منابع کلاسیک تاریخ ایران.pdf

https://www.facebook.com/TarykhIranTarykhIslam [email protected]

و اسالم منابع کالسیک تاریخ ایران از آغاز تا انقالب مشروطه

بهرام روشن ضمیر منبع کالسیک تاریخ چیست؟

با این حال اهمیت آن در تاریخ، به مراتب بیش از . هاي دانش است خههاي شا مهمترین پایهشناسی یکی از شناسی و کتاب منبعمند به تاریخ، باید به آن نگار یا عالقه یک تاریخ مجموعه فنونی دانست که فننخستین ها است و در واقع باید آن را دیگر دانش . دنمنابع کالسیک تاریخ، جایگاه ویژه خود را داردر این میان . مجهز باشد

با . نداردخوانیم، می 'نگاري مدرن تاریخ'امروز، در آنچه داشت، را 'نگاري سنتی تاریخ'اهمیتی که در 'منابع کالسیک'اگرچه .و سنتی بداندنیاز از شناخت و پژوهش در منابع کالسیک تواند خود را بی نگاري نمی این همه، تقریبا هیچ تاریخ

منابع . اند ود که مدت زمان نسبتا زیادي از آنان گذشته و همچنین بسیار شناخته شدهش می کالسیک اصطالحا به آثاري گفتهاند، و هاي کهنی که به شکل اختصاصی به تاریخ و فرهنگ ایران باستان پرداخته استان، عبارتند از کتابکالسیک تاریخ ایران ب

این آثار ممکن است از نظر زمانی . اند ایران پرداخته ي هاي همسایه هاي کهنی که به تاریخ و فرهنگ تمدن همچنین کتاببراي نمونه تاریخ هرودوت، به شکل اختصاصی . ي مورد نظر دور باشند دورهي مورد نظر باشند، یا از دوره یا نزدیک به دوره هم

اند که اثر توسیدید، کتابهایی 'هاي پلوپونزي تاریخ جنگ'حال آنکه عهد عتیق یا . به ایران در دوره هخامنشی پرداخته است از آنها توان می به شکل غیرمستقیمولی . نندک می پیوند مستقیمی با ایران ندارند بلکه تاریخ یهودیان و یونانیان را بازگو

از سوي دیگر، دیودور یا پلوتارك مدتها پس از پایان دوره . استخراج کردهاي سودمندي از ایران دوره هخامنشی آگاهیارزش طبعا، هرچه از رویداد مورد نظر فاصله زمانی و مکانی بگیریم، از. اند ي آن نوشته هخامنشی، دست به قلم برده و درباره

که یک اثر تاریخی کالسیک، و یک روایت سنتی، باید به یاد داشتردد، ولی همچنان گ می گزارش و منبع تاریخی کاسته .دور انداختنی نیستند

براي . شان در درازاي تاریخ است ویژگی آثار کالسیک نه لزوما اعتبار و درستی محتویات آن، که کهنه و شناخته شده بودناي که از عمر آن گذشته، خوانده شده، تحسین شده، نقد شده، به آن ارجاع داده شده و یا طبري در این یک هزارهنمونه، تاریخ

توان یافت که در موضوع نمی - نه در گذشته و نه امروز - دانی در جهان اي که هیچ تاریخ به گونه. با آن مقابله شده استي تاریخ حتی اگر بگوییم نگاه طبري درباره .کتاب طبري رجوع نکرده باشد تاریخ ساسانی، تاریخ اسالم و تاریخ خلفا، به

اش درست نبوده است، باز هم مجبوریم بپذیریم که در زمان طبري، چنین نگرشی به تاریخ پیشینیان وجود داشته و پس پیشینیاناز همین رو ست که گفته . اند یان داشتهها مردمان چنین برداشتی از تاریخ پیشین از او نیز به لطف سرشناسی طبري، تا سده

اند، ولی تا تر از طبري حال آنکه آثار خط میخی ایرانی و غیرایرانی، اگرچه بسیار کهن .اند شود، آثار کالسیک، جاویدان میهزاره نشده و دو سه هم بسیاري از این آثار اصال دیده . دویست سال پیش، خوانده نشده و کسی از محتواي آنان خبر نداشت

توان گفت، آنچه پس می .ي بابلی کوروش بزرگ باشد که مهمترین آنها شاید براي ما ایرانیان، استوانه. زیر خاك خفته بودندشناسان خوانده و ترجمه شده و سپس به دست ی بدست آمده و از سوي زبانختشنا هاي باستان در کشفیات و حفاري

.د، منبعی کالسیک و سنتی نیستباشنگاران افتاده است، هرچه هم کهنه تاریخ


. است 'تاریخ ایران باستان'، بسی بیش از اهمیت آن در 'تاریخ ایران پس از اسالم'و 'تاریخ اسالم'اهمیت آثار کالسیک درباره یخ ي تار درباره... بیستون و نقش رستم و ي نوشته شناختی چون منشور کوروش و سنگ نخست به این دلیل که معجزات باستان

دورهو دوم به این دلیل که به دلیل پیوستگی فرهنگی، دینی، زبانی و خطی در . اند ظاهر نشدهاسالم و تاریخ ایران پس از اسالم زیر و چنین نبوده که به. شده است 'کالسیک'شناخته شده و به اصطالح بسیار پس از اسالم، آنچه درباب تاریخ ثبت شده،

از این رو منابع کالسیک تاریخ اسالم و تاریخ پس از اسالم، بسی .و رمزگشایی شود سپس یافتش شود و ك برود و فراموخاایران پس از اسالم نگار نگار اسالم و تاریخ اند و طبعا وابستگی یک تاریخ پربارتر و چشم گیرتر از منابع کالسیک ایران باستان

.تان به آن استنگار باس به منابع کالسیک بسی بیش از وابستگی یک تاریخو به پس از گیرد می بررا در و همچنین تاریخ اسالم تاریخ ایران از آغاز دوره تاریخی تا پیش از مشروطه ،پژوهشاین

هاي اساسی در فرهنگ و تمدن و دگرگونی دچار ،نخست به این دلیل که ایران از مشروطه به بعد .شود مشروطه توسعه داده نمی دیگر اینکهدو .باید پایان دوره میانی و آغاز دوره مدرن ایران دانست از این رو مشروطه راشده که زندگی سیاسی و اجتماعی

تاریخ در بحث دوره معاصر ایران به کل با علم تاریخ در بحث دوره پیش از معاصر متفاوت شده علم شناسی نیز از نظر روش، هیچ استنگاري که در تاریخ اسالم یا تاریخ ایران پس از اسالم استاد مسلم این تفاوت چنان است که به گمان من تاریخ .است

و از این نظر هیچ تمایزي با استاد مسلم تاریخ باستان اي براي دست به قلم بردن درباره تاریخ ایران معاصر ندارد صالحیت بالقوهبراي نمونه، همان . تی میان تاریخ ایران باستان و تاریخ ایران پس از اسالم و تاریخ اسالم نیستحال آنکه چنین تفاو .ندارد

. هاي نخست هجري است تاریخ طبري، یکی از مهمترین منابع براي ساسانی شناسی، تاریخ صدر اسالم و تاریخ ایران در سدهریخ، تاریخ ایران باستان و تاریخ ایران پس از اسالم تا ي تا ي رشته انگیز است که هنوز در ایران، دو گرایش عمده شگفت

!ي عطف در شناخت تاریخ ایران باشد تواند یگانه نقطه می روشن نیست که اسالم چگونه ! روزگار کنونی استبه . ندارندتاریخ اسالم از این رو در این پژوهش درنظر گرفته شده که اساسا منابع آن کمترین تفاوتی با منابع تاریخ ایران

اند و دیگر آثار مهم تاریخ اسالم، انحصارا براي تاریخ صدر اسالم سعد هشام و طبقات ابن ندرت آثاري چون المغازي و سیره ابن . آیند نگاري ایران نیز به کار می عمال در کار تاریخ

و هرودوت که به روزگار هخامنشی یعنی عهد عتیق منبع کالسیک تاریخ ایران از آغاز عصر تاریخی ایران 201 اینجادر برخی از این . اند فهرست شده اختصاص دارند، پیش از مشروطیت دورهالتواریخ که به التواریخ سپهر و افضل ناسخ تا پردازند می

اجتماعی از هاي فرهنگی و اند که براي گردآوري داده بلکه کتابی دینی و آیینی یا فلسفی. منابع، اساسا کتاب تاریخی نیستندبراي نمونه، کتاب مقدس را داریم که . وزن نیستند این آثار از نظر شهرت و اعتبار نیز هم. آیند یک دوره تاریخی، به کار ما می

به زبان انگلیسی هم حتیهاي دیگري هستند که حال آنکه کتاب. ترین و پرتیرازترین کتاب جهان بوده است پرفروشبسیاري از این آثار، به ویژه آثار یونانی و التین و سریانی، . چه برسد به فارسی. ن صورت نگرفتهپژوهش تمام و کمالی بر آنا

برخی از آثار .فارسی در دست نیست یا به دست من نرسیده است ي از برخی از آثار عربی هم ترجمه. اند به فارسی برنگشتهاند و شما حال بیشتر این آثار به زبان فارسی در بازار ایران موجود با این. اند ز به شکل دست نویسفارسی هم چاپ نشده و هنو

. چنین شماري از این آثار به شکل الکترونیک بر روي فضاي مجازي هم وجود دارند هم. توانید به آنان دسترسی یابید میخواندن نقدي بر آثار گذارده شده ، در بیشتر موارد، یک یا چند پیوند اینترنتی براي گرفتن اطالعات بیشتر و پژوهشدر این

ي آن اثر کالسیک، توانید به تارنماهاي مورد نظر بروید و درباره است که در پایان هر آیتم با کلیک بر روي پیوند آنالین می .بیشتر بدانید


هاي یا دانشنامه 'مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا'این مقاالت ترجیحا برآمده از مجالت تخصصی تاریخ و نقد کتاب چون تر به فارسی و در نبود هیچ مطلبی به ها، از مطالبی عمومی ي تخصصی از مجالت و دانشنامه در نبود مقاله. فارسی آمده است

در بخش تاریخ باستان، بیشتر پیوندها انگلیسی است و در بخش . فارسی، از مطالب انگلیسی روي وب بهره گرفته شده است . پس از اسالم، فارسی

شناسی از منابع کالسیک ترین منبع کنم این پژوهش، جامع ولی گمان می. هیچ ادعایی بر کامل و جامع بودن این پژوهش ندارم .امیدوارم مرا از نظرات انتقادي و پیشنهادي خود محروم نفرمایید. تاریخ ایران تا امروز باشد

بهرام روشن ضمیر

تهران - 1392آذر


. بابل -سده ششم تا یکم پیش از میالد -عهد عتیق - 1 هاي مقدس ، اصطالحی است که مسیحیان، با آن مجموعه کتاب'عهد عتیق'

'عهد جدید'هاي مقدس خود را مسیحیان مجموعه کتاب. شناسند یهودیان را می . خوانند می) Bible(نامیده و جمع هر دوي اینها را کتاب مقدس

کتاب به زبان عبري است که به گمان پژوهشگران از 39عبارت از عهد عتیق زبانان به سده ششم و شاید هشتم پیش از میالد به مرور از سنت شفاهی عبري

'تورات'به آن یهودیان کتاب نخست که 5. شکل مکتوب درآمده استگران در وهشژگویند، به وقایع زمان موسی اختصاص دارد ولی به گمان پ می

هاي پیشگویی پیامبرانه و کتاب. اند ه امپراتوري پارسی در بابل تدوین شدهدوراسارت آنان در بابل و به ویژه دورههاي تاریخی یهودیان نیز احتماال در کتاب

کوروش مهمترین . پس از آزادي شان به دست کوروش، نگاشته شده استشعیا، عذرا، دانیال کتاب ا 4آیه در 19ي غیریهودي عهد عتیق است که در چهره

. اند دانسته) خدا(یا منجی و منتخب یهوه 'مسیح'و تواریخ به او اشاره شده و او را ي پیشگویی اشاره شده در کتاب ارمیاي نبی و حزقیال نیز به شکل غیرمستقیم به آزادي یهودیان به دست کوروش به گونه

.استهاي اشعیا د پیشگوییرس می ولی به نظر. اند فتح بابل به دست او دانستهکتاب اشعیا را یکی از منابع براي شناخت کوروش و

هاي ارمیا و دانیال گفته شده، در واقع مدتها همچنین آنچه پیشگویی. درواقع پس از فتح بابل به دست یهودیان نگاشته شده باشدهاي دانیال و نحمیا که گویا در دوره سلوکیان به پایان به ویژه کتاب. اند هاي پنجم تا سوم پیش از میالد نگاشته شده بعد در سده

).استر و عزرا و نحمیا(اند به داریوش و خشایارشا و اردشیر نیز در این کتاب اشاره شده و آنان نیز ستوده شده .اند رسیدهنام قوم یهود درآمد و قومی کوچک و آواره به انحصارپس از مسیحی شدن امپراتوري رم در سده چهارم میالدي، عهد عتیق از

ها و گاه یکی از منابع تاریخی از آن زمان تا پایان قرون وسطا، عهد عتیق مهمترین منبع تاریخی اروپایی. اي جهانی یافت آوازهاز همین رو یگانه سندي که مانع فراموش نشدن نام و یاد هخامنشیان و به ویژه . مسلمانان و بسیار مهمتر از منابع یونانی بود

.کوروش و داریوش بود، همین عهد عتیق بوداز آن . دانستند 'یکی از منابع در کنار دیگر منابع'پس از رنسانس، دانشمندان قداست و وحی بودن آن را انکار کرده و آنرا

را نیز 'قعهد عتی مادها و هخامنشیانِ'هاي عهد عتیق افسانه دانسته شد و کار به جایی کشید که برخی زمان بسیاري از بخشاش به ایرانیان درست عمل کرده و آنچه هاي مدرن نشان داد که عهد عتیق در اشارات تاریخی ولی پزوهش. اي دانستند افسانه

حال آنکه همین . ي یهوه دانسته شده مثال کوروش، پرستنده. محوري در عهد عتیق است موجب نقد است، کمی مبالغه و یهوديي هیچکدام از این خدایان و به احتمال فراوان کوروش پرستنده. کلدانیان است ي مردوك رستندهکوروش در استوانه بابلی، پ

حال آنکه . اند خوانده 'تورات'کل عهد عتیق را از آنجا که کتاب مقدس یهودیان است، به سنت قرآن، ،در متون فارسی .نبود نباید گفت دراز این رو . عهد عتیق بسی بزرگتر از تورات است و تورات بخشی از عهد عتیق است که به موسی منسوب است

شود و آنرا در فارسی ي عهد جدید مسیحیان هم می همین اشتباه درباره .اشاره شده استتورات به کوروش و دیگر ایرانیان یهودیان پس از پایان نگارش عهد عتیق .که انجیل بخش کوچکی از کتاب عهد جدید مسیحیان استحال آن. خوانند می 'انجیل'


هاي اشکانی و ساسانیان اي به پارت کردند که در آن اشارات بسیار پراکنده 'تلمود'هاي شفاهی خود به نام اقدام به نگارش سنت .توان یافت می

.اند هاي همگانی چون اساطیر، علمی فرهنگی، نی و ایالم نیز چاپ کرده تشاراتیهاي مذهبی، ان عهد عتیق را به جز انتشاراتیآدین اشتاین سالتز را باقر طالبی دارابی ترجمه کرده و مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان به چاپ ي نوشته 'سیري در تلمود'

.انتشارات بومرنگ نیز آنرا به چاپ رسانده. رسانده استhttp://www.noormags.com/view/fa/articlepage/491299 www.noormags.com/view/fa/articlepage/269453 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/24462

----------------

). ترکیه امروزي(هالیکارناس -سده پنجم پیش از میالد -هرودوت - 2دارد پیش از هرچند احتمال. براي نخستین بار به زبان یونانی، تاریخ عمومی نوشت

جلد به 9آثار او در . او هم آثاري به یونانی نوشته شده بود که به دست ما نرسیداو هدف از این کتابش را فهم و تحلیل دلیل جنگ . طور کامل به دست ما رسیده

اعالم ) غیریونانیها در معناي عام و ایرانیها در معناي خاص(یونانیان و بربرها او بسیار موافق و مخالف داشته و هنوز . گویند را پدر تاریخ میاز این رو او . دارد می

. اند پرداز خوانده به ویژه تاریخنگاران یونانی از او بدگویی کرده و او را افسانه. داردنگاران نوشتارهاي او را به جز آنهایی که مورد تایید در روزگار کنونی نیز تاریخ

20میرمهدي بدیع تاریخنگار ایرانی سده ا. پذیرند شناسی قرار گیرد، نمی باستان . ستدان می ،سال 2500را پاسخی به هرودوت پس از 'یونانیان و بربرها'کتاب خود

نخستین بار وحید مازندرانی به شکل خالصه و گزیده به فارسی تاریخ هرودوت راجلد بیشتر نرفت و بدین ترتیب 6یلی تا ي کامل آنرا به دست گرفت ولی به دال سپس هادي هدایتی کار ترجمه. برگرداند

به شکل کامل به فارسی 1389شناسی و مادشناسی باشد، هرگز تا هرودوت، که شاید مهمترین منبع کالسیک براي هخامنشی .فر به چاپ رساند برگردان نشده بود تا در این سال انتشارات اساطیر این کتاب را با ترجمه شادروان مرتضی ثاقب

http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/580982

http://www.ensani.ir/fa/content/276445/default.aspx



http://www.mail.ensani.ir/fa/content/252419/default.aspx


-------------


.آتن -نجم پیش از میالد سده پ -توسیدید - 3او در زمان اردشیر یکم و . نگار عمومی به زبان یونانی دانست او را باید دومین تاریخ

. میان آتن و اسپارت را نوشت "هاي پلوپونزي تاریخ جنگ"داریوش دوم هخامنشی توسیدید یا به خوانش یونانی، توکودید، از نظر سبک نگارش تاریخی و بینش عرفی و

او احتماال براي نخستین بار . اش هیچ سنخیتی با زمان خود نداشت سکوالر و علمیها و سیاست ربطی به قضا و قدر و خواست خدایان ندارد و سرنوشت جنگ"گفت می

تا یک هزاره بعد هم رسمیت حتیاین بینش بلند ".سازند ها خودشان تاریخ را می انسانتوسیدید برخالف . وعی از جبر االهی باور داشتندبه ن ،نگاران نیافت و بیشتر تاریخ

هرودوت، تاریخ ایران را ننگاشته ولی اشاراتی پراکنده به ایران دارد که در صورت .هاي هرودوت باید این را ترجیح داد تناقض با گفته

این کتاب را محمدحسن لطفی به فارسی ترجمه کرده و انتشارات خوارزمی به چاپ .رسانده است


http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/14146/33/text

----------

). ترکیه امروزي(کاري - سده پنجم و چهارم پیش از میالد -کتسیاس - 4) داریوش دوم و اردشیر دوم(او به ادعاي خودش پزشک دربار پادشاه هخامنشی

کند ادعا می او .هایی به نام پرسیکا و ایندیکا درباره ایران و هند داشته کتاب. بودهاي کتاب. دیوانی دربار ایران نوشته استهاي ها را از روي سالنامه که این کتاب

ولی گفتاوردهایی از او را دیگر . او از میان رفته و به دست نیامده است. اند آورده بعد مدتها ،نویسندگانی یونانی چون دیودور و پلوتارك و فوتیوس

هایش ماند و گفته هاي کتسیاس درباره دوران پیش از هخامنشی به افسانه می گفتهحال با این. کوروش و داریوش و خشایارشا نیز با هرودوت تناقض دارد درباره

داریوش دورهبسیاري از پژوهشگران کتسیاس را منبعی خوب براي رویدادهاي در واقع کتسیاس در مواردي . نددان می )پس از هرودوت دوره(دوم و اردشیر دوم

دیاکونوف ادعاي . شود و به طور کلی از اعتبار کمتري برخوردار استبرداري می اند، بهره نگاران سکوت کرده که دیگر تاریخ .کند او را مبنی بر دانستن زبان پارسی رد می

.به چاپ رسانده است 'تهران'ي او را فریدون مجلسی از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده و انتشارات کتاب بازسازي شده

زگویی از کتسیاس است را نیز کامیاب خلیلی به فارسی ترجمه کرده و ي فوتیوس که کتابی از این نویسنده و با خالصه .انتشارات کارنگ به چاپ رسانده است

http://www.ensani.ir/fa/content/292442/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/178761/default.aspx

-----------


. آتن - سده پنجم و چهارم پیش از میالد -کسنفون - 5از شاگردان فیلسوف سرشناس . شناسند او را به خوانش فرانسوي گزنفون هم می

هاي یونان از آتن تبعید شد و به اسپارت پیوست و با در جنگ. سقراط بودآتنی و با سپاهیان یونانی . دوستی پیدا کرد - شاهزاده هخامنشی -کوروش کوچک

پس از شکست کوروش از برادرش اردشیر، او با یونانیان . همراه او به بابل آمد. جاودانه کرده 'آناباسیس'او این رویداد را در کتابش با نام . به میهن برگشتند

به فرانسوي سیروپدي، به فارسی -همچنین کتاب دیگري دارد به نام کوروپدیا نامه اخالقی و سیاسی کوروش بزرگ را که در آن زندگی - نامه کوروش

-و آگسیالس -تاریخ یونان -دو کتاب دیگر دارد به نام هلنیکا . نگاشته است .خورد پیوند با ایران به چشم می نیز مطالبی همکه در آنها -سردار اسپارتی

آنهم با . شمار است به فارسی بسیار زیاد و بی نامه کوروش هاي شمار ترجمه .و چیزهایی از این دست 'مدیریت کوروش'یا 'سیرت کوروش'، 'تربیت کوروش'عناوین ساختگی و متنوعی چون

.مه کوروشنامه استرضا مشایخی و انتشارات علمی فرهنگی معتبرترین ترج .آناباسیس را نخستین بار منوچهر امیري ترجمه کرده و انتشارات فرانکلین به چاپ رسانده است



http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/10499/23/image


-------------

. بابل -سده سوم پیش از میالد - بِروس - 6

او ظاهرا کتابی به . گویند نام او را به یونانی بروسوس می. نگار دوره سلوکی است که نامی از او مانده باید گفت او یگانه تاریخاصل کتاب او همچون کتسیاس به دست . نام کلدانیکا درباره تاریخ بابل و آشور نگاشت و به آنتیوخوس سوتر پیشکش کرد

نگار مهمترین آنها فالویوس یوسف، تاریخ. که سخنی از او بازگو نکرده باشدست تاریخنگاري پس از او کمترنیامده ولی او را باید . همچنین بخشی از ترجمه کتاب او به ارمنی مانده است. ندا میالدي و آگاثیاس در سده ششمت نخس ی یهودي سدهو الواح میخی دسترسی ها نویس کهنی است که به کتیبه چراکه او احتماال تنها تاریخ. شناسی دانست نگاري و باستان تقاطع تاریخ

.داشته و آنها را خوانده و ترجمه کرده است

http://www.annomundi.com/history/berosus.htm

http://en.wikipedia.org/wiki/Berossus

http://www.newadvent.org/cathen/02514a.htm


-------------------

.آرکادیاي یونان - سده دوم پیش از میالد - بیوس پولی - 7

رم در آنزمان بر یونان چیره شده و به عصر هلنیسم . او در نوجوانی به رم سفر کرده و مجذوب ابرقدرت نوظهور جهان شدسرشناس 'تاریخ پراگماتیک'را نوشت که به 146تا 220بیوس تاریخ رم میان سالهاي پولی. پایان بخشیده بود) یونانی گري(

بد نیست . شود ی و آغاز کار دودمان اشکانی و مطالبی مختصر درباره ایرانیان دیده میدر کتاب او چیزهایی از تاریخ سلوک. شد .اي ابتدایی بیان کرده است هزاره پیش از منتسکیو البته به گونه 2بیوس دیدگاه تفکیک قوا را بیش از بدانیم پولی

http://en.wikipedia.org/wiki/Polybius

http://www.ancient.eu.com/Polybius/

http://www.heritage-history.com/www/heritage.php?Dir=characters&FileName=polybius.php

http://www.livius.org/pn-po/polybius/polybius.html

---------------------

.در سوریه) افامیا(اپامیا -ش از میالد سده دوم و یکم پی - پوسیدونیوس - 8

آثار جغرافیایی و . او در جوانی به مقامات کشوري امپراتوري رم رسید و مورد عالقه پومپه سردار سرشناس رمی بود سال در جهان مطرح بود را به او نسبت 1500از جمله اینکه مدل کیهانی معروف به بتلمیوسی که تا . شناسی مهمی دارد ستاره

هایی درباره تاریخ داشت که دنباله تاریخ او همچنین کتاب. اند اي در ماه را به نام او گذاشته به همین جهت حفره. دهند میهاي ها از پارت از این جهت براي بررسی زوال دولت سلوکی و فتوحات رم در خاورمیانه و برخی گفته. بیوس بود پولی

به شکل کامل بدست - که به زبان یونانی بود-هاي او کدام از کتاب رچند تقریبا هیچه. توان به آثار او نگریست اشکانی، می .هایی از گفتارهایش بر جاي مانده است نیامده و تنها تکه

http://en.wikipedia.org/wiki/Posidonius

http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/Biographies/Posidonius.html

http://www.livius.org/pn-po/posidonius/posidonius.html

-------------------


).ترکیه امروزي(هالیکارناس -سده یکم پیش از میالد -دیونیسیوس - 9

هاي داخلی رم به آنجا رفت و به مرور خود را به عنوان دانشمند و آموزگاري سرشناس در رم به همگان او به هنگام جنگزبانان مهاجر به دیگر یونانیاو همچون . هاي پونیک تا زمان حاضر را نوشت آگوستوس تاریخ رم از جنگ دورهدر . شناساند

دیونیسیوس همچنین در زمینه . قدرت نظامی و شکوه امپراتوري رم شده و تاریخ خود را در ستایش از آنان نوشت ي رم، شیفته .اي از ایران کشف کرد توان داده در تاریخ او به ندرت می. فلسفه رساالتی دارد

http://en.wikipedia.org/wiki/Dionysius_of_Halicarnassus

http://www.jstor.org/discover/10.2307/295445?uid=3739984&uid=2129&uid=2&uid=70&uid=4&uid=3739256&sid=21103123614873

-------------------

. اهل رم - سده یکم پیش از میالد -لیوي -10

هاي را یونانیان مهاجر رم یا یونانیتا زمان او تاریخ رم . نگار توانمند رم دانست تیتوس لیویوس را باید نخستین تاریخگرایی و خیزش اثر لیوي را باید انقالبی بر ضد یونانی 'تاریخ بنیادگزاري شهر رم'ولی کتاب . نگاشتند نشین ایتالیا می کلونی

چراکه دولت رم در این زمان به رویارویی با فرهنگ و . آگوستوس سزار است دورهسیاست ي زبان التینی دانست که نتیجهم پرداخت و به .پ 504اي و داستانی رم پیش از بنیادگذاري جمهوري در لیوي به ویژه به تاریخ استوره. تاریخ یونانی برخاست

.توان یافت هایی درباره ایران اشکانی می در نوشتار لیوي گفته. نگاشتم .پ 753اي، پادشاهی رم باستان را از شکل افسانه

http://en.wikipedia.org/wiki/Livy

http://www.livius.org/li-ln/livy/livy.htm

http://mcadams.posc.mu.edu/txt/ah/Livy/

------------------- . سیسیل -سده یکم پیش از میالد -دیودور سیسیلی -11

. ترین چهره فرهنگی در میان یونانیان ایتالیایی دانست دیودور را باید سرشناسبدون و (دیودور در زمان جولیوس و آگوستوس سزار به سبک هرودوت

ترین تاریخی که تا آنزمان از جهان نوشته شده بود را جامع) گیري از آن بهرهچراکه ادعا داشت همه . گذاشت 'ي تاریخی کتابخانه'گردآوري کرد و نامش را

جلد از این آثار بیشتر باقی 15بدبختانه . جلد گرد آورده است 40ها را در تاریخهاي پایانی یکی سال. اهمیت فراوان است ولی دو تکه از آن داراي. نمانده است

. نگاران کهن نیامده و دیگري تاریخ اسکندر هخامنشی که در آثار تاریخ ي دورهاي دانست که تا امروز ترین اسکندرنامه ي دیودور را باید کهن درواقع اسکندرنامه


پیش از میالد نگاشت هرچند بیشتر 60تاریخ جهان را تا دیودور . تر همه از میان رفتند هاي کهن چون اسکندرنامه. به جاي مانده .آن از دست رفت

به دست حمید 'ایران و شرق باستان در کتابخانه تاریخی دیودور'هاي مربوط به ایران تاریخ دیودور در کتابی با عنوان بخش .سانده استبیکس شورایی و اسماعیل سنگاري به فارسی ترجمه شده و انتشارات جامی آنرا به چاپ ر

http://en.wikipedia.org/wiki/Diodorus_Siculus http://www.livius.org/di-dn/diodorus/siculus.html http://www.theoi.com/Text/DiodorusSiculus4A.html

----------------

). ترکیه امروزي(پونت - سده یکم پیش از میالد -استرابون -12نشین کاپادوکیه در در سرزمین آریایی ،استرابون یا به نگارش انگلیسی استرابو

مهرداد دورهخاندان او از دولتمردان پونت در . اي اشرافی به دنیا آمد خانوادهکودکی او امپراتوري رم بر این سرزمین کامال دورهدر . بودند) ششم(پونتی

او یک کتاب . استرابون در جوانی سفرهاي دراز کرده و به رم رفت. چیره شدجغرافیاي او به ولی کتاب. درباره تاریخ نوشت که به کلی از دست رفته است

دان ترین جغرافی زبان یونانی باقی مانده و همین باعث شده تا او را سرشناسهمین کتاب هم پر از اشارات تاریخی و جغرافیاي تاریخی . بشناسیم دورهآن

هاي گوناگون به ویژه دوره هخامنشی و اسکندر و آغاز دوره درباره سرزمین .اشکانی است

در زاده، مترجم پرکار ن این کتاب را همایون صنعتیهاي مربوط به ایرا بخش .به فارسی برگردانده و انتشارات موقوفه محمود افشار به چاپ رسانده است ي تاریخ، عرصه

http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/538851 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/14566/364/text http://www.livius.org/so-st/strabo/strabo.html http://en.wikipedia.org/wiki/Strabo

-----------------

.)ایتالیا(کومو -سده یکم میالدي -پِلینی بزرگ -13پلینی یک افسر سپاه . پِلینی را باید پس از لیوي دومین نویسنده بنام التینی تا آنزمان دانست

اي او دانشنامه. رم بود که در زمان امپراتور وسپاسیان به دانش روي آورد و به دربار راه یافتا دانش جهان تا آنزمان ر ي ساخت که تقریبا همه 'تاریخ طبیعی'جلد به نام 37بزرگ در

. جلد کتاب را شخصا خوانده است 2000گوید براي این کار او می. جا گرد آورده بود یکهزاره زبانی غیرعلمی و غیرفرهنگی بود، بدین ترتیب زبان التینی که تا آنزمان به مدت نیم

اندوزي و فرهنگ را عار هاي اصیل، دانش زمان بیشتر رمی تا آن. برکشیده شد و به اوج رسیدمعدود . جستند دانستند و افتخار خود را جنگاوري و سیاست می آنرا مناسب بردگان می ،خوانده

بخش بزرگی از . پلینی این رویکرد را به کلی دگرگونه کرد. نوشتند خواندند و می هاي دانشمند نیز همواره یونانی می رمی


اش به کلیات هرچند درباره پارتیان هم دوره. ها دارد فتهاز ایران نیز بسیار گ .تاریخ جهان باستان تا آنزمان است 'تاریخ طبیعی'این .شناسیم اي دارد که او را به نام پلینی کوچک می پلینی برادرزاده. پلینی به زرتشت و کتاب او نیز اشاره دارد. بسنده کرده

.کتاب مهم هنوز به فارسی در نیامده استhttp://en.wikipedia.org/wiki/Pliny_the_Elder http://www.livius.org/pi-pm/pliny/pliny_e.html

-----------------

.رم –میالدي سده یکم -کُنت کورتیوس -14

از او . دوره امپراتور وسپاسیان و پلینی بزرگ بوده احتماال هم. دانیم از زندگی کوئینتوس کورتیوس روفوس تقریبا هیچ نمیاثر او به زبان التین . ترین اسکندرنامه و دومین اسکندرنامه کهن است جلد برجاي مانده که مفصل 10در 'تاریخ اسکندر کبیر'

. سرایی دست زده حال یا منابع متفاوتی در دست داشته و یا به افسانه. هاي یونانی دارد هایی با اسکندرنامه تفاوتاز نظر محتوا .آید پایان دوره هخامنشی و چگونگی سرنگونی هخامنشیان به کار تاریخ ایران می ي طبعا اثر او تنها درباره

http://www.iranicaonline.org/articles/curtius-rufus-quintus-probably-fl

http://www.livius.org/ct-cz/curtius/qcr.html

-----------------

.یهودیه –سده یکم میالدي -فالویوس یوسف -15

جایگاهی بلند در 'ها جنگ یهود با رمی'و 'تاریخ یهود'او با دو کتاب . شناسند او را در ایران با نام یوسف فالویوس میتاریخی هاي ها و بررسی گزارش اش در گزارش طرفی علمی فالویوس را براي نگاه بلندش و همچنین بی. دارد نگاري تاریخهرچند . مسیح سودمندترین است یهاي نخستین مسیحی آنهم در میهن عیس هاي او براي شناخت دهه همچنین کتاب. اند ستوده

پارتی نیز پرداخته و دورهیوسف همچنین به تاریخ ایران در ! فرزند مریم در آن نباشد یکه ظاهرا هیچ خبري از عیس .دهد آنان به ما میهاي هایی از شاهان اشکانی و جنگ گزارش

http://en.wikipedia.org/wiki/Josephus

http://www.sacred-texts.com/jud/josephus/

http://www.livius.org/jo-jz/josephus/josephus.htm

----------------


.رم –سده یکم و دوم میالدي -تاسیتوس -16

این . شود اند، شناخته می منتشر شده 'سالنامه'و 'تاریخ'هاي اش که به نام با دو اثر تاریخی، رمی و تاریخنگارسناتور تاسیتوس، سوزي رم به دست نرون را در بر روي هم تاریخ رم از مرگ سزار آگوستوس تا شورش یهودیان و آتش دو کتاب بر

میالدي به 114او در سال . تاسیتوس همچنین نخستین کسی از میان غیرمسیحیان است که به مسیحیت اشاره دارد. گیرند میروزگار خود یعنی تاسیتوس به تاریخ ایران هم. رزش استکند که همین اشاره بس باا اعدام مسیحیان در زمان نرون اشاره می

