ում իրականանցված

էներգիայի արդյունավետ օգտագործման

միջոցառումների արդյունքում ջերմոցային

գազերի արտանետումը նվազել է շուրջ 24

տոննա CO 2 համարժեք տարեկան:

 Սնդիկային 

լամպ 

Նատրիումային 

լամպ 

Արտաքին լուսավորման 

լուսադիոդային լուսատու 

   

ՌԱՄԱ միջոցառման բնապահպանական օգուտը՝ Էներգիայի աղբյուրի ընտրություն և

արդյունավետ օգտագործում և Օդային ավազան արտանետումների նվազեցում։ ՌԱՄԱ բիզնես

օգուտը՝ Ծախսերի նվազեցում, Կազմակերպչական արդյունավետություն, ՌԱՄԱ կիրառված

գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում, Մուտքային նյութերի փոփոխում, Սարքավորումների

մոդիֆիկացում և Տեխնոլոգիայի փոփոխում:

   

                                                            12 Տրանսպորտի շուրջ 60% աշխատում է սեղմված բնական գազով։ 13 Տարեկան Ֆինանսական խնայողությունները, կամ ծախսերի նվազեցումը 750 հազար ՀՀ դրամ: 14 Էներգետիկ ծախսերի նվազեցումը 330 հազար ՀՀ դրամ: Իրականացվել են նաև նոր կառուցվող թռչնանոցների պատող

կոնցտրոկցիաների (պատերի) ջերմամեկուսացում տեղական հումքից պատրաստված պեռլիտե սալերով: Առաջարկվել է

իրականացնել էներգիայի կորզում օդափոխման համակարգերից ռեկուպերատորների տեղադրման միջոցով: Դիտարկվել է նաև

կենսավառելիքով աշխատող, էլեկտրական և ջերմային էներգիայի համակցված արտաադրության (կոգեներացիոն) կայանի

կառուցման նպատակահարմարությունը: 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

18 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

4. Թափոնների կրճատում և վնասազերծում 

Ըստ ՌԱՄԱ մեթոդաբանության դիտարկվում են

արտադրության ընթացքում գոյացած թափոնների հետևյալ

տեսակների քանակությունները ՝ աղբավայր հեռացված,

վնասազերծած, թաղված, վերամշակման փոխադրված,

վտանգավոր, այգեգործական, քաղաքային կոշտ այլն:

Չափանիշներ, ցուցանիշներ. Արտադրված թափոնների

բացարձակ և տեսակարար տվյալներ, արտադրման

ինտենսիվությունը:

Չափի միավորներ. (տոննա, խորանարդ մետր, դրամ և այլն)

/տարի կամ միավոր արտադրանք:

ՀՀ-ում նախատեսվում է գոյություն ունեցող կոշտ կենցաղային

թափոնների (ԿԿԹ) 48 աղբավայրի փակում և տարածաշրջանային 5

նոր աղբավայրի կազմակերպում 10 փոխաբեռնման կետերով՝ թա-

փոնների տեսակավորմամբ: Խոշոր փակված աղբավայրերում (Եր-

ևանում, Գյումրիում և Վանաձորում) նախատեսվում է աղբավայրա-

յին գազի որսում և այրում ու ԿԿԹ-ների բաց այրման դադարեցում:

Արտադրության և սպառման թափոններ են համարվում՝

արտադրության կամ սպառման ընթացքում գոյացած հումքի, նյութերի, արգասիքների, այլ

արտադրանքի կամ մթերքի մնացորդներ, ինչպես նաև ապրանքներ (արտադրանք), որոնք

կորցրել են իրենց սկզբնական սպառողական հատկությունները։ Վտանգավոր թափոններ

են այն թափոնները որոնք իրենց ֆիզիկական, քիմիական կամ կենսաբանական

հատկություններով վտանգ են ստեղծում կամ կարող են ստեղծել մարդու առողջության և

շրջակա միջավայրի համար, և պահանջվում են դրանց հետ վարվելու հատուկ մեթոդներ,

եղանակներ, միջոցներ: «Թափոնների մասին» ՀՀ Օրենքի համաձայն թափոնների

գործածության մեջ ներգրավված իրավաբանական անձինք պարտավոր են օրենսդրությամբ

սահմանված կարգով իրականացնել գոյացող, օգտագործվող, վնասազերծվող, այլ անձանց

փոխանցվող կամ այլ անձանցից ստացվող, ինչպես նաև տեղադրվող թափոնների

սկզբնական հաշվառում։

Թափոնների կրճատման և վնասազերծման օրինակ (Քիմիական արտադրություն)  

 

«Կաշի» ԲԲԸ-ում, ՌԱՄԱ միջամտությամբ

գտնվել է թափոնների կրճատման հետաքրքիր

տարբերակ: Հումքի մնացորդները` աղը, 

կաշվի կտորտանքը արդեն օգտագործվում են 

անասնապահական ֆերմաներում որպես 

անասնակերի հավելանյութ, ինչպես նաև 

օրգանական պարարտանյութերի (կոմպոստի) 

ստացման բազադրամաս:

Բնորոշ օրինակ է, երբ մի արտադրության

թափոնները հումք են հանդիսնում մեկ այլ

արտադրության համար նպաստելով երկկողմ

փոխշահավետ համագործակցության։

ՌԱՄԱ միջոցառման բնապահպանական օգուտը՝ Նյութերի արդյունավետ օգտագործում և

Թափոնների կրճատում։ ՌԱՄԱ բիզնես օգուտը՝ Ծախսերի նվազեցում, Արտադրողականության

բարձրացում։ ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում, Տեղում վերամշակում,

վերաօգտագործում:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

19 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

5. Կեղտաջրերի նվազեցում և վերամշակում 

Ըստ ՌԱՄԱ մեթոդաբանության դիտարկվում են արտադրության

ընթացքում գոյացած և կազմակերպության տարածքից՝ խողովակաշարով,

տարաներով կամ տեղափոխման այլ միջոցներով հեռացվող կեղտաջրերը,

արտադրական պրոցեսի, սանիտարական, մաքրման և այլ նպատակների

համար օգտագործված կամ չկանխատեսված (ծավալները չափվում կամ

գնահատվում են) արտահոսքերը, հողի մեջ ներթափանցող հոսքաջրերը և

այլն: Չափանիշներ, ցուցանիշներ. Արտադրվող կեղտաջրերի բացարձակ և

տեսակարար տվյալներ, արտահոսքի ուժգնությունը:

Չափի միավորներ.(տոննա, խորանարդ մետր,լիտր, դրամ և այլն)/տարի կամ

միավոր արտադրանք:

Քաղաքային կեղտաջրերը ներառում են կենցաղային և արդյունաբե-

րական կեղտաջրերը: Նախկինում Հայաստանում գործում էր կեղ-

տաջրերի մաքրման 20 կայան՝ 958 հազ. մ3/օր ընդհանուր հզորութ-

յամբ: Ներկայումս կայանները, բացառությամբ Մարտունի, Վարդե-

նիս, Գավառ քաղաքներում մեխանիկական մաքրումով վերակառուց-

վածների, գտնվում են տեխնիկական խիստ անմխիթար վիճակում,

իսկ որոշները՝ քանդված են: Կեղտաջրերի ծավալի նվազումը պայմա-

նավորված է բնակչության կրճատմամբ, ջրի ավելի խնայողաբար օգտագործմամբ և արդյու-

նաբերության անկմամբ: Մաքրման ամենամեծ կայանում՝ Երևանի «Աէրացիայի» կայանում, իրականացվում է կեղ-

տաջրերի մասնակի մեխանիկական մաքրում: Ներկայումս իրականացվում է Աէրացիայի

արդիականացման ծրագիր:

Հայաստանում չի իրականացվում կեղտաջրերի կենսաբանական մաքրում, տիղմի հեռա-

ցում և մեթանի կորզում. կայանները փաստորեն իրենցից ներկայացնում են մակերեսային

ջրավազաններ՝ կոչվում են պարզարան, որոնցից հեռանում են մեծ քանակությամբ օրգանա-

կան նյութեր և արտանետվում ջերմոցային գազեր։

Կեղտաջրերի նվազեցման և վերամշակման օրինակ (Սննդի արտադրություն) ՌԱՄԱ ցուցադրական ծրագրի արդյունքում չրերի

արտադրությամբ զբաղվող «Լուկաշինի գյուղատնտե-

սական ասոցիացիա» սպառողական կոոպերատիվում

իրականցվել են կեղտաջրերի նվազեցման մի շարք

միջոցառումներ: Հումքի առաջնային լվացումից 

արտահոսող կեղտաջրերն օգտագործվում են 

տնամերձի ոռոգման համար․Երրորդային լվացման 

(ողողման) ջրերի վերաօգտագործումը հումքի 

առաջնային լվացման համար 30%‐ով կրճատեց խմելու 

ջրի սպառումը: Որոշ մրգերի նախնական մշակման 

համար կաուստիկ սոդայի օգտագործումից 

հրաժարվելը նվազեցրեց վնասակար կեղտաջրերի

ծավալները և կրճատեց արտադրական ծախսերը:

ՌԱՄԱ միջոցառումների բնապահպանական օգուտը՝ Կեղտաջրերի նվազեցում և վերամշակում։

ՌԱՄԱ բիզնես օգուտը՝ Ծախսերի նվազեցում, Արտադրողականության բարձրացում և Կազմակերպչական արդյունավետություն, ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Բարելաված

տնտեսվարում, Մուտքային նյութերի փոփոխում և Տեխնոլոգիայի փոփոխում:

   

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

20 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

6. Օդային ավազան արտանետումների նվազեցում և 

վերահսկողություն 

ՌԱՄԱ շրջանակներում դիտարկվող, օդային ավազան արտանետումները

ներառում են՝ էլեկտրական և ջերմային էներգիայի (տաք ջուր և գոլորշի)

սեփական արտադրության և գնված էներգիայի (էլեկտրաէներգիա,

կենտրոնացված շոգեջերմամատակարարում) համար կատարված

արտանետումները: Այլ այրման պրոցեսների, ֆիզիկական և քիմիական

վերամշակման, փչամաքրման, փախուստային արտանետումներ և այլն:

Չափանիշներ, ցուցանիշներ. Ջերմոցային գազերի բացարձակ և

տեսակարար տվյալներ, արտադրման ինտենսիվությունը:

Չափի միավորներ. (տոննա CO2 համարժեք, խորանարդ մետր, դրամ և այլն)

/տարի կամ միավոր արտադրանք:

Ամեն տարի աշխարհում սպառվում է մոտ 10,000 մլն. տոննա

նավթի համարժեք էներգիա: Շրջակա միջավայրի վրա

էներգիայի օգտագործման ամենամեծ ազդեցությունը գործում է

գլոբալ տաքացումը: Կլիմայի փոփոխությունը կամ գլոբալ

տաքացումը երկրի մակերևույթի օդի գլոբալ միջին

ջերմաստիճանի բարձրացումն է: Ջերմոցային գազերից առավել

կարևորը ածխաթթու գազն է (CO2), որի արտանետումների

հիմնական աղբյուրը հանածո վառելիքների այրումն է, վերջինս կազմում է այդ գազի

մարդածին արտանետումների 80%-ը: Ըստ կարևորության աստիճանի մեթանը (CH4)

