1

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Λ ΠΙΕΡΡΗΣ

ΑΠΟΛΛΩΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΟΣ ΣΤΙΣ ΒΑΣΣΕΣ

Θεός Ναός Τόπος

ΜΕΡΟΣ ΣΤrsquo

Δημήτηρ Ερινύς στην Θέλπουσα

2

Η Μέλαινα Δημήτηρ της Φιγάλειας συνδέεται άμεσα με τη Δήμητρα

Ερινύν της Θελπουσίας Η Θέλπουσα έκειτο στα αριστερά του κάτω ρου του

Λάδωνος επί μεγάλου λόφου αφανισμένη και έρημη σχεδόν τον 2ο αι μΧ

(Παυσανίας VIII 25 4) Είχε κατασκαφεί στον πόλεμο τω Ρωμαίων προς τον

Περσέα τον Γrsquo Μακεδονικό και αργότερα προσφέρθηκε από την Θώμη στους

Αθηναίους (Στράβων IX 411) Η χώρα των Θελπουσίων συνόρευε προς βορρά με

την Ψωφιδία προς νότο δε με την Ηραία Βορειοανατολικά έκειτο η Κλειτορία

και η Θεισόα του Μαινάλου (άλλη από τη Θεισόα του Λυκαίου) νοτιοανατολικά

Οι μνημονευόμενοι από τον Παυσανία οικισμοί κατά μήκος του Λάδωνα (Όρυξ

Αλούς Θαλιάδες) ήσαν μάλλον κώμες ή πολίχνες παρά πόλεις καθrsquo εαυτές

Δυσμικά έκειτο η Ηλεία

Το όνομα της πόλης προέκυψε από Θέλπουσα θυγατέρα Λάδωνος κατά

την τοπική μυθολογία (Παυσανίας VIII 25 2) Στα όρια της Θελπουσίας προς την

Κλειτορία επί του Λάδωνος κατά του μέσου μάλλον ρη του (όπου ο ποταμός

ρέει εξ ανατολών προς δυσμάς) στην περιοχή της τεχνητής λίμνης παρά την

κώμη Θαλιάδες πρέπει να ευρίσκετο το ιερό της Ελευσινίας Δήμητρος

(Παυσανίας VIII 25 2-3) hellipἐξ Ἁλοῦντος δὲ ἐπὶ Θαλιάδας τε καὶ ἐπὶ Δήμητρος

ἱερὸν κάτεισιν [sc ο Λάδων] Ἐλευσινίας τὸ δὲ ἱερὸν τοῦτο ἔστι μὲν Θελπουσίων ἐν

ὅροις ἀγάλματα δὲ ἐν αὐτῷ ποδῶν ἑπτὰ οὐκ ἀποδέον ἕκαστον [περί τα 210 m]

Δήμητρός ἐστι καὶ ἡ Παῖς καὶ ὁ Διόνυσος τὰ πάντα ὁμοίως λίθου ndash Κολοσσικά

αγάλματα της Μυστηριακής Τριάδος πιστοποιούν τον Ελευσίνιο χαρακτήρα της

Δήμητρος αυτής Παις η (κανονική) Κόρη όχι η Αρκαδική Δέσποινα

Μετά την πόλι (καθά ρέει ο Λάδων αριστερά) ευρίσκετο το ιερό της

Δήμητρος Ερινύος σε τοποθεσία καλούμενη laquoΌγκειονraquo Η επίκληση της θεού

ήταν εδώ Ερινύς σε αντιπαράθεση προς την προηγούμενη Ελευσινία

3

Παυσανίας VIII 25 4 Μετὰ δὲ Θέλπουσαν ἐπὶ τὸ ἱερὸν τῆς Δήμητρος ὁ Λάδων

κάτεισι τὸ ἐν Ὀγκείῳ καλοῦσι δὲ Ἐρινὺν οἱ Θελπούσιοι τὴν θεόν ὁμολογεῖ δέ σφισι

καὶ Ἀντίμαχος ἐπιστρατείαν Ἀργείων ποιήσας ἐς Θήβας καὶ οἱ τὸ ἔπος ἔχει

Δήμητρος τόθι φασὶν Ἐρινύος εἶναι ἔδεθλον

Ὁ μὲν δὴ Ὄγκιος Ἀπόλλωνός ἐστι κατὰ τὴν φήμην καὶ ἐν τῇ Θελπουσίᾳ περὶ τὸ

χωρίον ἐδυνάστευε τὸ Ὄγκειον Ο Όγκιος ήταν κατά την εντόπιο παραδοχή υιός

του Απόλλωνος παλαιός επιχώριος δυνάστης Όπως στη Φιγαλεία έτσι και στη

Θέλπουσα ο Απόλλων έρχεται σε άμεση τοπική θρησκειολογική σχέση προς την

Πελασγική Δήμητρα

Ο συστατικός μύθος της λατρείας της Δήμητρος Ερινύος στη Θέλπουσα

είναι ο αυτός προς τον της Δήμητρος Μελαίνης της Φιγαλείας Με τη βασική

διαφορά ότι εκτός της άρρητου Δεσποίνης η Ίππειος Δήμητρα γεννά και τον θείο

Ίππο τον Αρείονα τον καλύτερο (αρείων συγκριτικό με υπερθετικό άριστος) και

τον άρειο (πολεμικό ανυπέρβλητο του Άρη) [Απαντούν και οι δύο ορθογραφίες

Αρείων και Αρίων Cf Ευστάθιος Σχόλια εις την Ομήρου Ιλιάδα Ψ 346 p 130663

sqq] Παυσανίας VIII 25 5-7 Τῇ θεῷ δὲ Ἐρινὺς γέγονεν ἐπίκλησις πλανωμένῃ

γὰρ τῇ Δήμητρι ἡνίκα τὴν παῖδα ἐζήτει λέγουσιν ἕπεσθαί οἱ τὸν Ποσειδῶνα

ἐπιθυμοῦντα αὐτῇ μιχθῆναι καὶ τὴν μὲν ἐς ἵππον μεταβαλοῦσαν ὁμοῦ ταῖς ἵπποις

νέμεσθαι ταῖς Ὀγκίου Ποσειδῶν δὲ συνίησιν ἀπατώμενος καὶ συγγίνεται τῇ

Δήμητρι ἄρσενι ἵππῳ καὶ αὐτὸς εἰκασθείς τὸ μὲν δὴ παραυτίκα τὴν Δήμητρα ἐπὶ

τῷ συμβάντι ἔχειν ὀργίλως χρόνῳ δὲ ὕστερον τοῦ τε θυμοῦ παύσασθαι καὶ τῷ

Λάδωνι ἐθελῆσαί φασιν αὐτὴν λούσασθαι ἐπὶ τούτῳ καὶ ἐπικλήσεις τῇ θεῷ

γεγόνασι τοῦ μηνίματος μὲν ἕνεκα Ἐρινύς ὅτι τὸ θυμῷ χρῆσθαι καλοῦσιν ἐρινύειν

οἱ Ἀρκάδες Λουσία δὲ ἐπὶ τῷ λούσασθαι τῷ Λάδωνι

Η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε φοράδα του κοπαδιού του Ογκίου και έτσι

συγγίγνεται με αυτήν ο Ποσειδών ως Ίππος Ακολουθεί η μήνις της θεάς και η εν

καιρώ γαλήνευσή της οπότε εκαθάρθη της οργής λουσθείσα στον Λάδωνα Έτσι

είχε την επίκληση ldquoΕρινύςrdquo λόγω του θυμού και ldquoΛουσίαrdquo επειδή ησυχάσασα

βαπτίστηκε στον ποταμό Οι δυο όψεις της χθόνιας μεγάλης θεάς

4

αντιπαρατίθενται και αλληλοσυμπληρούνται η Τρομακτική και η Γαληνία η

δυσάντητος και η ευάντητος

Το Ερινύω κατά την Αρκαδική διάλεκτο ιδίως σημαίνει θυμώνω

οργίζομαι μηνίω (cf Ετυμολογικόν Μέγα sv ἐρινύειν κατὰ Ἀρκάδας τὸ

ὀργίζεσθαι)

[Η φοβερή οργή η φυσικά κατά την κοσμική τάξη εγειρομένη επί

διαπραττομένη βαρυστόναχη ζημία βλάβη αδικία ύβρι για κάποια ατάσθαλη

υπερβασία ndash συμπήγνυται συσσωρευομένη από την ένταση που την βιώνει ο

πάσχων υποστασιοποιείται και μαγενθύνεται και βαραίνει στο επόμενο

γίγνεσθαι μέχρι εκρήξεως της συμπιεσμένης ενέργειάς της όταν έλθει ο καιρός

εις ανταπόδοση ισοδυνάμου τιμωρητικής ύβρεως Ο μηχανισμός αυτός της

κοσμικής τάξης νόμος της ίσης αντίδρασης (σε ανθρώπινο πεδίο ως

αντιπεπόνθησης) αποτελεί βασικά την πραγματολογική βάση για τον

φιλοσοφικά διατυπωμένο Αναξιμάνδρειο θεσμό του γίγνεσθαι hellipἐξ ὧν δὲ ἡ

γἐνεσίς ἐστι τοῖς οὖσι καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών διδόναι

γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν (12B1

DK) [Δείτε την μελέτη μου ldquoThe Law of Inviolable Justice Mechanism of Self-

sustainable Cosmic Orderrdquo in Apostolos Pierris Religion and Mystery Ch 4 pp 150 ndash

203]

Ο διπλούς τόκος της ιππομειξίας Παυσανίας VIII 25 7 τὴν δὲ Δήμητρα

τεκεῖν φασὶν ἐκ τοῦ Ποσειδῶνος θυγατέρα ἧς τὸ ὄνομα ἐς ἀτελέστους λέγειν οὐ

νομίζουσι καὶ ἵππον τὸν Ἀρείονα ἐπὶ τούτῳ δὲ παρὰ σφίσιν Ἀρκάδων πρώτοις

Ἵππιον Ποσειδῶνα ὀνομασθῆναι

Το πραγματικό όνομα της θυγατέρας της Ιππολεχούς Δήμητρος οι ντόπιοι

πιστεύουν ότι δεν πρέπει να δημοσιεύεται και να κοινοποιείται στους αμύητους

και ατέλεστους σε αυτούς που δεν έχουν υποστεί την τελετή μύησης Υπήρχε

μυστηριακή λατρεία συνεπώς συνδεδεμένη με την Ερινύν Δήμητρα διάφορος

από τα Ελευσίνια Μυστήρια Την ίδια επιφύλαξη εκφράζει ο Παυσανίας και

προκειμένου να εξηγήσει το αληθινό όνομα της Δέσποινας της Φιγαλείας (Δείτε

5

την ανάλυση και την ερμηνεία μου supra σε προηγούμενο μέρος) Οι Αρκάδες

θεωρούσαν ότι στους τόπους τους αρθρώθηκαν οι συμβολικές εμπειρίες των

μυθολογικών συμβάντων Εξέφραζαν το ανεπηρέαστο πρωτοπελασγικό βίωμα

κατά τον καθαρότερο τρόπο Ίππος αναγνωρίστηκε ο Ποσειδών το πρώτον στη

Θέλπουσα Τα βιώματά τους ήσαν αρχέγονης πρωτιάς

Η ακολουθούσα ερμηνευτική περί του Αρείονος από τον Παυσανία είναι

υπόδειγμα Ελληνικής λογιότητος (VIII 25 8-10)

ἐπάγονται δὲ ἐξ Ἰλιάδος ἔπη καὶ ἐκ Θηβαΐδος μαρτύρια σφισιν εἶναι τῷ

λόγῳ ἐν μὲν Ἰλιάδι ἐς αὐτὸν Ἀρείονα πεποιῆσθαι

οὐδ᾿ εἴ κεν μετόπισθεν Ἀρείονα δῖον ἐλαύνειν

Ἀδρήστου ταχὺν ἵππον ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν

ἐν δὲ τῇ Θηβαΐδι ὡς Ἄδραστος ἔφευγεν ἐκ Θηβῶν

εἵματα λυγρὰ φέρων σὺν Ἀρείονι κυανοχαίτῃ

αἰνίσσεσθαι οὗν ἐθέλουσι τὰ ἔπη Ποσειδῶνα Ἀρείονι εἶναι πατέρα Ἀντίμαχος δὲ

παῖδα εἶναι γῆς φησίν

Ἄδρηστος Ταλαὼ υἱὸς Κρηθηϊάδαο

πρώτιστος Δαναῶν εὐαινέτω ἥλασεν ἵππω

Καιρόν τε κραιπνὸν καὶ Ἀρείονα Θελπουσαῖον

τόν δά τ᾿ Ἀπόλλωνος σχεδὸν ἄλσεος Ὀγκαίοιο

αὐτὴ γαῖ᾿ ἀνέδωκε σέβας θνητοῖσιν ἰδέσθαι

Δύναιτο δ᾿ ἂν καὶ ἀναφύντι ἐκ γῆς τῷ ἵππῳ ἐκ θεοῦ τε εἶναι τὸ γένος καὶ αἱ τρίχες

οἱ τὴν χρόαν ἐοικέναι κυανῷ λέγεται δὲ καὶ τοιάδε Ἡρακλέα πολεμοῦντα Ἠλείοις

αἰτῆσαι παρ᾿ Ὄγκου τὸν ἵππον καὶ ἑλεῖν τὴν Ἦλιν ἐπὶ τῷ Ἀρείονι ὀχούμενον ἐς τὰς

μάχας δοθῆναι δὲ ὑπὸ Ἡρακλέους ὕστερον Ἀδράστῳ τὸν ἵππον ἐπὶ τούτῳ δὲ ἐς τὸν

Ἀρείονα ἐποίησεν Ἀντίμαχος

ὅς ῥά ποτ᾿ Ἀδρήστῳ τριτάτῳ δέδμηθ᾿ ὑπ᾿ ἄνακτι

Στην Ιλιάδα Ψ 346-7 ο Αρείων είναι θείος ίππος laquoδῖος Ἀρείωνraquo με

καταγωγή από θεούς laquoἐκ θεόφιν γένος ἦενraquo Στη Θηβαΐδα [την οποία μια

γνώμη με ισχυρή πιστοποίηση απέδιδε στον ίδιο τον Όμηρο cf Thebais test 2

6

Bernabeacute = Παυσανίας ΙΧ 9 5 Στους υποστηρικτές της άποψης laquoπολλοί τε καὶ

ἄξιοι λόγουraquo πρωτοστάτησε ο παλαιός laquoευρετής του ελεγείουraquo Καλλίνος ο

Εφέσιος test 10 Gentili-Prato Ο Παυσανίας αμφιβάλει για την ταυτότητα του

ποιητού αλλά εκφράζει τον θαυμασμό του για το ποίημα (loccit) ἐγὼ δὲ τὴν

ποίησιν ταύτην μετά γε Ἰλιάδα καὶ τὰ ἔπη τὰ ἐς Ὀδυσσέα ἐπαινῶ μάλιστα

Κρατείστε ότι ο Παυσανίας εγνώριζε την Θηβαΐδα καλά) ο Αρείων (ή Αρίων)

περιγράφεται ως κυανοχαίτης με μαύρο γυαλιστερό τρίχωμα στον στίχο που

παραδίδει ο Παυσανίας (Thebais Fr 7 Bernabeacute) Οι Θελπουσαίοι υπέθεταν

(Παυσανίας VIII 25 8) ότι ο συνδυασμός των δυο αναφορών στον Αρείονα (εκ

θεών καταγωγή Ιλιάς και κυανοχαίτης Θηβαίς) υπαινίσσονται την Ποσειδώνια

πατρότητα του ίππου ιστάμενο επίθετο χαρακτηριστικής ιδιότητας του

Ποσειδώνος ήταν ακριβώς laquoκυανοχαίτηςraquo

Πριν μεταβώ στις μαρτυρίες του Αντίμαχου τα παραδεδομένα οδηγούν σε

αποκαλυπτικότερους συσχετισμούς Τα Σχόλια στο χωρίο της Ιλιάδος που

μνημονεύει τον Αρείονα παρέχουν την ιστορία της γέννησής του από την ίππιο

μείξη Ποσειδώνος και Ερινύος αλλά τοποθετούν τον μύθο στην Τιλφούσα της

Βοιωτίας Θέλπουσα και Τιλφούσα είναι το αυτό όνομα laquoΔελφούσαraquo η

Μητρώ της σκοτεινής υστέρας

Στην πληρέστερη μορφή δίνουν την πληροφορία τα Σχόλια Α και Β (ΙΙ pp

316-7 Dindorf)

Ἀρίονα] Ποσειδῶν ἐρασθεὶς Ἐρινύος καὶ μεταβαλὼν τὴν αὑτοῦ μορφὴν εἰς

ἵππον ἐμίγη κατὰ Βοιωτίαν παρὰ τῇ Τιλφούσῃ κρήνῃ ἡ δὲ ἔγκυος γενομένη ἵππον

ἐγέννησεν ὃς διὰ τὸ κρατιστεύειν Ἀρείων ἐκλήθη Κοπρεὺς δὲ Ἁλιάρτου πόλεως

Βοιωτίας βασιλεύων ἔλαβε δῶρον αὐτὸν παρὰ Ποσειδῶνος οὗτος δὲ αὐτὸν Ἡρακλεῖ

ἐχαρίσατο γενομένῳ παρ᾿ αὐτῷ τούτῳ δὲ ἀγωνισάμενος Ἡρακλῆς πρὸς Κύκνον

Ἄρεως υἱὸν καθ᾿ ἱπποδρομίαν ἐνίκησεν ἐν τῷ τοῦ Παγασαίου Ἀπόλλωνος ἱερῷ εἶθ᾿

ὕστερον οὗτος ὁ Ἡρακλῆς Ἀδράστῳ τὸν πῶλον παρέσχεν ὑφ᾿ οὗ μόνος ὁ Ἄδραστος

ἐκ τοῦ Θηβαϊκοῦ πολέμου διεσώθη τῶν ἄλλων ἀπολομένων ἡ ἱστορία παρὰ τοῖς

κυκλικοῖς

7

Το όνομα laquoΑρείωνraquo εκλήθη ο ίππος όπως εξήγησα supra laquoδιὰ τὸ

κρατιστεύεινraquo Ο Ποσειδών τον έδωσε στον Κοπρέα της Βοιωτικής Αλιάρτου Το

δυσώνυμο βασιλικό όνομα δείχνει σε αρχέγονα στρώματα εμπειρίας και

θρησκευτικότητας Ανήκει στο ίδιο πλαίσιο με τη μεστή δυναμερούς απλότητας

επίκληση στον Δία του παλαιγενούς Πάμφω

Ζεῦ κύδιστε μέγιστε θεῶν εἱλυμένε κόπρῳ

μηλείῃ τε καὶ ἱππείῃ καὶ ἡμιονείῃ

(Φιλόστρατος Ηρωϊκός p 3017 Kayser = 693 Olearius) Ο Ζευς κατά το φυτικό

και φυσικό μοντέλο αρχή γενέσεως των πάντων ως σπέρμα εν λιπάσματι γης

Την Πελασγική πρωτογονικότητα του βιώματος που εκφράζεται στον Πάμφω

επικυρώνει η διπλή επίκληση των Πελειών πρώτων αρρήτων Ιερειών της

Δωδώνης σε Δία θρώσκοντα και αεί αναθρώσκοντα και στη Γη μητέρα και

τροφό των πάντων

Ζεὺς ἦν Ζεὺς ἐστί Ζεὺς ἔσσεται ὦ μεγάλε Ζεῦ

Γᾶ καρποὺς ἀνίει διὸ κλῄζετε ματέρα Γαῖαν

(Παυσανίας Χ 12 10) Αν αντί του Ηπειρωτικού Δωδωναίου Πελασγικού Διός

τεθεί ο Ποσειδών στις δυο επικλήσεις έχομε ατόφια την πρωτοπελασγική

Αρκαδική βιοθρησκεία

Ο Κοπρεύς της Βιοωτικής παράδοσης (που αντιστοιχεί στον Όγκιο της

Αρκαδικής) χάρισε τον Αρείονα στον Ηρακλή που τον επισκέφθηκε Ο Ηρακλής

ίππευσε το θείο άτι και νίκησε τον Κύκνο υιό του Άρεως σε ιπποδρομία (και θα

δούμε μονομαχία) στο ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος (Στα Αρκαδικά ο

Ηρακλής πολέμησε θριαμβεύσας τους Ηλείους οχούμενος επί του Αρίονος) Από

τον Ηρακλή το έλαβε ο Άδραστος ο οποίος μόνος σώθηκε λόγω αυτού από τους

Επτά επί Θήβας στα πρώτα Θηβαϊκά (Κοινό και στις δυο παραδόσεις)

Κατά τη διήγηση στα Σχόλια η ιστορία έκειτο laquoπαρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo στον

Επικό Κύκλο

8

Τα ίδια αναφέρονται και στα σχόλια D με μια σημαίνουσα τοπογραφική

διαφορά Εξηγούν πού έκειτο το ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος όπου ο

Ηρακλής νίκησε τον Κύκνο γράφοντα laquoὅ ἐστι πρὸς Τροιζῆνιraquo Αλλά καμία

προσέγγιση και σχέση δεν έχουν αι Παγασαί στη Θεσσαλία προς την Τροιζήνα

της Αργολίδας Διορθωτέον πιθανώς εις laquoΤραχήνιraquo v infra

Τα σχόλια Τ ad loc συνάδουν μεν προς τα λοιπά μαρτυρούν όμως τον

φόνο του Κύκνου από τον Ηρακλέα ο οποίος εμάχετο ιππεύων τον Αρείονα ltὃςgt

[sc Ηρακλής] καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ [sc του ίππου Αρείονος]

μαχόμενος (p 425 Erbse)

Κύκνοι είναι πολλοί και εισέρχονται σε ποικίλα μυθολογήματα Δυο οι

βασικοί (Σχόλια εις Πίνδαρο Ὀλυμπιονῖκαι ΙΙ 147e Σχόλια εις Αριστοφάνη

Βάτραχοι 964) αντίστοιχα Ποσειδώνος και Άρεος υπάρχει και Απόλλωνος

(Antoninus Liberalis Metamorphoseon 12 Ovidius Metamorfphoseon VII 371 sqq)

Εδώ πρόκειται για τον Κύκνο του Άρεος Τον εφόνευσε ο Ηρακλής μεταξύ

πολλών ανδραγαθημάτων επί τω τέλει της ζωής του επιχειρών εις βοήθεια

φίλων καθαίρων την γη και τιμωρών ολετήρας κακότροπους επιζήμιους Συνέβη

η σειρά αυτή των τελευταίων αθλοφοριών ευεργεσίας και νέμεσης όταν ήταν

στην Τραχίνα πριν αποθεωθεί εκπυρούμενος στην Οίτη Έτσι εξηγείται η

αναφορά στην Τραχίνα των Σχολίων D στον Όμηρο Ο Κύκνος τοποθετείται στη

Θεσσαλία σε διάφορα μέρη

Στην Ιτωνία πρωτίστως όπου ευρίσκετο ο Ναός της Ιτωνίας Αθηνάς

Διόδωρος IV 37 4 Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη ΙΙ sect155 Κατά τον Παυσανία ήταν

στον Πηνειό ποταμό (Ι 27 6) Αλλά η κύρια παράδοση τοποθετούσε τη δράση

του που προκάλεσε τον αγώνα με τον Ηρακλή σε άλσος του Απόλλωνος στις

Παγασές Ο Κύκνος παρεμφερώς προς τον Οινόμαο στην Ολυμπία έθετε

βαρύτιμα έπαθλα για όποιον από τους φιλοξενούμενους επισκέπτες του θα τον

νικούσε σε ιπποδρομία (ή σε μονομαχία κατά τον Απολλόδωρο και Παυσανία

μερικές εκδοχές από την εικόνα ολοκληρίας που περιγράφεται στην Ησιόδειο

διήγηση v infra) Αλλά εάν ο αντίπαλος έχανε αποκεφάλιζε τον νεαρό ήρωα

9

και με τις κεφαλές εκοσμούσε τον ναό του πατρός του Άρη [Παραλλαγή

προσφοράς στον Απόλλωνα του απαίσιου δώρου είναι μάλλον πεπλανημένη

Περιλαμβάνεται σε περίληψη ποιήματος του Στησίχορου επιγραφόμενου

ldquoΚύκνοςrdquo Fr 30 (207) Page = Fr 6c Diehl) Έχει προταθεί διόρθωση του ldquoτῷ