.اردوان سوم و بالش یکم نیز اشارات فراوان دارد دوره

http://en.wikipedia.org/wiki/Tacitus

http://www.earlychristianwritings.com/tacitus.html

http://www.livius.org/ta-td/tacitus/tacitus.html

----------------

)یونان(خرونه -سده یکم و دوم میالدي -پلوتارك -17

پلوتارخوس، از دولتمردان و نویسندگان سرشناس پلوتارك یا به یونانی حیات 'ها که در ایران با نام اش سرگذشت او با اثر جاودانه. امپراتوري رم بود

او در واقع یک استاد فلسفه اخالق بود و . ور است چاپ شده، نام 'مردان نامیمجموعه آثار او که . اي براي ترویج و تبلیغ اخالقیات تاریخ برایش وسیله

نفر از بزرگ تاریخ شرق و غرب است، یکی از واپسین آثار 36هاي زندگینامهچراکه همزمان با او زبان التین، جایگاه سنتی زبان . ادبیات درخشان یونانی بود

توان شناسی اصال نمی در ایران. گرفت یونانی را به عنوان زبان علمی و ادبی میزندگینامه (مستقیم ي به گونه چراکه آثار او. پلوتارك را نادیده انگاشت

زندگینامه سرداران (و غیر مستقیم ) اردشیر دوم هخامنشی و اسکندر مقدونییونانی چون آریستید، تمیستوکلس، پائوسانیاس، کیمون، پریکلس، آلکیبیادس،

اشکانی با توجه به ارزش آثار پلوتارك در سرفصل تاریخ . کند تاریخ دوره هخامنشی را روایت می) آگسیالئوس، لوساندرکه نسبت - در آثار پلوتارك . به ویژه زندگینامه پومپه، کراسوس و مارك آنتونی. فاصله زمانی اندك او بسی باارزشتر است

.خورد شناسان می هایی هست که به کار ایران هاي زروانی و میترایی هم سخن از فرقه -تر بود به دیگر یونانیان باانصافهاي مربوط به ایران آنرا شکل جدي در ایران به این کتاب پلوتارك پرداخت احمد کسروي بود که بخش نخستین کسی که بههاي باستانی ایرانی و ترین مترجمان در بازگویی نام کسروي را باید از دقیق. ترجمه کرد 'ایرانیان و یونانیان'در کتابی با عنوان

کرده و بنگاه ترجمه و نشر کتاب، انتشارات علمی فرهنگی، همچنین ققنوس ي آنرا ترجمه رضا مشایخی همه. ناایرانی دانست .اند به چاپ رسانده





http://www.livius.org/pi-pm/plutarch/plutarch.htm http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/home.html

--------------- ). ترکیه امروزي(لیدیا -سده دوم میالدي -پائوسانیاس -18

'شرح یونان'کتاب معروف او به نام . کرد دوم میالدي زندگی می ◌ٔ نویسنده و جغرافیدان یونانی و اهل لیدیه است که در سدهاي گوناگون از اورشلیم و ه او به سرزمین. در ده جلد که جغرافیاي تاریخی نواحی مختلف یونان را در بر دارد، مشهور است

که مغان ایرانی داراي کتاب بوده کند که پائوسانیاس براین اشاره می 'دین ایرانی'بِنوِنیست در . انتاکیه تا مصر و رم سفر کردساسانیان نگاران که زرتشتیان را پیش از گفتار دیگر تاریخاین با . خواندند ها سرودهاي نیایشی را میبودند و از روي آن) اوستا(

.دانند تناقض دارد بدون کتاب میhttp://en.wikipedia.org/wiki/Pausanias_%28geographer%29 http://www.livius.org/pan-paz/pausanias/pausanias.html

------------------

). نزدیک استانبول(یکومدیا سده دوم میالدي ن - ریان نیکومدي آ -19را ) بازگشت اسکندر از هند(و ایندیکا ) سفر جنگی اسکندر(سیاستمدار و تاریخنگار برجسته که دو کتاب آناباسیس اسکندري

او به تقلید از کسنفون . سال گذشته تا اندازه زیادي زیر تاثیر کوشش آریان است 1800اسکندر در نگاه ما و تاریخ به . نوشتکه کتابی به نام آناباسیس درباره سفر جنگی کوروش کوچک به ایران نوشته بود، سفر جنگی اسکندر به ) نویسنده یونانی(

رگ را چهره آرمانی خود گرفته بود، آریان اسکندر را کوروش بز) کوروپدیا(اگر کسنفون در کتاب دیگري . ایران را نوشتدانند و بر آن نقدهاي پردازي و اغراق در تاریخ باستان می پژوهان مدرن، آریان را نماد استوره تاریخ. براي این منظور برگزید

نت کورتیوس و پلوتارك کُآریان را باید در کنار سه اثر یونانی دیگر، دیودور، کتاب ،با این همه. دارند فراوانی روا می .ترین منابع سنتی براي پژوهش درباره اسکندر دانست اصیل

http://en.wikipedia.org/wiki/Arrian http://www.livius.org/arl-arz/arrian/arrian.html

-----------------

).مصر(اسکندریه - سده دوم میالدي - آپیان اسکندریه -20

زاده شد و به سرعت راه پیشرفت تا طی ،اي یونانی در اسکندریه در خانواده 98در سال است که سیاستمدار و تاریخنگار رم 'تاریخ رمی'جلد کتاب به یونانی درباره تاریخ رم بنویسد که بعدا با نام 24او توانست . کرده و به سیاسیون رم پیوست

و هاي داخلی رم در دو دوره جولیوس سزار جلد آن که به جنگ 5به ویژه . به التین ترجمه و ماندگار شد) هیستوریا رومانا(هاي رم با از آثار آپیان براي بررسی جنگ. نگاران درباره این سرفصل است پردازد، مهمترین منبع تاریخ آگوستوس سزار می


که ) درباره فرهنگ ایران و مسائل درونی دوره اشکانی(نگري آن جزئی هرچند شایدیتوان بهره برد شاهنشاهی اشکانی نیز م .نشود افت میکشیم در آثار او ی انتظارش را می

http://en.wikipedia.org/wiki/Appian

http://www.livius.org/ap-ark/appian/appian.html

---------------

. رم -میالدي ) ؟(سده دوم -یوستین -21نگار پرابهام رمی که پژوهشگران درباره زمان زندگی او به شدت اختالف مارکوس یوستینوس یا به فرانسوي ژوستن، تاریخ

که هایی گمشده از تاریخ رم شامل بخش 'هاي فیلیپی تاریخ ي گزیده'کتاب سترگ . دانیم هیچ چیز از زندگی او نمی. نظر دارندتالش ،پژوهشگران با توجه به زبان التین کتاب او. باشد می ،در زمان آگوستوس به دست پومپه تروگوس نوشته شده بود

دانند و میدر سده سوم برخی او را پس از سرنگونی دولت پارت و خیزش ساسانیان . اند حدودا دوره او را حدس بزنند کردهاهمیت دیگر اثر سرشناس یوستین این است که در قرون . نبودن زبان کتاب اوستدلیلش یکدست . برخی در سده دوم میالدي

شاید به خاطر این اشتباه بزرگ که این کافر رمی را با شهید مسیحی به نام یوستین مقدس یکی . شد وسطا معتبر دانسته می .هاي رم با دولت اشکانی دارد هاي خوبی از درگیري یوستین گزارش. گرفتند می

http://en.wikipedia.org/wiki/Justin_%28historian%29 ----------------

.انتاکیه سوریه -سده دوم و سوم میالدي -هرودیان -22

اثر او . تاریخ رم را نگاشت ،ق روال آن دورانزبان که در رم اقامت گزید و طب تاریخنگار سرشناس یونانی) هرودین(هرودیان همچنین . بهترین منبع براي بررسی واپسین برخوردهاي امپراتوري رم با شاهنشاهی اشکانی در زمان اردوان پنجم اشکانی است

. شود هایی از آغاز به کار اردشیر بابکان و نخستین برخوردهاي دولت ساسانی با رم در کتاب او یافت می گویی پراکندهبه نسبت، منصفانه ،الگوبرداري کرده و کتاب او -فکر یونان عصر کالسیک نویسنده خوش - کار توسیدید یهرودیان از شیوه .استو دقیق و مستند

http://en.wikipedia.org/wiki/Herodian

http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Archaeology/Herodian1.html

http://www.livius.org/he-hg/herodian/herodian.html

----------------


). ترکیه امروزي(بیزانتین - سده دوم و سوم میالدي -دیوکاسیوس -23

کمودور اش فرزند ناخلفدوره امپراتور آئورلیوس و نگاران یونانی هم ترین تاریخ از سرشناس یا کاسیوس دیون، ،کاسیوس دیوبخشی از آثار او به دست ما . جلد نگاشت 80میالدي در 229گیري رم تا سال هاي شکل است که تاریخ رم را از آغاز افسانه

گیري امپراتوري در سده یکم پیش از میالد بسیار هاي داخلی رم و شکل تاریخ دیوکاسیوس به ویژه درباره جنگ. رسیده استهاي امپراتوري رم با شاهنشاهی ایران به دست هایی درباره دولت اشکانی و درگیري همچنین گزارشدیوکاسیوس . اهمیت دارد

. دهد می

http://en.wikipedia.org/wiki/Cassius_Dio

http://www.livius.org/cao-caz/cassius/cassius_dio.html

----------------

. آتن - سده سوم میالدي - دگزیپوس آتنی -24

او . سردار سپاه رم در آتن که در برابر هجوم قبایل ژرمن قهرمانانه ایستادگی کرد و همین باعث شد به شهرت و مقام برسددیگري اثري درباره . یکی درباره اسکندر به سبک آریان. رد و سه اثر از خود به جاي گذاشتنگاري روي آو سپس به تاریخ

نگار فوتیوس تاریخ. میالدي 270ها در سده سوم و سومی تاریخ هزارساله رم از آغاز اساطیري آن تا جنگ رم با گوتیکاي به گزیپوس اشارات پراکندهددر تاریخ رم اثر . ستسرشناس رمی او را بسیار ستوده و از او با نام توسیدید دوم یاد کرده ا

.شان با رم شده است رویدادهاي ایران از جمله آغاز کار ساسانیان و درگیري

http://en.wikipedia.org/wiki/Dexippus

---------------

. رم - سده سوم میالدي - تاریخ آگوستن -25

جبار رم و کالدیوس که به سی ،بیوگرافی سزارهایی چون والریان پدر و پسر )تاریخ آگوستن(تاریخ قیصران رم اثر سترگ .هاي اردشیر و شاپور یکم ساسانی وجود دارد هایی از جنگ گزارش این کتابدر .گیرد دربر میکنستانتین کبیر را ي دوره

http://en.wikipedia.org/wiki/Augustan_History

http://www.livius.org/hi-hn/ha/hist_aug.html

----------------


.شمال آفریقا - سوم و چهارم میالدي سده -الکتانتیوس فیرمیانوس -26

او از بنیانگزاران فلسفه و کالم مسیحی بود و تاثیر فراوانی .)سیسرو از فیلسوفان بنام رم باستان(دانند او را سیسروي مسیحی میدر زمینه تاریخ الکتانتیوس آثاري . دشمسیحی میالدي امپراتوري 311گذاشت تا نهایتا در -امپراتور رم -بر کنستانتین کبیر

.ها داده است هاي او بر ضد رمی آمیزي از خشونت هاي شاپور یکم ساسانی پرداخته و گزارش مبالغه نیز دارد و به ویژه به جنگ

http://en.wikipedia.org/wiki/Lactantius

---------------

.رم -سده چهارم میالدي - تور آئورلیوس ویک -27

است که چندین اثر درباره تاریخ دارد و به تاریخ رم -ژولیان -از تاریخنگاران و سیاستمداران بنام رم در عصر امپراتور یولیان یکم شده هاي او نیز اشاراتی پراکنده به ساسانیان در دوره شاپور در کتاب. پردازد از زمان آگوستوس تا کنستانتین دوم می

.است

http://en.wikipedia.org/wiki/Marcus_Aurelius

http://www.livius.org/di-dn/divi_fratres/marcus.html

---------------

.)سوریه امروزي(انتاکیه - میالدي سده چهارم - آمیانوس مارسلینوس -28

آمیان مارسلین را هرکسی که اندك مطالعاتی درباره ،آمیانوس یا به خوانش فرانسويتبار سپاه امپراتور کنستاتیوس در چراکه این افسر یونانی. شناسد ساسانیان داشته باشد، می

میالدي میان رم و ایران ساسانی روي داد و به 360نبرد بزرگ آمیدا که در سال پیروزي تاریخی ایران انجامید، حضور داشت و رویدادها را به چشم دیده و با ایرانیان

ش گزارشی که او از شاپور دوم و شیوه جنگیدن و سپاه آرایی و رفتار. جنگیده استایران در 'آرتور کریستین سن در کتاب سرشناس خود . میدهد بی اندازه باارزش است

اي از بخش جنگ ایران و رم را از گزارش آمیانوس برداشت گزیده 'زمان ساسانیان .کرده است

http://www.iranicaonline.org/articles/ammianus-marcellinus

http://en.wikipedia.org/wiki/Ammianus_Marcellinus

--------------


) .ترکیه امروزي(کنستانتینوپول -سده چهارم میالدي - فالویوس اوتروپیوس -29

که - به تیسفون ) ژولیان(اوتروپیوس در یورش نظامی یولیانوس . شاپور دوم ساسانی بود دورهاو از افسران امپراتوري رم در - والنس دورهو سپس در . حضور داشت - کشی روي داد سه سال پس از شکست رم از ساسانیان در نبرد آمیدا و به منظور انتقام

پسند از تاریخ رم که روایتی است عامه پرداخت اریخ گزیده رم به نام برِویاریومگاشتن تبه ن -واپسین امپراتور رم یکپارچههاي کتاب یکم و دوم این اثر به جنگ. شد ها در مدارس امپراتوري تدریس می این کتاب تا سده. براي نظامیان به زبان التین

. پردازد بزرگ رم با ایران می

http://en.wikipedia.org/wiki/Eutropius_%28historian%29

--------------

)آدانا ترکیه(موپسوئست - سده پنجم میالدي - تئودور موپسوئستی -30

او در آثار خود که مستقیم به دست ما نرسیده حمالت ي فوتیوس به گفته. از اسقفان سرشناس تاریخ مسیحیت نستوري - او از کیش ایرانی با نام جادوي پارسی . گرایی ایرانی کرده گري و زروان اي به االهیات یونانی و همچنین زرتشتی سرسختانه

Magic Persian خوانی دارد تا کیش زرتشتی زروانی هم ي حال توصیفات او از االهیات زرتشتی بیشتر با فرقه با این. کند یاد میهایش مورد پشتیبانی برخی شاهان ساسانی از جمله یزدگرد یکم قرار گرفت و کلیساي رسد او و دیدگاه به نظر می. اصیل

.نستوري ایران بر مبناي آراي او شکل گرفت

http://en.wikipedia.org/wiki/Theodore_of_Mopsuestia

http://www.newadvent.org/cathen/14571b.htm

----------------

. غزه -سده پنجم میالدي -سوزومن -31

به نگارش تاریخ از زمان مسیح و به ویژه رم پس نویسان کلیسایی است که در زمان امپراتور بیزانس تئودوریوس دوم از تاریخدهد و به او تاریخ کلیساهاي شرقی از زمان کنستانتین کبیر تا والنتین سوم را شرح می. از گرایش به مسیحیت پرداخته است

'تئودورت'ل و اهل کنستانتینوپو 'سقراط اسکوالستیکی'. پردازد کلیساهاي ایرانی و وضعیت مسیحیان در ایران ساسانی نیز میساسانی پیشنهاد - دوره اویند و اکنون آثار این سه در کنار یکدیگر براي مطالعه تاریخ ادیان در دوره بیزانس اهل انتاکیه هم

.شود می

http://en.wikipedia.org/wiki/Sozomen

http://www.newadvent.org/cathen/14165c.htm


https://archive.org/details/theecclesiastica00sozouoft

--------------

.ارمنستان –سده پنجم میالدي - فوستوس بیزانسی -32

ارشک دوم پادشاه دورهتا - میالدي 317 -فوستوس کتابی بسیار سترگ درباره تاریخ ارمنستان از دوران پیش از مسیحی شدن او را به حق باید از . ارمنستان در زمان شاپور دوم ساسانی نوشته است که بخشی از آن گم شده و بخشی به دست آمده است

هایی از درگیري ایران و رم بر سر ارمنستان و ماجراي گراییدن طبقه در کتاب او گزارش. نگاران ارمنی دانست نخستین تاریخ .مسیحیت و درگیري زرتشتیان با آنان وجود داردحاکم ارمنستان به

http://en.wikipedia.org/wiki/Faustus_of_Byzantium

http://brillonline.nl/entries/religion-past-and-present/faustus-of-byzantium-SIM_07499?s.num=14

http://www.librarything.com/tag/Faustus+of+Byzantium

--------------

.)ترکیه امروزي(ارمنستان کولب -سده پنجم میالدي - بی ازنیک کول -33. ترین و کوشاترین مسیحیان دانست ارمنیان را باید در کنار یونانیان از متعصب

گمان مسیحیت بدون کوشش کشیشان یونانی و ارمنی به چنان جایگاهی دست بیمسیحیت را دین رسمی کرده و به مبارزه ،ارمنستان اندکی زودتر از رم. یافت نمی

هدور - ازنیک کولبی کشیش ارمنی در میانه سده پنجم . با ادیان باستانی پرداختهاي به کنستانتینوپول رفت و با پژوهش بر روي نسخه - یزدگرد دوم ساسانی

هاي عهد جدید به ارمنستان بازگشت و یونانی و سوریانی انجیل و دیگر بخشبخش بزرگی از . را به ارمنی نوشت Against the Sects - ها بر فرقهکتاب ردیه

زروانی رایج در ارمنستان - هاي زرتشتی کتاب او به نقد جهانبینی و فلسفه و آیینهاي یونانی چون فیثاغورسی و گردد و بخش دیگرش به انکار فلسفه برمی

.افالطونیhttp://en.wikipedia.org/wiki/Yeznik_of_Kolb

--------------


.فارپی ارمنستان -سده ششم میالدي -غازار فارپی -34

میالدي و تکمیل کار فوستوس بیزانسی 485غازار به جهت نوشتن تاریخ ارمنستان تا سال . خوانند الزار فارپی می به فارسیاو را او از آثار دیگر مورخان چون آگاتانجلوس که اکنون به دست ما نرسیده و همچنین آثار اوزبیوس قیصري . سرشناس است

هاي ایران و در این کتاب درگیري. نوشتار الزار فارپی به نسبت دیگر آثار مسیحی ارمنی منصفانه است. بهره گرفته استسیاست ایران در سده پنجم میالدي با اسقفان و بزرگان ارمنستان گزارش 2 مرد شماره ،هاي مهرنرسه نگاري و نامهارمنستان .شده است

http://www.babylon.com/definition/Ghazar_Parpeci/

http://www.archive.org/stream/armenianlegendsp00boyarich/armenianlegendsp00boyarich_djvu.txt

http://robabnaz4.persianblog.ir/tag/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AE%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C_-_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D9%BE%DB%8C

--------------

).اسرائیل کنونی(اهل قیصریه - سده ششم میالدي - پروکوپیوس قیصري -35

بود، که چندین جلد کتاب درباره تاریخ ) ژوستنین(یوستینیان او مشاور امپراتور بیزانس هاي بلیساریوس، سردار او در لشکرکشی. میالدي نوشته است 551تا سال هآن دور

. آید بیزانسی، همراه او بوده و یکی از نویسندگان درجه یک به شمار می

ي تاریخ نوشته که از منابع عمده De Bello Persico -کتابی درباره جنگ با ایرانیان اوها بیزانس چندین بار از در این جنگ. ایران در زمان شاهنشاهی قباد و خسرو یکم است

هاي سرداران هاي پروکوپیوس به جنگ دیگر کتاب. شاهنشاهی ساسانی شکست خورد .بیزانسی با پادشاهی وندال در آفریقا و گوتی هاي اروپایی است

http://en.wikipedia.org/wiki/Procopius

http://www.fordham.edu/halsall/basis/procop-anec.asp

http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/procopius/buildings/home.html


--------------

).یونان(تسالی - سده ششم میالدي - پتروس پاتریسیوس -36از سفیران و مشاوران سیاسی امپراتور بیزانس یوستینیان بود که به هنگام مذاکرات صلح به کشورهاي دیگر 'پرست پیتر میهن'

. در ایتالیا دستگیر شده و سالها در زندان به سر برد. ها و ساسانیان بر عهده داشت او این نقش را در جنگ با گوتی. کرد سفر میوان ساسانی آمد و در مذاکراتی با سفیر ایرانی ایزدگشنسب، نهایتا توانست پس از در ماموریت بعدي خود به ایران زمان انوشیر

بنابراین قرارداد . سرشناس است 661بیست سال جنگ، صلح را میان دو امپراتوري برقرار کند که به قرارداد دارا در سال تاالن طال به ایران بپردازد و اسیران ایرانی را 420بیزانس تعهد کرد از دخالت در امور گرجستان و ارمنستان بپرهیزد و ساالنه

پیتر . در برابر ایران تعهد کرد اسیران بیزانسی را آزاد کرده و به مبلغان مذهبی در هر دو قلمرو آزادي تبلیغ داده شد. آزاد کنداو . بیشتري بدست آورد پرست چندي بعد از شهر دارا به تیسفون آمده و شخصا با شاهنشاه مذاکره کرد تا دستاوردهاي میهن

.هایی از آن بدست آمده است اي از این سفر خود نگاشت که تنها تکه سفرنامهhttp://en.wikipedia.org/wiki/Peter_the_Patrician http://www.heiligenlexikon.de/BiographienP/Petrus_Patricius.html

---------------

)ترکیه امروزي(اهل میسیه -سده ششم میالدي-آگاثیاس اسکوالستیکی -37او در . آید آگاثیاس که به خاطر حضورش در اسکوالستیک این لقب را گرفت یکی از منابع مهم تاریخ ساسانی به شمار می

هاي بزرگ جنگ. هاي یوستینیان را ادامه داد درباره جنگ 'پروکوپیوس قیصري'بیروت درس وکالت خواند و سپس تاریخ آگاثیاس همچنین کسی است که ماجراي . ها و همچنین ایران ساسانی وندال ها و ها و فرانک بیزانس با اقوام ژرمن چون گوت

همچنین . سرشناس پناهندگی فیلسوفان نوافالطونی آتن به تیسفون و پشتیبانی خسرو انوشیروان از آنان را گزارش کرده استیا 'تاریخ رسمی'ستان را داراي سنت دانند که ایران با آگاثیاس را در کنار عهد عتیق و کتسیاس از جمله مهمترین اسنادي می

عربی آن به طبري ي هاي ساسانی که پس از اسالم هم ادامه شده و نهایتا نسخه او به خداینامه. کند نویسی معرفی می همان سالنامهنه دربار کند که در کتابخا هخامنشی ادعا می دورهآگاثیاس همچون کتسیاس . کند اش به فردوسی رسید اشاره می و نسخه فارسی

رسد او نه به نظر می. ها را خوانده و تاریخ خود را بر پایه آن نوشته است سالنامه ،ساسانی حضور داشته و با کمک یک مترجم .تاریخ او را ادامه داد 'مناندر پروتکتور'. بوده باشد - پاگان - مسیحی بلکه مشرك

http://en.wikipedia.org/wiki/Agathias http://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/Agathias.html http://www.jstor.org/discover/10.2307/628989?uid=3739984&uid=2129&uid=2&uid=70&uid=4&uid=3739256&sid=21103123975293

--------------

)ترکیه امروزي(ادسا - سده ششم میالدي - یوشع استیلیتی -38

یوشع استیلیتی 'اند، سالنامه جاشوآ اهل استیلیت یا آنگونه که پژوهشگران نشان داده هاي ایران و بیزانس است که بسیار دیر در یکی از منابع سوریانی در تاریخ جنگ 'دروغین

رسد وارون آنچه ادعا شده، به نظر می. به التین و سپس انگلیسی ترجمه شد 19سده کند و رخدادها را با این همه این اثر چنان توانمند جلوه می. تی نباشدیوشع استیلی ،نویسنده


هاي قباد ساسانی و قیصر یک شاهد عینی جنگ - هرکس که هست -توان نویسنده را دهد که می با ریزبینی نشان میاتولی را به ایران پیش را جبران کرد و شهرهاي بزرگ آن ی هاي ایران در دوره هایی که شکست جنگ. آناستاسیوس دانست

این اثر سوریانی را باید از کم شمار آثار ادبیات سوریانی دانست که با وجود مذهب مسیحی مولف لحن مناسب و . بازگرداند .اي دارد منصفانه

http://en.wikipedia.org/wiki/Joshua_the_Stylite

http://www.tertullian.org/fathers/joshua_the_stylite_02_trans.htm

-----------------

)ایران آنزمان، ترکیه امروزي(آمیدا -سده ششم میالدي-یوحنا افسوسی -39

جان، در زمان قباد یکم ساسانی در آمیدا به ،یوحنا یا به قول انگلیسی زبانان او سپس به افسوس کوچیده و پس از چند بار آمد و شد به آمیدا نهایتا . دنیا آمد

او اسقف کلیساي ارتدکس بود و دو . کنستانتینوپل را براي زیستن برگزیدکی زندگینامه قدیسان شرق و ی. کتاب بسیار سرشناس به زبان سوریانی دارد

در تاریخش به رویدادهاي جهان از زمان جولیوس سزار . دیگري تاریخ کلیساییهاي کهن را از منابع بخش. پردازد میالدي می 588تا پایان عمر خویش یعنی

. دیگر برداشت کرده و بخشی از کتابش هم همان سالنامه یوشع استیلیتی استهاي خسرو یکم ساسانی و امپراتوران بیزانس خود روایت کرده است که جزو منابع مهم براي جنگهاي پایانی را ولی بخش

.است

http://en.wikipedia.org/wiki/John_of_Ephesus

http://www.tertullian.org/fathers/ephesus_0_preface.htm

https://archive.org/details/ecclesiasticalhi00johnuoft

---------------


. سده ششم -کارنامه اردشیر بابکان -40کارنامگی ارتخشیري پاپکان همچون دیگر آثار باستانی ایران اثر : پهلويبه

تاریخی -پژوهشگران درباره زمان تالیف این اثر حماسی . اي گمنام است نویسندهاي زیاد با زمان ولی نظر بیشینه بر آن است که این اثر فاصله. اختالف نظر دارند

. روان مکتوب شده است و یکم انوشهاردشیر بابکان داشته و احتماال در زمان خسرنشانگر آن است که این اثر بیشتر ) خداینامه(هاي کارنامه با شاهنامه اختالف

حال آنکه . کند دیدگاهی عامیانه و غیررسمی را درباره اردشیر نمایندگی میکارنامه اردشیر بابکان . خداینامه بیانگر نگاه رسمی دوره ساسانی بوده است

پسرش شاپور و اي است که به شکل داستانی به اردشیر و تا اندازه تاریخی ایرانیمتن کنونی این اثر پس از اسالم به دست زرتشتیان . پردازد نوه اش، هرمز می

. رونویسی شدهزان پس . به فارسی برگردانده شد 'زند وهومن یسن'این اثر نخستین بار به دست صادق هدایت در کنار اثر دیگري به نام

.استوشی دین بار دیگر نیز ترجمه شده است که مهمترین و بهترین آن از آن بهرام فرهچن

http://www.mail.ensani.ir/fa/content/267830/default.aspx






---------------

. سده ششم و هفتم میالدي - تئوفیالکت سیموکاتا -41

دان و طبیعی. دانیم اش چیز زیادي نمی درباره زندگی. زیست سزار هراکلیوس می دورهدر هاي بیزانس با اسالوها امپراتور موریس و جنگ دورهنگار بود و هشت جلد تاریخ درباره تاریخ

هایی از هرمز چهارم ساسانی بهرام چوبین و خسرو پرویز گزارش. و ایرانیان نگاشته است .توان یافت دهد که در آثار دیگر نمی می

http://en.wikipedia.org/wiki/Theophylact_Simocatta

http://www.clas.ufl.edu/users/fcurta/Theophylact.html

http://www.scribd.com/doc/57083905/The-History-of-Theophylact-Simocatta

--------------


. ایران - سده هفتم میالدي - یوحنا بار پنکیو -42

- عراق امروزي - یوحنا بار پنکیو اسقف یک کلیساي نستوري ایرانی در کنار رود دجله عبدالملک مروان آثاري از خود به زبان سوریانی به جاي ،خلیفه اموي دورهاو در . بود

بار پنکیو در آثار خود . اند این آثار هنوز هم به طور کامل ترجمه و پژوهیده نشده. گذاشتکشد و اند را به تصویر می وضعیت بد نسل خود که دچار غارت و ویرانگري اعراب شده

خواند و باور و عربها را فرزندان هاجر میا. داند آنرا آخرالزمان و سرنوشت محتوم بشر میدارد که خداوند آنان را فرستاده تا دو امپراتوري گناهکار ساسانی و بیزانس را کیفر دهد و

.سپس اوضاع براي ظهور دجال و مسیح آماده شود

http://iranshahr.org/?p=16555

http://en.wikipedia.org/wiki/John_bar_Penkaye

http://www.tertullian.org/fathers/john_bar_penkaye_history_15_trans.htm

--------------

. ارمنستان - سده هفتم میالدي -سبئوس -43 -نگاري ایران باستان سبئوس را باید واپسین حلقه از اسناد دست یکم تاریخ

همتا و منحصر به فرد از تاریخ نخستین و همچنین سندي بی -پیش از اسالم کتاب او که بسیار دیر . هاي سرداران اسالم و خلفاي نخستین دانست لشکرکشی

تاریخ لشکرکشی هاي 'در استانبول یافت شده و منتشر شد 19در سده هاي خسرو پرویز و سزار جنگ دورهسبئوس ارمنی در . نام گرفت 'هراکلیوس

ت هایی که با پیروزي ایرانیان آغازید و با شکس جنگ. هراکلیوس به دنیا آمدهاي مسلمان که سبئوس آنان را فرزندان سپس عرب. آنان به پایان رسید

نامد به صحنه آمده هر دو ابرقدرت ایران ساسانی و بیزانس مسیحی اسماعیل میخود را تا زمان حکومت ي هاي پراکنده سبئوس گزارش. را شکست دادند

دو قرن ' یا همان همتا درباره دوران آغازین اسالمی است ندي بیمعاویه پسر ابوسفیان در دمشق ادامه داده است و از این نظر س .دهد ارائه می 'سکوت

http://en.wikipedia.org/wiki/Sebeos

------------


. ایران -سده هفتم -خداینامه -45اگرچه . در نوشتن تاریخ ملی دانست خداینامه را باید نخستین تالش جدي ایرانیان

هاي دیوانی بودند هخامنشیان و ساسانیان بنابر تاکید یونانیان و یهودیان، داراي سالنامهنویسی خداینامه. دانند نویسی دولتی جدا می نویسی را از سالنامه ولی پژوهشگران تاریخ

پس از . ادامه داشتروان آغازید و تا زمان یزدگرد سوم ظاهرا از عصر خسرو انوشههاي خداینامه که داراي دو بخش اساطیري و تاریخی بود آشفته و پراکنده اسالم نسخه

امروز اگرچه . سامانی گردآوري شده و به زبان پارسی درآمد دورهگشت تا اینکه در مورد آن نداریم که مضمون موجود نیست ولی تقریبا هیچ تردیدي هیچ زبان دیگرينه به زبان پهلوي و نه به ،اصل خداینامه

که مهمترین آنان را باید فردوسی در شاهنامه و طبري در تاریخ طبري . هاي عربی و فارسی بوده است نویسندگان زبان بهرهشناسان قدیمی و جدید بسیار بر شاهنامه تاکید بسیاري از ساسانی. رسد تر به نظر می در این میان به ویژه شاهنامه موثق. دانست

پروانه پورشریعتی در اثر پژوهشی جدید خود نگاهی . اند ساسانی دانسته دورهده و آنرا همان خداینامه یعنی تاریخ رسمی کر .هاي پایانی شاهنامه درباره سرنگونی ساسانیان داشته است بسیار پیشتازانه به بخش

http://asre-nou.net/php/culture/azshahnametakhodayname.pdf http://zabolestan.blogfa.com/post-35.aspx http://www.persianacademy.ir/UserFiles/Image/zamime_khodaaynaame.pdf

-------------

. سده هفتم -عهد اردشیر -46اموي به پهلوي نوشته دورهاسالمی، کتابی بوده به نام عهد اردشیر که ظاهرا در دورهدر ) پندنامه(اي از نخستین آثار اندرزنامه

ترین از سرشناس 'کلیله و دمنه'مقفع از اي که در کنار ترجمه عربی ابن به گونه. ترجمه شده استدرنگ به عربی شده و بی: کند که او را سه کتاب بیاموزاند گویا مامون به آموزگار فرزندش امر می. آثار عربی در سده هاي نخستین اسالمی بوده است

هاي اسالمی ییم در زمان مامون که پایان دو قرن سکوت سرزمینپربیراه نیست اگر بگو. قرآن، عهد اردشیر و کلیله و دمنهکه به ظاهر خطبه و وصیت 'عهد اردشیر'اصل . است، جز این سه کتاب، اساسا کتاب دیگري به عربی وجود نداشته است

. اردشیر بابکان درباره کشورداري است، از میان رفته و ترجمه عربی آن هم به شکل مستقیم بدست نیامده استاحسان عباس، پژوهشگر فلسطینی آنرا گردآوري کرده و در ایران به دست محمدعلی امام شوشتري به فارسی ترجمه شده

.استhttp://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%28%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%29

------------

. سده هشتم - شهرستانهاي ایرانشهر -47

اي شَتریایی ارانشتر نام کتابی است از نویسنده: یا به پهلوي 'ي شهرستانهاي ایرانشهر نامه'بنابر گمان ). دوم هجري(خالفت منصور عباسی در سده هشتم میالدي گمنام در زمان

. پژوهشگران از جمله تورج دریایی، این کتاب در اصل مربوط به دوره قباد ساسانی است ي به هر رو، نسخه. موسی خورنی، نویسنده ارمنی نیز آن کتاب را به ارمنی برگردانده بود


.شده و یکی از بهترین منابع براي شناختن جغرافیاي تاریخی ایران ساسانی است کنونی این کتاب در دوران اسالمی نوشته


------------

. بیزانس -سده هشتم و نهم -تئوفانس اقرارگیر -48

سالنامه او از . اي درباره تاریخ بیزانس نوشت تئوفانس مقدس از روحانیون سرشناس بیزانس در سده هشتم و نهم بود که سالنامهکند اثر تئوفانس به زبان یونانی از این نظر مهم جلوه می. گیرد را در برمی 817سده سوم میالدي تا زمان درگذشتش یعنی سال