երկրորդ ջերմոցային գազն է, իսկ ազոտի ենթաօքսիդը (N2O)՝ երրորդը: Ջերմոցային

գազերի գլոբալ տաքացման պոտենցիայը (ԳՏՊ) հաշվարկվում է ըստ CO2–ի համարժեքի և

երեք առավել տարածված ՋԳ-երի համար այն հավասար է՝ CO2՝1, CH4՝21, N2O՝31015:

«Ածխածնի հետքը» ջերմոցային գազերի այն քանակն է, որը կուտակում է յուրաքանչյուրն

իր գործունեության ընթացքում:

Օդային ավազան արտանետումների նվազեցման և վերահսկողության օրինակ

(Քիմիական արտադրություն)

«Կաշի» ԲԲԸ-ում, տաք ջրի պահանջարկը բավարարելու

համար իրականացվել է արևային ջրատաքացուցիչների

տեղադրում արտադրամասերի մասնաշենքի տանիքին,

ինչը հանգեցել է բնական գազի և էլեկտրաէներգիայի

զգալի խնայողության, պատրաստի հումքի ինքնարժեքի

նվազեցման և օդային ավազան արտանետումների

նվազեցման: Հաշվարկների համաձայն տարեկան

խնայողությունները կկազմեն մոտ 230 հազար դրամ:

Արեգակնային էներգիայի (ներառյալ ֆոտովոլտայիկ

պանելները) և այլ վերականգնվող էներգիայի

աղբյուրների օգտագործումը բացի բնապահպանական

օգուտներից կարող են էապես բարձրացնել

կազմակերպության վարկանիշը:

ՌԱՄԱ միջոցառումների բնապահպանական օգուտը՝ Էներգիայի աղբյուրի ընտրություն և

արդյունավետ օգտագործում և Օդային ավազան արտանետումների նվազեցում։ ՌԱՄԱ բիզնես

օգուտը՝ Ծախսերի նվազեցում, Գործելու ազատության աստիճանի ընդլայնում, ՌԱՄԱ կիրառված

գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում, Մուտքային նյութերի փոփոխում, Սարքավորումների

մոդիֆիկացում և Տեխնոլոգիայի փոփոխում:

                                                            15 Համաձայն 2007թ. ԿՓՓՄԽ-ի Չորրորդ գնահատման զեկույցի (AR4), այս ՋԳ-երի ԳՏՊ-ն հավասար է. CO2՝1, CH4՝25, N2O՝298,

սակայն ազգային զեկույցները պատրաստելիս շարունակում են օգտագործել 1995թ. ընդունած ԳՏՊ-ի տեքստում նշված

տվյալները:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

21 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ՄԵԹՈԴՆԵՐԸ ԵՎ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐԸ  Ռեսուրսների արդյունավետության և մաքուր արտադրության մեթոդները և գործիքները

բազմազան են։ ՌԱՄԱ ծրագիրը վերլուծելով բիզնեսի արդյունավետ զարգացման և

էկոլոգիապես անվնաս տեխնոլոգիաների կիրառման անհրաժեշտությունը խմբավորել և

դիտարկում է անհրաժեշտ մեթոդները և գործիքները հետևյալ ձևաչափով.

1. Բարելաված տնտեսվարում,

2. Մուտքային նյութերի փոփոխում,

3. Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում,

4. Սարքավորումների մոդիֆիկացում,

5. Տեխնոլոգիայի փոփոխում,

6. Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում,

7. Պիտանի կողմնարտադրանք,

8. Արտադրանքի մոդիֆիկացում։

Շուկայի պայմաններում յուրաքանչյուր կազմակերպություն ինքն է ծրագրում և

իրականացնում իր տնտեսական գործունեությունը: Այդ ընթացքում նա հենվում է

մատակարարների և գնորդների հետ նախապես կնքված պայմանագրերի վրա և իր

զարգացման հեռանկարները որոշում` ելնելով արտադրանքի սպառողական պահանջարկից:

Յուրաքանչյուր կազմակերպություն կարող է օգտագործել ՌԱՄԱ մեթոդները և գործիքները իր

ռազմավարական, արտադրական նպատակների իրագործման և բազմաբնույթ օգուտներ

քաղելու համար։

Օրինակ՝ բարելաված տնտեսվարման և մուտքային նյութերի փոփոխման արդյունքում

արտադրանքի նյութատարության մակարդակի նվազեցումը հանգեցնում է նյութական

պաշարների տնտեսման և հնարավորություն է տալիս արտադրել լրացուցիչ արտադրանք։

Կամ, արտադրական գործընթացների վերահսկման ուժեղացման, սարքավորումների,

հոսքագծերի և մեխանիզմների հեևողական մոդիֆիկացման, պատշաճ շահագործման և

բարեխիղճ սպասարկման շնորհիվ կարելի է պլանավորել և ապահովել պահանջվող որակյալ

արտադրանքի արդյունավետ ելքը։

Նոր արդիական տեխնոլոգիական պրոցեսների մշակումը ու ներդրումը, ավելի

կատարելագործված սարքավորումների տեղադրումը, դրանց պարբերական կարգաբերումը,

արտադրական գործընթացների համակարգումը, բարենորոգումը և բարեփոխումը,

միաժամանակ վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների ներգրավումը և հանածո վառելիքի ու

ջրի օգտագործման բարձր արդյունավետ և առաջավոր տեխնոլոգիաների կիրառումը բերում

են բազմապիսի բիզնես և բնապահպանական օգուտներ։

Արտադրանքի մոդիֆիկացումը, տեղում, էկոլոգիապես անվտանգ վերամշակումը16,

վերաօգտագործումը և պիտանի կողմնարտանդրանքի ստացումը բերում են թափոնների

նվազագույն քանակությամբ գոյացմանը։

                                                            16 Թափոնների վերամշակում՝ տեխնոլոգիական գործողությունների իրականացում, որոնք կապված են թափոնների

ֆիզիկական, քիմիական կամ կենսաբանական հատկությունների փոփոխման հետ:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

22 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

1.

Շահագործման պրոցեսների և գործառնական ընթացակարգերի փոփոխություններ, կառավարման և տնտեսվարման հմտություններ ոչ

արդյունավետ աշխատանք և կորուստների նվազեցում, հոգատար և

սրտացավ վերաբերմունք:

Տնտեսավարման բարելավման վարքագծի օրնակներ՝

Անջատել, այն ինչ չի օգտագործվում,

Ժամանակին կատարել սարքավորումների վերանորոգման և

կարգաբերման աշխատանքները,

Աշխատանքային գույքը օգտագործել նպատակային,

Աշխատատեղը պահպանել կազմակերպված և մաքուր վիճակում,

Քննարկել և հաստատել խնդիրների և հանձնարարականների լուծման

տեխնիկապես ճշգրիտ և ծախսաարդյունավետ ուղիները,

Կանխարգելել նյութերի արտահոսքերը, և հումքի վատնումը,

Նվազեցնել էներգիայի և ջրի կորուստները,

Պատշաճ ձևով կատարել շահագործման և սպասարկման հրահանգները,

Պահպանել անձնակազմի նախաձեռնող և հոգատար վերաբերմունքն ու

գործելակերպը:  

Բարելաված տնտեսվարման օրինակ (Շինանյութերի արտադրություն)

 

Շինանյութեր և կահույք պատրաստող «ՀԱՏՄ»

տնաշինական միավորումում իրականացվել է

ներկայումս օգտագործվող արտադրական և

վարչական տարածքների օպտիմալացում՝

համապատասխանեցում ներկա արտադրական

ծավալներին17: Իրականացված մի շարք

միջոցառումների18 արդյունքում առկա է շուրջ

2.7 մլն. դրամի տարեկան ծախսերի նվազում:

Միաժամանակ նվազում է էներգիայի

սպառումը, իսկ CO2 արտանեումները նվազում

են շուրջ 30 տ-ով:

ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Բարելաված տնտեսվարում և Գործընթացի վերահսկման

ուժեղացում։ ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Ծախսերի նվազեցում և Կազմակերպչական

արդյունավետություն, բնապահպանական օգուտը՝ էներգիայի արդյունավետ օգտագործում և

Արտանետումների նվազեցում։

«Ամեն ինչ դուք կարող եք անել ավելի լավ, քան արվել է մինչև հիմա» Հենրի Ֆորդ

                                                            17 Տվյալ երևույթը առկա է բազմաթիվ Խորհրդային ժամանակաշրջանում կառուցված, կենտրոնացված տնտեսությունների

համար: 18 Վարչական հատվածի ջեռուցվող մակերեսը նվազել է 280 մ2-ով, արտադրական հատվածում տեղադրվել է ինֆրակարմիր

ջեռուցում, նվազեցվել է տրանսֆորմատորի անիմաստ օգտագործումը, կատարվել է էներգամատակարարման համակարգերի

ձևափոխում։ 

Բարելավված տնտեսվարում 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

23 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

2.

Այլընտրանքային մուտքային նյութերի օգտագործում, որոնք ավելի քիչ

կամ պակաս վտանգավոր թափոններ են գոյացնում: Միաժամանակ

վերականգնվող, փոխարկելի ռեսուրսների և անվնաս կամ պակաս

խնդրահարույց հումքի և ելանյութերի կիրառում:

Տիպային օրինակներ և բնորոշ լուծումներ՝

Նվազեցնել վնասակար նյութերի օգտագործումը,

Իրականացնել նյութերի նպատակային կիրառում,

Օգտագործել հումք և նյութեր տեղական աղբյուրներից,

Իրականացնել թափոնների օգտագործում19 և օգտահանում,20

Վերականգնվող էներգիայի օգտագործում բոլոր հնարավոր դեպքերում,

Նյութերի, ջրի և էներգիայի երկրորդային օգտագործման կազմակերպում,

Վերականգնվող և փոխարինելի նյութեր կայուն աղբյուրներից կիրառում,

Վնասակար նյութերի փոխարինման տարբերակներ հետևողական փնտրտուկ,

Հնարավորության սահմաններում ծառայության ավելի երկար կենսափուլ ունեցող

նյութերի օգտագործում:

Մուտքային նյութերի փոփոխման օրինակ (Սննդի արտադրություն) «Երվանդաշատի գյուղատնտեսական

ասոցիացիա» սպառողական կոոպերատիվում

իրականացվել է չրերի արտադրության տեխնոլոգիայի

փոփոխում՝ էլեկտրական և արևային չորանոցների

համակցման եղանակով: Արևային էներգիայի

օգտագործման շնորհիվ էլեկտրական էներգայի

խնայողություն կազմել է շուրջ 75% կամ 4.7 ՄՎտժ

տարեկան: CO2-ի արտանետումների նվազեցումը՝ 2 տ:

Տարեկան խնայողությունը 200 հազ.դրամ, հետգնումը

10 ամիս:

Առկա են ակնհայտ բնապահպնական օգուտներ:

ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Մուտքային նյութերի փոփոխում, Տեխնոլոգիայի փոփոխում,

Սարքավորումների մոդիֆիկացում։ ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Ծախսերի նվազեցում, Արտադրանքի որակի բարելավում, Բնապահպանական օգուտը՝ էներգիայի արդյունավետ

օգտագործում և Արտանետումների նվազեցում։

«Դուք երբեք չեք կարող լուծել որևե խնդիր, եթե պահպանեք նույն մտածելակերպը և նույն մոտեցումը, որը հանգեցրել է Ձեզ այդ խնդրին».