Ἀπόλλωνιrdquo στο ldquoτῷ Ἄρειrdquo Ενδέχεται όμως να υποκρύπτεται συμπεριφορά

προκλητική προς τον Απόλλωνα που ανέλαβε να διορθώσει ο Ηρακλής Ο

Στησίχορος μάλιστα περιέγραφε μια πρώτη υποχώρηση φυγής του ήρωα δια τον

φόβο του Άρη πατρός του Κύκνου την οποία απέπλυνε με επιστροφή και νίκη]

Η πρώτη πηγή της ιστορίας είναι στην Ησιόδειο Ασπίδα [Ο Αριστοφάνης

ο Αλεξανδρινός φιλόλογος κριτικός είχε εκφράσει αμφιβολία αν η περιγραφή

και διήγηση vv 57-480 ανήκουν όντως στον Κατάλογο Ηοιών του Ησίοδου αλλά

ήδη ο Στησίχορος την θεωρούσε στην ολότητά της γνήσια Υπόθεση Ασπίδος vv

1-10 (p 86 Merkelbach-West)] Στην Ασπίδα ευρίσκονται όλα τα στοιχεία της

ιστορίας όπως παραδίδεται στα Ομηρικά Σχόλια (α) οι Παγασές (v 70 πᾶν δ᾿

ἄλσος καὶ βωμὸς Ἀπόλλωνος Παγασαίου cf vv 99-100) (β) η επέλαση επί δίφρου

των δυο ζευγών Κύκνος με Άρη Ηρακλής με Ιόλαο (επικουρούμενος ο κλεινός

ήρως από την Αθηνά v 321 338 341 sqq κλπ) (γ) η μονομαχία των δυο ηρώων

(vv 370-2

δὴ τότ᾿ ἀπ᾿ εὐπλεκέων δίφρων θόρον αἶψ᾿ ἐπὶ γαῖαν

παῖς τε Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἐνυαλίοιο ἄνακτος

ἡνίοχοι δ᾿ ἔμπλην ἔλασαν καλλίτριχας ἵππους

Η μονομαχία Ηρακλέους και Κύκνου περιγράφεται δια μακρών vv 374-423) (δ) η

σχέση των γεγονότων με την Τραχίνα (όπου βασιλεύς ήταν ο Κήυξ άλλο όνομα

όρνιθος σαν του Κύκνου πεθερός του Κύκνου ndash εκεί πήγαινε ο Ηρακλής vv 353

sqq) και (ε) επί πάσι και κυρίως ο θείος ίππος Αρείων στην κατοχή του

Ηρακλέους (vv 120-1

ὣς καὶ νῦν μέγαν ἵππον Ἀρίονα κυανοχαίτην

πάντῃ ἀναστρωφᾶν καὶ ἀρηγέμεν ὥς κε δύνηαι)

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

2

Η Μέλαινα Δημήτηρ της Φιγάλειας συνδέεται άμεσα με τη Δήμητρα

Ερινύν της Θελπουσίας Η Θέλπουσα έκειτο στα αριστερά του κάτω ρου του

Λάδωνος επί μεγάλου λόφου αφανισμένη και έρημη σχεδόν τον 2ο αι μΧ

(Παυσανίας VIII 25 4) Είχε κατασκαφεί στον πόλεμο τω Ρωμαίων προς τον

Περσέα τον Γrsquo Μακεδονικό και αργότερα προσφέρθηκε από την Θώμη στους

Αθηναίους (Στράβων IX 411) Η χώρα των Θελπουσίων συνόρευε προς βορρά με

την Ψωφιδία προς νότο δε με την Ηραία Βορειοανατολικά έκειτο η Κλειτορία

και η Θεισόα του Μαινάλου (άλλη από τη Θεισόα του Λυκαίου) νοτιοανατολικά

Οι μνημονευόμενοι από τον Παυσανία οικισμοί κατά μήκος του Λάδωνα (Όρυξ

Αλούς Θαλιάδες) ήσαν μάλλον κώμες ή πολίχνες παρά πόλεις καθrsquo εαυτές

Δυσμικά έκειτο η Ηλεία

Το όνομα της πόλης προέκυψε από Θέλπουσα θυγατέρα Λάδωνος κατά

την τοπική μυθολογία (Παυσανίας VIII 25 2) Στα όρια της Θελπουσίας προς την

Κλειτορία επί του Λάδωνος κατά του μέσου μάλλον ρη του (όπου ο ποταμός

ρέει εξ ανατολών προς δυσμάς) στην περιοχή της τεχνητής λίμνης παρά την

κώμη Θαλιάδες πρέπει να ευρίσκετο το ιερό της Ελευσινίας Δήμητρος

(Παυσανίας VIII 25 2-3) hellipἐξ Ἁλοῦντος δὲ ἐπὶ Θαλιάδας τε καὶ ἐπὶ Δήμητρος

ἱερὸν κάτεισιν [sc ο Λάδων] Ἐλευσινίας τὸ δὲ ἱερὸν τοῦτο ἔστι μὲν Θελπουσίων ἐν

ὅροις ἀγάλματα δὲ ἐν αὐτῷ ποδῶν ἑπτὰ οὐκ ἀποδέον ἕκαστον [περί τα 210 m]

Δήμητρός ἐστι καὶ ἡ Παῖς καὶ ὁ Διόνυσος τὰ πάντα ὁμοίως λίθου ndash Κολοσσικά

αγάλματα της Μυστηριακής Τριάδος πιστοποιούν τον Ελευσίνιο χαρακτήρα της

Δήμητρος αυτής Παις η (κανονική) Κόρη όχι η Αρκαδική Δέσποινα

Μετά την πόλι (καθά ρέει ο Λάδων αριστερά) ευρίσκετο το ιερό της

Δήμητρος Ερινύος σε τοποθεσία καλούμενη laquoΌγκειονraquo Η επίκληση της θεού

ήταν εδώ Ερινύς σε αντιπαράθεση προς την προηγούμενη Ελευσινία

3

Παυσανίας VIII 25 4 Μετὰ δὲ Θέλπουσαν ἐπὶ τὸ ἱερὸν τῆς Δήμητρος ὁ Λάδων

κάτεισι τὸ ἐν Ὀγκείῳ καλοῦσι δὲ Ἐρινὺν οἱ Θελπούσιοι τὴν θεόν ὁμολογεῖ δέ σφισι

καὶ Ἀντίμαχος ἐπιστρατείαν Ἀργείων ποιήσας ἐς Θήβας καὶ οἱ τὸ ἔπος ἔχει

Δήμητρος τόθι φασὶν Ἐρινύος εἶναι ἔδεθλον

Ὁ μὲν δὴ Ὄγκιος Ἀπόλλωνός ἐστι κατὰ τὴν φήμην καὶ ἐν τῇ Θελπουσίᾳ περὶ τὸ

χωρίον ἐδυνάστευε τὸ Ὄγκειον Ο Όγκιος ήταν κατά την εντόπιο παραδοχή υιός

του Απόλλωνος παλαιός επιχώριος δυνάστης Όπως στη Φιγαλεία έτσι και στη

Θέλπουσα ο Απόλλων έρχεται σε άμεση τοπική θρησκειολογική σχέση προς την

Πελασγική Δήμητρα

Ο συστατικός μύθος της λατρείας της Δήμητρος Ερινύος στη Θέλπουσα

είναι ο αυτός προς τον της Δήμητρος Μελαίνης της Φιγαλείας Με τη βασική

διαφορά ότι εκτός της άρρητου Δεσποίνης η Ίππειος Δήμητρα γεννά και τον θείο

Ίππο τον Αρείονα τον καλύτερο (αρείων συγκριτικό με υπερθετικό άριστος) και

τον άρειο (πολεμικό ανυπέρβλητο του Άρη) [Απαντούν και οι δύο ορθογραφίες

Αρείων και Αρίων Cf Ευστάθιος Σχόλια εις την Ομήρου Ιλιάδα Ψ 346 p 130663

sqq] Παυσανίας VIII 25 5-7 Τῇ θεῷ δὲ Ἐρινὺς γέγονεν ἐπίκλησις πλανωμένῃ

γὰρ τῇ Δήμητρι ἡνίκα τὴν παῖδα ἐζήτει λέγουσιν ἕπεσθαί οἱ τὸν Ποσειδῶνα

ἐπιθυμοῦντα αὐτῇ μιχθῆναι καὶ τὴν μὲν ἐς ἵππον μεταβαλοῦσαν ὁμοῦ ταῖς ἵπποις

νέμεσθαι ταῖς Ὀγκίου Ποσειδῶν δὲ συνίησιν ἀπατώμενος καὶ συγγίνεται τῇ

Δήμητρι ἄρσενι ἵππῳ καὶ αὐτὸς εἰκασθείς τὸ μὲν δὴ παραυτίκα τὴν Δήμητρα ἐπὶ

τῷ συμβάντι ἔχειν ὀργίλως χρόνῳ δὲ ὕστερον τοῦ τε θυμοῦ παύσασθαι καὶ τῷ

Λάδωνι ἐθελῆσαί φασιν αὐτὴν λούσασθαι ἐπὶ τούτῳ καὶ ἐπικλήσεις τῇ θεῷ

γεγόνασι τοῦ μηνίματος μὲν ἕνεκα Ἐρινύς ὅτι τὸ θυμῷ χρῆσθαι καλοῦσιν ἐρινύειν

οἱ Ἀρκάδες Λουσία δὲ ἐπὶ τῷ λούσασθαι τῷ Λάδωνι

Η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε φοράδα του κοπαδιού του Ογκίου και έτσι

συγγίγνεται με αυτήν ο Ποσειδών ως Ίππος Ακολουθεί η μήνις της θεάς και η εν

καιρώ γαλήνευσή της οπότε εκαθάρθη της οργής λουσθείσα στον Λάδωνα Έτσι

είχε την επίκληση ldquoΕρινύςrdquo λόγω του θυμού και ldquoΛουσίαrdquo επειδή ησυχάσασα

βαπτίστηκε στον ποταμό Οι δυο όψεις της χθόνιας μεγάλης θεάς

4

αντιπαρατίθενται και αλληλοσυμπληρούνται η Τρομακτική και η Γαληνία η

δυσάντητος και η ευάντητος

Το Ερινύω κατά την Αρκαδική διάλεκτο ιδίως σημαίνει θυμώνω

οργίζομαι μηνίω (cf Ετυμολογικόν Μέγα sv ἐρινύειν κατὰ Ἀρκάδας τὸ

ὀργίζεσθαι)

[Η φοβερή οργή η φυσικά κατά την κοσμική τάξη εγειρομένη επί

διαπραττομένη βαρυστόναχη ζημία βλάβη αδικία ύβρι για κάποια ατάσθαλη

υπερβασία ndash συμπήγνυται συσσωρευομένη από την ένταση που την βιώνει ο

πάσχων υποστασιοποιείται και μαγενθύνεται και βαραίνει στο επόμενο

γίγνεσθαι μέχρι εκρήξεως της συμπιεσμένης ενέργειάς της όταν έλθει ο καιρός

εις ανταπόδοση ισοδυνάμου τιμωρητικής ύβρεως Ο μηχανισμός αυτός της

κοσμικής τάξης νόμος της ίσης αντίδρασης (σε ανθρώπινο πεδίο ως

αντιπεπόνθησης) αποτελεί βασικά την πραγματολογική βάση για τον

φιλοσοφικά διατυπωμένο Αναξιμάνδρειο θεσμό του γίγνεσθαι hellipἐξ ὧν δὲ ἡ

γἐνεσίς ἐστι τοῖς οὖσι καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών διδόναι

γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν (12B1

DK) [Δείτε την μελέτη μου ldquoThe Law of Inviolable Justice Mechanism of Self-

sustainable Cosmic Orderrdquo in Apostolos Pierris Religion and Mystery Ch 4 pp 150 ndash

203]

Ο διπλούς τόκος της ιππομειξίας Παυσανίας VIII 25 7 τὴν δὲ Δήμητρα

τεκεῖν φασὶν ἐκ τοῦ Ποσειδῶνος θυγατέρα ἧς τὸ ὄνομα ἐς ἀτελέστους λέγειν οὐ

νομίζουσι καὶ ἵππον τὸν Ἀρείονα ἐπὶ τούτῳ δὲ παρὰ σφίσιν Ἀρκάδων πρώτοις

Ἵππιον Ποσειδῶνα ὀνομασθῆναι

Το πραγματικό όνομα της θυγατέρας της Ιππολεχούς Δήμητρος οι ντόπιοι

πιστεύουν ότι δεν πρέπει να δημοσιεύεται και να κοινοποιείται στους αμύητους

και ατέλεστους σε αυτούς που δεν έχουν υποστεί την τελετή μύησης Υπήρχε

μυστηριακή λατρεία συνεπώς συνδεδεμένη με την Ερινύν Δήμητρα διάφορος

από τα Ελευσίνια Μυστήρια Την ίδια επιφύλαξη εκφράζει ο Παυσανίας και

προκειμένου να εξηγήσει το αληθινό όνομα της Δέσποινας της Φιγαλείας (Δείτε

5

την ανάλυση και την ερμηνεία μου supra σε προηγούμενο μέρος) Οι Αρκάδες

θεωρούσαν ότι στους τόπους τους αρθρώθηκαν οι συμβολικές εμπειρίες των

μυθολογικών συμβάντων Εξέφραζαν το ανεπηρέαστο πρωτοπελασγικό βίωμα

κατά τον καθαρότερο τρόπο Ίππος αναγνωρίστηκε ο Ποσειδών το πρώτον στη

Θέλπουσα Τα βιώματά τους ήσαν αρχέγονης πρωτιάς

Η ακολουθούσα ερμηνευτική περί του Αρείονος από τον Παυσανία είναι

υπόδειγμα Ελληνικής λογιότητος (VIII 25 8-10)

ἐπάγονται δὲ ἐξ Ἰλιάδος ἔπη καὶ ἐκ Θηβαΐδος μαρτύρια σφισιν εἶναι τῷ

λόγῳ ἐν μὲν Ἰλιάδι ἐς αὐτὸν Ἀρείονα πεποιῆσθαι

οὐδ᾿ εἴ κεν μετόπισθεν Ἀρείονα δῖον ἐλαύνειν

Ἀδρήστου ταχὺν ἵππον ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν

ἐν δὲ τῇ Θηβαΐδι ὡς Ἄδραστος ἔφευγεν ἐκ Θηβῶν

εἵματα λυγρὰ φέρων σὺν Ἀρείονι κυανοχαίτῃ

αἰνίσσεσθαι οὗν ἐθέλουσι τὰ ἔπη Ποσειδῶνα Ἀρείονι εἶναι πατέρα Ἀντίμαχος δὲ

παῖδα εἶναι γῆς φησίν

Ἄδρηστος Ταλαὼ υἱὸς Κρηθηϊάδαο

πρώτιστος Δαναῶν εὐαινέτω ἥλασεν ἵππω

Καιρόν τε κραιπνὸν καὶ Ἀρείονα Θελπουσαῖον

τόν δά τ᾿ Ἀπόλλωνος σχεδὸν ἄλσεος Ὀγκαίοιο

αὐτὴ γαῖ᾿ ἀνέδωκε σέβας θνητοῖσιν ἰδέσθαι

Δύναιτο δ᾿ ἂν καὶ ἀναφύντι ἐκ γῆς τῷ ἵππῳ ἐκ θεοῦ τε εἶναι τὸ γένος καὶ αἱ τρίχες

οἱ τὴν χρόαν ἐοικέναι κυανῷ λέγεται δὲ καὶ τοιάδε Ἡρακλέα πολεμοῦντα Ἠλείοις

αἰτῆσαι παρ᾿ Ὄγκου τὸν ἵππον καὶ ἑλεῖν τὴν Ἦλιν ἐπὶ τῷ Ἀρείονι ὀχούμενον ἐς τὰς

μάχας δοθῆναι δὲ ὑπὸ Ἡρακλέους ὕστερον Ἀδράστῳ τὸν ἵππον ἐπὶ τούτῳ δὲ ἐς τὸν

Ἀρείονα ἐποίησεν Ἀντίμαχος

ὅς ῥά ποτ᾿ Ἀδρήστῳ τριτάτῳ δέδμηθ᾿ ὑπ᾿ ἄνακτι

Στην Ιλιάδα Ψ 346-7 ο Αρείων είναι θείος ίππος laquoδῖος Ἀρείωνraquo με

καταγωγή από θεούς laquoἐκ θεόφιν γένος ἦενraquo Στη Θηβαΐδα [την οποία μια

γνώμη με ισχυρή πιστοποίηση απέδιδε στον ίδιο τον Όμηρο cf Thebais test 2

6

Bernabeacute = Παυσανίας ΙΧ 9 5 Στους υποστηρικτές της άποψης laquoπολλοί τε καὶ

ἄξιοι λόγουraquo πρωτοστάτησε ο παλαιός laquoευρετής του ελεγείουraquo Καλλίνος ο

Εφέσιος test 10 Gentili-Prato Ο Παυσανίας αμφιβάλει για την ταυτότητα του

ποιητού αλλά εκφράζει τον θαυμασμό του για το ποίημα (loccit) ἐγὼ δὲ τὴν

ποίησιν ταύτην μετά γε Ἰλιάδα καὶ τὰ ἔπη τὰ ἐς Ὀδυσσέα ἐπαινῶ μάλιστα

Κρατείστε ότι ο Παυσανίας εγνώριζε την Θηβαΐδα καλά) ο Αρείων (ή Αρίων)

περιγράφεται ως κυανοχαίτης με μαύρο γυαλιστερό τρίχωμα στον στίχο που

παραδίδει ο Παυσανίας (Thebais Fr 7 Bernabeacute) Οι Θελπουσαίοι υπέθεταν

(Παυσανίας VIII 25 8) ότι ο συνδυασμός των δυο αναφορών στον Αρείονα (εκ

θεών καταγωγή Ιλιάς και κυανοχαίτης Θηβαίς) υπαινίσσονται την Ποσειδώνια

πατρότητα του ίππου ιστάμενο επίθετο χαρακτηριστικής ιδιότητας του

Ποσειδώνος ήταν ακριβώς laquoκυανοχαίτηςraquo

Πριν μεταβώ στις μαρτυρίες του Αντίμαχου τα παραδεδομένα οδηγούν σε

αποκαλυπτικότερους συσχετισμούς Τα Σχόλια στο χωρίο της Ιλιάδος που

μνημονεύει τον Αρείονα παρέχουν την ιστορία της γέννησής του από την ίππιο

μείξη Ποσειδώνος και Ερινύος αλλά τοποθετούν τον μύθο στην Τιλφούσα της

Βοιωτίας Θέλπουσα και Τιλφούσα είναι το αυτό όνομα laquoΔελφούσαraquo η

Μητρώ της σκοτεινής υστέρας

Στην πληρέστερη μορφή δίνουν την πληροφορία τα Σχόλια Α και Β (ΙΙ pp

316-7 Dindorf)

Ἀρίονα] Ποσειδῶν ἐρασθεὶς Ἐρινύος καὶ μεταβαλὼν τὴν αὑτοῦ μορφὴν εἰς

ἵππον ἐμίγη κατὰ Βοιωτίαν παρὰ τῇ Τιλφούσῃ κρήνῃ ἡ δὲ ἔγκυος γενομένη ἵππον

ἐγέννησεν ὃς διὰ τὸ κρατιστεύειν Ἀρείων ἐκλήθη Κοπρεὺς δὲ Ἁλιάρτου πόλεως

Βοιωτίας βασιλεύων ἔλαβε δῶρον αὐτὸν παρὰ Ποσειδῶνος οὗτος δὲ αὐτὸν Ἡρακλεῖ

ἐχαρίσατο γενομένῳ παρ᾿ αὐτῷ τούτῳ δὲ ἀγωνισάμενος Ἡρακλῆς πρὸς Κύκνον

Ἄρεως υἱὸν καθ᾿ ἱπποδρομίαν ἐνίκησεν ἐν τῷ τοῦ Παγασαίου Ἀπόλλωνος ἱερῷ εἶθ᾿

ὕστερον οὗτος ὁ Ἡρακλῆς Ἀδράστῳ τὸν πῶλον παρέσχεν ὑφ᾿ οὗ μόνος ὁ Ἄδραστος

ἐκ τοῦ Θηβαϊκοῦ πολέμου διεσώθη τῶν ἄλλων ἀπολομένων ἡ ἱστορία παρὰ τοῖς

κυκλικοῖς

7

Το όνομα laquoΑρείωνraquo εκλήθη ο ίππος όπως εξήγησα supra laquoδιὰ τὸ

κρατιστεύεινraquo Ο Ποσειδών τον έδωσε στον Κοπρέα της Βοιωτικής Αλιάρτου Το

δυσώνυμο βασιλικό όνομα δείχνει σε αρχέγονα στρώματα εμπειρίας και

θρησκευτικότητας Ανήκει στο ίδιο πλαίσιο με τη μεστή δυναμερούς απλότητας

επίκληση στον Δία του παλαιγενούς Πάμφω

Ζεῦ κύδιστε μέγιστε θεῶν εἱλυμένε κόπρῳ

μηλείῃ τε καὶ ἱππείῃ καὶ ἡμιονείῃ

(Φιλόστρατος Ηρωϊκός p 3017 Kayser = 693 Olearius) Ο Ζευς κατά το φυτικό

και φυσικό μοντέλο αρχή γενέσεως των πάντων ως σπέρμα εν λιπάσματι γης

Την Πελασγική πρωτογονικότητα του βιώματος που εκφράζεται στον Πάμφω

επικυρώνει η διπλή επίκληση των Πελειών πρώτων αρρήτων Ιερειών της

Δωδώνης σε Δία θρώσκοντα και αεί αναθρώσκοντα και στη Γη μητέρα και

τροφό των πάντων

Ζεὺς ἦν Ζεὺς ἐστί Ζεὺς ἔσσεται ὦ μεγάλε Ζεῦ

Γᾶ καρποὺς ἀνίει διὸ κλῄζετε ματέρα Γαῖαν

(Παυσανίας Χ 12 10) Αν αντί του Ηπειρωτικού Δωδωναίου Πελασγικού Διός

τεθεί ο Ποσειδών στις δυο επικλήσεις έχομε ατόφια την πρωτοπελασγική

Αρκαδική βιοθρησκεία

Ο Κοπρεύς της Βιοωτικής παράδοσης (που αντιστοιχεί στον Όγκιο της

Αρκαδικής) χάρισε τον Αρείονα στον Ηρακλή που τον επισκέφθηκε Ο Ηρακλής

ίππευσε το θείο άτι και νίκησε τον Κύκνο υιό του Άρεως σε ιπποδρομία (και θα

δούμε μονομαχία) στο ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος (Στα Αρκαδικά ο

Ηρακλής πολέμησε θριαμβεύσας τους Ηλείους οχούμενος επί του Αρίονος) Από

τον Ηρακλή το έλαβε ο Άδραστος ο οποίος μόνος σώθηκε λόγω αυτού από τους

Επτά επί Θήβας στα πρώτα Θηβαϊκά (Κοινό και στις δυο παραδόσεις)

Κατά τη διήγηση στα Σχόλια η ιστορία έκειτο laquoπαρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo στον

Επικό Κύκλο

8

Τα ίδια αναφέρονται και στα σχόλια D με μια σημαίνουσα τοπογραφική

διαφορά Εξηγούν πού έκειτο το ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος όπου ο

Ηρακλής νίκησε τον Κύκνο γράφοντα laquoὅ ἐστι πρὸς Τροιζῆνιraquo Αλλά καμία

προσέγγιση και σχέση δεν έχουν αι Παγασαί στη Θεσσαλία προς την Τροιζήνα

της Αργολίδας Διορθωτέον πιθανώς εις laquoΤραχήνιraquo v infra

Τα σχόλια Τ ad loc συνάδουν μεν προς τα λοιπά μαρτυρούν όμως τον

φόνο του Κύκνου από τον Ηρακλέα ο οποίος εμάχετο ιππεύων τον Αρείονα ltὃςgt

[sc Ηρακλής] καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ [sc του ίππου Αρείονος]