دهد و اشاراتی به تاریخ خلفاي اموي و عباسی را شرح می - میالدي به بعد 630سالهاي - شود یخوانده م سکوت رهکه آنچه دوهاي نیز از بیزانس سده هفتم بدست آمده که اشاراتی به سال) Chronicon Paschale(اثر دیگري به نام سالنامه پاسکاله . دارد

.نخستین پس از اسالم دارد

http://en.wikipedia.org/wiki/Theophanes_the_Confessor

http://scholar.lib.vt.edu/ejournals/ElAnt/V4N2/gillett.html

-- ----------

. ارمنستان -سده نهم -موسی خورِنی -49او یکی از دانشمندان و روحانیون مسیحی ارمنی در سده . دانند موسی اهل خورِن را پدر تاریخ ارمنستان یا هرودوت ارمنی می

دانند و هاي بعدي می حال بیشتر پژوهشگران متن تاریخ ارمنستان که منسوب به اوست را متعلق به سده با این. پنجم بوده است. سازي ارمنیان دانست ها براي فرایند ملت به هر رو این کتاب را باید از نخستین تالش .اندازد به عقب می 10گاه آنرا تا سده

یزدگرد دوم ساسانی را نگاشته و به دلیل تعصب شدید دورهتاریخ ارمنستان از آغاز تا سده پنجم میالدي و ي نویسندههایش ها و داوري بسیاري از تحلیل. جنگ ایران و بیزانس، بیزانس را دوست و ایران را دشمن خود گرفته است اش، در مذهبی

هاي بسیار نابی از فرهنگ ایران در دوره ساسانی از کتاب او بدست با اینحال داده. توزانه است نسبت به ایران و ایرانیان کینه .آید می

http://en.wikipedia.org/wiki/Moses_of_Chorene https://archive.org/details/histoiredarmnie00mosegoog

------------

. بیزانس -سده نهم -فوتیوس -50

اثر . اسقف اعظم کلیساي ارتدکس کنستانتینوپل بود که تالش کرد تاریخ عمومی جهان را گردآوري کندقدیس فوتیوس، . هاي کهن را نیز در خود جاي داده بود هاي گمشده تاریخ اخیرش داشت، بخش دورههایی که درباره سترگ او افزون بر داده

با اینحال برخی در درستی آنچه به . وفانس بیزانسیهمچنین تئ. هایی چون پرسیکا اثر کتسیاس و تاریخ دیودور بخشاند و مطالب فوتیوس را تنها در صورتی که در آثار کرده شان نسبت داده شده تردید شده هاي گم نویسندگان کهن و کتاب


مند بودند عالقهبرخی کتاب فوتیوس را زیر تاثیر خلفاي عباسی بغداد که به تاریخ یونانی . پذیرند دیگر هم تصریح شده باشد می .به هر حال اثر فوتیوس از منابع مهم تاریخ بیزانس و همچنین تاریخ ایران باستان است. دانند ولی این نظر در اقلیت است می

ي پرسیکا اثر کتسیاس که فوتیوس ادعاي بازنویسی آنرا دارد به دست کامیاب خلیلی ترجمه و از سوي انتشارات خالصه .کارنگ چاپ شده است

http://en.wikipedia.org/wiki/Photios_I_of_Constantinople

http://www.newadvent.org/cathen/12043b.htm

http://www.tertullian.org/fathers/photius_copyright/

-------------

)؟( - سده نهم -دادگی فرنبغ -51کتابی است در بحث تاریخ و . آفرینش به معناي بنِ 'بون دهیشن': به پهلوي

احتماال اصل آن از دوره . زرتشتیان با گرایش زروانیشناسی اسطوره و یزدانمیان ،ساسانی باقی مانده بوده ولی قطعا نگارش کنونی آن به دوره اسالمی

نگارش نهایی را . گردد برمی) یکم تا سوم هجري(هاي هفتم و نهم میالدي سدهزمان در همان . دادگی در زمان مامون عباسی انجام داده است موبدي به نام فرنبغ

و 'شکند گمانیک ویچار'هاي فلسفی و کالمی زرتشتی چون بود که رسالهو این در شرایطی بود که هنوز ادبیات عربی . هم نگاشته شد 'گجستک ابالیش'

بندهش اشارات کوتاهی به . اغازیده بودبي تاریخ و فرهنگ و فلسفه ن در زمینه . دوران تاریخی ایران نیز دارد

گاه بندهش حتیو ! اند ل و ناقص دارد که به نادرستی به آنها نام بندهش ایرانی و بندهش هندي دادهبندهش دو نسخه کامو با . اي از بندهش موسوم به ایرانی نیست حال آنکه بندهش موسوم به هندي چیزي جز گزیده. رسانند هندي را به چاپ می

مهرداد بهار، نسخه کامل بندهش را به . نسخه ناقص هندي نیست تر که در ایران یافت شده، نیازي به نگاه به وجود نسخه کامل .فارسی ترجمه کرده و انتشارات توس به چاپ رسانده است

www.ensani.ir/fa/content/252966/default.aspx http://www.ensani.ir/storage/Files/20130623091217-9816-34.pdf

-------------

. ایران). سوم هجري. (سده نهم -واقدي -52

'تاریخ اسالمی و عربی' ها را باید نخستین اثر تاریخی در حوزه کتاب المغازي به معنی جنگنگاري عربی از سوي ظاهرا همزمان با جنبش ادبیات پهلوي، جنبشی براي تاریخ. دانست

واقدي، قاضی مامون را به . ایرانیان و دیگر ملتها در دربار مامون عباسی در مرو شکل گرفتهاي سده سوم هجري، تاریخ اسالم را حق باید نخستین کسی دانست که در نخستین سال


سال از 200پرداخت ولی همین اثر نیز با اینکه حدود صرفا به غزوات یا جنگهاي پیامبر به مدینه می البته کتاب او. نوشت .نگاري به صدر اسالم است و اعتبار فراوانی دارد ترین تاریخ پیامبر فاصله دارد، نزدیک

.است این کتاب را محمود مهدوي دامغانی به فارسی ترجمه کرده و نشر دانشگاهی به چاپ رسانده


http://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/252537/default.aspx

---- ---------

)ق 213درگذشته . (مصر - ) سوم هجري(سده نهم میالدي -هشام ابن -53اسحاق را رونویسی و یعنی کتابی از ابن 'سیره رسول اهللا'شناسند که هشام را کسی می ابن

اصال -2اسحاق به دست ما نرسیده و اصل کتاب ابن -1البته با توجه به اینکه . تدوین کردتوان نگاران نیست، می اسحاق توافقی میان تاریخ زندگی فردي به نام ابندرباره زمان

هشام را نویسنده اصلی این زندگینامه مهم پیامبر اسالم که در واقع یکی از نخستین ابنهاي اصلی این هشام نویسنده بخش البته ابن. است، دانست 'تاریخنویسی اسالمی'نمونه هاي

ولی با توجه به . داري را لحاظ کرده است آن افزوده امانتکتاب نیست و هرجا چیزي به هاي شفاهی هشام روایت نویسی در میان اعراب، بعید نیست که بگوییم ابن نبود سنت تاریخ

هشام نخستین به هر رو سیره ابن. و برخی نوشتارهاي پراکنده را یکجا گردآورده است .آید ز معتبرترین اسناد به شمار میسال فاصله است که ا 200با پیامبري زندگینامه

جعفر مدرس صادقی این کتاب را . ، چهارصد سال پس از ابن هشام آنرا به فارسی برگردانده استهمدانی قاضی ابرقوهاسحاق .تصحیح و نشر مرکز به چاپ رسانده است

http://www.ensani.ir/fa/content/43450/default.aspx http://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/50531/default.aspx

-------------

)ق 230درگذشته . (بغداد -) سوم هجري(سده نهم میالدي - سعد ابن -54

بود که توانست پس از او - نویسنده کتاب المغازي -سعد ظاهرا منشی واقدي ابن نام دارد و 'طبقات کبري'کتاب او . هاي اسالم را تدوین کند ي چهره ترین دانشنامه جامع

هاي دینی از آدم و حوا و پیامبر اسالم تا صحابه و راویان زندگینامه مختصري از شخصیتاگرچه کتاب ابن سعد از نظر سبک، تاریخی نیست . در خود دارد حدیث و دیگر بزرگان

توان در این هاي فراوان تاریخی مربوط به دو قرن سکوت جهان اسالم را می ولی آگاهی . سعد به وِیژه بسیار مورد عالقه و توجه پیروان مذهب تشیع است ابن. کتاب معتبر یافت

انتشارات و دامغانی به فارسی برگردانده ياین کتاب را نیز همچون المغازي، محمد مهدو


.فرهنگ و اندیشه آنرا به چاپ رسانده است



-------------

. بصره -سده نهم میالدي -جاحظ ابوعثمان -55

گویند در و زیسته الرشید و مامون و معتصم عباسی می هارون هجاحظ بصري در دوراز آثاري که جاحظ در آن به انعکاس . تألیف از خود باقی گذاشته 360حدود

» کتاب التاج فی اخالق الملوك«یا » کتاب التاج«فرهنگ و آداب ایرانیان پرداخته اي منحصر این کتاب در نسخه. نیز شهرت دارد» اخالق الملوك«این کتاب به . است

قاهره دست احمد زکی پاشا، مصحح مصري افتاد و دربه فرد در توپکاپی استانبول به و ) RESCHER(رشر . اند برخی در انتساب این کتاب به جاحظ تردید کرده. چاپ شد

گویند این کتاب ربطی به جاحظ ندارد و در واقع و سندوبی می) RICHTER(ریختر . مضمون کتاب است ي این کتاب مهمتر است، آنچه از نویسنده. اثر یکی از معاصران جاحظ است

عالوه بر این، در . هاي رسمی و باورهاي عمومی خلفا و شاهان و بزرگان ها و جشن اي است از مجالس و منظره این کتاب آیینهها و عادات شاهانه و تزیینات و اوضاع سیاسی گنجانیده شده که اعراب آنها را از ایرانیان اقتباس این کتاب بسیاري از روش

توانیم به اندازه تأثیر مهمی که تمدن ایرانی در دوره عباسیان در تمدن دوره اسالمی داشته این کتاب می ي ما به وسیله. اند کردهمقفع به عربی هاي پهلوي که به وسیله ابن فهماند که نویسنده به کتاب عبارات و مطالب این کتاب به ما می .است پی ببریم

. ترجمه شده نگریسته بوده استهایی است که گویند نامه تر آن است که آنچه امروز به نام التاج اثر جاحظ در دست ماست، گلچینی از تاج درست بیان

. اند مقفع و دیگران مقداري از آنها را به عربی برگردانده انوشیروان و خسروپرویز آنها را ترتیب داده بودند و سپس ابنانتشارات آشیانه . 1343اهللا نوبخت و سپس محمدعلی خلیلی در به دست حبیبنخست . این کتاب دو بار به فارسی ترجمه شده

.کتاب واپسین انتشاراتی است که آنرا چاپ کرده است


------------


). هجري 292درگذشته (اصفهان -) سوم هجري(سده نهم میالدي - یعقوبی -56تاریخ عمومی 'آنچه ي احمد بن ابی یعقوب سرشناس به یعقوبی را باید نخستین نویسنده

نویسی عمومی به از سده سوم هجري سبک تاریخ 50او در دهه . خوانیم، دانست می 'اسالمیدر جلد یک او . ها پس از او تقلید شد ایه گذاشت که تا سدهزبان عربی را در جهان اسالم پکند و پس از توصیف پیامبران عهد عتیق به توصیف فرهنگ داستان آفرینش را بازگو می

شاید یعقوبی به زبان پهلوي . پردازد ایران و تاریخ پادشاهان اساطیري و تاریخی آن میکتابهاي پهلوي درباره دوره ساسانی را در هاي فراوانی از چیره بوده که توانسته بخش

سن از یعقوبی به عنوان منبعی خوب براي دوره ساسانی کریستن. کتاب خود بازتاب دهدلحن یعقوبی . پردازد معاصر می دورهاو در جلد دوم به تاریخ اسالم از پیامبر تا . کند یاد می

هاي سیاسی و فکري مسلمانان کدام از جریانات و جناح رو و معتدل است و با هیچ میانهاش به تاریخ زندگی آنان مهمترین دلیل براي کسانی است که او را احترام فراوان او به امامان شیعه و اشاره. کند دشمنی نمی

با توجه به اینکه بگیریم، بابویه و شیخ مفید ابنو رازي گري را کسانی چون کلینی با اینحال اگر مالك شیعه. دانند شیعه میاي به او نکرد و همچنین در تاریخ او خبري از شهادت زیست و هیچ اشاره یعقوبی در عصر غیبت صغراي امام دوازدهم می

.شود امامان شیعه به جز امام علی و امام حسین نیست، او دور از تشیع ارزیابی می .به چاپ رسانیده استاین کتاب را محمد ابراهیم آیتی به فارسی برگردانده و انتشارات علمی فرهنگی

http://www.ensani.ir/storage/Files/20120329170842-5120-6.pdf http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/92828 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/327184 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/88437 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/73438 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/21462

---- --------

. دینور کرمانشاه -) سوم هجري(سده نهم میالدي - دینوري -57

او را . ابوحنیفه دینوري از مهمترین دانشمندان جهان اسالم در سده سوم هجري استآثار فراوانی درباره علوم یاد شده . دانند شناس می نگار، جغرافیدان و ستاره شناس، تاریخ گیاه

دو کتاب تاریخی و یک کتاب جغرافیایی او . جاي مانده استنگاشت که بخشی از آن به کتاب . رود کتاب البلدان از نخستین آثار جغرافیایی مسلمانان به شمار می. براي ما مهم است

'اخبارالطوال'ولی شاید مهمترین کتاب دینوري . استیخچه تبار کُرد االکراد نیز درباره تاراخبارالطوال نخست به تاریخ انبیا و اولیاي . است شده باشد که به سبک تاریخ یعقوبی نوشته

کند و پس از پردازد و سپس تاریخ اساطیري ایران را روایت می یهود و مسیح میتا اخبارالطوال .پردازد ساسانی به تاریخ اسالم از زمان عمر خطاب تا پایان خالفت معتصم عباسی می دورههایی درباره گزارش

.مهم شناخت دوره ساسانی بود چندي پیش جزو منابع


محمد مهدوي دامغانی، آنرا دوباره ترجمه کرد و نشر نی 1364سپس در . این کتاب را نخست صادق نشآت به فارسی برگرداند .به چاپ رساند



-------------

. مرو -) سوم هجري(سده نهم میالدي -قتیبه مروزي ابن -58

دانشمندان و رجال مذهبی و فقهی جهان اسالم در سده قتیبه دینوري از بزرگترین ابنگشت ولی در بغداد بزرگ شده و سپس اصلیت او ظاهرا به مرو باز می. سوم هجري بود

. از سوي حکومت به کرسی قضاوت دینور دست یافت و از این رو دینوري خوانده شدهجري در 276و در ا) قتیبه نباید یکی شمرد نگار معاصر ابن او را با دینوري تاریخ(

هاي دیگر و حدیث و کالم و دانشقتیبه آثار فراوانی در فقه ابن .بغداد درگذشتبا اینکه احتمال قریب به یقین تبارش ایرانی بود، کتابی هم درباره برتري عرب . داشت

توان پردازد و از آن می میهاي اوست که به بررسی فرهنگ و سیاست ترین کتاب یکی از مهم 'عیون االخبار'. بر عجم نگاشت. اند را به او نسبت داده 'االمامه والسیاسه'کتاب دیگري به نام . اي از ایران باستان نیز بدست آورد هاي پراکنده آگاهی

ولی هنوز در جهان اسالم، این . اند که چنین کتابی اصالت ندارد پژوهشگران غربی اخیرا این انتساب را رد کرده و نشان داده . دانند معتبر می) پردازد عباسی می دورهکه نام دیگرش تاریخ خلفا است و به تاریخ اسالم از زمان پیامبر اسالم تا (ب را کتا

.االمامه والسیاسه را سید ناصر طباطبایی به فارسی برگردانده و انتشارات ققنوس به چاپ رسانده است

http://www.bashgah.net/fa/category/show/77309

-------------

. بغداد -) سوم هجري(سده نهم میالدي -بالذري -59هاي نخست ترین تاریخنگاران سده از جمله سرشناس) ق 276/م892درگذشته (بالذري

را نگاشت، به 'فتوح البلدان'و 'انساب االشراف'او که دو کتاب مهم . اسالمی استاثري اختصاصی درباره ) تسخیر شهرها(فتوح البلدان . ور است ویژه براي دومی نام

با اینکه هدف این کتاب پرداختن به فتوحات . هاي سرداران اسالم است گشایی جهانهاي ت، ولی آگاهیهاي آنان با دشمنان از جمله ایران ساسانی اس نظامی اعراب و جنگ

دهد که متن نوشتار فتوح البلدان نشان می. ی هم در آن وجود داردجغرافیایی و فرهنگ


اینکه ي و ثابت کننده. اي داستانی و حماسی اعراب است کامال مبتنی بر سنت شفاهی و روایات سینه به سینه و تا اندازهها اخیرا از سوي ه تاریخنگاريگون از این رو این. دادند مسلمانان تا دویست سال پس از اسالم به سنت کتبی عالقه نشان نمی

لقب او تنها به یک گیاه . دانیم تقریبا هیچ از زندگی و خاندان بالذري نمی. نگاران مدرن مورد تشکیک واقع شده است تاریخدارویی هندي اشاره دارد که گویا پدرش در اثر خوردن آن مسموم شده بود و به همین رو او و پسرش را به این نام

هاي پهلوي از جمله عهد دانست و برخی کتاب چراکه زبان ایرانیان را می. ولی احتمال قریب به یقین ایرانی است .شناختند می . هاي دیگر ترجمه کرده بود اردشیر را به زبان

به فارسی ترجمه شده و ) بخشهاي مربوط به ایران(فتوح البلدان نخستین بار به دست دکتر آذرتاش آذرنوش به شکل گزیده .این کتاب به دست محمد توکل نیز ترجمه شده است. نتشارات سروش به چاپ رسانده استا




----------- . آمل -) سوم و چهارم هجري(سده نهم و دهم میالدي -طبري -60

محمد . نگار اسالمی را شنیده باشد، آن نام طبري است اگر کسی تنها نام یک تاریخسامانی بود -عباسی دورهبن جریر بن رستم طبري، فقیه و امام سنی مذهب معروف

طبري دو . دینی پرداختها به آموزش علوم که در بغداد و مصر و دیگر سرزمین 'جامع البیان عن تاویل القرآن'نخست، . کتاب مهم دارد که تا امروز باقی مانده است

معروف است و نخستین تفسیر قرآن در تاریخ اسالم است که به 'تفسیر طبري'که به تاریخ االمم 'دیگري . هجري تنظیم شد 290صورت جزوه درسی طبري در سال

سرشناس است و اگرچه نخستین تاریخ 'تاریخ طبري'به که 'والرسل والملوكسال پس از دینوري 20سال پس از یعقوبی و 40عمومی اسالمی نیست و طبري

نویسی شد، ولی جامعیت و کمال تاریخ طبري چنان بود دست به کار تاریخ عمومیزبان اي که دولت فارس به گونه. تر را کمرنگ کرد که دو تاریخ عمومی کهن

طبري همچنین روایتی محکم و . یعنی تفسیر و تاریخ را براي ایرانیان، به فارسی درآورداو امانی تصمیم گرفت هر دو کتاب سنگاران مدرن البته تاریخ. هشام گشت هاي پیشین واقدي و ابن ي پیامبر ذکر کرد که جانشین کتاب ها و سیره استوار از جنگ

تر ي پرشاخ و برگ زبان را نسخه و تاریخ این هرودوت عرب. گیرند تر عربی کمتر می نگاه ارزش تاریخ طبري را از آثار کهبه ویژه شیعیان نسبت به روایات طبريِ سنی مذهب، با احتیاط . دانند پیشین میي پیرایه تر، همان آثار بی تر و داستانی و فربه

. دهند ترجیح میبرخورد کرده و آثار نویسندگان دیگر چون یعقوبی و مسعودي را نه تنها براي ایرانیان بلکه . ساسانی بود دورهطبري تا یکصد سال پیش در کنار شاهنامه منبع اصلی تاریخ ایران باستان، به ویژه

کنند که ولی اکنون نویسندگانی چون تورج دریایی و پروانه پورشریعتی ادعا می. براي پژوهشگران بنام اروپایی چون نولدکه


هاي پسین را به بدین معنی که وقایع سال. دو ذیل براي تاریخ طبري نوشته شد .اند انی را بدون کمک طبري نوشتهتاریخ ساس . یکی عریب بن سعد کاتب قرطبی و دیگري محمد بن عبدالمالک همدانی. آن افزودند

ایران، و سپس اساطیر به چاپ رسانده تاریخ طبري را ابوالقاسم پاینده دوباره به فارسی برگردانده و انتشارات بنیاد فرهنگ .احسان یارشاطر نیز این کتاب را به انگلیسی ترجمه کرده است. است

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/21462

h p://www.ensani.ir/fa/content/100264/default.aspx



------------

. کوفه - ) سده سوم و چهارم هجري(سده نهم و دهم میالدي -اعثم کوفی ابن -61) یعقوبی، دینوري، ابن قتیبه، بالذري و طبري(نویس ایرانی پس از حضور پنج تاریخ

اعثم کوفی را داریم که بدبختانه بخشیدند، ابنکه تاریخ نویسی اسالمی را کامال سامان ظاهرا به تقلید 'الفتوح'کتاب او به نام . اش برایمان روشن نیست هیچ از تبار و زندگی

از فتوح البلدان بالذري براي گزارش فتوحات سرداران اسالم از زمان ابوبکر تا معتصم یفات وضع و رخدادهاي گاه به توص اعثم گاه و بی عباسی نوشته شده است ولی ابن

درونی اسالم نیز پرداخته و اثر خود را به عنوان یک تاریخ عمومی همچون یعقوبی و هاي پردازي هاي او به دلیل داستان با این حال نوشته. دینوري و طبري ساخته است

اش به مآخذ و منابع، از سوي خیالی و ذکر مسائلی ماوراءالطبیعه و همچنین عدم اشارهحال آنکه . شناسان آکادمیک و همچنین دانشمندان اهل تسنن طرد شده است اسالم

هاي آنچه به عنوان ذکر کربال در کتاب. اعثم شیعه و ایرانی بوده باشد رسد ابن به نظر می. اند شیعیان به آن توجه بیشتري داشتهاعثم هم چیزي از نوع تشیع با این حال تشیع ابن .شود اعثم دیده می الفتوح ابن تاریخ طبري و شیعی وجود دارد، نخستین بار در

احتمال ایرانی .یعقوبی و مسعودي است که بسی با تشیع کامال استوار محدثین و بزرگان مذهب شیعه دوازده امامی تفاوت داردورت باید او را دانسته و خود بخشی از کتابش را به فارسی برگردانده که در این ص بودن او از آن روست که ظاهرا فارسی می

اعثم به هر رو کتاب الفتوح ابن. چه، بلعمی از او دیرتر دست به کار شده است. نخستین کس دانست که به فارسی تاریخ نوشتهکل آن به دست یک ایرانی به نام احمد مستوفی هروي به فارسی چند سده بعد، در میان ایرانیان محبوبیت و مقبولیت داشته و

تر و الب آنکه ترجمه فارسی با اصل کتاب کامال مطابق نیست و به ویژه بخش مربوط به کربال غلیظج. ترجمه شده است .تر با اندیشه تشیع گشته است تر و موافق مذهبی

اش، غالمرضا طباطبایی مجد تصحیح کرده و سازمان انتشارات علمی فرهنگی به چاپ این کتاب را با ترجمه کالسیک فارسی .رسانده است



------------


. بغداد - سده نهم و دهم میالدي -مسعودي -62 'عرب هرودوت' ،مسعودي را پژوهشگران عرب، براي بزرگ جلوه دادن

حال آنکه جایگاه و مقام مسعودي در تاریخ و جغرافیاي تاریخی به ! اند نامیدهاو را باید .مراتب باالتر از هرودوت است و این لقب شایسته مسعودي نیست

نسب او . تاریخنگار ایرانی دانست 6-5نگار بزرگ عرب پس از تاریخنخستین حال مسعودي با این. رسد ظاهرا به عبداهللا پسر مسعود، از یاران پیامبر اسالم می

با فرهنگ و تاریخ ایران کامال آشنا بود و در دو اثر سرشناس خود اریخ و فرهنگ و التنبیه و االشراف بسی به ت) Muruj adh-dhahab(الذهب مروج

نگاران مسلمان است که شمار تاریخ او از کم. باستانی ایران پرداخته استهاي او درباره اسکندر و دوره اشکانی به مراتب شناخته و آگاهی کوروش را می

.تر از پیشینیان بزرگش چون طبري است دقیقولی . دانند مسعودي را شیعیان شیعه و اهل تسنن و برخی اروپاییان شافعی می

گوید به هر رو مسعودي خود می. اصال کس دیگري است 'مسعودي شافعی'ورزد که او شیعه بوده و ابوالقاسم پاینده تاکید میکتابی که نوشته تنها همین دو اثر که یاد شد به 30از میان .در تاریخش مذهبی را یاري نکرده و جانب راستی را گرفته است

شناس به مسعودي معاصر از سوي بروکلمان نسخه دورهدر 'اثبات الوصیه لعلی االبیطالب'به نام کتاب دیگري . جاي مانده استچه خود مسعودي فهرست همه آثارش را آورده که چنین اثري . کنند منسوب شد که بیشتر پژوهشگران این انتساب را رد می

فاطمه زهرا اشاره رفته که در دو اثر دیگر به دست از این مهمتر در این کتاب به مطالبی از جمله شهادت. در میانش نیست .به نام مسعودي جعل شده است ،دهد که اثر جدیدا به دست آمده آمده از مسعودي موجود نیست و این خود نشان می

.هر دو کتاب مهم مسعودي را ابولقاسم پاینده به فارسی ترجمه کرده و انتشارات علمی فرهنگی به چاپ رسانده است




------------

. خراسان -سده نهم و دهم میالدي -خردادبه ابن -63

عنوان کتاب او . بودخردادبه یا پورخردادبه، جغرافیدان سرشناس سده سوم هجري و نویسنده کتاب بنام المسالک والممالک ابنخردادبه اگرچه اصال یک کتاب ابن. هاي جغرافیایی از جمله استخري قرار گرفت سپس مورد تقلید دیگر نویسندگان کتاب

کند کتاب جغرافیایی است ولی از آنجا که به سبک ایرانیان، و نه یونانیان، در توضیح هر منطقه جغرافیایی تالش میاو فاصله میان شهرها را . آید سیاسی نیز به نوشتارش پیوست کند، به کار تاریخنگاران نیز می ی وهایی فرهنگی و تاریخ آگاهی

پدرانش از اشراف . با میل ذکر کرده، حال آنکه جغرافیدانان پیش از او چون یعقوبی آنرا بر واحد منزل یا روز نوشته بودند .هجري در بغداد درگذشت 300او در سال . محافل بزرگان راه یابندبودند که به تاکید برمکیان اسالم آوردند تا بتوانند به


.این کتاب به تصحیح ایرج افشار رسیده و بنگاه ترجمه و نشر کتاب آنرا به چاپ رسانده

http://library.tebyan.net/newindex.aspx?pid=102834&ParentID=0&BookID=97562&MetaDataID=27846&Volume=3&PageIndex=262&PersonalID=0&NavigateMode=CommonLibrary&Content

http://vista.ir/article/252952


------------

.ایران -سده نهم و دهم میالدي -فقیه همدانی ابن -64

فقیه، از بزرگترین جغرافیدانان دوران اسالمی احمد پسر محمد سرشناس به ابن به قول کراچکوفسکی روشن نیست که اهل همدان باشد ولی با توجه به . است

فقیه بخش ندیم، ابن به گزارش ابن. توصیف خوبش از همدان احتماال آنجا زیستهکتاب (ي دیگري به نام جیهانی مهم کتاب بنامش، کتاب البلدان را از نویسنده

قزوینی با این عالمه ولی کراچکوفسکی و . برداشت کرده است) ل العالماشکا 290دلیلش آنکه ظاهرا ابن فقیه پیش از جیهانی و در سال . اند گزارش مخالف

ي یاقوت حموي، استخري و به کتاب او مورد بهره. هجري این اثرش را نگاشتهست که حدود فقیه از نخستین کسانی ا ابن. ویژه مقدسی قرار گرفته است

.کند گزارش می 'ارس'آذربایجان را به دقت شرح داده و مرز شمالی آنرا



------------

. بغداد - سده نهم و دهم میالدي -طیفور ابن -65

او احتماال از ایرانیان . ابن طیفور از نخستین ادیبان بزرگ مرتبه زبان عربی استهاي عربی داشت و از همین رو حال او گرایش با این. ن و اهل مرورود باشدخراسا

نگاشت که دربار ) برتري عرب بر عجم(کتابی به نام فضل العرب عن العجم را به او نسبت 'بالغات النسا'کتاب دیگري به نام . عباسی بغداد را خوش آمد

و ها ر این کتاب خطابهچراکه د. اند که از مهمترین آثار ادبیات عرب است داده. سخنان بلیغ و شیواي عربی به زنان سرشناس تاریخ عرب نسبت داده شده است


ها، سخنرانی فاطمه دختر پیامبر در مسجد نبی مدینه در حضور ابوبکر خلیفه است که از زیباترین آثار فاخر یکی از این خطابهي بالغات البته هم نویسنده. البالغه دانست که دیرتر گردآوري شد نهجاي بر این کتاب را باید مقدمه. آید عربی به شمار می

ولی با توجه . اند دقیقا از شخصیت تاریخی نقل شده ي نهج البالغه تاکید دارند که آنچه نگاشته النسا و هم شریف رضی، نویسندهطیفور و شریف رضی در یبان به ویژه ابنبه نبود سنت مکتوب در دویست سال نخست در میان اعراب، احتماال نباید از نقش اد

.چنانکه نباید نقش فردوسی توسی را در آفرینش شاهنامه نادیده انگاشت. آفرینش این آثار هنري فاخر غافل ماند

http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2251

http://ramuzi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=312:1391-06-20-05-26-46&catid=62:1391-06-14-05-34-55

------------

. بخارا -سده دهم - جعفر نرشخی -66

است درباره تاریخ محلی شهر بخارا 'مزارات بخارا'نام کتابی به نام اصلی 'تاریخ بخارا'این کتاب را جعفر نرشخی در زمان سامانیان به . که پایتخت دولت سامانی بوده است

محمد نصر قباوي آنرا به فارسی ترجمه کرد و ،عربی نوشت و سپس در دوره سلجوقیاکنون این نسخه به دست ما رسیده . تر شخص دیگري کتاب را خالصه کرده است پسین

نثر فارسی کتاب بسیار شیوا و بلیغ و ساده است و واژگان عربی کمی در آن . تاس . سامانی در آن وجود دارد دورههاي خوبی از بخارا در صدر اسالم تا آگاهی. وجود دارد

سیدمحمدتقی مدرس رضوي این کتاب را تصحیح کرده و انتشارات توس به چاپ .رسانده است



-------------


.استخر پارس - سده دهم میالدي -استخري -67

ترین جغرافیدان سده چهارم ، بنام)اصطخري(ابراهیم پسر محمد سرشناس به استخري نقش بسیار مهمی در 'الکسالک و ممم'و 'صوراالقالیم'کتابهاي او یعنی . هجري است

اهمیت المسالک و الممالک براي ایرانیان از این . تاریخ دانش جغرافیا در جهان داردخیلی زود در پایان سده پنجم یا آغاز ششم هجري به فارسی روست که این کتاب

این کتاب یکی از مهمترین اسناد براي جغرافیاي تاریخی خلیج فارس و . برگردانده شد .هاي پارس و خوزستان است استان

کرده و بنیاد ترجمه و نشر کتاب آنرا به چاپ تصحیحآنرا 1340ایرج افشار در سال .رسانده است

http://library.tebyan.net/newindex.aspx?pid=102834&ParentID=0&BookID=97568&MetaDataID=27846&Volume=9&PageIndex=89&PersonalID=0&NavigateMode=CommonLibrary&Content=

-------------

).ترکیه کنونی(نصیبین - سده دهم میالدي -حوقل ابن -68

آفریقا تا شرق او پس از سالها جهانگردي که از اسپانیا و . حوقل را باید از نخستین جغرافیدانان غیرایرانی جهان اسالم دانست ابنحوقل همچنین ابن. اند با این همه آثار او اقتباس از آثار استخري. هایی درباره جغرافیا نوشت ایران را شامل میشد کتاب

.هایی از جهان آنروزگار کشیده که به دست ما رسیده است نقشه



-------------

.بیت المقدس -سده دهم میالدي - محمد مقدسی -69

او پس از سالها . مقدسی را باید یکی از بزرگترین جغرافیدانان دوران اسالمی دانسترا نگاشت و به 'احسن التقاسیم فی المعرفه االقالیم'جهانگردي، کتاب سرشناس

همچنین کتاب او افزون بر . اي جغرافیایی پیش از خود را منسوخ کرد نوعی کتابه. پردازد ریخی به فرهنگ و تاریخ بومی نیز میهایی مناسب درباره جغرافیاي تا داده


به فارسی ترجمه کرده 'آفرینش و تاریخ'دارد که محمدرضا شفیعی کدکنی آنرا با عنوان 'البدء والتاریخ'کتاب دیگري به نام .است

http://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/253405/default.aspx

------------

.اصفهان -سده دهم میالدي -حمزه اصفهانی -70

او بیشتر عمر خود را در اصفهان گذراند و چندین کتاب نوشت که . از تاریخنگاران و ادیبان سرشناس سده چهارم هجري استاو تاریخ خود را بنابر . باشد به زبان عربی می 'تاریخ سنی ملوك االرض و االنبیا' مهمترینش یکی تاریخ اصفهان و دیگري

) ایرانگرا(حمزه را شعوبی . هاي ایرانی دانست هاي ایرانی نگاشت و اثر او را باید واپسین تاریخ ایرانی مبتنی بر بنمایه خداینامهبه 'یا لثارات دارا'کند که او با شعار ه اشکانی چنین روایت میاي ستایشی درباره اشک پادشا در کتاب خود به گونه. اند گفته

. جنگ با رومیان رفت تا انتقام کشتارهاي اسکندر را بستاند

.و انتشارات امیر کبیر به چاپ رسانده است) ناریخ پیامبران و پادشاهان(این کتاب را جعفر شعار به فارسی ترجمه کرده





----------- -

. نیشابور -سده دهم میالدي - عالبی ثَ -71

او بیش از یکصد . ثعالبی را باید از بزرگترین ادبیان تاریخ ادبیات عرب دانستزبان پربیراه نیست اگر ثعالبی را فردوسی عرب. کتاب در شعر و نثر عربی دارد