Ալբերտ Էյնշտեյն

                                                            19 Թափոնների օգտագործում՝ թափոնների կիրառումն ապրանքների արտադրության, էներգիայի ստացման կամ այլ

նպատակներով: 20 Թափոնների օգտահանում՝ թափոնների օգտագործում` որպես երկրորդային նյութական կամ էներգետիկ ռեսուրս: 

Մուտքային նյութերի փոփոխում 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

24 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

3.

Արտադրական գործընթացների և սարքավորումների շահագործման և

սպասարկման նկատմամբ վերահսկողության ուժեղացում՝ հնարավոր

շարունակական և առավելագույն արդյունավետություն ու նվազագույն

կորուստ ապահովելու նպատակով:

Տիպային օրինակներ և բնորոշ լուծումներ

Ստանդարտներով սահմանված շահագործման մեթոդների

հետևողական կիրառում և գործընթացի մշտադիտարկում,

Աշխատանքային ընթացակարգերի կատարելագործում,

Մեքենաների և մեխանիզմների շահագործման հրահանգների

կատարման ապահովում,

Սարքավորումների շահագործման մատյանների վարում և

աշխատանքային անսարքությունների վերլուծություն,

Հումքի, նյութերի, էներգիայի և ջրի առևտրային և տեխնիկական, պարբերական և

միջանկյալ հաշվռման իրականացում և արդյունքների վերլուծություն,

Արտադրության ավտոմատ կառավարման համակարգերի կատարելագործում,

Որակի ապահովման/Որակի վերահսկման կառավարման համակրգերի ներդրում,

Արտադրական համակարգերի՝ առավելագույն արդյունավետության, նվազագույն

թափոններով և արտանետումներով ռեժիմների մշակում,

Հնարավոր անսարքությունների բացահայտման և կանխարգելման նպատակով

պարբերական տեխսպասարկման իրականացում:

Գործընթացի վերահսկման ուժեղացման օրինակ (Սննդի արտադրություն) Հյութեր, մրգային և բանջարեղենային պահածոներ,

խտանյութ, խյուս արտադրող «Արարատ սննդի

կոմբինատ» ՍՊԸ-ում իրականացվել են մրգերի

ճզմման և հյութի արտադրության մեկ գործընթացի՝

մրգային արտադրության շարքի (խտության

ամենաբարձր աստիճանից մինչև նվազագույնը՝

հյութ, հյութային հեղուկ, նեկտար) վերահսկման

ուժեղացում։ Իրականացվել են նաև այլ

միջոցառումներ21 որոնք բերել են միաժամանակ

բնապահպանական և բիզնես օգուտներ:

ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում, Բարելաված

տնտեսվարում։ ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Ծախսերի նվազեցում և Կազմակերպչական

արդյունավետություն, բնապահպանական օգուտը՝ Նյութերի արդյունավետ օգտագործում,

էներգիայի արդյունավետ օգտագործում և Արտանետումների և Կեղտաջրերի նվազեցում:

«Կանխարգելման մեկ ունցիան ավելի արժեքավոր է քան մեկ փութ բուժումը».Ռենե Վան Բերկել

                                                            21 Մրգերի մշակման համար կաուստիկ սոդայի լուծույթի փոխարինում 60-70 0 C տաք ջրով.

Լվացման ջրերի արտահոսքի նվազեցում. Էլեկտրաէներգիայի երկսակագնային (գիշերային) հաշվիչի տեղադրում և այլ

միջոցառումներ։

Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

25 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

4.

Արտադրական, տեխնոլոգիական սարքավորումների, տեխնիկական

միջոցների բարելավում՝ կորուստներից, խոտանից, գերածախսերից

խուսափելու, թափոնները և արտանետումները նվազեցնելու և

արդյունավետությունը բարելավելու նպատակով:

Բնորոշ օրինակներ և տիպային լուծումներ.

Արտադրական հոսքագծերի մեքենաների, սարքավորումների,

մեխանիզմների պատշաճ ընտրանք և կարգաբերում,

Արտադրական գործընթացների (հարում, խառնում, մթերում,

փոխադրում, իրացում, վերամշակում, պահպանում և այլն)

բարելավում,

Սարքավորումների աշխատանքային պարամետրերի (ջերմաստիճան, ճնշում,

արագություն և այլն) բարեփոխում,

Արտադրական և կոմունալ նպատակների համար էներգակիրների սպառման և

բաշխման համակարգերում ռացիոնալ լուծումների կիրառում,

Արտադրական գործընթացների օպտիմալացում՝ քայլերի, փուլերի միավորման

միջոցով,

Առկա սարքավորումների լրիվ և ռացիոնալ օգտագործում,

Ջերմամեկուսացում և այլն:

Սարքավորումների մոդիֆիկացման օրինակ (Սննդի արտադրություն) Պանրի արտադրությամբ զբաղվող «Արամե և Սոֆի» ՍՊԸ-

ում կատարվել է, արտադրանքի վարակազերծման համար

օգտագործվող, հեղուկ գազով աշխատող կաթսաների

մոդիֆիկացում՝  էլեկտրական22 ջեռուցման համակարգի

իրականացում տարողությունների երկշերտ մետաղական 

պատերի միջև: Միաժամանակ կաթսաների հավելյալ

ջերմամեկուսացման իրականացում: Ներդրումներ կազմել

են 750 հազ. դրամ, իսկ ծախսերը նվազել են ամսական մոտ

75 հազ. դրամ:

Ակնհայտ են նաև աշխատուժի խնայողությունը, աշխատան-

քի անվտանգության և հուսալիության մեծացումը:

ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Սարքավորումների մոդիֆիկացում, Բարելաված տնտեսվարում և

Տեխնոլոգիայի փոփոխում: ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Ծախսերի նվազեցում, և

Կազմակերպչական արդյունավետություն, Բնապահպանական օգուտը՝ էներգիայի արդյունավետ

օգտագործում և Օդային ավազան արտանետումների նվազեցում:

«Երբ ինձ որոշակի գումար էր անհրաժեշտ ես նստում էի և մտածում, այլ ոչ թե վազում այն վաստակելու: Գաղափարը, ամենաթանկ ապրանքն է աշխարհում».

Սթիվ Ջոբս

                                                            22 Բնականաբար դիտարկվել է նաև ավելի էժան և էկոլոգիապես ավելի մաքուր վառելիքի՝ բնական գազի օգտագործումը,

սակայն միացման կետի մեծ հեռավորության պատճառով, ուսումնասիրության պահին այն գնահատվել է ոչ

նպատակահարմար։

Սարքավորումների մոդիֆիկացում 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

26 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

5.

Տեխնոլոգիայի (արտադրական գործընթացի) փոխարինում ավելի

արդյունավետ և անթափոն կամ սակավաթափոն տեխնոլոգիայով: Տիպային օրինակներ և բնորոշ լուծումներ

Հիմնական արտադրական գործընթացների փոփոխություններ՝

o Անցում քիմիականից մեխանիկականի,

o Բազմաստիճան տեխնոլոգիաների կիրառում,

o Պրոցեսի քիմիայի փոփոխություն՝ կատալիտիկ, կամ

առանց լուծիչների տեխնոլոգիաների կիրառում,

o Սինթետիկ լվացող նյութերի օգտագործման նվազեցում կենսատրոհման

չենթարկվող օրգանական նյութերի արտահոսքի նվազեցման նպատակով,

Արդյունավետ կաթսաների, շարժիչների, ճնշակների կիրառում,

Վերականգնվող էներգիայի օգտագործում էլեկտրական և ջերմային էներգիայի

ստացման համար (էլեկտրականություն, ջեռուցում, հովացում, տաք ջուր)

Հումքի մշակման հաջորդականության, սինթեզման պրոցեսների փոփոխում

ափահովելով արտանետման նվազեցում,

Ռեգեներացիոն կոնտուրներով համալրված սարքավորման կիրառում,

Գործընթացների տարանջատման առաջավոր տարբերակների դիտարկում և այլն:

Տեխնոլոգիայի փոփոխման օրինակ (Շինանյութերի արտադրություն) Կերամիկական շինարարական նյութերի արտադրություն իրականացնող «Մ ԵՎ ՄԱՎՐ» ԲԲԸ-ում

առաջարկվել են տեխնոլոգիայի փոփոխման մի խումբ միջոցառումներ՝ հումքի պահպանում

շվաքարանի տակ (1 ՄՎտժ/տարի էլեկտրաէներգիայի խնայողություն՝5-10% խոնավության

իջեցման շնորհիվ), արտանետվող գազերի տրակտի անցկացում հումքի պահեստարանի միջով,

փոշու զտիչների տեղադրում, մոտակա կավի հանքավայրերի օգտագործում, հումքի և թերի

արտադրանքի ջարդման ու մաղման վայրի փոփոխություն և այլն:

ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Տեխնոլոգիայի փոփոխում, Սարքավորումների մոդիֆիկացում,

Մուտքային նյութերի փոփոխում և Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում: ՌԱՄԱ միջոցառման

բիզնես օգուտը՝ Արտադրողականության բարձրացում ,Արտադրանքի որակի բարելավում,

Բնապահպանական օգուտը՝ Նյութերի ընտրություն և արդյունավետ օգտագործում, Թափոնների

կրճատում և Օդային ավազան արտանետումների նվազեցում:

«Այնքան դժվար չէ գտնել նոր գաղափարներ, որքան ազատվել հին մտածելակերպից».

Ջոն Մայնարդ Քեյնես

Տեխնոլոգիայի փոփոխում 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

27 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

6.