μαχόμενος (p 425 Erbse)

Κύκνοι είναι πολλοί και εισέρχονται σε ποικίλα μυθολογήματα Δυο οι

βασικοί (Σχόλια εις Πίνδαρο Ὀλυμπιονῖκαι ΙΙ 147e Σχόλια εις Αριστοφάνη

Βάτραχοι 964) αντίστοιχα Ποσειδώνος και Άρεος υπάρχει και Απόλλωνος

(Antoninus Liberalis Metamorphoseon 12 Ovidius Metamorfphoseon VII 371 sqq)

Εδώ πρόκειται για τον Κύκνο του Άρεος Τον εφόνευσε ο Ηρακλής μεταξύ

πολλών ανδραγαθημάτων επί τω τέλει της ζωής του επιχειρών εις βοήθεια

φίλων καθαίρων την γη και τιμωρών ολετήρας κακότροπους επιζήμιους Συνέβη

η σειρά αυτή των τελευταίων αθλοφοριών ευεργεσίας και νέμεσης όταν ήταν

στην Τραχίνα πριν αποθεωθεί εκπυρούμενος στην Οίτη Έτσι εξηγείται η

αναφορά στην Τραχίνα των Σχολίων D στον Όμηρο Ο Κύκνος τοποθετείται στη

Θεσσαλία σε διάφορα μέρη

Στην Ιτωνία πρωτίστως όπου ευρίσκετο ο Ναός της Ιτωνίας Αθηνάς

Διόδωρος IV 37 4 Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη ΙΙ sect155 Κατά τον Παυσανία ήταν

στον Πηνειό ποταμό (Ι 27 6) Αλλά η κύρια παράδοση τοποθετούσε τη δράση

του που προκάλεσε τον αγώνα με τον Ηρακλή σε άλσος του Απόλλωνος στις

Παγασές Ο Κύκνος παρεμφερώς προς τον Οινόμαο στην Ολυμπία έθετε

βαρύτιμα έπαθλα για όποιον από τους φιλοξενούμενους επισκέπτες του θα τον

νικούσε σε ιπποδρομία (ή σε μονομαχία κατά τον Απολλόδωρο και Παυσανία

μερικές εκδοχές από την εικόνα ολοκληρίας που περιγράφεται στην Ησιόδειο

διήγηση v infra) Αλλά εάν ο αντίπαλος έχανε αποκεφάλιζε τον νεαρό ήρωα

9

και με τις κεφαλές εκοσμούσε τον ναό του πατρός του Άρη [Παραλλαγή

προσφοράς στον Απόλλωνα του απαίσιου δώρου είναι μάλλον πεπλανημένη

Περιλαμβάνεται σε περίληψη ποιήματος του Στησίχορου επιγραφόμενου

ldquoΚύκνοςrdquo Fr 30 (207) Page = Fr 6c Diehl) Έχει προταθεί διόρθωση του ldquoτῷ

Ἀπόλλωνιrdquo στο ldquoτῷ Ἄρειrdquo Ενδέχεται όμως να υποκρύπτεται συμπεριφορά

προκλητική προς τον Απόλλωνα που ανέλαβε να διορθώσει ο Ηρακλής Ο

Στησίχορος μάλιστα περιέγραφε μια πρώτη υποχώρηση φυγής του ήρωα δια τον

φόβο του Άρη πατρός του Κύκνου την οποία απέπλυνε με επιστροφή και νίκη]

Η πρώτη πηγή της ιστορίας είναι στην Ησιόδειο Ασπίδα [Ο Αριστοφάνης

ο Αλεξανδρινός φιλόλογος κριτικός είχε εκφράσει αμφιβολία αν η περιγραφή

και διήγηση vv 57-480 ανήκουν όντως στον Κατάλογο Ηοιών του Ησίοδου αλλά

ήδη ο Στησίχορος την θεωρούσε στην ολότητά της γνήσια Υπόθεση Ασπίδος vv

1-10 (p 86 Merkelbach-West)] Στην Ασπίδα ευρίσκονται όλα τα στοιχεία της

ιστορίας όπως παραδίδεται στα Ομηρικά Σχόλια (α) οι Παγασές (v 70 πᾶν δ᾿

ἄλσος καὶ βωμὸς Ἀπόλλωνος Παγασαίου cf vv 99-100) (β) η επέλαση επί δίφρου

των δυο ζευγών Κύκνος με Άρη Ηρακλής με Ιόλαο (επικουρούμενος ο κλεινός

ήρως από την Αθηνά v 321 338 341 sqq κλπ) (γ) η μονομαχία των δυο ηρώων

(vv 370-2

δὴ τότ᾿ ἀπ᾿ εὐπλεκέων δίφρων θόρον αἶψ᾿ ἐπὶ γαῖαν

παῖς τε Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἐνυαλίοιο ἄνακτος

ἡνίοχοι δ᾿ ἔμπλην ἔλασαν καλλίτριχας ἵππους

Η μονομαχία Ηρακλέους και Κύκνου περιγράφεται δια μακρών vv 374-423) (δ) η

σχέση των γεγονότων με την Τραχίνα (όπου βασιλεύς ήταν ο Κήυξ άλλο όνομα

όρνιθος σαν του Κύκνου πεθερός του Κύκνου ndash εκεί πήγαινε ο Ηρακλής vv 353

sqq) και (ε) επί πάσι και κυρίως ο θείος ίππος Αρείων στην κατοχή του

Ηρακλέους (vv 120-1

ὣς καὶ νῦν μέγαν ἵππον Ἀρίονα κυανοχαίτην

πάντῃ ἀναστρωφᾶν καὶ ἀρηγέμεν ὥς κε δύνηαι)

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

3

Παυσανίας VIII 25 4 Μετὰ δὲ Θέλπουσαν ἐπὶ τὸ ἱερὸν τῆς Δήμητρος ὁ Λάδων

κάτεισι τὸ ἐν Ὀγκείῳ καλοῦσι δὲ Ἐρινὺν οἱ Θελπούσιοι τὴν θεόν ὁμολογεῖ δέ σφισι

καὶ Ἀντίμαχος ἐπιστρατείαν Ἀργείων ποιήσας ἐς Θήβας καὶ οἱ τὸ ἔπος ἔχει

Δήμητρος τόθι φασὶν Ἐρινύος εἶναι ἔδεθλον

Ὁ μὲν δὴ Ὄγκιος Ἀπόλλωνός ἐστι κατὰ τὴν φήμην καὶ ἐν τῇ Θελπουσίᾳ περὶ τὸ

χωρίον ἐδυνάστευε τὸ Ὄγκειον Ο Όγκιος ήταν κατά την εντόπιο παραδοχή υιός

του Απόλλωνος παλαιός επιχώριος δυνάστης Όπως στη Φιγαλεία έτσι και στη

Θέλπουσα ο Απόλλων έρχεται σε άμεση τοπική θρησκειολογική σχέση προς την

Πελασγική Δήμητρα

Ο συστατικός μύθος της λατρείας της Δήμητρος Ερινύος στη Θέλπουσα

είναι ο αυτός προς τον της Δήμητρος Μελαίνης της Φιγαλείας Με τη βασική

διαφορά ότι εκτός της άρρητου Δεσποίνης η Ίππειος Δήμητρα γεννά και τον θείο

Ίππο τον Αρείονα τον καλύτερο (αρείων συγκριτικό με υπερθετικό άριστος) και

τον άρειο (πολεμικό ανυπέρβλητο του Άρη) [Απαντούν και οι δύο ορθογραφίες

Αρείων και Αρίων Cf Ευστάθιος Σχόλια εις την Ομήρου Ιλιάδα Ψ 346 p 130663

sqq] Παυσανίας VIII 25 5-7 Τῇ θεῷ δὲ Ἐρινὺς γέγονεν ἐπίκλησις πλανωμένῃ

γὰρ τῇ Δήμητρι ἡνίκα τὴν παῖδα ἐζήτει λέγουσιν ἕπεσθαί οἱ τὸν Ποσειδῶνα

ἐπιθυμοῦντα αὐτῇ μιχθῆναι καὶ τὴν μὲν ἐς ἵππον μεταβαλοῦσαν ὁμοῦ ταῖς ἵπποις

νέμεσθαι ταῖς Ὀγκίου Ποσειδῶν δὲ συνίησιν ἀπατώμενος καὶ συγγίνεται τῇ

Δήμητρι ἄρσενι ἵππῳ καὶ αὐτὸς εἰκασθείς τὸ μὲν δὴ παραυτίκα τὴν Δήμητρα ἐπὶ

τῷ συμβάντι ἔχειν ὀργίλως χρόνῳ δὲ ὕστερον τοῦ τε θυμοῦ παύσασθαι καὶ τῷ

Λάδωνι ἐθελῆσαί φασιν αὐτὴν λούσασθαι ἐπὶ τούτῳ καὶ ἐπικλήσεις τῇ θεῷ

γεγόνασι τοῦ μηνίματος μὲν ἕνεκα Ἐρινύς ὅτι τὸ θυμῷ χρῆσθαι καλοῦσιν ἐρινύειν

οἱ Ἀρκάδες Λουσία δὲ ἐπὶ τῷ λούσασθαι τῷ Λάδωνι

Η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε φοράδα του κοπαδιού του Ογκίου και έτσι

συγγίγνεται με αυτήν ο Ποσειδών ως Ίππος Ακολουθεί η μήνις της θεάς και η εν

καιρώ γαλήνευσή της οπότε εκαθάρθη της οργής λουσθείσα στον Λάδωνα Έτσι

είχε την επίκληση ldquoΕρινύςrdquo λόγω του θυμού και ldquoΛουσίαrdquo επειδή ησυχάσασα

βαπτίστηκε στον ποταμό Οι δυο όψεις της χθόνιας μεγάλης θεάς

4

αντιπαρατίθενται και αλληλοσυμπληρούνται η Τρομακτική και η Γαληνία η

δυσάντητος και η ευάντητος

Το Ερινύω κατά την Αρκαδική διάλεκτο ιδίως σημαίνει θυμώνω

οργίζομαι μηνίω (cf Ετυμολογικόν Μέγα sv ἐρινύειν κατὰ Ἀρκάδας τὸ

ὀργίζεσθαι)

[Η φοβερή οργή η φυσικά κατά την κοσμική τάξη εγειρομένη επί

διαπραττομένη βαρυστόναχη ζημία βλάβη αδικία ύβρι για κάποια ατάσθαλη

υπερβασία ndash συμπήγνυται συσσωρευομένη από την ένταση που την βιώνει ο

πάσχων υποστασιοποιείται και μαγενθύνεται και βαραίνει στο επόμενο

γίγνεσθαι μέχρι εκρήξεως της συμπιεσμένης ενέργειάς της όταν έλθει ο καιρός

εις ανταπόδοση ισοδυνάμου τιμωρητικής ύβρεως Ο μηχανισμός αυτός της

κοσμικής τάξης νόμος της ίσης αντίδρασης (σε ανθρώπινο πεδίο ως

αντιπεπόνθησης) αποτελεί βασικά την πραγματολογική βάση για τον

φιλοσοφικά διατυπωμένο Αναξιμάνδρειο θεσμό του γίγνεσθαι hellipἐξ ὧν δὲ ἡ

γἐνεσίς ἐστι τοῖς οὖσι καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών διδόναι

γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν (12B1

DK) [Δείτε την μελέτη μου ldquoThe Law of Inviolable Justice Mechanism of Self-

sustainable Cosmic Orderrdquo in Apostolos Pierris Religion and Mystery Ch 4 pp 150 ndash

203]

Ο διπλούς τόκος της ιππομειξίας Παυσανίας VIII 25 7 τὴν δὲ Δήμητρα

τεκεῖν φασὶν ἐκ τοῦ Ποσειδῶνος θυγατέρα ἧς τὸ ὄνομα ἐς ἀτελέστους λέγειν οὐ

νομίζουσι καὶ ἵππον τὸν Ἀρείονα ἐπὶ τούτῳ δὲ παρὰ σφίσιν Ἀρκάδων πρώτοις

Ἵππιον Ποσειδῶνα ὀνομασθῆναι

Το πραγματικό όνομα της θυγατέρας της Ιππολεχούς Δήμητρος οι ντόπιοι

πιστεύουν ότι δεν πρέπει να δημοσιεύεται και να κοινοποιείται στους αμύητους

και ατέλεστους σε αυτούς που δεν έχουν υποστεί την τελετή μύησης Υπήρχε

μυστηριακή λατρεία συνεπώς συνδεδεμένη με την Ερινύν Δήμητρα διάφορος

από τα Ελευσίνια Μυστήρια Την ίδια επιφύλαξη εκφράζει ο Παυσανίας και

προκειμένου να εξηγήσει το αληθινό όνομα της Δέσποινας της Φιγαλείας (Δείτε

5

την ανάλυση και την ερμηνεία μου supra σε προηγούμενο μέρος) Οι Αρκάδες

θεωρούσαν ότι στους τόπους τους αρθρώθηκαν οι συμβολικές εμπειρίες των

μυθολογικών συμβάντων Εξέφραζαν το ανεπηρέαστο πρωτοπελασγικό βίωμα

κατά τον καθαρότερο τρόπο Ίππος αναγνωρίστηκε ο Ποσειδών το πρώτον στη

Θέλπουσα Τα βιώματά τους ήσαν αρχέγονης πρωτιάς

Η ακολουθούσα ερμηνευτική περί του Αρείονος από τον Παυσανία είναι

υπόδειγμα Ελληνικής λογιότητος (VIII 25 8-10)

ἐπάγονται δὲ ἐξ Ἰλιάδος ἔπη καὶ ἐκ Θηβαΐδος μαρτύρια σφισιν εἶναι τῷ

λόγῳ ἐν μὲν Ἰλιάδι ἐς αὐτὸν Ἀρείονα πεποιῆσθαι

οὐδ᾿ εἴ κεν μετόπισθεν Ἀρείονα δῖον ἐλαύνειν

Ἀδρήστου ταχὺν ἵππον ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν

ἐν δὲ τῇ Θηβαΐδι ὡς Ἄδραστος ἔφευγεν ἐκ Θηβῶν

εἵματα λυγρὰ φέρων σὺν Ἀρείονι κυανοχαίτῃ

αἰνίσσεσθαι οὗν ἐθέλουσι τὰ ἔπη Ποσειδῶνα Ἀρείονι εἶναι πατέρα Ἀντίμαχος δὲ

παῖδα εἶναι γῆς φησίν

Ἄδρηστος Ταλαὼ υἱὸς Κρηθηϊάδαο

πρώτιστος Δαναῶν εὐαινέτω ἥλασεν ἵππω

Καιρόν τε κραιπνὸν καὶ Ἀρείονα Θελπουσαῖον

τόν δά τ᾿ Ἀπόλλωνος σχεδὸν ἄλσεος Ὀγκαίοιο

αὐτὴ γαῖ᾿ ἀνέδωκε σέβας θνητοῖσιν ἰδέσθαι

Δύναιτο δ᾿ ἂν καὶ ἀναφύντι ἐκ γῆς τῷ ἵππῳ ἐκ θεοῦ τε εἶναι τὸ γένος καὶ αἱ τρίχες

οἱ τὴν χρόαν ἐοικέναι κυανῷ λέγεται δὲ καὶ τοιάδε Ἡρακλέα πολεμοῦντα Ἠλείοις

αἰτῆσαι παρ᾿ Ὄγκου τὸν ἵππον καὶ ἑλεῖν τὴν Ἦλιν ἐπὶ τῷ Ἀρείονι ὀχούμενον ἐς τὰς

μάχας δοθῆναι δὲ ὑπὸ Ἡρακλέους ὕστερον Ἀδράστῳ τὸν ἵππον ἐπὶ τούτῳ δὲ ἐς τὸν

Ἀρείονα ἐποίησεν Ἀντίμαχος

ὅς ῥά ποτ᾿ Ἀδρήστῳ τριτάτῳ δέδμηθ᾿ ὑπ᾿ ἄνακτι

Στην Ιλιάδα Ψ 346-7 ο Αρείων είναι θείος ίππος laquoδῖος Ἀρείωνraquo με

καταγωγή από θεούς laquoἐκ θεόφιν γένος ἦενraquo Στη Θηβαΐδα [την οποία μια

γνώμη με ισχυρή πιστοποίηση απέδιδε στον ίδιο τον Όμηρο cf Thebais test 2

6

Bernabeacute = Παυσανίας ΙΧ 9 5 Στους υποστηρικτές της άποψης laquoπολλοί τε καὶ

ἄξιοι λόγουraquo πρωτοστάτησε ο παλαιός laquoευρετής του ελεγείουraquo Καλλίνος ο

Εφέσιος test 10 Gentili-Prato Ο Παυσανίας αμφιβάλει για την ταυτότητα του

ποιητού αλλά εκφράζει τον θαυμασμό του για το ποίημα (loccit) ἐγὼ δὲ τὴν

ποίησιν ταύτην μετά γε Ἰλιάδα καὶ τὰ ἔπη τὰ ἐς Ὀδυσσέα ἐπαινῶ μάλιστα

Κρατείστε ότι ο Παυσανίας εγνώριζε την Θηβαΐδα καλά) ο Αρείων (ή Αρίων)

περιγράφεται ως κυανοχαίτης με μαύρο γυαλιστερό τρίχωμα στον στίχο που

παραδίδει ο Παυσανίας (Thebais Fr 7 Bernabeacute) Οι Θελπουσαίοι υπέθεταν

(Παυσανίας VIII 25 8) ότι ο συνδυασμός των δυο αναφορών στον Αρείονα (εκ

θεών καταγωγή Ιλιάς και κυανοχαίτης Θηβαίς) υπαινίσσονται την Ποσειδώνια

πατρότητα του ίππου ιστάμενο επίθετο χαρακτηριστικής ιδιότητας του

Ποσειδώνος ήταν ακριβώς laquoκυανοχαίτηςraquo

Πριν μεταβώ στις μαρτυρίες του Αντίμαχου τα παραδεδομένα οδηγούν σε

αποκαλυπτικότερους συσχετισμούς Τα Σχόλια στο χωρίο της Ιλιάδος που

μνημονεύει τον Αρείονα παρέχουν την ιστορία της γέννησής του από την ίππιο

μείξη Ποσειδώνος και Ερινύος αλλά τοποθετούν τον μύθο στην Τιλφούσα της

Βοιωτίας Θέλπουσα και Τιλφούσα είναι το αυτό όνομα laquoΔελφούσαraquo η

Μητρώ της σκοτεινής υστέρας

Στην πληρέστερη μορφή δίνουν την πληροφορία τα Σχόλια Α και Β (ΙΙ pp

316-7 Dindorf)

Ἀρίονα] Ποσειδῶν ἐρασθεὶς Ἐρινύος καὶ μεταβαλὼν τὴν αὑτοῦ μορφὴν εἰς

ἵππον ἐμίγη κατὰ Βοιωτίαν παρὰ τῇ Τιλφούσῃ κρήνῃ ἡ δὲ ἔγκυος γενομένη ἵππον

ἐγέννησεν ὃς διὰ τὸ κρατιστεύειν Ἀρείων ἐκλήθη Κοπρεὺς δὲ Ἁλιάρτου πόλεως

Βοιωτίας βασιλεύων ἔλαβε δῶρον αὐτὸν παρὰ Ποσειδῶνος οὗτος δὲ αὐτὸν Ἡρακλεῖ

ἐχαρίσατο γενομένῳ παρ᾿ αὐτῷ τούτῳ δὲ ἀγωνισάμενος Ἡρακλῆς πρὸς Κύκνον

Ἄρεως υἱὸν καθ᾿ ἱπποδρομίαν ἐνίκησεν ἐν τῷ τοῦ Παγασαίου Ἀπόλλωνος ἱερῷ εἶθ᾿

ὕστερον οὗτος ὁ Ἡρακλῆς Ἀδράστῳ τὸν πῶλον παρέσχεν ὑφ᾿ οὗ μόνος ὁ Ἄδραστος

ἐκ τοῦ Θηβαϊκοῦ πολέμου διεσώθη τῶν ἄλλων ἀπολομένων ἡ ἱστορία παρὰ τοῖς

κυκλικοῖς

7

Το όνομα laquoΑρείωνraquo εκλήθη ο ίππος όπως εξήγησα supra laquoδιὰ τὸ

κρατιστεύεινraquo Ο Ποσειδών τον έδωσε στον Κοπρέα της Βοιωτικής Αλιάρτου Το

δυσώνυμο βασιλικό όνομα δείχνει σε αρχέγονα στρώματα εμπειρίας και

θρησκευτικότητας Ανήκει στο ίδιο πλαίσιο με τη μεστή δυναμερούς απλότητας

επίκληση στον Δία του παλαιγενούς Πάμφω

Ζεῦ κύδιστε μέγιστε θεῶν εἱλυμένε κόπρῳ

μηλείῃ τε καὶ ἱππείῃ καὶ ἡμιονείῃ

(Φιλόστρατος Ηρωϊκός p 3017 Kayser = 693 Olearius) Ο Ζευς κατά το φυτικό

και φυσικό μοντέλο αρχή γενέσεως των πάντων ως σπέρμα εν λιπάσματι γης

Την Πελασγική πρωτογονικότητα του βιώματος που εκφράζεται στον Πάμφω

επικυρώνει η διπλή επίκληση των Πελειών πρώτων αρρήτων Ιερειών της

Δωδώνης σε Δία θρώσκοντα και αεί αναθρώσκοντα και στη Γη μητέρα και

τροφό των πάντων

Ζεὺς ἦν Ζεὺς ἐστί Ζεὺς ἔσσεται ὦ μεγάλε Ζεῦ

Γᾶ καρποὺς ἀνίει διὸ κλῄζετε ματέρα Γαῖαν

(Παυσανίας Χ 12 10) Αν αντί του Ηπειρωτικού Δωδωναίου Πελασγικού Διός

τεθεί ο Ποσειδών στις δυο επικλήσεις έχομε ατόφια την πρωτοπελασγική

Αρκαδική βιοθρησκεία

Ο Κοπρεύς της Βιοωτικής παράδοσης (που αντιστοιχεί στον Όγκιο της

Αρκαδικής) χάρισε τον Αρείονα στον Ηρακλή που τον επισκέφθηκε Ο Ηρακλής

ίππευσε το θείο άτι και νίκησε τον Κύκνο υιό του Άρεως σε ιπποδρομία (και θα

δούμε μονομαχία) στο ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος (Στα Αρκαδικά ο

Ηρακλής πολέμησε θριαμβεύσας τους Ηλείους οχούμενος επί του Αρίονος) Από

τον Ηρακλή το έλαβε ο Άδραστος ο οποίος μόνος σώθηκε λόγω αυτού από τους

Επτά επί Θήβας στα πρώτα Θηβαϊκά (Κοινό και στις δυο παραδόσεις)

Κατά τη διήγηση στα Σχόλια η ιστορία έκειτο laquoπαρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo στον

Επικό Κύκλο

8

Τα ίδια αναφέρονται και στα σχόλια D με μια σημαίνουσα τοπογραφική

διαφορά Εξηγούν πού έκειτο το ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος όπου ο

Ηρακλής νίκησε τον Κύκνο γράφοντα laquoὅ ἐστι πρὸς Τροιζῆνιraquo Αλλά καμία

προσέγγιση και σχέση δεν έχουν αι Παγασαί στη Θεσσαλία προς την Τροιζήνα

της Αργολίδας Διορθωτέον πιθανώς εις laquoΤραχήνιraquo v infra

Τα σχόλια Τ ad loc συνάδουν μεν προς τα λοιπά μαρτυρούν όμως τον

φόνο του Κύκνου από τον Ηρακλέα ο οποίος εμάχετο ιππεύων τον Αρείονα ltὃςgt

[sc Ηρακλής] καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ [sc του ίππου Αρείονος]

μαχόμενος (p 425 Erbse)