) گري مقابل شعوبینقطه (دلیلش عربگرایی . اند نژاد دانسته ثعالبی را گاه عرب. بنامیمهر کس پیامبرِ عرب زبان را دوست بدارد، مردمِ عرب را ": نویسد او می. اوست

دارد یهر کس مردمِ عرب را دوست بدارد، زبانِ عربی را دوست م. دارد دوست میو هر کس زبانِ عربی را دوست بدارد، خود . که به این زبان برترین کتاب نازل شد

به آن . ارد، نگهدار و پاسبانِ آن و پیوسته بر آن کار استد را به آن مشغول وا میاسالم برترینِ دینها و عرب . کند اش را صرف آن می ورزد و همت عنایت می

".هاست بهترین امت


هایی در میان دیگر هاي کوچنده به خراسان نبود و چنین گرایش حال باید توجه داشت که عربگرایی منحصر به عرب با ایناز این رو باید گفت هیچ دلیلی بر عرب بودن ثعالبی در دست نداریم و تا پیش از دست یابی . تباران نیز دیده شده است نیایرا

.به هر مدرکی باید او را ایرانی بدانیم که همچون بیشتر شاعران و نویسندگان معاصرش به زبان عربی خدمت کردنداین کتاب . پردازد دارد که به تاریخ حماسی و داستانی ایران باستان می 'و سیرهمغرر اخبار ملوك الفرس 'ثعالبی کتابی به نام

.را شاهنامه ثعالبی یا شاهنامه عربی گویند

h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/266232/default.aspx

h p://www.mail.ensani.ir/fa/content/252945/default.aspx



h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/293191/default.aspx

-------------

. بغداد -سده دهم میالدي -ندیم ابن -72

پژوهشگر و کتابشناس بنام سده چهارم هجري که او را به عنوان نویسنده کتاب مهم اي از آثار فرهنگی او در این کتاب نه تنها دانشنامه. شناسیم به زبان عربی می 'الفهرست'

هاي خوبی به ما یهاي گوناگون گرد آورده بلکه از محتواي آنان نیز بهره جسته و آگاه ملتندیم که در اصل کتابفروش بود، چراکه بسیاري از کتابهایی که به دست ابن. رسانده است

اي درباره هاي ارزنده م در این کتاب آگاهیندی ابن. رسیده، در گذر زمان نابود شده استو دین دهد و همچنین مطالبی که درباره مانی فرهنگ و کتابنویسی و خط در دوران باستان می

حال با این. او احتماال ایرانی و شیعه بوده است. کند در آثار دیگر وجود ندارد او بازگو می . توان دید هاي متعصبانه دینی را در قلم او می کمتر داوري

.این کتاب را محمدرضا تجدد به فارسی ترجمه کرده و انتشارات اساطیر به چاپ رسانده است


--------------


.مرو -سده دهم میالدي -بلعمی -73. با ظهور سامانیان دولتی هوادار فرهنگ ایرانی در شرق ایران بر سر کار آمد

سامانیان برخالف صفاریان با خالفت بغداد راه صلح و دوستی پیشه کردند و همین باعث شد تا در مدت کوتاهی شهرهاي خراسان بزرگ مملو از اندیشمندان و

یف و ترجمه آثار به زبان فارسی را امیران سامانی مستقیما دستور تال. دانشمندان شودي ابومنصوري، تفسیر قرآن طبري که از جمله مهمترین آنان شاهنامه. صادر کردند

از این سه کتاب مهم، کتاب نخست منبع . است) ترجمه تاریخ طبري(و تاریخ بلعمی فردوسی براي سرایش شاهنامه شد ولی به دست ما نرسید و دو کتاب دیگر به عنوان

ابوعلی بلعمی، پسر . ین آثار ادبیات فارسی نوین براي ما به یادگار مانده استنخستي تاریخ در واقع مامور ترجمه) که هر دو وزیر دولت سامانی بودند(ابوالفضل بلعمی

طبري از عربی به فارسی بود ولی ترجیح داد آنرا در برخی جاها گزیده کرده و در توان تاریخ بلعمی را به از این رو می. بیافزایدهاي دیگري به آن برخی جاها آگاهی

البته . در تاریخ ایران مورد بررسی قرار داد) و نه یک ترجمه(عنوان منبعی مستقل . هایش همچون تاریخ طبري بیشتر روایتی است تا گزارشی تاریخ بلعمی در بیشتر بخش

. تاریخ بلعمی را باید آغاز تاریخنویسی به زبان فارسی دانست همچنین علی اکبر فیاض آنرا تصحیح .این کتاب را ملک الشعراي بهار تصحیح کرد و پس از مرگش بارها چاپ شده است

.اند و محمد جعفر یاحقی چاپ دیگري از آن ارائه داده کردهhttp://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3581 http://www.ensani.ir/fa/content/45623/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/12612/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/109623/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/15236/default.aspx

-------------

.جوزجان -سده دهم میالدي -) ؟(ابویوسف پیشاوري -74

نخستین کتاب جغرافیایی به زبان فارسی است 'حدود العالم من المشرق الی المغرب'کتاب مولف این کتاب گمنام است چه نه در خود کتاب و نه در منبع . که به دست ما رسیده

آنرا به حاکم جوزجان در شمال ،مولف. این کتاب اشاره نرفته استي دیگري به نویسندهنثر کتاب همچون دیگر آثار . غزنوي، پیشکش کرده است دورهافغانستان کنونی در آغاز

فارسی متقدم چون تاریخ بلعمی و تاریخ بیهقی، ساده و روان است و واژگان عربی در آن . اند برخی اشعیا بن فریغون را نویسنده این کتاب دانسته. اند کم


بارتولد و مینورسکی تحقیقاتی بر . به دست تومانسکى در بخارا افتاد و به چاپ رسید 1892ر به فرد این کتاب در نسخه منحص .واپسین آنها از منوچهر ستوده است. این کتاب چندین بار در ایران تصحیح و چاپ شده است. اند آن کرده

http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5870 http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CC0QFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.ensani.ir%2Fstorage%2FFiles%2F20120509083509-4048-1226.docx&ei=Le-eUvn-K8zX7Abkg4HIAw&usg=AFQjCNF2z9KYizp6MsD3KtnKUd3XitAAHg&sig2=iC9XTVvKTv7Bq9UuS6MxFw

-------------

.قم -سده دهم میالدي - حسن قمی -75

حسن بن محمد قمی در سده چهارم هجري کتابی به زبان عربی نگاشته که آنرا ولی . اصل آن یافت نشده استکتاب بیست فصل داشته و . نامند می 'تاریخ قم'

هجري که به دست کسی به نام حسن بن 801ترجمه پارسی آن مربوط به سال اشعار و . شود علی قمی بدست آمده است که از بیست فصل، پنج فصل را شامل می

تاریخ قم . روان است هاي عربی نگه داشته شده ولی زبان اثر فارسیِ برخی واژههایی است که به تاریخ محلی و تاریخ شهرهاي کتاب هاي یکی از بهترین نمونه

هاي نخستین اسالمی دربر پردازد و حوادث آن منطقه را به ویژه در سده ایران می .قم این کتاب را چاپ کرده است ستان حضرت معصومهآ. دارد

http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3122

http://lib.eshia.ir/23022/14/5705

-------------

. خوارزم -سده دهم و یازدهم میالدي -ابوریحان بیرونی -76با این همه این دانشمند . دانند اعصار میبیرونی را یکی از بزرگترین دانشمندان همه

پدر انسان یاو را حت. شناسند ایرانی را بیشتر براي نجوم و ریاضیات و علوم طبیعی میبا این همه بیرونی به مطالعات تاریخی و فرهنگی نیز بسیار عالقه . اند شناسی دانسته

در میان . دشناس بدانندباعث شده تا او را نخستین هن 'تحقیق ماللهند'کتاب . نشان دادبه زبان عربی بیشترین سرشناسی را دارد و 'آثارالباقیه عن القرون الخالیه'آثار او

او همچنین از نخستین . پردازد بخش مهمی از آن به فرهنگ باستانی و کهن ایران میکه 'التفهیم'کتاب . کتابی علمی نگاشت ،دانشمندان ایرانی است که به زبان فارسی

شمار آثار غیرادبی است شناسی و گاهشماري است از کم ع مبانی دانش ستارهدرواقالبته خود ابوریحان سپس این . سامانی و غزنوي به فارسی نوشته شد دورهکه در


ملی ایران هاي بومی و ها و آیین براي شناخت جشن. گیري جهانیان قرار بگیرد کتاب را به عربی نیز برگرداند تا مورد بهرهشناسان، بیرونی را یک نعمت براي اند و ایران گاه منحصر به فرد نخستین اسالمی آثار بیرونی هتان و ایران در دورباس

.دانند شناسی می فرهنگ .آثارالباقیه را اکبر دانا سرشت به فارسی ترجمه کرده و انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانده است

پیش از آن انتشارات هما و . انتشارات سفیر اردهال در تهران به چاپ رسانده است التفهیم به کوشش و مقدمه فرید قاسملو را .انجمن آثار ملی نیز منتشر کرده بودند

http://www.ensani.ir/fa/content/63859/default.aspx http://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/63382/default.aspx http://www.ramuzi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=79:1391-06-14-08-25-18&catid=28:introducingcharactersoframuz http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/80154

------------ --

). پرندك(ري -سده دهم و یازدهم میالدي -مسکَویه ابن -77

. شهر ري در سده سوم و چهارم هجري در اوج طراوت و تنوع علمی و فرهنگی بودکسانی . هایی متنوع و متضاد در آنجا ظهور کردند اندیشمندان و نویسندگانی با دیدگاه

. مسکَویه و ابن) شیخ صدوق( بابویه ابنچون زکریاي رازي، ابوحاتم رازي، کلینی رازي، کتاب برجاي مانده 20نگاري بزرگ و بنام بود که از او این آخري فیلسوف و تاریخ

به موضوع تکامل اشاره حتیلسفی است که در این میان الفوز االکبر کتاب مهم ف. استبه ویژه درباره این اثر . درباره تاریخ است 'تجارب االمم'کتاب دیگري به نام . کند می

باشد و از نخستین آثار تاریخ بسیار سودمند می) سده چهارم هجري(پسران بویه دورهمسکَویه که خود در دولت پسران بویه ابن. کار شده است) سمعی(و نه روایتی ) عینی(ي گزارشی اسالمی است که به گونه

.مقام داشته، از اسناد دولتی نیز بهره گرفته است .را ابوالقاسم امامی به فارسی ترجمه کرده و انتشارات سروش به چاپ رسانده است این کتاب

http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2860 http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%20Pages/%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D9%85%D8%B3%D9%83%D9%88%D9%8A%D9%87.aspx http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/14667

-------------


. بغداد - سده دهم و یازدهم میالدي -بغدادي -78

زمانی . دانیم به راستی مغشوش و اندك است مذهب می آنچه درباره این فقیه شافعیکتاب مهم او فرق بین . زیسته و سپس راهی نیشابور خراسان شده در بغداد می

. شهرستانی نگاشته شده است 'ملل و نحل'الفرق است که همزمان یا پیش از هاي اسالمی، به ویژه کتاب او گستردگی ملل و نحل را ندارد و بیشتر به فرقه

،بریم که در سده چهارم هجري با نگاه به نوشتار او پی می. پردازد مذاهب تشیع میاثنی عشري جایگاه مهمی در میان مذاهب اسالمی نداشته است و مهدویون مذهب

در بخشی از کتاب او به .اند کرد ها منجی گوناگون را تصور می ده) طلبها یمنج(خرمدینان و رهبر ایشان بابک خرمدین نیز اشاره شده است که بسیار سودمند

.است .ترجمه کرده و انتشارات اشراقی به چاپ رسانده است 'تاریخ مذاهب اسالم'این کتاب را محمدجواد مشکور با عنوان

h p://www.wikifeqh.ir/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DB%8C

---------------

. خراسان -سده یازدهم میالدي -ابونصر عتبی -79

عتبی از دبیران امیران غزنوي در خراسان در زمان سبکتگین و محمود بود که تاریخی پایان دوره سامانی و زیاري و و رویدادهاي ) پدر محمود غزنوي(درباره ظهور سبکتگین

تاریخ یمینی را . نامور شد 'تاریخ یمینی'آغاز دوره غزنوي به زبان عربی نوشته است که به با این همه . سامانی دانست دورهنویسی باید واکنشی از سوي عربی نویسان ایرانی به پارسی

تثبیت این زبان در فن بیهقی و دیگر آثار پارسی نشان ازاین گرایش دوامی نیافت و تاریخ خود تاریخ یمنی نیز به دلیل نثر ثقیل و دشوارش مهجور ماند تا . نگاري در ایران است تاریخ

سده هفتم که به دست ابوالشرف گلپایگانی به فارسی برگردانده شد و این کتاب سرشناسی دشوار و مملو از واژگان عربی ) ده هفتم هجريس(خود ي ي تاریخ یمینی به پیروي از دوره نثر ترجمه .خود را مدیون اوست

.است .این کتاب را انتشارات علمی فرهنگی با تصحیح جعفر شعار به چاپ رسانده است

http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3149 ------ --------


). افغانستان(غزنه -سده یازدهم میالدي - گَردیزي -80

که 'االخبار زین'کتاب مهم او . غزنوي است هنویسان دور گَردیزي از مهمترین تاریخشود، را باید پس از تاریخ بلعمی دومین کتاب به تاریخ گَردیزي هم شناخته می

اي که تاریخ بلعمی بیشتر ترجمهو از آنجا . تاریخ عمومی به زبان فارسی دانستگردیزي با ابوریحان . شود است یا تالیفی، اهمیت کار گردیزي بیشتر نمایان می

خ و فرهنگ باستانی هاي کتاب او درباره تاری آگاهی. بیرونی هم دیداري داشته استولی درباره دوران پس از . افزاید هاي پیشین نمی ایران چیز چندانی به دیگر کتاب

براي نمونه به استناد کتاب او . خورد م گاه نکاتی مهم در اثر او به چشم میاسالاین .شده است غزنوي برگزار می ههاي باستانی ایران در دور دانیم که برخی جشن می

.تصحیح کرده و دنیاي کتاب به چاپ رسانده است) پژوهشگر افغان(کتاب را عبدالحی حبیبی

http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/65052 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/65208 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/514903 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/270931

--------------

). بیهق(سبزوار -سده یازدهم میالدي -بیهقی -81 هرفت در دور نویسی که سامانیان آغازیدند برخالف آنچه تصور می جنبش فارسی

فرمانروایی ترکان از میان نرفت و دربار محمود غزنوي و دیگر امیران ترك این ترکان غزنوي بودند . مملو از دبیران و شاعران و نویسندگان پارسی گو بود

سال این زبان، مهمترین 700که قند پارسی را به هند بردند و زان پس به مدت محمود غزنوي به دیوان دورهر ابوالفضل بیهقی د. زبان ادبی شبه قاره هند بود

آنچه از خود به . ها رسید دولتی راه یافت و در زمان عبدالرشید به باالترین مقاممجلد 30سال و در 25است که آنرا در مدت 'تاریخ بیهقی'یادگار گذاشت،

بدبختانه بخش بزرگتر آن از میان رفته و بخش کوچکی باقی مانده که . نگاشتنیز 'تاریخ مسعودي'عود غزنوي است و از همین رو آنرا مربوط به دوره مس

. هاي زبان و ادبیات فارسی است با این حال آنچه مانده جزو گنج. خوانند میهمچنین از نظر، آنچه امروز . چراکه نثر بیهقی بسیار توانمند و شیوا ست

اریخ ي ت نامیم، تاریخ بیهقی را بهترین نمونه تاریخ می) شناسی روش(متدولوژي هاي هاي دیگر دوران اسالمی، تاریخ بیهقی کامال بر گزارش ي تاریخ چراکه وارون تقریبا همه. دانند کالسیک جهان اسالم می

تاریخ بیهقی همچنین از نظر محتوا، بازگو کننده رخدادهاي . هاي عادالنه بنا شده است هاي منصفانه و تحلیل راستین و داورينویسی سنتی و کتاب او را بهترین تاریخ به زبان ي تاریخ بیهقی را باید نماد و اسوه. همتاست رو بیغزنوي است و از این دوره

را بیشتر ما - واپسین وزیر محمود که به دست پسرش مسعود غزنوي اعدام شد - داستان حسنک وزیر . فارسی دانست


نویسی فارسی نداشت چراکه بسیار مهجور ماند و خیلی دیر یخرسد، تاریخ بیهقی تاثیري در تار وارون آنچه به نظر می. ایم خوانده .کشف و چاپ شد

.اند چند به چاپ رسانده ناشرانیاین کتاب را محمدتقی بهار و نیز علی اکبر فیاض و محمد جعفر یاحقی تصحیح کرده و http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3085 http://www.ensani.ir/fa/content/220232/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/283541/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/112856/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/265239/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/220099/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/212804/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/142859/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/273258/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/314504/default.aspx

--------------

.مرو -سده یازدهم - ناصرخسرو قبادیانی - 82

ناصرخسرو قبادیانی مروزي از شاعران و نویسندگان و فعاالن مذهبی اسماعیلی سده هجري سفري 437او در سال . غزنویان و آغاز سلجوقیان استپنجم هجري و روزگار

دستاورد این سفر . نشین آغاز کرد هاي مسلمان هفت ساله را به سراسر سرزمینکه 'ي ناصرخسرو سفرنامه'بها، کتاب ارزشمندي در ادبیات فارسی است به نام گران

مانی و غزنوي، نثر ناصرخسرو همچون نثر دوره سا. ي فارسی است نخستین سفرنامهي ناصرخسرو داراي اطالعات سفرنامه. ماند روان و توانمند است و به نثر بیهقی می

هاي ها در آن زمان و زمان بهایی در جغرافیاي تاریخی و گاه تاریخ سرزمین گراناو از خراسان تا آذربایجان و میانرودان و آفریقا و عربستان رفته و سپس . پیشین است

ناصرخسرو چنان زنده و رنگین ي سفرنامه. گردد ایران به بلخ باز میاز مسیر جنوب تواند پا به پاي نویسنده کند به سده پنجم هجري رفته و می است که خواننده احساس می

.شهرهاي ایرانی و غیرایرانی را ببیند. اند ي فراوانی اقدام به چاپ آن کردهها پور تصحیح کرده و انتشاراتی این کتاب را محمد دبیر سیاقی، همچنین ناصر وزین

.اند از این دسته... امیرکبیر، زوار، شرکت سهامی کتابهاي جیبی، نگاه، علمی و فرهنگی و http://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/280566/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/278390/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/284855/default.aspx http://ensani.ir/fa/content/239903/default.aspx http://x309k74b9ea1m.ensani.ir/fa/content/241796/default.aspx http://www.x309k74b9ea1m.ensani.ir/fa/content/204682/default.aspx http://encyclopediaofismailis.com/s/safarname.htm

---------------


. سیستان -سده یازده میالدي - تاریخ سیستان -83هاي پنجم و نام از دو مولف گمنام در سده نام کتابی است بی 'تاریخ سیستان'

مولف نخست تاریخ کهن سیستان را به زبان فارسی به سبک کهن . هشتم هجريافزون بر نثر خوب . نوشته و دیگري تاریخ دوره پسین را به آن افزوده است

کتاب و اهمیت آن براي زبان پارسی، محتواي تاریخی آن درباره تاریخ محلی همچنین در این کتاب اشعاري به زبان . سیستان در صدر اسالم اهمیت دارد

آن را در ي هاي پس از اسالم نقل شده است که نمونه فارسی از نخستین سدهاز تقلیدی شاید دهنده آن است که شعر فارس توان یافت و نشان جاي دیگر نمی

عنوان تاریخ سیستان را . شعر عربی نبوده و خاستگاه آن دربار سامانی نباشدبر آن ) 1302-1299(نویس روزنامه ایران ملک الشعرا بهار به پیروي از پاورقی

این کتاب را ناشرانی . از این کتاب یک نسخه منحصر به فرد وجود دارد. نهاد .اند دهچند از جمله معین به چاپ رسان

http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3108 http://www.ensani.ir/fa/content/209957/default.aspx http://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/289247/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/189525/default.aspx

-------- ------- .نیشابور -سده یازدهم و دوازدهم میالدي - شهرستانی -84

در سده پنجم هجري در روستاي شهرستان در نزدیکی نیشابور، محمد پسر عبدالکریم که به شهرستانی سرشناش شد به دنیا الملک که به دست خواجه نظام -ولی بآلخره در مدرسه نظامیه بغداد . بیشتر عمر را در جهانگردي و دانش آموزي گذراند. آمد

ها و مذاهب اي از فرقه این کتاب دانشنامه. است 'ملل و نحل'اش، وشت که مهمترینساکن شده و آثاري ن - بنیاد گذاشته شد . کند بندي می ، رومی و هندي بخش)عجم(هاي جهان را به چهار گروه بزرگ عرب، ایرانی شهرستانی ملت. دوران باستان است

. هاي باستانی ایران وجود دارد آیینهمتایی در ملل و نحل شهرستانی درباره فرهنگ و هاي فرهنگی بسیار بی آگاهیبه دست محسن ابوالقاسمی ترجمه 'هاي ایرانی در دوران باستان به روایت شهرستانی ها و کیش دین'این کتاب در ایران با نام

.شده انتشارات هیرمند به چاپ رسانده استhttp://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6427 http://www.ensani.ir/storage/Files/20120328144026-2015-1.pdf

--------------


. فارس -سده یازدهم و دوازدهم -بلخی ابن - 85اي گمنام است که نام خود را در کتاب در واقع از نویسنده 'فارسنامه'کتاب بنام

از همین رو بعدا . نیاورده ولی خود را اهل فارس و نیاکانش را از بلخ دانسته استه پنجم بلخی در پایان سد ي ابن فارسنامه. بلخی بر او گذاشته شده است عنوان ابن

هجري در زمان قدرت گرفتن سلجوقیان در فارس و پایان قدرت بویه در جنوب تر کتاب به جغرافیا و تاریخ فارس در ایران بخش بزرگ. ایران نگاشته شده است

کامال ) ان کتابویرایشگر(ي لسترنج و نیکلسون پردازد که به گفته باستان میخش معاصر با نویسنده از خود او و ولی ب. مزه اصفهانی استحرونویسی از آثار

همچنین فارسنامه از این جهت مهم است که از . حاصل مشاهدات عینی اوستنخستین آثار جغرافیایی به زبان فارسی است و نخستین اثر در تاریخ محلی فارس

. به زبان فارسینویسی دیگران در ایران به چاپ تصحیح و حاشیهاند و بارها با فارسنامه را چنانکه گفته شد، لسترنج و نیکلسون تصحیح کرده

نقی بهروزي و وحید دامغانی جالل تهرانی، علی کرم خان حیات داوودي، سید اهللا صفا، اهللا توان به ذبیح از آنان می. رسیده استاي از نیکلسون از مهمنصور رستگار فسایی بار دیگر با مقد. خورشیدي به چاپ رساندند 50بار کتاب را تا دهه 5اشاره کرد که

انتشارات اساطیر نیز در سالهاي اخیر این کتاب را . این کتاب را به چاپ رساند 1374شناسی در سال سوي انتشارات بنیاد فارس .به چاپ رسانده است

http://www.ensani.ir/fa/content/253110/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/252821/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/252750/default.aspx

--------------

. توس -سده دوازدهم میالدي - الملک خواجه نظام -86

الملک توسی افزون بر جایگاهی که در تاریخ سیاسی وزیر بنام و بزرگ سلجوقی نظامنامه یا سیرالملوك از جایگاه بلندي در ایران دارد، به عنوان نویسنده کتاب سیاست

نامه البته کتابی در حوزه تاریخ نیست و سیاست. ایران نیز برخوردار است فرهنگشاید بهتر باشد آنرا در کنار گلستان سعدي قرار دهیم ولی از منظر توجه به برخی

و بررسی پیوستگی ) به ویژه فرهنگ سیاسی و اجتماعی(عناصر فرهنگی تاریخ ایران . رسد الملک نمی ی به پاي شاهکار نظامفرهنگی ایران پیش و پس از اسالم هیچ کتاب

پیش از آن شاهنامه . نامه را باید پیروزي زبان فارسی بر عربی در نثر دانست سیاستاز زمان سلجوقی انبوه نویسندگان ایرانی، زبان فارسی را براي آثار سیاسی، ادبی و عرفانی . میخ فارسی را بر نظم کوبیده بودالملک را باید پیروزي اندیشه نامه نظام همچنین سیاست. ه آثار فقهی و برخی آثار علمی شدخود برگزیدند و عربی منحصر ب

تبار سلجوقی نخستین بار پس از اسالم به شکل رسمی از سالطین ترك. ایرانشهري در عرصه فرهنگ سیاسی ایران دانستاین آرمان با ضعف سلجوقیان و . ي ایرانشهر برداشته شدبهره گرفتند و با پیگیري وزیران ایرانی، گام بلندي در احیا 'شاه' عنوان


با این همه نقش . تجزیه امپراتوري آنان و سپس یورش مغولها چند سده به خاموشی گرایید تا با ظهور صفوي دوباره پا گرفت .ها باقی ماند الملک در تثبیت فرهنگ سیاسی ایران تا سده نامه نظام سیاست

.ر کبیر به کوشش جعفر شعار به چاپ رسانده استاین کتاب را انتشارات امیhttp://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/89492/default.aspx http://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/125415/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/318019/default.aspx http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/268069 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/394430

--------------

. بغداد - سده دوازده میالدي - حموي یاقوت - 87

'معجم البلدان'کتاب بنام او . زبان دانست او را باید واپسین جغرافیدان بزرگ عربپدر و مادر . ترین کتاب در جغرافیا به زبان عربی بود و کامل ترین تا مدتها جامع

وي او را نام حمتاجري به . یاقوت یونانی بودند که به بردگی در بغداد افتاده بودنددر جوانی پس از رهایی از یوغ بردگی به . خرید و از این رو لقبش حموي گشت

از سوریه تا خوارزم و جزایر . جهانگردي پرداخت و به دانشمندي بزرگ تبدیل شدخلیج فارس را پیموده و به هنگام لشکرکشی نخست مغول به سوریه بازگشت و در

م معجم االدبا دارد تاریخ ادبیات عربی تا کتاب دیگري به نا. حلب درگذشت .شناساند آنزمان را به کمال می

.نقی منزوي تصحیح و سازمان میراث فرهنگی به چاپ رسانده است معجم البلدان را علی

http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/37087/79/text h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/480851 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/5905/7/text

--------------

. همدان -سده دوازده میالدي -شاد اسدآبادي ابن -88

اي گمنام که برخی مولف را التواریخ والقصص کتابی است به فارسی از نویسنده جملم. ست همسان با تاریخ بلعمی کتاب به فارسی نزدیک به سره و. خوانند شاد اسدآبادي می ابن

هجري در آن آمده است ولی به راستی روشن 520حوادث جهان از زمان خلقت تا سال . نیست که در چه زمانی نگاشته شده است

آنرا تصحیح و ناشرانی چند که واپسین شان انتشارات سفیر 1318الشعرا بهار در ملک .اند اردهال باشد، به چاپ رسانده


h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/270543/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/201408/default.aspx h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/201713/default.aspx http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/47608

-------------

. بیهق سبزوار - سده دوازدهم میالدي -فندق بیهقی ابن -89یسنده کتاب تاریخ بیهقی او را نباید با ابوالفضل بیهقی وزیر دولت غزنوي و نو

دورهچندي پس از ابوالفضل بیهقی، در )فندق ابن( ابوالحسن بیهقی .یکی گرفت. گویا با خیام نیشابوري نیز دیداري داشته است. زیست سلطان سنجر سلجوقی می

'تاریخ بیهق'همچنین کتابی به نام . فندق آثار فراوانی در ادبیات و ریاضی دارد ابن سودمنديهاي نوشته که نوعی تاریخ محلی درباره سبزوار خراسان است و آگاهی

ومی، کتاب اصلی او درباره تاریخ عم. دهد سلجوقی و غزنوي می دورهدرباره نگاران پس التجارب نام داشته که به دست ما نرسیده ولی بسیاري از تاریخ مشارب

از جمله . اند از او درباره تاریخ سلجوقیان و خوارزمشاهیان از مطالب آن بهره برده .اثیر عطاملک جوینی و ابن

این کتاب را احمد بهمن یار تصحیح کرده و کتابفروشی فروغی آنرا به چاپ .استرسانده

h p://www.ensani.ir/fa/content/252732/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/65559 h p://iranshahr.org/?p=14171 h p://www.ical.ir/index.php?op on=com_k2&view=item&id=5371:%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D9%81%D9%86%D8%AF%D9%82-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C/-%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA%DB%8C&Itemid=9&tmpl=component&print=1

---------------

. مرو - سده دوازده میالدي -ابوسعد سمعانی -90

درباره 'االنساب'یکی . دان خراسانی دو کتاب تاریخی مهم دارد نگار و جفرافی این تاریخکه به تاریخ محلی 'تاریخ مرو'هاي معروف عرب است و دیگري شناسایی نیاي شخصیت

.پردازد سلجوقی و خوارزمشاهی می دورهمرو در


---------------


.اصفهان - سده دوازدهم میالدي - عمادالدین اصفهانی -91

هاي الدین ایوبی راه یافت و در جنگ او از دبیران اصفهان بود که به دولت سلطان صالح . نوشت 'فتح القسی فی الفتح القدسی'کتابی به عربی در این باره با نام . صلیبی شرکت جست

.او همچنین مجموعه شعري به زبان عربی دارد


--------------

. کرمان -سده دوازده میالدي - ابوحامد کرمانی -92

او کتابی درباره تاریخ محلی کرمان . پزشک و تاریخنگار بنام کرمانی در عصر سلجوقیانابوحامد . شود که به تاریخ افضل نیز شناخته میدارد 'بدایع الزمان فی وقایع کرمان'به نام

: اصطالح او(چه او از پیشگامان ساخت بیمارستان . شناسند را براي پزشکی بیشتر میابوحامد همچنین از نخستین کسانی است که به بهداشت و پیشگیري . بوده است) مارستان

.در پزشکی توجه کرده است

--------------

.نیشابور - سده دوازده میالدي -وري ظهیرالدین نیشاب -93

از 'سلجوقنامه'. دانیم از زندگی این دانشمند عصر طغرل، فرزند ارسالن، چیز زیادي نمیمنابع مهم سده ششم هجري در ایران است که برخی از مطالب آن در کتاب دیگر آن

. دوره و دوره هاي بعدي تکرار شده است .نوشته شده، روان و ساده استي که ا رهنثر کتاب به نسبت دو

تصحیح کرده و انتشارات اساطیر به ) الملک حمید(این کتاب را میرزا اسماعیل افشار .چاپ رسانده است



h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/863075 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/352311

---------------

. ري -سده دوازده میالدي -انوشیروان پسر خالد کاشانی - 94

الملک راه یافت و در از خاندانی کاشانی در ري زاده شد و به دستگاه اداري خواجه نظامزمان سلطان محمد به وزیري هم رسید ولی دیري نپایید و به بغداد رفت و دیوانساالر دستگاه

به زبان فارسی درباره تاریخ سلجوقیان 'فثه المصدورن'کتاب او به نام . خالفت عباسی شداین کتاب را عمادالدین اصفهانی به عربی برگرداند و بنداري . دارد که بسیار اهمیت یافت

نثر . اند ي عربی و نسخه فارسی هر دو موجود و سرشناس نسخه خالصه. آنرا خالصه کرد .کتاب متکلف و خواندن آن دشوار است

.دي این کتاب را تصحیح و انتشارات توس به چاپ رسانده استامیرحسین یزدگر

h p://www.mirasmaktoob.ir/d.asp?id=10950 http://uijs.ui.ac.ir/rpll/browse.php?a_code=A-10-1-80&sid=1&slc_lang=fa h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/3836/39/text

-----------------

.بغداد - سده دوازدهم میالدي - موید بغدادي – 95منشی عالءالدین تکش خوارزمشاه که مجموعه اي از اسناد رسمی و نامه هاي

'التوسل الی الترسل'دوستانه و شخصی دولتمردان خوارزمشاهی را در کتابی به نام به یادگار گذاشته که شاید کهن ترین منبع اسناد رسمی و منشات در تاریخ سنتی

. ایران باشدح کرده و انتشارات اساطیر به چاپ رسانده این کتاب را احمد بهمنیار تصحی

.است


.راوند کاشان - سده دوازده و سیزده میالدي - الدین راوندي نجم -96محمد بن علی بن سلیمان راوندي وزیر سلجوقی در سده شش و هفت هجري است

که مدتی در دربار طغرل از سلجوقیان ایران و سپس در دربار کیخسرو ارسالن از الصدور و راحه'کتابی درباره تاریخ سلجوقیان دارد به نام . سلجوقیان روم خدمت کرد

سلجوقی را دورههاي تاریخی کتاب به زبان فارسی که اهمیت دیگر 'السرور آیهنثر این کتاب مصنوع و متکلف است ولی خواندن آن به سختی دیگر آثار هم . نیافت

در آن است ) شعرهاي پهلوي(دیگر ویژگی این کتاب وجود فهلویات . دوره نیستراوندي وزیر سلجوقی را نباید با قطب . که مورد توجه ادیبان قرار گرفته است

ه شیعه که معاصر او بود و همچنین ابن راوندي، اندیشمند زندیق که چند راوندي، فقیما و نویسنده دوره پهلويزیست و البته مرتضی راوندي، پژوهشگر سده پیشتر می

. کتاب سترگ تاریخ اجتماعی ایران اشتباه گرفتکتاب را انتشارات امیرکبیر و اساطیر . استالصدور را عباس اقبال تصحیح کرده و مجتبی مینوي بر آن حاشیه نوشته کتاب راحه

.اند به چاپ رساندهh p://www.ensani.ir/fa/content/38137/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/352311

---------------

. بغداد -سده دوازده و سیزده میالدي -جوزي ابن -97

. جوزي است ابوالفرج سرشناس به ابن ،عباسی بغداد هنگاران بنام دور از واپسین تاریخ 100از امامان مذهب حنبلی و از بزرگترین دانشمندان سده ششم هجري که بیش از

. رساله در فقه و حدیث و علوم دینی و همچنین تاریخ و حکمت و ادب و طب داردبه ویژه دورهاز آثار مهم تاریخی آن 'المنتظم فی تاریخ الملوك و االمم'کتاب

درباره خاندان 'اخبارالبرامکه'دیگري به نام کتاب . استدرباره خالفت عباسی او سبط بن جوزي نیز از تاریخنگاران بنام است که کتابی به نام ي نوه. برمکیان دارد

.دارد 'مرآت الزمان فی تاریخ االعیان'

http://www.ensani.ir/fa/content/156150/default.aspx h p://h pwww.ensani.ir/fa/content/73669/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/257501/default.aspx