Թափոնների (նյութական, էներգետիկ և ջրային) օգտակար կիրառում

նույն ընկերության սահմաններում, համանման կամ այլընտրանքային

գործընթացներում:

Բնորոշ օրինակներ և տիպային լուծումներ

Թափոնների օգտագործում՝ կիրառում ապրանքների

արտադրության, էներգիայի ստացման կամ այլ նպատակներով,

Հումքի առաջնային մշակման արդյունքում գոյացող

անխուսափելի թափոնների օգտագործում այլ արտադրանքի

ստացման համար,

Թափոնների օգտահանում՝ օգտագործում որպես երկրորդային

նյութական կամ էներգետիկ ռեսուրս,

Ջրի և էներգիայի հակահոս կամ կասկադային (աստիճանական) օգտագործում,

Շոգու թաքնված էներգիայի օգտագործում, խտուցքի/կոնդենսատի վերադարձի և

վերաօգտա-գործման կազմակերպում, ջերմության ռեկուպերացիայի

իրականացում,

Վերադարձվող փաթեթավորող նյութերի վերաօգտագործում ելքային արտադրանքի

համար,

Ապրանքների (արտադրանքի), որոնք կորցրել են իրենց սկզբնական սպառողական

հատկությունները և մաքրման դեռ պիտանի միջոցների կրկնակի կամ այլընտրան-

քային օգտագործում այլ արտադրանքի կամ հաջորդ խմբաքանակի համար,

Լվացման (ողողման) ջրերի վերաօգտագործում և արտահոսող կեղտաջրերի

օգտագործվում ոռոգման և այլ նպատակների համար։

Տեղում վերամշակման, վերաօգտագործման օրինակ (Սննդի արտադրություն) Չրերի արտադրությամբ զբաղվող «Լուկաշինի

գյուղատնտեսական ասոցիացիա»

սպառողական կոոպերատիվում իրականցված

միջոցառումների՝ կոշտ կորիզները և 

գյուղատնտեսական մյուս թափոնները որպես 

կոմպոստ օգտահանվելու և ծիրանի կորիզի

միջուկը տեղում անուշեղենի պատրաստման

համար օգտագործելու և այլոց շնորհիվ

ՌԱՄԱ ցուցադրական ծրագրի արդյունքում 

տարեկան ընդհանուր խնայողությունը կազմել է 

շուրջ 750 հազար դրամ։

ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում, Բարելաված

տնտեսվարում և Պիտանի կողմնարտանդրանք։ ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝

Արտադրողականության բարձրացում և Գործելու ազատության աստիճանի ընդլայնում,

Բնապահպանական օգուտը՝ Թափոնների կրճատում և վնասազերծում:

«Ձախողումը պարզապես հնարավորություն է ամեն ինչ սկսել կրկին, այս անգամ ավելի խելամիտ ձևով» Հենրի Ֆորդ

Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

28 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

7.

Նախկինում օգտագործման համար ոչ պիտանի թափոնների

փոխակերպում որպես ելանյութի կամ հումքային նյութի այլընտրանք

այլ նպատակների, այլ ընկերության կամ օգտագործողի համար։

Բնորոշ օրինակներ և Տիպային լուծումներ

Արտադրական կարիքների համար օգտագործված ջերմակիր

կամ սառնակրի օգտագործում ջեռուցման կամ հովացման

նպատակներով (շենքեր, ձկնաբուծարաններ և այլն),

Պիտանի թափոնների զատում՝ վերամշակման (նաև այլ

ընկերություններին վաճառելու/տրամադրելու առումով) և ռեսուրսների

վերականգնման, հումքային բազայի համալրման նպատակով,

Արդյունաբերական համակեցություն`սիմբիոզ23, օրինակ ոչ օրգանական նյութերի

օգտագործում ցեմենտի արտադրության մեջ, խճի (շլակի) կիրառում

շինարարության և շինանյութրի արտադրության համար և այլն։

Պիտանի կողմնարտանդրանքի օրինակ (Սննդի արտադրություն) Ձվի վերադարձ հարաբերական ցուցանիշներ

%-ներով արտադրանքի նկատմամբ

«Աշտարակ Ձու» ՍՊԸ-ում 1․ձվի

փոշու արտադրության (պիտանի

պարենային կամ տեխնիկական

ձվերի վերադարձի և գերարտա-

դրության, հաշվին) և 2․ հավի

մսալյուրի (սատկած հավերի և այլ

թափոնների վերամշակում)

արտադրության կազմակերպման

շնորհիվ թափոնները կնվազեն

շուրջ 25 տոննա տարեկան:

Միաժամանակ, մի քանի

չափանիշներով, մեծապես կաճեն

բիզնես օգուտները մի քանի

չափանիշներով:

ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Պիտանի կողմնարտանդրանք, Բարելաված տնտեսվարում և

Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում։ ՌԱՄԱ միջոցառման բիզնես օգուտը՝

Արտադրողականության բարձրացում և Գործելու ազատության աստիճանի ընդլայնում,

Բնապահպանական օգուտը՝ Թափոնների կրճատում և վնասազերծում:

«Ձեր բարեկեցությունը կախված է Ձեր սեփական որոշումներից» Ջոն Ռոքֆելեր

                                                            23 Ֆիզիկապես սերտ կապի մեջ գտնվող երկու տարբեր օրգանիզմների փոխշահահավետ փոխգործակցություն։

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

Պիտանի կողմնարտադրանք 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

29 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

8.

Ապրանքի վերափոխում, դրա արտադրության, օգտագործման,

օգտահանման, վնասազերծման և ոչնչացման ընթացքում շրջակա

միջավայրի վրա վնասակար ազդեցության նվազեցման նպատակով։

Բնորոշ օրինակներ և Տիպային լուծումներ

Արտադրանքի օպտիմալ կյանքի/կենսափուլի և/կամ

ծառայության ժամկետի նախագծում,

Արտադրանքի նախագծում՝ նվազագույն

էներգատարության, ջրի և օժանդակ նյութերի

հնարավոր սակավ օգտագործմամբ,

Սակավաթափոն տեխնոլոգիաների ներդրման նպատակով գիտատեխնիկական

նորագույն նվաճումների օգտագործում,

Անթափոն արտադրության վերաբերյալ տեղեկատվության հայթհայթում,

Արտադրանքի դիզայն՝ դրա մոդերնիզացման, վերամշակման հնարավորություն-

ներով և արտադրության պրոցեսում գոյացող թափոնների մշակման, օգտահանման

և/կամ վնասազերծման՝ մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի վրա

վտանգավոր ներգործությունը բացառմամբ։

Արտադրանքի մոդիֆիկացման օրինակ (Քիմիական արտադրություն)

«Կաշի» ԲԲԸ-ում համապատասխան սարքավորումների

տեղադրման դեպքում հնարավոր կլինի 4 մմ-ոց

պատրաստի կաշվի հումքից ստանալ երկու տեսակի

պատրաստի արտադրանք՝ 1.5 մմ հաստությամբ մաքուր

կաշի և 2.5 մմ հաստությամբ թավշակաշի:

Միաժամանակ հումքի մնացորդների (ճարպեր և

ճարպոններ) վերամշակման միջոցով ստանալ

հեղուկ օճառ:

«Կաշի» ԲԲԸ-ում ՌԱՄԱ ցուցադրական ծրագրի

արդյունքում տարեկան ընդհանուր խնայողությունը

կազմել է շուրջ 7%:

ՌԱՄԱ կիրառված գործիքները՝ Արտադրանքի մոդիֆիկացում և Տեխնոլոգիայի փոփոխում: ՌԱՄԱ

միջոցառման բիզնես օգուտը՝ Արտադրողականության բարձրացում և Արտադրանքի որակի

բարելավում, Բնապահպանական օգուտը՝ Թափոնների կրճատում և վնասազերծում:

«Գոյատևում է ոչ թե ամենաուժեղ և ոչ էլ առավել խելացի տեսակը, այլ մեկը, որը լավագույն ձևով հարմարվում է փոփոխություններին» Չարլզ Դարվին

Արտադրանքի մոդիֆիկացում 

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

30 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՌԱՄԱ-ն առաջնորդվում է բիզնեսի բարգավաճման համար էկոլոգիապես անվտանգ,

աշխարհում ընդունված մեթոդների և միջոցների մշակման ու գործիքների կիրառման

սկզբունքներով։ ՌԱՄԱ մեթոդների ու գործիքների ներդրումը անհրաժեշտ է շուկայական

տնտեսությունում գործող ցանկացած ոլորտի, ցանկացած ընկերության համար: ՌԱՄԱ

ներդրումը շահեկան վիճակ կստեղծի անկախ քաղաքական իրավիճակներից, երկրում կամ

տվյալ ոլորտում օրենսդրության անկատարությունից, կոռուպցիոն ռիսկերի առկայությունից

և այլն։

ՌԱՄԱ կիրառման արդյունքում ակնհայտ են տնտեսական, բնապահպանական և

սոցիայական օգուտները սպառողների, տնտեսվարողների,կառավարության և երկիր համար։

Հայեցակարգային. Տեղական աղբյուրների և

հետազոտությունների վրա հիմնված

արտադրության տարբերակների դիտարկում:

Ընթացակարգային. Նախապատրաստում,

նախնական և մանրամասն գնահատում,

իրագործելիության ուսումնասիրություն և

իրականացում:

ՌԱՄԱ ծրագրի կիրառումը հատկապես կարևոր է Հայաստանում, որը հարուստ չէ հանածո

ռեսուրսներով և բարեկեցիկ երկիր դառնալու ու մրցունակ արտադրանք ստեղծելու

ցանկությունը կարող է իրականացվել միայն մտավոր, ինտելեկտուալ կարողությունների

զարգացման շնորհիվ։

Բնականաբար յուրաքանչյուր գործարար, սեփականատեր և արտադրության ղեկավար

լավագույնս պատկերացնում է իր բիզնեսի, իր ոլորտի հիմնախնդիրները և փորձում է

հաղթահարել առկա մարտահրավերները։ Սակայն, համաձայն ասացվածքի՝ «Խելոք մարդը`

իր սխալների վրա է սովորում, իմաստունը` ուրիշի», ՌԱՄԱ-ն կոչված է օգտակար լինել նման

իրավիճակներում։ Ցանկացած գործարար երբեք չի հրաժարվի իմաստուն և արհեստավարժ

փորձագետի խորուրդից, հատկապես ՌԱՄԱ-ի նման՝ աշխարհի զարգացած երկրներում

փորձարկված խորհրդատուից «Գիտունին գերի, տգետին ո՛չ սիրելի» սկզբունքով։

ՀՀ-ում ՌԱՄԱ մտածելակերպի, սկզ-

բունքների, տերմինաբանության այս

ձևաչափի տեղայնացման և զարգացման

նպատակով Երևանում կստեղծվի

ՌԱՄԱ կենտրոն։ Շահագրգիռ նախա-

րարությունների, պետական, մասնա-

վոր և հասարակական կազմակերպու-

թյունների մասնակցությությամբ կիրա-

կանացվեն ֆորումներ։ Հանրապետու-

թյան տարբեր մարզերում կստեղծվեն

բազմաթիվ ՌԱՄԱ ակումբներ՝

Հայաստանում ռեսուրսների արդյունավետության և մաքուր արտադրության կենսակերպը

տեղայնացնելու, որպես սովորույթ արմատավորելու և առօրեական դարձնելու նպատակով։

«Լավ է ունենալ գործուն ձեռքեր, քան խոսուն շուրթեր» ի գործ․․․

Հաղթանակի ճանապարհը

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

31 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

Հավելված 1. ՌԱՄԱ փորձնական ծրագրով ՀՀ ձեռնարկություններում իրականացված և առաջարկված միջոցառումների վերաբերյալ ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութեր Էներգիայի խնայողություն

«Աշտարակ Ձու» ՍՊԸ http://ashtarakdzu.am/

Հայաստան, Արագածոտնի մարզ, Աղձք համայնք

Ձվի արտադրության բնագավառում գործող

առաջատար կազմակերպություններից է,

զբաղեցնում է ՀՀ շուկայի շուրջ 8 տոկոսը:

Տարեկան արտադրությունը կազմում է մոտ 43.5

միլիոն հավկիթ (կամ ամսական 3.6 միլիոն հատ

ձու) և շուրջ 62 տ թռչնամիս:

Ձվի

փոշո

ւ

արտադրութ

յան

կազմակերպում

Հավի

մսալյուրի

արտադրութ

յուն

Կերի

ռացի

ոնալ

օգտագործո

ւմ

Oդափոխութ

յան

համակարգերի

վերազինում

Ջեռուցում

բնական

գազով

, էլեկտրականի

փոխարեն

Թռչնանոցն

երում

լուսդիոդային

լամպերի

տեղադրում

Թռչնանոցն

երի

պատերի

և տ

անիքի

ջերմամեկուսացում

Արտաքին

լուսավորման

լամպերի

արդիականացո

ւմ

Արևային

ֆոտովոլտ

աիկ

պանելների

օգտագործո

ւմ

Թռչնաղբի

օգտագործո

ւմ

համակացվ

ած

էներգիայի

ստացմ

ան

համար

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում - - + + + + + + + - Արտադրողականության ավելացում + + + - - + - - - - Արտադրանքի որակի բարելավում - - + - - + - - - - Կազմակերպչական արդյունավետություն - - + - - + - - - + Գործունեության աստիճանի մեծացում + + - - - - - - + +

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + + - - - - - - + Ջուր - - + - - - - - - - Էներգիա - - - + + + + + + + Թափոններ + + + - - - - - - + Կեղտաջրեր - - - - - - - - - - Արտանետումներ - - - + + + + + + +

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + + + + + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում - - + + + - + - + + Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում - - + + - - - - - - Սարքավորումների մոդիֆիկացում - - - - + + + + + - Տեխնոլոգիայի փոփոխում - - + + + + + + + + Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում + + - + - - - - - + Պիտանի կողմնարտադրանք + + - - - - - - - + Արտադրանքի մոդիֆիկացում + - + - - - - - + +

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

ՌԱՄԱ մեթոդների հետևողական կիրառման արդյունքում «Աշտարակ Ձու» ՍՊԸ հնարավոր օգուտները գնահատվում են շուրջ 35 մլն�դրամ տարեկան: Լրացուցիչ

ձեռքբերումներն են՝ սոցիալական և բնապահպանական բարելավումները, աշխատանքային պրակտիկայի արդիականացումը և ընկերության ածխածնային հետքի

կրճատումը:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

32 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութերի

խնայողություն

Էներգիայի խնայողություն Ջրի խնայողություն

«ԱՐԱՄԵ ԵՎ ՍՈՖԻ» ՍՊԸ

Հայաստան, Արարատի մարզ, գ. Լուսագյուղ

Հիմնական շեշտադրումը կատարվում է պանրի արտադրության

վրա` հնարավորություն ընձեռելով արտադրելու նաև մածուն:

Ուսումնասիրության պահին արտադրությունը գտնվում էր

կազմավորման շրջանում, ձեռնարկությունն իրականացրել էր կաթի

մթերում միջինը օրական 2-3 տոննա: Ձեռնարկության վերամշակման

հնարավորություններն են 6-7 տոննա օրական:

Օդային

իոնիզացն

ող

սարքերի

տեղադրում

Օդի

և ջրի

մանրէա

զերծո

ւմ

Ջեռուցման

համակարգի

էներգիայի

աղբյուրի

փոփոխութ

յուն

,

Կաթսաների

և

խողովակների

ջերմամեկուսացում

Կաթսաների

բաց

մակերևույթի

կափարիչով

ծածկ

ում

Սառնարան

-

պահեստարանների

վերակազմավորում

Սիճուկի 

վերաօգտագործո

ւմ 

յուղի ա

րտադրութ

յան 

համար

Սիճուկի

օգտագործո

ւմ

անասնակերի

ստացմ

ան

համար

Սիճուկի

օգտագործո

ւմ որպես

ոռոգման

ջուր

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում + + + + + + - - + Արտադրողականության ավելացում + + - - - - + + - Արտադրանքի որակի բարելավում + + - - - - - - - Կազմակերպչական արդյունավետություն - - + - + - + + + Գործունեության աստիճանի մեծացում + + - - - - - - -

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + - - - - + + + Ջուր - - - - - - + + + Էներգիա - - + + + + - - - Թափոններ + + - - - - + + + Կեղտաջրեր - - - - - - + + + Արտանետումներ - - + + + + - - -

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + + + + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում - - + - - - + + + Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում + + + - - - + + + Սարքավորումների մոդիֆիկացում - - + + - + - - - Տեխնոլոգիայի փոփոխում + + + - - - + + + Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում - - - - - - + + + Պիտանի կողմնարտադրանք - - - - - - + + - Արտադրանքի մոդիֆիկացում - - - - - - + + -

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

«Արամե և Սոֆի» ՍՊԸ-ում իրազեկվածության բարձրացման և կարողությունների կառուցման միջոցով գործնականում իրականացվեց ՌԱՄԱ

սկզբունքների և հասկացությունների վերաբերյալ գիտելիքի փոխանակում/կառավարում: Ծրագիրը խթան է հանդիսացել ձեռնարկատիրոջ համար`

ծավալելու սեփական ուսումնասիրություններ և դարձնելու համակարգը «խելացի», հնարավորինս կարճ ժամանակահատվածում նաև եկամտաբեր:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

33 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութերի խնայողություն Էներգիայի խնայողություն Ջուր

«Արարատ սննդի կոմբինատ» http://ararat-food.am/

Հայաստան, Երևան Շարուրի փող., 37 շենք

Կոմբինատը պատկանում է «Կարոլինա

Գրուպ» ՍՊԸ-ին, հիմնադրվել է 2011թ. և

ներկայումս բնական հյութերի արտադրման

բնագավառում ամենախոշորն է: Կոմբինատն

ապահովված է ժամանակակից սարքավորումներով և

լաբորատորիաներով: Կոմբինատը արտադրում է նաև թեյ,

պահածոներ, մրգային և բանջարեղենային խտանյութ խյուս:

Ճզմման

և հյութ

ի

արտադրութ

յան

գործը

նթացի

ժամանակացո

ւյց

Բացա

ռել հումքի

լվացմ

ան

ժամանակ

սինթետիկ

նյութ

երի

օգտագործո

ւմը

Հրաժարվել մրգերի

մշա

կման

համար

կաուստիկ

սոդայի

լուծույթի

օգտագործո

ւմից

Խտանյութ

ի որսում

լվացմ

ան

ջրում

և

վերադարձ

Օրգանական

թափոնները

օգտագործե

լ որպես

անասնակեր

Ջրի

տաքացմ

ան

համակարգից առաջա

ցող

գոլորշի

ն օգտագործե

լ

ջեռուցման

համար

Էլեկտրաէն

երգիայի

գիշե

րային

հաշվ

իչի

տեղադրում

Շոգեսպառման

համակարգի

կարգաբե

րում

Կազմակերպել լվացո

ղ

ջրի

վերաշր

ջանառութ

յուն

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում + - - + - + + + + Արտադրողականության ավելացում + - - + + + - + - Արտադրանքի որակի բարելավում - + + - - - - - - Կազմակերպչական արդյունավետություն + - - + + + + + + Գործունեության աստիճանի մեծացում - + + - - - - - -

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + + + + - - - - Ջուր + - - - - + - + + Էներգիա - - - - - + + + - Թափոններ + + + + + - - - - Կեղտաջրեր + - - - - + - + + Արտանետումներ - - - - - + + + -

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + - - + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում - + + + + + - + + Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում + - - + - + + + + Սարքավորումների մոդիֆիկացում + - - - - - - + - Տեխնոլոգիայի փոփոխում - + + - - + - - - Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում - - - - + + - + + Պիտանի կողմնարտադրանք - - - - + - - - - Արտադրանքի մոդիֆիկացում - - - - + - - - -

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

«Արարատ սնունդ» ընկերությունն ընդունել է առաջարկությունները և նշել, որ մինչև ՌԱՄԱ-ի հետ ծանոթանալը, նրանք տեղյակ չեն եղել ռեսուրսների

անարդյունավետության նվազեցմանն ուղղված պոտենցիալ լուծումներին: ՌԱՄԱ ուղին սկսելու համար ընկերությանը անհրաժեշտ կլինի ծախսերի խորը

վերլուծություն իրականացնել, ինչը պատկերացում կտա տեխնիկական և ընթացակարգային բարելավման համար անհրաժեշտ գումարների մասին` դրամի վերածելով

ռեսուրսների խնայողությունները` ի շահ ընկերության։

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

34 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութերի խնայողություն Էներգիա Ջուր

«Լուկաշինի գյուղատնտեսական ասոցիացիա» սպառողական

կոոպերատիվը Հայաստան, Արմավիրի մարզ, գ. Լուկաշին

Հիմնական գործունեությունը չրերի արտադրությունն է սեղանի

սորտերի մրգերից (ծիրան, դեղձ, սալոր, խնձոր, տանձ, թուզ, խաղող)

և սեխից, որոնք աճեցվում են Արմավիրի մարզի Լուկաշին

գյուղական համայնքում և հայտնի են իրենց համային

հատկանիշներով: Տարեկան միջին արտադրական հզորությունը

կազմում է 14,000 կգ վերջնական արտադրանք, որը հիմնականում

սպառվում է ներքին շուկայում և մասամբ արտահանվում է։

Արտադրանքի

փաթեթավորում

ազոտի

մթնոլորտում

ծծմբի

օգտագործմ

ան

փոխարեն

Մրգերի

նախնական

մշա

կում

առանց

կաուստիկ

սոդայի

օգտագործմ

ան

Թափոնները

(կոթեր

,

կեղև

, սերմեր

,

պտղախյուս

)

օգտագործո

ւմ որպես

անասնակեր

Ծիրանի

կորիզի

միջո

ւկի

օգտագործո

ւմ

անուշեղենի

համար

Կոշտ

կորիզների

և ա

յլ

թափոններն

օգտահանում

որպես

կոմպոստ

Չորանոցն

երի

օդափոխման

(գոլորշո

ւ

հեռացմ

ան

)

խողովակների

ձևափախում

Առանց կաուստիկ

սոդայի

կեղտաջր

երի

օգտագործո

ւմը

ոռոգման

համար

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում + + - - - + + Արտադրողականության ավելացում - - + + + - - Արտադրանքի որակի բարելավում + + - - - - - Կազմակերպչական արդյունավետություն + - + - + + + Գործունեության աստիճանի մեծացում - + - + - - -

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + + + + - - Ջուր - + - - - - + Էներգիա - - - - - + - Թափոններ + + + + + - - Կեղտաջրեր - + - - - - + Արտանետումներ + - - - - + -

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում + + + + + - + Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում + + - - - + - Սարքավորումների մոդիֆիկացում - - - - - + - Տեխնոլոգիայի փոփոխում + + - - - + + Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում - - + + + - + Պիտանի կողմնարտադրանք - - + + + - + Արտադրանքի մոդիֆիկացում - - + + + - -