Κύκνοι είναι πολλοί και εισέρχονται σε ποικίλα μυθολογήματα Δυο οι

βασικοί (Σχόλια εις Πίνδαρο Ὀλυμπιονῖκαι ΙΙ 147e Σχόλια εις Αριστοφάνη

Βάτραχοι 964) αντίστοιχα Ποσειδώνος και Άρεος υπάρχει και Απόλλωνος

(Antoninus Liberalis Metamorphoseon 12 Ovidius Metamorfphoseon VII 371 sqq)

Εδώ πρόκειται για τον Κύκνο του Άρεος Τον εφόνευσε ο Ηρακλής μεταξύ

πολλών ανδραγαθημάτων επί τω τέλει της ζωής του επιχειρών εις βοήθεια

φίλων καθαίρων την γη και τιμωρών ολετήρας κακότροπους επιζήμιους Συνέβη

η σειρά αυτή των τελευταίων αθλοφοριών ευεργεσίας και νέμεσης όταν ήταν

στην Τραχίνα πριν αποθεωθεί εκπυρούμενος στην Οίτη Έτσι εξηγείται η

αναφορά στην Τραχίνα των Σχολίων D στον Όμηρο Ο Κύκνος τοποθετείται στη

Θεσσαλία σε διάφορα μέρη

Στην Ιτωνία πρωτίστως όπου ευρίσκετο ο Ναός της Ιτωνίας Αθηνάς

Διόδωρος IV 37 4 Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη ΙΙ sect155 Κατά τον Παυσανία ήταν

στον Πηνειό ποταμό (Ι 27 6) Αλλά η κύρια παράδοση τοποθετούσε τη δράση

του που προκάλεσε τον αγώνα με τον Ηρακλή σε άλσος του Απόλλωνος στις

Παγασές Ο Κύκνος παρεμφερώς προς τον Οινόμαο στην Ολυμπία έθετε

βαρύτιμα έπαθλα για όποιον από τους φιλοξενούμενους επισκέπτες του θα τον

νικούσε σε ιπποδρομία (ή σε μονομαχία κατά τον Απολλόδωρο και Παυσανία

μερικές εκδοχές από την εικόνα ολοκληρίας που περιγράφεται στην Ησιόδειο

διήγηση v infra) Αλλά εάν ο αντίπαλος έχανε αποκεφάλιζε τον νεαρό ήρωα

9

και με τις κεφαλές εκοσμούσε τον ναό του πατρός του Άρη [Παραλλαγή

προσφοράς στον Απόλλωνα του απαίσιου δώρου είναι μάλλον πεπλανημένη

Περιλαμβάνεται σε περίληψη ποιήματος του Στησίχορου επιγραφόμενου

ldquoΚύκνοςrdquo Fr 30 (207) Page = Fr 6c Diehl) Έχει προταθεί διόρθωση του ldquoτῷ

Ἀπόλλωνιrdquo στο ldquoτῷ Ἄρειrdquo Ενδέχεται όμως να υποκρύπτεται συμπεριφορά

προκλητική προς τον Απόλλωνα που ανέλαβε να διορθώσει ο Ηρακλής Ο

Στησίχορος μάλιστα περιέγραφε μια πρώτη υποχώρηση φυγής του ήρωα δια τον

φόβο του Άρη πατρός του Κύκνου την οποία απέπλυνε με επιστροφή και νίκη]

Η πρώτη πηγή της ιστορίας είναι στην Ησιόδειο Ασπίδα [Ο Αριστοφάνης

ο Αλεξανδρινός φιλόλογος κριτικός είχε εκφράσει αμφιβολία αν η περιγραφή

και διήγηση vv 57-480 ανήκουν όντως στον Κατάλογο Ηοιών του Ησίοδου αλλά

ήδη ο Στησίχορος την θεωρούσε στην ολότητά της γνήσια Υπόθεση Ασπίδος vv

1-10 (p 86 Merkelbach-West)] Στην Ασπίδα ευρίσκονται όλα τα στοιχεία της

ιστορίας όπως παραδίδεται στα Ομηρικά Σχόλια (α) οι Παγασές (v 70 πᾶν δ᾿

ἄλσος καὶ βωμὸς Ἀπόλλωνος Παγασαίου cf vv 99-100) (β) η επέλαση επί δίφρου

των δυο ζευγών Κύκνος με Άρη Ηρακλής με Ιόλαο (επικουρούμενος ο κλεινός

ήρως από την Αθηνά v 321 338 341 sqq κλπ) (γ) η μονομαχία των δυο ηρώων

(vv 370-2

δὴ τότ᾿ ἀπ᾿ εὐπλεκέων δίφρων θόρον αἶψ᾿ ἐπὶ γαῖαν

παῖς τε Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἐνυαλίοιο ἄνακτος

ἡνίοχοι δ᾿ ἔμπλην ἔλασαν καλλίτριχας ἵππους

Η μονομαχία Ηρακλέους και Κύκνου περιγράφεται δια μακρών vv 374-423) (δ) η

σχέση των γεγονότων με την Τραχίνα (όπου βασιλεύς ήταν ο Κήυξ άλλο όνομα

όρνιθος σαν του Κύκνου πεθερός του Κύκνου ndash εκεί πήγαινε ο Ηρακλής vv 353

sqq) και (ε) επί πάσι και κυρίως ο θείος ίππος Αρείων στην κατοχή του

Ηρακλέους (vv 120-1

ὣς καὶ νῦν μέγαν ἵππον Ἀρίονα κυανοχαίτην

πάντῃ ἀναστρωφᾶν καὶ ἀρηγέμεν ὥς κε δύνηαι)

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

4

αντιπαρατίθενται και αλληλοσυμπληρούνται η Τρομακτική και η Γαληνία η

δυσάντητος και η ευάντητος

Το Ερινύω κατά την Αρκαδική διάλεκτο ιδίως σημαίνει θυμώνω

οργίζομαι μηνίω (cf Ετυμολογικόν Μέγα sv ἐρινύειν κατὰ Ἀρκάδας τὸ

ὀργίζεσθαι)

[Η φοβερή οργή η φυσικά κατά την κοσμική τάξη εγειρομένη επί

διαπραττομένη βαρυστόναχη ζημία βλάβη αδικία ύβρι για κάποια ατάσθαλη

υπερβασία ndash συμπήγνυται συσσωρευομένη από την ένταση που την βιώνει ο

πάσχων υποστασιοποιείται και μαγενθύνεται και βαραίνει στο επόμενο

γίγνεσθαι μέχρι εκρήξεως της συμπιεσμένης ενέργειάς της όταν έλθει ο καιρός

εις ανταπόδοση ισοδυνάμου τιμωρητικής ύβρεως Ο μηχανισμός αυτός της

κοσμικής τάξης νόμος της ίσης αντίδρασης (σε ανθρώπινο πεδίο ως

αντιπεπόνθησης) αποτελεί βασικά την πραγματολογική βάση για τον

φιλοσοφικά διατυπωμένο Αναξιμάνδρειο θεσμό του γίγνεσθαι hellipἐξ ὧν δὲ ἡ

γἐνεσίς ἐστι τοῖς οὖσι καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών διδόναι

γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν (12B1

DK) [Δείτε την μελέτη μου ldquoThe Law of Inviolable Justice Mechanism of Self-

sustainable Cosmic Orderrdquo in Apostolos Pierris Religion and Mystery Ch 4 pp 150 ndash

203]

Ο διπλούς τόκος της ιππομειξίας Παυσανίας VIII 25 7 τὴν δὲ Δήμητρα

τεκεῖν φασὶν ἐκ τοῦ Ποσειδῶνος θυγατέρα ἧς τὸ ὄνομα ἐς ἀτελέστους λέγειν οὐ

νομίζουσι καὶ ἵππον τὸν Ἀρείονα ἐπὶ τούτῳ δὲ παρὰ σφίσιν Ἀρκάδων πρώτοις

Ἵππιον Ποσειδῶνα ὀνομασθῆναι

Το πραγματικό όνομα της θυγατέρας της Ιππολεχούς Δήμητρος οι ντόπιοι

πιστεύουν ότι δεν πρέπει να δημοσιεύεται και να κοινοποιείται στους αμύητους

και ατέλεστους σε αυτούς που δεν έχουν υποστεί την τελετή μύησης Υπήρχε

μυστηριακή λατρεία συνεπώς συνδεδεμένη με την Ερινύν Δήμητρα διάφορος

από τα Ελευσίνια Μυστήρια Την ίδια επιφύλαξη εκφράζει ο Παυσανίας και

προκειμένου να εξηγήσει το αληθινό όνομα της Δέσποινας της Φιγαλείας (Δείτε

5

την ανάλυση και την ερμηνεία μου supra σε προηγούμενο μέρος) Οι Αρκάδες

θεωρούσαν ότι στους τόπους τους αρθρώθηκαν οι συμβολικές εμπειρίες των

μυθολογικών συμβάντων Εξέφραζαν το ανεπηρέαστο πρωτοπελασγικό βίωμα

κατά τον καθαρότερο τρόπο Ίππος αναγνωρίστηκε ο Ποσειδών το πρώτον στη

Θέλπουσα Τα βιώματά τους ήσαν αρχέγονης πρωτιάς

Η ακολουθούσα ερμηνευτική περί του Αρείονος από τον Παυσανία είναι

υπόδειγμα Ελληνικής λογιότητος (VIII 25 8-10)

ἐπάγονται δὲ ἐξ Ἰλιάδος ἔπη καὶ ἐκ Θηβαΐδος μαρτύρια σφισιν εἶναι τῷ

λόγῳ ἐν μὲν Ἰλιάδι ἐς αὐτὸν Ἀρείονα πεποιῆσθαι

οὐδ᾿ εἴ κεν μετόπισθεν Ἀρείονα δῖον ἐλαύνειν

Ἀδρήστου ταχὺν ἵππον ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν

ἐν δὲ τῇ Θηβαΐδι ὡς Ἄδραστος ἔφευγεν ἐκ Θηβῶν

εἵματα λυγρὰ φέρων σὺν Ἀρείονι κυανοχαίτῃ

αἰνίσσεσθαι οὗν ἐθέλουσι τὰ ἔπη Ποσειδῶνα Ἀρείονι εἶναι πατέρα Ἀντίμαχος δὲ

παῖδα εἶναι γῆς φησίν

Ἄδρηστος Ταλαὼ υἱὸς Κρηθηϊάδαο

πρώτιστος Δαναῶν εὐαινέτω ἥλασεν ἵππω

Καιρόν τε κραιπνὸν καὶ Ἀρείονα Θελπουσαῖον

τόν δά τ᾿ Ἀπόλλωνος σχεδὸν ἄλσεος Ὀγκαίοιο

αὐτὴ γαῖ᾿ ἀνέδωκε σέβας θνητοῖσιν ἰδέσθαι

Δύναιτο δ᾿ ἂν καὶ ἀναφύντι ἐκ γῆς τῷ ἵππῳ ἐκ θεοῦ τε εἶναι τὸ γένος καὶ αἱ τρίχες

οἱ τὴν χρόαν ἐοικέναι κυανῷ λέγεται δὲ καὶ τοιάδε Ἡρακλέα πολεμοῦντα Ἠλείοις

αἰτῆσαι παρ᾿ Ὄγκου τὸν ἵππον καὶ ἑλεῖν τὴν Ἦλιν ἐπὶ τῷ Ἀρείονι ὀχούμενον ἐς τὰς

μάχας δοθῆναι δὲ ὑπὸ Ἡρακλέους ὕστερον Ἀδράστῳ τὸν ἵππον ἐπὶ τούτῳ δὲ ἐς τὸν

Ἀρείονα ἐποίησεν Ἀντίμαχος

ὅς ῥά ποτ᾿ Ἀδρήστῳ τριτάτῳ δέδμηθ᾿ ὑπ᾿ ἄνακτι

Στην Ιλιάδα Ψ 346-7 ο Αρείων είναι θείος ίππος laquoδῖος Ἀρείωνraquo με

καταγωγή από θεούς laquoἐκ θεόφιν γένος ἦενraquo Στη Θηβαΐδα [την οποία μια

γνώμη με ισχυρή πιστοποίηση απέδιδε στον ίδιο τον Όμηρο cf Thebais test 2

6

Bernabeacute = Παυσανίας ΙΧ 9 5 Στους υποστηρικτές της άποψης laquoπολλοί τε καὶ

ἄξιοι λόγουraquo πρωτοστάτησε ο παλαιός laquoευρετής του ελεγείουraquo Καλλίνος ο

Εφέσιος test 10 Gentili-Prato Ο Παυσανίας αμφιβάλει για την ταυτότητα του

ποιητού αλλά εκφράζει τον θαυμασμό του για το ποίημα (loccit) ἐγὼ δὲ τὴν

ποίησιν ταύτην μετά γε Ἰλιάδα καὶ τὰ ἔπη τὰ ἐς Ὀδυσσέα ἐπαινῶ μάλιστα

Κρατείστε ότι ο Παυσανίας εγνώριζε την Θηβαΐδα καλά) ο Αρείων (ή Αρίων)

περιγράφεται ως κυανοχαίτης με μαύρο γυαλιστερό τρίχωμα στον στίχο που

παραδίδει ο Παυσανίας (Thebais Fr 7 Bernabeacute) Οι Θελπουσαίοι υπέθεταν

(Παυσανίας VIII 25 8) ότι ο συνδυασμός των δυο αναφορών στον Αρείονα (εκ

θεών καταγωγή Ιλιάς και κυανοχαίτης Θηβαίς) υπαινίσσονται την Ποσειδώνια

πατρότητα του ίππου ιστάμενο επίθετο χαρακτηριστικής ιδιότητας του

Ποσειδώνος ήταν ακριβώς laquoκυανοχαίτηςraquo

Πριν μεταβώ στις μαρτυρίες του Αντίμαχου τα παραδεδομένα οδηγούν σε

αποκαλυπτικότερους συσχετισμούς Τα Σχόλια στο χωρίο της Ιλιάδος που

μνημονεύει τον Αρείονα παρέχουν την ιστορία της γέννησής του από την ίππιο

μείξη Ποσειδώνος και Ερινύος αλλά τοποθετούν τον μύθο στην Τιλφούσα της

Βοιωτίας Θέλπουσα και Τιλφούσα είναι το αυτό όνομα laquoΔελφούσαraquo η

Μητρώ της σκοτεινής υστέρας

Στην πληρέστερη μορφή δίνουν την πληροφορία τα Σχόλια Α και Β (ΙΙ pp

316-7 Dindorf)

Ἀρίονα] Ποσειδῶν ἐρασθεὶς Ἐρινύος καὶ μεταβαλὼν τὴν αὑτοῦ μορφὴν εἰς

ἵππον ἐμίγη κατὰ Βοιωτίαν παρὰ τῇ Τιλφούσῃ κρήνῃ ἡ δὲ ἔγκυος γενομένη ἵππον

ἐγέννησεν ὃς διὰ τὸ κρατιστεύειν Ἀρείων ἐκλήθη Κοπρεὺς δὲ Ἁλιάρτου πόλεως

Βοιωτίας βασιλεύων ἔλαβε δῶρον αὐτὸν παρὰ Ποσειδῶνος οὗτος δὲ αὐτὸν Ἡρακλεῖ

ἐχαρίσατο γενομένῳ παρ᾿ αὐτῷ τούτῳ δὲ ἀγωνισάμενος Ἡρακλῆς πρὸς Κύκνον

Ἄρεως υἱὸν καθ᾿ ἱπποδρομίαν ἐνίκησεν ἐν τῷ τοῦ Παγασαίου Ἀπόλλωνος ἱερῷ εἶθ᾿

ὕστερον οὗτος ὁ Ἡρακλῆς Ἀδράστῳ τὸν πῶλον παρέσχεν ὑφ᾿ οὗ μόνος ὁ Ἄδραστος

ἐκ τοῦ Θηβαϊκοῦ πολέμου διεσώθη τῶν ἄλλων ἀπολομένων ἡ ἱστορία παρὰ τοῖς

κυκλικοῖς

7

Το όνομα laquoΑρείωνraquo εκλήθη ο ίππος όπως εξήγησα supra laquoδιὰ τὸ

κρατιστεύεινraquo Ο Ποσειδών τον έδωσε στον Κοπρέα της Βοιωτικής Αλιάρτου Το

δυσώνυμο βασιλικό όνομα δείχνει σε αρχέγονα στρώματα εμπειρίας και

θρησκευτικότητας Ανήκει στο ίδιο πλαίσιο με τη μεστή δυναμερούς απλότητας

επίκληση στον Δία του παλαιγενούς Πάμφω

Ζεῦ κύδιστε μέγιστε θεῶν εἱλυμένε κόπρῳ

μηλείῃ τε καὶ ἱππείῃ καὶ ἡμιονείῃ

(Φιλόστρατος Ηρωϊκός p 3017 Kayser = 693 Olearius) Ο Ζευς κατά το φυτικό

και φυσικό μοντέλο αρχή γενέσεως των πάντων ως σπέρμα εν λιπάσματι γης

Την Πελασγική πρωτογονικότητα του βιώματος που εκφράζεται στον Πάμφω

επικυρώνει η διπλή επίκληση των Πελειών πρώτων αρρήτων Ιερειών της

Δωδώνης σε Δία θρώσκοντα και αεί αναθρώσκοντα και στη Γη μητέρα και

τροφό των πάντων

Ζεὺς ἦν Ζεὺς ἐστί Ζεὺς ἔσσεται ὦ μεγάλε Ζεῦ

Γᾶ καρποὺς ἀνίει διὸ κλῄζετε ματέρα Γαῖαν

(Παυσανίας Χ 12 10) Αν αντί του Ηπειρωτικού Δωδωναίου Πελασγικού Διός

τεθεί ο Ποσειδών στις δυο επικλήσεις έχομε ατόφια την πρωτοπελασγική

Αρκαδική βιοθρησκεία

Ο Κοπρεύς της Βιοωτικής παράδοσης (που αντιστοιχεί στον Όγκιο της

Αρκαδικής) χάρισε τον Αρείονα στον Ηρακλή που τον επισκέφθηκε Ο Ηρακλής

ίππευσε το θείο άτι και νίκησε τον Κύκνο υιό του Άρεως σε ιπποδρομία (και θα

δούμε μονομαχία) στο ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος (Στα Αρκαδικά ο

Ηρακλής πολέμησε θριαμβεύσας τους Ηλείους οχούμενος επί του Αρίονος) Από

τον Ηρακλή το έλαβε ο Άδραστος ο οποίος μόνος σώθηκε λόγω αυτού από τους

Επτά επί Θήβας στα πρώτα Θηβαϊκά (Κοινό και στις δυο παραδόσεις)

Κατά τη διήγηση στα Σχόλια η ιστορία έκειτο laquoπαρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo στον

Επικό Κύκλο

8

Τα ίδια αναφέρονται και στα σχόλια D με μια σημαίνουσα τοπογραφική

διαφορά Εξηγούν πού έκειτο το ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος όπου ο

Ηρακλής νίκησε τον Κύκνο γράφοντα laquoὅ ἐστι πρὸς Τροιζῆνιraquo Αλλά καμία

προσέγγιση και σχέση δεν έχουν αι Παγασαί στη Θεσσαλία προς την Τροιζήνα

της Αργολίδας Διορθωτέον πιθανώς εις laquoΤραχήνιraquo v infra

Τα σχόλια Τ ad loc συνάδουν μεν προς τα λοιπά μαρτυρούν όμως τον

φόνο του Κύκνου από τον Ηρακλέα ο οποίος εμάχετο ιππεύων τον Αρείονα ltὃςgt

[sc Ηρακλής] καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ [sc του ίππου Αρείονος]

μαχόμενος (p 425 Erbse)

Κύκνοι είναι πολλοί και εισέρχονται σε ποικίλα μυθολογήματα Δυο οι

βασικοί (Σχόλια εις Πίνδαρο Ὀλυμπιονῖκαι ΙΙ 147e Σχόλια εις Αριστοφάνη

Βάτραχοι 964) αντίστοιχα Ποσειδώνος και Άρεος υπάρχει και Απόλλωνος

(Antoninus Liberalis Metamorphoseon 12 Ovidius Metamorfphoseon VII 371 sqq)

Εδώ πρόκειται για τον Κύκνο του Άρεος Τον εφόνευσε ο Ηρακλής μεταξύ

πολλών ανδραγαθημάτων επί τω τέλει της ζωής του επιχειρών εις βοήθεια

φίλων καθαίρων την γη και τιμωρών ολετήρας κακότροπους επιζήμιους Συνέβη

η σειρά αυτή των τελευταίων αθλοφοριών ευεργεσίας και νέμεσης όταν ήταν

στην Τραχίνα πριν αποθεωθεί εκπυρούμενος στην Οίτη Έτσι εξηγείται η

αναφορά στην Τραχίνα των Σχολίων D στον Όμηρο Ο Κύκνος τοποθετείται στη

Θεσσαλία σε διάφορα μέρη

Στην Ιτωνία πρωτίστως όπου ευρίσκετο ο Ναός της Ιτωνίας Αθηνάς

Διόδωρος IV 37 4 Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη ΙΙ sect155 Κατά τον Παυσανία ήταν

στον Πηνειό ποταμό (Ι 27 6) Αλλά η κύρια παράδοση τοποθετούσε τη δράση

του που προκάλεσε τον αγώνα με τον Ηρακλή σε άλσος του Απόλλωνος στις

Παγασές Ο Κύκνος παρεμφερώς προς τον Οινόμαο στην Ολυμπία έθετε

βαρύτιμα έπαθλα για όποιον από τους φιλοξενούμενους επισκέπτες του θα τον

νικούσε σε ιπποδρομία (ή σε μονομαχία κατά τον Απολλόδωρο και Παυσανία

μερικές εκδοχές από την εικόνα ολοκληρίας που περιγράφεται στην Ησιόδειο

διήγηση v infra) Αλλά εάν ο αντίπαλος έχανε αποκεφάλιζε τον νεαρό ήρωα

9

και με τις κεφαλές εκοσμούσε τον ναό του πατρός του Άρη [Παραλλαγή

προσφοράς στον Απόλλωνα του απαίσιου δώρου είναι μάλλον πεπλανημένη

Περιλαμβάνεται σε περίληψη ποιήματος του Στησίχορου επιγραφόμενου

ldquoΚύκνοςrdquo Fr 30 (207) Page = Fr 6c Diehl) Έχει προταθεί διόρθωση του ldquoτῷ

Ἀπόλλωνιrdquo στο ldquoτῷ Ἄρειrdquo Ενδέχεται όμως να υποκρύπτεται συμπεριφορά

προκλητική προς τον Απόλλωνα που ανέλαβε να διορθώσει ο Ηρακλής Ο

Στησίχορος μάλιστα περιέγραφε μια πρώτη υποχώρηση φυγής του ήρωα δια τον

φόβο του Άρη πατρός του Κύκνου την οποία απέπλυνε με επιστροφή και νίκη]

Η πρώτη πηγή της ιστορίας είναι στην Ησιόδειο Ασπίδα [Ο Αριστοφάνης

ο Αλεξανδρινός φιλόλογος κριτικός είχε εκφράσει αμφιβολία αν η περιγραφή

και διήγηση vv 57-480 ανήκουν όντως στον Κατάλογο Ηοιών του Ησίοδου αλλά

ήδη ο Στησίχορος την θεωρούσε στην ολότητά της γνήσια Υπόθεση Ασπίδος vv

1-10 (p 86 Merkelbach-West)] Στην Ασπίδα ευρίσκονται όλα τα στοιχεία της

ιστορίας όπως παραδίδεται στα Ομηρικά Σχόλια (α) οι Παγασές (v 70 πᾶν δ᾿

ἄλσος καὶ βωμὸς Ἀπόλλωνος Παγασαίου cf vv 99-100) (β) η επέλαση επί δίφρου

των δυο ζευγών Κύκνος με Άρη Ηρακλής με Ιόλαο (επικουρούμενος ο κλεινός

ήρως από την Αθηνά v 321 338 341 sqq κλπ) (γ) η μονομαχία των δυο ηρώων

(vv 370-2

δὴ τότ᾿ ἀπ᾿ εὐπλεκέων δίφρων θόρον αἶψ᾿ ἐπὶ γαῖαν

παῖς τε Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἐνυαλίοιο ἄνακτος

ἡνίοχοι δ᾿ ἔμπλην ἔλασαν καλλίτριχας ἵππους

Η μονομαχία Ηρακλέους και Κύκνου περιγράφεται δια μακρών vv 374-423) (δ) η

σχέση των γεγονότων με την Τραχίνα (όπου βασιλεύς ήταν ο Κήυξ άλλο όνομα

όρνιθος σαν του Κύκνου πεθερός του Κύκνου ndash εκεί πήγαινε ο Ηρακλής vv 353

sqq) και (ε) επί πάσι και κυρίως ο θείος ίππος Αρείων στην κατοχή του

Ηρακλέους (vv 120-1

ὣς καὶ νῦν μέγαν ἵππον Ἀρίονα κυανοχαίτην

πάντῃ ἀναστρωφᾶν καὶ ἀρηγέμεν ὥς κε δύνηαι)