---------------


. موصل - سده دوازده و سیزده میالدي -اثیر ابن - 98نویسان مسلمان و شاید پس از طبري ترین تاریخ علی بن اثیر از بنام

اي بزرگ او مجموعه. نویس به زبان عربی بوده است ترین تاریخ بزرگهجري 628در از تاریخ بشر را از آغاز تا دو سال پیش از مرگ خود

ي زیادي البته تاریخ او تا اندازه. نگاشته است 'الکامل فی التاریخ'به نام ولی درباره وقایع پس از تاریخ طبري . رونوشت از تاریخ طبري است

دست به دامان منابع معتبر دیگر شده و درباره رویدادهاي معاصر از دلیل تیزبینی و اثیر را به ابن. روایات شفاهی یا عینی بهره جسته است

سلجوقی و خوارزمشاهی و یورش دورهتاریخ او به ویژه درباره . اند اش بسیار تحسین کرده ریزسنجی و نگاه نقادانه و منطقی . جایگزین است نخست مغول منبعی بی

.این کتاب مفصل را سیدحسین روحانی به فارسی ترجمه کرده و انتشارات اساطیر به چاپ رسانده استhttp://www.ensani.ir/fa/content/50713/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/315589/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/182799/default.aspx

--------------

. بخارا - سده سیزدهم میالدي - محمد عوفی -99

در جوانی به دلیل یورش مغوالن و برافتادن خوارزمشاهیان به هند گریخت و تا پایان است که در 'جوامع الحکایات و لوامع الروایات'کتاب بنام او . زیست عمر در سند می

. نیست) معاصر او(شباهت به گلستان سعدي سبک او بی. سده هفتم هجري نگاشت . اي تاریخی دارد هاي کتاب او بنمایه ولی بخشی از قصه

جعفر شعار تصحیح و انتشارات علمی فرهنگی 1363این کتاب فارسی را در سال .منتشر کرد

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/39913 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/23419/45/text

---------------


). ترکیه امروزي(میلط -سده سیزدهم میالدي -عبري ابن - 100ترین اي بود که به کیش مسیحیت گروید و از بنام یهودي زاده ،ابوالفرج ملطی

او را . ي حکومت مسیحیان در آسیاي صغیر بود هاي بیزانس در واپسین سده اسقفعبري گویند که اشاره به همین نژاد و به عربی، ابن bar-hebraeusبه التین

از او آثاري در تاریخ و فلسفه و االهیات مسیحی موجود است . اش است یهوديادبیاتی که نزدیک . دانند که آنرا پایان بخش باشکوهی براي ادبیات سوریانی می

عبري کتاب تاریخ خود با ابن. یک هزاره حامل فرهنگ مسیحیان خاورمیانه بودکه خودش به عربی برگرداند، را از آفرینش آغازیده و 'مختصرالدول تاریخ'نام

هاي کلیساهاي مسیحی در این کتاب او از سالنامه. رساند به زمان معاصر خود می دورههایی به مسیحیان ایران در در کتاب او اشاره. شرقی و غربی بهره برده است

.ساسانی و حوادث سیاسی پس از اسالم نیز شده است

این کتاب را عبدالمحمد آیتی به فارسی برگردانده و انتشارات علمی فرهنگی به .چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/241732/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/127893/default.aspx h p://www.cgie.org.ir/fa/publica on/entryview/6510 h p://lib.eshia.ir/23022/4/1491 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/107368

----------------

. سبزوار -سده سیزدهم میالدي -عطاملک جوینی - 101

اي صاحب منصب در خراسان بود که پس از محمد جوینی از خانوادهبهاءالدین او در . یورش مغوالن به آنان نزدیک شده و به مغولستان نیز سفر کرد

از این رو کتاب او به نام . لشکرکشی به الموت و بغداد همراه هوالکوخان بودو به زبان فارسی بهترین سند براي شناخت تاریخ ایران 'تاریخ جهانگشاي'

از همین رو بعدا به عنوان فرماندار بغداد منسوب . است دورهخاورمیانه در آن نثر کتاب متکلف و مصنوع و خواندن آن دشوار .آرامگاه او در تبریز است. شد

.است

این کتاب را احمد خاتمی تصحیح و نشر علم و همچنین انتشارات هرمس به .چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/313152/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/308990/default.aspx h p://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3090 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/269082


h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/953684 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/544773 h p://www.ical.ir/index.php?op on=com_k2&view=item&id=11362:%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B4%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%88%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84/-%D8%B5%D8%AF%DB%8C%D9%82%D9%87-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%8C-%D9%84%DB%8C%D9%84%D8%A7-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C&Itemid=9

---------------

. اصفهان - سده سیزدهم میالدي -بنداري اصفهانی - 102فتح بن علی بنداري از ادیبان بنام ایران سده هفتم هجري است که به برگردان و

ناسیم، ش می او را براي دو کتاب. ویرایش کردن آثار فارسی به عربی پرداختي که خالصه 'تاریخ سلسله سلجوقی'یا 'النصره و نخبه العصرهزبده 'نخست کتاب. از عمادالدین اصفهانی بوده است 'نصره الفتره و عصره الفطره'کتابی به نام

از 'نفثه المصدور'کتابی فارسی به نام ي عمادالدین خود این کتاب را از ترجمهشاهنامه بنداري که دیگري . انوشیروان پسر خالد کاشانی فراهم آورده بود

شاهنامه بنداري . سال پس از فردوسی بوده است 250شاهنامه به عربی، ي ترجمهاگرچه تقریبا هیچ بازخوردي در جهان عرب و طبعا در ایران زمین نیافت، ولی

چراکه . اخیر براي ویرایش و تصحیح شاهنامه کمک رسان بوده استي در سدهگران مجبورند گاه با مقابله با ود شاهنامه فردوسی موجود است چندان کهن نیست و ویرایشهایی که از خ بدبختانه نسخه

شخصی هاي البته شاهنامه بنداري نیز خالصه بوده و تقریبا هیچکدام از بیت. شاهنامه پی ببرند هاي عربی، به اصالت بیتي نسخهشاهنامه فردوسی، 'شاهنامه بنداري را عبدالمحمد آیتی با عنوان . ردفردوسی که در احوال و اوصاف خویش سروده را دربر ندا

به چاپ رسیده 1380به فارسی برگردانده و انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در سال 'تحریر عربی بنداري اصفهانی .است

.ران به چاپ رسانده استکتاب تاریخ سلسله سلجوقی یا زبده النصره را محمد حسین جلیلی ترجمه و بنیاد فرهنگ ایh p://ww.ensani.ir/fa/content/271782/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/189353/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/720308 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/41875 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/37669

--------------


. جوزجان -سده سیزدهم میالدي - منهاج سراج - 103

از دانشمندان دربار دودمان غوریان در شمال افغانستان کنونی و همچنین اوضاع را به عنوان یک 'طبقات ناصري'خوارزمشاهی است که کتاب دورهند در سیاسی ه

. تاریخ عمومی در میانه سده هفتم هجري به فارسی تالیف کرده است

پژوهشگر (از جمله عبدالحی حبیبی . این کتاب چند بار تصحیح و چاپ شده است .و انتشارات اساطیر) افغان

h p://www.ensani.ir/fa/content/263201/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/279594/default.aspx h p://vista.ir/content/115121/%D9%85%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D9%88-%D8%B7%D8%A8%D9%82%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C/ h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/5027/135/image

---------------

. کرمان -سده سیزدهم میالدي -ناصرالدین منشی کرمانی - 104او را با دو کتاب . فرهنگی کرمان در سده هشتم هجري است هاي از مهمترین چهره

در تاریخ کرمان که عباس 'سمط العلی للحضره العلیا'یکی . ناسیمش می تاریخی فارسینسائم االسحار من 'رده و دیگري اقبال با بهره از محمد قزوینی آنرا تصحیح و چاپ ک

. است -به جز وزیران دودمان بویه - که تاریخ وزراي پس از اسالم 'لطائم االخباراهمیت کتاب . اند اگرچه او نام خود را در این کتاب نبرده ولی آنرا به او منسوب داشته

ز او او در تاریخ وزرا چنان است که سیف الدین عقیلی و خواندمیر به پیروي امنشی کرمانی از کسانی است ،به باور فریدون الهیاري. اند کتابهایی در این باره نگاشته

یشه ایرانشهري را پس از یورش مغول به ایران نگه داشته و باعث پویایی آن در اند که . پسین شده است هاي دوره

، تصحیح و از )محدث(االسحار به دست میرجالل الدین حسینی ارموي کتاب نسائم .سوي انتشارات اطالعات به چاپ رسیده است

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/69237 http://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/18103 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/269684

--------------


.قزوین -سده سیزدهم میالدي - زکریاي قزوینی - 105

آور او دو کتاب نام. عباسی در سده هفتم هجريهاي خالفت از دانشمندان و قاضیان واپسین سالهاي این کتاب به زبان. درباره جانورشناسی 'الموجودات المخلوقات و غرایب عجایب'یکی . دارد

جغرافیا به زبان ي درباره 'آثارالبالد و اخبارالعباد'دیگري . گوناگون اروپایی ترجمه شده استمیرهاشم محدث دوباره . فارسی هم برگردانده شده است محمدشاه قاجار به دورهعربی است که در

.این کتاب را ترجمه و انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانده است


---------------

. گرگان -سده سیزدهم میالدي -بی بی ابن - 106امیرناصرالدین حسین جعغري رغدي از پدر و مادري اهل فضل و کمال در سده هفتم

او به خاطر مادرش که از ستاره شناسان دستگاه خوارزمشاهی بود، ابن . هجري زاده شدنگاري ها رفت و به تاریخ او در جوانی به دمشق و دربار ایوبی. بی خوانده شده است بی

ور نام 'بی بی تاریخ ابن'که به 'العالئیه فی امورالعالئیه االوامر'او در کتاب . روي آورد 588هاي است تالش کرده ذیلی بر تاریخ جهانگشاي جوینی بنگارد و رویدادهاي سال

این کتاب از آثار مهم فارسی در . هجري را درباره سلجوقیان روم ثبت کند 679تا است که آنرا مهمترین کتاب در شناخت سلجوقیان روم ) امروزيترکیه (آناتولی کتاب . این کتاب به دست مولفی گمنام با نام سلجوقنامه خالصه شده است. میدانندمنحصر به فرد و تازه یافت شده از ایاصوفیه استانبول دارد که ژاله متحدین آنرا اي نسخه

.فرهنگی آنرا به چاپ رسانده است تصحیح کرده و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعاتh p://vista.ir/content/113306/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C/ h p://www.ical.ir/index.php?op on=com_k2&view=item&id=6243:%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87-%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C-%D8%AA%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD-%D8%B4%D8%AF&Itemid=8 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/48733

----------------


. اربیل -سده سیزده میالدي -خلکان ابن - 107

از دانشمندان و نویسندگان و قاضیان شافعی مذهب سده هفتم هجري است که نسب خود وفیات االعیان و 'او در کار تاریخ کتابی به نام . اندرس می -وزیران ایرانی -را به برمکیان

بزرگ تاریخ اسالم یا به ايه به زبان عربی دارد که درباره شخصیت 'انباء ابناء الزماناو خلیفکان و اصحاب را از فهرست خود حذف کرده و به . اصطالح علم رجال است

چون وزیران و دانشمندان پرداخت و اثر او از مهمترین آثار در هایی دیگر شخصیت . فرهنگی پس از اسالم است هاي شناخت چهرهي زمینه

به فارسی 'منظراالنسان'ظهیرالدین اردبیلی با عنوان این کتاب سه سده بعد به دست .دانشگاه ارومیه این کتاب فارسی را چاپ کرده است ااخیر. برگردان شد

h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/191590/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/289903/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/262164/default.aspx h p://www.cgie.org.ir/fa/publica on/entryview/1671 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/415836

--------------

. شبانکاره فارس - سده سیزدهم میالدي - اي بکر شبانکاره محمد ابی - 108

را بیشتر اش از شاعران و مدیحه پردازان سده هشتم هجري دربار ایلخانی بود که سرشناسیاو این کتاب را به سبک . اش است تا شاعري 'مجمع االنساب'مدیون کتابی تاریخی به نام . ولی هرگز به پاي آن و دیگر آثار مهم دوره ایلخانی نرسیده استجهانگشاي جوینی نگاشته

کتاب درواقع تاریخ عمومی بوده است که بخش بزرگی از آن نابود شده و آنچه مانده نویسنده با بهره گیري از . مغول است دورهتاریخ دوران پس از اسالم به ویژه کل ي درباره

ندنامه و کلیله و دمنه تالش کرده این سبک منسوخ آثار ادبی و سیاسی چون قابوس نامه و پ . شده را زنده گرداند

.این کتاب فارسی را میرهاشم محدث تصحیح کرده و انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/178759/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/256312/default.aspx http://ensani.ir/fa/content/252736/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/263343/default.aspx

---------------


. دمشق - سده سیزده و چهاردهم میالدي - ابوالفدا - 109

یورش مغول مدتی هم در مصر ساکن بود و با دولتمردان دورهاز دانشمندان سوري که در المختصر فی "به کتاب . او چند کتاب در تاریخ و جغرافیا دارد. خاندان ایوبی ارتباط داشت

که مطالب آن بسیار سودمند و علمی درنظر اند او لقب تاریخ ابوالفدا داده "االخبار البشرب جاهلی و همچنین بخش دوم کتاب که درباره به ویژه بخش تاریخ اعرا. گرفته شده است

.وقایع معاصر خود نویسنده است

http://library.tebyan.net/newindex.aspx?pid=102834&ParentID=0&BookID=97565&MetaDataID=27846&Volume=6&PageIndex=11&PersonalID=0&NavigateMode=CommonLibrary&Content=

--------------

.فارس -سده سیزدهم و چهاردهم میالدي - قاضی بیضاوي - 110

نظام 'شیراز در سده هفتم هجري است که کتاب از دانشمندان و فقیهان شافعی مذهب در این کتاب تاریخ انبیا، خلفاي اموي و عباسی و . اند را به او منسوب داشته 'التواریخ

. ایرانی و ترك و مغول و اتابکان فارس به زبان فارسی بازگو می شود هاي حوادث سلسله

فه محمود افشار به چاپ رسانده این کتاب را سید هاشم محدث تصحیح و انتشارات موقو .است

h p://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2483 h p://www.ensani.ir/fa/content/263454/default.aspx

--------------

. مازندران -سده سیزدهم و چهاردهم میالدي -ابن اسفندیار - 111اثر ابن اسفندیار در سده هفتم هجري نگاشته شده 'تاریخ طبرستان'کتاب سرشناس

این اثر شامل داستانهاي اساطیري و تاریخی درباره طبرستان دوران باستان و . استهمچنین برخی رویدادهاي پس از اسالم تا زمان فروپاشی خاندان باوندیان طبرستان در

ان یکی به دلیل نثر فارسی شیوا و زیبا و داشتن تاریخ طبرست. یورش مغول است دورهداراي 'تنسري نامه'اشعار و نوشتارهایی به زبان طبري و دیگري به دلیل دربر داشتن

اردشیر بابکان و دورهبوده به پهلوي که آنرا به اي تنسر نام رسالهي نامه. اهمیت استابن مقفع به عربی ترجمان کرده و ابن این کتاب را . اند موبد او، تنسر منسوب کرده


را نگاشت و حوادث این سالها را به 'تاریخ رویان'سال بعد اولیاءاهللا آملی کتاب 150. اسفندیار آنرا به پارسی برگردانده است .ابن اسفندیار افزود 'تاریخ طبرستان'

اثر ابن اسفندیار را به انگلیسی برگرداند و در ایران نیز به کوشش عباس اقبال 'تاریخ طبرستان'ادوارد برآون نخستین بار . نیز نخست با تصحیح عباس خلیلی و سپس منوچهر ستوده به چاپ رسیده است 'تاریخ رویان'. آشتیانی به چاپ رسیده است

که نویسنده دو ) در دوره صفوي(رویان و مازندران وجود دارد اثر ظهیرالدین مرعشی همچنین کتابی به نام تاریخ طبرستان و . فصل دیگر به تاریخ رویان آملی افزوده است

همین نویسنده یعنی . این کتاب در سن پترزبورگ کشف شده و به چاپ رسید و در ایران عباس شایان آنرا تصحیح کرده است .دور تا دوره صفوي هاي درباره تاریخ محلی آن سامان از گذشته 'تاریخ گیالن و دیلمستان'مرعشی، کتاب دیگري دارد به نام

h p://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3112 h p://www.ical.ir/index.php?op on=com_k2&view=item&id=4654:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B7%D8%A8%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%86%DA%A9%D8%AA%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%D9%86/-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%AA%DB%8C%E2%80%8F&Itemid=9 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/65587 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/916551

---------------

. تبریز -سده سیزدهم و چهاردهم میالدي -اهللا و دیگران الدین فضل رشید - 112از اهالی همدان بود که در زمان هوالکو اي اهللا همدانی، یهودي زاده رشیدالدین فضل

. خان مسلمان شد و به مرور در دیوان ایلخانی پیشرفت کرده و به وزارت رسیده کار نگاشتن تاریخی شد که تا آنزمان فضل اهللا با پشتیبانی غازان خان دست ب

جامع التواریخ که به سرپرستی و ویراستاري فضل اهللا همدانی در . نمونه نداشت 'تاریخ نویسی چندنفره'کهن از اي سال به زبان فارسی تدوین شد، نمونه 10مدت

همه در واقع . ناسیمش می 'تاریخ کمبریج'معاصر آنرا زیر عنوان دورهاست که در امکانات امپراتوري بزرگ و پهناور ایلخانی یکجا فراهم آورد تا تاریخ همه آسیا از

. این کتاب سترگ در سه بخش تدوین شد. ازل تا روزگار کنونی نگاشته شودبخش دوم تاریخ جهان از آدم ابوالبشر تا . بخش نخست تاریخ اقوام ترك و مغول

ن در دوره ساسانی و بخش سوم به پیامبر اسالم و فتوحات عرب و تاریخ ایرانثر .دش می را شامل 'مسالک و الممالک'و 'صوراالقالیم'جغراقیا که همان کتابهاي

.این کتاب ساده و روان استاین کتاب با چند تصحیح و از سوي چند انتشاراتی به چاپ رسیده که شاید معتبرترین آن جعفر شعار و انتشارات علمی

.فرهنگی باشد .اوست هاي که شامل نامه 'سوانح االفکار'یدالدین کتاب دیگر دارد به نام رش

h p://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=4364 h p://www.ensani.ir/fa/content/97292/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/7636/default.aspx


h p://www.mail.ensani.ir/fa/content/240310/default.aspx h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/263087/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/313518/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/24109 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/292559 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/238843 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/90306 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/3436/338/text

---------------

بناکت - سده سیزده و چهارده میالدي - فخرالدین داوود بناکتی - 113 ). تاجیکستان کنونی(

لباب روضۀ اولی اال'از شاعران دربار غازان خان مغول که کتابی در تاریخ به نام در تاریخ عمومی جهان از آدم ابوالبشر تا دوره 'فی معرفۀ التواریخ و االنساب

برخی کتاب او را خالصه اي از کتاب سترگ جامع التواریخ . ابوسعید ایلخانی داردرشیدي میدانند و برخی بر این باورند که این کتاب بخش هایی درباره ي تاریخ

متن کتاب همچون نثر سده هشتم هجري، . دهچین دارد که در جامع التواریخ نیام .نسبتا سنگین و پیچیده ولی توانمند و پخته است

این کتاب را جعفر شعار تصحیح کرده و انجمن آثار و مفاخر ملی به چاپ رسانده .است

----------

.کاشان -سده سیزدهم و چهاردهم میالدي -ابوالقاسم کاشانی - 114خاندان وى هنرمند و بیشتر . تاریخنگار سده هفتم و هشتم هجرى است

او از دستیاران خواجه رشیدالدین . اند کارى ماهر بوده افراد آن در کاشىولی پس از . اهللا در تدوین اثر سترگ جامع التواریخ رشیدي بود فضل

سلطان محمد (مرگ او که به جایگاه تاریخنگاري دربار الجایتو رسید، مدعی شد که نویسنده ي جامع التواریخ او بوده و )خدابنده

این ادعا ! رشیدالدین اثر او را سرقت کرده و به نام خود زده است . هرگز پذیرفته نشد

تدوین کرد که 'زبده التواریخ'کاشانی شاید به همین دلیل کتابی با نام . دبرخی آنرا رونوشت و خالصه اي از جامع التواریخ رشیدي میدانن

زبده التواریخ عنوان تکراري است که در تاریخنگاري فارسی بسیار به نباید آنرا با زبده التواریخ حافظ ابرو، زبده التواریخ مستوفی، . کار رفته


.یکی گرفت.. زبده التواریخ صدرالدین حسینی و .ان محمد خدابنده میپردازدکه به وقایع دوره سلط 'تاریخ الجایتو'کاشانی کتاب مستقل تر دیگري دارد به نام

.زبده التواریخ را محمد تقی دانش پژوه تصحیح کرده و موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی به چاپ رسانده است .تاریخ الجایتو به کوشش مهین همبلی از سوي بنگاه ترجمه و نشر کتاب به چاپ رسیده است

---------

.تبریز -دي سده چهاردهم میال - ابوبکر قطبی اهري - 115

تیموري ابوبکر قطبی اهري نجم بود که دورهاز بزرگان فرهنگی آذربایجان در کتابی در تاریخ تبریز نگاشت و آنرا به جریده نامگذاري کرده و به نام شیخ اویس

گوناگون هاي این کتاب فارسی بیشتر به تاریخ ایران و به ویژه تبریز در دوره. کرد . و مملو از اشعار زیباي فارسی است پردازد می پس از اسالم

نسخه منحصر به فرد آن در لیدن نگهداري شده و در ایران به دست ایرج افشار .تصحیح شده و انتشارات ستوده در تبریز آنرا به چاپ رسانده است


--------------

.تبریز -سده چهاردهم میالدي -) شامی(الدین تبریزي نظام - 116تیمور به آنجا لشکر کشید و از او خواست 795در جوانی به بغداد رفت تا اینکه در

به 806آغاز به نوشتن تاریخ خود کرد و در 804او در . فتوحات او را قلمی کندکتاب او با نام . همراه تیمور به آذربایجان برگشت و تا زمان مرگ در تبریز ماند

تیمور است و نویسنده رخدادهاي زمان تیمور و ي ترین نوشته درباره کهن 'ظفرنامه'او را به چشم دیده و بسیاري از کشتارهاي او را به ثبت رسانده هاي لشکرکشی

شرف الدین علی یزدي پس از او .تا ساده و روان دارداین کتاب نثري نسب. استآنکه و بخشهایی از نوشتار شامی را بی 'ظفرنامه یزدي'کتاب دیگري نوشت به نام

اهللا منشی کتاب کس دیگري به نام روح. نامی از او ببرد در کتاب خود آورد. است 'یزديي ظفرنامه'که تحریري از همان 'تاریخ پسندیده'دیگري نوشته به نام

را احمد پناهی سمنانی تصحیح کرده و نشر بامداد به چاپ رسانده 'شامیي ظفرنامه'را نخست اورنبایف ازبکستانی و محمد لوي عباسی و سپس 'ظفرنامه یزدي'. است

سالمی به چاپ سیدسعید میرمحمدصادق و عبدالحسین نوایی تصحیح کرده و انتشارات کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شوراي ا


.رسانده است .تاریخ پسندیده را جمشید کیانفر تصحیح و انتشارات اساطیر به چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/220173/default.aspx h p://www.mirasmaktoob.ir/d.asp?id=11281 h p://www.historylib.com/site/SViewDocument.aspx?DocID=1058&RT=List h p://www.ensani.ir/fa/content/252621/default.aspx

-------------

. شیراز -سده چهاردهم میالدي -محمود کتبی - 117

معین الدین یزدي از دانشمند همروزگار حافظ شیرازي و شاه شجاع، از کارمندان دستگاه نوشته که به "مواهب الهی"کتابی به نام . ردند بودک می مظفر که بر فارس فرمانروایی آلدشوار بود که نیم اش نثر او به فارسی چنان متکلف و فهم. سرشناش شد "تاریخ آل مظفر"

سده پس از او، کسی به نام محمود کتبی آنرا ساده و فهم پذیر کرده و اندکی نیز به آن این کتاب را حسینقلی ستوده تصحیح و . آل مظفر را کامل کرده باشد افزوده تا تاریخ

.انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسانده است

h p://www.mail.ensani.ir/fa/content/252737/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/65574

------------

. خواف -سده چهاردهم میالدي -حافظ ابرو - 118الدین عبداهللا بهدادینی خوافی سرشناس به حافظ ابرو از تاریخنگاران عصر تیموري شهاب

از طی کردن مسیر رشد و پیشرفت به دولت تیمور و پس ). سده هشتم و نهم هجري(را در تاریخ 'مجمع التواریخ السلطانیه'او کتاب . پس از او شاهرخ و بایسنفر راه یافت

این . اند نیز گفته 'تاریخ حافظ ابرو'و 'زبده التواریخ'به این کتاب . عمومی جهان نگاشتاو این کتاب را به سلطان . باشد 'یديجامع التواریخ رش'کتاب تالش داشته تقلیدي از نثر فارسی حافظ ابرو سقوط گام به گام نثر زیبا و ساده . بایسنفر تیموري پیشکش کرد

فارسی را به سوي نثر متکلف و مصنوع و غیرقابل فهم با بیشمار واژگان عربی نشان . یافت تیموري و صفوي جا افتاد و تا پایان قاجار ادامه دورهنثري که از . میدهد

.این کتاب به دست کمال حاج سید جوادي در چهار جلد تصحیح و چاپ شده استh p://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=5707 h p://vista.ir/content/122631/%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%88/ http://www.ensani.ir/fa/content/55671/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/252402/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/293142/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/283186/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/9232/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/266223/default.aspx


--------------

. خراسان - سده چهاردهم تا هفدهم -ابوطالب حسینی تربتی - 119

ملفوظات یا واقعات تیموري درباره ذیل کتابی است به نام 'تزوکات تیموري'کتاب ابوطالب حسینی تربتی در زمان شاه . تاریخ تیمور لنگ منتسب به خود امیر تیمور

جهان در هند آنرا نگاشته و ادعا کرده که اصل کتاب به زبان ترکی و به دست تیمور ی ولی پژوهشگران اروپایی و ایران. لنگ نگاشته شده و او آنرا به فارسی برگردانده

هایی این ادعا را رد کرده و بر این باورند که خود ابوطالب تربتی از روي دست نوشتهي ظفرنامه'هایی چون که از مدتها پیش نگاشته شده بوده و همچنین نگاه به کتاب

هاین کتاب همچون همه آثار دور. این کتاب را به فارسی سرهم کرده است 'شامی . از واژگان ترکی و مغولی استایلخانی و تیموري مملو

.از مجتبی مینوي به چاپ رسیداي با مقدمه 1342این کتاب در سال

h p://www.cgie.org.ir/ar/publica on/entryview/5716 h p://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3521

--------------

. حله - سده چهاردهم میالدي - طقطقی ابن - 120

طقطقی، از تاریخنگاران سده هفتم و هشتم ابو عبداهللا محمد بن طباطبا سرشناس به ابنکتاب تاریخ فخري از . دانیم عرب شیعه چیز زیادي نمی از زندگانی این تاریخنگار. هجري

.استمهمترین آثار تاریخی عصر مغول به زبان عربی

این کتاب را محمد وحید گلپایگانی ترجمه و انتشارات علمی فرهنگی به چاپ رسانده .است

h p://www.ensani.ir/fa/69425/pro le.aspxfi h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/252545/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/69138 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/109602

--------------


. شیراز - سده چهاردهم میالدي -وصاف شیرازي - 121

نام وصاف، از دولتمردان دوره ایلخانی و از نزدیکان عبداهللا شیرازي سرشناس با 'رالعصاا تجزیهر و المصاا تجزیه'او کتابی به نام . اهللا همدانی است الدین فضل رشید

و آنرا تکمیل و . به زبان فارسی نگاشت که به تاریخ وصاف سرشناسی یافتز ازل تا آغاز سده و حوادث تاریخی را ا. نددان می تاریخ جهانگشاي جوینیي ادامه

در تاریخ وصاف نکات جالبی درباره اسماعیلیه و . گیرد هشتم هجري دربر میبراي نثر متکلف و مصنوع اي تاریخ وصاف را الگو و نمونه. یابیم حسن صباح می

که خواندن آن کم از خواندن یک کتاب اند و منشیانه در تاریخ فارسی گرفته .غیرفارسی نیست

آیتی این کتاب را تصحیح کرده و انتشارات علمی فرهنگی به چاپ عبدالمحمد .همچنین انتشارات دانشگاه تهران. رسانده است

h p://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3146 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/792980 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/580749 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/267965

--------------

. قزوین -سده چهاردهم میالدي -حمداهللا مستوفی - 122

حمداهللا مستوفی در این . ردندک می ایلخانی مدتها بر فزوین حکومت دورهمستوفیان در از حمداهللا مستوفی دو اثر دیگر . به زبان فارسی شد 'تاریخ گزیده'دست به کار دوره

یکی نزهت القلوب در جغرافیا و دیگري ظفرنامه کتابی به نظم بر وزن شاهنامه فردوسی . پردازد می ظفرنامه در سه بخش به تاریخ عرب، تاریخ عجم و تاریخ مغول . موجود است

.عبدالحسین نوایی کتاب را تصحیح و انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانده است

h p://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3125 h p://www.ensani.ir/fa/content/217684/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/252802/default.aspx h p://ww.ensani.ir/fa/content/305134/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/254703/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/3832/47/text h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/395328

--------------


. ترکیه امروزي - سده چهاردهم میالدي -الدین محمود آقسرایی کریم - 123

هجري بوده او وابسته به دستگاه سلجوقیان روم در پایان سده هفتم. دانیم از نویسنده زیاد نمیکه به تاریخ 'االخیار االخبار و مسایره مسامره'بی نگاشته به نام بی که ذیلی بر تاریخ ابن

دو بخش آن به تاریخ عمومی اسالم . کتاب او چهار بخش دارد. سالجقه نامور استکوشش خود مولف ي پردازد که برگرفته از منابع دیگر است و دو بخش دیگر نتیجه میمغوالن هاي و از بهترین منابع براي شناخت تاریخ سرزمین آناتولی به هنگام یورش باشد می

. است

ترك، عثمان توران تصحیح شده و در ایران از سوي انتشارات اساطیر به چاپ ي به دست نویسنده 1942این کتاب فارسی در .رسیده است

-------------

. مراکش - سده چهاردهم میالدي -بطوطه ابن - 124

نویسان سده هشتم بطوطه از جهانگردان و جغرافی محمد لواتی طنجی معروف به ابنآنزمان از غرب آفریقا تا هند و چین و ي هجري است که بیشتر جهان شناخته شده

117او که طبق تحقیقات . خلیج فارس و آسیاي میانه و شرق اروپا را زیر پا گذاشتاالنظار تحفۀ'. بار به ایران هم سفر کرده است 6یا 5هزار کیلومتر راه پیموده بود احتماال

بلکه -سواد بود بی که احتماال -کتابی است که نه به دست خودش 'االسفار فی غرائب. به دست کاتبان مراکشی به دستور امیر مغرب از روي خاطرات او نوشته شده است

مدعلی موحد به فارسی برگردان کرده و بنیاد ترجمه و نشر کتاب آنرا کتاب او را مح .منتشر کرده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/180615/default.aspx h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/245346/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/156252/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/252640/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/265747/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/281907/default.aspx h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/127962/default.aspx h p://otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/273662/default.aspx

-------------


.یزد -سده چهاردهم میالدي - الدین علی یزدي غیاث - 125

به هنگام لشکرکشی هندوستان با او همراه شده و در . از همراهان و مالزمان تیمور یا 'نامه سعادت'هجري رخدادهاي این سفر جنگی را در کتابی به نام 801و 800سالهاي

ایرج افشار 'این کتاب به گمان استاد . نگاشته است 'روزنامه غزوات هندوستان'شمار زندگی سال. سوانح بخشی از احوال تیمور است ترین متن تاریخی در بیان قدیم'

هاي فهرست نام, شمار سفر هندوستان تیمور جدول سال, شجره خاندان تیمور, تیمورها از دیگر مطالب سودمند طوایف و کتاب, اقوام, هاي جغرافیایی و فهرست نام, افراد

. این کتاب است

ایرج افشار آن را . ه و به چاپ رسیددر سن بترزبورگ روسیه یافت شد این کتابنسخه .تصحیح کرده و میراث مکتوب به چاپ رسانده است

h p://otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/170851/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/263073/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/89758

-------------

.هرات -پانزده میالدي سده چهارده و -کمال الدین عبدالرزاق سمرقندي - 126

عبدالرزاق سمرقندي از شاعران دربار شاهرخ تیموري در سده نهم هجري بود که به . او پس از مرگ شاهرخ در خدمت دیگر تیموریان بود. هندوستان نیز سفر کرد

'مطلع السعدین و مجمع البحرین'مهمترین اثر او تاریخ تیموریان است که نام آنرا سلطان ) ق 736م (از این نام اشاره به دو شخصیت ابوسعید بهادرخان منظور او. گذاشته

این . است که تاریخ میان این دو در کتاب او آمده است) ق 875م (حسین بایقرا هاي شورشی تیموري و درگیري گروه دورهکتاب یکی از بهترین آثار براي بررسی

. استظهور صفویان هاي چون سربداران و همچنین زمینه

این کتاب در چهار جلد به دست عبدالحسین نوایی تصحیح شده و از سوي انتشارات .سال به چاپ رسید 12پژوهشگاه علوم انسانی به در فاصله

h p://vista.ir/ar cle/59347 h p://www.mirasmaktoob.ir/d.asp?id=11401

-------------


. هرات - میالديسده چهاردهم و پانزدهم -فصیح خوافی - 127

. تیموري بود دورهلدین محمد، معروف به فصیح خوافی از اهالی فرهنگ ا لاحمد پسر جالرد ولی مورد خشم قرار گرفت و طرد ک می او در دربار شاهرخ و پسرش بایستقر خدمت

کوشش کرد که به 'التواریخ مجمل'بازنشستگی به نگاشتن کتابی به نام زمانشد و در کتاب تاریخ عمومی جهان است که طبق معمول از آدم . مجمل فصیحی نامبردار است

. یردگ می اصر نویسنده را در برمع دورهآغازد و تا می

این کتاب را سید محسن تاجی نصرآبادي تصحیح کرده و انتشارات اساطیر به چاپ .خورشیدي محمود فرخ خراسانی در مشهد این کتاب را تصحیح و چاپ کرده بود 40پیش از این در دهه . رسانده است

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/59217 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/143563 http://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/3974/54/text