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

ՌԱՄԱ ծրագրի շրջանակներու, կազմվել է ծրագրի առաջարկի նախագիծ՝ 3 արևային կոնվեկտիվ չորանոցների և արևային ջրատաքացուցչի

(կոլեկտոր) տեղադրման համար, որը կֆինանավորվի Գլոբալ էկոլոգիական ֆոնդի (ԳԷՖ)/ՄԱԶԾ փոքր դրամաշնորհների ծրագրի (ՓԴԾ) կողմից: Այս

հաջողված դեպքը կհանդիսանա ՌԱՄԱ մոդելի կրկնօրինակման նախադեպ այլ չիր արտադրող ՓՄՁ-ների համար` տարածելով ՌԱՄԱ

գործելակերպը և ներմուծելով «կանաչ» արտադրության մշակույթը։

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

35 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութերի խնայողություն Էներգիայի խնայողություն Ջուր

«Երվանդաշատի գյուղատնտեսական ասոցիացիա» սպառողական

կոոպերատիվի Հայաստան, Արմավիրի մարզ, գ. Երվանդաշատ

Հիմնական արտադրանքը մրգային չրերն են ստացված տեղական

հումքից` ծիրան («Սաթենի» տեսակի), դեղձ (Արարատյան

դաշտավայրում մշակվող միջնահաս և ուշահաս), տանձ

(հիմնականում «Անտառային գեղեցկուհի»), սև սալոր (երեք տեսակ),

և կեռաս: Արտադրանքի հիմնական մասը իրացվում է Ռուսատանի

Դաշնությունում և ներքին շուկայում:

Սեփական

արտադրութ

յան

հումքային

բազայի

ընդլա

յնում

Չորանոցի

բուրավետ

ջուրը

օգտագործե

լ

օծա

նելիքի

արտադրութ

յան

մեջ

Կոշտ

թափոնների

օգտագործո

ւմ որպես

պարարտանյութ

Փափուկ

թափոնները

օգտագործո

ւմ որպես

անասնակեր

Չրերի

արտադրութ

յան

տեխնոլոգիայի

փոփոխում՝ էլեկտրական

և ա

րևային

չորանոցն

երի

համակցմ

ան

եղանակով

Չորանոցի

օդափոխման

համակարգի

ձևափոխում

Էլեկտրաէն

երգիայի

գիշե

րային

հաշվ

իչի

տեղադրում

Ոռոգման

կաթիլա

յին

համակարգի

ներդրում

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում + - - - + + + + Արտադրողականության ավելացում + + + + + - - - Արտադրանքի որակի բարելավում + - - - + - - - Կազմակերպչական արդյունավետություն + + + + - + + + Գործունեության աստիճանի մեծացում - - - - + - - +

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + + + - - - - Ջուր - + - - - - - + Էներգիա - - - - + + + + Թափոններ + + + + - - - - Կեղտաջրեր - + - - - - - + Արտանետումներ - - - - + + + +

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + + + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում - - + + + + - + Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում + + - - - + + + Սարքավորումների մոդիֆիկացում - - - - + + - - Տեխնոլոգիայի փոփոխում - - - - + + - + Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում - + + + - - - - Պիտանի կողմնարտադրանք - + + + - - - - Արտադրանքի մոդիֆիկացում + + + + - - - -

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

ՌԱՄԱ գնահատման արդյունքում ընկերությունը նվազեցրել է ջրի և էներգիայի ծախսը էլեկտրական չորանոցների փոփոխման և ոռոգման

համակարգի արդյունավետության բարձրացման միջոցով: Բացի տնտեսական և բնապահպանական օգուտներից, ՌԱՄԱ ծրագիրը բարելավեց նաև

«Երվանդաշատի գյուղատնտեսական ասոցիացիա» սպառողական կոոպերատիվի աշխատանքային գործելակերպը և ընդհանուր նկարագիրը:

 

   

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

36 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութերի խնայողություն Էներգիայի խնայողություն Ջուր

Մարիլա ՍՊԸ

Հայաստան, Սյունիքի մարզ, Կապան քաղաք

Մարիլա ՍՊԸ-ն իրականացնում է մաքուր

արտադրություն սկսած 2014թ-ից: Հիմնվել է 2010թ.,

ունի կաթնամթերք ու մսամթերք արտադրող

հաջողակ ընկերության համբավ: Ընկերությունը

մեծ ուշադրություն է դարձնում արտադրանքի

որակին: Մարիլայի արտադրանքի (մածուն,

պանիր, կաթնաշոռ, թթվասեր, կաթ և թան) 70%-ը սպառվում է

Սյունիքի մարզում, իսկ մնացած 30%-ը` Երևանում:

Արտադրական

սարքավորումների

փոխարինում

,

արդիայա

նացո

ւմ

Պլա

ստիկ

տարաների

փոխարինում

էկոլոգիապես

մաքուր

փաթեթներով

Շշա

լցման

համակարգի

կատարելա

գործո

ւմ

Հոսքագծո

ւմ կաթի

մղում

սեղմված օդի

միջո

ցով

ջրի

փոխարեն

Սպառման

շուկայի

ուսոմնասիրութ

յուն

Արտադրամասում

լուսավորման

համակարգի

սենսորների

տեղադրում

Սառնարանի

դրսի

պատի

ջերմամեկուսացում

և

լուսային

բացվ

ածք

ների

ծածկ

ում

Ջեռուցման

մարտկոցն

երի

վրա

կարգավորիչների

տեղադրում

Լվացմ

ան

ջրի

օգտագործո

ւմ

ոռոգման

նպատակով

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում + - + + + + + + + Արտադրողականության ավելացում + - + + - - - - - Արտադրանքի որակի բարելավում + + - + - - - - - Կազմակերպչական արդյունավետություն - - + - + - - - + Գործունեության աստիճանի մեծացում + + - - - - - - -

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + + + + - - - - Ջուր + - - + - - - - + Էներգիա + - - - - + + + - Թափոններ + + + + + - - - - Կեղտաջրեր + - - + - - - - + Արտանետումներ + - - - - + + + -

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + + + + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում - + - - - - + - + Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում - - + + + - - - - Սարքավորումների մոդիֆիկացում + - - + - + + + - Տեխնոլոգիայի փոփոխում - + + + - + + + + Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում - - - - - - - - + Պիտանի կողմնարտադրանք - - - - - - - - + Արտադրանքի մոդիֆիկացում - + - - - - - - -

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

ՌԱՄԱ ցուցադրական ծրագրի արդյունքում ընկերությունում, նյութերի և էներգիայի խնայողություն շնորհիվ տարեկան ծախսերը կրճատվել են մոտ 20 %-ով և

բարելավել է բնապահպանական ազդեցությունը: «Մարիլա» ՍՊԸ-ում ՌԱՄԱ պիլոտային ծրագրի իրականացումը նպաստել է ընկերության կողմից ռեսուրսների

արդյունավետ օգտագործմանը, մաքուր արտադրությանը, առավել ցածր բնապահպանական ազդեցությամբ:

   

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

37 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութերի խնայողություն Էներգիայի խնայողություն Ջուր

«ՅՈՒՆԻՖԻՇ» ՍՊԸ http://www.unifish.am/

Հայաստան, Արարատի մարզ, գ. Սայաթ-Նովա

Ձկնաբուծական տնտեսությունը 

ստեղծվել է 2006 թ։Լայն ճանաչում 

ունի նաև աշխարհի բազմաթիվ 

երկրներում: Իրականացնում է 

ձկնամթերքի, մանրաձկան, 

ձկնկիթի արտադրություն, մշակում և վաճառք: Ունի 396 ջրավազան-

ներ: Ներկայումս արտադրական հզորությունը թառափազգիների 

համար կազմում է մինչև 2000 տ, սաղմոնազգիների համար՝ 2200 տ:

Կերակրման

ավտոմատացմ

ան

համակարգի

ներդրում

Ձկնամթերքի

մնացո

րդների

վերամշա

կում

պարարտանյութ

ի

Թափոնների

երկրորդային

օգտագործո

ւմ

Ձկնամթերքի

մնացո

րդների

վերամշա

կում

համակցվ

ած

կերերի

արտադրութ

յան

համար

Վերականգնվող

էներգիայի

աղբյուրների

(արևային

,

երկրաջե

րմային

)

օգտագործո

ւմ

Ավազաններում

թթվածն

ային

սենսորների

/ տ

վիչների

տեղադրում

Ավազաններում

օդափոխման

սարքավորումների

տեղադրում

Ջրային

ռեսուրսների

վերաօգտագործո

ւմ

ռեցի

րկուլյա

ցիոն

տեխնոլոգիայի

ներդրում

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում + - - - + - - + + Արտադրողականության ավելացում + + + + - + + - - Արտադրանքի որակի բարելավում + - - - - + + - - Կազմակերպչական արդյունավետություն + + + + - + + - - Գործունեության աստիճանի մեծացում - - - - + - - - -

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + + + - + + - - Ջուր + - - - - - - + + Էներգիա - - - - + - - - - Թափոններ + + + + - + + - - Կեղտաջրեր - - - - - - - + + Արտանետումներ - - - - + - - - -

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + + + + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում + + + + + - - + + Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում + - - - - - - + + Սարքավորումների մոդիֆիկացում - - - - + + + - - Տեխնոլոգիայի փոփոխում + - - - + + + - - Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում - + + + - - - + + Պիտանի կողմնարտադրանք - + + + - - - - - Արտադրանքի մոդիֆիկացում + + + + + - - - -

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

Բացի տնտեսական և բնապահպանական օգուտներից, ՌԱՄԱ ցուցադրական ծրագիրը բարելավեց նաև կազմակերպության աշխատանքային գործելակերպը և

ընդհանուր նկարագիրը: Ներկայացված առաջարկների իրագործումը կապահովի ձկնամթերքի ինքնարժեքի իջեցումը, ձկան աճի տեմպերի արագացումը, ջրի ծախսի

քչացումը, ջրավազաններում ֆոտոսինթետիկ թթվածնի յուրացման հաշվին արտադրանքի մեծացումը:

   

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

38 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութերի խնայողություն Էներգիայի խնայողություն

«ՀԱՏՄ» ՏՆԱՇԻՆԱԿԱՆ ՄԻԱՎՈՐՈՒՄ ՍՊԸ

Հայաստան, Շիրակի մարզ, գ. Մայիսյան

Ընկերությունը ստեղծվել է 1991թ. ՀՀ կառավարության և Ամերիկայի

հայկական համագումարի համատեղ ջանքերով, աղետի գոտու

շինարարության համար բարձրորակ և սեյսմակայուն շինանյութերի

արտադրության նպատակով: Ձեռնարկության հիմնական

արտադրական ուղղություններից է դպրոցական, գրասենյակային և

խոհանոցային կահույքի պատրաստումը: Արտադրվում է նաև

բարձրորակ կահույք բնակարանների կահավորման համար:

Սարքավորումների

արտադրողականութ

յան

համապատասխանեցո

ւմ

առկա

պատվերներին

Արտադրական

խոտանի

վերաօգտագործո

ւմ

Փայտ

անյութ

ի

թափոնների

հիման

վրա

փելեթների

և բրիկետների

արտադրութ

յան

կազմակերպում

Արտադրութ

յան

գործը

նթացը

կենտրոնացն

ել մեկ

պարփակ

տարածք

ում

Արտադրական

տարածք

ների

օպտիմալա

ցում

Էլեկտրամատակարարմ

ան

համակարգի

համապատասխանեցո

ւմ

ներկա

պահանջա

րկին

Փոքրացն

ել վարչա

կան

հատվածի

զբա

ղեված

տարածք

ը

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում + + - + + + + Արտադրողականության ավելացում + + + - - - - Արտադրանքի որակի բարելավում - - - - - - - Կազմակերպչական արդյունավետություն + + + + + + + Գործունեության աստիճանի մեծացում - - + - - - -

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + + - - - - Ջուր - - - - - - - Էներգիա + - + + + + + Թափոններ + + + - - - - Կեղտաջրեր - - - - - - - Արտանետումներ + - + + + + +

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում - + + - - - - Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում + + + + + + + Սարքավորումների մոդիֆիկացում + - - - - - - Տեխնոլոգիայի փոփոխում - - - - - - - Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում - + + - - - - Պիտանի կողմնարտադրանք - - + - - - - Արտադրանքի մոդիֆիկացում - - - - - - -

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

Ընկերության գործառնությունը ունի նվազման միտում, պայմանավորված ատադրության ծավալների կորստով, որը հանգեցրել է երկարատև անգործության:

Ընկերության ղեկավարությունը, հետևելով ՌԱՄԱ առաջարկություններին, իրականցրել է ծախսատար ներդրումներ չպահանջող տարբերակները, որոնք ուղղված են

ծախսերի մրցունակության բարձրացմանը և գործառնական կորուստների նվազեցմանը: Ֆինանսական միջոցների հասանելիության պարագայում առաջարկված

միջոցառումները կօգնեն ընկերության տնտեսական կենսունակության բարելավմանը։

   

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

39 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութերի խնայողություն Էներգիայի խնայողություն

«Մ ԵՎ ՄԱՎՐ» ԲԲԸ

Հայաստան, Արարատի մարզ, ք. Արտաշատ

Ընկերությունը ստեղծվել է 1999թ․ Գործունեության

հիմնական ոլորտներն են շինարարական նյութերի

արտադրությունը, նախագծումը և շինարարու-

թյունը: Արտադրանքի հիմնական տեսակներն են

կերամիկական կղմինդրը, կերամիկական

սալիկները, ջերմաձայնամեկուսիչ նյութերը:

Արտադրանքը հիմնականում օգտագործվում է ներքին շուկայում,

իսկ որոշ մասը արտահանվում է Վրաստան:

Արտադրութ

յանը

մոտ

գտնվող

հանքավայրերի

հումքի

օգտագործո

ւմ

Չորանոցն

երից հեռացվ

ող

փոշե

ացվ

ած օդից հումքի

որսում

զտիչներում

Սարքավորումների

փոխարինում

ժամանակակից սարքերով

Արտադրանքի

խոտանի

մշա

կման

ժամանակ

փոշե

կլա

նիչների

կիրառում

Հումքի

պահպանման

պայմանների

փոփոխութ

յուն

Չորանոցն

երից

արտանետվող

գազի

ջերմութ

յան

վերաօգտագործո

ւմ

Արտադրական

կոմպակտ

համակարգի

ստեղծո

ւմ

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում + + + + + + + Արտադրողականության ավելացում - - + - - - - Արտադրանքի որակի բարելավում - - + - + - - Կազմակերպչական արդյունավետություն + + - + + + + Գործունեության աստիճանի մեծացում + - + - - - -

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + + + + - + Ջուր - - - - - - - Էներգիա + - + - + + + Թափոններ + + + + + - + Կեղտաջրեր - - - - - - - Արտանետումներ + - + - + + +

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում + - - - - - - Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում + + - + + + + Սարքավորումների մոդիֆիկացում - - + - - + - Տեխնոլոգիայի փոփոխում - - - - + + - Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում - + - + - + - Պիտանի կողմնարտադրանք - - - - - - - Արտադրանքի մոդիֆիկացում - - - - - - -

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

ՌԱՄԱ ծրագիրը մեթոդապես օգնում է ընկերությանը գործունեության փուլերում լուծել թափոնների կրճատման, հումքի և էներգիայի օգտագործման արդյունավետու-

թյան բարձրացման խնդիրները: Գրանցվել են տնտեսական և էկոլոգիական նվաճումներ: ՌԱՄԱ գնահատման արդյունքում առաջարկվել են աղտոտման, թափոնների

կրճատման, գործիքների բարելավման, ջարդման, մաղման գործընթացների փոփոխման և սանիտարական բարելավմանն ուղղված միջոցառումներ:

   

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

40 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

ՌԱՄԱ ծրագրով նախաձեռնած/իրականացված միջոցառումներ Նյութերի խնայողություն Էներգիայի խնայողություն Ջուր

«Կաշի» ԲԲԸ

Հայաստան, Երևան, Էրեբունի թաղամաս

Գործարանում պահպանվում են հազարամյա

ավանդույթները: Այն գործում է թուրքական և

պարսկական ապրանքների հետ խիստ

մրցակցության պայմաններում: Գործարանի

մաքրման կայանի վերկառուցումը միջազգային

շուկայում վաճառքի հնարավորություններ

ընձեռեց «Կաշի» ԲԲԸ-ին իր կիսաֆաբրիկատ

նյութերի և պատրաստի արտադրանքի համար։

Հումքի

մնացո

րդների

օգտագործո

ւմ որպես

անասնակերի

հավելա

նյութ

Հումքի

մնացո

րդների

օգտագործո

ւմ որպես

օրգանական

պարարտանյութ

Հումքի

մնացո

րդների

վերամշա

կում

բնական

հեղուկ

օճառի

ստացմ

ան

համար

Կաշվ

ի հումքից երկու

տեսակի

մաքուր

կաշի

և

թավշա

կաշվ

ի

արտադրանքների

ստացո

ւմ

Տաք

ջրի

կաթսայի

փոխարինում

բնական

գազով

աշխ

ատող

կոնդենսացի

ոն

կաթսայով

Արևային

ջրատաքացո

ւցիչների

տեղադրում

տաք

ջրի

ստացմ

ան

համար

Ջրամաքրման

համակարգի

կատարելա

գործո

ւմ

Բիզնես օգուտներ Ծախսերի նվազեցում - - - + + + - Արտադրողականության ավելացում + + + + + - - Արտադրանքի որակի բարելավում - - - - - - - Կազմակերպչական արդյունավետություն + + + + - - + Գործունեության աստիճանի մեծացում - - - - - + +

Բնապահպանական

օգուտներ

Հումք/Նյութեր + + + + - - - Ջուր - - - - - - + Էներգիա - - - - + + - Թափոններ + + + + - - - Կեղտաջրեր - - - - - - + Արտանետումներ - - - - + + -

Մեթոդներ/գործիքներ Բարելաված տնտեսվարում + + + + + + + Մուտքային նյութերի փոփոխում + + + + + + - Գործընթացի վերահսկման ուժեղացում - - - - - - + Սարքավորումների մոդիֆիկացում - - - - + + - Տեխնոլոգիայի փոփոխում - - - + + + + Տեղում վերամշակում, վերաօգտագործում + + + + - - + Պիտանի կողմնարտադրանք + + + + - - - Արտադրանքի մոդիֆիկացում + + + + - + -

Մեկնաբանություններ,

քաղած դասեր

ՌԱՄԱ գնահատման արդյունքում առաջարկված միջոցառումները՝ ռեսուրսների արդյունավետության/օգտագործման և մաքուր արտադրության փորձի բարելավման

համար՝ վնասակար արտանետումների և արտահոսքերի վերացում, սարքավորումների օպտիմալացման միջոցով էներգիայի ծախսի նվազեցում, թափոնների

պատշաճ հեռացում և կեղտաջրերի վերաօգտագործում, շուկայում արտադրանքի մրցունակության բարձրացում, ընդունվել և իրականացվել են «Կաշի» ԲԲԸ-ում։

   

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

41 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

Հավելված 2. Ընդհանուր հակիրճ տեղեկություններ ՀՀ արդյունաբերության և

բնապահպանական վիճակի վերաբերյալ

Արդյունաբերություն

Ըստ պաշտոնական տվյալների՝ արդյունաբերությունը հանդիսանում է Հայաստանի

տնտեսության հիմքը: ՀՀ կառավարությունը, առաջնորդվում է երկրի տնտեսության

մրցունակության բարձրացման և շարունակական տնտեսական աճի ապահովման

հրամայականներով, այն ընդունել է գիտելիքահեն տնտեսություն կառուցելու

անհրաժեշտությունը և նախաձեռնել է իրականացնել արտահանման ուղղվածություն ունեցող

արդյունաբերական քաղաքականություն: Հայաստանի արդյունաբերական արտադրանքն,

ըստ տնտեսական գործունեության տեսակների և մշակող արդյունաբերության կառուցվածքը

բերված են ստորև. Արտադրանքն, ըստ տնտեսական գործունեության տեսակների

Մշակող արդյունաբերության կառուցվածքը

Արտադրական կազմակերպությունների համար արտադրանքի արտադրության

վերլուծությունը կարևոր նշանակություն ունի: Վերլուծական գործընթացում առաջադրվում

են հետևյալ խնդիրները.

իրականացնել մարքեթինգային վերլուծություն,

վերլուծել արտադրանքի տեսականին, կառուցվածքը, որակը և համաչափությունը,

որոշել արտադրանքի արտադրության ծավալի վրա տարբեր գործոնների

ազդեցությունը:

Վերլուծական հետազոտությունները իրականացվում են հետևյալ տեղեկատվական

աղբյուրներով.