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

5

την ανάλυση και την ερμηνεία μου supra σε προηγούμενο μέρος) Οι Αρκάδες

θεωρούσαν ότι στους τόπους τους αρθρώθηκαν οι συμβολικές εμπειρίες των

μυθολογικών συμβάντων Εξέφραζαν το ανεπηρέαστο πρωτοπελασγικό βίωμα

κατά τον καθαρότερο τρόπο Ίππος αναγνωρίστηκε ο Ποσειδών το πρώτον στη

Θέλπουσα Τα βιώματά τους ήσαν αρχέγονης πρωτιάς

Η ακολουθούσα ερμηνευτική περί του Αρείονος από τον Παυσανία είναι

υπόδειγμα Ελληνικής λογιότητος (VIII 25 8-10)

ἐπάγονται δὲ ἐξ Ἰλιάδος ἔπη καὶ ἐκ Θηβαΐδος μαρτύρια σφισιν εἶναι τῷ

λόγῳ ἐν μὲν Ἰλιάδι ἐς αὐτὸν Ἀρείονα πεποιῆσθαι

οὐδ᾿ εἴ κεν μετόπισθεν Ἀρείονα δῖον ἐλαύνειν

Ἀδρήστου ταχὺν ἵππον ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν

ἐν δὲ τῇ Θηβαΐδι ὡς Ἄδραστος ἔφευγεν ἐκ Θηβῶν

εἵματα λυγρὰ φέρων σὺν Ἀρείονι κυανοχαίτῃ

αἰνίσσεσθαι οὗν ἐθέλουσι τὰ ἔπη Ποσειδῶνα Ἀρείονι εἶναι πατέρα Ἀντίμαχος δὲ

παῖδα εἶναι γῆς φησίν

Ἄδρηστος Ταλαὼ υἱὸς Κρηθηϊάδαο

πρώτιστος Δαναῶν εὐαινέτω ἥλασεν ἵππω

Καιρόν τε κραιπνὸν καὶ Ἀρείονα Θελπουσαῖον

τόν δά τ᾿ Ἀπόλλωνος σχεδὸν ἄλσεος Ὀγκαίοιο

αὐτὴ γαῖ᾿ ἀνέδωκε σέβας θνητοῖσιν ἰδέσθαι

Δύναιτο δ᾿ ἂν καὶ ἀναφύντι ἐκ γῆς τῷ ἵππῳ ἐκ θεοῦ τε εἶναι τὸ γένος καὶ αἱ τρίχες

οἱ τὴν χρόαν ἐοικέναι κυανῷ λέγεται δὲ καὶ τοιάδε Ἡρακλέα πολεμοῦντα Ἠλείοις

αἰτῆσαι παρ᾿ Ὄγκου τὸν ἵππον καὶ ἑλεῖν τὴν Ἦλιν ἐπὶ τῷ Ἀρείονι ὀχούμενον ἐς τὰς

μάχας δοθῆναι δὲ ὑπὸ Ἡρακλέους ὕστερον Ἀδράστῳ τὸν ἵππον ἐπὶ τούτῳ δὲ ἐς τὸν

Ἀρείονα ἐποίησεν Ἀντίμαχος

ὅς ῥά ποτ᾿ Ἀδρήστῳ τριτάτῳ δέδμηθ᾿ ὑπ᾿ ἄνακτι

Στην Ιλιάδα Ψ 346-7 ο Αρείων είναι θείος ίππος laquoδῖος Ἀρείωνraquo με

καταγωγή από θεούς laquoἐκ θεόφιν γένος ἦενraquo Στη Θηβαΐδα [την οποία μια

γνώμη με ισχυρή πιστοποίηση απέδιδε στον ίδιο τον Όμηρο cf Thebais test 2

6

Bernabeacute = Παυσανίας ΙΧ 9 5 Στους υποστηρικτές της άποψης laquoπολλοί τε καὶ

ἄξιοι λόγουraquo πρωτοστάτησε ο παλαιός laquoευρετής του ελεγείουraquo Καλλίνος ο

Εφέσιος test 10 Gentili-Prato Ο Παυσανίας αμφιβάλει για την ταυτότητα του

ποιητού αλλά εκφράζει τον θαυμασμό του για το ποίημα (loccit) ἐγὼ δὲ τὴν

ποίησιν ταύτην μετά γε Ἰλιάδα καὶ τὰ ἔπη τὰ ἐς Ὀδυσσέα ἐπαινῶ μάλιστα

Κρατείστε ότι ο Παυσανίας εγνώριζε την Θηβαΐδα καλά) ο Αρείων (ή Αρίων)

περιγράφεται ως κυανοχαίτης με μαύρο γυαλιστερό τρίχωμα στον στίχο που

παραδίδει ο Παυσανίας (Thebais Fr 7 Bernabeacute) Οι Θελπουσαίοι υπέθεταν

(Παυσανίας VIII 25 8) ότι ο συνδυασμός των δυο αναφορών στον Αρείονα (εκ

θεών καταγωγή Ιλιάς και κυανοχαίτης Θηβαίς) υπαινίσσονται την Ποσειδώνια

πατρότητα του ίππου ιστάμενο επίθετο χαρακτηριστικής ιδιότητας του

Ποσειδώνος ήταν ακριβώς laquoκυανοχαίτηςraquo

Πριν μεταβώ στις μαρτυρίες του Αντίμαχου τα παραδεδομένα οδηγούν σε

αποκαλυπτικότερους συσχετισμούς Τα Σχόλια στο χωρίο της Ιλιάδος που

μνημονεύει τον Αρείονα παρέχουν την ιστορία της γέννησής του από την ίππιο

μείξη Ποσειδώνος και Ερινύος αλλά τοποθετούν τον μύθο στην Τιλφούσα της

Βοιωτίας Θέλπουσα και Τιλφούσα είναι το αυτό όνομα laquoΔελφούσαraquo η

Μητρώ της σκοτεινής υστέρας

Στην πληρέστερη μορφή δίνουν την πληροφορία τα Σχόλια Α και Β (ΙΙ pp

316-7 Dindorf)

Ἀρίονα] Ποσειδῶν ἐρασθεὶς Ἐρινύος καὶ μεταβαλὼν τὴν αὑτοῦ μορφὴν εἰς

ἵππον ἐμίγη κατὰ Βοιωτίαν παρὰ τῇ Τιλφούσῃ κρήνῃ ἡ δὲ ἔγκυος γενομένη ἵππον

ἐγέννησεν ὃς διὰ τὸ κρατιστεύειν Ἀρείων ἐκλήθη Κοπρεὺς δὲ Ἁλιάρτου πόλεως

Βοιωτίας βασιλεύων ἔλαβε δῶρον αὐτὸν παρὰ Ποσειδῶνος οὗτος δὲ αὐτὸν Ἡρακλεῖ

ἐχαρίσατο γενομένῳ παρ᾿ αὐτῷ τούτῳ δὲ ἀγωνισάμενος Ἡρακλῆς πρὸς Κύκνον

Ἄρεως υἱὸν καθ᾿ ἱπποδρομίαν ἐνίκησεν ἐν τῷ τοῦ Παγασαίου Ἀπόλλωνος ἱερῷ εἶθ᾿

ὕστερον οὗτος ὁ Ἡρακλῆς Ἀδράστῳ τὸν πῶλον παρέσχεν ὑφ᾿ οὗ μόνος ὁ Ἄδραστος

ἐκ τοῦ Θηβαϊκοῦ πολέμου διεσώθη τῶν ἄλλων ἀπολομένων ἡ ἱστορία παρὰ τοῖς

κυκλικοῖς

7

Το όνομα laquoΑρείωνraquo εκλήθη ο ίππος όπως εξήγησα supra laquoδιὰ τὸ

κρατιστεύεινraquo Ο Ποσειδών τον έδωσε στον Κοπρέα της Βοιωτικής Αλιάρτου Το

δυσώνυμο βασιλικό όνομα δείχνει σε αρχέγονα στρώματα εμπειρίας και

θρησκευτικότητας Ανήκει στο ίδιο πλαίσιο με τη μεστή δυναμερούς απλότητας

επίκληση στον Δία του παλαιγενούς Πάμφω

Ζεῦ κύδιστε μέγιστε θεῶν εἱλυμένε κόπρῳ

μηλείῃ τε καὶ ἱππείῃ καὶ ἡμιονείῃ

(Φιλόστρατος Ηρωϊκός p 3017 Kayser = 693 Olearius) Ο Ζευς κατά το φυτικό

και φυσικό μοντέλο αρχή γενέσεως των πάντων ως σπέρμα εν λιπάσματι γης

Την Πελασγική πρωτογονικότητα του βιώματος που εκφράζεται στον Πάμφω

επικυρώνει η διπλή επίκληση των Πελειών πρώτων αρρήτων Ιερειών της

Δωδώνης σε Δία θρώσκοντα και αεί αναθρώσκοντα και στη Γη μητέρα και

τροφό των πάντων

Ζεὺς ἦν Ζεὺς ἐστί Ζεὺς ἔσσεται ὦ μεγάλε Ζεῦ

Γᾶ καρποὺς ἀνίει διὸ κλῄζετε ματέρα Γαῖαν

(Παυσανίας Χ 12 10) Αν αντί του Ηπειρωτικού Δωδωναίου Πελασγικού Διός

τεθεί ο Ποσειδών στις δυο επικλήσεις έχομε ατόφια την πρωτοπελασγική

Αρκαδική βιοθρησκεία

Ο Κοπρεύς της Βιοωτικής παράδοσης (που αντιστοιχεί στον Όγκιο της

Αρκαδικής) χάρισε τον Αρείονα στον Ηρακλή που τον επισκέφθηκε Ο Ηρακλής

ίππευσε το θείο άτι και νίκησε τον Κύκνο υιό του Άρεως σε ιπποδρομία (και θα

δούμε μονομαχία) στο ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος (Στα Αρκαδικά ο

Ηρακλής πολέμησε θριαμβεύσας τους Ηλείους οχούμενος επί του Αρίονος) Από

τον Ηρακλή το έλαβε ο Άδραστος ο οποίος μόνος σώθηκε λόγω αυτού από τους

Επτά επί Θήβας στα πρώτα Θηβαϊκά (Κοινό και στις δυο παραδόσεις)

Κατά τη διήγηση στα Σχόλια η ιστορία έκειτο laquoπαρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo στον

Επικό Κύκλο

8

Τα ίδια αναφέρονται και στα σχόλια D με μια σημαίνουσα τοπογραφική

διαφορά Εξηγούν πού έκειτο το ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος όπου ο

Ηρακλής νίκησε τον Κύκνο γράφοντα laquoὅ ἐστι πρὸς Τροιζῆνιraquo Αλλά καμία

προσέγγιση και σχέση δεν έχουν αι Παγασαί στη Θεσσαλία προς την Τροιζήνα

της Αργολίδας Διορθωτέον πιθανώς εις laquoΤραχήνιraquo v infra

Τα σχόλια Τ ad loc συνάδουν μεν προς τα λοιπά μαρτυρούν όμως τον

φόνο του Κύκνου από τον Ηρακλέα ο οποίος εμάχετο ιππεύων τον Αρείονα ltὃςgt

[sc Ηρακλής] καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ [sc του ίππου Αρείονος]

μαχόμενος (p 425 Erbse)

Κύκνοι είναι πολλοί και εισέρχονται σε ποικίλα μυθολογήματα Δυο οι

βασικοί (Σχόλια εις Πίνδαρο Ὀλυμπιονῖκαι ΙΙ 147e Σχόλια εις Αριστοφάνη

Βάτραχοι 964) αντίστοιχα Ποσειδώνος και Άρεος υπάρχει και Απόλλωνος

(Antoninus Liberalis Metamorphoseon 12 Ovidius Metamorfphoseon VII 371 sqq)

Εδώ πρόκειται για τον Κύκνο του Άρεος Τον εφόνευσε ο Ηρακλής μεταξύ

πολλών ανδραγαθημάτων επί τω τέλει της ζωής του επιχειρών εις βοήθεια

φίλων καθαίρων την γη και τιμωρών ολετήρας κακότροπους επιζήμιους Συνέβη

η σειρά αυτή των τελευταίων αθλοφοριών ευεργεσίας και νέμεσης όταν ήταν

στην Τραχίνα πριν αποθεωθεί εκπυρούμενος στην Οίτη Έτσι εξηγείται η

αναφορά στην Τραχίνα των Σχολίων D στον Όμηρο Ο Κύκνος τοποθετείται στη

Θεσσαλία σε διάφορα μέρη

Στην Ιτωνία πρωτίστως όπου ευρίσκετο ο Ναός της Ιτωνίας Αθηνάς

Διόδωρος IV 37 4 Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη ΙΙ sect155 Κατά τον Παυσανία ήταν

στον Πηνειό ποταμό (Ι 27 6) Αλλά η κύρια παράδοση τοποθετούσε τη δράση

του που προκάλεσε τον αγώνα με τον Ηρακλή σε άλσος του Απόλλωνος στις

Παγασές Ο Κύκνος παρεμφερώς προς τον Οινόμαο στην Ολυμπία έθετε

βαρύτιμα έπαθλα για όποιον από τους φιλοξενούμενους επισκέπτες του θα τον

νικούσε σε ιπποδρομία (ή σε μονομαχία κατά τον Απολλόδωρο και Παυσανία

μερικές εκδοχές από την εικόνα ολοκληρίας που περιγράφεται στην Ησιόδειο

διήγηση v infra) Αλλά εάν ο αντίπαλος έχανε αποκεφάλιζε τον νεαρό ήρωα

9

και με τις κεφαλές εκοσμούσε τον ναό του πατρός του Άρη [Παραλλαγή

προσφοράς στον Απόλλωνα του απαίσιου δώρου είναι μάλλον πεπλανημένη

Περιλαμβάνεται σε περίληψη ποιήματος του Στησίχορου επιγραφόμενου

ldquoΚύκνοςrdquo Fr 30 (207) Page = Fr 6c Diehl) Έχει προταθεί διόρθωση του ldquoτῷ

Ἀπόλλωνιrdquo στο ldquoτῷ Ἄρειrdquo Ενδέχεται όμως να υποκρύπτεται συμπεριφορά

προκλητική προς τον Απόλλωνα που ανέλαβε να διορθώσει ο Ηρακλής Ο

Στησίχορος μάλιστα περιέγραφε μια πρώτη υποχώρηση φυγής του ήρωα δια τον

φόβο του Άρη πατρός του Κύκνου την οποία απέπλυνε με επιστροφή και νίκη]

Η πρώτη πηγή της ιστορίας είναι στην Ησιόδειο Ασπίδα [Ο Αριστοφάνης

ο Αλεξανδρινός φιλόλογος κριτικός είχε εκφράσει αμφιβολία αν η περιγραφή

και διήγηση vv 57-480 ανήκουν όντως στον Κατάλογο Ηοιών του Ησίοδου αλλά

ήδη ο Στησίχορος την θεωρούσε στην ολότητά της γνήσια Υπόθεση Ασπίδος vv

1-10 (p 86 Merkelbach-West)] Στην Ασπίδα ευρίσκονται όλα τα στοιχεία της

ιστορίας όπως παραδίδεται στα Ομηρικά Σχόλια (α) οι Παγασές (v 70 πᾶν δ᾿

ἄλσος καὶ βωμὸς Ἀπόλλωνος Παγασαίου cf vv 99-100) (β) η επέλαση επί δίφρου

των δυο ζευγών Κύκνος με Άρη Ηρακλής με Ιόλαο (επικουρούμενος ο κλεινός

ήρως από την Αθηνά v 321 338 341 sqq κλπ) (γ) η μονομαχία των δυο ηρώων

(vv 370-2

δὴ τότ᾿ ἀπ᾿ εὐπλεκέων δίφρων θόρον αἶψ᾿ ἐπὶ γαῖαν

παῖς τε Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἐνυαλίοιο ἄνακτος

ἡνίοχοι δ᾿ ἔμπλην ἔλασαν καλλίτριχας ἵππους

Η μονομαχία Ηρακλέους και Κύκνου περιγράφεται δια μακρών vv 374-423) (δ) η

σχέση των γεγονότων με την Τραχίνα (όπου βασιλεύς ήταν ο Κήυξ άλλο όνομα

όρνιθος σαν του Κύκνου πεθερός του Κύκνου ndash εκεί πήγαινε ο Ηρακλής vv 353

sqq) και (ε) επί πάσι και κυρίως ο θείος ίππος Αρείων στην κατοχή του

Ηρακλέους (vv 120-1

ὣς καὶ νῦν μέγαν ἵππον Ἀρίονα κυανοχαίτην

πάντῃ ἀναστρωφᾶν καὶ ἀρηγέμεν ὥς κε δύνηαι)

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

6

Bernabeacute = Παυσανίας ΙΧ 9 5 Στους υποστηρικτές της άποψης laquoπολλοί τε καὶ

ἄξιοι λόγουraquo πρωτοστάτησε ο παλαιός laquoευρετής του ελεγείουraquo Καλλίνος ο

Εφέσιος test 10 Gentili-Prato Ο Παυσανίας αμφιβάλει για την ταυτότητα του

ποιητού αλλά εκφράζει τον θαυμασμό του για το ποίημα (loccit) ἐγὼ δὲ τὴν

ποίησιν ταύτην μετά γε Ἰλιάδα καὶ τὰ ἔπη τὰ ἐς Ὀδυσσέα ἐπαινῶ μάλιστα

Κρατείστε ότι ο Παυσανίας εγνώριζε την Θηβαΐδα καλά) ο Αρείων (ή Αρίων)

περιγράφεται ως κυανοχαίτης με μαύρο γυαλιστερό τρίχωμα στον στίχο που

παραδίδει ο Παυσανίας (Thebais Fr 7 Bernabeacute) Οι Θελπουσαίοι υπέθεταν

(Παυσανίας VIII 25 8) ότι ο συνδυασμός των δυο αναφορών στον Αρείονα (εκ

θεών καταγωγή Ιλιάς και κυανοχαίτης Θηβαίς) υπαινίσσονται την Ποσειδώνια

πατρότητα του ίππου ιστάμενο επίθετο χαρακτηριστικής ιδιότητας του

Ποσειδώνος ήταν ακριβώς laquoκυανοχαίτηςraquo

Πριν μεταβώ στις μαρτυρίες του Αντίμαχου τα παραδεδομένα οδηγούν σε

αποκαλυπτικότερους συσχετισμούς Τα Σχόλια στο χωρίο της Ιλιάδος που

μνημονεύει τον Αρείονα παρέχουν την ιστορία της γέννησής του από την ίππιο

μείξη Ποσειδώνος και Ερινύος αλλά τοποθετούν τον μύθο στην Τιλφούσα της

Βοιωτίας Θέλπουσα και Τιλφούσα είναι το αυτό όνομα laquoΔελφούσαraquo η

Μητρώ της σκοτεινής υστέρας

Στην πληρέστερη μορφή δίνουν την πληροφορία τα Σχόλια Α και Β (ΙΙ pp

316-7 Dindorf)

Ἀρίονα] Ποσειδῶν ἐρασθεὶς Ἐρινύος καὶ μεταβαλὼν τὴν αὑτοῦ μορφὴν εἰς

ἵππον ἐμίγη κατὰ Βοιωτίαν παρὰ τῇ Τιλφούσῃ κρήνῃ ἡ δὲ ἔγκυος γενομένη ἵππον

ἐγέννησεν ὃς διὰ τὸ κρατιστεύειν Ἀρείων ἐκλήθη Κοπρεὺς δὲ Ἁλιάρτου πόλεως

Βοιωτίας βασιλεύων ἔλαβε δῶρον αὐτὸν παρὰ Ποσειδῶνος οὗτος δὲ αὐτὸν Ἡρακλεῖ

ἐχαρίσατο γενομένῳ παρ᾿ αὐτῷ τούτῳ δὲ ἀγωνισάμενος Ἡρακλῆς πρὸς Κύκνον

Ἄρεως υἱὸν καθ᾿ ἱπποδρομίαν ἐνίκησεν ἐν τῷ τοῦ Παγασαίου Ἀπόλλωνος ἱερῷ εἶθ᾿

ὕστερον οὗτος ὁ Ἡρακλῆς Ἀδράστῳ τὸν πῶλον παρέσχεν ὑφ᾿ οὗ μόνος ὁ Ἄδραστος

ἐκ τοῦ Θηβαϊκοῦ πολέμου διεσώθη τῶν ἄλλων ἀπολομένων ἡ ἱστορία παρὰ τοῖς

κυκλικοῖς

7

Το όνομα laquoΑρείωνraquo εκλήθη ο ίππος όπως εξήγησα supra laquoδιὰ τὸ

κρατιστεύεινraquo Ο Ποσειδών τον έδωσε στον Κοπρέα της Βοιωτικής Αλιάρτου Το

δυσώνυμο βασιλικό όνομα δείχνει σε αρχέγονα στρώματα εμπειρίας και

θρησκευτικότητας Ανήκει στο ίδιο πλαίσιο με τη μεστή δυναμερούς απλότητας

επίκληση στον Δία του παλαιγενούς Πάμφω

Ζεῦ κύδιστε μέγιστε θεῶν εἱλυμένε κόπρῳ

μηλείῃ τε καὶ ἱππείῃ καὶ ἡμιονείῃ

(Φιλόστρατος Ηρωϊκός p 3017 Kayser = 693 Olearius) Ο Ζευς κατά το φυτικό

και φυσικό μοντέλο αρχή γενέσεως των πάντων ως σπέρμα εν λιπάσματι γης

Την Πελασγική πρωτογονικότητα του βιώματος που εκφράζεται στον Πάμφω

επικυρώνει η διπλή επίκληση των Πελειών πρώτων αρρήτων Ιερειών της

Δωδώνης σε Δία θρώσκοντα και αεί αναθρώσκοντα και στη Γη μητέρα και

τροφό των πάντων

Ζεὺς ἦν Ζεὺς ἐστί Ζεὺς ἔσσεται ὦ μεγάλε Ζεῦ

Γᾶ καρποὺς ἀνίει διὸ κλῄζετε ματέρα Γαῖαν

(Παυσανίας Χ 12 10) Αν αντί του Ηπειρωτικού Δωδωναίου Πελασγικού Διός

τεθεί ο Ποσειδών στις δυο επικλήσεις έχομε ατόφια την πρωτοπελασγική

Αρκαδική βιοθρησκεία

Ο Κοπρεύς της Βιοωτικής παράδοσης (που αντιστοιχεί στον Όγκιο της

Αρκαδικής) χάρισε τον Αρείονα στον Ηρακλή που τον επισκέφθηκε Ο Ηρακλής

ίππευσε το θείο άτι και νίκησε τον Κύκνο υιό του Άρεως σε ιπποδρομία (και θα

δούμε μονομαχία) στο ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος (Στα Αρκαδικά ο

Ηρακλής πολέμησε θριαμβεύσας τους Ηλείους οχούμενος επί του Αρίονος) Από

τον Ηρακλή το έλαβε ο Άδραστος ο οποίος μόνος σώθηκε λόγω αυτού από τους

Επτά επί Θήβας στα πρώτα Θηβαϊκά (Κοινό και στις δυο παραδόσεις)

Κατά τη διήγηση στα Σχόλια η ιστορία έκειτο laquoπαρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo στον

Επικό Κύκλο

8

Τα ίδια αναφέρονται και στα σχόλια D με μια σημαίνουσα τοπογραφική

διαφορά Εξηγούν πού έκειτο το ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος όπου ο

Ηρακλής νίκησε τον Κύκνο γράφοντα laquoὅ ἐστι πρὸς Τροιζῆνιraquo Αλλά καμία

προσέγγιση και σχέση δεν έχουν αι Παγασαί στη Θεσσαλία προς την Τροιζήνα

της Αργολίδας Διορθωτέον πιθανώς εις laquoΤραχήνιraquo v infra

Τα σχόλια Τ ad loc συνάδουν μεν προς τα λοιπά μαρτυρούν όμως τον

φόνο του Κύκνου από τον Ηρακλέα ο οποίος εμάχετο ιππεύων τον Αρείονα ltὃςgt

[sc Ηρακλής] καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ [sc του ίππου Αρείονος]

μαχόμενος (p 425 Erbse)

Κύκνοι είναι πολλοί και εισέρχονται σε ποικίλα μυθολογήματα Δυο οι

βασικοί (Σχόλια εις Πίνδαρο Ὀλυμπιονῖκαι ΙΙ 147e Σχόλια εις Αριστοφάνη

Βάτραχοι 964) αντίστοιχα Ποσειδώνος και Άρεος υπάρχει και Απόλλωνος

(Antoninus Liberalis Metamorphoseon 12 Ovidius Metamorfphoseon VII 371 sqq)

Εδώ πρόκειται για τον Κύκνο του Άρεος Τον εφόνευσε ο Ηρακλής μεταξύ

πολλών ανδραγαθημάτων επί τω τέλει της ζωής του επιχειρών εις βοήθεια

φίλων καθαίρων την γη και τιμωρών ολετήρας κακότροπους επιζήμιους Συνέβη

η σειρά αυτή των τελευταίων αθλοφοριών ευεργεσίας και νέμεσης όταν ήταν

στην Τραχίνα πριν αποθεωθεί εκπυρούμενος στην Οίτη Έτσι εξηγείται η

αναφορά στην Τραχίνα των Σχολίων D στον Όμηρο Ο Κύκνος τοποθετείται στη

Θεσσαλία σε διάφορα μέρη

Στην Ιτωνία πρωτίστως όπου ευρίσκετο ο Ναός της Ιτωνίας Αθηνάς

Διόδωρος IV 37 4 Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη ΙΙ sect155 Κατά τον Παυσανία ήταν

στον Πηνειό ποταμό (Ι 27 6) Αλλά η κύρια παράδοση τοποθετούσε τη δράση

του που προκάλεσε τον αγώνα με τον Ηρακλή σε άλσος του Απόλλωνος στις

Παγασές Ο Κύκνος παρεμφερώς προς τον Οινόμαο στην Ολυμπία έθετε

βαρύτιμα έπαθλα για όποιον από τους φιλοξενούμενους επισκέπτες του θα τον

νικούσε σε ιπποδρομία (ή σε μονομαχία κατά τον Απολλόδωρο και Παυσανία

μερικές εκδοχές από την εικόνα ολοκληρίας που περιγράφεται στην Ησιόδειο

διήγηση v infra) Αλλά εάν ο αντίπαλος έχανε αποκεφάλιζε τον νεαρό ήρωα

9

και με τις κεφαλές εκοσμούσε τον ναό του πατρός του Άρη [Παραλλαγή

προσφοράς στον Απόλλωνα του απαίσιου δώρου είναι μάλλον πεπλανημένη

Περιλαμβάνεται σε περίληψη ποιήματος του Στησίχορου επιγραφόμενου

ldquoΚύκνοςrdquo Fr 30 (207) Page = Fr 6c Diehl) Έχει προταθεί διόρθωση του ldquoτῷ

Ἀπόλλωνιrdquo στο ldquoτῷ Ἄρειrdquo Ενδέχεται όμως να υποκρύπτεται συμπεριφορά

προκλητική προς τον Απόλλωνα που ανέλαβε να διορθώσει ο Ηρακλής Ο

Στησίχορος μάλιστα περιέγραφε μια πρώτη υποχώρηση φυγής του ήρωα δια τον

φόβο του Άρη πατρός του Κύκνου την οποία απέπλυνε με επιστροφή και νίκη]

Η πρώτη πηγή της ιστορίας είναι στην Ησιόδειο Ασπίδα [Ο Αριστοφάνης

ο Αλεξανδρινός φιλόλογος κριτικός είχε εκφράσει αμφιβολία αν η περιγραφή

και διήγηση vv 57-480 ανήκουν όντως στον Κατάλογο Ηοιών του Ησίοδου αλλά

ήδη ο Στησίχορος την θεωρούσε στην ολότητά της γνήσια Υπόθεση Ασπίδος vv

1-10 (p 86 Merkelbach-West)] Στην Ασπίδα ευρίσκονται όλα τα στοιχεία της

ιστορίας όπως παραδίδεται στα Ομηρικά Σχόλια (α) οι Παγασές (v 70 πᾶν δ᾿

ἄλσος καὶ βωμὸς Ἀπόλλωνος Παγασαίου cf vv 99-100) (β) η επέλαση επί δίφρου

των δυο ζευγών Κύκνος με Άρη Ηρακλής με Ιόλαο (επικουρούμενος ο κλεινός

ήρως από την Αθηνά v 321 338 341 sqq κλπ) (γ) η μονομαχία των δυο ηρώων

(vv 370-2

δὴ τότ᾿ ἀπ᾿ εὐπλεκέων δίφρων θόρον αἶψ᾿ ἐπὶ γαῖαν

παῖς τε Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἐνυαλίοιο ἄνακτος

ἡνίοχοι δ᾿ ἔμπλην ἔλασαν καλλίτριχας ἵππους

Η μονομαχία Ηρακλέους και Κύκνου περιγράφεται δια μακρών vv 374-423) (δ) η

σχέση των γεγονότων με την Τραχίνα (όπου βασιλεύς ήταν ο Κήυξ άλλο όνομα

όρνιθος σαν του Κύκνου πεθερός του Κύκνου ndash εκεί πήγαινε ο Ηρακλής vv 353

sqq) και (ε) επί πάσι και κυρίως ο θείος ίππος Αρείων στην κατοχή του

Ηρακλέους (vv 120-1

ὣς καὶ νῦν μέγαν ἵππον Ἀρίονα κυανοχαίτην

πάντῃ ἀναστρωφᾶν καὶ ἀρηγέμεν ὥς κε δύνηαι)

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

7

Το όνομα laquoΑρείωνraquo εκλήθη ο ίππος όπως εξήγησα supra laquoδιὰ τὸ

κρατιστεύεινraquo Ο Ποσειδών τον έδωσε στον Κοπρέα της Βοιωτικής Αλιάρτου Το

δυσώνυμο βασιλικό όνομα δείχνει σε αρχέγονα στρώματα εμπειρίας και

θρησκευτικότητας Ανήκει στο ίδιο πλαίσιο με τη μεστή δυναμερούς απλότητας

επίκληση στον Δία του παλαιγενούς Πάμφω

Ζεῦ κύδιστε μέγιστε θεῶν εἱλυμένε κόπρῳ

μηλείῃ τε καὶ ἱππείῃ καὶ ἡμιονείῃ

(Φιλόστρατος Ηρωϊκός p 3017 Kayser = 693 Olearius) Ο Ζευς κατά το φυτικό

και φυσικό μοντέλο αρχή γενέσεως των πάντων ως σπέρμα εν λιπάσματι γης

Την Πελασγική πρωτογονικότητα του βιώματος που εκφράζεται στον Πάμφω

επικυρώνει η διπλή επίκληση των Πελειών πρώτων αρρήτων Ιερειών της

Δωδώνης σε Δία θρώσκοντα και αεί αναθρώσκοντα και στη Γη μητέρα και

τροφό των πάντων

Ζεὺς ἦν Ζεὺς ἐστί Ζεὺς ἔσσεται ὦ μεγάλε Ζεῦ

Γᾶ καρποὺς ἀνίει διὸ κλῄζετε ματέρα Γαῖαν

(Παυσανίας Χ 12 10) Αν αντί του Ηπειρωτικού Δωδωναίου Πελασγικού Διός

τεθεί ο Ποσειδών στις δυο επικλήσεις έχομε ατόφια την πρωτοπελασγική

Αρκαδική βιοθρησκεία

Ο Κοπρεύς της Βιοωτικής παράδοσης (που αντιστοιχεί στον Όγκιο της

Αρκαδικής) χάρισε τον Αρείονα στον Ηρακλή που τον επισκέφθηκε Ο Ηρακλής

ίππευσε το θείο άτι και νίκησε τον Κύκνο υιό του Άρεως σε ιπποδρομία (και θα

δούμε μονομαχία) στο ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος (Στα Αρκαδικά ο

Ηρακλής πολέμησε θριαμβεύσας τους Ηλείους οχούμενος επί του Αρίονος) Από

τον Ηρακλή το έλαβε ο Άδραστος ο οποίος μόνος σώθηκε λόγω αυτού από τους

Επτά επί Θήβας στα πρώτα Θηβαϊκά (Κοινό και στις δυο παραδόσεις)

Κατά τη διήγηση στα Σχόλια η ιστορία έκειτο laquoπαρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo στον

Επικό Κύκλο

8

Τα ίδια αναφέρονται και στα σχόλια D με μια σημαίνουσα τοπογραφική

διαφορά Εξηγούν πού έκειτο το ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος όπου ο

Ηρακλής νίκησε τον Κύκνο γράφοντα laquoὅ ἐστι πρὸς Τροιζῆνιraquo Αλλά καμία

προσέγγιση και σχέση δεν έχουν αι Παγασαί στη Θεσσαλία προς την Τροιζήνα

της Αργολίδας Διορθωτέον πιθανώς εις laquoΤραχήνιraquo v infra

Τα σχόλια Τ ad loc συνάδουν μεν προς τα λοιπά μαρτυρούν όμως τον

φόνο του Κύκνου από τον Ηρακλέα ο οποίος εμάχετο ιππεύων τον Αρείονα ltὃςgt

[sc Ηρακλής] καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ [sc του ίππου Αρείονος]

μαχόμενος (p 425 Erbse)

Κύκνοι είναι πολλοί και εισέρχονται σε ποικίλα μυθολογήματα Δυο οι

βασικοί (Σχόλια εις Πίνδαρο Ὀλυμπιονῖκαι ΙΙ 147e Σχόλια εις Αριστοφάνη

Βάτραχοι 964) αντίστοιχα Ποσειδώνος και Άρεος υπάρχει και Απόλλωνος

(Antoninus Liberalis Metamorphoseon 12 Ovidius Metamorfphoseon VII 371 sqq)

Εδώ πρόκειται για τον Κύκνο του Άρεος Τον εφόνευσε ο Ηρακλής μεταξύ

πολλών ανδραγαθημάτων επί τω τέλει της ζωής του επιχειρών εις βοήθεια

φίλων καθαίρων την γη και τιμωρών ολετήρας κακότροπους επιζήμιους Συνέβη

η σειρά αυτή των τελευταίων αθλοφοριών ευεργεσίας και νέμεσης όταν ήταν

στην Τραχίνα πριν αποθεωθεί εκπυρούμενος στην Οίτη Έτσι εξηγείται η

αναφορά στην Τραχίνα των Σχολίων D στον Όμηρο Ο Κύκνος τοποθετείται στη

Θεσσαλία σε διάφορα μέρη

Στην Ιτωνία πρωτίστως όπου ευρίσκετο ο Ναός της Ιτωνίας Αθηνάς

Διόδωρος IV 37 4 Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη ΙΙ sect155 Κατά τον Παυσανία ήταν

στον Πηνειό ποταμό (Ι 27 6) Αλλά η κύρια παράδοση τοποθετούσε τη δράση

του που προκάλεσε τον αγώνα με τον Ηρακλή σε άλσος του Απόλλωνος στις

Παγασές Ο Κύκνος παρεμφερώς προς τον Οινόμαο στην Ολυμπία έθετε

βαρύτιμα έπαθλα για όποιον από τους φιλοξενούμενους επισκέπτες του θα τον

νικούσε σε ιπποδρομία (ή σε μονομαχία κατά τον Απολλόδωρο και Παυσανία

μερικές εκδοχές από την εικόνα ολοκληρίας που περιγράφεται στην Ησιόδειο

διήγηση v infra) Αλλά εάν ο αντίπαλος έχανε αποκεφάλιζε τον νεαρό ήρωα

9

και με τις κεφαλές εκοσμούσε τον ναό του πατρός του Άρη [Παραλλαγή

προσφοράς στον Απόλλωνα του απαίσιου δώρου είναι μάλλον πεπλανημένη

Περιλαμβάνεται σε περίληψη ποιήματος του Στησίχορου επιγραφόμενου

ldquoΚύκνοςrdquo Fr 30 (207) Page = Fr 6c Diehl) Έχει προταθεί διόρθωση του ldquoτῷ

Ἀπόλλωνιrdquo στο ldquoτῷ Ἄρειrdquo Ενδέχεται όμως να υποκρύπτεται συμπεριφορά

προκλητική προς τον Απόλλωνα που ανέλαβε να διορθώσει ο Ηρακλής Ο

Στησίχορος μάλιστα περιέγραφε μια πρώτη υποχώρηση φυγής του ήρωα δια τον

φόβο του Άρη πατρός του Κύκνου την οποία απέπλυνε με επιστροφή και νίκη]

Η πρώτη πηγή της ιστορίας είναι στην Ησιόδειο Ασπίδα [Ο Αριστοφάνης

ο Αλεξανδρινός φιλόλογος κριτικός είχε εκφράσει αμφιβολία αν η περιγραφή

και διήγηση vv 57-480 ανήκουν όντως στον Κατάλογο Ηοιών του Ησίοδου αλλά

ήδη ο Στησίχορος την θεωρούσε στην ολότητά της γνήσια Υπόθεση Ασπίδος vv

1-10 (p 86 Merkelbach-West)] Στην Ασπίδα ευρίσκονται όλα τα στοιχεία της

ιστορίας όπως παραδίδεται στα Ομηρικά Σχόλια (α) οι Παγασές (v 70 πᾶν δ᾿

ἄλσος καὶ βωμὸς Ἀπόλλωνος Παγασαίου cf vv 99-100) (β) η επέλαση επί δίφρου

των δυο ζευγών Κύκνος με Άρη Ηρακλής με Ιόλαο (επικουρούμενος ο κλεινός

ήρως από την Αθηνά v 321 338 341 sqq κλπ) (γ) η μονομαχία των δυο ηρώων

(vv 370-2

δὴ τότ᾿ ἀπ᾿ εὐπλεκέων δίφρων θόρον αἶψ᾿ ἐπὶ γαῖαν

παῖς τε Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἐνυαλίοιο ἄνακτος

ἡνίοχοι δ᾿ ἔμπλην ἔλασαν καλλίτριχας ἵππους

Η μονομαχία Ηρακλέους και Κύκνου περιγράφεται δια μακρών vv 374-423) (δ) η

σχέση των γεγονότων με την Τραχίνα (όπου βασιλεύς ήταν ο Κήυξ άλλο όνομα

όρνιθος σαν του Κύκνου πεθερός του Κύκνου ndash εκεί πήγαινε ο Ηρακλής vv 353

sqq) και (ε) επί πάσι και κυρίως ο θείος ίππος Αρείων στην κατοχή του

Ηρακλέους (vv 120-1

ὣς καὶ νῦν μέγαν ἵππον Ἀρίονα κυανοχαίτην

πάντῃ ἀναστρωφᾶν καὶ ἀρηγέμεν ὥς κε δύνηαι)

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

8

Τα ίδια αναφέρονται και στα σχόλια D με μια σημαίνουσα τοπογραφική

διαφορά Εξηγούν πού έκειτο το ιερό του Παγασαίου Απόλλωνος όπου ο

Ηρακλής νίκησε τον Κύκνο γράφοντα laquoὅ ἐστι πρὸς Τροιζῆνιraquo Αλλά καμία

προσέγγιση και σχέση δεν έχουν αι Παγασαί στη Θεσσαλία προς την Τροιζήνα

της Αργολίδας Διορθωτέον πιθανώς εις laquoΤραχήνιraquo v infra

Τα σχόλια Τ ad loc συνάδουν μεν προς τα λοιπά μαρτυρούν όμως τον

φόνο του Κύκνου από τον Ηρακλέα ο οποίος εμάχετο ιππεύων τον Αρείονα ltὃςgt

[sc Ηρακλής] καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ [sc του ίππου Αρείονος]

μαχόμενος (p 425 Erbse)

Κύκνοι είναι πολλοί και εισέρχονται σε ποικίλα μυθολογήματα Δυο οι

βασικοί (Σχόλια εις Πίνδαρο Ὀλυμπιονῖκαι ΙΙ 147e Σχόλια εις Αριστοφάνη

Βάτραχοι 964) αντίστοιχα Ποσειδώνος και Άρεος υπάρχει και Απόλλωνος

(Antoninus Liberalis Metamorphoseon 12 Ovidius Metamorfphoseon VII 371 sqq)

Εδώ πρόκειται για τον Κύκνο του Άρεος Τον εφόνευσε ο Ηρακλής μεταξύ

πολλών ανδραγαθημάτων επί τω τέλει της ζωής του επιχειρών εις βοήθεια

φίλων καθαίρων την γη και τιμωρών ολετήρας κακότροπους επιζήμιους Συνέβη

η σειρά αυτή των τελευταίων αθλοφοριών ευεργεσίας και νέμεσης όταν ήταν

στην Τραχίνα πριν αποθεωθεί εκπυρούμενος στην Οίτη Έτσι εξηγείται η

αναφορά στην Τραχίνα των Σχολίων D στον Όμηρο Ο Κύκνος τοποθετείται στη

Θεσσαλία σε διάφορα μέρη

Στην Ιτωνία πρωτίστως όπου ευρίσκετο ο Ναός της Ιτωνίας Αθηνάς

Διόδωρος IV 37 4 Απολλόδωρος Βιβλιοθήκη ΙΙ sect155 Κατά τον Παυσανία ήταν

στον Πηνειό ποταμό (Ι 27 6) Αλλά η κύρια παράδοση τοποθετούσε τη δράση

του που προκάλεσε τον αγώνα με τον Ηρακλή σε άλσος του Απόλλωνος στις

Παγασές Ο Κύκνος παρεμφερώς προς τον Οινόμαο στην Ολυμπία έθετε

βαρύτιμα έπαθλα για όποιον από τους φιλοξενούμενους επισκέπτες του θα τον

νικούσε σε ιπποδρομία (ή σε μονομαχία κατά τον Απολλόδωρο και Παυσανία

μερικές εκδοχές από την εικόνα ολοκληρίας που περιγράφεται στην Ησιόδειο

διήγηση v infra) Αλλά εάν ο αντίπαλος έχανε αποκεφάλιζε τον νεαρό ήρωα

9

και με τις κεφαλές εκοσμούσε τον ναό του πατρός του Άρη [Παραλλαγή

προσφοράς στον Απόλλωνα του απαίσιου δώρου είναι μάλλον πεπλανημένη

Περιλαμβάνεται σε περίληψη ποιήματος του Στησίχορου επιγραφόμενου

ldquoΚύκνοςrdquo Fr 30 (207) Page = Fr 6c Diehl) Έχει προταθεί διόρθωση του ldquoτῷ

Ἀπόλλωνιrdquo στο ldquoτῷ Ἄρειrdquo Ενδέχεται όμως να υποκρύπτεται συμπεριφορά

προκλητική προς τον Απόλλωνα που ανέλαβε να διορθώσει ο Ηρακλής Ο

Στησίχορος μάλιστα περιέγραφε μια πρώτη υποχώρηση φυγής του ήρωα δια τον

φόβο του Άρη πατρός του Κύκνου την οποία απέπλυνε με επιστροφή και νίκη]

Η πρώτη πηγή της ιστορίας είναι στην Ησιόδειο Ασπίδα [Ο Αριστοφάνης

ο Αλεξανδρινός φιλόλογος κριτικός είχε εκφράσει αμφιβολία αν η περιγραφή

και διήγηση vv 57-480 ανήκουν όντως στον Κατάλογο Ηοιών του Ησίοδου αλλά

ήδη ο Στησίχορος την θεωρούσε στην ολότητά της γνήσια Υπόθεση Ασπίδος vv

1-10 (p 86 Merkelbach-West)] Στην Ασπίδα ευρίσκονται όλα τα στοιχεία της

ιστορίας όπως παραδίδεται στα Ομηρικά Σχόλια (α) οι Παγασές (v 70 πᾶν δ᾿

ἄλσος καὶ βωμὸς Ἀπόλλωνος Παγασαίου cf vv 99-100) (β) η επέλαση επί δίφρου

των δυο ζευγών Κύκνος με Άρη Ηρακλής με Ιόλαο (επικουρούμενος ο κλεινός

ήρως από την Αθηνά v 321 338 341 sqq κλπ) (γ) η μονομαχία των δυο ηρώων

(vv 370-2

δὴ τότ᾿ ἀπ᾿ εὐπλεκέων δίφρων θόρον αἶψ᾿ ἐπὶ γαῖαν

παῖς τε Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἐνυαλίοιο ἄνακτος

ἡνίοχοι δ᾿ ἔμπλην ἔλασαν καλλίτριχας ἵππους

Η μονομαχία Ηρακλέους και Κύκνου περιγράφεται δια μακρών vv 374-423) (δ) η

σχέση των γεγονότων με την Τραχίνα (όπου βασιλεύς ήταν ο Κήυξ άλλο όνομα

όρνιθος σαν του Κύκνου πεθερός του Κύκνου ndash εκεί πήγαινε ο Ηρακλής vv 353

sqq) και (ε) επί πάσι και κυρίως ο θείος ίππος Αρείων στην κατοχή του

Ηρακλέους (vv 120-1

ὣς καὶ νῦν μέγαν ἵππον Ἀρίονα κυανοχαίτην

πάντῃ ἀναστρωφᾶν καὶ ἀρηγέμεν ὥς κε δύνηαι)

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

9

και με τις κεφαλές εκοσμούσε τον ναό του πατρός του Άρη [Παραλλαγή

προσφοράς στον Απόλλωνα του απαίσιου δώρου είναι μάλλον πεπλανημένη

Περιλαμβάνεται σε περίληψη ποιήματος του Στησίχορου επιγραφόμενου

ldquoΚύκνοςrdquo Fr 30 (207) Page = Fr 6c Diehl) Έχει προταθεί διόρθωση του ldquoτῷ

Ἀπόλλωνιrdquo στο ldquoτῷ Ἄρειrdquo Ενδέχεται όμως να υποκρύπτεται συμπεριφορά

προκλητική προς τον Απόλλωνα που ανέλαβε να διορθώσει ο Ηρακλής Ο

Στησίχορος μάλιστα περιέγραφε μια πρώτη υποχώρηση φυγής του ήρωα δια τον

φόβο του Άρη πατρός του Κύκνου την οποία απέπλυνε με επιστροφή και νίκη]

Η πρώτη πηγή της ιστορίας είναι στην Ησιόδειο Ασπίδα [Ο Αριστοφάνης

ο Αλεξανδρινός φιλόλογος κριτικός είχε εκφράσει αμφιβολία αν η περιγραφή

και διήγηση vv 57-480 ανήκουν όντως στον Κατάλογο Ηοιών του Ησίοδου αλλά

ήδη ο Στησίχορος την θεωρούσε στην ολότητά της γνήσια Υπόθεση Ασπίδος vv

1-10 (p 86 Merkelbach-West)] Στην Ασπίδα ευρίσκονται όλα τα στοιχεία της

ιστορίας όπως παραδίδεται στα Ομηρικά Σχόλια (α) οι Παγασές (v 70 πᾶν δ᾿

ἄλσος καὶ βωμὸς Ἀπόλλωνος Παγασαίου cf vv 99-100) (β) η επέλαση επί δίφρου

των δυο ζευγών Κύκνος με Άρη Ηρακλής με Ιόλαο (επικουρούμενος ο κλεινός

ήρως από την Αθηνά v 321 338 341 sqq κλπ) (γ) η μονομαχία των δυο ηρώων

(vv 370-2

δὴ τότ᾿ ἀπ᾿ εὐπλεκέων δίφρων θόρον αἶψ᾿ ἐπὶ γαῖαν

παῖς τε Διὸς μεγάλοιο καὶ Ἐνυαλίοιο ἄνακτος

ἡνίοχοι δ᾿ ἔμπλην ἔλασαν καλλίτριχας ἵππους

Η μονομαχία Ηρακλέους και Κύκνου περιγράφεται δια μακρών vv 374-423) (δ) η

σχέση των γεγονότων με την Τραχίνα (όπου βασιλεύς ήταν ο Κήυξ άλλο όνομα

όρνιθος σαν του Κύκνου πεθερός του Κύκνου ndash εκεί πήγαινε ο Ηρακλής vv 353

sqq) και (ε) επί πάσι και κυρίως ο θείος ίππος Αρείων στην κατοχή του

Ηρακλέους (vv 120-1

ὣς καὶ νῦν μέγαν ἵππον Ἀρίονα κυανοχαίτην

πάντῃ ἀναστρωφᾶν καὶ ἀρηγέμεν ὥς κε δύνηαι)

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

10

Η καταληκτική δήλωση των Σχολίων ΑΒ laquoἡ ἱστορία παρὰ τοῖς Κυκλικοῖςraquo

δεν αναφέρεται (αν θεωρήσουμε εννοούμενη τη Θηβαΐδα) σε όλα τα

προηγούμενα (ότι στην Τιλφούσα εγένετο η ίππεια μείξη Ποσειδώνος και

Ερινύος ότι δια του Κοπρέος της Αλιάρτου τον παρέλαβε ο Ηρακλής ο οποίος επrsquo

αυτού έδωσε μάχη προς τον Κύκνο ότι ο τρίτος κάτοχος Άδραστος εσώθη

φεύγων ιππεύοντάς τον) αλλά με βεβαιότητα μόνο στο τελευταίο γεγονός Και

αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο Παυσανίας όταν επικαλείται από την Θηβαΐδα το

εἵματα λυγρὰ φέρων [sc ο Άδραστος] σὺν Ἀρίονι κυανοχαίτῃ

(Θηβαΐς Fr 7 Bernabeacute) Συνεπώς το Fr 8 Bernabeacute δεν ανήκει στη Θηβαΐδα και

πρέπει να διαγραφεί πλην της προμνημονευθείσης (Fr 7) πληροφορίας περί

Αδράστου φεύγοντος

Η διατύπωση των Σχολίων Τ χρήζει επίσης προσοχής (ad Ψ 347 pp 424-5

Erbse) ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν Ὅμηρος μὲν ἁπλῶς ὅτι θειοτέρας ἦν φύσεως οἱ δὲ

νεώτεροι Ποσειδῶνος καὶ Ἁρπυίας αὐτὸν γενεαλογοῦσιν οἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳ

Ποσειδῶνος καὶ Ἐρινύος καὶ Ποσειδῶν μὲν αὐτὸν Κοπρεῖ τῷ Ἀλιαρτίῳ δίδωσιν ὁ δὲ

Κοπρεὺς Ἡρακλεῖ ltὃςgt καὶ Κύκνον ἀνεῖλεν ἐν Παγασαῖς ἐπ᾿ αὐτοῦ μαχόμενος

ἔπειτα αὐτὸν δίδωσιν Ἀδράστῳ

Προκειμένου περί του Αρείονος ο μεν Όμηρος (Ιλιάς loccit) αναφέρει

μόνο ότι laquoθειοτέρας ἦν φύσεωςraquo οι νεώτεροι τον γενεαλογούν από Ποσειδώνος

και Αρπυίας οι δε στον Επικό Κύκλο από Ποσειδώνος και Ερινύος

Οι νεώτεροι είναι επικοί μετά την κλασσική περίοδο Πχ ο Quintus

Smyrnaeus (Κόϊντος Σμυρναίος) αναμιγνύει τις διάφορες παραδόσεις περί

καταγωγής του Αρείονος αφενός και των θείων ίππων του Αχιλλέα αφετέρου

(Ιλιάς Π 150) Μεθ᾿ Ὅμηρον IV 568-73

helliphellip ἀλλὰ θοοῖο

θεσπέσιος γένος ἔσκεν Ἀρίονος ὃν τέκεν ἵππων

Ἅρπυια Ζεφύρῳ πολυηχέϊ φέρτατον ἄλλων

πολλόν ἐπεὶ ταχέεσσιν ἐριδμαίνεσκε πόδεσσι

πατρὸς ἑοῖο θοῇσι καταιγίσι καί μιν Ἄδρηστος

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

11

ἐκ μακάρων ἔχε δῶρον

laquoΟἱ δὲ ἐν τῷ Κύκλῳraquo δεν μπορεί να είναι η Θηβαΐς διότι ο Παυσανίας

το αποκλείει Γνώριζε εξαιρετικά καλά το έπος αυτό (v supra) και ασφαλώς θα

το ανέφερε ως πηγή της άποψης ότι Ποσειδών και Ερινύς έτεκαν τον Αρίονα αν

όντως η διήγηση αυτή υπήρχε στη Θηβαΐδα Αντιθέτως την επικαλείται για το

ήσσον ότι ο Αρείων προσδιορίζεται ως κυανοχαίτης

[Για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγή ουσιαστικά και

μεθοδολογικά φιλολογικής δουλειάς δείτε τον τρόπο που αντιμετωπίζονται και

τα συμπεράσματα τα οποία εξάγονται από αυτόν τον χειρισμό οι μαρτυρίες του

Παυσανία και των Ομηρικών Σχολίων σχετικά με τον Αρείονα και την

καταγωγή του στην Θηβαΐδα στον Α Severyns Le cycle eacutepique dans lrsquo eacutecole drsquo

Aristarque pp 220 ndash 2]

[Η διήγηση των Θηβαϊκών στην βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου

(κλασσικό μυθολογικό compendium) είναι πολυσυλλεκτική Περιγράφοντας την

τελική μάχη κατά την οποίαν ηττήθηκαν και εφονεύθηκαν οι Επτά επί Θήβας

πρὀ των πυλών της Καδμείας πόλης από τους Θηβαίους ήρωες αναφέρει ότι

μόνον ο Άδραστος σώθηκε Ἄδραστον δὲ μόνον ἵππος διέσωσεν Ἀρείων τοῦτον ἐκ

Ποσειδῶνος ἐγέννησε Δημήτηρ εἰκασθεῖσα ἐρινύι κατἀ τὴν συνουσίαν (ΙΙΙ 77) Η

ιστόρηση είναι ασαφής για ποιό λόγο μεταμορφώθηκε η Δήμητρα σε Ερινύν

κατά την συνουσίαν όχι μετά Τα Ομηρικά Σχόλια ΑΒ στο Ψ 346 όπως τα

κατέγραψα παραπάνω ομιλούν για έρωτα του Ποσειδώνος προς την Ερινύν και

μεταμόρφωση αυτού εις ίππο αλλά δεν μνημονεύουν δική της μεταμόρφωση σε

φοράδα Ο Απολλόδωρος φαίνεται ως να έχει προ αυτού ένα μύθο περί

Ποσειδώνος και Ερινύος και να θέλει να δικαιολογήσει πώς σε αυτόν

παρεισφρύει η Δήμητρα μεταμορφώθηκε σε Ερινύα Αλλά το όλον είναι

αδιευκρίνιστο και δεν δείχνει καθαρή μορφή Η συντομογραφία εδώ πέρασε τα

όριά της Ούτως όμως ή άλλως δεν έχουμε τίποτε που να συνδέει την ασαφή ή

μάλλον ελλιπή αυτή διήγηση με το μέγα έπος ldquoΘηβαΐςrdquo Αντιθέτως ελέγχουμε

ότι λίγες γραμμές πριν και προκειμένου για την ίδια μάχη μια πληροφορία δεν

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

12

προέρχεται από την Θηβαΐδα Εξιστορώντας ποιός ήρωας απέκτεινε ποιόν της

αντιπάλου παρατάξεως ο Απολλόδωρος γράφει (ΙΙΙ 75) hellip Ἀσφόδικος δὲ

Παρθενοπαῖον ὡς δὲ Εὐριπίδης φησί Παρθενοπαῖον ὁ Ποσειδῶνος παῖς

Περικλύμενος ἀπέκτεινε Ἀλλά έχουμε την διαυγή και ακριβή δήλωση του

Παυσανία ΙΧ 18 6 hellip πρὸς δὲ τῇ πηγῇ [sc την Οιδιπόδια κρήνη καλουμένη] τάφος

ἐστὶν Ἀσφοδίκου καὶ ὁ Ἀσφόδικος οὖτος ἀπέκτεινεν ἐν τῇ μάχῃ τῇ πρὸς Ἀργείους

Παρθενοπαῖον τὸν Ταλαοῦ καθὰ οἱ Θηβαῖοι λέγουσιν ἐπεὶ τά γε ἐν Θηβαΐδι ἔπη τὰ

ἐς τὴν Παρθενοπαίου τελευτὴν Περικλύμενον τὸν ἀνελόντα φησὶν εἶναι Ο

Ευριπίδης άρα απλά υιοθέτησε επrsquo αυτού την εκδοχή της μεγάλης Θηβαΐδος ndash

Όπου ελέγχεται ο Παυσανίας αποδεικνύεται και συνετός και πολυγνώστης και

νοήμων και μνήμων κάτοχος δηλαδή των δύο διανοητικών αρετών που μας

ειρωνεύεται ότι χρειάζονται για να κατανοήσουμε τα σύμβολα του ειδώλου της

Δήμητρος Μελαίνης στη Φιγάλια (v supra)]

Συνεπώς το Κυκλικό Έπος στο οποίο κατεγράφετο η Βοιωτική

γένεση αυτή του Αρείονα θα ήταν άλλο περί τα Θηβαϊκά μάλλον έργο ίσως οι

Επίγονοι αλλά πιθανώτερη υπόθεση είναι να πρόκειται για την παλαιά

Οιδιποδία (δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα πΧ) του Λακεδαιμόνιου Κιναίθωνος

Λόγω των ειδικών σχέσεων της Σπάρτης με την Θήβα στους γεωμετρικούς

χρόνους (Αιγείδαι) και επίσης επειδή τον καιρό εκείνο η συμπλοκή των

Σπαρτιατών με τα Αρκαδικά δεν θα ήταν προηγμένη ο ποιητής ειναι λογικό να

επήρε την Βοιωτική παράδοση για τον Αρείονα

Γιατί το Κυκλικό Έπος στο οποίο ανεφέρετο η γενεαλογία του Αρείονος

από τον Ποσειδώνα και την Ερινύν περιελάμβανε το πιθανότερο την Βοιωτική

γέννα του Τα της Τιλφούσας και της παρακείμενης Αλιάρτου όμως είναι λίαν

πενιχρά στον Παυσανία υπήρχε εγκατάλειψη και ερήμωση εκεί όταν

επισκέφθηκε τα μέρη ερειπιώδης κατάσταση (ΙΧ 33 1-4 Και v supra)

Ενδεικτικά για τα ιερά της πόλεως γράφει (sect3) ἐν Ἁλιάρτῳ δέ εἰσι ναοί καί σφισιν

οὐκ ἀγάλματα ἔνεστιν οὐκ ὄροφος ἔπεστιν οὐ μὴν οὐδὲ οἷς τισὶν ἐποιήθησαν οὐδὲ

τοῦτο ἠδυνάμην πυθέσθαι

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

13

[Μια παράδοση την οποία καταγράφει εν εκτάσει (sect4) είναι σημαντική

γιατί εμμέσως ίσως υποφαίνει δρώμενα Ερινύος και λατρεία της αποτροπαία και

μειλίσσουσα δια την χάσιν του αίματος Ἔστι δὲ ἐν τῇ Ἁλιαρτίᾳ ποταμὸς Λόφις

λέγεται δὲ τῆς χώρας αὐχμηρᾶς οὔσης τὸ ἐξ ἀρχῆς καὶ ὕδατος οὐκ ὄντος ἐν αὐτῇ

ἄνδρα τῶν δυναστευόντων ἐλθόντα ἐς Δελφοὺς ἐπερέσθαι τρόπον ὅντινα ὕδωρ

εὑρήσουσιν ἐν τῇ γῇ τὴν δὲ Πυθίαν προστάσσειν ὃς ἂν ἐπανήκοντι ἐς Ἁλίαρτον

ἐντύχῃ οἱ πρὸ τῶν ἄλλων τούτου δεῖν φονέα γενέσθαι αὐτόν ἐντυχεῖν τε δὴ αὐτῷ

παραγενομένῳ τὸν υἱὸν Λόφιν καὶ τὸν οὐ μελλήσαντα τῷ ξίφει τὸν νεανίσκον

παῖσαι καὶ τὸν μὲν ἔτι ἔμπνουν περιθεῖν ὅπου δὲ ῥυῆναι τὸ αἷμα ὕδωρ ἐντεῦθεν

ἀνεῖναι τὴν γῆν ἐπὶ τούτῳ μὲν ὁ ποταμὸς καλεῖται Λόφις Το πυθόχρηστο (να

φονεύσει όποιον συναντήσει πρώτον επιστρέφοντας στην πατρίδα από τους

Δελφούς) είχε φρικαλέα έκβαση απάντησε τον γιό του τον έπληξε με το ξίφος

και αυτός ημιθανής περιφερόμενος απαίσιο ορχηθμό ζωογόνησε με το αίμα του

την άνυδρη γή ώστε να πηγάζουν νερά Αναμφισβήτητα τελετουργίες εξιλασμού

θα θεσπίστηκαν και η λατρεία Ερινύος συνάδει]

Το πιθανότερο είναι ότι η ιστορία της Βοιωτικής καταγωγής του Αρείονος

περιελαμβάνετο σε Κύκλιο έπος από τα παλαιότερα (όπως υπέδειξα) και μάλλον

λιγότερο περιβόητα Και επειδή αργότερα ο Αντίμαχος ο Καλοφωνίος από τους

άριστους επικούς προέβαλε την Αρκαδική εκδοχή η Βοιωτική παραλλαγή

εξέπεσε της προσοχής Η Αρκαδική παράδοση επίσης περιελάμβανε την κατοχή

του Αρείονος από τον Ηρακλή αλλά ο Όγκιος της Θελπούσης και όχι ο

Βοιωτικός Κοπρεύς της Αλιάρτου ήταν ο δοτήρ του ίππου στον Ηρακλή

εποχούμενος δε επrsquo αυτού ο Ήρως πολέμησε και ενίκησε τους Ηλείους κατέλαβε

δε την χώρα και δεν κατέβαλε τον Κύκνο του Άρεος όπως στην εναλλακτική και

παραλληλίζουσα ιστορία (Παυσανίας VIII 25 10) Και κατά τις δυο εκδοχές ο

Αρείων κατέληξε στον Άδραστο από τον Ηρακλή σε τρίτο χέρι (Ἀδρήστῳ τριτάτῳ

όπως αναφέρει ο Αντίμαχος [Παυσανίας VIII 25 10 v supra]) ndash αυτό το γεγονός

θα αποτελούσε ποιητική laquoκοινήraquo

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

14

Για την Αντιμάχειο παρουσίαση κινούμεθα επί βεβαιοτέρου εδάφους με

τρεις χαρακτηριστικές αναφορές (v supra) που κάνει ο Παυσανίας στη Θηβαΐδα

του μεγάλου επικού της κλασσικής εποχής (τέλος 5ου ndash αρχές 4ου αιώνος) Η

Θέλπουσα είναι laquoΔήμητρος Ἐρινύος ἔδεθλονraquo Ο Αρείων αποκαλείται

Θλπουσαίος τον ανέδυσε η Γη (= Δη-μήτηρ) δίπλα στο άλσος του Απόλλωνος

Ογκαίου και τρίτος τον έχει ο Άδραστος (προφανώς μετά τον Όγκιο και τον

Ηρακλή) Πλήρης η Αρκαδική πρωτοπελασγική παράδοση

Διαθέτουμε από τα σπαράγματα των αρχαίων κειμένων ένα ακόμη

σημαντικό στοιχείο για τον παραλληλισμό Αρκαδικής Θέλπουσας ndash Βοιωτικής

Τιλφούσας Ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος ομιλεί για κόρη (Δέσποινα)

τεκνωθείσα από κάποιον θεό (Ποσειδώνα) εκ της Ερινύος Τιλφωσαίης (Fr 652

Pfeiffer)

τὴν μὲν ὅ γ᾿ ἐσπέρμηνεν Ἐρινύι Τιλφωσαίῃ

Ο στίχος παραδίδεται από τα Σχόλια στον Λυκόφρονα v 1225 Η μάντισσα

Κασσάνδρα διηγείται προγιγνώσκουσα εκεί τη μοίρα της οικογένειας του

Ιδομενέα όταν αυτός εκστρατεύσει για την Τροία καταπιστώσει δε τους δικούς

του στον Λεύκο υιό του Τάλω Αλλά αυτός φρικτά βασανίσας θα σκοτώσει τη

γυναίκα κόρη (μέλλουσα γαμετή) και παίδες του Ιδομενέα στο laquoΟγκαίοraquo χθόνιο

θυσιαστήριο (laquoΟγκαίο βόθρο)

πάντας δ᾿ ἀνάγνοις χερσὶν ἐν ναῷ κτενεῖ

λώβαισιν αἰκισθέντας Ὀγκαίου βόθρου

Τα Σχόλια ερμηνεύουν laquoἐρινυώδους λάκκουraquo laquoπαρ᾿ ὅσον ἐν Ὄγκαις τῆς Ἀρκαδίας

Ἐρινὺς Δημήτηρ τιμᾶταιraquo και ευθύς προς τεκμηρίωση προσάγουν τον

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

15

Καλλιμάχειο στίχο Ο Λυκόφρων v 1040-41 αναφέρεται αινιγματωδώς στην

Ερινύν Δήμητρα ως laquoΤελφουσία σκύλαξraquo που κατοικεί στις όχθες του Λάδωνα

hellip Τελφουσία

Λάδωνος ἀμφὶ ρεῖθρα ναίουσα σκύλαξ

Όπου τα Σχόλια έχουν Τέλφουσα πόλις ἐν Ἀρκαδίᾳ ἀπὸ νύμφης λεγομένης

Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ἔνθα ἡ Ἐρινὺς τιμᾶται [Σκύλαξ γιατί ο κύων

ιερός της Εκάτης συμβολίζει τιμωρητική νέμεσι κάθε κακοεργίας] Μετά τον

Αντίμαχο η Αρκαδική παράδοση υπερίσχυσε φαίνεται στην Αλεξανδρινή

ποιητική Για τον Καλλίμαχο ο Αρείων είναι ίππος Αρκαδικός προφανώς

γεννηθείς από την ίδια τέκνωση στην οποία αναφέρεται το Fr 652 Pfeiffer

laquoΦούσκωσεraquo laquoέδωσε και πήρεraquo οργών ήρθη μέγας παρά τον Απέσαντα Δία

(παρά τη Νεμέα όρος Απέσας) ίσως στον μυθικό πρώτο αγώνα Νεμείων που

εθέσπισαν οι Επτά επί Θήβας εναρχόμενοι της εκστρατείας Fr 223 Pfeiffer

κοὐχ ὧδ᾿ Ἀρίων τὠπέσαντι πὰρ Διί

ἔθυσεν Ἀρκὰς ἵππος

(Βεβαίως ισχυρή ήταν η Ερινυακή Δήμητρα και στη Βοιωτία Cf

Λυκόφρων vv 152-3 όπου σωρεύονται επικλήσεις χθόνιες μεταξύ των οποίων

και laquoΕρινύςraquo για να σημάνουν τη Δήμητρα αφού αυτήν αινίσσονται οι στίχοι ως

καταβεβρωκυία μόνη θεών τμήμα ωμοπλάτη του Πέλοπος σφαγιασθέντος υπό

του πατρός του εις θυσίαν και θοίνην των θεών Το Βοιωτικό πλαίσιο του χωρίου

βεβαιώνουν μία των επικλήσεων (ldquoἙρκυνναrdquo Λεβάδεια) και πληροφορίες των

Σχολίων - Αλλά ο συνδυασμός της συγκεκριμένης μυθολογίας περί Ποσειδώνος

και Δήμητρος ο χαρακτηριστικά Αρκαδικός πρωτοπελασγικός επεκράτησε

ύστερα στην ποιητική μυθολογία)

Τα ονόματα λένε πολλά Αλλά για να τα νοήσεις προϋποτίθεται η νόηση

της ουσίας του όντος Για την ορθή ετυμολογία χρειάζεται η καθοδήγηση του

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

16

νου του είναι Μεθοδολογικά η οδός είναι αμφίδρομος και η αποκάλυψη αίφνης

αναδύεται δια της ταλάντωσης μεταξύ φαίνεσθαι και είναι

Το όνομα της Αρκαδικής πόλεως δίδεται ως (α) Θέλπουσα (Παυσανίας και

νομίσματα [ΘΕΛ τα πριν της Αχαΐκής Συμπολιτείας ΘΕΛΠΟΥΣΙΩΝ τα επrsquo

αυτής cf eg ΙΠ Λάμπρου Αναγραφή Νομισμάτων Πελοπόννησος p 118] ήδη δε

ο Αντίμαχος laquoΘελπουσαῖος Ἀρείωνraquo) (β) Τέλφουσα Τελφούσιοι η Τελφουσία (οι

ιστορικοί Πολύβιος ΙΙ 54 12 IV 77 5 IV 73 2 IV 60 3 - και Διόδωρος XVI 39 6

Αλλά και ο Λυκόφρων v 1040 (supra)) (γ) Οι επιγραφές δίνουν Θέλφουσα (IG V

2 4121) ή Θέλφουσσα (σε Δελφικό κατάλογο Αρκάδων θεαροδόχων IG V 2 D II

73) Θελφούσιοι (Νο 164) Θελφούσιος (5111) Θελφουσίων (511) Θελφουσίων

πόλις (411) Θελφούσσιος (IG IV 727 A13 από την Ερμιονίδα) Θελφούσιοι

(Inscriptiones Magnesiae 3867 από τη Μαγνησία της Μ Ασίας) ndash (δ) Δωρόθεος

Τελφούσιος (μαθητής του Αρκεσίλαου της Πλατωνικής Ακαδημίας Academicorum

Philosophorum Index Hercolanensis 1902 XX p 73 Mekler) [Για μια χρονολογική

σύνοψη παραλλαγών v Hiller von Gaumlrtringen IG V 2 p 101]

Οι παραλλαγές του ονόματος αποτελούν κατανοητή για τον έχοντα την

αληθή θεωρία διαποίκιλση Ήδη ο Ανδροτίων ο Ατθιδογράφος εσήμανε το

φανόν του πράγματος (FGH 324 F7) ἔστι καὶ Δελφουσία πόλις Ἀρκαδίας ὡς

Ἀνδροτίων ἐν βacute Ἀτθίδος (από λήμμα του Στέφανου Βυζαντίου sv Δελφοί)

Τα περί της Βοιωτικής ΤιλφούσηςΤιλφώσ(σ)ης θρησκειολογικά θα

πραγματευτώ στη συνέχεια Αλλά ονοματολογικά το όνομα προσεγγίζει τις

παραλλαγές του της Αρκαδικής και στην περίπτωση του προμνημονευθέντος

Καλλιμάχειου στίχου υπάρχει ταύτιση ονομάτων σημαίνουσα λέγω Το κύριο

όνομα Βοιωτικά είναι Τιλφῶσσα (Πίνδαρος Fr 198b Maehler) Τιλφώσαιον ή

Τιλφώσσαιον το όρος (Δημοσθένης ΧΙΧ 148 Θεόπομπος FGH 115F 301 Έφορος

FGH 70F 153) Τιλφῶσσα κρήνη Τιλφώσσιον όρος Τιλφώσσιος Απόλλων

(Στράβων ΙΧ 411 Contra στον Στέφανο Βυζάντιο που αναφερόμενος σε αυτό το

χωρίο δίδει Τελφούσιον sv Τέλφουσαhellip ἔστι καὶ Βοιωτίας Τελφούσιον Στράβων

ἐνάτῃ Θα πρόκειται για αντιγραφικό λάθος διορθωτέο εις laquoΤιλφώσιονraquo sc όρος

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

17

Αλλά βέβαια υπάρχει και η ldquoΤελφοῦσαrdquo του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα για

την οποία κατωτέρω) Ίσχυε μάλλον απαρασάλευτος ονοματολογική ορθοδοξία

εν προκειμένω cf Αθήναιος Β 41e καὶ Πίνδαρος

μελιγαθὲς ἀμβρόσιον ὕδωρ

Τιλφώσσας ἀπὸ καλλικρήνου

Κρήνη δ᾿ ἐν Βοιωτίᾳ ἡ Τιλφῶσσα ἀφ᾿ ἧς Ἀριστοφάνης φησὶ Τειρεσίαν πιόντα διὰ

γῆρας οὐχ ὑπομείναντα τὴν ψυχρότητα ἀποθανεῖν [Αριστοφάνης ο Βοιωτός

(laquoΘηβαίων ὧροιraquo laquoΒοιωτικάraquo αρχές του 4ου αιώνος πχ) με ηυξημένη

αξιοπιστία] Δεν φαίνεται να υπήρχαν άξιες λόγου τροποποιήσεις που και αυτό

σηματοδοτεί μάλλον μια ήσσονα χρήση του τόπου και του τύπου στην ποιητική

δημιουργία [Για την Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα

θα γράψω όταν έλθω στα Βοιωτικά v infra] Πράγμα που συντρέχει και

συντείνει προς τη σχετική αφάνεια της ιστορίας που διηγούνται τα Ομηρικά

Σχόλια (supra) όπως διέγνωσα

Τόσο πιο σημαντικό είναι ότι ο Καλλίμαχος διαλέγει να αναφερθεί στην

Αρκαδική θεότητα με το ακριβές όνομα της Βοιωτικής (Fr 652 Pfeiffer)

Έρινύι Τιλφωσαίῃ

Κατά τις Θηβαϊκές παραδόσεις ο αρχέγονος Δράκων εκ των οδόντων του οποίου

ανεδύθησαν από χθονός οι Σπαρτοί laquoἐγεγόνει ἐξ Ἄρεως καὶ Τιλφώσσης Ἐρινύοςraquo

(Σχόλια εις Σοφοκλέους Αντιγόνη 126) Η χρήση του Βοιωτικού ονόματος και του

θρησκειολογικού νοήματός του στον Πρωτοπελασγικό Αρκαδικό μύθο και τόπο

εκ μέρους του Καλλιμάχου δείχνει ενιαίο συμβολισμό στην συγκεκριμένη

θρησκειολογική μορφή και βίωμα κατά τη θεωρία που διαρθρώνω

Ο γραμματικός Ηρωδιανός ο laquoτεχνικόςraquo κατrsquo εξοχήν έδινε (α) Τέλφουσα

για την Αρκαδική (Περὶ Καθολικῆς Προσῳδίας Ι p 26935 Lentz Τέλφουσα πόλις

Ἀρκαδίας ἀπὸ νύμφης λεγομένης Τελφούσης θυγατρὸς Λάδωνος ndash Διαφορετική

αλλά ομοειδής είναι (p 26913) η Θάλπουσα πόλις της Αρκαδίας του Ορχομενού

[κάτι νοσεί μάλλον εδώ]) και (β) Τιλφῶσσα για τη Βοιωτική (Περὶ Ὀρθογραφίας

ΙΙ p 58914 Ἡρωδιανὸς δὲ Τιλφῶσσα φησίν (από τον Στέφανο Βυζάντιο sv

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

18

Τέλφουσα) Αυτή η Τιλφῶσσα είναι (v infra) η Τελφοῦσα ή Δελφοῦσα του

Ομηρικού Ύμνου εις Απόλλωνα το αυτό τούτο όνομα και σύμβολο προς το της

Αρκαδικής

Από την ονοματολογία στη λατρεία της Θελπούσης Ερινύος Δήμητρος

Δυο κύρια είδωλα στον Ναό της θεάς υπήρχαν ακρολιθικά από Πάριο μάρμαρο

κεφαλή και άκρα Παυσανίας VIII 25 6-7 τὰ δὲ ἀγάλματά ἐστι τὰ ἐν τῷ ναῷ

ξύλου πρόσωπα δέ σφισι καὶ χεῖρες ἄκραι καὶ πόδες εἰσὶ Παρίου λίθου τὸ μὲν δὴ

τῆς Ἐρινύος τήν τε κίστην καλουμένην ἔχει καὶ ἐν τῇ δεξιᾷ δᾷδα μέγεθος δὲ

εἰκάζομεν ἐννέα εἶναι ποδῶν αὐτήν ἡ Λουσία δὲ ποδῶν ἓξ ἐφαίνετο εἶναι Ὅσοι δὲ

Θέμιδος καὶ οὐ Δήμητρος τῆς Λουσίας τὸ ἄγαλμα εἶναι νομίζουσι μάταια ἴστωσαν

ὑπειληφότες

Το ένα άγαλμα ήταν κολοσσικό (~ 270 m) το δε άλλο σε ανθρώπινο

μέγεθος (~ 180 m) Το μέγα ήταν η Δήμητρα Ερινύς κρατούσα στη δεξιά δάδα

και στην αριστερά την μαντική κίστη Στη ζωφόρο του Παρθενώνα η Δήμητρα

καθήμενη μεταξύ Ερμού και Άρεως έχει δάδα στο αριστερό της χέρι (cf eg J

Boardman and D Finn The Parthenon and its Sculptures Pl 54 Fr Brommer Die

Parthenon Skulpturen Platte V της Ανατολικής ζωφόρου p 103) Αλλά στο μεγάλο

ανάγλυφο της Ελευσίνας (v eg E Simon Die Goumltter der Griechen Abb 111) είναι η

δεξιά μορφή σε Ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο η Κόρη που κρατάει ισοϋψή προς

αυτήν δάδα ενώ η Δήμητρα ενδεδυμένη Δωρικό πέπλο έχει υψηλό σκήπτρο Στο

υπερμέγεθες λατρευτικό σύμπλεγμα του Δαμοφώντος στην Λυκόσουρα η

Δημήτηρ φέρει δάδα στην δεξιά ενώ με το αριστερό αγκαλιάζει περιβάλλοντας

τους ώμους της Δέσποινας η οποία με το αριστερό χέρι κρατεί σκήπτρο με το δε

δεξιό ακουμπάει επί της κίστης που έχει στα γόνατα (Παυσανίας VIII 37 4) Το

κανονικό θα ήταν και στο Ελευσίνιο ανάγλυφο η Κόρη να φέρει σκήπτρο ως

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

19

Κυρία βασιλίς του Άδη κατά την Δέσποινα Αλλά η αριστερά μορφή προφανώς

δίδει στον παίδα ldquoἀφrsquo ἑστίαςrdquo (μάλλον παρά στον Τριπτόλεμο γιατί ο παις είναι

μικρός σε ηλικία για Τριπτόλεμος) τους συμβολικούς στάχεις της γεωργίας και

του ήμερου πολιτισμένου βίου οπότε δέει να είναι η Δήμητρα προφαίνουσα τα

άρρητα μυστήρια [Δείτε σχετικά την θεωρία μου στο Apostolos Pierris Religion

and Mystery Part Two The Logic of Mystery pp 241 ndash 510] Η Περσεφόνη εξ

όπισθεν τοποθετεί μάλλον στην κεφαλή του παιδός στέφανο

Στη λευκή λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1754 (460-450 πΧ JH Oakley

Picturing Death in Classical Athens Figs 59-60 H Metzger Recherches sur lrsquo Imagerie

Atheacutenienne Pl X 1 E Simon opcit Abb 301) οι δυο Μεγάλες Θεές ίστανται

αντιπρόσωπες η Δήμητρα κρατάει στην υψωμένη δεξιά της σκήπτρο και τρεις

στάχυς (το μέγα και εποπτικόν και τέλεον Ελευσίνιον μυστήριον [ο αριθμός

(τρεις) των στάχεων είναι συμβολικός Τρεις χρυσοί στάχεις ευρέθηκαν κοντά

στις Συρακούσες E Simon opcit Abb 109 Τα στάχυα είναι χαρακτηριστικό της

Δήμητρος στη φιάλη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Βρυξελών Νο 12 του

υψηλού κλασσικισμού (H Metzger opcit Pl XII 2 E Simon opcit Abb 110) η

Δήμητρα προσφέρει σε βωμό της ιδίας τρεις στάχεις επιγραφή περί αυτήν και

οπίσω της πιστοποιεί την ταυτότητα ΔΕΜΕΤΕΡΟΣ Εδώ φοράει χιτώνα και

ιμάτιο ndash που δείχνει πόσο επισφαλείς είναι οι εμφάσεις σε τέτοια

χαρακτηριστικά]) ενώ η Περσεφόνη πυροφόρος στην αριστερά φέρει ισοϋψή

πολύραβδο δάδα και με την δεξιά σπένδει λοιβή από φιάλης προς τη Δήμητρα -

Στη λευκή λήκυθο του Βερολίνου 3276 (H Metzger opcit Pl X 2) και στην

ερυθρόμορφη λήκυθο των Αθηνών ΝΜ 1301 (Η Metzger opcit Pl XI 1) η

Περσεφόνη κρατεί δάδα έναντι του ένσκηπτρου Άδου-Πλούτωνος-Χθόνιου Διός

Η δάδα είναι χθόνιο σύμβολο με την αμφισημία της χθονιότητας Είναι ο

Πυρφόρος αεί καιόμενος και αεί άκαυστος μέγα όφελος και μέγας όλεθρος

ζωοφόρος ζωοδότης και καταστροφεύς θάλπων και πυρπολών εν μέτρω

ανεγείρων δύναμιν εις ενέργειαν εν πληθύι κατακαίων κάθε ικμάδα ζωής Αλλά

στο πλαίσιο που μελετάμε τώρα το Πυρ της Δάδας είναι ο χθόνιος Ήλιος είναι η

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

20

χθόνια αρχή του φωτός και της θερμότητας σκοτεινού φωτός και ψυχρής

θερμότητας Στο πρωτοπελασγικό επίπεδο τα πάντα συναρτώνται προς τη Γη

και ο Ουρανός αυτός και τα πολυδύναμα ουράνια πάντα Το βίωμα του χωρισμού

Γης και Ουρανού συνιστά την πρόβαση από το Πελασγικό βασικά Νεολιθικό

κοσμοείδωλο στο ΠρωτοΕλληνικό (Αχαϊκό ΜυκηναΪκό) χαρακτηριστικά

Μεταλλικό της Εποχής του Χαλκού (Θα διαρθρώσουμε την θεωρία των τριών

επιπέδων θρησκευτικότητας όταν μεταβώ στη θεώρηση του Διός Λυκαίου)

τοῖσι λάμπει μὲν μένος ἀελίου

τὰν ἐνθάδε νύκτα κάτω

(Πίνδαρος Fr 1291-2 Maehler)

Η δάδα ανευρίσκεται χαρακτηριστικά στις παραστάσεις του Άδη και των

Μυστηρίων στα νεκρικά και μυστικά (cf eg τον περίφημο Ελευσίνιο πήλινο

πίνακα που η Νίννιον ανέθηκε στις θεές E Simon opcit Abb 108) Συχνά δυο

δάδες η μια ορθή και η άλλη ανεστραμμένη εκφράζουν τη συστηματική

αμφισημία ζωής και θανάτου Θεότητες τιμωροί νεμέσεις αποκαταστατικές των

υπερβάσεων της κοσμικής τάξης επίσης δαδοφορούν πχ η Εκάτη Ταιριάζει

ιδιαίτερα λοιπόν η δάδα στη Χθόνια Δήμητρα (Γη-μήτηρ) υπό την Ερινυκή της

ιδιότητα ως θυμωμένη και θύουσα ὀργῇ και οργώσα εις μήνιν και νέμεσιν

[Περί την μυστική κίστη της Δήμητρος θα ενδιατρίψω παρακάτω]

Η άλλη και μικρότερη μορφή παρά την υπερμεγέθη Δήμητρα-Ερινύα

κατηγορηματικά αποδίδεται άνευ άλλου από τον Παυσανία στη Δήμητρα

Λουσία στη Γαληνεύουσα Δήμητρα μετά την καταιγίδα της ερινύσεώς της ότε

και ελούσθη επλύθη στον Λάδωνα επί καθαρμώ του μιάσματος της οργής της

Μερικοί ευρεσιτεχνούντες υπελάμβαναν ότι το είδωλο παριστά και παρουσιάζει

την Θέμιδα συναφή μεν της Δήμητρος αγνή άλλη μορφή χθονιότητας και Γης

αλλά πάντως άλλως και εμμεσότερα σχετιζόμενη με αυτήν Ο Παυσανίας

εκφράζεται αφrsquo υψηλού και σχεδόν περιφρονητικά για την άποψη όσοι το

νομίζουν ας ξέρουν ότι νομίζουν μάταια (VIII 25 7 ndash v supra το κείμενο) Ο

λόγιος περιηγητής δεν διστάζει να έρχεται σε ερμηνευτική αντίθεση ακόμη και

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

21

με τους εγχώριους γνώστες προκειμένου περί των εξηγητικών μύθων και

ιεροπραξιών [Γενικότατα δεν αντέκειτο ούτε προβλημάτιζε την αρχαία

θρησκευτικότητα η ερμηνευτική ιερών λόγων και πράξεων μύθων και

τελετουργιών Ο Συμβολισμός επιδέχεται λόγον περί συμβόλων Είναι

ισχυρότερος των εξηγήσεων και τις καθοδηγεί] Για την Ευρυνόμη της Φιγάλιας

το πλήθος των ντόπιων πίστευε ότι το όνομα είναι επίκληση της Αρτέμιδος Οι

λόγιοι την εθεώρουν Ωκεανίδα Ο Παυσανίας δεν αποφαίνεται αλλά αποκλείει

την ταύτιση με την Αρτέμιδα (VIII 41 5-6) [Δείτε την ανάλυση και ταύτισή μου

σε προηγούμενο μέρος]

Η Θέμις όντως δεν λογαριάζεται εδώ Μόνο διανοητικά και πνευματικά

απελπισμένοι καταφεύγουν σε τέτοια τεχνάσματα ανήμπορα μπροστά στην

αφόρητη σοβαρότητα του Αρχαϊκού Απολλώνιου χαμόγελου Το επίσημο όνομα

του ειδώλου φαίνεται ήταν Λουσία Στους Λουσούς (μεταξύ Κυναίθας

Καλαβρύτων και Κλειτορίας) ελατρεύετο η Άρτεμις Ημερασία πάλι εν αναφορά

προς λουσμό και καθαρμούς των Προιτίδων εδώ από τον Μελάμποδα

(Παυσανίας VIII 18 8) Συναντούμε εκ νέου τις εκλεκτικές συνάψιες μεταξύ

Άρτεμης και Κόρης της Δήμητρος που τίθενται με εμφατική εμμονή στην

περίπτωση της Ευρυνόμης της Φιγαλείας Αλλά ο τοπικός μύθος στην Θέλπουσα

αποκρούει τέτοια λατρευτικότητα η ιππολεχής Δήμητρα Ερινύς δεν είχε τέκνο

πλην του Αρίωνος στη Θέλπουσα σε διαφοροποίηση από τα της Φιγάλιας Στο

άλλο πλευρό της Θέλπουσας βόρεια υπήρχε άλλο ιερό της Ελευσίνιας εκεί

Δήμητρας όπως προανέφερα με την Ελευσίνια Τριάδα πλήρη ειδωλοποιημένη

(v supra) Καταλήγουμε συνεπώς ότι όντως η Λουσία πρέπει να είναι η Γαληνία

Δημήτηρ η φερέσβιος Γη υπό την δωροφόρο μορφή της αποσεισαμένη την οργή

της μήνιός της δια τον ιπποβιασμό της Έχω εξηγήσει τον συμβολισμό του

βιασμού-θανάτου και της εξοικείωσης προς αυτόν κατά τα μυστήρια της

γονιμότητας τη λύση του Αινίγματος του Χρόνου στην Περιοδικότητα Ο

Παυσανίας δικαιώνεται και εδωδά

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

22

Το ιερό της Ερινύος έκειτο αριστερά του Λάδωνος στην περιοχή που

ονομάζετο Ογκείον Ευθύς μετά κατά τον ρουν του ποταμού και αριστερά του

ευρίσκετο στο Ογκείον ναός του Απόλλωνος Ογκαιάτου δεξιά δε ιερό του

Ασκληπιού Παιδός (Παυσανίας VIII 25 11) Για αυτά θα εξηγήσω όταν έλθω στη

μελέτη του τρίτου και ανώτερου στρώματος Ελληνικής θρησκευτικότητας στην

Αρκαδία του Ολυμπικού και Απολλώνιου

Από το Αφροδίσιο όρος και δρυμό (όνομα αρμόζον για τα σύνορα μεταξύ

Ψωφιδίας και Θελπουσίας αρμονίζον την Αφροδίτη Ερυκίνη της πρώτης με την

Δήμητρα Ερινύα της δεύτερης) ρέει ποταμός Άρσην δια της Θελπουσίας

εκβάλλων στον Λάδωνα (Παυσανίας VIII 25 1) ἐς δὲ Θέλπουσαν ἰόντι ἐκ

Ψωφίδος πρῶτα μὲν χωρίον Τρόπαιά ἐστιν ὀνομαζόμενον ἐν ἀριστερᾷ τοῦ

ltἘρυμάνθουgt [Λάδωνος] Τροπαίων δὲ ἔχεται δρυμὸς Ἀφροδίσιον τρίτα δέ ἐστιν

ἀρχαῖα ἐν στήλῃ γράμματα ὄροι Ψωφιδίοις πρὸς τὴν Θελπουσίαν χώραν ἐν δὲ τῇ

γῇ τῇ Θελπουσίᾳ ποταμός ἐστιν Ἄρσην καλούμενος - Ἄρσην ἐξ Ἀφροδίτης Θορός

ἐκ τῆς Ὁδοῦ τοῦ Ἀφροῦ Τα πάντα συναρτώνται εις μέγιστη Αρμονία ndash δεδομένη

ει και μη προσλαμβανόμενη τοις αμυήτοις Κατά τα άλλα η οδός από Ψωφίδος

προς Θέλπουσα παρέκαμπτε το Αφροδίσιο από τα δυτικά και δεν μπορούσε να

βαίνει αριστερά του Λάδωνος Έκειτο όμως αριστερά του παραρρέοντος

Ερυμάνθου ο οποίος κινούμενος παράλληλα περίπου του Λάδωνος στον κάτω

ρου του εκβάλλει στον Αλφειό λίγο δυτικώτερα εκείνου Η οδός από Θέλπουσας

προς Κλειτορία ήταν διαφορετική και έβαινε κατά μήκος του Λάδωνος Εις

αυτήν αναφέρεται ο Παυσανίας εν συνεχεία VIII 25 2 ndash 3

Η σύνδεση του χώρου και του πνεύματός του κατά τη θεωρία της

εντοπιότητας του πολιτισμού που αναπτύσσω μας υποβάλλεται και από τη

μνεία του κάλλους του Λάδωνος στον Παυσανία (VIII 25 12-13) καθότι δὲ αὐτὸς

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

23

ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος οἱ δὲ ἥγηνται τὴν

Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι

νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια

ἴστωσαν οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηῒ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων

νήσους κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν

βαρβαρικῶν ἐστὶν οὔτε Ἕλληνος μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους

ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ

Μερικοί νομίζουν ότι προσδίδουν βάρος και αίγλη και σημασία στο ον

προσάπτοντάς του το μη-ον Αντί να κάνουν να φανεί το ον σε όλη την δόξα της

τελειότητας που επιδέχεται πιστεύουν ότι το μεγενθύνουν δια της απάτης του

μη-όντος Αντί να φαίνουν το ον το φαντασιώνουν Το ον δεν φαίνεται τότε

φαντάζεται

Ἐτσι στην προκείμενη περίπτωση ξεκινώντας από την ονοματολογία των

εκβολών του Λάδωνος στον Αλφειό (ldquoΚοράκων νᾶσοςrdquo) και ίσως από το όνομα

της τοπουεσίας ldquoΝάσοιrdquo δια των οποίων διέρχεται ο ποταμός στον μέσο ρου του

(Παυσανίας VIII 25 2) υπέθεσαν ότι ο Λάδων έχει νήσους όπως μεγάλα

ποτάμια και ότι μάλιστα (τετραγωνίζοντες την φαντασίωση) σε αυτά τα νησιά

ευρίσκοντο πόλεις που ο Ομηρικός Κατάλογος αναφέρει χωρίς προφανή ή

εύκολη ταύτοποίηση με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες γεωπολιτικές

πραγματικότητες Όντως ο Αρκαδικός Κατάλογος περιλαμβάνει δίπλα σε

γνωστές πόλεις και περιοχές τις τρεις που αναφέρει ο Παυσανίας (Ιλιάς Β 606)

Ρίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην

Τα άλλως λαλίστατα αρχαία σχόλια σιγούν εκκωφαντικά στον στίχο

αυτόν Και ο Στράβων περιορίζων σε σελίδα τα περί Αρκαδίας δια την ερήμωση

της χώρας καταλήγει σχετικά με αυτόν τον στίχο VIII 388 τῶν δrsquo ὑπὸ τοῦ

ποιητοῦ λεγομένων

Ρίπην τε κλπ

Εὑρεῖν τε χαλεπὸν καὶ εὑροῦσιν οὐδὲν ὄφελος διὰ τὴν ἐρημίαν

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]

24

Στην άγνοια αυτήν οι φαντασιαζόμενοι του Παυσανία βρήκαν την λύση

οι πόλεις ήσαν στα νησιά του Λάδωνα Επαναλαμβάνει το προλεχθέν ο

Περιηγητής μάταια ldquoγνώσηrdquo Ούτε χώμα μεγέθους μιας βαρκούλας δεν χωράει

ο Λάδων Δεν ειναι Ίστρος Δούναβις ή Ηριδανός Πάδος Αλλά μέγιστο και

βαρυσήμαντο αλλά σε ομορφιά δεν έρχεται δεύτερος από κανένα ποτάμι

βαρβαρικό ή Ελληνικό

Αυτό θα πεί με μια φράση Ελληνισμός Αυτό αναπτύσσω με την θεωρία

του Δωρικού βιώματος του Κάλλους και της λατρείας του Απόλλωνος

[Για την Νήσο και τις Νήσους του Λάδωνα υπάρχει φυσικά και φυσική

ερμηνεία του ονόματος την οποία συμβαίνει να γνωρίζουμε ότι έδινε ήδη ο

Αρίαιθος ο Τεγεάτης Έγραφε περί της διόδου του Αινεία από την Αρκαδία όταν

μετέβαινε εξ Ιλίου εις Λάτιον και ότι έμεινε σε τόπο καλούμενο Νήσο στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου έτσι ονομασμένο από τα τέλματα που λιμνάζοντα

νερά ποταμού δημιουργούσαν στην περιοχή (FGH 316F1 p 2622-3) hellip Νήσῳ δὲ

λεγομένῃ καίltπερgt οὔσῃ μεσόχθονι ἀπὸ τελμάτων ltτοῦgt [καὶ] ποταμοῦ Υπήρχε

και ελεγεία σχετική από ποιητή Αρκάδα ονόματι Αγάθυλλο (FGH 321F2) την

οποία αδικαιολόγητα ο Jacoby loc cit λογαριάζει αμφίβολη ενώ παρατίθεται

από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα Ρωμαϊκῆς Αρχαιολογίας Ι 49 2 ndash Ο Αρίαιθος

είχε αναφερθεί στον Αρείονα ότι ο Ηρακλής τον χρησιμοποιούσε και ότι επrsquo

αυτού ο Άδραστος κατάφερε να ξεφύγει τον θάνατο στην Θήβα (FGH 316F5)

Πιθανώτατα διηγείτο όλη την Αρκαδική εκδοχή της γέννησης του θείου ίππου

είτε ακολουθούσε την Αρκαδική άποψη ότι ο Ηρακλής πολέμησε τους Ηλείους

επί του Αρείονος είτε υιοθετούσε την κοινή Ησιόδειο ορθοδοξία με την υπόθεση

του Κύκνου είτε αμφότερα]