-------------

.دمشق –سده پانزدهم میالدي -عربشاه ابن - 128نگار، ادیب، زباندان و عربشاه تاریخ الدین ابوالعباس احمد دمشقی معروف به ابن شهاب

هاي گوناگون در دیوان وي به سبب دانش و چیرگی در زبان. تبار بود قاضی ایرانیگري را برعهده گرفت و مکاتبات دربار عثمانی با سمت منشی) دیوان همایون(انشاء

در این داد و فرمانروایان سایر کشورها را به زبانهاي عربی، فارسی و ترکی انجام میهاي فارسی و عربی به زبان ترکی مدت آثار بسیاري را براي پادشاه عثمانی از زبان

که 'عجایب المقدور فی اخبار تیمور'مهمترین اثر او کتابی است به نام . ترجمه کردبحث درباره . تیمور لنگ استي نسبتا کامل درباره هاي ترین بیوگرافی یکی از کهن

پژوهشگران بنامی چون بارتولد، هارولد لمپ . عربشاه بسیار بوده است این کتاب و ابنو عبدالحسین زرینکوب این کتاب را متعصبانه و در اثر کینه و دشمنی نویسنده با

. شناسند و نتیجتا آنرا منبعی خوب نمی اند تیمور دانسته و مطالب آنرا مغرضانه گرفتهاین کتاب را انتشارات علمی . ندک می نرا به دست گرفته از نویسنده و کتابش دفاعا اینحال محمد علی نجاتی که ترجمه آب

.فرهنگی به چاپ رسانده استh p://www.ketabmah.ir/MagazinePdf/19150.pdf h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/267949 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/580824

-------------


. نطنز -سده پانزدهم میالدي -الدین نطنزي معین - 129

زیست و سپس به دربار نگار و شاعر سده نهم هجري که در نطنز و میبد می تاریخنوشت که تاریخ عمومی جهان از 'منتخب التواریخ'او کتابی به نام . تیموریان راه یافت

و . اسکندر پیشکش کرداو میرزا ي آغاز خلقت تا مرگ تیمور لنگ بود و آنرا به نوهنویسنده این کتاب ها در برخی کتاب. سپس آنرا ویرایش کرده و به نام شاهرخ درآورد

همچنین این کتاب . آل مظفر دانسته شده که اشتباه استي الدین یزدي، نویسنده معینفارسی را نباید با کتاب فارسی دیگري به همین نام که به دست عبدالقادر ملوك شاه

! یکی گرفت 16نگار هندي دربار اکبرشاه در سده دائونی تاریخب

منتخب التواریخ معینی به دست ژان اوبن در فرانسه و در ایران به دست پروین استخري .تصحیح شده و از سوي انتشارات اساطیر به چاپ رسیده است

-------------

. نایرا -سده پانزدهم میالدي - سیف الدین حاجی عقیلی - 130

او از جوانی . الدین خوافی نگاشت براي خواجه قوام 'آثارالوزراء'الدین عقیلی از منشیان دربار تیموري بود که کتابی به نام سیفتا آنکه تصمیم گرفت از میان آنان کتابی . ردک می برداري آثار مهم تاریخی و ادبی فارسی و عربی را مطالعه کرده و فیش

یکی درباره وزیر معاصر او . کتاب او دو مقاله دارد. تقلید از نسائم االسرار ناصرالدین منشی کرمانی، بنویسدوزیران به ي درباره .و دیگري وزیران کنونی -عمدتا پس از اسالم -یعنی خواجه قوام الدین

.چاپ کرده است تصحیح شده و انتشارات اطالعات آنرا) محدث(این کتاب فارسی به دست میرجالل الدین حسینی ارموي

h p://www.cgie.org.ir/fa/publica on/entryview/758 http://www.sid.ir/fa/ViewPaper.asp?ID=146985&varStr=9%3B%D9%BE%D8%A7%D9%83+%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D8%AA+%D8%AE%D8%AF%D9%8A%D8%AC%D9%87%2C%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D9%86+%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7%2C%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%8A+%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85+%D9%85%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%86%3B%D8%B3%D8%A8%D9%83++%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%8A++%D9%86%D8%B8%D9%85++%D9%88++%D9%86%D8%AB%D8%B1++%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D9%8A++%28%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1++%D8%A7%D8%AF%D8%A8%29%3B%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+1390%3B4%3B4+%28%D9%BE%D9%8A+%D8%AF%D8%B1+%D9%BE%D9%8A+14%29%3B113%3B126


--------------

. مصر - سده پانزدهم میالدي -سیوطی - 131الدین عبدالرحمان سیوطی از محدثان و جالل. خاندان سیوطی ایرانی تبارانی مقیم مصر بودند

به ویژه او را به جهت خدماتی که به . نهم هجري بودي دانشمندان بنام علوم اسالمی در سدهرساله نوشته که شماري از آن به 500سیوطی حدود . ستایند قواعد زبان عربی کرده است می

به 'تاریخ الخلفاي راشدین'و دیگري 'تاریخ الخلفا' دو اثر تاریخی او، یکی . جاي مانده استآثار عربی درباره تاریخ خالفت عباسی ترین از سرشناسالخلفا تاریخ. پردازد می تاریخ اسالم

این کتاب . بوده است که پس از نابودي آن به دست هوالکوخان نوشته شده استاز او 'الشماریخ فی علم التاریخ'ي رساله. معروفی به زبانهاي اروپایی داشته است هاي ترجمه

االعالن بالتوبیخ لمن ذم اهل 'و ) تاد سیوطیاس(اثر کافیجی 'المختصر فی علم تاریخ'در کنار . هاي پیشگام در مبانی و متدولوزي علم تاریخ دانست از سخاوي را باید کتاب 'التاریخ

.نخستین آثار اروپایی در این زمینه دویست سال بعد نوشته شدhttp://www.ensani.ir/fa/content/304627/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/33741 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/580773 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/55307

-------------

. بلخ -سده پانزدهم میالدي - میرخواند - 132

محمد پسر خاوندشاه از دانشمندان سده نهم هجري معاصر سلطان حسین بایقرا بود که . را به فارسی نگاشت 'روضۀالصفا فی سیرةاالنبیاء والملوك والخلفاء'اثر بنام خود

این اثر چنان مورد . روضه الصفا، تاریخ عمومی جهان را تا زمان نویسنده در بر داشت) شد که تا آنزمان چندان کتابت نمی(ترکی نیز اقبال قرار گرفت که به زبان

نوه . ایران قرار گیردگیري بیشتر ترکزبانان فرمانرواي بر برگردانده شد تا مورد بهرههاي سپري شده را نیز سال پس از مرگ میرخواند حوادث سال 30او به نام خواندمیر

روضه الصفاي 'نام خان هدایت پیوستی به قاجار، رضاقلی دورهدر . به کتاب افزودبه این کتاب افزود و رخدادهاي تاریخی ایران از زمان صفوي تا زمان 'ناصري

نثر این کتاب متکلف و مصنوع و از بد .ناصرالدین شاه را به کتاب پیوست گرداند .حادثه، الگویی براي تاریخنگاري پس از این بوده است .ح و خالصه کرده استعباس زریاب خویی روضه الصفاي میرخواند را تصحی

h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/43699/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/198556 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/913114


http://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/90209 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/3834/56/text

-------------

. طهران -سده پانزدهم میالدي - ابوبکر طهرانی - 133

قویونلوها در سده نهم هجري است که یکی از معدود منابع دست دربار آق) امروزي ترکیه(از نویسندگان ایرانی مقیم آناتولی او را . است 'کتاب دیاربکریه'یا 'تاریخ دیاربکریه'نام کتاب او . قویونلوها را نگاشته است قویونلوها و آق اول درباره تاریخ قره

. زیسته است مطرح دانست که اهل طهران بوده هرچند در اصفهان می هاي توان از نخستین شخصیت همچنین می

تصحیح شده و در ایران انتشارات طهوري آنرا به ) پژوهشگران ترك(این کتاب فارسی به دست نجاتی لوغال و فاروق سومر .چاپ رسانده است

http://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/267952 -------------

. اصفهان -سده پانزدهم میالدي -نجی اصفهانی اهللا خُ فضل - 134

قویونلو سلطان یعقوب آق دورهاهللا پسر روزبهان خنجی از دانشمندان سنی مذهب فضلآنرا عالم آراي امینی نام دارد که 'تاریخ عالم آرا'کتاب او . در سده نهم هجري است

بر تاریخ دیاربکریه طهرانی اي خنجی درواقع این کتاب را به عنوان ادامه. خوانند میاو در این کتاب فارسی به شدت ترکمانان حاکم بر ایران را ستوده و در . نگاشته است

برابرش صفویان از جمله شیخ حیدر صفوي که قیامی بر ضد آنان به پا کرده بودند را این کتاب یگانه منبع شناخت پایان . جهت دشمنی مذهبی نکوهش کرده است به

نثر کتاب همچون بیشتر آثار این دوره متکلف و مصنوع و . استقویونلوها دوران آق .مملو از واژگان عربی است

.این کتاب به دست محمداکبر عشیق تصحیح شده و از سوي انتشارات میراث مکتوب به چاپ رسیده است

h p://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3115 h p://www.ensani.ir/fa/content/252460/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/263326/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/263110/default.aspx

-------------


. هرات -سده شانزدهم میالدي - خواندمیر - 135ي میرخواند، تاریخنگار سده نهم هجري که نویسندهي الدین پسر همام الدین نوه غیاث

خواندمیر در جوانی در دربار سلطان حسین بایقرا . است، بود 'روضه الصفا'کتاب سرشناس و سپس پسرش همایون حضور یافت و سپس به هند سفر کرد و به خدمت سلطان بابر

گوي هندي، به او در دهلی درگذشت و در کنار امیرخسرو دهلوي، شاعر پارسی. شتافتکه تاریخ عمومی به 'السیر تاریخ حبیب'یکی . او دو کتاب سرشناس دارد. خاك سپرده شد

. تا مرگ شاه اسماعیل صفوي - پیشدادیان -زبان فارسی است از دوران اساطیري ایران ي سیف الدین حاجی 'آثارالوزرا'است که همچون 'دستورالوزرا'اب سرشناس او دیگر کت

او همچنین تاریخ وصاف را گزیده کرده و براي .پردازد می نظام به تاریخ وزیران نثر او متکلف و مصنوع و مملو از واژگان . ي پدربزرگش نیز تکمله نوشته بود'الصفا روضه'

دورهالسیر را نگاشت که تاریخ ر او محمود ذیل حبیبپس .و آیات و روایات عربی است .صفوي را در زمان شاه تهماسب ادامه داده است

. دستورالوزرا با تصحیح سعید نفیسی از سوي انتشارات اقبال به چاپ رسیده استر را غالمرضا طباطبایی السی الدین همایی تصحیح و انتشارات خیام به چاپ رسانده و ذیل حبیب السیر خواندمیر را جالل حبیب

.تصحیح و انتشارات موقوفه افشار به چاپ رسانده استh p://www.ensani.ir/fa/content/252712/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/217703/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/195669/default.aspx http://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/3834/56/text

--------------

)؟(هرات - سده شانزدهم میالدي -ابراهیم امینی هروي - 136او ابتدا در هرات در خدمت سلطان بود و / بایقرا بود حسین از اشراف هرات و وزیر سلطان

فتوحات 'کتابی به نام اسماعیل صفوي پیوست و به خواست او ق به دربار شاه927در سال او در . ترین منابع درباره آغاز دوره صفوي است کتاب او از کهن. تألیف کرد 'شاهی

.است 'مهر و مکتوب همناظر'از دیگر آثار وي . هنگام یورش ازبکان در هرات کشته شدنثر این کتاب نیز همچون بیشتر آثار آن دوره متکلف و مصنوع و فهم آن با توجه به مملو

.عادي ناممکن استي ودنش از واژگان عربی و آیات و روایات براي خوانندهبثار و مفاخر آاین کتاب به دست محمدرضا نصیري تصحیح شده و انتشارات انجمن

.فرهنگی آنرا به چاپ رسانده است

http://otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/253321/default.aspx

-------------


.هند –سده شانزدهم - احمد تتوى و آصف خان قزوینى - 137اکبر شاه .کتاب تاریخ الفی، تاریخ عمومى هزار ساله سرزمینهاى اسالمى به فارسى است

و مورخان فرمان داد که ،به گروهى از دانشمندان990در ) 1014 - 963( پادشاه بابرى هندتا پایان هزاره ) 632/ 11( کتابى در تاریخ عمومى جهان اسالم از رحلت پیامبر اکرم

شروع شد و پس از پایان یافتن 993نوشتن این کتاب در .نخست هجرى تألیف کنندالمعارف هدایر«ى از پژوهندگان این اثر را برخ.کار، آن را اَلفى یا تاریخ الفى نامیدند

ترین تاریخ عمومى به توان گسترده یتاریخ الفى را م .اند خوانده» تاریخ هزار ساله اسالمهاى اسالمى را تاریخ سرزمین الفى،. شمار سامان یافته است فارسى دانست که به روش سال

قاره هند، آسیاى صغیر، افریقاى شمالى، ماوراءالنهر و جزیره عربستان، ایران، شبه مانند شبهنشین در بر دارد و روایات گوناگون را در باره رویدادها و هاى مسلمان سرزمین دیگر

.کند یترین منابع دوره هزار ساله تاریخ ملتها و دولتهاى اسالمى نقل م هاى فراوانى از مفصل موضوع

.رضا طباطبایى مجد تصحیح و انتشارات علمى و فرهنگى به چاپ رسانیده است این کتاب را غالم

h p://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3070 h p://www.ensani.ir/fa/content/293540/default.aspx http://www.ketabnews.com/detail-4130-fa-1.html h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/89687

---------------

. قزوین -سده شانزدهم میالدي -امیر یحیی قزوینی - 138

امیر یحیی بن عبداللطیف حسنی سیفی قزوینی از ائمه اهل سنت در سده دهم هجري بود پسر بزرگش میر عبداللطیف به همراه . که به فرمان شاه تهماسب به اصفهان تبعید شد 'لب التواریخ'امیر یحیی کتاب تاریخی . برادرش میرعالءالدولۀ کامی به هند گریختند

.است

---------------


. قم - سده شانزدهم میالدي -احمد منشی قمی - 139

با نفوذ در دربار شاه تهماسب یکم در سده دهم هجري اي قاضی احمد منشی از خانوادهدر روزگار شاه تهماسب مدارج ترقی را پیمود و در زمان شاه اسماعیل دوم منشی . بود

ولی . این پادشاه صفوي به او دستور تهیه تاریخ دودمان صفوي را داد. او گشتي ویژه 'خالصه التواریخ'احمد منشی کتاب خود را که . تدوین این کتاب به عمر او قد نداد

کتاب دیگري از او . نامیده شد در نخستین سالهاي روزگار شاه عباس بزرگ به پایان برد. صفوي است دورهکه شرح حال هنرمندان 'گلستان هنر'م به یادگار مانده است به نا

نثر این . نویسان عصر صفوي است ناگفته نماند که خود احمد منشی از خطاطان و خوشاین کتاب را احسان اشراقی .کتاب همچون بیشتر آثار دوره صفوي، متکلف است

.تصحیح و انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسانده است

h p://x309k74b9ea1m.ensani.ir/fa/content/9055/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/313572/default.aspx

----- -----------

. قم -سده شانزدهم میالدي - حسن بیگ روملو - 140

حسن بیگ از سپاهیان شاه تهماسب یکم، دومین شاهنشاه صفوي در سده دهم هجري بود 'احسن التواریخ'که کتاب سرشناسی در تاریخ ایران از زمان تیموري تا صفوي به نام

12ظاهرا تاریخ عمومی در .او را باید نخستین تاریخنگار بزرگ صفوي دانست. نگاشتجلد نخست اصال نوشته نشده 10جلد نوشته که تنها دو جلد پایانی به دست ما رسیده و شاید

صفوي حضور داشته و بسیاري از دورهحسن بیگ شخصا در بسیاري از جنگهاي !باشداو تاریخ خود را تا پایان دوره شاه اسماعیل دوم، پسر شاه . تهمتاس بی گزارشهایش سندي

.نثر این کتاب منشیانه و دشوار است. تهماسب ادامه داده است .این کتاب را عبدالحسین نوایی تصحیح کرده و بنگاه ترجمه و نشر کتاب به چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/252480/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/8802/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/55743/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/233492/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/252753/default.aspx

---------------


. ایران - سده شانزدهم میالدي - خورشاه پسر قباد حسینی - 141او از فرهیختگان ایران بود که به همراه خاندان خود در زمان شاه اسماعیل یکم از ایران به

این نویسنده که احتماال اسماعیلی مذهب بود به خدمت نظامشاه، پادشاه هندي . هند گریختبه همین دلیل . شاه تهماسب یکم از سوي او به سفارت ایران برگزیده شد دورهدرآمد و در

او کتابی در تاریخ عمومی از . سرشناس شد) شاه سفیر نظام(شاه به ایلچی نظامدر ایران تاریخ 'یا 'تاریخ قطبی'یا 'تاریخ خورشاه'آفرینش تا عهد شاه تهماسب نوشت که عنوان

خود او یکسال و نیم در دربار شاه تهماسب زیسته و بسیاري چیز . یافته است 'شاه ایلچی نظام .این کتاب از بهترین منابع براي شناخت آغاز دوره صفویه است .را به چشم دیده است

.اند دا در تهران به چاپ رسانده را محمدرضا نصیري و کوئیچی هانه) هجري 972از آغاز تا سال (آن هبخش صفوی


---------------

. تبریز -سده شانزدهم میالدي - بیگ شیرازي عبدي - 142

ولی به دلیلی از سوي او طرد . بیگ از خاندانی شیرازي بود که در تبریز زاده شد و به دربار شاه تهماسب صفوي راه یافت عبدياش در آنجا به گردآوري آثار موجود در آرامگاه شیخ صفی کوشید و آثاري هم نگاشت که مهمترین شده و به اردبیل رفت و

این . شاه تهماسب دورهاین کتاب تاریخ عمومی است از آغاز خلقت تا . است 'تکمله االخبار'کتاب تاریخی عمومی او با نام که اي رویه. تشیع داشته استي گانه ف به تاریخ ائمه دوازدهکتاب را باید نخستین تاریخ عمومی دانست که توجهی ویژه و ژر

.بیگ جا افتاد پس از عبدي

.این کتاب را عبدالحسین نوایی تصحیح و انتشارات نی به چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/81422/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/41200

--------------

. قزوین -سده شانزدهم میالدي - بوداق منشى قزوینی - 143

. میرزا، پسر شاه اسماعیل یکم صفوي درآمد تحصیالت علمی به دیوان بهراماو پس از گذراندن توانست کتاب ) سومین پادشاه صفوي(در پایان عمر خود یعنی روزگار شاه اسماعیل دوم

را که به تاریخ ایران از روزگار قره قویونلوها تا زمان 'جواهراالخبار'تاریخ خود با عنوان این کتاب از منابع سودمند براي اوضاع ایران در آغاز عصر صفوي . د را بنگاردش می حاضر .است

.اد تصحیح و انتشارات میراث مکتوب به چاپ رسانده استژن این اثر را محسن بهرام


h p://www.ensani.ir/fa/content/183984/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/26664 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/73384

--------------

. الهیجان -سده شانزدهم میالدي -علی شمس الهیجی - 144

بود که ) پادشاهی خودمختار در دوره صفوي(گیالن هاي از نویسندگان دربار کیاییتاریخ 'هجري را با عنوان 920تا 880تاریخ محلی شمال ایران در دوره صفوي را از سال

تاریخ گیالن پیش از ي درباره .نگاشت و به سلطان احمدخان گیالنی پیشکش کرد 'خانیتاریخ خانی یکی از منابع . نگریست 'تاریخ گیالن ظهیرالدین مرعشی'توان به این سال می

در 1857که نخستین بار به دست برنهارد دورن در استمهم تاریخ گیالن در این دوره . پطرزبورگ منتشر کرد

بنیاد فرهنگ ایران به چاپ رسانده این کتاب را منوچهر ستوده تصحیح کرده و انتشارات .است

h p://lahijaniha.ir/?p=214

--------------

. رود اراك کره -سده شانزدهم میالدي - خان بدلیسی شرف - 145 .حکومت داشتند) ترکیه امروزي(نیاکان او از کردان آناتولی بودند که در بدلیس

. رود و همچنین تنکابن گشت خود او با فرمان شاه تهماسب صفوي فرماندار کرهرفت و قلمرو ) ترکیه امروزي(سپس از سوي پادشاه صفوي به ماموریتی در وان

به فارسی دارد که آنرا به سلطان 'شرفنامه'او کتابی به نام . اجدادي را بازیابی کردرود و امروز از قوم کُرد به شمار می این کتاب تاریخ. عثمانی اهدا کرده است

مهمترین منابع براي قوم شناسی کردان و همچنین برخی رویدادهاي سیاسی و . فرهنگی و اجتماعی ایران و عثمانی در پایان سده شانزده میالدي است هاي ویژگی

. این کتاب را والدمیر ژرنوف تصحیح و انتشارات اساطیر به چاپ رسانده استانتشارات پانیذ این کتاب را با ترجمه عبدالرحمان شرفکندي از فارسی به همچنین

.کُردي، چاپ کرده استh p://bonyanejihad3.com/?p=5003 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/752537

-------------


.فومن -سده شانزدهم و هفدهم میالدي - عبدالفتاح فومنی - 146

گیالن در سده یازدهم هجري است که کتابی به نام هاي از صاحب منصبان دولتاین کتاب براي . درباره اوضاع و احوال سیاسی سرزمین خود نوشت 'تاریخ گیالن'

شاه دورهشمال ایران در دوره صفوي به ویژه در هاي آگاهی از وضعیت فرمانرواییتوان به یخ میبراي آگاهی از اخبار آن سرزمین پیش از این تار. عباس سودمند است

. کتاب تاریخ خانی اثر علی شمس الهیجی نگریست

کتاب تاریخ گیالن را منوچهر ستوده، تصحیح کرده و بنیاد فرهنگ ایران به چاپ همچنین نشر فرهنگ ایلیا کتاب را با تصحیح عطاءاهللا تدین منتشر کرده . رسانده

.است

h p://www.ensani.ir/fa/content/252668/default.aspx --------------

. سیستان -سده شانزدهم و هفدهم میالدي - ملک شاه حسین سیستانی - 147

ه نگارش تاریخ او از شاهزادگان محلی سیستان بود که در عصر شاه عباس بزرگ ب. گذارد 'احیاءالملوك'اساطیر تا زمان خود پرداخت و نام آنرا ي محلی سیستان از دوره

این کتاب براي آگاهی از وضعیت سیاسی و اجتماعی سیستان در دوره صفوي منبعیاز سفرش به پایتخت اي نویسنده همچنین در پایان کتاب خود سفرنامه. همتاست بی

این کتاب را منوچهر ستوده تصحیح . دهد یابی به دربار شاه عباس میایران و شرف .کرده و انتشارات علمی فرهنگی به چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/12305/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/353495

--------------

. اسپانیا -سده شانزده و هفده میالدي -آنتونیو دوگوآ - 148

شاه عباس و شاه فیلیپ هاي شاه عباس بزرگ به ایران سفر کرد و نامه دورهمیسیونر دولت استعماري پرتقال که سه بار در او در مسیر خود . او یکبار در مشهد به هنگام نبرد شاه عباس و ازبکان به حضور پادشاه صفوي رسید. سوم را به دیگري رساند

- Relaçam-و ریلکام - Jornada - دو کتاب به نامهاي جورنادا . بندر عباس و شیراز و اصفهان و یزد را نیز به خوبی گشتولی اشاره کمی به ایران دارد و دومی منحصرا درباره ایران و به ویژه وضعیت ارمنیان مسیحی ایران و اصفهان نگاشت که ا

.این کتاب به فارسی ترجمه نشده است. است


http://www.iranicaonline.org/articles/gouvea-antonio-de

--------------

. انگلیس - سده شانزده و هفده میالدي - توماس هربرت - 149

تنها ذوق تحقیق و کنجکاوي او را به سفر به . توماس هربرت نه تاجر بود، نه دیپلماتدرباره مسائل اجتماعی و اقتصادي ایران، شهرها، باغها، اش او در سفرنامه. ایران کشاند

جغرافیایی، تاریخ و باستان شناسی و حتی مسائل مربوط به رام کردن حیوانات در علوم شهر آسیا و دومین شهر با شکوه ایران ترین او شیراز را قشنگ. دوره شاه عباس می راند

هربرت پس از نزدیک به یک ماه اقامت در شیراز از مسیر تخت جمشید راهی . می داندهربرت و همراهانش سپس عازم . قی زمان خود می گرددشهر شر ترین اصفهان، پر آوازه

. اصفهان شده و پس از سفر به بغداد راهی هندوستان می شوند

در نیویورك به چاپ رسیده و Travels in Persia; 1627-1629: کتاب او با نام سفر به ایران .به فارسی برگردان نشده است

http://www.ical.ir/index.php?op on=com_k2&view=item&id=12182%3A%D8%B3%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%872-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&Itemid=8&tmpl=component&print=1

--------------

. انگلیس -سده شانزده و هفده میالدي -دال رابرت استو - 150

نه چندان بنام در عصر شاه عباس یکم به ایران آمده و به دربار پادشاه ي این نویسندهاو بازرگانی بود که براي تامین اهداف کمپانی تازه . بزرگ صفوي راه یافته است

وردش با برادران او در سفرنامه خود به برخ. تاسیس هندشرقی انگلیس به ایران آمداین . ندک می شرلی که از نام آوران سیاست ایران در عصر شاه عباس بودند نیز اشاره

.کتاب به فارسی ترجمه نشده است



-------------

. احتماال قزوین -سده شانزدهم و هفدهم میالدي - اسکندربیگ ترکمان - 151

. او شاگرد احمد منشی و از نژاد ترکمانان دستگاه اداري صفویان در سده دهم هجري بودشاه عباس بزرگ، منشی ویژه او دورهنظامی هم داشت و سرانجام در هاي گاه مسئولیت

تاریخ 'او کتابش را . تاریخ صفویان شدي گشت و مامور تدوین کتابی سترگ دربارهنامید که از مهمترین منابع شناخت تاریخ ایران در دوره صفوي از شاه 'عالم آراي عباسی

در این کتاب پس از مرگ شاه عباس. اسماعیل یکم تا پایان کار شاه عباس یکم است 'ذیل تاریخ عالم آراي عباسی'شاه صفی ادامه یافت که آنرا در مجلد دیگري به نام دوره

. اند چاپ کرده .نثر تاریخ عالم آرا، همچون دیگر آثار دوره صفوي، منشیانه و دشوار ولی نسبتا پخته است

.تاین کتاب را ایرج افشار تصحیح کرده و انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانده اس

h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/299658/default.aspx h p://www.x309k74b9ea1m.ensani.ir/fa/content/201560/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/252822/default.aspx http://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/839278 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/375675 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/112589

--------------

. یزد -سده هفدهم میالدي -مالجالل منجم - 152

شاه عباس بود که با توجه به خرافاتی بودن شاهان صفوي، نقش بسیار مهمی در دربار او دورهمالجالل الدین منجم یزدي، منجم 'روزنامه مالجالل منجم'نامیده و به 'یتاریخ عباس'او کتابی درباره رویدادهاي زمان شاه عباس و پیش از او دارد که آنرا . یافت

البته زبده التواریخ . دارد 'زبده التواریخ'پسر او مالکمال کتاب تاریخی دیگري درباره دوره صفوي به نام . بیشتر سرشناس است .عنوان بسیاري از کتابهاي تاریخی پیش و پس از مالکمال بوده است

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/4209/5/text --------------


.انگلیس -سده هفدهم میالدي -آنتونی و رابرت شرلی - 153دو . ناسندش می برادران شرلی را بیشتر کسانی که اندك آشنایی با تاریخ ایران دارند

. بازرگان انگلیسی که نقشی پررنگ در دربار شاه عباس بزرگ یافتندجهانگرد و آنتونی ماموریت یافت که پشتیبانی کشورهاي مسیحی را به سود ایران شیعه و بر ضد

. عثمانی سنی جلب کند و رابرت سپاه ایران را صاحب توپخانه و سالح گرم کرددر اروپا را از میان برده و شاه عباس بر عثمانی خوي تهاجمی عثمانی هاي پیروزي

برادران شرلی را پایه گذار نفوذ سیاسی و . توجه آنان را به جبهه شرقی معطوف کردبا اینحال نه آنزمان انگلیس چون پرتقال . نددان می استعماري انگلیس در ایران

انگلیس ) سال بعد 200(استعمارگر بود و نه پس از برادران شرلی، تا زمان فتحعلی شاه در دست است که همان اي از برادران شرلی سفرنامه. به چنین نفوذي در ایران رسید

. زمان شخصی به نام آوانس در دربار صفوي آنرا به فارسی برگرداندچندي پیش علی دهباشی ترجمه آوانس را . مشروطه به دست سردار اسعد بختیاري دوباره ترجمه شد دورهاین کتاب در

.اپ کرده استتصحیح و چh p://www.ensani.ir/fa/content/253479/default.aspx h p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/195335/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/102181 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/69389 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/900933

---------------

. ایتالیا - سده هفدهم میالدي - پیترو دالواله - 154

گویا ارتقاي . حضور جهانگردان اروپایی در ایران است دورهدوم عصر صفوي ي نیمهامنیت و آبادانی راهها و شهرهاي ایران در این دوره باعث جذب ماجراجویان غربی شده

پیترو دالواله جهانگرد ایتالیایی است که در زمان شاه عباس بزرگ به عثمانی و . استدي داشت و از نزدیکان او شش سال در دربار صفوي حضوري ج. سپس ایران سفر کرد

سپس به هنگام جنگ ایران و پرتقال در خلیج فارس به . شاهنشاه به شمار میرفتي گویا او نخستین کسی است که گربه. هندوستان سفر کرد و سپس به میهن بازگشت

مهم یک اروپایی از ایران صفوي ي او نخستین سفرنامهي سفرنامه. ایرانی را به اروپا برده . توان از آن بدست آورد تاریخی و اجتماعی و فرهنگی می هاي که بسیاري آگاهی. تاس

که از نخستین -بار به دست شجاع الدین شفا نخستین viaggi di Pietro Della Valle Cose e parole neiاو به عنوان ي سفرنامه .به فارسی برگردان شد -ایتالیایی دانان ایران بود

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/434271 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/4209/134/text


---------------

. آلمان -سده هفدهم میالدي - آدام اوالرئوس - 155

آنان . به دربار شاه صفی رسید) آلمان(او در مقام مشاور هیئت دیپلماتیک فردریش سوم از طریق روسیه به دریاي مازندران آمده و از آنجا به آستارا و سپس رهسپار اصفهان شده

سفر را به چاپ رساند ي خود درباره هاي یادداشت 1647او پس از بازگشت در . بودندبا . نویسان آلمانی دانست او را باید پیشتاز سفرنامه. که با استقبال آلمانی زبانها روبرو شد

توجه به اینکه او فارسی آموخته و گلستان سعدي را به آلمانی ترجمه کرد باید به نقش . ها نیز توجه کرد آلماناو در ترویج فرهنگ و ادب ایران در میان

.این کتاب را احمد بهپور تصحیح کرده و سازمان فرهنگی ابتکار به چاپ رسانده است

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/162151 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/9149/566/text h p://jurnalist07.blogfa.com/post-11.aspx

----------------

. تبریز -سده هفدهم میالدي -مال محمد امین حشري تبریزي - 156از شاعران و صوفیان سده یازدهم هجري است که کتابی به نام چند کتاب شعر

مشاهیر تبریز نوشته است با ي دربارهاي و تذکره) از جمله غزوات شاه عباس(در تبریز دفن او در این کتاب فارسی، به مشاهیري که. 'االطهار روضه'عنوان

این کتاب ظاهرا به دست فردي مجهول گزیده شده و با . پرداخته است اند شدهبسیار هاي کتاب آگاهی. پرداخته شده است 'مزارات اولیاي تبریز'نام

هسودمندي درباره اوضاع و احوال فرهنگی و اجتماعی آذربایجان در دور. کتاب ظاهرا تصحیح و چاپ نشده و نسخه عکسی آن در کتابخانه ملی موجود استاین . دهد صفوي و پیش از آن به دست می

اثر حافظ حسین تبریزي که آنهم درباره مشاهیر تبریز و کهن 'روضات الجنان و الجنات'القرایی در مقدمه کتاب جعفر سلطان . تر از این کتاب است به هر دو مولف پرداخته است

.ترجمه و نشر کتاب به چاپ رسیده است کتاب حافظ حسین از سوي بنگاه


--------------


)؟( -سده هفدهم میالدي - میرزا بیگ حسن جنابذي - 157

دوره شاه عباس بزرگ بود که چندي هم شاید او از شاعران و تاریخنگاران درباري او به ادعاي خودش در سفر جنگی شاه . نگار رسمی دولت را داشته است عنوان تاریخ

. عباس به آذربایجان براي نبرد با عثمانی، در رکاب آن پادشاه بوده استتاریخ سیاسی دوره صفوي از شاه اسماعیل یکم تا اواخر دوره شاه 'الصفویه روضه'

درون دربار و برخی از کارها و هاي برخی ویژگی. یردگ می اس یکم را دربرعب . توان یافت شاه عباس را تنها در این کتاب می هاي قتل

نسخه، غالمرضا مجد طباطبایی تصحیح کرده و انتشارات موقوفه 4این کتاب را از روي .افشار منتشر کرده است

h p://www.ensani.ir/storage/Files/20100925193915-246.pdf h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/143831 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/89897

---------------

. نطنز -سده هفدهم میالدي - محمود هدایت اهللا نطنزي - 158

او کتابی دارد . از شاعران و ادیبان عصر شاه عباس بزرگ بود که در شیراز میزیستبخش نخست کتاب از . صفویه دورهدرباره تاریخ 'نقاوه اآلثار فی ذکر اخبار'به نام

شاه اسماعیل دوم و شاه محمد دورهدرگذشت شاه تهماسب می آغازد و رویدادهاي شاه دورهو بخش دوم کتاب شامل رویدادهاي خدابنده تا بر تخت نشینی شاه عباس

فرهنگی و اجتماعی منحصر به فرد هاي کتاب برخی داده. استعباسی تا سال یازدهم . درباره چگونگی استقبال از پادشاه صفوي به هنگام ورود به شهر را نیز در خود دارد

انتشارات علمی منحصر به فرد تصحیح واي این کتاب را احسان اشراقی از روي نسخه .فرهنگی به چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/storage/Files/20120413164956-4050-202.pdf h p://www.ensani.ir/storage/Files/20120413164956-4050-202.pdf

--------------


.اصفهان –سده هفدهم میالدي -محمد خواجگی اصفهانی - 159

ور که نام 'السیر خالصه'شاه صفی نوشته به نام کتابی در روزگار . دانیم از او چیز زیادي نمیهاي داخلی و قیام در کردستان پس این کتاب به ذکر شورش. 'سرگذشت شاه صفی'است به

همچنین نویسنده درباره اقتصاد و اجتماع و . پردازد می از درگذشت شاه عباس بزرگ ها و مسئله م به اروپاییپایانی دوره صفوي بحث ممنوعیت فروش ابریش هاي فرهنگ دهه

. دهد تنباکو و همچنین تاج گذاري شاه صفی و آئین تدفین میرداماد آگاهی می

.کتاب را محمدرضا قنادي تصحیح کرده و اهل قلم سازمان ملی جوانان منتشر ساخته است


--------------

. فرانسه - سده هفدهم میالدي - ژان تاورنیه - 160

ژان . نویس اروپایی در ایران، تاورنیه است پس از دالواله، دیگر جهانگرد سفرنامهسال در آسیاي غربی 36او . تاورنیه تقریبا همه عمر را در گشت و گذار بود

بار به ایران سفر کرد و آن هنگام که براي بار دهم عازم 6 .ردک می گردشگريتاورنیه در ایران پادشاهی شاه صفی و شاه عباس دوم و . ایران بود، اجل مهلتش ندادشاه سلیمان صفوي او را آقا طاورنیه صدا میزد و به او . شاه سلیمان را به چشم دید

فرهنگی و تاریخی هاي انبوهی دادهي تاورنیه دربرگیرندهي سفرنامه. مهر ویژه داشتاو نگاهی بسیار ریزبین و جزئی نگر داشت، از . و اجتماعی ایران عصر صفوي است

بهره بود و نوشتارش بسیار خشک و بی تخیالت و شعر و هنر و زیبایی شناسیکه آنزمان براي - ایران از تخت جمشید هاي زیبایی. غیررمانتیک می نماید

که از بزرگترین و زیباترین شهرهاي -تا اصفهان -اییان تازه کشف شده بود اروپولی برخالف . هیچیک در نظر تاورنیه جذاب و جالب نمی آمد - جهان آن زمان بود

. دیگر جهانگردان غربی، مردمان ایران را بسیار میستود و به آنان مهر داشتایرانی هاي او درباره پیروان مذاهب و فرقه هاي بی همتاست ولی تحلیل شناسی ایران عصر صفوي هاي عینی او از مردم گزارش

. خام و سبک استبه فارسی برگردان شد و از آن زمان ) نظم الدوله(پس از انقالب مشروطه در ایران به دست ابوتراب نوري 'سفرنامه تاورنیه'

.بارها به دست دیگران ترجمه و تصحیح شده است


--------------


. تفرش -سده هفدهم میالدي -فضل اهللا حسینی تفرشی - 161

و نام پردازد می شاه صفی به نگاشتن تاریخ همان دوره ي نگار همدوره این تاریخو باید آنرا یکی از انگشت شمار اسناد و . ذاردگ می 'تاریخ شاه صفی'آنرا

چنانکه از این . روزگار شاه صفی دانستي معتبر و دست اول درباره هاي گزارشبود ها کتاب بر می آید نخستین حکم حکومتی شاه صفی بستن و نابودي میخانه

اینحال این کتاب را باید در کنار سفرنامه تاورنیه که با . که به جنجالی مهم انجامیداي درجه 180چه در بسیاري موارد تناقضی . تر نگاشته شده ارزیابی کرد پیله شیله بی

.ودش می در رفتار شاه صفی بر اساس این دو کتاب دیده

نژاد تصحیح کرده و انتشارات میراث مکتوب به چاپ این کتاب را محسن بهرام .ده استرسان

http://www.ensani.ir/storage/Files/20120327191726-3084-133.pdf

----------------

. فرانسه - سده هفدهم میالدي - ژان شاردن - 162است که اثر او به دلیل توجه دیگر جهانگرد سفرنامه نویس فرانسوي، ژان شاردن

ي بیشترش به ایران، نسبت به دیگر کشورهاي آسیایی، شاید مهمترین سفرنامهي شاردن دوبار به ایران سفر کرد و کتاب او دربردارنده. اروپاییها درباره ایران باشد

ران بسیار سودمند درباره اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ای هاي آگاهیخارج شده و به - کیش رسمی فرانسه -شاردن که از کیش کاتولیکی . صفوي است

شاه . کیش پروتستانی انگلیسی گرویده بود، تاجري بسیار بنام و بزرگ گردیداو به زبان فارسی کامال چیرگی داشت و . داده بود 'تاجرشاه'عباس دوم به او لقب

شاردن به دلیل . داند همچون او فارسی نمیرد که هیچ جهانگرد اروپایی ک می ادعاآنکه زیر تاثیر فیلسوفان عصرجدید اروپا چون فرانسیس بیکن بود، او را نخستین

بسیار جدي درباره هاي او داراي تحلیلي سفرنامه. خوانند می 'جهانگرد فیلسوف'ر نگارش فراوانی بر روي منتسکیو دي رود که تا اندازه ایران است و گمان می

شاردن پس از ایران به هند رفته و چندي در آنجا ماند و سپس براي همیشه . تاثیر گذاشته باشد 'ایرانی هاي نامه'کتاب سرشناس .رفت -ست دان می که آنرا کشور خود -به انگلیس

http://www.ensani.ir/fa/content/308890/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/252410/default.aspx h p://h pwww.ensani.ir/fa/content/240680/default.aspx h p://otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/252664/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/171161/default.aspx


--------------

. اصفهان -سده هفدهم میالدي -آبادي میر عبدالحسین خاتون - 163

که کتابی در تاریخ نویس، از دانشمندان دینی عصر صفوي بود او از خاندان میرعماد خوشعمومی از هاي این کتاب همچون همه تاریخ. نوشت 'وقایع السنین و االعوام'عمومی به نام

آغازد و به دوره معاصر خود یعنی شاه عباس دوم و شاه سلیمان پایان خلقت آدمی می . یردگ می

بهبودي تصحیح اهللا مرعشی نجفی یافت و به دست محمدباقر آیتي این کتاب در کتابخانه .استشده و از سوي انتشارات کتابفروشی اسالمیه به چاپ رسید و هم اکنون نایاب

h p://apadanale er.persianblog.ir/post/178 h p://www.ensani.ir/fa/content/196527/default.aspx

--------------

. قزوین -سده هفدهم میالدي - وحید قزوینی - 164رد، منشی و تاریخنویس رسمی ک می محمد طاهر قزوینی که در اشعارش به وحید تخلص

کرد 'آراي عباسیتاریخ جهان 'دربار شاه عباس دوم بود که به امر او اقدام به نگاشتن بخش نخست . این کتاب سه بخش دارد. هم خوانده شده است 'عباسنامه'که

صفوي از شاه اسماعیل دورهتبار صفویان، بخش دوم رویدادهاي سیاسی ي دربرگیرنده. شاه عباس دوم دورهیکم تا آغاز پادشاهی شاه عباس دوم و بخش سوم رویدادنگاري

شاه سلیمان به وزارت هم رسید ولی در پایان عمر در زمان دورهمحمدطاهر قزوینی در از او دیوان شعري به فارسی موجود است و گویا با . گیر شد شاه سلطان حسین گوشه

در چند سال اخیر . صائب تبریزي، دیگر شاعر پارسی گو نیز همنشینی داشته استنوز مورد تایید دیوانی از غزلیات تورکی در باکو چاپ و به او منسوب شده که ه

. این کتاب را پیشتر ابراهیم دهگان با نام عباسنامه چاپ کرده بود. کارشناسان قرار نگرفته است .کتاب با تصحیح انتقادي سعید میرمحمد صادق از سوي پژوهشگاه علوم انسانی چاپ شده است

http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3089

--------------


.قزوین -سده هفدهم میالدي -یوسف واله اصفهانی - 165در آغاز او .، برادر وحید قزوینی بود)اصفهانی(قزوینی میرزا محمد یوسف واله

شاه دورهبود و در زمان شاه عباس دوم و چند سالی از ) محرر ارقام(نویس مجلستاریخ عمومی مفصلی از اوست از زمان خلقت تا 'خلد برین'. سلیمان وزیر توپخانه شد

بخش . او این کتاب را در هشت روضه نوشته است. پادشاهی شاه سلیمان صفويمان از آنجا که نگارنده آنرا به چشم شاه عباس دوم و شاه سلی دورهنزدیک به او یعنی

نثر کتاب همچون بیشتر آثار آن دوره متکلف و . میت تاریخی استدیده داراي اه . سنگین است

. میرهاشم محدث بخش مربوط به تیموریان و صفویان را تصحیح کرده و انتشارات موقوفه افشار آنرا به چاپ رسانده استمحمدرضا نصیري و طاهره عدل بخش . ه مغول را از همین مصحح به چاپ رسانده استپژوهشگاه علوم انسانی بخش مربوط ب

مربوط به شاه صفی و شاه عباس دوم را که مهمترین بخش کتاب است تصحیح کرده و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی آنرا به .چاپ رسانده است

h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/263119/default.aspx h p://wikifeqh.ir/%D8%AE%D9%84%D8%AF_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%86 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/327201

- ------------

. هرات - سده هفدهم میالدي -ولی قلی شاملو - 166

او در سن . این نویسنده سده یازدهم هجري در هرات زاده شد و سپس به سیستان رفتقصص 'به نام صفوي دورهي سالگی به کار نگاشتن یک کتاب تاریخی درباره 38

باب دوم به . باب اول کتاب را به نیاکان صفویان اختصاص داد. پرداخت 'الخاقانیمعاصر با او یعنی دورهشاه اسماعیل یکم تا درگذشت شاه صفی و باب سوم به دوره

.نددان می شاه عباس دوم دورهاین اثر را روایتی دست یک از . شاه عباس دوم

رهنگ و ارشاد اسالمی به چاپ این کتاب را حسین سادات ناصري تصحیح و وزارت ف .رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/214242/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/253210/default.aspx

-------------


. آلمان -سده هفدهم میالدي -انگلبرت کمپفر - 167شاه دورهکمپفر در . جهانگرد و دانشمند آلمانی که به شرق و غرب آسیا سفر کرده و دو سفرنامه در اینباره نگاشته است

ایران نگاشته ي دربارهاي او سفرنامه. ساله در اصفهان، به خوبی فارسی آموخت 8سلیمان صفوي به اصفهان آمد و با حضوري تا آنکه ایرانشناس . د، مدتها مهجور ماند و خاك خوردش می که به دلیل زبان التین کتابش که گاه مزین به خط فارسی نیز

کمپفر . ایرانشناسی در آلمان تبدیل کردي آنرا به آلمانی برگردانده و به یکی از مواد رشته 1970دهه آلمانی، والتر هینتس در ش از اصفهان و شیراز و تخت جمشید و کعبه زرتشت، از های شخصی و نقاشی هاي خود افزون بر یادداشت هاي در سفرنامه

به قول والتر هینتس کمپفر بود که . یعنی دالواله، تاورنیه و شاردن نیز بهره جستپیشتر معرفی شده ي سه سفرنامه هاي آگاهیگمان این کمپفر هرچند همزمان با او توماس هاید نیز از این اصطالح بهره برده بود ولی بی. اصطالح خط میخی را جا انداخت

.بود که از نزدیک این خط را در ایران لمس کرده بودh p://www.ensani.ir/fa/content/269038/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/230940/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/65140 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/4209/117/text h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/101403

--------------

. استرآباد -سده هفدهم میالدي -سید حسن حسینی استرآبادي - 168

از شاعران دربار سلطان حسین، واپسین پادشاه صفوي بود که به دستور و به نام او تاریخ 'را نگاشت که به 'اردبیلی تا شاه صفیاز شیخ صفی الدین 'تاریخ دودمان صفوي

.هم سرشناس است 'سلطانی

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/25608 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/182758

----------------


. مشهد -سده هجدهم میالدي -محمدمحسن مستوفی - 169

نگاشته که حوادث ایران 'التواریخ زبده'زیست و تاریخ با عنوان افشاري می دورهاو در التواریخ مستوفی را زبده. دهد از زمان شاه سلطان حسین تا زمان نادرشاه را شرح می

همچنین . التواریخ حافظ ابرو یکی گرفت التواریخ مالکمال و همچنین زبده نباید با زبده) دوره ایلخانی(محمدمحسن مستوفی، نویسنده دوره افشاري را نباید با حمداهللا مستوفی

.یکی دانست) دوره قاجار(و یا عبداهللا مستوفی

.ي از سوي بنیاد موقوفه افشار چاپ شده استاین کتاب به کوشش بهروز گودرز

----------------

. استرآباد -سده هجدهم میالدي -خان استرآبادي مهدي - 170اهل علم بود که نادرشاه در اصفهان او را به همراهی اي خان منشی از خانواده میرزا مهدي

دشت مغان که ولی در. و از آن زمان منشی سپهساالر افشاري شد. خویش برگزیدنگاري بزرگان ایران نادر را به پادشاهی پذیرفتند، نادرشاه مهدي خان را به کار وقایع

و دیگري که بسیار بنام و 'دره نادري'از او دو کتاب مهم به جاي مانده یکی . گماشتاو آن است که چون تقریبا آثارویژگی مثبت . 'تاریخ جهانگشاي نادري'مهم است

افشاري براي ما به جاي دورهر نادر بوده، گزارشی دست یک از رخدادهاي همیشه در کناویژگی منفی کتاب او یکی نثر متکلف و نیمه عربی اوست که آغازي بر . نهاده است

عصري که از دوره صفوي آغازید و تا پایان دوره قاجار . زبان فارسی است دورهبدترین نگاشته، تملق و چاپلوسی درباري را می دیگر آنکه او چون تاریخ رسمی. ادامه یافت

مگر پایان کتاب که به مرگ نادرشاه . حد و حصري روا داشته و شاید بسیاري از رویدادها را نیز تحریف کرده باشد بی که او را-روشنفکران عصر مشروطه، به ویژه آقاخان کرمانی . و آنزمان طبعا نویسنده هراسی از کسی نداشته است پردازد می

.اند نویسی سنتی ایرانی دانسته و بسیار به آن تاخته تاریخ مهدي خان استرآبادي را نماد تاریخ - اند پدر فلسفه تاریخ ایران دانستهh p://www.ensani.ir/fa/content/162709/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/69343 h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/228287

-----------------


. فرانسه - سده هجدهم میالدي - بازن - 171

از اصفهان به هایی او نامه. بازن پزشک و کشیش فرانسوي مقیم ایران بود که مدتی به عنوان پزشک نادرشاه خدمت کرد . دهد زندیه را شرح می دورهکلیساي خود در فرانسه نگاشته که اوضاع ایران در روزگار نادرشاه و پس از او تا

از سوي انتشارات یغما چاپ شده و 1340کتاب با عنوان نامه هاي طبیب نادرشاه با ترجمه علی اصغر حریري در سال این .ظاهرا تجدید چاپ نگردیده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/278713/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/278713/default.aspx h p://h pwww.ensani.ir/fa/content/278724/default.aspx h p://www.mail.ensani.ir/fa/content/278734/default.aspx h p://mail.ensani.ir/fa/content/278743/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/278745/default.aspx

---------------

. فرانسه -سده هجدهم میالدي -ژان اوتر - 172

سال در سراسر 9او نیز از مقامات فرانسوي مقیم استانبول بود که به ایران سفر کرد و نوشت که یکی از منابع خوب و بی طرفانه درباره عصر اي ایران گردش کرد و سفرنامه

. است دورهافشار، به ویژه اوضاع اجتماعی و اقتصادي و فرهنگی آن

.علی اقبالی آنرا ترجمه کرده و انتشارات علمی فرهنگی به چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/253230/default.aspx ---------------

. فرانسه -سده هجدهم میالدي -دوکلراك - 173

از وابستگان دولت فرانسه در استانبول عثمانی لویی آندره دوالممی دوکراك بود که بخشهایی از آن که به روزگار او یعنی افشار نزدیک . نوشت 'تاریخ پارس'کتابی به نام

.است به کار پژوهشگران می آید

که (کتاب درباره ي نادرشاه 20حدود 18شایان توجه است که تنها در فرانسه سده ه ي عصر از این رو میتوان گفت در فرانس. نوشته شد) بیشتر او را تهماسب قلی میشناختند

پس شاید بد نباشد به جاي . انقالب، فرهیختگان جامعه نادرشاه ایران را خوب میشناختند


چه نادرشاه نیم سده پیش از حضور ناپلئون در .آنکه بگوییم نادرشاه، ناپلئون ایران بود، بگوییم ناپلئون، نادرشاه فرانسه بود .عرصه سیاست، در همان فرانسه شناخته شده و ستوده بود

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/16995/74/text --------------

. مرو -سده هجدهم میالدي -مرو وزیرکاظم محمد - 174

هند به دست جهانگشاي همراهان ابراهیم خان، برادر نادرشاه بود که پس از فتح از او او . هاي نظامی را در سپاه او در دست داشت مقام ترین افشاري، به او پیوست و عالی

تاریخ 'پس از مرگ نادرشاه، به نگاشتن تاریخ او مشغول شد و کتاب مفصلی به نام محمد کاظم . تاریخ درباره نادرشاه بوده است ترین نوشت که عظیم 'آراي نادري عالم

برخالف مهدي خان استرآبادي، تاریخنویس رسمی نادرشاه نبود و از این رو مروي،با . کتاب او از تملق و چاپلوسی به دور مانده و شاید به حقیقت نزدیک تر باشد

. حال این کتاب ناموري اثر مهدي خان را نیافت این

.این کتاب را محمدامین ریاحی تصحیح کرده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/239575/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/253362/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/2823/45/text

--------------

)؟(سده هجده -شفیع طهرانی محمد - 175کتابی گمنام است که احتماال در زمان نادرشاه و شاید به دست شفیع 'احوال نادرشاه'

و در رکاب نادرشاه دهد که نویسنده هندي میسبک نوشته نشان . طهرانی نگاشته شده استکه آنان نیز احتماال به اند کتابهاي دیگري 'حادثه نادرشاهی'و 'واقعه خرابی دهلی'. بوده

. اند دست یک مولف گمنام هندي نوشته شدهبه نادرشاهي که نامه 'نادريي فتحنامه'رضا شعبانی این سه رساله را در کنار کتابی به نام

در 'شاهیحدیث نادر'را تصحیح کرده و در یک مجموعه به نام ،فرزند و ولیعهدش است .به چاپ رسانده است) شهید بهشتی(انتشارات دانشگاه ملی

http://www.mmohammadipoor.blogfa.com/post-97.aspx ----------------


. کرت -سده هجده -آبراهام کرِتی - 176

رئیس روحانیون کلیساي شهر .) ق.ه 1119ـ 20(میالدي 1708از سال 'تاریخ من و نادر شاه ایران'آبراهام کرتی نویسنده کتاب به مقصد زیارت کلیساي معروف .) ق.ه 1146ـ47( میالدي 1734در اوایل سال . رودستو تراکیه، در کنار دریاي سیاه بود

سه ماه و چند روز پس از ورود وي، خلیفه اجمیادزین، درگذشت و آبراهام . اجمیادزین، از رودوستو راه قفقاز پیش گرفتزمان در آنجا او با نادر که آن. کلیساي مذکور شد» کاتولیکس«کرتی به فرمان حسینپاشا حاکم ایروان به جاي او خلیفه یا

. نامش طهماسب قلی خان بود روبرو شد

.کتاب آبراهام کرتی یا گاتوغی را عبدالحسین سپنتا و استیفان هاتانیان ترجمه و انتشارات وحید اصفهان به چاپ رسانده است

h p://farsi.hooys.com/?p=855 ---------------

. ایتالیا -سده هجده میالدي -جملی کارري - 177

بعد اتمام تحصیالتش 1693او . درگذشت 1725م در ایتالیا متولد شد و در 1651در سال به سفر در سراسر جهان پرداخت این سفر او پنج سال و نیم طول کشید و از مصر،

سفر خود را در سال او شرح . قسطنطیه، ارمنستان، ایران، هند، چین و فیلیپین دیدن کرددر جلد دوم . در ناپل به چاپ رساند» سفر در سراسر جهان«م در شش جلد با عنوان 1699

کارري به سفر خود در » م 1694مشاهدات جالب در ایران در سال «این کتاب با عنوان او تاجگذاري سلطان حسین، واپسین پادشاه صفوي را در اصفهان دیده . ایران پرداخت

. است

توسط دکتر عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ ترجمه شده و از سوي انتشارات » سفرنامه کارري«دوم کتاب او با عنوان جلد .علمی فرهنگی با یک مقدمه از طهماسب دولتشاهی به چاپ رسیده است

http://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/405027 --------------


. شیراز -سده هجدهم میالدي - میرزا محمد کالنتر فارس - 178

از صاحب منصبان و دولتمردان ایالت فارس در دوره کریمخان زند است که پس از او کتابی به نام . یابی قاجارها به تهران آمد و در پایان در اصفهان درگذشت قدرت

. در سده دوازدهم هجري دارد -جنوب ایران -روزنامه درباره رویدادهاي ایالت فارس دورهروزنامه کالنتر فارس یکی از بهترین منابع براي شناخت تاریخ محلی فارس در

. افشار و زند است

عباس اقبال تصحیح و از سوي انتشارات کتابخانه طهوري به چاپ این کتاب به دست .رسیده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/252428/default.aspx ---------------

. آلمان -سده هجدهم میالدي -کارستن نیبور - 179زند به ایران رسید و رونوشتی از سنگ دورهجهانگرد و دانشمند آلمانی که در

براي کشف -ها به ویژه آلمانی - بیستون برداشت که منبع مطالعات اروپاییان ي نوشتهکشف خطهاي باستانی خاورمیانه ي از این جهت نیبور را در تاریخچه. خط میخی شد

. کشیده استهایی شیراز و تخت جمشید نیز دیدار کرده و نقاشینیبور از . نددان می مهممیباشد 18که از خلیج فارس کشیده است از منابع مهم جغرافیاي تاریخی سده اي نقشه

، تنب یکه بنابر آن نام این خلیج، فارس ثبت شده و جزیره هاي سه گانه ابوموس . اند کوچک و بزرگ از آن ایران دانسته شده

یکی از واپسین کارهاي شادروان پرویز رجبی، آن بود که به پیروي از استادش والتر دیگر ي کمپفر را ترجمه کرده بود، به برگردان کردن سفرنامهي هینتس که سفرنامه

.یعنی کارستن نیبور همت گمارد ،جهانگرد آلمانیh p://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/253482/default.aspx h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/69277

---------------


. انگلیس -سده هجده - جونس هنوي - 180

به ایران آمد و درباره ارتباط 1744ـ1743/ 1157ـ1156بازرگان انگلیسی که در او سپس بخشی درباره نادرشاه به کتاب . تجاري انگلیس با دریاي خزر مطالبی نوشت

. خود افزود

برگردانده و اسماعیل دولتشاهی به فارسی 'زندگی نادرشاه'کتاب او را با عنوان .انتشارات علمی فرهنگی چاپ کرده است

--------------

. اصفهان -سده هجدهم میالدي -ابوالحسن گلستانه - 181

ابوالحسن گلستانه از خاندانی اهل علم و دین بود که با حکومت نادر سرسازگاري نداشت و به بنگال گریخت و پس از مرگ مجمل التواریخ و 'که براي اشتباه نشدن با 'مجمل التواریخ'کتاب او . ی چند به دست آوردنادر در کرمانشاه و کردستان مقامهای

و 'تاریخ جهانگشاي نادري'نثر آن تقلیدي است از . در هند نگاشته شد اند آن را مجمل التواریخ بعد نادریه نامیده 'القصصمطالبی که درباره اوضاع ایران در روزگار برآمدن زندیه نوشته مطالب آن درباره نادرشاه احتماال برگرفته از شنیده هاست ولی

. ارزش فراوان تاریخی دارد

در لندن به دست اسکارمان به چاپ رسید و در ایران به دست محمدتقی مدرس رضوي تصحیح و 19این کتاب در اواخر سده .از سوي انتشارات ابن سیتا به چاپ رسیده است

--------------

. اصفهان -سده هجدهم میالدي -سلطان هاشم میرزا - 182

معاصر در میان دورهکه تا . سلطان هاشم میرزا از دیگر اعضاي خاندان مرعشی استاو . پدر او خود را شاه سلیمان ثانی میخواند. اند روحانیون ایرانی صاحب نفوذ بوده

ود یعنی سادات مرعشی دارد که به شرح دودمان خ 'زبور آل داوود'کتابی به نام صفوي و تالش دورهولی با توجه به حضور جدي آنان در عرصه سیاسی پردازد می

آنان بر ضد افغانها و سپس بر ضد افشاریان براي بازگرداندن حاکمیت به صفویان، . کتاب او به ارزش تاریخی دربر دارد

.ه چاپ رسیده استاین کتاب با تصحیح عبدالحسین نوایی از سوي میراث مکتوب ب



---------------

. اصفهان - سده هجدهم میالدي - محمد خلیل مرعشی صفوي - 183چون دیگر علماي شیعی مذهب وابسته او نیز از خاندانی اهل علم و دین در اصفهان بود که

سپس به ایران . به دستگاه صفوي در روزگار حضور افغانها و سپس نادرشاه، به هند کوچیداو به شاه سلیمان صفوي نیز نسب . بازگشت ولی دوباره به هند برگشته و همانجا درگذشت

ویان پشتیبانیمیبرد و از کوشش بازماندگان صفوي پس از نادرشاه براي احیاي دولت صفبرخالف نامش تنها به تاریخ ایران پس از نادرشاه 'التواریخ مجمع'کتاب او با نام . ردک می

از جمله منابع دست یکم 'زبور آل داوود'و 'التواریخ بعد نادري مجمل'و در کنار پردازد می مرعشی به شدت نسبت به . براي فترت ایران پس از مرگ نادرشاه و برآمدن زندیه است

. افغانها و نادرشاه کینه میورزید و آرزوي بازیابی حکومت شیعی صفوي را در دل داشتاز سوي انتشارات طهوري به چاپ رسیده کتاب او به دست عباس اقبال آشتیانی تصحیح و

.استh p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/140502 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/65687

---------------

. اصفهان -سده هجدهم و نوزدهم میالدي -میرزا محمد موسوي اصفهانی - 184

کتابی بود که به دست او 'گشا تاریخ گیتی'. خان بود کریم دورهنویس دربار زند در او تاریخ نامی تخلصاو در این کتاب . ندک می زند را بازگو دورهنوشته شد و تاریخ سیاسی ایران

خان به دست دو نفر دیگر یعنی شریف و محمدرضا شیرازي این کتاب پس از کریم. ندک می. ندک می هجري و آغاز سده سیزدهم را گزارش 12ادامه می یابد و رویدادهاي پایان سده

زند و جنگهاي داخلی دورهگشا از بهترین منابع درباره شناخت اوضاع سیاسی تاریخ گیتی . هرچند که نثر این کتاب بسیار سست و متکلف است و خواندن آن دشوار. ایران است

.است کردهاین کتاب به دست سعید نفیسی تصحیح و انتشارات اقبال چاپ

h p://www.noormags.com/view/fa/ar clepage/69000 ---------------


. شیراز - سده نوزدهم میالدي -رضا عبدالکریم شیرازي علی - 185

درباره رویدادهاي 'تاریخ زندیه'آقامحمدخان قاجار دست به قلم برده و کتابی با نام دورهاو در . دانیم از مولف تقریبا هیچ نمیزند نبوده و کتاب را پس از پایان روزگار زند نوشته است، از آنجا که او تاریخنگار رسمی . خان نگاشته است پس از کریم

نویسنده نسبت به واپسین شهریار زند ي با اینحال عالقه. ست و برخی حقایق را در خود دارد کتابی او تهی از تملق و چاپلوسی . خان انکار شدنی نیست یعنی لطفعلی

او را به فارسی برگرداند و انتشارات ي اپ کرد و غالمرضا ورهرام مقدمهشناس آلمانی در لیدن چ ایران 'ارنست بیر'این کتار را .آنرا چاپ کرد 1365گستره در سال

--------------

. انگلیس -سده هجدهم و نودزهم میالدي -سرهارد فورد جونز - 186

از وابستگان دولت بریتانیاي کبیر در بصره بود که به عنوان نخستین وزیر مختار انگلیس ولی از نظر تاریخنگاري، آنچه . فتحعلی شاه مشغول به کار شد دورهدر دربار قاجار در

ارزش و اهمیت . است 'آخرین روزهاي لطفعلی خان زند'اهمیت دارد کتاب او با نام و ظاهرا با واپسین شهریار زند ارتباط و نامه نگاري داشته و کتاب او در آنجاست که ا

همزمان رویدادهایی که به سرنگونی دولت زند و سرکار آمدن دولت قاجار انجامیده را زند و آغاز قاجار دورهاز این رو کتاب او از منابع مهم براي پایان . رده استک می دنبال . است

.گرنی از سوي انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده استجان - این کتاب با ترجمه هما ناطق

http://www.iichs.org/magazine/sub.asp?id=216&theme=Blue&magNumber=11&magID=15&magIMG=

--------------


. فرانسه - سده هجدهم و نوزدهم میالدي -اولیویه - 187اولویه را دولت انقالبی فرانسه پس از انقالب کبیر به دربار آقامحمدخان قاجار در تهران

مشخصی حاصل ي گیوم آنتن اولیویه اگرچه در مذاکراتش با دولت قاجار نتیجه. فرستادهایی چند در اروپا ترجمه شده که به زباننکرد ولی گزارشهاي جالبی از ایران تهیه کرد

او یکی از بهترین منابع براي شناخت اوضاع و احوال ي سفرنامه. و سرشناش شد) پایان سده دوازده هجري(قاجار دورهاجتماعی و اقتصادي و فرهنگی ایران در آغاز

به همچنین در این کتاب روایت مستندي از وضعیت شهر تهران که به تازگی . است . بینیم پایتختی ایران برگزیده شده بود می

سفرنامه اولیویه در روزگار ناصرالدین شاه به دست محمدطاهر میرزا به فارسی ترجمه این کتاب از سوي انتشارات . شد و سپس به دست غالمرضا ورهرام تصحیح گشت

.اطالعات به چاپ رسیده است


---------------

. کاشان - سده هجدهم و نوزدهم میالدي -ابوالحسن غفاري کاشانی - 188یا تاریخ زندیه را به درخواست 'گلشن مراد'زندیه است که کتاب دوره ي نویسنده

این کتاب به رویدادهاي سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران . مرادخان زند نگاشت علیهمچنین . پردازد می پرکشمکش مرگ نادرشاه تا سرنگونی زند و برآمدن قاجار دورهدر

داده شده است که براي دورهدر این کتاب بخشی مفصل به مشاهیر فرهنگی و ادبی آن دانشمند و 6او به معرفی . جري بسیار سودمند استشناخت فرهنگ ایران سده دوازده ه

. پردازد می زند دورهشاعر 30از سوي انتشارات 1369مجد نخستین بار در سال این کتاب با تصحیح غالمرضا طباطبایی

زرین به چاپ رسیده هرچند پیش از چاپ از سوي پژوهشگران تاریخ و فرهنگ ایران .رفته استگ می برداري قرار مورد بهره

h p://www.ensani.ir/fa/content/252710/default.aspx h p://ensani.ir/fa/content/313582/default.aspx

------------------

.ساري -سده هجده و نوزده میالدي -محمدتقی ساروي - 189ولیعهد قاجاري در مازندران بود که تاریخی درباره ي سالهاي پایانی دوره زند و دوره ) بعدا فتحعلی شاه(او منشی باباخان

بگذارد که به 'ن التواریخاحس'، نگاشت و قصد داشت نام آنرا 'گلشن مراد'آقامحمدخان قاجار در واقع به عنوان ذیل کتاب این کتاب تا ماجراي کشته شدن آقامحمدخان و به تخت نشینی فتحعلی شاه . نامید 'تاریخ محمدي'فرمان ولیعهد قاجاري آنرا

.ادامه می یابد و عمال نخستین منبع تاریخ سنتی دوره قاجار است


. ره ي فرهنگ و مردمان آن دوره اشاره کرداز ویژگی هاي خوب این کتاب باید به نگاشته هاي اجتماعی آن دربا .این کتاب را غالمرضا طباطبایی مجد تصحیح کرده و انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانده است

----------

. خوي -سده هجدهم و نوزدهم میالدي - مفتون دنبلی - 190

در جوانی با . عبدالرزاق دنبلی از کردهاي آذربایجان است که در کودکی به گروگان در دربار کریمخان زند در شیراز زیست دورهاو از هواداران سرسخت قاجارها بود و در . شورش آقامحمدخان به او نزدیک شده و اجازه یافت به آذربایجان برگردد

او در این زمان اقدام به نوشتن کتابی در تاریخ با . هد، عباس میرزا، دریغ نورزیدفتحعلی شاه از هیچ کاري در کمک به ولیع . پردازد می کرد که به جنگ نخست ایران و روس 'ماثرالسلطانیه'عنوان

سپس غالمحسین زرگري نژاد آنرا . سینا به چاپ رسید افشار از سوي انتشارات ابن این کتاب به کوشش غالمحسین صدري .اند رده و انتشارات روزنامه ایران و همچنین فیروز منصوري و انتشارات اطالعات به چاپ رساندهتصحیح ک


---------------

. سده هجده و نوزده - ) رستم الحکما(محمد هاشم آصف - 191این کتاب که با نثر سنگین قاجاري نوشته شده، درباره دوره هاي پایانی صفویه و

در این کتاب الفاظ رکیک مورد . ندک می استیالي افاغنه و افشاریه و زندیه صحبت. ندک می اهمیت قلمداد عباس میالنی این کتاب را بسیار پر. استفاده قرار گرفته است

التواریخ را به کل بی اعتبار می داند و آن را جعلیات فتنه عبداهللا شهبازي مطالب رستمنگاري مغرضانه و هجوآمیز قاجاریان او این کتاب را بخشی از تاریخ. انگیز می نامد

محمدعلی جمالزاده دراین باره . داند براي بی اعتبار کردن صفویه و زندیه میبسیاري است که این کتاب متضمن مطالب و وقایع و اشارات و نکات": نویسد می

مملکت را و هموطنان ما هائی از اوضاع و احوال سیاسی و بخصوص اجتماعی گوشهمیدهد نشان ) هشتاد و اندي سال درست در مدت(را در مدت زمانی قریب بیک قرن

آید و ها و تواریخ بدست نمی تابو بطوري نشان میدهد که باحتمال قوي در سایر کدر هیچ کتاب دیگري بدست نخواهد اي از آن وقایع توان ادعا نمود که پاره حتی می

بنا به . داده است 1262یا 1260شاه قاجار را نایب امام زمان معرفی کرده است و بشارت ظهور را در محمد ،نویسنده ".آمدرا در محمد شاه قاجار و رجال دربار قاجار فراهم ) محمد باب سید علی(زمینه پذیرش باب ها گفته عبداهللا شهبازي با این صحبت

. آورده است .تصحیح کرده و انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانده است این کتاب را محمد مشیري



------------

. اسکاتلند - سده هجده و نوزده میالدي -سر جان ملکُم - 192) هندوستان(هاي کمپانی هند شرقی از دولتمردان و دیپلمات) ملقب به سر(جان ملکم

سفیر حکومت هند در ایران او در عصر ویکتوریا مدتی فرماندار بمبئی و مدتی . بودهایی درباره ایران و هند و او سه بار به دربار فتحعلی شاه قاجار رفت و گزارش. بود

از آغاز تا زمان خود و 'تاریخ ایران'ي او همچنین کتابی درباره. آسیاي میانه نوشتکتاب جان ملکم درباره تاریخ ایران را . همچنین درباره تاریخ معاصر هند نوشت

ند، چه او ظاهرا دان می تاریخ ایراني آغازگر نگاهی نو به تاریخ ایران و تغییر فلسفهنخستین کسی است که به شکل روشن و صریح ایران پیش از اسالم را ستوده و یورش

که هرگز تا آنزمان در آثار تاریخی اي اندیشه. عرب را براي ایران زیانبار دانسته استجان ملکم در کنار کنت .یده نشده بود و پس از آن بسیار تکرار شدایرانی و خارجی د

نگاري رمانتیک که نویسندگان ایرانی به پیروي از آنان تاریخ اند دوگوبینو از کسانیراف این گسست و انقطاع و به تعبیري انحي ایران را آغازیدند و از همین رو در نظریات توطئه، این دو مامور اروپایی سرکرده

چراکه او . نگاري ایران نادیده انگاشتنی نیست با اینحال جان ملکم در روند تاریخ .اند نگاري سنتی ایرانی دانسته شده از تاریخآثار تاریخی و ادبی فارسی را ) نه ترجمه عربی و التین(نخستین اروپایی است که با چیرگی بر زبان فارسی، به شکل مستقیم

آثار یونانی و التینی و عبري و ي تا آنزمان نویسندگان اروپایی عمدتا تاریخ ایران را بر پایه. هره گرفته استخوانده و از آنها بنوشتند و هیچ موردي منابع فارسی و عربی میي از طرفی خود ایرانیان تا آنزمان تاریخ ایران را صرفا بر پایه. ناختندش می عربی

تطبیقی میان آثار اي جان ملکم نخستین کسی است که مطالعه. التین و یونانی اشراف داشته باشدنداریم که به منابع عبري و گیري این روند در ایران نیانجامید و فارسی کتاب او هم شکلي ترجمه یشگفتا که حت. کالسیک فارسی و اروپایی انجام داد

ملکُم را براي یک چیز دیگر نیز .یا آنرا آغازید حس شدپهلوي که پیرن دورهکمبود یک اثر تاریخی جامع و تطبیقی تا 300سیب زمینی محصولی در آمریکاي جنوبی بود که . ناسند و آن کشت سیب زمینی براي نخستین بار در ایران استش می

اي سیب زمینی ملکم پی برد که ایران محیط کشت مناسبی بر. سال پیش از ملکم به اروپا رفت و سراسر آن قاره را درنوردید !فتندگ می از همین رو در آغاز آنرا آلوي ملکم. است

انتشارات . قاجار به دست اسماعیل پسر محمدعلی حیرت به فارسی برگردانده شد دورهکتاب تاریخ ایران اثر جان ملکُم در تاریخ 'کوشش علی اصغر عبدالهی با عنوان انتشارات افسون تحریري نو از آنرا با . اند سنایی و دنیاي کتاب آنرا به چاپ رسانده

.چاپ رسانده است 'کامل ایرانhttp://www.topiranian.com/maghalat/archives/008258.html http://www.ensani.ir/fa/content/10251/default.aspx http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/16096/29/text http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/37087/28/text

-----------------


. ازمیر - سده هجده و نوزده میالدي -جیمز موریه - 193موریه، تاجري فرانسوي بود که در ترکیه به دنیا آمد ولی با سرهارفورد جونز

دولت بریتانیاي کبیر برخورد کرد و به استخدام وزارت خارجه انگلیس ي نمایندهفتحعلی شاه دوبار به ایران سفر کرد و خاطراتش را در قالب دورهاو در . درآمد

در دو جلد به چاپ رسید به یادگار 'سفرنامه جیمز موریه'کتابی که با عنوان . عهد فتحعلی شاه داشت موریه تاثیرات فراوانی در سیاست خارجی ایران. گذاشت

ماموریت آنان این بود که از توافق و همپیمانی ایران با فرانسه و روسیه جلوگیري حضور او و هارفورد جونز در دربار قاجار همزمان بود با حضور جان ملکم . کند

کمپانی هند شرقی در ایران و جالب آنکه این دو هیئت به شدت با ي نمایندهاو پس از . تیز داشتند که شرح آن در آثار هر دو آمده استیکدیگر رقابت و س

سرگذشت حاجی 'رمان . بازگشت به انگلیس، تصمیم گرفت به رمان نویسی بپردازد شرقي رمان قرن اروپا درباره ترین موریه را برخی سرشناسي نوشته 'باباي اصفهانی

کامیابی کتاب موریه را برآن داشت . ایران و شرق به اروپاییها بودي کننده که تا مدتها این کتاب معرفیاي به گونه. نددان می .که چند رمان دیگر نیز در این باره بنویسد

، این اند آنان که اصل اثر را دیده. سرگذشت حاجی باباي اصفهانی در دوره قاجار به دست میرزا حبیب اصفهانی ترجمه شد .انتشارات نگاه این کتاب را به چاپ رسانده است. ند تا موریهدان می ایرانیي سندهکتاب فارسی را بیشتر دستپخت نوی

.جیمز موریه را اسماعیل سري ترجمه کرده و انتشارات توس به چاپ رسانده استي سفرنامهhttp://www.ensani.ir/fa/content/9145/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/100647/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/195953/default.aspx http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/651360

--------------- .سنندج - میالدي 19سده - مستوره اردالن - 194

دوره زند و قاجار را ماه شرف خانم، همسر خسرو خان حاکم محلی سنندج در او پس از مرگ شوهر و جانشینی . باید نخستین تاریخنگار زن ایرانی دانست

فرزندش به جاي او به هنگام بروز جنگ با قاجارها به سلیمانیه در عثمانی از ماه شرف . آنروزگار رفت و تا پایان عمر نه چندان بلند خود در آنجا زیست

یکرد، دو کتاب یکی تاریخ کردها و خانم که در اشعار مستوره تخلص مکردستان که به تاریخ اردالن سرشناس است و دیگري دیوان شعر، هر دو کتاب

کتاب دیگري به نام عقاید مستوره را به او . به زبان فارسی برجاي مانده است . نسبت داده اند

هرچند بسیاري اشعار کردي و همچنین اشعاري فارسی دال بر تشیع او به او .سوب داشته اندمن

حال آنکه تقریبا تردیدي نیست که مستوره سنی مذهب و پیرو مکتب شافعی . بود و برخی اشعارش در ستایش خلیفه چهارم یا دختر پیامبر، لزومی بر تشیع اش نیست


ان چندان رایج همچنین تالش فراوانی شده تا آثاري کردي به او نسبت داده شود حال آنکه تا آنزمان نگارش به کردي در ایر .نبود و شگفت نیست که مستوره اثري به زبان کردي نداشته باشد

کتاب تاریخ اردالن که یکی از مهمترین منابع براي شناخت تاریخ و مردمشناسی کردستان است به دست ناصر آزادپور .تصحیح شده و در چاپخانه بهرامی در سنندج به چاپ رسیده است

------------ .تهران -میالدي 19سده - میرزا محمود - 195

فتحعلی شاه چند ده پسر فرزند داشت که شماري از آنان به دلیل پرورش یافتن در زیر دست استادان فرهیخته ي ایران آنروزگار صاحب قلم شدند و دستی در

. از این جمله اند، محمود میرزا از مادري یهودي. شعر و ادب و تاریخ داشتندپدر که حاکم نهاوند بود دست نگارش چندین کتاب نوشت که او که در زمان

یکی از انان با نام تاریخ صاحبقرانی تاریخ دودمانی قاجار است در دو جلد که کتاب نثري . اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران را در آن روزگار گزارش میکند

تحلیل ساده و روان دارد و در آن میتوان داده هاي تاریخی خوبی یافت، هرچند .ها طبعا یک طرفه و ستایشی اند

او پس از درگیري با برادرانش بر سر حاکمیت بر لرستان شکست را تجربه کرد و با مرگ پدر، همچون بیشتر پسران فتحعلی شاه با خشم و ستیز قائم مقام فراهانی

.روبرو شد و به زندان افتاد و سپس درگذشت .مرکز اسناد مجلس شوراي اسالمی به چاپ رسانده است این کتاب را نادره جاللی تصحیح کرده و

h p://www.ical.ir/index.php?op on=com_k2&view=item&id=3691%3A%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%91%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%E2%80%8C%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%2F-%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84%DB%8C&Itemid=9 http://www.mirasmaktoob.ir/d.asp?id=10679 h p://vista.ir/book/678258/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AD%D9%88%D8%A7%D8%AF%D8%AB-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1-%281190-1248%D9%82%29

---------------


. تهران -سده هجده و نوزده میالدي -جهانگیر میرزا - 196قائم مقام فراهانی، به دستور محمدشاه ي جهانگیر میرزا، پسر عباس میرزا بود که با توطئه

'تاریخ نو'. باسواد آثاري چند ترجمه و تالیف کرده استي شاهزادهاین . قاجار کور شداو همچنین کتاب زکریا قزوینی درباره . قاجار به دست او نوشته شده است دورهي درباره

. گرداندررا از عربی به فارسی ب 'آثارالبالد و اخبار العباد'جغرافیاي تاریخی به نام آثارالبالد را . بال تصحیح شد و نشر علم آنرا چاپ کردتاریخ نو نخست به دست عباس اق

.میرهاشم محدث تصحیح کرده و انتشارات امیرکبیر به چاپ رسانده است

http://www.ensani.ir/storage/Files/20101205142258-14.pdf --------------

. فرانسه -سده نوزده میالدي -کنت دوگوبینو - 197هاي سیاسی فرانسه عهد لویی ناپلئون بود که به مقام ریاست آرتور دوگوبینو از چهره

دفتر الکسی دوتوکویل، وزیر خارجه فرانسه و فیلسوف سیاسی بنام، رسید و به ایران او چه پیش . چاپ شد 'در آسیاسه سال 'نوشت که با عنوان اي او سفرنامه. سفر کرد

پس از سفر به . ایران و فرهنگ باستانی آن بودي و چه پس از سفر به شرق، شیفتهکه آثار فارسی را طوري. ایران در عهد ناصري، به یادگیري زبان فارسی پرداخت

از فرانسوي به فارسی 'مباحثی درباره روش دکارت'شخصا خوانده و اثري به نام او سپس به آمریکا رفته و بار دیگر با عنوان سفیر فرانسه به تهران . ترجمه کرد

دوگوبینو در نوشتارهاي خود به آنچه امروز نژادپرستی میخوانیم نزدیک . بازگشتبرتري نژاد آریان که بعدا در آلمان هواخواه ي نظریهي شد و بسیاري او را سازنده

نژادي پدید * از ایران و از ترك و از تازیان(ست دان می از شاهنامه فردوسیهایی را بیتاو دلیل مدعاي خود . نددان می یافت،ادیان و فلسفه هاي ي دوگوبینو کتابی درباره )به کردار بازي بودها سخن* نه دهقان نه ترك و نه تازي بود - آید اندر جهان

دارد که به درگیري این قوم در ایران 'جنگ ترکمن ها'کتاب دیگري به نام . آسیاي میانه و افسانه هاي آسیایی نگاشته استر دارد که آنرا باید آغاز ادبیات رمانتیک د 'مکاتبات تاریخ ایرانیان'و کتابی به نام 'لیال خانم'به نام اي نمایشنامه. پردازد می

دوگوبینو در زمان .فتحعلی آخوندزاده و آقاخان کرمانی بعدا چه از نظر فرم و چه محتوا به پیروي از او پرداختند. ایران دانستبه جز دوستی با واگنر، آهنگساز بنام، چندان از سوي اروپاییان شناخته نشد ولی پس از مرگ بسیار هوادار یافت و اش زندگی

.قیصر آلمان تاثیر گذاشت اندیشه هایش بر نیچه و منصوري ترجمه هللا را نخست ذبیح 'سه سال در آسیا'. دوگوبینو به فارسی چاپ شده استي آثاري چند از دوگوبینو یا درباره

را 'نامه هاي کنت دوگوبینو و الکسی دوتوکویل'کتاب . کرد و سپس هوشنگ مهدوي و انتشارات قطره به چاپ رسانده استآرا و ي همچنین ناصح ناطق کتابی درباره. ترجمه کرده و انتشارات ابن سینا به چاپ رسانده استاي مقدم مراغهرحمت اله

.نوشته و انتشارات موقوفه افشار به چاپ رسانده است 'ایران از نگاه گوبینو'ایران به نام ي اندیشه هاي او دربارهhttp://www.ensani.ir/fa/content/197913/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/307819/default.aspx http://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/82111/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/236584/default.aspx http://www.otx15ejfzpvjr.ensani.ir/fa/content/253234/default.aspx


http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/585636 ----------------

.تهران -سده نوزدهم میالدي - احمد میرزا عضدالدوله - 198یکی از فرزندان کوچک فتحعلی شاه، احمد میرزا بود که به هنگام حاکمیتش

ویژگی این . بر همدان کتابی نوشت که به نام تاریخ عضدي خوانده شده استائل شخصی و غیررسمی کتاب گزارش ناگفته هاي درونی دربار قاجار و مس

به بیان بهتر، . مقامات ایران از جمله شاه، زنان و فرزندان و وزیران اش است .را باید تاریخ حرمسراي قاجار دانست 'تاریخ عضدي'

سال 10البته باید توجه کرد که نویسنده به هنگام مرگ فتحعلی شاه تنها دش مانده را قلمی داشته و مدتها پس از فتحعلی شاه آنچه از کودکی در یا

با اینحال آنچه درباره ي دوره پس از فتحعلی شاه مینویسد هم . کرده است .شایان توجه است

این کتاب چند بار ویرایش شده که واپسین بار به کوشش عبدالحسین نوایی .انتشارات علمی آنرا بازنشر داده است. بوده

به تصحیح حسن 'ی شاهناگفته هاي دربار فتحعل'همچنین کتاب دیگري به نام محمدي گرمساري از سوي انتشارات آفرینه به چاپ رسیده است که گویا دست اندرکارانش توجه نداشته اند که این کتاب که

.بر آن عنوانی ساختگی گذاشته اند، از سوي دیگران به چاپ رسیده است

------------- .تهران -سده نوزدهم میالدي - نادر میرزا - 199او از طرف مادر به شاهرخ، فرزند نادرشاه میرسید و از همی روي، او را نادر . میرزا از فرزندان بزرگتر فتحعلی شاه بود نادر

.نامیدندنگاشت 'تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز'سال حکمرانی در تبریز، کتابی به نام 4نادر میرزا در دوره ناصرالدین شاه به هنگام

این کتاب دایره المعارفی از ویژگی هاي محلی و قومی مردمان . نمونه هاي تاریخ محلی آذربایجان است که یکی از بهترین . آذربایجان و فرهنگ عامه در دوره قاجار است

است که برخی از نویسندگان دوره قاجار آنرا دنبال 'بازگشت ادبی'این کتاب همچنین یکی از نمونه هاي جنبش به اصطالح البته کتاب نادر میرزا بیشتر به سبک بیهقی نوشته شده است و سره نیست . رمان شان زنده کردن پارسی سره استمیکردند و آ

. ولی ساده و روان است و واژگان تازي آن کم اندزا که یکی دیگر از شاهزادگان به نام جالل الدین میر 'نامه ي خسروان'از این میان باید به کتاب دیگري اشاره کرد به نام

تاریخ دوره باستانی ایران به پارسی سره است که شاید بتوان آنرا نخستین تالش براي 'نخستین نامه'نامه ي خسروان یا . نگاشت . سره نویسی دانست

.تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز را غالمرضا طباطبایی مجد تصحیح کرده و انتشارات ستوده تبریز به چاپ رسانده استن در روزگاران پیشین چاپ سنگی شده و یکبار هم به شکل افست از روي همان چاپ سنگی، منتشر شده و هنوز نامه خسروا

.به شکل علمی تصحیح نگشته استh p://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3144


h p://vista.ir/content/116448/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%88-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/

---------------- . خورموج بوشهر - سده نوزدهم -میرزا محمدجعفر خورموجی - 200

حاج میرزا محمدجعفر خورموجی نخست در شیراز کتابی در جغرافیاي فارس نوشت و سپس به تهران رفت و از سوي او تاریخ پیش از ناصرالدین شاه را به شکل خالصه و تاریخ . دوره قاجار بنویسدي مامور شد تاریخ جامعی درباره ناصرالدین شاه

ولی مشکل از آنجا بروز کرد که او . گذاشت 'االخبار ناصري حقایق'دوره ناصري تا آنزمان را به شکل مفصل نوشت و نام آنرا نشده بود به دروغ، قتل امیرکبیر را پرده پوشی کرده و از مرگ طبیعی او به دلیل ، حاضر دورهخنگاران آن وارون دیگر تاری

کتابهاي او جمع شده و خودش به کربال رفت و تا پایان عمر در آنجا . همین باعث خشم ناصرالدین شاه شد! بیماري سخن براند . ناسندش می ا به این نامگرفت که تا امروز او ر 'نگار حقایق'ولی او شاید به همین دلیل لقب . زیست

.عباس اقبال از سوي نشر نی به چاپ رسیده استي این کتاب به کوشش حسین خدیوجم و با مقدمهhttp://www.noormags.com/view/fa/articlepage/267888 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/142601 http://www.ensani.ir/fa/content/220463/default.aspx

----------------- .اتریش -سده نوزدهم میالدي - یاکوب پوالك - 201

ریشی که چندین سال در ایران زیست و تادوارد یاکوب پوالك، پزشک یهودي ااو برخی از جراحی هاي پزشکی را براي نخستین . پزشک شخصی ناصرالدین شاه بود

;ایران'پوالك پس از بازگشت به کشورش کتابی به نام . بار در ایران انجام دادچاپ شده 'سفرنامه دکتر پوالك'نوشت که در ایران با عنوان 'سرزمین و مردمان آن

پوالك در این کتاب بسیاري از جزئیات فرهنگی و اجتماعی ایران عصر . استناصري را به دقت توصیف کرده است که براي شناخت آن دوره بسیار سودمند

ان در دربار قاجار، آگاهی پوالك همچنین به دلیل رفت و آمد آزادانه و آس. است .توان یافت دهد که در آثار تاریخ رسمی نمی هاي فراوانی از آن به ما می

کتاب او به دست کیکاووس جهانداري به فارسی ترجمه شده و انتشارات خوارزمی .آنرا به چاپ رسانده است

http://www.ensani.ir/fa/content/184958/default.aspx http://www.iranamerica.com/forum/showthread.php?t=16437 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/297645

-----------------


. تهران -سده نوزدهم - ) صنیع الدوله(السلطنه اعتماد - 202السلطنه از اعضاي مجلس شوراي دولتی و وزیر انطباعات محمدحسن خان اعتماد

ناصري است که به جهت دسترسی به آثار علمی و فرهنگی کشور دورهدر ) چاپ(یکی از آنها، . به جاي بگذارد) یا به نام خود(توانست آثار فراوانی از خود

که چنانچه از نامش پیداست، کوششی است در شناسایی شهرها 'البلدان ناصري مرات'قاجار این کتاب براي شناخت جغرافیاي تاریخی عصر. و جغرافیاي شهري

. نددان می نوین در این حوزهي و آنرا نخستین کتاب با شیوه. سودمندترین منبع استاین کتاب ارزشمند را عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث تصحیح کرده و انتشارات

.دانشگاه تهران به چاپ رسانده استلدان، دست به کار اعتماد السلطنه به هنگام فترت در کار تدوین جلد پنجم مرآه الب

این . نامید 'تاریخ منتظم ناصري'نگاشتن یک دوره تاریخ عمومی جهان شد که آنرا تاریخ جهان که به تاریخ سیاسی منحصر نباشد، ي کتاب را نخستین اثر فارسی درباره

نیز آن را به روسی ترجمه کرده جلد اول تاریخ منتظم ناصري را حسون البراقی به عربی برگردانده و ژوکوفسکی .اند دانسته .ش با مقدمه و دو فهرست اعالم به چاپ رسانده است1367تا 1363هاي محمداسماعیل رضوانی کتاب را بین سال. است

رجال و بزرگان و ي را اعتمادالسلطنه به نام خویش به چاپ رسانده است که درباره 'الماثر و اآلثار'کتاب دیگري به نام . نددان می این کتاب را در اصل از آن شمس العلما عبدالرب آبادي. قاجار استي اشراف دوره شاهزادگان و

.این کتاب را انتشارات سنایی به چاپ رسانده استدرر 'کتابی با عنوان حتی. اثر دیگر در تاریخ محلی و دودمانی و تذکره و جغرافیا نگاشته است 10اعتمادالسلطنه بیش از

دوره اشکانی به زبان فارسی اي درباره دولت پارتها در ایران دارد که نخستین اثر مستقل درباره 'فی تاریخ بنی االشکانالتیجان تبار و هم ریشه افسوس که به دلیل جهل و ناآگاهی و با نیت هاي سیاسی که داشته بی هیچ دلیل و سندي آنان را ترك. است

.براي حاکمیت زمان خود برسازدبا قاجارها گرفته تا شاید مشروعیتی ویژگی این .اند به چاپ رسانده 'روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه'دارد که آنرا با عنوان هایی نگاري اعتماد السلطنه همچنین خاطره

دیده را نگاشته و نه قاجارها راست بوده و واقعا ي کتاب آن است که چون به قصد انتشار نوشته نشده، نویسنده آنچه دربارهاز این نظر جالب است که مطالب این کتاب گاه متضاد مطالبی است که همین نویسنده در آثار رسمی . آنچه باید مینوشته

.نوشته است .این کتاب به کوشش ایرج افشار از سوي انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است

http://www.ensani.ir/fa/content/279830/default.aspx http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/5800/15/text http://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3139 http://www.ketabnews.com/detail-5065-fa-0.html http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/14148/33/text http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/25387

-------------


.آمریکا - سده نوزدهم -ساموئل بنجامین - 203ه عثمانی رفت و پس از استخدام به عنوان مامور وزارت امور خارجه آمریکا از راه روسیه به بندر انزلی او در یونان زاده شد و ب

بنجامین نخستین سفیر آمریکا در ایران بود که سفارت آمریکا را در جایی که . ایران آمد 21دست بود و او نویسندگی چیره. اکنون بانک ملی در خیابان فردوسی است دایر کرد

بنجامین دو سال در تهران بود و با توجه به مشکالت مالی. از خود به یادگار گذاشت کتاباو در آمریکا جستارهایی درباره مشاهدات خود . دولت آمریکا به آن کشور برگشتهاي به چاپ رسید که از جمله کتاب 'ایران و ایرانیان'نگاشت که بعدا در کتابی با عنوان

. شناخت ایران و مردم آن در دوره ناصري استي سودمند دربارهایران و ایرانیان، یا سفرنامه بنجامین نخستین سفیر آمریکا در 'این کتاب به فارسی با عنوان

به دست حسین کردبچه برگردان شد و انتشارات اطالعات و سپس جاویدان آنرا به 'ایرانسوي انتشارات گلبانگ به چاپ سپس رحیم رضازاده ملک آنرا ترجمه و از . چاپ رساند

.رسیدhttp://khabaronline.ir/detail/259532/ http://www.ensani.ir/fa/content/252612/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/253236/default.aspx

-----------------

. تهران -سده نوزدهم و بیستم -الدوله خان امین علی - 204از بزرگان و اشراف او ي خانواده. مقام قاجار بود از رجال عالی) پیشتر امین الملک(الدوله امین

دان و آشنا به روزگار خود بود که آموخته و زبان او شخصی دانش. ایران عصر ناصري بودندالسلطان صدراعظم رقابتی تنگاتنگ ناصري بر عهده گرفته و با امین دورههاي حساسی در پستچون میرزا آقاخان هایی او با چهره. مظفري نیز دو سال صدراعظم ایران بود دورهدر . داشت

که به نخست وزیري رسیدند خویشی ) امین الدولهي نوه(نوري، وثوق، قوام، عال و علی امینی .دارد

به کوشش حافظ فرمانفرماییان از سوي 'الدوله خاطران سیاسی امین'خاطرات او با عنوان ران در دوره این کتاب گذري بر تاریخ سیاسی ای. انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است

.قاجار تا زمان محمدعلی شاه و مبتنی بر مشاهدات عینی امین الدوله استhttp://www.iketab.com/books.php?Module=SMMPBBooks&SMMOp=BookDB&SMM_CMD&BookId=80770 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/65857

------------- .تهران -سده نوزدهم -اعتضادالسلطنه - 205

هاي وي مجذوب ایده. خدمات دولتی شداو از ابتداي جوانی وارد . شاه بود پسر پنجاه و چهارم فتحعلیشاه و عموي ناصرالدینوزارت 1855او رییس مدرسه دارالفنون بود و در سال . دوره روشنگري اروپا بود و در اشاعه آنها در ایران کوشش فراوان کرد

.سال این مقام را داشت 22علوم را تاسیس کرد و


ي قمري را در خود دارد، اثر علیقلی میرزا هجر 1259که تاریخ دوره قاجار از آغاز تا سال 'اکسیرالتواریخ'کتاب .اعتضادالسلطنه است که به کوشش جمشید کیانفر از سوي انتشارات اساطیر به چاپ رسیده است


-------------- .کاشان -سده نوزدهم میالدي - الملک سپهر لسان - 206

الملک، متخلص به سپهر، فرزند میرزا محمدعلی از بزرگ زادگان میرزا محمدتقی لسانمحمدشاه از دورهاو در زمان فتحعلی شاه مراحل ترقی را گذراند و در . کاشان است

ق، دست به کار تدوین .هـ 1258سوي او و با تشویق حاجی میرزا آقاسی از سال تا شاید چنانکه عنوان . شد 'التواریخ ناسخ'اثر تاریخی دوره قاجار یعنی ترین بزرگ

سال زمان برد و در 20کار حدود این .کتاب ادعا دارد، تاریخهاي دیگر را منسوخ کندجلد است 9این کتاب . و مورد پسند شاه واقع شد. ه به پایان رسیدزمان ناصرالدین شا

سپهر در تدوین . دهد و تاریخ عمومی جهان از خلقت تا دوران ناصري را شرح میرنج فراوان برده و به گفته کنت گوبینو دست به کاري زده که در اروپا 'التواریخ ناسخ'

ش قاجار کتاب ارزش تاریخی فراوان بخ. هیئتی مرکب از چندتن باید بدان اقدام کند .دارد و به ویژه برخی رویدادهاي آنرا سپهر به چشم خود دیده است

.نوه ي او میرزا عبدالحسین ملک المورخین سپهر، در دوره مظفرالدین شاه کتابی به نام مرآه الوقایع نوشتد کیانفر در دو مجلد این کتاب سترگ را سپس جمشی. بخش قاجار این کتاب را نخست جهانگیر قائم مقامی تصحیح کرد

.تصحیح کرده و انتشارات اساطیر به چاپ رسانده استhttp://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/15274/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/263377/default.aspx http://otx15ejfzpvjr.ensani.ir/.../260179/default.aspx http://www.ensani.ir/fa/content/217798/default.aspx http://www.persian-language.org/literatureworks-1358.html http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=3145%3A%D9%86%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%AE-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81-%D8%A2%D9%86-%2F-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D9%85%D8%AD%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%84%DB%8C&Itemid=8

--------------------


.اسکو -سده نوزهم میالدي -ناصرالدین شاه - 207) پنجاه سال(بود که با نیم سده ناصرالدین شاه چهارمین پادشاه دودمان قاجار

را در تاریخ ها فرمانروایی، بلندترین پادشاهی را در دوره قاجار و یکی از بلندترینند و دان می ناصري را یکی از مهمترین اعصار تاریخ ایران عصر. ایران داشته است

پادشاه ایران بود ناصرالدین شاه نخستین . نددان می میانه تاریخ ایران دورهپایانی بر هرچند او در . که شخصا قلم به دست گرفته و خاطرات و سفرنامه نوشت

نوشتارهایی که خود شخصا نوشت و یا شخصا بر نوشته شدن آن نظارت کرد، کمترین اشاره به مسائل سیاسی را کرده است و از این رو نوشتارهاي او را باید

چگونگی زندگی اي نوشتارها تا اندازه با اینحال این. جزو تاریخ غیرسیاسی دانستدرباري ایران و همچنین اوضاع فرهنگی و اجتماعی و گاه محیط زیستی ایران آن

. دوره را نشان میدهدهمان زمان یا بعدا با چاپ سنگی، سربی یا ) فتند، روزنامه سفرگ می یا چنانکه آنزمان(بیشتر سفرنامه هاي ناصرالدین شاه

.ندمعمولی منتشر شد : فهرست آنان چنین است

)ایرج افشار؛ محمدرسول دریاگشت، اساطیر( سفر اول خراسان : ق.ه 1283سال )هارون وهومن، نشر پانیذ(سفر مازندران : ق.ه 1286سال ران، محمدرضا عباسی، انتشارات سازمان اسناد ملی ای "عراق عجم"ایرج افشار، انتشارات فردوسی، . (سفر عتبات: ق.ه 1287سال

)نشر تیراژه، انتشارات سنایی "عراق عجم" )فاطمه قاضیها، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران(سفر اول فرنگ : ق.ه 1290سال )ایرج افشار، نشر شرق، فاطمه قاضیها، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران(سفر دوم فرنگ : ق.ه 1295سال ).شر فرهنگ ایران زمیننشر کاوش، ن(سفر دوم خراسان : ق.ه 1300سال )منوچهر ستوده، موسسه فرهنگی جهانگیري(سفر گیالن : ق.ه 1304سال )محمداسماعیل رضوانی؛ فاطمه قاضیها، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران(سفر سوم به فرنگ : ق.ه 1306سال

این کتاب به کوشش رسول جعغریان و . ستبراي حج و عتبات نوشته ااي همچنین سکینه خانم، از همسران ناصرالدین سفرنامه .کیانوش کیانی هفت لنگ تصحیح شده و نشر علم به چاپ رسانده است

h p://www.ensani.ir/fa/content/52263/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/11092/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/270171/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/96036/default.aspx h p://www.ensani.ir/fa/content/95621/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/273228/default.aspx h p://www.tpnu.ensani.ir/fa/content/5215/default.aspx

------------------


.انگلیس - سده نوزده و بیستم میالدي - لویی رابینو - 208کنسول دولت بریتانیا در رشت در دوره مظفري بود که کتابی به نام

آنچه از کتاب او به درد تاریخ . نوشت 'سفرنامه مازندران و استرآباد'میخورد، توصیفی است که از اوضاع و احوال اجتماعی و فرهنگی و

او همچنین به خوبی . دهد ن میو طایفه هاي مردم مازندراها قبیلهتفاوت هاي مردمان مازندران و گیالن را شرح میدهد که مهمترین

سادات و آن تعصب مردم مازندران بر روي مذهب و فراوانیجلد نخست این کتاب به دست حسن تقی . در آنجاستها امامزاده

این کتاب با دستور شاه، از سوي بنگاه ترجمه و نشر . برگرداندزاده ترجمه شد و جلد دوم را غالمعلی وحید مازندرانی به فارسی .کتاب به چاپ رسید

این . معاصر دورهنقش گیالن در مشروطه و رخدادهاي مهم سیاسی آن در ي درباره 'مشروطه گیالن'کتاب دیگري دارد به نام .کتاب را محمد روشن ترجمه کرده و انتشارات طاعتی به چاپ رسانده است

پ جکتاجی و رضا مدنی ترجمه .این کتاب را م. درباره تاریخ این سرزمین است 'فرمانروایان گیالن'ب دیگرش با عنوان کتا .کرده و انتشارات گیلکان به چاپ رسانده است

نده زاده ترجمه کرده و انتشارات طاعتی به چاپ رسا همچنین کتاب والیت دارالمرز اثر این دیپلمات انگلیسی را جعفر خمامی .است

http://anthropology.ir/node/12122 ------------

.تهران -سده نوزدهم و بیستم -الملک افضل - 209از رجال دوره قاجاري که از سوي مظفرالدین شاه مامور شد تاریخ ایران در زمان او

او در حین نگارش تمامى مجلدات، گاه . گذارده 'التواریخ افضل'او نام آنرا . را بنگاردبه جغرافیاى امکنه پرداخته؛ گاه معانى اصطالحات دیوانى، ترجمان احوال رجال، و ترتیب دو اثر دولتى را به دست داده؛ گاه نیز به خردهگیرى از امور دولت و ارائه

دوره قاجار نوشته شده است این کتاب که در .ى پیشنهادهاى اصالحى برآمده استدر خالل متن به جغرافیاي فرهنگی هر قسمت از کشورمان توجه کرده وسعی بر

.را در قالب جغرافیایی آن بیان کنداي آن داشته تا سیماي فرهنگی منطقهاین کتاب را منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان تصحیح کرده و انتشارات

.اطالعات به چاپ رسانده است

http://www.asrekazeroon.ir/?p=1707 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/143970 http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/268044

----------------------------------


منابع محمد باقر وثوقی، بررسی منابع و مآخذ تاریخ ایران پیش از اسالم، انتشارات دانشگاه پیام نور

نژاد، تاریخ نگاري و تحوالت آن در ایران و جهان، انتشارات دانشگاه پیام نور میرجعفري، عباس عاشوريحسین و دیگر مقاالت در معرفی کتابها برگرفته از 'کتاب ماه تاریخ و جغرافیا'مجله

www.noormags.com مقاالت نورو پایگاه www.ensani.ir پورتال جامع علوم انسانی . .irketabmahwww.و

www.iranicaonline.orgایرانیکا ي دانشنامه www.en.wikipedia.org ي ویکیپدیا انگلیسی دانشنامه

www.encyclopaediaislamica.comاسالم جهان ي دانشنامه www.cgie.org.irالمعارف بزرگ اسالمی دایره

www.ketabnew.comپایگاه کتاب نیوز www.vista.irپایگاه ویستا

www.tebyan.netکتابخانه تبیان

www.historylib.com تخصصی تاریخ اسالم و ایرانکتابخانه www.iranshahr.orgشهر انجمن پژوهشی ایران

www.mirasmaktoob.irمیراث مکتوب www.sid.irپایگاه اطالعات علمی جهاد دانشگاهی

منابع کلاسیک تاریخ ایران.pdf

Documents