բիզնես-ծրագիր,

արտադրանքի մասին հաշվետվություն,

Մշակող

արդյունաբերություն62%

Հանքագործական

արդյունաբերություն18%

էլեկտրաէներգիայի, 

գազի և գոլորշու

մատակարարում18%

Ջրամատակարարում, 

կոյուղի և թափոնների

կառավարում2%

Սնունդ54%Մետալուրգիա

24%

Շինանյութերի

արտադրություն7%

Քիմիական

արդյունաբերություն4%

Մեքենաշինություն4%

Ոսկերչություն3%

Թեթև

արդյունաբերություն1%

Այլ ոլորտներ6%

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

42 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

հիմնական միջոցների մասին հաշվետվություն,

նյութական պաշարների մասին հաշվետվություն,

մարքեթինգային ծառայության տվյալներ,

սկզբնական հաշվառման տվյալներ և այլն:

Երկրի տնտեսական քաղաքականության հիմնական խնդիրներից է հանդիսանում նաև

մրցակցային միջավայրի շարունակական բարելավումը, որն առավել բարենպաստ

պայմաններ կարող է ապահովել ձեռնարկատիրական գործունեության, շուկաների

զարգացման և միջազգային չափանիշներին համապատասխանեցման, հասարակության

կենսական պահանջների ամբողջական բավարարման, ինչպես նաև սպառողների շահերի

արդարացի պաշտպանության համար: Վերջին տարիներին Հայաստանում արդյունավետ

աշխատանքներ են տարվել բարեխիղճ մրցակցության համար անհրաժեշտ պայմանների

ապահովման, գործարար միջավայրի բարելավման, ինչպես նաև ՓՄՁ զարգացման

ուղղություններով, ինչի մասին են վկայում համաշխարհային հանրության կողմից տրված

Հայաստանի վարկանիշային գնահատականները:

Բնապահպանություն

Որպես ՄԱԿ-ի «Կլիմայի փոփոխության մասին» շրջանակային կոնվենցիայի (այսուհետ,

Կոնվենցիա) Հավելված I չընդգրկված երկիր Հայաստանը չունի ՋԳ արտանետումների

նվազեցման քանակական պարտավորություններ: Սակայն աջակցելով Կոնվենցիայի

նպատակին, ինչպես նաև հաշվի առնելով, որ արտանետումների նվազեցումը համահունչ է

երկրի տնտեսական, էներգետիկ և բնապահպանական նպատակներին, Հայաստանն

իրականացնում է և զարգացման հեռանկարներում նախատեսում է կլիմայի փոփոխության

մեղմմանը նպաստող միջոցառումներ:

Հայաստանում վերջին տարիներին ընդունվել և լրամշակվել են մի շարք օրենքներ և

ենթաօրենսդրական ակտեր, մշակվել և իրականացվում են զարգացման ազգային և ճյուղային

ծրագրեր, որոնք հիմնված են կայուն և ցածր ածխածնային զարգացման սկզբունքների վրա:

Օրենքներ՝ «Մթնոլորտային օդի պահպանության մասին» ՀՀ օրենքը, «Էներգետիկայի մասին»

ՀՀ օրենքը, «Էներգախնայողության և վերականգնվող էներգետիկայի մասին» ՀՀ օրենքը,

«Թափոնների մասին ՀՀ օրենքը», «ՀՀ անտառային օրենսգիրքը» և այլն։

ՀՀ կառավարության որոշումներ՝ Բնակավայրերում օդն աղտոտող նյութերի սահմանային

թույլատրելի կոնցենտրացիաների (ՍԹԿ) և Մթնոլորտային օդի աղտոտման անշարժ

աղբյուրներ ունեցող կազմակերպությունների սահմանային թույլատրելի արտանետումների

նորմատիվների նախագծերի քննության և արտանետումներ կատարելու թույլատվություն

տալու կարգը հաստատելու մասին և այլն:

Թափոնների գործածության ոլորտում պետական քաղաքականության հիմնական ուղղությունը

թափոնների գոյացման և դրանց վտանգավորության նվազեցումն է հետեւյալ միջոցներով.

Անթափոն և սակավաթափոն տեխնոլոգիաների ներդրման նպատակով գիտատեխնիկա-

կան նորագույն նվաճումների օգտագործում.

Թափոնների քանակի նվազեցման նպատակով նյութահումքային ռեսուրսների համալիր

օգտագործում.

Հումքային արժեք ունեցող թափոնների առավելագույն սպառում ուղղակի, կրկնակի կամ

այլընտրանքային օգտագործումով.

Օգտահանման համար ոչ պիտանի թափոնների անվտանգ հեռացման ապահովում՝

թափոնների վնասազերծման և ոչնչացման համապատասխան տեխնոլոգիաների,

էկոլոգիապես անվտանգ մեթոդների և միջոցների մշակմամբ.

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

43 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

Թափոնների գործածության ոլորտում տեղեկատվության մատչելիության ապահովում.

Տնտեսական խթանման մեխանիզմների սահմանում:

Հայաստանը չունի սեփական վառելիքային ռեսուրսներ և վառելիքի պահանջարկը

բավարարվում է հիմնականում ներմուծման շնորհիվ:

Վառելիքի հիմնական տեսակը (շուրջ 80 %-ը) բնական գազն է: Ստորև նկարում բերված է ՀՀ-

ում հանածո վառելիքների սպառման կառուցվածքն ըստ տեսակների և «Էներգետիկա»

սեկտորի24 CO2 արտանետումների կառուցվածքն ըստ ենթակատեգորիաների25։

Հանածո վառելիքների սպառման կառուցվածքն ըստ տեսակների (ՏՋ)

CO2 արտանետումների կառուցվածքն ըստ ենթակատեգորիաների (Գգ)

ՀՀ էներգետիկ անվտանգության ապահովման հիմնական խնդիրներն են.

ՀՀ կայուն տնտեսական զարգացման համար նախադրյալների ստեղծում,

Տարածաշրջանում ՀՀ էլեկտրաէներգետիկ համակարգի ինքնաբավության և արտահան-

ման ներուժի ապահովում,

Ներդրումների համար գրավիչ միջավայրի ստեղծում, այդ թվում` ինչպես վերականգն-

վող ու այլընտրանքային էներգետիկայի, այնպես էլ ատոմային էներգետիկայի ոլորտում,

                                                            24 Ըստ ԿՓՓՄԽ (IPCC) դասակարգման «Էներգետիկա» սեկտորը ներառում է վառելիքի այրման հոտ կապված բոլոր

գործառույթները։ 25 Բերված է 2012թ․պաշտոնական ամենավերջին տվյալները, թերևս հետագա տարիներին վառելիքաէներգետիկ պաշարների

(ՎԷՊ)-ի սպառման կառուցվածքը մնացել է գրեթե անփոփոխ։

01000020000300004000050000600007000080000

020040060080010001200140016001800

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

44 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

Էներգիայի սպառման արդյունավետության և էներգախնայողության ապահովում,

ՋԳ արտանետումների կրճատում,

Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության սահմանված մակարդակի ապահովմանն

ուղղված հիմնադրույթների մշակում:

Էներգետիկ անվտանգության ապահովման ուղիներն են.

Էներգետիկ անվտանգության ապահովման համակարգի զարգացում,

Վերականգնվող էներգառեսուրսների արդյունավետ օգտագործման և էներգախնայո-

ղության ապահովում,

Ատոմային էներգետիկայի զարգացում,

Էներգառեսուրսների մատակարարման տարատեսականացումն ու էլեկտրաէներգետիկ

համակարգի տարածաշրջանային ինտեգրում,

Էներգետիկայի բնագավառի ֆինանսական կայունության և տնտեսական արդյունավե-

տության սահմանված մակարդակի ապահովումը,

Էներգետիկ անվտանգության ապահովումն արտակարգ իրավիճակներում և պատերազ-

մական պայմաններում:

Ջրային ռեսուրսների վրա կլիմայի փոփոխության հետևանքները մեղմելու և տնտեսությունը

բնական նոր պայմաններին հարմարեցնելու համար առաջարկվում է իրականացնել հետևյալ

համալիր միջոցառումները․

Վարչարարական և պլանավորման.

o Հայաստանի բոլոր խոշոր գետային ավազանների կառավարման պլանների մշակման

գործընթացում հաշվի առնել կլիմայի փոփոխության գործոնը,

o Հիդրոլոգիական դիտակետերի ցանցի օպտիմալացում և վերազինում ժամանակակից

սարքավորումներով,

o Ջրօգտագործման թույլտվությունների տրամադրում՝ հաշվի առնելով կլիմայի փոփո-

խության ռիսկերը,

o Բոլոր գետավազաններում գետային հոսքի ձևավորման տարածքներում հիդրոլոգիական

արգելոցների ստեղծում,

Հետազոտական և տեղեկատվական.

o Բարձր լեռնային լճերի ջրային ռեսուրսների վրա կլիմայի փոփոխության ազդեցության

գնահատում,

o ՀՀ տարածքում բոլոր խոշոր գետավազանների համար ձյան պաշարի փոփոխության

գնահատում, կլիմայի փոփոխության սցենարներով պայմանավորված, համակարգչային

մոդելավորման կիրառում բոլոր խոշոր գետավազանների համար,

o Ստորերկրյա ջրերի վրա կլիմայի փոփոխության ազդեցության գնահատում,

o Էկոլոգիական հոսքի հաշվարկման մեթոդի լրամշակում,

Տնտեսական և տեխնիկական.

o Նոր փոքր ջրամբարների կառուցում և չգործողների վերականգնում,

o Ստորերկրյա ջրերի մոնիթորինգի վերսկսում,

o Խմելու ջրամատակարարման և ոռոգման համակարգերում հոսակորուստների կրճա-

տում,

o Գյուղատնտեսության մեջ ոռոգման առաջատար եղանակների կիրառման խթանման

տնտեսական մեխանիզմների մշակում:

Հայաստանում  ներկայումս  բացակայում  են  կեղտաջրերի  մաքրման  համակարգերի 

վերակառուցման և արդիականացման ծրագրեր:

Ռեսուրսների արդյունավետություն և մաքուր արտադրություն (ՌԱՄԱ) ծրագիր

45 

Արդյունավետ և մաքուր բիզնեսի ուղեցույց 

 © ՄԱԱԶԿ 2015. Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Տեղեկատվական փաստաթղթում ընդգրկված նյութի վերարտադրումը

և տարածումը կրթական կամ այլ ոչ առևտրային նպատակով թույլատրվում է/լիազորված է առանց հրատարակչի կողմից

նախնական գրավոր թույլտվության՝ պայմանով, որ աղբյուրը լիովին ճանաչված է: Տեղեկատվական փաստաթղթում ընդգրկված

նյութի վերարտադրումը վաճառքի կամ այլ առևտրային նպատակով

արգելվում է առանց հրատարակչի գրավոր համաձայնության: Սույն տպագրությունում կիրառված նշումները և նյութի

ներկայացումը չի ենթադրում Միավորված ազգերի կազմակերպության արդյունաբերական զարգացման ծրագրի (ՄԱԱԶԿ)

քարտուղարության անունից արված որևէ կարծիքի արտահայտում՝ կապված որևէ երկրի, տարածաշրջանի, քաղաքի կամ

տարածքի կամ իր լիազորությունների իրավական կարգավիճակի, կամ կապված իր սահմանների սահմանազատման կամ իր

տնտեսական կարգավիճակի կամ զարգացման աստիճանի հետ: Այնպիսի հասկացությունների կիրառումը, ինչպիսիք են

«զարգացած», «արդյունաբերական» կամ «զարգացող», նախատեսված են վիճակագրության համար և պարտադիր չէ, որ

արտահայտեն դատողություն զարգացման գործընթացում գտնվող երկրի կամ տարածքի կարգավիճակի վերաբերյալ: Հատուկ

կազմակերպությունների կամ արտադրողների արտադրանքի նշումը, անկախ դրանց արտոնագրված լինելուց կամ չլինելուց, չի

ենթադրում դրական եզրակացություն կամ առաջարկություն ՄԱԱԶԿ-ի կողմից՝ որպես նշված նմանատիպ այլ

կազմակերպությունների կամ արտադրանքի հանդեպ նախընտրանք: Այստեղ նշված են հեղինակների տեսակետները, որոնք ոչ

միշտ են համահունչ ՄԱԱԶԿ տեսակետներին: